•TASAVVUF

Tasavvuf X. yy dan sonra etkili olmaya başlamıştır. Tasavvuf kelimesi duruluk, berraklık, saflık anlamına gelen savf kökünden, ‘’ Benu Sûfe’’ kabilesinden, ‘’suffe’’ ashabından, bir çöl bitkisi olan ‘’sufane’’ den, Yunanca hikmet anlamına gelen ‘’sophia’’ dan ve Arapça yün anlamına gelen ‘’suf’’kökünden türemiştir. Fakat en genel görüş tasavvufun ‘’suf’’ kökünden türemiş olmasıdır. Çünkü Peygamberlerin ve zühd ehlinin kibir, gurur, bencilliğin ifadesi olan ipek giysiler yerine yünden yapılmış giysiler giymeleri zühd ve takva belirtisi olarak kabul edilir.

Sofilere göre tasavvuf

Cüneyd-i Bağdadi: tasavvuf, Hakk’ın seni sende öldürmesi ve kendisi ile diri kılmasıdır. Tasavvuf; nefisten fani olmak, Hakk ile baki olmaktır.

Ma’ruf el Kerhi: tasavvuf hakikatleri almak ve insanların elinde bulunan varlıklara göz dikmemektir.

Hallac el-Mansur: sofi yaratıcı zatı birleyen öyle bir kişidir ki, ne kimse onu kabul eder, ne o kimseyi

İmam-ı Rabbani: tasavvuf; şeriatın yardımcısı olup, şeriatın üçüncü merhalesi olan ihlası elde etmeye yarar.

Zühd: Dünyayı ahiretle bir ve eşit tutmak

veya ondan daha üstün tutmamak; madde

ve eşyaya karşı tavır ortaya koymaktır.

Zühd tasavvufun temelidir, ibadet ise

zühdün tabii bir sonucudur. Zühdde korku,

tasavvufta aşk ağır basmaktadır. Örnek

olarak efendisi tarafından azad edilmiş bir

köle olan Rabia Hatun’un hikayesini

gösterebiliriz.

Rabia Hatun bir elinde meşale bir

elinde ibrikle Basra sokaklarında

yürümektedir. Bu davranışının hikmeti

sorulduğunda şu cevabı verir: cenneti

ateşe vermek, cehenneme de son vermek

için bu haldeyim. Böylece engeller ortadan

kalktığında Allahj’a kimin aşkla, kimin

cennet kaygısıyla ibadet ettiği görülecektir.

Hz. Peygamber, sahabe ve tabiin

döneminde insanlar, büyük ölçüde ayet ve

hadislerin etkisiyle zühd hayatına

yönelmişlerdi ve böylece bu dönemde

Peygamber ve sahabe hayatları bu

yaşamın iskeletini oluşturmuştur. Fakat

Medine’de islam devleti’nin kurulmaya

başlamasıyla insanlar zühd hayatından

koparak dünyaya temayül göstermeye

başlamışlardır

Tasavvufun tarihi gelişimine baktığımızda ise 3 kısma ayırıyoruz. İlk devir, tekke devri ve son devirdir. İlk devir; peygamber devri ve Zahidler devri olmak üzere ikiye ayrılır. Peygamber devrinde kaynak tektir. Peygamberin yaşadığı gibi yaşamaktır.

Zahidler devri ise sahabeleri görenler devridir. Zahidane hayat tarzı vardır. İnsanlardan ayrılma, yalnız yaşama, nefsi isteklerden uzaklaşma,sabır, tevekkül, Allah korkusu, çok ağlama, şüpheli şeylerden kaçınma gibi özellikler taşımaktadır. IX. Ve X. Yüzyıllara kadar büyük sufiler ve zahidler yetişmiştir.Tasavvufla ilgili eserler yazılmış ve sufiliğin esasları yazılı hale getirilmiştir.

Tasavvuf sözcüğünü ilk kullanan Ma’ruf-i

Kerhī’dir. Tasavvuf düşüncesine mārifet

unsurunu getiren Zün-Nûn Mısrī’dir.

Tasavvufi ahvalleri, inceleyen ilk kişi Serī es-

Sakātī. Zühd ve tasavvufa yeni boyutlar

getiren Bayezid-i Bistami. Sevgili uğruna

candan geçen Hallac-ı Mansur. Gazali’yi

hazırlayan ve Bağdat sufilerinin üstadı kabul

edilen Cüneyd-i Bağdadi. Allah korkusuna

dayanan takva anlayışı ile Hasan Basri. İlk

tekkeyi kuran ve sufi lakablı ilk zahid Ebu

Haşim es-Sufi. Tasavvufa Allah aşkını getiren

Rabia el Adeviyye gibi zahidler ve sufiler

kendi devirlerinde tanınmış isimlerdir.

İlk tarikatın ortaya çıktığı XII. yy a kadar olan dönem tasavvufi düşüncenin doğup geliştiği ve şekillendiği dönemdir. XII. yy dan itibaren tarikatler dönemi başlamaktadır. Bayezid-i Bistāmī, Cüneyd-i Bağdadi gibi sufilerin ortaya koyduğu anlayış, Gazāli tarafından sistemleştirilmiştir. Gazali’den sonra İbn-i Arabi önemli bir isimdir. Onun vahdet anlayışı tasavvufun temelini oluşturmaktadır. Allah’ın bilinmesi konusunda akıl ve felsefe yeterli değildir. Allah’ı bulmanın asıl rehberi aşktır. Varlık anlayışı da şuna dayanmaktadır. Gerçekte var olan hiç bir şeyin aslında var olmadığı, var olan maddeler de Alllah’ın isimleri ve sıfatlarıyla tecessüm ettiğidir.

XII.yy da halk edebiyatının tasavvufi

halk edebiyatı türü Hoca Ahmed Yesevi ile

başlar. Anadolu’da tasavvufun, onun

öğrencileri tarafından yayıldığı kabul edilir.

Tasavvufçular (mutasavvıflar, sofiler)

düşüncelerini halka yaymak için edebiyatı,

özellikle şiiri araç kabul ederler. Bunun

sonucu olarak Anadolu’da 13. yy’dan

itibaren güçlü bir tasavvuf (tekke)

edebiyatı olmuştur.

IVIII. yy a kadar gelişme gösteren dini tasavvufi Türk edebiyatı bu yy da genel bir duraklama ve gerileme içine girmiştir. Şeyh Galip hariç eskisi kadar güzel eserler verilememiştir. XIX. Yy da eskiler tekrarlanmış, XX. Yy da Cumhuriyetin ilanı ile tekke ve zaviyeler kapatılmıştır. Var olan tekke şairleri ise yeni gelişme gösteremeden eskiyi tekrarla yetinmişlerdir. Tasavvuf felsefesine göre kainatın yaratılış sebebi tanrının kendi güzelliğini görmek ve bilinmek istemesidir. Tanrının "ol" emri ile kainat yaratılmıştır. Varlıklar tanrıdan kopma bir parçadır. Dolayısıyla Tanrı "vahded-i Vucut" yani tek varlıktır. Dolayısıyla evrendeki varlıklar asıl varlığa dönmek ister. Varlığın kendi varlığını tanrı varlığında yok etmesi tasavvufta en son aşamadır.

Tasavvufla ilgili unsurlar:

Vahdet-i vücut(varlığın birliği) evrende sadece Allah’ın varlığı söz konusudur. Diğer varlıklar Allah’ın bir parçası ve görüntüsüdür.

• Tekke: tasavvuf ehli kişilerin, tarikat mensuplarının barındıkları, eğitim gördükleri yer, kuruluş.

• Pir: Tarikat kurucusu

• Şeyh:

• 1) Tarikat kurucusu

• 2) Tarikatta en yüksek dereceye ermiş kişi

• 3) Tarikat kollarından birinin başında bulunan kişi

• Tarikat: Allah’a varma yolunda benzer biçimde düşünenlerin oluşturduğu topluluk.

• Derviş: Bir tarikata girmiş ve onun kurallarına uygun şekilde yaşayan kimse

• Abdal: Gezgin, derviş

• Halife: Tarikat kurucusunun ya da şeyhin kendisine vekil tayin ettiği, yetki verdiği kimse

Tasavvuf edebiyatı şairleri, tarikat merkezi olan tekkelerde yetişmişlerdir. yalın bir dille, hece ölçüsüyle ya da aruzun heceye yakın yalın kalıplarıyla şiirler yazdılar. Tasavvuf şiirinin genel adı, özel bestelerle okunan ve tarikatlara göre değişik isimlerle anılan ilahilerdi. Nazım birimi dörtlüktü. Ama gazel biçimde yazılmış ilahiler de vardır. İlahi, nefes, nutuk, şathiye, devriye, deme gibi nazım şekilleri kullanılmıştır.aşık, maşuk, şarap, saki, gibi mazmunlara yer verilmiştir. Bu edebiyatın düzyazı biçimini ise evliya menkıbeleri, efsaneler, masallar, fıkralar ve tarikat büyüklerinin yaşamlarını konu alan yapıtlar oluşturur.

Bu özelliklerin dışında kalan;

eserlerini aruz ölçüsüyle ve divan

edebiyatı diliyle, hatta tamamıyla

Arapça-Farsça yazan tasavvufçularda

vardır. Örneğin Mevlana Anadolu’da

yetişen ilk ve en büyük Türk mutasavvıf

olduğu halde eserlerini Farsça

yazmıştır.

• Yüzyıllara göre Anadolu’daki Mutasvvıflar

• 13. yy:Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı Veli, Mevlana, Sultan Veled, Ahmed Fakih, Şeyyad Hamza, Nasreddin Hoca

• 14.yy: Kaygusuz Abdal, Abdal Musa, Gülşehri, Aşık Paşa, Kadı Dariri

• 15.yy: Hacı Bayram-ı Veli, Eşrefoğlu Rumi

• 16.yy: Pir Sultan Abdal

• 17.yy: Niyaz-i Mısri, Sinan-ı Ümmi, Hüdai

• 18.yy: Sezai

• 19.yy: Kuddusi,Turabi

• 20.yy: Deruni, Edip Harabi

• Orta Asya’daki Mutasavvıflar

• Yusuf Has Hacib- Kutadgu Bilig

• Kaşgarlı Mahmud- Divan-ü Lügati’t –Türk

• Ahmed Edib Yükneki- Atabetü’l Hakayık

• Ahmet Yesevi- Divan-ı Hikmet ve Fakr-

name

Dini- Tasavvufi Türk Edebiyatı’nda Nazım Türleri

• Allah hakkında yazılan türler:

• Tevhit

• İhlasname

• İlahi

• Vahdet-name

• Esma-i Hüsna

• Münacaat

• Elif-name

Peygamberler hakkında yazılan türler

1-Na’t

2-Gevhername

3-Dolabname

4-Esma-ı Nebi

5-Siretü’n Nebi

6-mucizat-ı Nebi

7-Hicretname

8-Miracname

9-Mevlid

10-Hilye

11-Kırk hadis

12-Şefaatname

c- Din ve tasavvuf yolunun büyükleri hakkında yazılan türler

1-Menakıbname

2-velayetname

3-Methiye

4-Mersiye

5-Maktel-i Hüseyin

6-Düvazname

d- Dini ve Tasavvufi Düşüncelerle İlgili Olarak Yazılan Türler

1-Vücudname

2-Ayet-name

3-nasihat-name

4-İbretname

5-Hikmet

6-Devriye

7-Şathiye

YAPILAN

TEZLER

Hacı Bektaş-ı Veli'nin Makalat'ında din ve tasavvuf Hamiye Duran Danışman: Prof.Dr. Abdurrahman Güzel Yer Bilgisi: Gazi Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Dizin Terimleri: Hacı Bektaş-ı Veli=Hacı Bektaş-ı Veli · Makalat=Makalat · Tasavvuf=Mystic · Din=Religion · Biyografi=Biography

Hayreti Divan'ında din ve tasavvuf Mustafa Tatcı Danışman: Prof.Dr. Abdurrahman Güzel Yer Bilgisi: Gazi Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Dizin Terimleri: Divanlar=Divans · Hayreti=Hayreti · Tasavvuf=Mystic · Din=Religion

Lali-zade Abdülbaki Efendi'nin Menakıb-ı Melamiyye-i Bayramiyyesi (inceleme-metin) Ayşe Yücel Danışman: Prof.Dr. Abdurrahman Güzel Yer Bilgisi: Gazi Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Dizin Terimleri: Lali-zade Abdülbaki Efendi=Lali-zade Abdülbaki Efendi · Menakıb-ı Melamiyye-i Bayramiyye=Menakıb-ı Melamiyye-i Bayramiyye · Menakıbname=Menagip · Türk tasavvuf edebiyatı=Turkish mysticism literature · Biyografi=Biography

Yunus Emre'nin eserlerinin tahlili Behçet Dede Danışman: Prof.Dr. Bilge Seyidoğlu Yer Bilgisi: Uludağ Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Dizin Terimleri: Tasavvuf edebiyatı=Literature of mysticism · Türk edebiyatı=Turkish literature · Yunus Emre=Yunus Emre · Biyografi=Biography

Türk İslam edebiyatında "ilahiler, nefesler ve devriyeler" [Turkish Islamic literature "ilahi, nefes and devriye] Murat Özgökmen Danışman: Prof. Dr. Ahmet Yılmaz Yer Bilgisi: Selçuk Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · İslam Tarihi ve Sanatları Anabilim Dalı · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı

Yüksek Lisans Türkçe 2009 102 s.

Yunus Emre Divanı (inceleme-metin) (2 cilt) Mustafa Tatçı Danışman: Prof.Dr. Abdurrahman Güzel Yer Bilgisi: Gazi Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Dizin Terimleri: Divanlar=Divans · Tasavvuf=Mystic · Yunus Emre=Yunus Emre · Din=Religion

Doktora Türkçe 1990 1284 s.

Türk-İslam ve tasavvuf geleneğinde rüya Hasan Avni Yüksel Danışman: Prof.Dr. Umay Günay Yer Bilgisi: Gazi Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Halk Bilimi (Folklor) Dizin Terimleri: İslam dini=Islam religion · Rüya=Dream · Tasavvuf=Mystic

Doktora Türkçe 1990 0271 s.

Erzurum'lu Kadı Mustafa Darir'in Siretü'n-Nebi adlı eserinde dini ve tasavvufi unsurlar Emine Kırcı Danışman: Prof.Dr. Abdurrahman Güzel Yer Bilgisi: Gazi Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Dizin Terimleri: Erzurumlu Mustafa Darir=Erzurumlu Mustafa Darir · Tasavvuf=Mystic · Din

Yüksek Lisans Türkçe 1991 0268 s.

Divan şiirindeki na'tlarda dini ve tasavvufi unsurlar Osman Kavalcı Danışman: Prof.Dr. Naci Okçu Yer Bilgisi: Atatürk Üniversitesi · Sosyal Bilimler Enstitüsü · · · Konu Başlıkları: Türk Dili ve Edebiyatı Dizin Terimleri: Dini unsurlar=Religious elements · Divan edebiyatı= · Şiir=Poem · Tasavvufi unsurlar=Mystical elements · Divan edebiyatı=Divan literature

Doktora Türkçe 1992 0460 s.

Makaleler

Id :5749

Yazar :Salih Uçak

Makale :Fuzuli'nin "Sana" Redifli Gazeli

Üzerine Tasavvufi Bir Şerh Denemesi

Tarih :02.10.2009

Link :Fuzuli'nin "Sana" Redifli Gazeli

Üzerine Tasavvufi Bir Şerh Denemesi

Id :5738

Yazar :İsmail Güleç

Makale :Tekke Edebiyatı mı, Türk

Tasavvuf Edebiyatı mı?

Tarih :01.10.2009

Link :Tekke Edebiyatı mı, Türk

Tasavvuf Edebiyatı mı?

Id :5694

Yazar :Nilgün Çıblak

Makale :Değerlendirmeler: Erman Artun: Dinî Tasavvufî Halk Edebiyatı, (Kitaplar - Tenkit)

Tarih :18.08.2009

Link :Değerlendirmeler: Erman Artun: Dinî Tasavvufî Halk Edebiyatı, (Kitaplar - Tenkit)

Id :2067

Yazar :H. Dilek Batislam

Makale :Divan Şiiriyle Alevi-Bektaşi

Şiirinde Kullanılan Bazı Ortak Tasavvuf

Terimleri

Tarih :01.10.2007

Link:Divan Şiiriyle Alevi-Bektaşi Şiirinde

Kullanılan Bazı Ortak Tasavvuf Terimleri

Id :3362

Yazar :Hüseyin Özcan

Makale :Nasrettin Hoca Fıkralarının Tasavvufi Yönü

Tarih :15.04.2008

Link :Nasrettin Hoca Fıkralarının Tasavvufi Yönü

Yazar :Rıfat Araz

Makale :Dinî -Tasavvufî Türk Şiirinde

Ölüm Terennümleri...

Tarih :17.03.2009

Link :Dinî -Tasavvufî Türk Şiirinde

Ölüm Terennümleri...

YAPILAN

ÇALIŞMALAR

Hacı Bektaş Veli ve Makalat

Hacı Bektaş Veli, Makalat'ında İslam dininin genel hükümlerini Türk'ün anlayabileceği bir yorumla işler. O, Kur'an-ı Kerim ve hadislerin ışığında tıpkı Hazreti Muhammed'in ashabının yaptığı gibi Türk insanını halka halka birlik ve beraberlik ülküsü etrafında toplamaya, eğitmeye ve lider olarak yetiştirmeye çalışıyordu. Yazar: Abdurrahman Güzel Yayınevi: Akçağ Yayınları ISBN: 975338372X Basım tarihi: Ocak 2002 Kategori: Sufizm / Tasavvuf Piyasa fiyatı: 18.00 TL

Dr. Mustafa Tatcı/

Prof. Dr. Cem

Yayınevi: Akçağ

Yayınları

Sayfa sayısı: 136

ISBN: 975338276

Basım tarihi: 1999

Kategori: Sufizm /

Tasavvuf

Büyütmek için

• Orta Asyalı birçok ilim ve sanat adamı, özellikle Fatih Sultan Mehmet döneminden itibaren Osmanlı ülkelesine gelerek faaliyet göstermiştir. Bunların önde gelen isimlerinden birisi de Emir Ahmed-i Buharî (1443-1516)’dır. O, Simavlı Abdullah İlâhî’den sonra Nakşibendiyye yolunun Anadolu’daki ikinci ismidir. Nakşî erkanını İstanbul’a ilk getiren odur. . Bu kitapta, Emîr Buhârî’nin Türkçe şiirlerinin yanında Farsça şiirleri ve Mevlânâ’ya ait bir gazelin şerhi de yer almaktadır.

Yazar: Prof. Dr. Cemal Kurnaz, Yrd. Doç. Dr. Mustafa Tatcı Yayınevi: Akçağ Yayınları Sayfa sayısı: 280 ISBN: 975338284 Basım tarihi: 1999 Kategori: Sufizm / Tasavvuf

Yazar: Osman Horata,Umay Günay

Yayınevi: Akçağ Yayınları

ISBN: 975338620-6

Basım tarihi: Aralık 2004

Kategori: Sufizm / Tasavvuf

Yazar: Tahir Olgun

Yayınevi: Akçağ Yayınları

Sayfa sayısı: 256

ISBN:

Basım tarihi:

Kategori: Sufizm / Tasavvuf

Yazar: Melahat Ürkmez

Yayınevi: Nüve Kültür

Merkezi

Sayfa sayısı: 312

ISBN: 9789944116862

Basım tarihi: Aralık 2008

Kategori: Sufizm / Tasavvuf

• Dervişler Hüma Kuşu & Yunus Emre

Yorumları

H YAYINLARI Dr. Mustafa Tatcı

• Aşk Bir Güneşe Benzer & Yunus Emre

Yorumları

H YAYINLARI Dr. Mustafa Tatcı

• Divan-ı İlahiyat (Aziz Mahmud Hüdayi)

SAHHAFLAR KİTAP SARAYI

• Dr. Mustafa Tatcı/ Dr. Musa Yıldız

Şehir-Hayat ve Derviş

• Yazar: Bilal Kemikli

Yayınevi: Kitabevi Yayınları

Sayfa sayısı: 166

ISBN: 9786054208111

Basım tarihi: Nisan 2009

Kategori: Sufizm / Tasavvuf

Sufi Şairin İzinde Şiir ve İrfan

• Yazar: Bilal Kemikli

Yayınevi: Kitabevi Yayınları

Sayfa sayısı: 232

ISBN: 9786054208104

Basım tarihi: Nisan 2009

Kategori: Sufizm / Tasavvuf

Müfid ü Muhtasar Oğlanlar Şeyhi

İbrahim

Yazar: Bilal Kemikli

Yayınevi: Kitabevi Yayınları

ISBN: 9757321818

Basım tarihi: Şubat 2003

Kategori: Sufizm / Tasavvuf