Tarım Ürünleri Piyasaları

SU ÜRÜNLERİ Temmuz 2018, Ürün No:24

Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü

Dünya Su Ürünleri Üretimi (bin ton)

2012 2103 2014 2015 2016 Değişim1 (%)

AVCILIK

Deniz 82.624 79.720 80.899 81.564 81.179 -0,5

İçsu 11.124 11.630 11.687 11.896 12.500 5,0

Toplam 93.748 91.350 92.587 93.460 93.679 0,2

YETİŞTİRİCİLİK

Deniz 23.366 24.707 25.537 26.728 27.880 4,3

İçsu 38.699 41.948 44.687 47.104 48.761 3,5

Toplam 62.065 66.656 70.224 73.832 76.641 3,8

TOPLAM ÜRETİM 155.813 158.006 162.810 167.292 169.345 1,2

Not: Üretim rakamlarına su bitkileri ve deniz memelileri dahil değildir.

Kaynak: FAO (Erişim Tarihi :16.07.2018), 1/ Verisi bulunan son iki yılının değişimini göstermektedir.

Günümüzde, özellikle gelişmiş ülkelerde insanlar, beslenmelerine çok daha fazla dikkat etmekte ve beslenme alışkanlıklarında sağlık açısından uygun gıdaları seçmeye özen göstermektedirler. Bu gıdalar içerisinde balık; zengin protein içeriği ve yapısında bulunan çoklu doymamış yağ asitleri ile vücudun temel besin maddesi ihtiyacını karşılamakta, insan fizyolojisi ve metabolik fonksiyonları üzerinde olumlu etki yapması yönüyle önemli besin maddeleri arasında ilk sıralarda yer almaktadır. Balıkçılık, günümüzde ve gelecekte tüm ülkelerin ekonomisine belirli bir yatırım ve çaba karşılığı sürekli girdi sağlayan önemli bir sektördür. Dünya toplam su ürünleri üretimine yıllar itibarıyla bakıldığında avlanan

su ürünleri miktarında dalgalanmalar varken, yetiştiricilik üretiminin yıllar içinde daha fazla arttığı görülmektedir. Yapılan bilimsel araştırmalara göre, önümüzdeki yıllarda su ürünlerine olan yatırımların daha da genişleyerek artacağı, 2030 yılında yetiştiricilik yoluyla elde edilen su ürünleri miktarının avcılıkla elde edilen su ürünleri miktarına eşit olacağı ve uzun vadede yetiştiricilik sektörünün avcılık sektörünü geçeceği tahmin edilmektedir. Bu da dünyadaki denizlerin ve iç suların önemini her geçen gün daha da artırmakta ve su ürünleri yetiştiriciliğini geleceğin önemli sektörlerinden biri olarak göstermektedir.

Su ürünleri üretiminde önemli ülkeler (milyon ton)

Su ürünleri üretiminde önemli ülkeler ( %)

Su ürünleri ihracatında önemli ülkeler (2016, %)

Su ürünleri ithalatında önemli ülkeler (2016, %)

5,4 5,9

5,46,3

6,2 6,49,6 10

,0

10

,8

10

,8

10

,9

11

,5

62

,6

65

,2

66

,8

2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6

ABD Vietnam Hindistan Endonezya Çin

3,3 3,5

3,23,8

3,7 3,75,8 5,9 6,36,5

6,4 6,7

37

,9

38

,6

39

,1

2 0 1 4 2 0 1 5 2 0 1 6

ABD Vietnam Hindistan Endonezya Çin

Çin 14,1

Norveç 7,6

Vietnam5,1

Tayland4,1

ABD 4,1

Diğer65,0

ABD 15,2

Japonya 10,3

Çin 6,5

İspanya 5,3

Fransa 4,6

Diğer58,2

SU ÜRÜNLERİ

Türkiye’de Su Ürünleri Destekleme Politikaları: Su ürünleri sektörü 2003 yılından itibaren destekleme kapsamına

alınmıştır. Alabalık 0.75/0.375 TL/Kg, midye 0,05 TL/Kg ve yeni türlerin yetiştiriciliği 0.5/1 TL/Kg destek kapsamındadır.

Su ürünleri yetiştiricilik belgesi bulunan ve entansif yetiştiricilik yapanlar destekleme kapsamındadır. Üretimin

artırılması ve işletmelerin büyütülmesi amacıyla verilen desteklemelerin bundan sonra üretimi daha verimli hale

getirecek şekilde FSR (yem değerlendirme) oranı ve türlerin yetiştiricilik maliyetlerine göre yeniden düzenlenmesi, iyi

tarım uygulamalarına ve izlenebilirlik sağlanmasına yönelik şartların oluşturulması gibi öneriler sunulabilir.

Birleşmiş Milletler Tarım ve Gıda Örgütü (FAO) tarafından

2016 yılında dünya su ürünleri üretimi 171 milyon ton

olarak açıklanmıştır. Dünya üretimi ülkeler bazında

değerlendirildiğinde üretimin homojen bir şekilde

dağılmadığı, özellikle Asya kıtasının sektörde açık ara önde

olduğu net şekilde görülmektedir. Dünya su ürünleri

üretiminde hem avcılık hem de yetiştiricilik sektöründe Çin

66,8 milyon ton ile lider konumda olup Çin’i Endonezya,

Hindistan, Vietnam ve ABD izlemektedir.

Su ürünleri üretiminde en büyük üretici ülke olan Çin,

ihracatta da lider konumda bulunmaktadır. Çin'i; Norveç,

Vietnam, ABD ve Tayland izlemekte olup Türkiye 2016

yılında 145.469 ton ihracat yapmıştır.

İthalatın %75’i gelişmiş ülkeler tarafından yapılmaktadır.

Dünyada su ürünleri ithalatında ilk sırada %15,2 ile ABD

gelmekte olup, %10,3 ile Japonya ikinci ülke

konumundadır. Türkiye 2016 yılında 82.074 ton ithalat

yapmıştır.

Türkiye Su Ürünleri Arz ve Kullanımı (ton)

2012 2013 2014 2015 2016 Değişim1 (%)

ARZ

Üretim 644.852 607.515 537.345 672.241 588.715 -12,4

İthalat 65.384 67.530 77.545 110.761 82.074 -25,9

TOPLAM ARZ 710.236 675.045 614.890 783.002 670.789 -14,3

KULLANIM

Tüketim2 626.548 567.604 494.028 661.949 519.181 -21,6

İhracat 74.007 101.063 115.682 121.053 145.469 20,2

TOPLAM KULLANIM 700.555 668.667 609.710 783.002 664.650 -15,1

Değerlendirilmeyen 9.681 6.378 5.180 6.070 6.139 1,1

Kişi Başına Tük. (kg) 7,1 6,3 5,5 6,1 5,4 -11,5 Kaynak: BSGM (Erişim tarihi:16.07.2018), 1/ Verisi bulunan son iki pazarlama yılının değişimini göstermektedir. , 2/Balık unu ve yağı fabrikalarında işlenen miktar da dahildir.

Türkiye su ürünleri üretimi 2016 yılında bir önceki yıla göre %12,4 oranında azalarak 588.715 ton olarak gerçekleşmiştir. Üretimin %44,8’ini deniz balıkları, %6,4’ünü diğer deniz ürünleri, %5,8’ini iç su ürünleri ve %43’ünü yetiştiricilik ürünleri oluşturmaktadır. Yetiştiricilik üretiminin %40,1’i iç sularda, %59,9’u denizlerde gerçekleşmiştir. Su ürünleri avcılığı 2016 yılında %22,4 azalırken, yetiştiricilik %5,4 artmıştır.

Deniz ürünleri avcılığı ile yapılan üretimde ilk sırayı %40,7’lik oran ile Doğu Karadeniz Bölgesi (Trabzon ve Ordu) almış ve bu bölgeyi %33,3 ile Batı Karadeniz, %11,5 ile Ege (Muğla, İzmir ve Aydın), %10,6 ile Marmara (Çanakkale) ve %3,9 ile Akdeniz (Hatay, Mersin ve Antalya) Bölgeleri izlemiştir. Yetiştiricilik yoluyla elde edilen üretimde ise; denizde yetiştiricilikte ilk sırada 75 bin ton ile Muğla, iç sularda ise 17 bin ton ile Elazığ önde gelmektedir.

Denizde yetiştiricilikte önde olan iller

İç sularda yetiştiricilikte önde olan iller

SU ÜRÜNLERİ

Türkiye’nin ülkelere göre su ürünleri ihracatı (2016, %)

Türkiye’nin ülkelere göre su ürünleri ithalatı (2016, %)

Kaynak : TÜİK(Erişim tarihi:23.7.2018)

Türkiye su ürünleri ortalama tüketici fiyatları (TL/kg)

Kaynak: TUİK (Erişim Tarihi : 20.07.2018)

Hollanda18,6

İtalya 11,3

İngiltere 9,4

Almanya 8,3

Japonya 6,5

Rusya 5,7

İspanya 4,4Norveç

40,8

Ispanya 8,9Fas 8,5

Izlanda 8,1

Şeyşeller 6,2

Çin 4,0 ElSalvador 2,3

4,9

9

4,6

8 5,8

6

6,4

1

9,8

9

8,6

510

,48

12

,06

13

,51

16

,71

17

,42

18

,08

2 0 1 3 2 1 0 4 2 0 1 5 2 0 1 6 2 0 1 7 2 0 1 8 / 6

Alabalık Levrek

Ürün 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018/6

Balık 10,68 11,66 12,29 13,11 14,97 17,64 17,55 20,37 23,11

TUİK verilerine göre; 2018 yılı ilk 6

ayında alabalık ve levrek üretici kg fiyatı

önceki yıla göre değerlendirildiğinde;

alabalıkta %12,5’ lik bir düşüş olup

ortalama 8,65 TL/kg olmuş, levrekte ise

%3,8’lik bir artış ile ortalama 8,65 TL/kg

olmuştur. Genel olarak grafiğe

bakıldığında, balık fiyatlarının her yıl bir

önceki yıla göre arttığı görülmektedir.

Bunun en önemli sebebi ise yüksek yem

maliyetidir. Yem maliyetini düşürmenin

yolu; yem de kullanılan balık unu ve

yağının alternatifi olacak, hayvansal yan

ürünler, bitkisel organizmalar, deniz

orjinli yağlar gibi yem kaynaklarına

öncelik vermektir.

Su ürünleri, insanların iyi kalitede protein ihtiyaçlarını karşılamaları için önemli bir kaynaktır. Türkiye’de ortalama balık

tüketici fiyatlarına bakıldığında 2010-2014 yılları arasında fiyat dalgalanmaları çok fazla olmamıştır. 2014 yılından

sonra balık fiyatlarında yaklaşık olarak %33’lük bir artış gözlenmekle birlikte; 2017 ve 2018 altı aylık fiyatları arasında

%13’lük bir artış olmuştur.

Türkiye protein ihtiyacını karşılayabileceği zengin balık kaynakları olmasına rağmen, halkın balık tüketim alışkanlığı

yaygın olmadığı için Türkiye bu kaynaktan yeterince faydalanamamaktadır. Türkiye’de kişi başı balık tüketimi 2015

yılında 6,2 kg iken 2016 yılında %11,5’lik düşüş göstererek 5,4kg olmuştur.

Dünyada kişi başı balık tüketimi ortalama 16 kg, Avrupa Birliğinde bu rakam 22 kg ve Türkiye’de ise 5,4 kg olarak

belirtilmektedir. İç piyasada tanıtıcı ve tüketimi özendirici faaliyetlerde bulunularak kişi başı ortalama tüketim

artırılarak, dünya ortalamasına yaklaşılabilir.

TL/Kg

SU ÜRÜNLERİ

Yıllara Göre Balık Yemi Fiyatlar

TL/Kg 2014 2015 2016 2017 Değişim1

(%)

Alabalık Yemi 3,45 4,14 4,53 5,58 23,18

Levrek Yemi 3,45 4,11 4,51 5,58 23,73 Kaynak: BSGM (Erişim tarihi:20.07.2018) 1/2017-2016 yılları arasındaki değişimi göstermektedir.

GENEL DEĞERLENDİRME Geçmişten bu yana insanların beslenmesinde su ürünlerinin önemli bir paya sahip olduğu bilinmektedir. Ancak, nüfus artışı, aşırı ve bilinçsiz avcılık ve çevresel olumsuz etkenler maalesef doğal balık kaynaklarının hızla azalmasına, hatta bazı türlerin neslinin tükenmesi riskine yol açmıştır. Gelinen bu noktadan sonra bazı tedbirler alınmaya çalışılsa bile doğal balık stoklarının hiçbir zaman istenilen seviyede artmayacağı, doğal balık stokların giderek azalması ile ortaya çıkan açığın ancak kültür balıkçılığı ile kapatılabileceği uzmanlarca belirtilen önemli bir husustur. Bu durum, su ürünleri yetiştiriciliğinin dünya için vazgeçilmez bir sektör olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Türkiye’de son yıllarda yetiştiricilik sistemlerinde önemli gelişmeler olmuş, denizlerdeki balık çiftliklerinin açık ve derin sulara taşınması buradaki şartlara uygun yeni tekniklerin kullanılmasını zorunlu kılmış, buna bağlı olarak kafes boyutlarında ve yapılarında, ağ sistemlerinde, yemleme sistemlerinde dünya standartlarının üzerinde bir teknoloji uygulanarak iyileştirmeye gidilmiştir.

Türkiye’de avcılık yoluyla elde edilen üretim miktarının avlanabilir stok büyüklüğünün sınırına eriştiği kabul edilmektedir. Stokları koruyucu ve geliştirici yönde araştırmaların yapılmasına ve koruma kontrol çalışmalarının artırılmasına öncelik verilmelidir. Bu nedenle sürdürülebilir su ürünleri üretimi Türkiye’de ana

politika olmalı ve bu politika çerçevesinde gerekli stratejiler ile kısa, orta ve uzun vadeli eylem planları ve hedefler belirlenmelidir.

Yapılan araştırmalar ve saha çalışmaları sonucunda Türkiye'de su ürünleri ve balıkçılığa elverişli üretim sahaları yönünden büyük bir kapasite olduğu gözlenmiştir. Türkiye kıyılarının büyük bir kısmı, özellikle yüksek üretim potansiyeline sahip Güney Ege ve Batı Akdeniz kıyıları özel çevre koruma bölgesi içindedir. Bu kıyılarda yapılaşmanın ve yerleşimin olmadığı çok miktarda yetiştiriciliğe uygun alan bulunmaktadır. Atıl durumdaki bu yerlerin yetiştiricilikte kullanılması makro ölçekli AR-GE çalışmalarının yapılarak milli ekonomiye katkının artırılması sağlanmalıdır.

Su ürünleri yetiştiricilik tesislerinin etkin ve verimli kullanılmasının yanında yüksek katma değerli üretim yapmak içinde ürün çeşitlendirilmesine yönelik çalışmalar yürütülmelidir. Dünya yetiştiricilik üretiminde önemli bir yer tutan ve birim getirisi balıklara göre nispeten yüksek olan kabuklular ve yumuşakçaların Türkiye’de yetiştiriciliğinin artırılmasına yönelik araştırmalar ve çalışmalar yürütülmelidir. Sadece su ürünlerinin kendisinin değil bu ürünlerden elde edilecek diğer ürünlerin (havyar, kozmetik ve ilaç hammaddesi, tekstil ürünleri) de üretilmesine imkan verecek sektörün pazarını büyütmeye yönelik çalışmalara hız verilmelidir.

TARIMSAL EKONOMİ VE POLİTİKA GELİŞTİRME ENSTİTÜSÜ (TEPGE)

Enstitümüz tarım, gıda, çevre ve kırsal kalkınma konularında ekonomik araştırmalar yaparak ve/veya yaptırarak

başta Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı olmak üzere, kamu ve özel sektörde karar alıcı birimleri

bilgilendirmeyi, böylece araştırma sonuçlarına dayalı politikalarla/kararlarla ülke tarımının gelişimine katkıda

bulunmayı amaçlamaktadır. Bilgi çağının gereklerini yerine getirebilen, konusunda üzerine düşen görevleri

yapmaya yetkin ve güçlü bir kurumsal yapıya ulaşmayı hedeflemektedir.

https://arastirma.tarim.gov.tr/tepge

Bilgi için: Mehmet DENİZ, mehmetdeniz@tarim.gov.tr, +90 312 2875833

Üreticilerin mali/teknik anlamda yıllar içinde

yaşanan ve çözülemeyen sorunlarının başında artan

yem fiyatları gelmektedir. Su ürünleri

yetiştiriciliğinde maliyetin büyük bölümünü tek

başına yem oluşturmaktadır. Balık yeminin temel

girdileri olan balık unu, balık yağı, soya unu, mısır ve

glütende genel anlamda dışa bağımlılık söz

konusudur. Tüm bu nedenlerle alternatif yem

hammaddeleri üzerinde çalışmalar yoğunlaştırılmalı,

balık unu ve balık yağının ülkemizdeki tek

hammaddesi olan hamsi gibi küçük sürü balık

avcılığının sürdürülebilirliğini sağlayacak koruyucu

önlemler alınmalıdır. Kaliteli yem üretimi için

yemlerde standardizasyon sağlanmalıdır.

BSGM verilerine göre 2017 yılında alabalık ve levrek yemi kg

fiyatı bir önceki yıla göre değerlendirildiğinde; alabalıkta

%23,2’ lik bir artış olup ortalama 5,58 TL/kg olmuş, levrekte

ise %23,8’lik artışla ortalama 5,58 TL/kg’a yükselmiştir. İki

tür için de yem fiyatları birbirine yakın seyretmiştir.