t. c. selÇuk ÜnĠversĠtesĠ sosyal bĠlĠmler...
TRANSCRIPT
T. C.
SELÇUK ÜNĠVERSĠTESĠ
SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ
TÜRK DĠLĠ ve EDEBĠYATI ANA BĠLĠM DALI
TÜRK DĠLĠ BĠLĠM DALI
TEBRĠZLĠ AHMEDĠ’NĠN ESRARNAME TERCÜMESĠ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
DANIġMAN
PROF. DR. YAKUP KARASOY
HAZIRLAYAN
TÜBA CEYLAN
KONYA 2007
ĠÇĠNDEKĠLER
ÖN SÖZ ..................................................................................................................... 5
KAYNAKÇA ............................................................................................................ 7
GĠRĠġ ........................................................................................................................ 9
I.BÖLÜM ................................................................................................................. 12
DĠL BĠLGĠSĠ (GRAMER) ........................................................................................ 12
A. SES BĠLGĠSĠ (FONETĠK) ................................................................................... 12
I. ÜNLÜLER ............................................................................................................. 12
ÜNLÜ DEĞĠġMELERĠ ............................................................................................ 12
i / e DeğiĢmesi ........................................................................................................... 12
ı/u DeğiĢmesi ............................................................................................................. 16
i/ü DeğiĢmesi ............................................................................................................. 16
u/i DeğiĢmesi ............................................................................................................. 16
ü/i DeğiĢmesi ............................................................................................................. 17
ÜNLÜ UYUMU ........................................................................................................ 17
1. Kalınlık Ġncelik Bakımından ............................................................................ 17
2. Düzlük Yuvarlaklık Bakımından ..................................................................... 18
a) Kelimelerde YuvarlaklaĢma............................................................................. 18
- ġ / g‟lerin DüĢmesi Sebebiyle ......................................................................... 18
- Dudak Ünsüzlerinin Tesiriyle ......................................................................... 18
- BirleĢme Sonucu YuvarlaklaĢma.................................................................... 18
- Bir Sebebe Bağlı Olmadan Yuvarlak Ünlü TaĢıyanlar .................................. 19
- ġ / g‟ler DüĢtüğü Halde YuvarlaklaĢmayanlar ............................................... 19
b) Eklerde Uyumsuzluk ........................................................................................ 20
- Yuvarlak Ünlü TaĢıyan Ekler ......................................................................... 20
- Ünlüsü Sonradan YuvarlaklaĢan Ekler ........................................................... 21
- Düz Ünlü TaĢıyan Ekler ................................................................................. 23
ÜNLÜ DÜġMESĠ .................................................................................................... 23
HECE DÜġMESĠ ..................................................................................................... 24
BĠRLEġME .............................................................................................................. 24
II. ÜNSÜZLER ........................................................................................................ 26
ÜNSÜZ DEĞĠġMELERĠ ......................................................................................... 26
1. Eski Türkçeden Eski Anadolu Türkçesine Geçişte
....................................................................................... 26
- k /h DeğiĢmesi ....................................................................................... 26
- k- / g- DeğiĢmesi .................................................................................... 26
- b / v DeğiĢmesi ...................................................................................... 27
- ç / Ģ DeğiĢmesi ....................................................................................... 27
- ʔ / ñ DeğiĢmesi ..................................................................................... 27
- t / d DeğiĢmesi ....................................................................................... 28
- g / v DeğiĢmesi ...................................................................................... 29
2. Eski Anadolu Türkçesinden Türkiye Türkçesine GeçiĢte ..................... 29
- b / p DeğiĢmesi ......................................................................................... 29
- ñ / m DeğiĢmesi ......................................................................................... 29
ÜNSÜZ BENZEġMESĠ .................................................................................. 29
1. Ġmlâsı KalıplaĢmıĢ Eklerde ..................................................................... 29
2. Kelime Ġçinde SedalılaĢma .............................................................................. 30
ÜNSÜZ TÜREMESĠ ....................................................................................... 31
1. –y- ve –n- Sesleri .................................................................................. 31
2. Ses ĠkizleĢmesi ........................................................................................ 31
ÜNSÜZ DÜġMESĠ ......................................................................................... 31
BENZER HECE DÜġMESĠ ........................................................................... 31
GÖÇÜġME ...................................................................................................... 32
B. ġEKĠL BĠLGĠSĠ (MORFOLOJĠ) ............................................................... 33
I. ĠSĠM .............................................................................................................. 33
1. ÇOKLUK EKLERĠ ................................................................................ 33
2. ĠYELĠK EKLERĠ .................................................................................... 33
3. ĠSĠM ÇEKĠMĠ ......................................................................................... 35
a) Ġlgi Hâli Eki ............................................................................................. 35
b)Yönelme Hâli Eki .................................................................................... 36
c)Belirtme Hâli Eki ..................................................................................... 37
ç)Bulunma Hâli eki ..................................................................................... 38
d)Ayrılma Hâli Eki ...................................................................................... 38
e)EĢitlik Hâli Eki ........................................................................................ 38
f)Vasıta Hâli Eki ....................................................................................... 39
g)Yön Eki ................................................................................................... 39
4. SORU EKĠ .............................................................................................. 40
5. SAYI ĠSĠMLERĠ ..................................................................................... 40
a. Asıl Sayı Ġsimleri .................................................................................... 40
b. Yabancı Asıllı Sayı Ġsimleri ................................................................... 40
c. Sıra Sayı Ġsimleri .................................................................................... 40
6. ĠSĠMDEN ĠSĠM YAPMA EKLERĠ ....................................................... 41
7. FĠĠLDEN ĠSĠM YAPMA EKLERĠ ........................................................ 43
II. ZAMĠR ........................................................................................................ 44
1. ġAHIS ZAMĠRLERĠ .............................................................................. 44
DönüĢlülük Zamiri ..................................................................................... 44
2. ĠġARET ZAMĠRLERĠ ........................................................................... 45
3. BELĠRSĠZLĠK ZAMĠRLERĠ ................................................................. 46
4. SORU ZAMĠRLERĠ ............................................................................... 47
5. BAĞLAMA ZAMĠRLERĠ .................................................................... 47
6. AĠTLĠK ZAMĠRĠ .................................................................................... 47
III. SIFATLAR ................................................................................................ 48
1. NĠTELEME SIFATLARI ...................................................................... 48
2. BELĠRTME SIFATLARI ...................................................................... 48
a) ĠĢaret Sıfatları .......................................................................................... 48
b) Belirsizlik Sıfatları .................................................................................. 49
c) Sayı Sıfatları ............................................................................................ 50
ç) Soru Sıfatları ........................................................................................... 51
3. SIFATLARDA BERKĠTME ve KARġILAġTIRMA ......................... 51
IV.ZARFLAR .................................................................................................. 52
1. ZAMAN ZARFLARI ................................................................................ 52
a. Ġsim ve Sıfatlardan Yapılanlar ................................................................. 52
b. Ġsme Son Çekim Edatları Getirilerek Yapılanlar .................................... 53
c. Doğrudan Doğruya Edat ve Zarf Olanlar ............................................... 53
2.YER ZARFLARI.......................................................................................... 54
3.MĠKTAR ZARFLARI ................................................................................. 54
4. SURET ZARFLARI .................................................................................... 56
5.DURUM ZARFLARI .................................................................................. 58
V. EDATLAR .................................................................................................. 59
1. ÇEKĠM EDATLARI ( Asıl Edatlar) .......................................................... 59
Fonksiyonlarına Göre Son Çekim Edatları .................................................... 59
- BaĢkalık Edatları ................................................................................ 59
- Benzerlik Edatları ............................................................................... 59
- Beraberlik ve Vasıta Edatları ............................................................ 60
- Sebep Edatları ..................................................................................... 60
- Miktar Edatları.................................................................................... 61
- Zaman Edatları ................................................................................... 61
- Yer- Yön Edatları ............................................................................... 61
i. BAĞLAMA EDATLARI (Bağlaçlar) ........................................................ 62
a) Sıralama Edatları..................................................................................... 62
b) KarĢılaĢtırma ve DenkleĢtirme Edatları ................................................. 62
c) Cümle BaĢı Edatları ................................................................................ 63
- “aksi halde” ifadesi taĢıyanlar ................................................................ 63
- Ġstisna Bildirenler .................................................................................... 63
- Netice ve Ġzah Ġfade Edenler .................................................................. 64
- Özet Bildirenler ....................................................................................... 64
- Sebep Bildirenler .................................................................................... 64
- Sonuç Bildirenler (“fakat” ifadesini taĢıyanlar) ..................................... 64
- ġart ve Derece Bildirenler ...................................................................... 65
ç) Cümle Bağlayıcılar ................................................................................. 66
d) Berkitme Edatları .................................................................................... 66
e) Bağlama Edatlar ...................................................................................... 67
ÜNLEM EDATLARI .................................................................................... 67
a) Ünlemler .................................................................................................. 67
b) Seslenme Edatları ................................................................................... 68
c) Sorma Edatları ........................................................................................ 68
d) Gösterme Edatları ................................................................................... 70
VI.FĠĠLLER ..................................................................................................... 71
1. OLUMSUZLUK EKĠ ................................................................................. 71
2. BĠLDĠRME EKLERĠ ve EK FĠĠL .............................................................. 71
3. ĠSĠMDEN FĠĠL YAPMA EKLERĠ ............................................................. 73
4. FĠĠLDEN FĠĠL YAPMA EKLERĠ ............................................................. 73
5. BĠRLEġĠK FĠĠLLER ................................................................................... 74
Kurallı BirleĢik Fiiller .................................................................................. 75
Ġsimden Yardımcı Fiillerle Fiil Yapma ........................................................ 76
6. FĠĠL ÇEKĠMĠ .............................................................................................. 77
A) Basit Çekimler ......................................................................................... 77
I.Bildirme Kipleri ................................................................................... 77
a) Görülen GeçmiĢ Zaman .......................................................................... 77
b) Öğrenilen GeçmiĢ Zaman ...................................................................... 78
c) GeniĢ Zaman .......................................................................................... 79
d) Gelecek Zaman ...................................................................................... 80
II.Dilek Çekimleri .................................................................................. 81
a) Ġstek Çekimi ............................................................................................ 82
b) Emir Çekimi ............................................................................................ 83
c) ġart Çekimi ............................................................................................. 85
d) Gereklik Çekimi ...................................................................................... 85
B) BirleĢik Çekimler ...................................................................................... 86
I.Hikâye Çekimleri .......................................................................................... 86
II. ġart Çekimleri ............................................................................................. 87
7. FĠ ĠLLERDE SORU .................................................................................... 88
VII. SIFAT FĠĠLLER ...................................................................................... 89
a. GeniĢ Zaman Sıfat Fiil Ekleri ................................................................ 89
b. GeçmiĢ Zaman Sıfat Fiil Ekleri ............................................................. 89
c. Gelecek Zaman Sıfat Fiil Ekleri ........................................................... 89
VIII. ZARF FĠĠLLER ...................................................................................... 90
a. Hal Bildiren Zarf Fiil Ekleri ............................................................... 90
b. Zaman Belirten Zarf Fiiller ................................................................ 90
c. Bağlama Görevindeki Zarf Fiiller ...................................................... 91
d. –duú, -dük Sıfat Fiilinden Türetilen Zarf Fiil Ekleri ........................ 91
II. BÖLÜM ...................................................................................................... 92
TRANSKRĠPSĠYON ALFABESĠ .................................................................. 92
METĠN ............................................................................................................. 93
III. BÖLÜM ..................................................................................................... 232
SÖZLÜK .......................................................................................................... 232
ÖN SÖZ
Türklerin Ġslâmiyet sahasına girmesiyle beraber etkisi altında kaldığımız Fars
edebiyatı, özellikle Anadolu sahasında , etkisini uzun yıllar boyunca göstermiĢtir. Ġlk
dönemlerde tasavvufa yönelen Ģairlerimiz, Fars edebiyatının mutasavvıf Ģairlerinin
tercümelerini yaptıkları gibi kendi eserlerinde de bu etkilenmeyi yansıtmıĢlardır. ġüphesiz ki
Ģairlerimizi etkileyen önemli isimlerden bir tanesi Feridüddin Attar‟dır. Attar‟ın pek çok eseri,
Ģairlerimiz tarafından ya Anadolu Türkçesi ile olduğu gibi ya da Ģairlerin kalemlerinde tekrar
Ģekillenerek Türk kültür tarihine kazandırılmıĢtır. Uzun yıllar boyunca etkisini sürdüren
Attar‟ın “Esrâr-nâme” adlı eseri de pek çok Ģair tarafından kaleme alınmıĢtır. Biz de
çalıĢmamıza konu olarak Tebrizli Ahmedî‟nin Feridüddin Attar‟dan çevirdiği Esrâr-nâme‟yi
ele aldık.
ÇalıĢmamızda bu eseri temel almamızın nedeni, “eserin tekke ve derviĢ muhitlerinde
sevilerek okunması” 1 ve Esrâr-nâmeler arasında en beğenileni olmasıdır. Türk kültür
tarihinde ayrı bir değer taĢıyan esrâr-nâmeler hakkında az sayıda araĢtırma yapılmıĢ olması da
bu eseri seçmemizde baĢka bir nedendir.
Tebrizli Ahmedî‟nin bu eserinin pek çok nüshası vardır. Ancak bu çalıĢmamızı
yaparken Topkapı Sarayı Müzesi, Bağdat kitapları , 400 numarada kayıtlı olan nüsha üzerinde
çalıĢmayı tercih ettik. Bu tercihi yapmamızda, eserin, nüshâlar arasında en değerlilerinden biri
olmasının, harekeli nesihle yazılmasının ve geçiĢ dönemi niteliği taĢıyan 15. yüzyılda
yazılmıĢ olmasının etkisi oldu. Daha önce Selçuk Üniversitesi Eğitim Fakültesi Türkçe
Öğretmenliği bölümü Öğretim Üyesi saygıdeğer hocam Prof. Dr. Gönül Ayan‟ın da bu eser
üzerinde Eski Türk Edebiyatı alanında karĢılaĢtırmalı bir çalıĢması vardır. Ancak Prof. Dr.
Gönül Ayan, çalıĢmasında Topkapı nüshasına yer vermemiĢtir.
Eserle ilgili incelemeye geçmeden önce, mesnevi nazım biçiminin özelliklerini, ana
hatlarıyla aktardık. Eseri, Türk kültür tarihine kazandırmıĢ Ģairlerden biri olan Tebrizli
Ahmedî hakkında kaynaklar kısıtlı olsa da elimizdeki bilgilere dayalı olarak Ģairi tanıtmaya
çalıĢtık.
Ġnceleme bölümünde eseri, dil ve yazı yönünden incelemeye tâbi tuttuk. Bu
incelemede, eserimizdeki kelimelerin ses özelliklerine ve Ģekil bilgisine yer verdik. Tespit
ettiğimiz ses ve Ģekil bilgisi özelliklerine her baĢlık altında örneklendirdik.
Metin bölümünde, eserin transkripsiyonlu tercümesine yer verdik. Metinde uzun ünlü
ile yazılması gerekirken vezin gereği kısa ünlü ile yazılmıĢ kelimelerde vezni bozmamak
maksadıyla kelimenin metindeki yazılıĢına bağlı kaldık. Gerekli gördüğümüz yazılıĢları dip
notlarla gösterdik. Son olarak ileride araĢtırmalara yardımcı olacağını düĢünerek eserde geçen
sözcükler için bir sözlük bölümü oluĢturduk. Eserin sözlük bölümünde, metin içerisinde geçen
Türkçe, Arapça ve Farsça sözcüklerin metin içindeki anlamlarını esas aldık. Tamlama
biçiminde yeni anlamlar kazanmıĢ olan sözcük öbeklerine aynı sözcüğün baĢlığı altında
değindik. Amacımız dizin çalıĢması olmadığı için sözcüğün, metin içindeki tüm örneklerine
yer vermektense anlamını yansıtabilecek temel örneklere değindik. Vezne uymak maksadıyla
metinde kısa ünlü ile yazılmıĢ kelimelerin asıl yazılıĢlarını sözlük bölümünde gösterdik.
1 Gönül Ayan, “Esrâr-nâme (Ġnceleme-Metin)” , s. XXV.
Bu eser, 2007 yılında hazırladığım yüksek lisans çalıĢmamdır. Bu çalıĢmayı
hazırlamamda, bizlerden ilgisini esirgemeyen , bizlere destek veren , önerileriyle
çalıĢmamıza yön veren ve bize anlayıĢ gösteren değerli danıĢman hocam Prof. Dr. Yakup
Karasoy‟a , Eski Anadolu Türkçesi sahasında çok değerli eserler vermiĢ, kendini bu alana
adamıĢ, bizlerden hoĢgörüsünü eksik etmeyen, çalıĢmalarıyla ve önerileriyle bizleri
yönlendiren değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Orhan Yavuz‟a, çalıĢmamda ele alacağım esere beni
yönlendiren, eserleriyle Türk edebiyatı sahasına ıĢık tutan Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat
Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kemal Yavuz‟a, çalıĢmamda bana yardımcı olan AraĢtırma
görevlisi Emel Kaya‟ya teĢekkürlerimi bir borç bilirim.
Tüba Ceylan
KAYNAKÇA
AKALIN, Mehmet; Tarihi Türk Şiveleri, Ankara, 1979.
ARAT, ReĢit Rahmeti ; Atabetü’l- Hakayık, Ġstanbul, 1951.
_____________________; Kutadgu Bilig III, Ġndeks, Hzrl. Kemal Eraslan, Osman F.
Sertkaya, Nuri Yüce, Ġstanbul, 1979.
AYAN, Gönül ; Tebrizli Ahmedî - Esrâr-nâme (İnceleme, Metin), Ankara , 1996.
AZAMAT, Nihat; “Yeni Bir Ahmedî ve Ġki Eseri: Yusûf u Zelîha, Esrârnâme Tercümesi”,
Osmanlı Araştırmaları VII. –VIII., Ġstanbul , 1988.
BANARLI, N. Sami; Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, Ġstanbul , 2001.
Bursalı Mehmet Tahir; Osmanlı Müellifleri , Ġstanbul, 1333-1342.
ÇAĞATAY, Saadet; “Eski Osmanlıcada Fiil MüĢtakları”, DTCFD, VI, s. 353 -368, 525-552,
27-47.
_____________________; “Türkçede n/g sesine Dair”, TDAY – Belleten 1954, s. 221 -232.
Cevdet Kudret ; Örneklerle Edebiyat Bilgileri, C.I s.358, Ġstanbul, 1980.
DEVELLĠOĞLU, Ferit ; Osmanlıca – Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara, 1993.
DĠLÇĠN, Cem; Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara, 1983.
_____________________; Tarama Sözlüğü, Ankara, 1983.
ERCĠLASUN, Ahmet B. ; Kutadgu Bilig Grameri –Fiil-, Ankara, 1984.
ERGĠN , Muharrem ; Türk Dil Bilgisi , Ġstanbul , 2004.
GABAĠN, A.Von; Eski Türkçenin Grameri, Çeviren: Mehmet Akalın, Ankara, 2003.
GÜLSEVĠN, Gürer; “Türkçede „Sıra DıĢı Ekler‟ ve Eklerin Tasnif- Tanımlanma Sorunu
Üzerine” , V. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı, Ankara, 2004.
HACIEMĠNOĞLU, Necmettin ; Karahanlı Türkçesi Grameri , Ankara, 2003.
_____________________; Türk Dilinde Edatlar, Ġstanbul, 1984.
_____________________; Türk Dilinde Fiiller: Yapı Bakımından Türk Dilinde Fiiller,
Ankara, 1984.
HATĠBOĞLU, Vecihe; “Türkçede Eklerin Kökeni”, Türk Dili, C. XXIX., Ocak, 1974.
_____________________; “ġart Kipi”, Dil Bilgisi Sorunları, Ankara, 1967.
İslâm Ansiklopedisi, “ Ahmedî” Maddesi, s. 216 – 222, C. I, Ankara.
İslâm Ansiklopedisi, “ Attâr” Maddesi, s. 7 – 13, C. II , Ankara.
KABAKLI, Ahmet; Türk Edebiyatı, C. I , s. 619-621.
KARAHAN, Leyla; “Yükleme ve Ġlgi Hâli Üzerine Bazı DüĢünceler”, III. Dil Kurultayı,
1996.
KARASOY, Yakup ; Satıraltı Tercümeli Bir Fıkıh Kitabı ( İnceleme, Dizin , Tıpkıbasım) ,
Konya, 2004.
KORKMAZ , Zeynep, OLCAY, Selahattin ; Fuzulî’nin Dili Hakkında Notlar, Ankara, 1956.
KORKMAZ, Zeynep ; Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları,
Ankara , 2000.
_____________________ ; “Eski Türkçedeki Oğuzca Belirtiler”, Türkoloji Dergisi
C. VI , Ankara, 1974.
_____________________ ; “Fuzulî‟nin Dilindeki Fonetik ve Morfoloji Özelliklerine Dair”,
Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C. 2, Ankara , 1995.
_____________________ ; “Türk Dilinde +ça Eki ve Bu Ek Ġle Yapılan Ġsim TeĢkilleri
Üzerine Bir Deneme”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C.1, Ankara , 1995.
ÖZÖN, Mustafa Nihat; Osmanlıca / Türkçe Sözlük, Ġstanbul, 1973.
PARLATIR, Ġsmail ; Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Ankara, 2006.
ġARLI, Mahmut; “Tanıklarıyla Tarama Sözlüğünde , Garib-nâme‟deki Tanıklığına
BaĢvurulmamıĢ Türkçe Kelimeler”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Kayseri, 2002.
ġemsettin Sâmi, Kâmus-ı Türkî, Ġstanbul , 2004.
TĠMURTAġ, Faruk Kadri; Eski Türkiye Türkçesi XV. Yüzyıl (Gramer, Metin, Sözlük),
Ġstanbul, 1994.
_____________________ ; “Eski Anadolu Türkçesi”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara, 1992.
Türk Ansiklopedisi , “ Azeri Türkçesi” maddedesi, s. 430-437, C. 4, Ġstanbul.
Türkçe/ Osmanlıca – İngilizce Sözlük, Redhouse, Ġstanbul, 1997.
Türkçe Sözlük, TDK, Ankara, 2005.
TOKATLI, Suzan; “Eski Anadolu Türkçesi Metinlerinde „ki, kim‟ Bağlama Edatı ve Ġlgi
Zamirlerinin Zaman ve Kip Eklerine Yüklediği Görevler”, Gazi Ün. C. 6, Sayı 1,
Ankara, 2005.
YAVUZ,Kemal ; Mesnevi-i Muradiye, Ġstanbul, 1982.
YAVUZ,Orhan ; Anadolu Türkçesiyle Yapılan En Eski Tezkiretü’l – Evliyâ Tercümesi ve Dil
Özellikleri – İnceleme, Gramer, Metin - , Konya, 2006.
_____________________ ; Kansu Gavrî’nin Türkçe Dîvânı (Metin-İnceleme-Tıpkıbasım),
Konya, 2002.
GĠRĠġ
MESNEVĠ
Mesnevi, sözlük anlamı olarak “ ikiĢer ikiĢer, ikili” 2 anlamına gelir. Beyitlerden
kurulu bir nazım biçimidir. Ana kaynağı Ġran‟a dayanır. Arap ve Türk edebiyatlarına da Ġran
edebiyatından geçmiĢtir. Arap edebiyatında pek rağbet görmemiĢtir. Ancak Türk edebiyatında
pek çok mesnevi Ģairinin olması, Türk edebiyatında rağbet gördüğünü göstermektedir.
Ġslâmiyet‟e geçiĢ döneminde yazılan ilk eserimiz Kutadgu Bilig‟in mesnevi nazım Ģekliyle
yazılması bunun bir göstergesidir.
Mesnevilerde her beyit kendi arasında kafiyelidir ve divan Ģiirinin bir gereği olarak
hikâye edici anlatımın bulunmadığı bölümlerde beyitler çoğunlukla birbirinden bağımsızdır.
Beyitlerin kendi arasında kafiyelenmesi, kafiye bulma sorununu ortadan kaldırmıĢtır.
Böylelikle uzun eserler oluĢturmak mümkün olmuĢtur. Örneğin Firdevsi‟nin ġeh-nâme‟si
60.000 beyit, Mevlânâ‟nın Mesnevi adlı eseri 26.000 beyittir.
Hâlkı derinden etkileyen olaylar, aĢk hikâyeleri, tasavvufi düĢünceler, kıssalar
mesnevilerin kaynaklarındandır. Mesnevilerde bir olay anlatımı vardır. Bu olay çoğu zaman
gerçek olaylardan kopuk görünse de insanların hikâye etme ve dinleme ihtiyacını
karĢılamıĢtır.
Ele aldığı konu ve olay açısından gruplandıracak olursak mesneviler Ģu bölümlerde
incelenebilir:
1) AĢk Mesnevileri: BeĢeri aĢkı ele alan daha çok hâlk arasında söylenegelen aĢk hikâyelerini
kaynak edinen mesnevi türüdür. Fuzulî‟nin Leyla vü Mecnun mesnevisi Türk edebiyatındaki
en güzel örneklerindendir.
2) Dinî – Tasavvufî Mesneviler : Allah aĢkını konu edinen, daha çok didaktik bir eser
mahiyeti taĢıyan, peygamberlerin, evliyaların , din büyüklerinin kıssalarının anlatıldığı
eserlerdir. Süleyman Çelebi‟nin Vesiletü‟n- Necat adlı eseri Hz. Muhammed‟in yaĢamını
anlatan en güzel mesnevi örnekleri arasında yer alır. Gerçek bir olaya dayandırmadan,
iĢlenmek istenen düĢüncenin sembolleĢtirilerek anlatıldığı alegorik eserler de mesnevi
tarzında yazılır. Örneğin ġeyh Galip‟in Hüsn ü „AĢk adlı mesnevisi alegorik olarak yazılan en
baĢarılı eserlerdendir.
3) Ahlaki ve Öğretici Mesneviler: Ġnsanlara öğüt vermek, onları belli konularda
bilinçlendirerek onlara doğru yolu göstermek amacıyla yazılan mesnevilerdir. Pend-nâme adı
verilen bu mesnevilerin en baĢarılı örneklerinden biri Nâbî‟nin Hayriyye adlı eseridir.
4) SavaĢ ve Kahramanlık Konulu Mesneviler : Dinî savaĢları , padiĢahların seferlerini anlatır.
5) ġehrengiz: Bir Ģehrin güzelliğini övmek amacıyla yazılan mesnevilerdir. Ġlk örneği, XVI.
yüzyılda yazılmıĢ olan Mesihi‟nin ġehrengizidir.
6) Mizahi Mesneviler. Toplumdaki bir aksaklığı yermek amacıyla mizahi bir üslubun tercih
edildiği mesnevilerdir. Türk edebiyatındaki en güzel örneği ġeyhî‟nin Hâr – Nâme‟sidir.
2 Cem Dilçin, Örneklerle ġiir Bilgisi, “Mesnevi”, s. 167.
Mesneviler uzun nazım türleri olduğu için kendi içinde özel bir plana bağlı kalınarak
oluĢturulur. Mesnevilerin bir kısmında bölümlerin hepsi birden yer alırken bir kısmında da
sadece belli baĢlı olanlarına yer verilir. Bu planın bölümleri Ģunlardır:
1) Mensur ya da Manzum Dibâce ( ön söz) Her mesnevide bulunmayan bu
bölümde esere giriĢ yapmak amacıyla Allah‟a yakarıĢ, bir güzelliği övme gibi
farklı konular ele alınabilir.
2) Tevhîd: Allah‟ın övüldüğü, ona Ģükranların bildirildiği bölümdür.
3) Münâcât : Allah‟a yalvarılan , dua edilen ,Allah‟tan isteklerde bulunulan
bölümdür.
4) Naat : Hz. Peygamber‟in övüldüğü bölümdür. Bazen bu bölümde dört hâlifenin
övgüsü de yapılabilir.
5) Mehdiye: Eserin sunulacağı devlet adamının övüldüğü bölümdür.
6) Sebeb-i Telif : Bütün mesnevilerde bulunan bu bölümde Ģair eseri ne amaçla
yazdığını vurgular.
7) Ağaz-ı Dasitan: Mesnevinin asıl konusuna geçildiği bölümdür. Olay anlatımı
bu bölümde yapılır.
8) Hatime (Son söz) : Eserin adına, yazarına , yazılıĢ tarihine yer veren
bölümdür.3
Bizim de üzerinde çalıĢtığımız eser konu itibariyle dinî-tasavvufi mesneviler arasında
ele alınmalıdır.
TEBRĠZLĠ AHMEDÎ ve ESRÂR-NÂME TERCÜMESĠ
Hayatı hakkında kaynaklarda bilgiye rastlanmayan Ahmedî , 15. yüzyılda yaĢamıĢ bir
Ģairimizdir. Tebriz sahasında yazdığını eserinde bizzat kendisi ifade etmiĢtir.
Ahmedî‟nin hayatı ve eserleri hakkında, eserinden edindiğimiz bilgiler dıĢında bir
kaynak yoktur.Eserlerindeki üslup özelliklerinden yola çıkarak iyi bir eğitim gördüğü ,
Arapça, Farsça ve Türkçeye hakim bir yazar olduğu kanısına varılabilir. Üzerinde çalıĢtığımız
eserde de akıcılığın hakim olduğunu gördük.
ġu ana kadar “Yusuf u Zeliha” ve “Esrâr-nâme” tercümesi dıĢında herhangi bir eserine
rastlanılmayan Tebrizli Ahmedî‟nin Ģuara tezkirelerinde ve son dönem edebiyat tarihlerinde
Germiyanlı Ahmedî ile karıĢtırıldığı görülmektedir. Hatta Tebrizli Ahmedî‟ye ait olan Esrâr-
nâme tercümesinin bile bazı kaynaklarda Germiyanlı Ahmedî‟ye atfedildiği görülmektedir.
Ancak üzerinde çalıĢtığımız nüshada açıkça bulunmasa bile diğer nüshâlarda eserin H. 880 ,
(M. 1476) tarihinde tamamlandığı ifade edilmiĢtir. Üzerinde çalıĢtığımız eserin son beyitinde
ise : Öalem çeküp tamÀm oldı işbu EsrÀrnÀme naômı
Óadde úalem çeker-iseñ tÀríò direm lafô-ı naômı (
70b/4-5)
denilerek tarih belirtilmiĢtir. Oysa Germiyanlı Ahmedî‟nin H. 815 (M. 1413) tarihinde
öldüğü bilinmektedir. Bu da Esrâr- Nâme tercümesinin Germiyanlı Ahmedî‟ye ait
olmadığının kesin bir göstergesidir.
3 Cem Dilçin, Örneklerle ġiir Bilgisi, “Mesnevi”, s. 167.
Tebrizli ya da Nihat Azamat‟ın tercihiyle 4 Akkoyunlu Ahmedî‟nin üzerinde
çalıĢtığımız “Esrâr-nâme” adlı eseri, Ġranlı ünlü mutasavvıf Ģair Feridüddin Attar‟dan
tercümedir. Nitekim Ahmedî bunu:
Çünki èAùùÀruñ sözi oldı tamÀm
Aómedíye düşdi nevbet iy hümÀm (69b/3)
beyitleriyle belirtmektedir. Yine eseri yazmaktaki amacını Ģu Ģekilde belirtmektedir:
FÀrisíden Türke úılmış tercüme
YÀdigÀr olmaà-ıçun her encüme (69b/6)
Üzerinde çalıĢtığımız nüsha Attar‟ın Esrâr–nâme tercümeleri arasında en
kıymetlilerden biridir. Topkapı Sarayı Müzesi ( Bağdad Kitapları) bölümüne 400 numara ile
kaydedilmiĢ eser, 70 varaktan ibarettir. Harekeli nesihle kaleme alınmıĢtır. Her sayfada çift
sütun ve 13 satır bulunmaktadır. Yalnızca 1b‟de 11, 31b‟de 14 ve 70b‟ de 5 satır
bulunmaktadır. BaĢlıkların tamamı Arapçadır. Eser toplam 1811 beyitten oluĢmuĢtur.
Eserin giriĢ bölümünde, 17 beyitlik kısa bir tevhidden sonra naat bölümüne
geçilmiĢtir. Naat bölümünü dinî içerikli 39 kısa hikâye takip eder. Her hikâyenin sonunda
aynı zamanda bir öğüt de verilir. Eser, “Hâtime” ile sona erer.
4 Nihat Azamat, “Yeni Bir Ahmedî ve Ġki Eseri: Yusûf u Zelîha, Esrârnâme
Tercümesi”, Osmanlı AraĢtırmaları VII. –VIII.
BĠRĠNCĠ BÖLÜM
DĠL BĠLGĠSĠ (GRAMER)
A. SES BĠLGĠSĠ ( FONETĠK )
I. ÜNLÜLER
ÜNLÜ DEĞĠġMELERĠ
Dilimizde çeĢitli sebeplerle kelime köklerindeki ve eklerdeki ünlülerin
değiĢime uğradığı görülmektedir.Üzerinde çalıĢtığımız eserde de bilinen ve
bilinmeyen sebeplerden ötürü birtakım ünlü değiĢimleri tespit edilmiĢtir.Metnimizde
tespit ettiğimiz ünlü değiĢimleri Ģunlardır:
- i/e değişmesi
Dilimizde Eski Türkçe devresinden beri i/e değiĢmesi görülmektedir. Kelime
köklerinde ilk hecede görülen bu değiĢmede bazı “i” seslerinin “e” ye bazen de “e”
seslerinin “i” ye dönüĢtüğü çeĢitli sahâlardaki eserlerde tespit edilmiĢtir. Özellikle
Anadolu sahasında yazılmıĢ olan eserlerde, ilk hece ünlüleri, “i” olarak
görülmektedir. Bugünkü Türkiye Türkçesinde bile –yor ekinin etkisiyle pek çok
kelimedeki ya da ekteki ünlülerin düz dar ünlülere dönüĢtüğü görülmektedir.
Eserimizdeki ünlü değiĢimleri çoğunlukla karıĢık bir hâl göstermektedir. Metin
içinde aynı sözcüğün farklı yazılmasına sık sık rastlanılmaktadır. Ġmladaki bu
karıĢıklığı daha çok müstensihlere ve eserin Anadolu sahası dıĢında yazılmıĢ
olmasına bağlıyoruz.
Eserimizde tespit ettiğimiz değiĢimler Ģu Ģekildedir:
- Metnimizde “i”ile yazılan birçok kelime bugün e iledir:
bil “bel”
ùutdı bilin 15a/7.
di- “demek”
Anuñ şÀnında kim Óaúú didi levlÀk 1b / 7,
İrişmesün diyü aña melÀle 2b/ 2, Didiler Sultan
èAmídiñdür úamu 4a/1, kim dirler saña 11a/3,
èÁdilem diyü sevinürsin 11a/5, Diyebile mi bu
sözleri 12b/4, Eger dise ki başıñ úo 13b/9,
Burò-ı Esved diyilen15a/2, CÀn parasıdur
dimişler 17b/1, Digil iy èÀlemlerüñ sırrın bilen
18b/8, Dad diyiserdür bu dil 19a/1, Sen diyicek
BÀyezìda 21b/10, Dünyede gördüm diyen 24a/4,
Saña dimediler 28b/10, Didi iy bedbaòt 49b/
6, Ehl-i dÀniş diyüben 49b/9, Dimek olmaz
úamusun 50a/8, Didi kÀfirler 68b/8.
Metnimizde “de-“ sözcüğünün iki örneğinde bu ses değiĢmesi görülmemektedir: varàıl degil 19a/10, Ya anuñ óaúúında bir
àaybet deye 19b/10.
dir- “dermek”
hem el-ile dire anı 67a/9.
gice “gece”
Yaru gice ùurdı 7a/2, Giceler ta ãubó olunca
11a/8, Gice gündüz yola göz ùutmış-ıdı 15a/3,
Gice gündüz yüz çevür 44a/11, Gice gündüz Óaúú-
ıçun 62a/7.
girü “geri”
Girü döndi şÀhıla 15a/8, KÀr u bÀrı girü úoduñ
16b/7, yine alsun girü 30a/12, Girü úaldı özi
63a/11.
ir- “er-”
İrürdi úayãar aña 2b/10, ire Óaúúdan hidÀyet
15a/11, İrdi ùaàdan aña 24a/1, EvliyÀya iren
Allaha irer 24a/6, Göz irimi yire irdi 37b/8,
óÀlete irse n‟ola 54a/8, CebrÀ‟il irdi hemÀn
ùayrÀnına 56b/4, İrdi çün Baàdada ol dem BÀyezìd
58b/10.
iriş- “eriş-”
İrişmesün diyü aña melÀle 2b/2, İrişdi tíà-ı
zaòmı şarúa àarba 2b/9, Anuñ üni irişen yirde
İblís 2b/12, NÀgehÀn irişdi SufyÀna ecel 46a/3,
İrişemezler bunuñ seyrÀnına 56b/4, İrişmişdi
èarşa dek iy pür-hüner 59b/2.
işik “eşik”
Bir işikden kim 45a/13, Açdı SufyÀn işiginde
45b/3, Anuñ işigin úoyuban 46b/6, úoyam ol işigi
61a/11.
Metnimizde bir örnekte bu kelimenin “e” ünlüsü ile yazıldığını görüyoruz: ZÀrí úıldı ol eşikde 54a/3.
it- “et-”
fetó ide fettÀó 1b/2, Daòı şükr ide nièmetde
mülÀzım 1b/5, İdemezidi hergiz mekr-i telbìs
2b/12, ÙÀlib itsün Óaúú úamu èÀlemleri 16a/11,
Ùañlacak varın taãadduú itdi pÀk 16b/9, Ne úadar
èÀãí ki var èiãyÀn ide 18a/10, BÀyezìd itdi baña
bir bir beyÀn 33A/12, Boynına baàlaya taúva iden
kemend 35A/7, Vaúf ider özlerin 57a/3, Özgesinde
èafv iderdüm 57b/8.
Metnimizde bu kelime bir örnekte “etmek” biçiminde
kullanılmıştır:
Etgil sen niyÀz 58a/4.
iy “ey”
iy Óaúú sÀyesi 5a/4, Bizi anlardan ayırma iy
Raóím 9a/1, Didi iy ùÿùí Àòir Hinde vardum
25a/5, Çün namÀzın úıldılar iy dín eri 33b/10,
Didiler biz ödeyelüm iy èazíz , Didi ol setüre
kim iy dín eri 39b/ 4, Evvel Àòir baúdum uş iy
dín eri 40a/6, İrişmişdi èarşa dek iy pür-hüner
59b/2.
niden “neden”
HemÀn MÀlik ãorur niden şehre vardı şedíd 67a/4.
sil “sel”
Yaàış u sil 10a/10, sil oldı 11b/9 , İki gözi
yaşı sil olmış 23a/13.
sin “sen”
Metnimizde tek bir örneği olduğu için bu değiĢmesi müstensih hatasına
bağlıyoruz. Daòı ãalduñ àurbete sin ya áani
vir- “ver-”
Hakk virdi bunı 8b/2, Baèøısına böyle virmişem
10b/7, Hakk Te‟Àla virdi uş dadum benüm 16a/3,
ziyÀde virse-y-idüm õerreden 23b/10, yine alsun
girü virdügini 30a/12, virdi selam 42b/10, bize
tevfíú virgil 58a/7
yidi “yedi”
Yidi atadan velidür ol hatun 39A/7, Yidi ıúlìm
bÀrın53b/9, Yidi günde 54a/5, Yidi úat yirden
59a/5,
Metnimizde bazı örneklerde bu kelime bugünkü Ģekliyle yazılmıĢtır. yedi óulle ãanduú 5a/2, on yedi gün bulmadı
7a/12, on yedi günde 42a/11, yedi gün yedi gice
54a/3
yig “yeğ”
yaòşı itmek yiğrekdür 13b/3, ol kişiden yiğ ola
46b/9.
yil “yel”
elli biñ óaccı yile virdi 17b/13, yil işitse
úalurdı 29a/3, çoú kişi vardı yile 35b/6.
yi- “yemek”
ol yimek 6b/3, òïş yiyüp7b/7yimedin virdi bana
8a/13 , uyımamış yimemiş 23b/1, àam yime sen
39a/2 .
yiñi “yeni”
didi Àmenna yiñiden 42a/2
yit- “yetmek”
yitmek olmaz daòı 11b/12, yiten bir ùaş ururdı
12a/8, üç úademde yitdi 33a/13, cÀnuñı Óaú
yitürürse òulúa 46b/10, baña bu kÿze yiter
53b/2, şimdi bu haddemi yitdüñ iy şedid 58a/1
yir “yer”
Var fulÀn yirde durur didi baña 16a/2, úalmadı
MÿsÀ bir yir ùutmaàa 33b/11, Ne yiriñdür bu
senüñ bunda ne iş 58a/11.
Metnimizde bu kelimenin bazı örneklerinde bu ses değişim
görülmemiştir:
iy yer 27b/7 ara yerde 22a/4, yerde 46a/2,
yerinde 54a/2, yeridür 59b/8,
- Metnimizde, ilk hecede “e” ünlüsü taĢıyan pek çok kelime bugün
“i” iledir:
neçe “nice”
Bir neçe gün yol yüridi şÀh-ı dín 51a/5.
Bu kelime metnimizde daha çok niçe biçiminde kullanılır.
niçe cehd itse olmaz 1b/3, niçe úalmışları bile
ùoylayam 57b/10, Bir niçe gün terk vaèôı itdi
imÀm 38b/7
neye “niye”
Neye vírÀn oldı bu baà u zemín 23a/10.
gey- “giymek”
Geydi bir bir óulle‟i ol sevgülü 5a/5, Yime
içme uyıma geyme óarír 11b/6, Ùurdı örü geydi
naèlını revÀn 32b/9, Bir ùaş üzre úodı geydügin
tamÀm 35b/11 Aldı raòtın geydi egnine revÀn
36b/6 Geydi bindi BurÀúa 56b/2, Ol yigit geydi
ata bindi61b/7 .
Metinde bu kelime sadece üç yerde “i” ünlüsü ile
kullanılmıştır.
Bir èaãÀ vardur giyecek yoú 36a/1, Başdan ayaàa
yeşil giydükleri 42b/9, Hem giyen óicÀb ola
67a/13.
ı > u Değişmesi
Eserin geçiş döneminde yazılmış olması i/e
değişmesinde olduğu gibi ı/u değişmesinde de
farklılıklar göstermektedir.Metnimizde tespit ettiğimiz
örnekler şunlardır:
bulış- “buluşmak”
düşmenine bulışur 6a/7
okı- “okumak”
okı 66a/7
Bu kelimenin diğer örnekleri “oku-“ biçimindedir:
okudı 44b/11,okunur 57a/9, okurlar 67a/9
uyı- “uyumak”
Uyıma 11b/6, uyıdı 16b/11, uyımamış 23b/1.
Eserde bir örnekte, bu kelime, bugünkü kullanımına
uygun yer almaktadır:
Uyudı 21b/13.
yaru “yarı”
yaru gice 7a/2
i > ü Değişmesi
Bugün, Anadolu sahasında “ü” ünlüsü ile yazılan “yürümek” kelimesi
metnimizde “i” ile yazılmıĢtır. Metnimizden seçtiğimiz örnekler Ģunlardır:
yüriyem 8a/5, yüri 11b/3 - 39b/5, yüridi 20a/10
- 35b/12 – 51a/5, yüridüm 34a/12, yüridür
30a/12.
Bu kelime, metnimizde bugünkü şekli ile de görülür:
Yürümiş 21a/1, yürüdi 39b/3.
u > i Değişmesi
İşaret zamiri ve sıfatı olarak kullanılan “işte,
işbu” kelimeleri metnimizde Eski Türkçe döneminde olduğu
gibi “u” ünlüsü ile yazılmıştır.
uşbu “işbu”
uşbu 17a/1
uşda, uşta “işte”
uşda “işte” 51b/2, uşta 47a/8.
ü / i Değişmesi Metnimizde az sayıda da olsa bazı kelimelerde
bugünkü “ü” ünlüsünün yerine “i” ünlüsünün
kullanıldığını gördük:
girü 5a/11,15a/8, 16b/7, 30a/12, 63a/11.
öri tur 14a/5, ùuràıl öri 14a/5.
ÜNLÜ UYUMU
1. Kalınlık Ġncelik Bakımından Ünlü Uyumları
Özellikle Orta Türkçe döneminden itibaren ilk hecedeki ince ünlü kendinden
sonraki hecelerdeki ünlülerin de ince olmasını sağlar. ġayet ilk hecede kalın bir ünlü
varsa onu takip eden ünlüler de kalın olur.
Eserde geçen Türkçe kelimelerde bu uyumun sağlam olması tâbidir. Ama
bugün olduğu gibi o dönemde de kalınlık incelik uyumunu bozan ekler vardır.
Üzerinde çalıĢtığımız eserde uyuma aykırı olarak kullanılan tek ek “iken” zarf fiilidir.
ak-ar-ken 29a/4, saà-iken 25b/1, şah iken
16a/8, yoà-iken 41b/5.
Metnimizde iki örnekte dönem özelliklerine aykırı olarak bu uyuma
uyulmadığını tespit ettik.
–duú,- dük sıfat fiil eki: Bu sıfat fiil eki Eski Anadolu Türkçesi sahasında da
uyuma bağlı olarak kullanılır. Ancak bir örnekte uyum
dışı kullanıldığını görüyoruz:
nefsüñ úo-dük-üñ 41b/3.
-àıl, -gil 2. Teklik Şahıs Eki
Metnimizde bir örnekte görülen bir değişimdir. “y”
nin inceltici etkisinden kaynaklanıyor olması
muhtemeldir.
yügil didi 4b/10.
Üzerinde çalıĢtığımız eserde Türkçe kelimeler dıĢında yabancı kelimelerin bir
kısmı da bu uyuma tabi olmuĢtur.Bu devrede yazılmıĢ pek çok eserde, bünyesinde
uzun ünlü bulunan “dünya, düĢman” gibi kelimelerin “dünye, düĢmen” biçiminde
yazıldığı görülür. Ancak bu daha çok vezin gereği uygulanan bir durumdur. Üzerinde
çalıĢtığımız metinde bu kelimelerin dıĢında yabancı kelimelere getirilen eklerde
uyumun sağlandığı görülmektedir: BÀyezìd : BÀyezìdlıú 21b/9.
berÀber : berÀbarlıú 27b/5.
haftÀ : heftelik 65b/7.
òane : òÀnÀlıúda 25b/7.
peyàamber : peyàambarlıàı 35b/2.
vírÀne : vírÀnalıúda 25b/7.
zÀrí : zÀrìlıú 39a/8.
2. Düzlük Yuvarlaklık Bakımından Ünlü Uyumları
Düzlük yuvarlaklık uyumu Türkiye Türkçesinin yakın dönemlerinde ortaya
çıkmıĢtır. Daha önceki dönemlerde gerek kelime köklerindeki ses değiĢimleri gerekse
ekteki ünlüler ve kalıplaĢmıĢ imla, bu uyumun geçmiĢ dönemlerde var olmadığını
göstermektedir.
Üzerinde çalıĢtığımız eserde de imla bakımından bir karıĢıklık görülmektedir.
Uyuma tâbi olmayan kalıplaĢmıĢ ek yapıları ya da bağlayıcı ünlülerin kimi yerde
uyuma bağlandığı görülmektedir. Kimi yerde de çift hareke kullanılmıĢtır.
Üzerinde çalıĢtığımız eserde tespit ettiğimiz örnekleri Ģu baĢlıklar altında
toplayabiliriz:
a) Kelimelerde YuvarlaklaĢma
- -à ve g’lerin Düşmesi Sebebiyle
Eski Türkçeden Anadolu Türkçesine geçiĢ döneminde birden fazla heceli
kelimelerde kelimenin sonundaki “–ú ve –k” lerin düĢtüğü görülmüĢtür. Bu düĢme
neticesi bazı kelimelerin son hecelerinde yuvarlaklaĢma meydana gelmiĢtir.
Metnimizde tespit ettiğimiz tek bir örnek vardır:
úamaà > úamıà > úamu 2a/3, 66a/2, 70a/1
Eserde geçen kapu kelimesi -à sesi düşmeden
yuvarlaklaşmaya tâbi olmuştur:
úapıà > úap-uà > úap-u 45a/10
- Dudak Ünsüzlerinin Tesiri Sebebiyle
Türkçede b,m,p dudak ünsüzleri , seslerde yuvarlaklaĢtırıcı bir etkiye sahiptir.
Metnimimizde de bunların örnekleri görülmektedir:
Yavuz “kötü”
Yabız > yavuz 51a/2
- Birleşme Sonucu Yuvarlaklaşma
Üzerinde çalıĢtığımız eserde tek bir kelimede görülmektedir . Eski Türkçe
döneminde “ùaà + ol” Ģeklinde kullanılan “değil” sözcüğü , eserimizde
“degül” biçiminde kullanılmaktadır:
degülsin 13b/4
Metnimizde bu kelimenin düz ünlülü biçimleri de görülmektedir:
Degilsin muttali 31a/10
- Bir Sebebe Bağlı Olmadan Yuvarlak Ünlü Taşıyanlar
altun”altın”
altun ãurÀóílü 63a/10
berü “beri”
bunca yıldan berü 40b/9.
degül “değil”
delü “deli”
Bir delü var-ıdı 3b/6
girü “geri”
Girü úaldı özi 63a/11
karşu “karşı”
karşusında 53a/1
kayàulu “Dertli, sıkıntılı”
Öaldı ol dem şÀh yerinde úayàulu54a/2
kendü “kendi”
kendüñe 61a/9
- –à ve –g’ler Düştüğü Hâlde Yuvarlaklaşmayanlar
asıà > aããı “fayda, yarar”
saña aããısı yoúdur 27b/8
dirig > diri
Diri-iken saña 27b/7
ellig > elli
Elli yük buàday 64b/1
ısıà >ıssı
ıssı-ıdı 49a/7.
úatıà > úatı
PehlevÀn idi úatı 9a/7.
úarıà > úarı
Öarı èavrat 60b/10
Metnimizde bir örnekte henüz –à düşmesinin de
gerçekleşmediği görülmektedir:
Acıàından and içdi 61a/6
b) Eklerde Uyumsuzluk
Eski Anadolu Türkçesi devresinde bazı ekler düzlük yuvarlaklık uyumunun
dıĢında yalnız yuvarlak ünlüler ile kullanılır. Bu eklerin örnekleri Ģunlardır:
- Yuvarlak Ünlü Taşıyan Ekler
Görülen GeçmiĢ Zaman 1. ve 2. ġahıs Çekimleri
al-du-m 17b/8, gel-dü-ñ 45b/5, mesūd eyle-dü-ñ 17b/11,
peyÀm it-dü-m 47a/7, sūd eyle-dü-ñ 17b/11, usan-du-ñ 45a/7
“-dur, -dür, -tur, -tür” Fiilden Fiil Yapma Eki
bil-dür-ür 36b/9, çek-dür-ür-sin 7b/3, dön-dür-dü-ñ
17a/8, sal-dur-an 18a/7, tol-dur-ur 52a/11, yaz-dur-
du-ñ 1b/10, yüz dön-dür-e-sin 13b/11
“-duö, -dük, ” Sıfat Fiil Eki
gey-dük-in 35b/11, sev-dük-in 41b/2, ek-dük-üñ 28b/12, iste-dük-in 23a/1, tur-duú-uñ 34a/2, vir-dük-i-n-i
30a/12.
-àaru, -gerü > -aru, -erü Yön Ekleri
il-erü 25b/8, iç-erü-den 56a/9 .
“-up,-üp-; uban, -üben” Zarf Fiil Ekleri
Bu ekin bağlayıcı ünlüsü Anadolu Türkçesinin en eski dönemlerinden beri
yuvarlaktır. Arap harfleri kullanıldığı müddetçe de bu Ģekilde kalıplaĢmıĢtır.
çaàır-up 28a/11, di-y-üben 49b/9, gel-üp 32a/9,
işit-üp 29a/9, söyle-n-üp 7b/9, tur-ma-y-up 38b/13,
yık-ı-l-uban 20b/13.
Emir Çekimi 3. ġahıs Ekleri
Emir çekimleri 3. Ģahıslarda ek daima yuvarlak ünlülü olarak
–sun, -sün, -sunlar, -sünler biçiminde kullanılır:
düşmesün 65b/5, eylesün 24b/8 , görmesünler
69a/4kılmasun 21b/4, saklasun 51a/2.
Metnimizde bir örnekte kalıplaşmış yapının dışında
kullanılmıştır:
òırÀmÀn olsın 25b/11.
Bildirme GeniĢ Zaman 3. ġahıs Eki
Eski Türkçe dönemindeki tur- fiilinin kalıplaĢması sonucu 3. Ģahıs geniĢ
zaman bildirme çekimlerinde düzlük yuvarlaklık uyumunun dıĢına çıkıldığı görülür.
Eserimizde hem durur hem de –dur biçimine rastlanmaktadır:
ne-durur bunuñ devÀsı 9b/6, çoú yıllar-durur
22b/8, vardur 23a/11, hÀletdür 23b/7, cihÀnuñ
òÀãıdur 26b/9
Metnimizde bazı örneklerde uyuma tâbi olduğu
görülmüştür:
nedir 38b/8, yıldır 33a/2,
- Ünlüsü Sonradan Yuvarlaklaşan Ekler
-lu, -lü Fiilden Fiil Yapma Eki
Bu ek Eski Türkçe devresinde “–lıà, -lig” iken Eski Anadolu Türkçesi
devresinde son hecedeki –à , -g seslerinin düĢmesi neticesinde yuvarlaklaĢma
olmuĢtur:
ad-lu 9a/6
baà-lu 18b/1
bel-lü 44b/12
bilgü-lü 48b/11
dert-lü-y-e 47a/10
àam-lu 20a/5
gerek-lü 36b/5
kayàu-lu 54a/2
misil-lü 67a/6
sevgü-lü 19a/9
sürahi-lü 63a/10
-mur Fiilden Ġsim Yapma Eki
Metnimizde tek bir örneğine rastlanmaktadır: yaà-mur 10b/2.
-u, -ü Fiilden Ġsim Yapma Eki
Eski Türkçedeki –(ı)à, -(i)g ekindeki –à, -g seslerinin düĢmesi sonucunda
yuvarlaklaĢan bir ektir: ay(ı)r-u 45a/11
úap-uà > úap-u 45a/10
yar-u 52a/2
-suz, -süz Ġsimden Ġsim Yapma Eki
a-n-suz 63a/5
òatÀ-suz 19a/5
sen-süz-in 55a/6
-uz, -üz Ġsimden Ġsim Yapma Eki
yalıñ-uz 57b/8.
- Düz Ünlü Taşıyan Ekler
-ncı, -nci,-ıncı, -ünci Ġsimden Ġsim Yapma Eki Sıra sayı isimleri türetmek amacıyla kullanılan bir
ektir. Metnimizde az sayıda örneği vardır.
dört-ünci 3a/5, üç-ünci 2b/13.
Belirtme Hâli bu-nı 4a/10-33b/6- 70b/2
3.ġahıs Ġyelik Eki úamu-sı 2a/4, úapu-sı 2a/11, úoru-sı-na 35a/8,
huøÿr-ı 25b/9, úoy(u)n-ı-n-a 12a/1, ruó-ı-n-a
33a/10, tüy-i 28b/2, uyúu-sı-n-dan 28a/1,ün-i
2b/12, yol-ı 32b/1
Metnimizde az sayıda örnekte bu ekin uyuma
bağlandığı görülür:
èömr-ü-ni 31b/12, yüz-ü-n 35b/3
Soru Eki bu mı-dur 15b/8, óaúú mı-dur 23b/5, úor mı ki
16b/8, ulu mı-sın 61b/3, yoú mı-dur 23b/5.
-(ı)n Fiilden Fiil Yapma Ekleri
bul-ı-n-maz 6b/6, gör-i-n-en 2b/10, soy-ı-n-dı
35b/11, sür-i-n-ür 8a/7, ur-ı-n-ur 8a/7 – 44b/8
Görülen GeçmiĢ Zaman 3. ġahıs Çekimi boz-dı 50b/8, helÀk ol-dı-lar 36a/10, gör-di
65a/5, úo-dı-lar 48a/11, n‟ol-dı ki 12a/12, saf
tur-dı-lar 56a/8, toy-dı 13b/5, tut-dı 58b/2,
uyu-dı 21b/13, yu-dı 5a/1.
-mıĢ, -miĢ Öğrenilen GeçmiĢ Zaman Eki
dön-miĢ 10b/11, getür-miĢ 8a/10, ùur-mıĢ 20a/11, yürü-miĢ 21a/1
ġahıs ekleri 2. Teklik ve Çokluk oku-r-sın 69a/3, uyu-r-sın 11a/11, yürü-r-sin
16b/7.
Emir 2.Teklik ġahıs Eki Emir çekimlerinde 2. şahıslar için kullanılan -gil
eki de uyumu bozar.
gör-gil 15b/13
-ınca, -ince Zarf Fiil Eki gör-ince 4a/13, öl-ince 45b/2, toy-ınca 4b/1.
ÜNLÜ DÜġMESĠ
1. Kelime Ortasında Ünlü Düşmesi
aàız aàzında 21a/10,
ayır- ayruú 54b/9, ayru 45a/11
baàır baàrı 29a/5, baàrın 55a/9
ben(i)ze- beñzerdi 54b/6
boyun boynuña 8a/2, boynum 20b/4
burun burnında 46a/11
buyur- buyruú-ıdı 38a/7, buyruú-ısa
47a/6
çıàır- çıàrışup 39a/5
çigin çigninde 56a/13
egin egni 3b/7, egnine 36b/6
egir- egri 10a/9 – 50a/1
eyit- eydeyim 55b/7, eydür 18b/9
gögüs gögsini 43b/1
göñül göñlüñ 5b/8- 58b/13
úarın úarnımuñ 7b/2
úayıt- úaytdı 60b/9
úoyun úoynına 12a/1 – 52a/6
oàul oàlına 52b/7, oàlan 59a/6
oyun oynuña 12a/1, 53b/9
tap(ı)ş- tapşurdı 46a/10 -55b/9,
tapşurdılar 66a/4
uàur uàratuk 57a/9
yaúış- yaòşı 34a/1, yaòşıya 66a/11
yalın yalñuzın 57b/8
yanıl- yañlış 65b/7, yañlışı 65b/6
yıàın- yıànak 35b/9
yumuş yumşandı 64a/5
yügür- yügrü 15a/5,yügrüş 4a/3,
yügrüşmededür 39a/5
2. Ek Fiil Düşmesi
BirleĢik fiil çekimlerinde ya da bildirme çekimlerinde kullanılan i- ek fiili kimi
zaman vezin gereği kimi zamanda konuĢma dilinde pratiklik açısından düĢürülür.
Metnimizde ek fiilin düĢtüğü örneklerden seçtiklerimiz Ģunlardır: 1. idi
biler idi > bilerdi 7b/6
cemÀl ıdı > cemÀldı 8b/10
sevmese idüm > sevmeseydüm 6a/1
virür idi > virürdi 10b/2
yumış ıdı > yumışdı7a/10
2. ise
çıúar ise > çıúarsa 52a/1
diler ise > dilerse 8a/3
gelmedüñ ise > gelmedüñse 10a/3
olur ise > olursa 8b/8
yoú ise > yoàsa 5b/11
Bu örneklerin dıĢında yeterlik birleĢik fiillerinin olumsuz çekimlerinde
kullanılan u- fiilinin de daima düĢtüğü görülür:
bile umaz > bilemez 13a/11
ide umaz idi > idemez idi 2b/12
ola umazlar > olamazlar 13a/4
HECE DÜġMESĠ
Metnimizde çeĢitli sebeplerden dolayı bir örnekte birden fazla hecenin
düĢtüğünü tespit ettik: şimdiden girü > şimden girü 44a/10
BĠRLEġME
Türkçede sonu ünlü ile biten kelimelere ünlü ile baĢlayan baĢka bir kelime
getirildiğinde ya da ek ilave edildiğinde çoğunlukla iki ünlü birleĢir. Dilimizdeki pek
çok birleĢik kelime bu yolla oluĢmuĢtur. Bu Türkçenin pratikliğindne kaynaklanan
bir durumdur. Metnimizde de gerek birleĢik kelimelerde gerekse kelime bünyesine
getirilen benzer seslerde birleĢme tespit edilmiĢti. Metnimizden seçtiğimiz örnekler
Ģöyledir:
ança +ok > ancaú 22b/ 11
bu + ile > böyle 18b/9 – 28a/ 3 – 55b/4.
bu + nice > bunca 6a/3 – 30a/13 – 40b/ 9 – 65b/8
kentü + öz > kendüz 21a/4, kendüzinden 34a/5,
kendüzin 36a/3- 39b/3, kendüzine 42a/5 –
69a/2.
kim + ise > kimse 3b/1 – 32b/13 – 63a/5, kimsesi
19a/2
kim+ise+ne > kimsene 11a/10 - 21b/4 – 41b/11 –
60a/ 6
ne + eyle- > n‟eyledi 15a/12 – 36b/7, n‟eyledüm
10a/3, n‟eyledüñ 49b/9 – 66a/3, n‟eylemek
32a/2, n‟eyler 29b/9 – 56a/3,n‟eyleyem
65b/3
ne + içün > ne‟çün 25b/5
ne + içün > n‟içün 5b/13 – 16b/2 – 23b/2 – 68b/6
ne +ise + ne > nesne 5b/11 – 7b/7 – 10b/6
ne + it- > n‟ider 7b/8 – 36a/2, n‟idesin 50a/7 –
64b/11, n‟idevüz 6b/5, n‟itdügüm 47b/12
ne + ol- > n‟ola 27b/4 – 43a/7 – 54a/8- 66b/12,
n‟oldı 19b/3 – 23a/3 – 35b/2 – 45a/7,
n‟oldı ki 12a/12, n‟olmışdur 51a/11
o + ile > eyle 32a/3, öyle 10a/6 - 14a/10
ùaà + ol > degül 20a/13, 59a/8, degülem 67b/6
uş + amtı > şimdi 14b/5 – 30b/1 – 59a/13
uş+bu > uşbunda 10a/4, işbu bölük 10b/7
uş + ile > şöyle 8a/5 – 25b/4 – 35a/10
uş+ol+oú > şoloú 60a/1, 63b/2
yoú + ise > yoàsa 11b/8 – 48b/12 – 61b/1
II. ÜNSÜZLER
ÜNSÜZ DEĞĠġMELERĠ
1. EskiTürkçeden Eski Anadolu Türkçesine GeçiĢte :
ú / ò Değişmesi
a) Kelime Başında
Türkçenin genel kuralı olarak kelime baĢında h / ò sesi bulunmaz. Türkiye
Türkçesinde “h” sesi ile baĢlayan kelimeler Eski Türkçe devresinde “ú” iledir.
Üzerinde çalıĢtığımız metinde de daha çok “ú” lı Ģekillerin tercih edildiğini
görüyoruz.
úanı”nerede, hani” úanı ne ol oldı 4b/5, úanı
òºïca 20a/11
úanúı “hangi” úanúımuz 14b/6
Metnimizde bir kelimenin baĢında ú / ò değişmesi
görülmektedir.
òatun Bir òatun var 39a/3, òatunıdur 39a/6,
ol òatun 39a/7- 39b/1
b) Kelime Ortasında
Eski Türkçede “taúı” olan edat, metnimizde bütünüyle “daòı” Ģeklinde
kullanılmıĢtır:
daòı Öılmayam daòı 4b/4, sen daòı 21b/6,
selÀm itsem daòı 58b/13, Hem daòı
67b/10, anuñ daòı 69b/4.
Yine “güzel” anlamına gelen “yaòşı kelimesinin de
metnimizdeki tüm örneklerinde “ò” sesinin kullanıldığını
görüyoruz:
yaòşı “güzel, iyi” 13b/3, 16a/2, 34a/1, 57a/2,
70a/1
k- / g- Değişmesi
Eski Türkçedeki kelime baĢı “k” sesleri Anadolu sahasında “g” sesine
dönüĢmüĢtür. Üzerinde çalıĢtığımız eserde tespit ettiğimiz bu değiĢmenin bazı
örnekleri Ģöyledir:
keç- > geç- 16a/8, geçer 18b/1, geçdi 23a/7
ked- > gey-/giy- geydi 32b/9, 56b/2, 61b/7, giyecek 36a/1
kel- > gel- gelmez 19a/3, geldi 23a/1, gele 31b/11
keltür- > getür- getürdi 22b/12, getürdiler 32a/13
kergek > gerek gerek 19a/4, 25b / 13, 35a/3, gerekdür 20b/8,
ket- > git- gidersin 16b/2, giderdi 22b/4, gitdi 23a/12
kez- > gez- gezer 27a/11, gezdiyse 38a/11, gezersin 60a/11
kip-i > gibi 2b/10, 13b/1, 30a/3,
kir- > gir- girmegil 19a/9, girmiĢ 22a/12,
kök >gök gök 22a/5, 49b/1
köʔül >göñül 13a/8,göñüldendür 29a/13,göñlüñ 32b/11,
göñli 46a/1
kör- > gör- gördüm 18b/5, gördi 22b/4, gör
28b/4,
kötür-> götür- götür 12b/3, götürdi 33b/12,
götürdiler 33b/10
köz > göz göz 13a/10, gözine 19b/1
kül- > gül- güle 19a/2
kün > gün 13a/13
Metnimizde Eski Türkçe döneminden Batı Türkçesine
geçişte bu değişimin görülmediği örnekler de
bulunmaktadır:
kendü 7b/11, 16b/10, 70a/8
kes- 17b/1
key 43b/1
kiçi “küçük” 6b/13, 57a/7, 62a/10
kişi 29a/9, 57b/7, 70a/11
b / v Değişmesi
Eski Türkçeden Batı Türkçesine geçiĢte, kelimelerde ve bazı eklerde görülen bu
değiĢikliğe örnek olarak metnimizden birkaç kelimeyi aldık:
ev 20a/13
var- 25a/5, 33b/1
vir- 25b/12, 32a/2
yavuz 6a/3, 51a/2
ç / ş Değişmesi
Çıkış noktalarının yakınlığından dolayı kimi
kelimelerde bu değişim görülmektedir:
nişe 14a/5, 15b/4, 18b/9
ʔ / ñ Değişmesi
Eski Türkçe devresinden bugüne kadar, pek çok
kelimenin kendisinde ya da bazı kelimelere getirilen
ekler sebebiyle bu değişim görülmüştür. Metnimizden
seçtiğimiz örnekler şunlardır:
- Kelime bünyesinde
añla- 55b/7
biñ 10a/5, 24b/10, 46b/4
buñal- 51a/10
deñiz 69a/10
diñle- 57b/13
eñ 43a/10
göñül 9b/9, 32b/8, 32b/11
iñle- 65b/13
öñ 7b/7, 13a/5, 28b/1
siñ- 59b/6
ãoñ 6b/1, 52b/9
ãoñra 24a/3, 28a/3
tañ 58b/6
tañla 42b/5
Tañrı 20a/4, 31a/9, 44b/2
yalñuz 57b/8
- Getirilen Eklerle
aña 18b/7, 41a/7, 66a/5
baña 11b/1, 27b/4, 68b/3
buña 8a/4, 42a/13, 67b/7
saña 18b/7, 28b/10, 66a/4
yaña 24b/8, 36b/2, 44a/11
ù / d Değişmesi
Eski Türkçede bütün kelimelerin baĢında “t” sesi bulunurken Batı Türkçesine
geçiĢte bazı kelimelerin baĢındaki “t” sesleri “d” sesine dönüĢür.
Üzerinde çalıĢtığımız metinde ise bugün “d” ile baĢlayan pek çok sözcük “t” ile
yazılmıĢtır.
ùaà 2a/9, 13b/13, 23a/6, 47a/5; ùaàıl- 51a/7,
56b/10; ùaàıt- 43b/10; ùavar 3b/9 ; ùoà-
32a/7, 46b/3 ; ùoàra- 29b/2; ùoàrul- 5a/ 7,
56b/3; ùoúuz 60b/5; ùokun- 48b/4 ; ùol- 18a/8,
36b/13, 54b/1 ; ùolaş- 10b/8, 11b/12 ; ùopùolu
4b/1, 13a/9, 13b/13 ; ùoàrı 17b/2, 50a712,
69a/11; ùoàru 37a/4, ùon 16b/10, 19a/2, 24b/12
; ùoyun- 52a/10 ; ùoyur- 7a/13 ; ùur-6b/723a/13,
43b/4, 58b/3; ùuy- 21a/7, 40b/1, 55b/12, 68a/10
Metnimizde Arapça aslı “d” ile yazılan bir sözcüğün
“t” ile yazılmış olmasına da bir örnek verebiliriz:
daàdaga / ùaàùaàa 21b/12
Eski Türkçede “t” ile başlayıp metnimizde “d”ye
dönüşen kelimeler de şunlardır: :
degül 13b/11-27b/7, deñiz 3b/2, diñle- 28a/2-
36b/1, dış 15b/5,
Metnimizde hem “t” hem de “d” kullanılan sözcükler
de geçmektedir:
tiş 2b/3 - 28b/2
ùolu 12a/10, 44b/11 - dolu 13a/8
ùoy-13b/5, 62a/3 – doy- 24a/2
g / v Değişmesi
Türkiye Türkçesinde “v” ses ile yazılan birkaç
kelimenin metnimizde “g” sesi ile yazıldığını gördük. Bu
konunun metnimizdeki tek örneği şudur:
ãıàadı 55a/9
2. Eski Anadolu Türkçesinden Türkiye Türkçesine GeçiĢte:
b / p Değişmesi
Metnimizde sadece bir örnekte rastlanmaktadır:
barmaàı 2b/11
ñ / m Değişmesi
Bu değişim de yalnız bir tek sözcükte görülmektedir:
úoñşı 39b/8
ÜNSÜZ BENZEġMESĠ
Dilimizde ünlülerde olduğu kadar ünsüzler arasında da bir uyum vardır. Dilin
söyleyiĢ kolaylığı ve sağlam bir dil olması bu kuralların gereğidir.
Ünsüz benzeĢmesi kuralına göre sedasız bir ünsüzden sonra “b,c,d,g” ile
baĢlayan bir ek geldiğinde ekteki ses sedasızlaĢır . Ancak Eski Anadolu Türkçesi
devresinde eklerdeki kalıplaĢma ünsüz benzeĢmesini engeller. KalıplaĢma nedeniyle
benzeĢme kuralına aykırı olan ekler ve metin içinden seçtiğimiz örnekleri Ģöyledir:
1. Ġmlâsı KalıplaĢmıĢ Eklerde
-da, -de Bulunma Hâli Eki Àòıret-de 25b/4, cennet-de 3a/4, òÀnÀlıú-da
25b/7, iş-de 1b/2, úafaã-da 24b/2,ni´met-de
1b/5, ãÿret-de 13a/3, varaú-da 32b/4
-dan, -den Ayrılma Hâli Eki at-dan 52b/13, ayaú-dan 13a/11, baş-dan 3b/12,
ÓÀlik-den 11b/3, himmet-den 61a/12, işik-den
45a/13, kötek-den 10a/13, muóabbet-den 23a/4,
yük-den 64b/8
Görülen Geçmiş Zaman Eki aàlaş-dı-lar 66a/1, bat-dı 52b/2, çek-di 30a/3,
çıú-dı 15b/7, düş-di 19a/12, geç-di 22b/8, işit-
di 20b/9 , úayt-dı 60b/9, ùon it-di 16b/10,
yapış-dı 49a74, yit-di 33a/13,
- duú, - dük Sıfat Fiil Eki , -duúda Zarf Fiil Eki
bas-duà-ı 55b/8, ek-dük-üñ 28b/12, it-dük-üm 47a/9,
yat-duú-ı 14a/7.
-duúda zarf fiil ekinde de benzeşme görülmez: uyu-duúda 25b/13
-dur, -dür Fiilden Fiil Yapma Eki
çek-dür-ür-sin 7b/3, ir-iş-dür-en 1b/4,
-durur, -dur, -dür
GeniĢ zaman, öğrenilen geçmiĢ zaman fiil çekimlerinde ve bildirme
çekimlerinde kuvvetlendirme görevini üstlenen bu ek de benzeĢme kuralına uymaz:
asılmış-dur 16b/8, bulmış-durur 24a/7, utmış-
durur 9b/11, yatmış-durur 9b/11
emÀnet-dür 18b/7 , yoú-dur 11b/13, yunus-dur 16a/3
2. Kelime Ġçinde SedalılaĢma
-ç- / -c-
Metnimizde iki ünlü arasında kalan “ç” sesleri çoğunlukla
“c”ye dönüşmüştür:
acından 6a /2, avıcı 44b/11, úıl ucınca 12a/4,
ucı 60b/5, tacın 15a/9
-t- / -d-
ardınca 15a/5, yigide 17b/6, depredem 30b/12,
dermÀn ider 47a/10, dördünci 3a/5, eydür 2b/7,
giderem 25b/3, işidüp 29a/9, kaàıdı 32b/2, seyr
iderüz 43a/6
Metnimizde bir örnekte tonlulaşma görülmez:
uàratuú 57a/9
-k- /-g-
ayaàa 42b/9, çoàı 57b/12, bıçaàın 55a/8, úulluàa
1b/10, úurtılacaàun 25b/1, peyàambarlıàı 35a/2,
sıàışmaz 19a/11, ùopraàa 19b/8, ùutmaàa
34a/11uçmaàı 28b/7, yapraàı 29a/3, yoàıdı 24a/13
Bir örnekte sedalılaşma görülmez:
çoúı 57a/13
ÜNSÜZ TÜREMESĠ
1. –y- ve –n- Sesleri
Eserde yardımcı ünsüz olan “-y- ve –n-“ seslerinden baĢka ünsüz türemesine
rastlanmamıĢtır. Örnekleri Ģöyledir:
Aómedí –y-e 69b/3, ayaàı-n-dan 25a/9, baàla-
y-a 35a77,canı-n-a 2b/3, cümle-y-e 66a/2, di-y-il-en 15a/2 , di-y-
ü 33a/1, eli-n-den 30a/2, göre-y-dü-ñ 27b/6, heybeti-n-den 36a/7,
içi-n-de 23a/11, úamu-y-a 65a/3, kasrı-n-ı 24b/1, kul-ı-y-um
3a/13, Musa-y-a 4b/10, ne-y-e 23a/10, su-y-a 52a/10, ùamu-y-a
22a/7, yaàı-y-a 22a/12, yaĢı-n-da 32a/8, yüregi-n-den 52a/8,
zehr-i-n-i 2b/3
Zamirlerdeki örnekleri de Ģöyledir:
a-n-da 33a/11, a-n-dan 43b/2, a-n-lar-ı 22a/3, bu-n-dan 37b/5,
bu-n-lar 43b/13,
“n” türemesi olması gerekirken türemenin gerçekleĢmediği örnekler de vardır:,
buları 41b/10, bularuñ 48b/2
2. Ses ĠkizleĢmesi
Metnimizde yalnız “s” ünsüzünün türeme örnekleri görülmektedir:
asıà > assı 27b/8
ısıà >ıssı 49a/7.
ÜNSÜZ DÜġMESĠ Metnimizde sadece –l- düĢmesi örneğine rastlanmıĢtır:
keltür- > getür- getür 7b/4, getürün 32a/11, getürdi 67a/5, getürdiler
32a/13, getürür 15b/10 – 58b/11, getürdüñüz 29b/7
oltur- > otur- otur 11b/8- 17a/8 , oturma 21a/5,
oturdum 25b/2, oturdı 2b/9 25a/11,
oturmış 7a/4 - 39b/13, oturmışdı 66b/3
BENZER HECE DÜġMESĠ
Metnimizde bir örnekte vezin gereği benzer seslerin düĢürüldüğünü
görüyoruz:
sevdügüm mi-durur > sevdügümi-durur 6a/1
Bu örneğin dıĢında –durur ve –dur yapılarının bir arada kullanılması da benzer
hecelerin düĢürüldüğünü gösterir: Bu-durur 34a/2, bulmış-durur 24a /7 , eski olmışdur
35b/5 , ol-durur 37a/9 , olmışdur beyÀn 37a/8,
yıllar-durur 22b/8, vardur 36a/1 , yoú-durur 37b/5.
GÖÇÜġME
Üzerinde çalıĢtığımız eserde yalnız üç örnekte göçüĢme tespit ettik:
úayrımaú > kayurmak 39b/8
çigzinmek > çezginmek 36a/7.
ãımarla- > ıãmarla- 23b/6, 33a/5, 61a/10
B. ġEKĠL BĠLGĠSĠ (MORFOLOJĠ)
I. ĠSĠM
1. ÇOKLUK EKLERĠ
Ġsimlere gelerek , onların sayısının birden fazla olduğu anlamını katar.
Türkçenin her döneminde ve lehçesinde kullanılan “–lar, -ler” ekinin metnimizde
tespit ettiğimiz bazı örnekleri Ģunlardır:
Àdem-ler-i 16a/11, èÀşık-lar-uñ 52b/1, bu-lar-ı
41b/10, bülbül-ler-üm 5a/9, cümle sır-lar
55b/4, çoú-lar 23b/12, dost-lar-ı-n-a 6a/5, dür-
ler 69a/9, àam-lar 4b/5, göz-ler-i-nüñ 53a/4,
inan-an-lar 36a/10, iş-ler üñ 1b/4, kÀfir-ler
68b/8, úuş-lar 43b/11, leşker-ler-i 22a/11,mÀhí-
ler 16a/1, od-lar-a 17a/3, özge-ler 43a/8,sıfat-
lar 14b/3, söz-ler-i 12b/4,şebnem-ler-i 18b/3,
uyan-ı-ú-lar 25b/8, yÀren-ler 25a/12, yıl-lar-
dur 12b/10.
2. ĠYELĠK EKLERĠ
a) Teklik 1. şahıs iyelik eki: -m, -(u)m, -(ü)m
Teklik 1. Ģahıs iyelik eki bu Türkçenin her devresinde –m‟dir. Ünlü ile biten
isimlere doğrudan , döneme ait bir özellik olarak ünsüz ile biten kelimelere sadece
yuvarlak dar yardımcı ünlüleri (-u,-ü) ile getirilir. Düzlük yuvarlaklık uyumuna tabi
değildir. Ek, sahiplik bildirmektedir.
ata-m-la 18b/10, , èazm-ü-m 16b/3, cÀn-u-m
60a/8, dÀd-u-m 16a/3, duèa-m 9b/3, ecdÀd-u-m
16a/3, eksü-k-ü-m 11b/11, göz-ü-m-e 63b/13,
óabíb-ü-m 2b/5, óazíne-m-dür 55a/12, óaøret-ü-me
10b/4, igne-m-i 15b/6, iètikÀd-u-m-a 49b/ 12,
èizzet-ü-m 37b/1, úar(ı)n-u-m 7b/2, kimsene-m
11a/10, maùlÿb-u-m 53b/1, mesken-ü-m 55b/13,
oà(u)l-u-m 61a/1, èömr-ü-m 8b/8, öz-ü-m-den
11a/10, refík-ü-m-dür 3a/4,
safra – m 5b/6, saà-u-m-a 66b/12, vasl-u-m
23b/13, yoòsul-lar-u-m-ı 57a / 7.
Metnimizde sayıları az da olsa bazı örneklerde, bu eke getirilen yardımcı ünlü
olarak düz ünlülerin kullanıldığını tespit ettik. Özellikle harekelerden kaynaklanan,
dönem imlasına aykırı olan bu durumu daha çok, müstensihe bağlamak gerektiği
kanısındayız. Metnimizde tespit ettiğimiz bazı örnekler Ģunlardır:
art- ı- m-ca 49a/5, èazíz-i-m 25b/4, derd-i-m-üñ
47a/11, döşe-k-i-m 11a/7, günÀh-ı-m-dur 47b/10,
mülk-i-m, sev-dük-i-m 6a/1, yaã-duú-ı-m 11a/7.
b) Teklik 2. şahıs iyelik eki: -ñ, -(u)ñ, -(ü)ñ
Metnimizde tespit ettiğimiz teklik 2. Ģahıs iyelik eki “-ñ” dir. Yardımcı ünlü
olarak sadece yuvarlak dar ünlüler (-u, -ü) kullanılır.
ad-uñ 27b/ 1, èafv-uñ 3b/2, ata-ñ 28b/7, akl-uñ
16b/4, ayaú-uñ 11a/13, cemal-uñ-ı 7a/8, cevab-uñ
23b/5, dil-üñ 25b/10, dost-uñ-dur 30a/9, el-üñ-
den 45b/2, emin-üñ 2b/ 5 ,fazl-uñ-ı 14b/3, gör-
dük-üñ 34a/2 , óÀl-üñ-i 42b/12, úalb-üñ-e 50b/6,
kavm-üñ 35b/7, Kibriya-ñ-a2a/6 lutf-uñ 2a/1,
murad-uñ 23b/ 5, murad-uñ 27b/1, nÀle-ñ 29a/13,
nefs-ü-ñ 41a/3, ne-ñ 41b/9,ölüm-üñ 49a/10,
yan-uñ-da 40b/ 1, yir-üñ 7a/7.
Bu ekte de sayıları az da olsa yardımcı ünlü olarak düz ünlülerin kullanıldığı
görülüyor.Daha çok harekelerle gösterilen düz ünlülerden tespit ettiğimiz örneklerin
bazıları Ģunlardır:
èakl-ı-ñ 16b/4, meyl-i-ñ 13a/4, saray-ı-ñ
14b/1, yir-i-ñ-dür 58a/11.
c)Teklik 3. şahıs iyelik eki: -ı, -i, -sı, -si
Ünlü ile biten isimlere –ı, -i, ünsüzle biten isimlere –sı, -si biçiminde getirilir.
Daima düz ünlüyle yazılır. Yuvarlak Ģekilleri yoktur.Metnimizde daha çok isim
tamlamalarındaki tamlanan unsurda tespit edilmiĢtir.
èaşú-ı 2a/11, ayaú-ı-n-dan 25a/9, baà-ı-n-da
24b/9, baş-ı 33b/5, cılav-ı-n 35a/6, cevÀb-ı-n
27b/4, dergÀh-ı-n-ı 18a/5, esÀs-ı 25b/11, ev-i-
n-de 34b/13, óadd-i 1b/6, óÀl-i 2a/4, hümÀm-ı
2a/10, hürmet-i 2a/9, iç-i-n-den 25a/10, èilm-i
2a/3, ism-i 1b/6, úamu-sı 2a/4, úapu-sı 2a/11,
namÀz –ı -n 33b/10,rÿó-ı-n-a 33a/10, özge-si
49a/4, sırr-ı 32a/8, sine-si-dür 55b/13, şÀh-ı
2a/10, şÀn-ı 1b/7, ten-i-n-de 25a/8, tüy-i
28b/2, uyku-sı-n-dan 28a/1. ün-i 2b/12, vezne-
si-n 48a/9, yÀr-i 2b/1, yir-i-n-e 25b/2, zaóm-ı
2b/9, zehr-i 2b/3.
3.teklik Ģahıs iyelik ekinde de dönem özelliğine aykırı olarak bazı kelĢmelerde
yuvarlak ünlüler kullanılmıĢtır. Özellikle ilk hecesinde yuvarlak ünlü bulunan tek
heceli kelimelerle ilk hecesinde yuvarlak ünlü bulunan ve ek aldığında ünlü kaybına
uğrayan kelimelerde bu durum görülmektedir. Örnekleri Ģunlardır:
göz-ü göñ(ü)l-ü 13a/8, oy(u)n-u-n-a 12a/1, öñ-ü-
n-e 7b/7,öñ-ü-n-ce 56a/5, öz-ü-n-i 12a/4, söz-
ü-n-e 12b/1, üst-ü-n-e 46a/7
ç) Çokluk 1. şahıs iyelik eki: -muz, -müz
Eski Anadolu Türkçesinde bu ek daima yuvarlak ünlülerle kullanılır. Ünlüyle
biten kelimelere doğrudan gelirken ünsüzle biten kelimelere yuvarlak dar ünlülerle (-
u, -ü) getirilir. Metnimizden seçtiğimiz örnekler Ģunlardır:
ara-muz-a 19a/9, boy(u)n-u-muz-a 15b/8, duèÀ-muz
54a/10,
esrÀr-u-muz 58a/5, fermÀn-u-muz 16a / 8, òaşr-u-
muz-ı 9a/2, iki-müz 14b/2, úamu-muz-ı 56b/6,
úanúı-muz 14b/ 6, sübhÀn-u-muz 16a/ 8.
Metnimizde bazı örneklerde hem ayrdımcı ünlünün hem de ekteki ünlünün düz
Ģekillerine de rastladık. Örnekleri Ģunlardır:
iki-miz 14b/4, úabr-i-müz 31b/1, yol-ı-muz-da
42b/5.
d) Çokluk 2. şahıs iyelik eki: -ñuz, -ñüz
Çokluk ikinci Ģahıslar için bu devrede –ñuz, nüz ekleri kullanılır. Ünsüzle
biten kelimelerde ise araya giren bağlayıcı ünlüler yuvarlak ünlülerden –u,-ü‟dür.
Metnimizde tespit ettiğimiz bazı örnekler Ģunlardır:
dervíş-ü-ñüz 66a/8, úıl-duú-u-ñuz-la 19a/4,
nesl-ü-ñüz 32a/5, rıøú-u-ñuz-ı 8b/4.
e) Çokluk 3. şahıs iyelik eki: -ları, -leri:
Çokluk eki –lar,-ler ile 3.teklik Ģahıs iyelik ekinin birleĢmesinden oluĢmuĢtur.
Metnimizde tespit ettiğimiz örneklerden bazıları Ģunlardır:
at-ları-n(ı)-da 52a/11, baş-ları 43b/11,dil-
leri-n-e 31a/10,el-leri-n-de 63a/13, iş-leri
34b/12,úırba-ları 52a/11, úul-ları 39a/5, öz-
leri-n 57a/3, ten-leri 3b/12, ùon-ları 3b/12
Türkçede eĢ görevli çekim ekleri üst üste gelmez. Ancak bazı eklerde
kalıplaĢma sonucu aynı ekin üst üste geldiği durumlar görülür. Ek yığılması adını
verdiğimiz bu durumun metnimizde tespit ettiğimiz bazı örnekleri Ģunlardır:
bir-i-leri‟çün 57b/10, bir-i-si 6a/12, kim-i-si-
n-e 37a/4, kim-i-si 57a/10.
3. ĠSĠM ÇEKĠMĠ
a) İlgi Hâli Eki
Ġlgi hâli eki sonu ünsüzle biten kelimelere –uñ, -üñ; ünlü ile biten kelimelere –
nuñ, –nüñ biçiminde getirilir. Metnimizde daha çok, isim tamlamalarında tamlayan
unsura getirildiği görülmektedir. Metnimizden seçtiğimiz örnekler Ģunlardır:
Àlem-üñ 2a/10, a-nuñ-ıçun 21a/4, èÀşıúlar-uñ
5a/4, bende-nüñ 47a/9, bu-nuñ 9b/6, cihÀn-uñ
67b/10, delü-nüñ 12a/1, düş-üñ 33b/7, emír-üñ
3a/13, faúír-üñ 3a/13, İbrahím-üñ 17a/11, işler-
üñ 1b/4, úavm-üñ 9a/1, kim-üñ-dür 4a/4, úul-uñ
1b/8, leşker-üñ 52a/10, maòlÿk-uñ 2a/10,
padişÀh-uñ 55a/11, sen-üñ-dür 2b/6, serverler-
üñ 7a/7, vücÿd-uñ 11b/6.
Ġlgi hâli eki 1.teklik Ģahıs zamirlerine getirildiğinde dudak ünsüzü benzeĢmesi
neticesinde “–um, -üm” biçimini alır. Metnimizde tespit ettiğimiz bazı örnekler
Ģunlardır:
ben-üm 30a/1, 55b/13- 65b/5, ben-üm-ile 11b/5,
ben-üm-len-dür 57b/5
biz-üm 21b/5, 31b/11, biz-üm-ilen 43a/2.
Metnimizde ilgi hâlinin kullanıldığı birkaç örnekte
“–ıñ, -iñ” düz ünlülü yapıyla karşılaştık:
sultanlar-ıñ 18a/5, vücud-ıñ 44b/2.
b) Yönelme Hâli Eki
Yönelme hâli eki –a, -e‟dir. Eski Türkçe devresindeki –àa, -ge ekindeki “g”
sesinin düĢmesiyle oluĢmuĢtur. Ünsüzle biten kelimelere doğrudan , ünlü ile biten
kelimelere –y, -n yardımcı ünsüzleriyle getirilir. Metnimizden seçtiğimiz örnekler
Ģunlardır:
altun-a 28a/3, èarş-a ferş-e 32b/3, èaşúına
2a/11, Behlÿl-e 67a/5, bize 2a/1, deryÀ-y-a
52b/2, ev-e 20b/7, gice-y-e 19a/13, gÿr-a 33a/2,
İblís-e 44a/13, iştibÀh-a 32b/12, kendü-y-e
16b/10, úullara 1b/5, maúãÿd-a 50b/12, mescid-e
39a/12, nefs-i-n-e 28a/9, pír-e 61a/5, ãaóra-y-a
29a/8, söz-e 70b/1, şah-a 49a/8, ùopraú-a 19b/8,
üst-i-n-e 46a/5, vaút-i-n-e 43a/5, yil-e 17b/13,
yir-e 25a/1.
“Ben, sen, ol, ” zamirlerine ve –à, -g‟nin düĢmeyerek kökteki –n ünsüzüyle
kaynaĢıp nazallaĢtığı görülür.”bu,Ģu,ol” iĢaret zamirlerinde de yardımcı ünsüz –n- ile
ekteki –à,-g kayanaĢır ve nazallaĢır. a-n-àa >aña 1b/3-55a/12, ben-ge >baña 4a/6-
55b/4, bu-n-àa >buña 8a/4, 54a/9,sen-ge >saña
2a/5-63b/10.
“Yan” sözcüğünde de kökteki –n ünsüzü ve ekin birleĢmesi sonucu nazallaĢma
oluĢur. Ancak bu kelimete ek kalıplaĢır, bazı örneklerde kalıplaĢma neticesinde
kelimeye ikinci bir hâl ekinin getirildiği görülür: yan-àa >yañ-a 33a/2 – 43a/6,
yan-àa >yañ-a –dan 36b/2, 56b/6
c) Belirtme Hâli Eki
-n eki
3. Ģahıs iyelik ekinden sonra kullanılır.Metnimizde pek çok örneğini tespit
ettik. Tespit ettiğimiz örneklerden bazıları Ģunlardır:
ad-ı-n 23b/6, at-ları-n da 52a/11, ayaú-ı-n
2b/2, baş-ı-n 58b/2, beúÀ-sı-n 37a/4, bil-i-n
65b/3, cemÀl-ı-n 19b/1, cevÀb-ı-n 14a/2, cılav-
ı-n 5b/7, eksük-i-n 43a/ 5, göz-i-n 2b/11, hâl-
i-n 58b/7,igne-si-n 15a/13, úamu-sı-n 50a/8,
kelÀm-ı-n 17b/3, mÀl-ı-n- 39a/12, maèni-si-n
70a/11, öz-i-n 42b/2, pÀre-si-n 37b/3, rızÀ-sı-n
33b/2, tariò-i-n 31b/14, yaúa-sı-n 60a/8.
-ı, -i eki
Eski Türkçede –à, -g biçiminde kullanılan bu ekteki –à, -g seslerinin
düĢmesiyle yardımcı ünlü olan –ı, -i‟nin asıl ek görevini üstlenmesiyle oluĢur.
Metnimizde belirtme hâli eki olarak daha çok bu kullanıma rastlanmıĢtır.
Metnimizden seçtiğimiz örnekler Ģöyledir:
aóvÀl-um-ı 11a/11, èÀlem-ler-i 18b/3, AllÀh-ı
40b/7, èaãÀ-y-ı 36a/4, bahÀr-ı 2a/12, biz-i
2a/8, bu-n-lar-ı 22a/7, çevre-si-n-i 14a/3, dil-
i 62b/9, divÀne-y-i 18b/6, enbiyÀ-y-ı 24a/6,
òalú-ı 21a/11,ihtíyÀr-ı 21b/9, úapu-lar-ı
18b/1, laf-ı 50a/4, mescid-i 43b/8, müşkil-i
34a/13, naèlın-ı 32b/9, nazm-ı 70b/4,server-i
60a/7, su-y-ı 51b/4, şebnem-ler-i 18b/3,yaman-ı
25b/5, yüz-üñ-i 17a/8, Zebÿr-ı 29a/1, zehr-i-n-
i 2b/3, ôulm-ı 63a/1.
-nı, -ni eki
Metnimizde tespit ettiğimiz örneklerde bu ekin yalnız iĢaret zamirleri için
kullanıldığını görüyoruz. Örneklerinden bazıları Ģunlardır:
a-nı 17b/1- 37b/4 -66a/4, bu-nı 4a/10-33b/6-
70b/2
Eksiz Belirtme Hâli
Eski Anadolu Türkçesinde belirsizlik anlamı taĢıyan, ek kullanılmayan ama
metindeki anlamdan belirtme hâli çıkarılabilen bir kullanım daha vardır. Daha çok
manzum eserlerde vezin gereği kullanılan bir hâldir. Metnimizde tespit ettiğimiz
Örneklerden bazıları Ģunlardır:
Emínüñ èÀlem üzre kim úılduñ 2b/5, Gündüz yaúar
vücÿdum ÀfitÀb 11a/8, Ya ev öñünde benüm boynum
uruñ 20b/4, Çü ekdügüñ biçersin tañla iy yÀr
28b/11, Hem aduñ söyle baña úılàıl beyÀn 40a/3,
Oàlan eydür sen daòı yumàıl gözüñ 59b/13.
d) Bulunma Hâli Eki
Eski Türkçeden bu yana değiĢmeyen eklerimizden birisidir. Ancak Eski
Türkçe devresinde benzeĢmeye uygun –ta,- -te eki, Eski Anadolu Türkçesinde
kullanılmamıĢtır. Metnimizdeki pek çok örnekten seçtiklerimiz Ģöyledir:
èÀlem-de 35a/9, anda 2b/1, bilesi-n-de 52b/11,
biz-de 66a/11, bu-n-da 48b/12, dil-de 44b/3,
dünyÀ-da 10b/12, el-i-n-de 56a/5, gün-de 54a/5,
hava-da 29a/4iki-si-n-de 6a/10, èilm-i-n-de
2a/3, úaãaã-da 36b/9, úat-ı-n-da 22b/6,
MedÀyin-de 2b/9,nièmet-de 1b/5, ora-da 16a/5,
orta-da 62b/1,şÀn-ı-n-da 1b/7, uşbu-n-da 10a/4,
yir-de 2b/12, yol-da 13a/13.
e) Ayrılma Hâli Eki
Eski Türkçede –dın, -din biçimlerine rastlanır ancak Eski Anadolu
Türkçesinde asıl ek –dan, - den‟dir. Metnimizden tespit ettiğimiz bazı örnekler
Ģunlardır:
Àdem-den 1b/11, baş-dan 5b/3, bÀùıl-dan 70a/6,
bed naôar-dan 13a/9, biz-den 47b/7, cÀn-dan
2b/3, cümle-den 13b11, deryÀ-dan 15a/13, àayr-
dan 2b/8, her yaña-dan 11a/12, hürmet-i-n-den
2a/9, iş-den 44a/10, úamu-sı-n-dan 2a/5, kerem-
den 1b/11, úorúu-dan 59b/12, muóabbet-den
22b/13, nÀle-den 10b/11, od-dan 66a/6, sen-den
51b/5, ten-den 54b/10, uyúu-sı-n-dan 28a/1, yir-
den 2b/5, õerre den 23b/10.
f) Eşitlik Hâli Eki
Eklendiği isme eĢitlik, benzerlik, miktar ve görelik anlamı katar. Metnimizde
–“ca,-ce” , “-ça,-çe” örneklerine rastlamaktayız. Anlam özelliklerine göre seçilmiĢ
örnekler Ģunlardır:
-“kadar miktar” anlamlı örnekler
a-n-ca 21b/4, bir el-ce 42a/11, bu-n-ca 6a/3-
45a/7, úıl uc-ı-n-ca 12a/4, şemme-ce 23a/2-
56b/5, õerre-ce 23b/9 -55b/10,
“- de” Bulunma Hâlinin Görevini Karşılayan Örnekler
art-ı-m-ca 49a/5, art-ı-n-ca 13b/4, bilesi-n-ce
“beraberinde” 63b/4, iki èÀlem-ce “ èÀlemde”
2b/1, öñ-ü-n-ce 13a/5 - 56a/5 “önünde, önünden”,
“Ne” soru zamiri eşitlik eki ile birleşerek “nasıl,
ne kadar anlamlarını karşılar. Metnimizde tespit
ettiğimiz örneklern bazıları şunlardır:
ne-çe 51a/5, ni-ce 36b/9- 65b/11, ni-çe 37a/2-
57b/7, ni-çe-si 57a/10
“Öança” soru sözcüğünde de eşitlik ekinin
kalıplaşması görülmektedir. Bu sözcüğün –ru, -rü yön
eki ile genişletilmiş biçimi metnimizde birkaç yerde
kullanılmıştır:
Öançarudan varur imdi aña yol 9b/10, Didi èazmüñ
úançarudur iy èazíz 16b/2, Öançaruyadur bugün
èazm-i sefer 20a/2, Didi ol maèşÿúa èazmüñ
úançaru 45a/6, Öançaru òar gider-ise çaàırur
49a/5.
g) Vasıta HÀli Eki
Fiilin nasıl, ne ile, ne zaman yapıldığını ifade
eden ektir. Türkçede asıl vasıta hÀli eki “-n” dir.
Ancak bugün, daha çok kalıplaşmış örneklerde karşımıza
çıkmaktadır. Metnimizde de örnekleri azdır:
Àòir-i-n 18a/8, deg-i-n 43a/5, evvel-i-n 18a/8,
öz-i-n 60b/12, sabah-ı-n 17a/3, yir yirin
33b/10.
Metnimizde vasıta hÀli ekinin en çok görülen örneği
“ile” edatıyla beraber kullanılan şeklidir:
arzu-ılan 37b/12, bizüm-ilen 443a/2, emlÀk-ılan
16b/6, gözüm-len 51b/4, heybet-ilen 48a/6,
ıãlÀh-ılan 70a/9, İsrÀfil-ilen 56a/7, kimse-y-
ilen 7a/11, küfr-ilen 38a/11, nefs-ilen 18b/6,
niyÀz-ılan 47a/7,rÿzigÀr ilen 54b/2, salÀt-ılan
3a/11, senüñ-len 59a/11.
“ile” bağlama edatı vasıta ekinin yerini tutmuştur:
benüm-le 23b/11, hürmet-ile 14a/4, úavmi-y-ile
9a/13, seven-ile 9a/3, taèat-ıla 22b/8, tañ-la
21a/10, yir-le bir 23a/8, zencir-le 22a/8.
Vasıta ekini bünyesinde barındıran bir diğer ek de –
cılayın ekidir. Metnimizde geçen örnekleri şunlardır:
a-n-cılayın 8b/10, bu-n-cılayın 12b/1-14b/8-
54a/8- 60b/13- 68a/2.
h) Yön Hâli Eki
İsmi fiile bağlayan ve fiilin gerçekleştiği yönü
gösteren eklerdir. Metnimizde az sayıda örnekte
rastlanmaktadır.Çoğu örnekte de kalıplaşmıştır.
-aru, -erü
iç-erü 58a/10, iç-erü-den 56a/9, il-erü 25b/8-
33a/6.
-ra, -re
bu-ra-da 49a/1, iç-re 35a/10-67b/11, o-ra-da
49a/7, soñ-ra 36b/7, taş-ra-da 58b/10taş-ra-y-a
8a/6, üz-re 33b/5-67b/10
4. SORU EKİ
Türkçenin her devresinde soru eki “-mı,-mi” soru
edatı ile gerçekleşir.Bu devrede düzlük yuvarlaklık
uyumuna tâbi olmadan yalnızca düz ünlülerle kullanılır.
Eserimizde tespit ettiğimiz örnekler şunlardır:
„azíz mi-sen 12b/9,boàaza mı varur 6b/3, görmek mi
20a/12, óadde mi 58b/1, hükÿmet mi 16a/7, irâdet mi
olur 41b/1, kâdir mi-sin 67b/6, müslimÀn mı úılur
38b/11,revÀ mı 19a/9, sen mi 61b/1, Tañrı mı 63b/9,
var mı 57a/12, var mı-dur 27b/6, yaàmur mı 10b/2.
5. SAYI ĠSĠMLERĠ
Sayıları adlandırmakta kullanıldıkları için isim
görevli kelimelerdir. Sıfat görevli olan kelimelere
sıfatlar bölümü içinde yer vereceğiz. Sayı isimlerinden
metnimizde tespit ettiğimiz bazı örnekler şunlardır:
a) Asıl Sayı İsimleri
biñ biri bin oldı beğüñ 22b/2, yüzüñe biñ
bulasın 28b/12, niçe biñ ola 31b/9,
biñi iner biñ çıkar 43b/9.
bir biri biñ oldı 22b/2, birine yüz
28b/12, birisi 25a/2,
iki iki oldı 34a/10, ikimüz 27b/3, ikimüzde
43a/7, ikisi 42b/11,
yüz birine yüz yüzine biñ bulasın 28b/12
b) Yabancı Asıllı Sayı İsimleri
çihil (kırk) çihil kez hacca varmışdı
28a/5.
ãad hezÀr(yüz biñ) cihÀnda sad hezÀr 11b/4, başı üzre
ãad hezÀr 43b/9, úıldı sÿfiyÀne duèÀlar
ãad hezÀr 45a/1, oúurıdı dÀsitÀnı ãad
hezÀr 45b/13.
sad hezaran(yüz binlerce) ãad hezÀrÀn böyle 5a/9.
c) Sıra Sayı İsimleri
dördünci ki dördünci bulara 3a/5.
ikinci (E)Bÿbekirüñ ikinci 2b/8.
üçünci üçüncidür bulara yine 26/13.
6. ĠSĠMDEN ĠSĠM YAPMA EKLERĠ
-caú
yalın-caú 6a/4.
-cılayın
“Gibi” anlamına kullanılan ,benzerlik anlamı katan
ektir.
bencileyin3b/1, ancılayın 8b/10, buncılayın
12b/1 - 14b/8, sencileyin 26b/10, buncılayın
54a/8 - 60b /13.
-cuú, -cük
Küçültme anlamıyla kullanılır. Metnimizde bir
örneğine rastlanır.
Bir paracuú eski olmışdur niúÀb 35b/5.
-daş
Ortaklık ve beraberlik bildiren bir ektir.
Metnimizde az sayıda örneği vardır:
úarın-daş 28a/2, yol-daş 18b/10.
-düz
Çok işlek olmayan bir ektir. Tek bir örnekte
görülmektedir.
gün-düz 11a/8, 33a/3, 45b/9,62a/7.
-la, -le
Ek aslında fiilden isim yapma ekidir. Ancak Eski
Türkçe devresinde ekin bünyesinde bulunan –à/-g sesi
düşmüştür. Ek isimden isim yapma eki görevini
üstlenmiştir.Metnimizde az sayıda örneği vardır:
şapla 28b/5, ùañlacak 16b/9, ùañ-la 21a/10.
-lıú, -lik, -luú, -lük
Ek, metnimizde genel olarak ünlü uyumlarına uygun
olarak kullanılmaktadır. İki ünlü arasında kalan –ú, -k
sesi yumuşar.
aç-lıú 9a/11, beg-lig-i 65a/1, berabar-lıú
27b/5, dir-lik 3b/6, òanÀ-lıú-da 25b/7, òor-luú-
da 53b/8, ip-lik 15b/2, gitmek-lik 13b/3, úoñşu-
lıú 39b/8, kul-luà-a 1b/10, uyanuú-luú 40b/11,
üç aúça-lıú 27b/8, var-lıà-ın 17a/13, vírÀna-
lık-da 25b/7, yaòşı-lıà-ı-n 45a/10, zÀrí-lıú
39a/8.
-lu, -lü
Eski Türkçedeki –lıà, - lig ekindeki –à, -g
seslerinin düşmesiyle oluşmuştur. Bu ses düşmesi
sebebiylebu dönemde yuvarlak ünlülü kullanımına
rastlıyoruz. Metnimizdeki çok sayıda örnekten tespit
ettiğimiz bazı örnekler şöyledir:
ad-lu 9a/6, baà-lu 18b/1, bel-lü 44b/12, bilgü-
lü 48b/11, boy-lu 42b/9, dert-lü-y-e 47a/10,
dür-lü dür-lü 6a/4, àam-lu 20a/5, gerek-lü-y-em
36b/5, göynük-lü 29a/5, úayàu-lu 54a/2, misil-
lü 67a/6, sevgü-lü 19a/9, ãÿrÀhi-lü 63a/10, ùon-
lu 63a/10, yük-lü 39b/2.
Metnimizde bir örnekte bu ekin düz ünlü ile
kullanıldığını görüyoruz.
dür-li 33a/8.
-ncı, -nci,-ıncı, -ünci
Sıra sayı isimleri türetmek amacıyla kullanılan bir
ektir. Metnimizde az sayıda örneği vardır.
dörd-ünci 3a/5, iki-nci 2b/8, üç-ünci 2b/13.
-raú, -rek
Çokluk, fazlalık ve derecelendirme ifadesi taşıyan
karşılaştırma anlamı kazandıran bir ektir.
taş-raú-ı 21a/7, tiz-rek 9a/3, yig-rek 13b/3-
64a/3.
-ãul,
Olumsuzluk anlamı katan bir ektir. Metnimizde tek
bir örnekte görülmektedir.
yoò-sul 57a/7.
-suz, -süz
a-n-suz 63a/5, òata-suz 19a/5, sen-süz-in 55a/6,
ãu-suz-am 51a/12,
su-suz-dan 51a/6
Ekin aslı yuvarlak ünlülerden oluşmuştur ancak
metnimizde iki örnekte düz ünlülerle kullanıldığı
görülmektedir:
òaùa-sız 3b/1, su-sız-lıú-dan 51b/2.
-uz
Metnimizde tek bir örnekte görülmüştür:
yalıñ-uz 57b/8.
7. FĠĠLDEN ĠSĠM YAPMA EKLERĠ -a, -e
çev(i)r-e 8b/9 - 14a73
-aú
bıç-aú 54b/10, bıç-aà-ı-n 55a/8
-az
boà-az –a 6b/3, 58b/2, boà-az-ı-n-ı 58b/3
-àu, -gü
bil-gü-lü 48b/11, sev-gü 5a/5, sev-gü-lü 57b/4,
sor-àu 19b/8
-ú, -k
Ek,sonu ünsüz ile biten kelimelere umumiyetle
yuvarlak ünlüler ile bağlanır. Ancak nadir olarak düz
ünlülerin de kullanıldığı görülür.
aç-u-ú 3b/7, art-u-ú –a 64a/7, ay(ı)r-u-ú 50a/11
– 54b/9, böl-ü-k 10b/7, buy(u)r-u-úıdı 38a/7,
buy(u)r-u-ú-ı-n 64a/2, dile-k 64a/8, dir-l(e)-i-
k , döşe-g-i 10b/12 – 53a/2, ùanu-ú 52a/4, uyan-
ı-ú-lar 25b/8, uyan-u-ú-luú-da 40b/11, yara-ú
42b/7, yara-ú-ı 13b/3, yum(u)ş-a-k 65a/13.
-úu
Metnimizde sadece uyku sözcüğünde karşımıza
çıkmaktadır.
uy(u)-ku 19b/1, 28a/1, 40b/11
-m
Bağlayıcı ünlü genellikle ünlü uyumlarına tabidir.
iç-i-m 51a/6-51b/7 , ir-i-m-i 37b/8 öl-ü-m
64a/3.
-maú, -mek
Fiil isimleri yapmak amacıyla kullanılan mastar
ekidir. Sondaki “-ú, -k” sesi iki ünlü arasında
kaldığındasedalılaşır.
al-maú 14b75, arzÿ it-mek 41a/7, bile úıl-maú
43a/8, bil-mek 48b/6, çıú-maà-a 44b78, di-mek
50a/8, et-mek-idi 42a/11, gez-mek 28a/8, git-
mek-e 33b/11, gizlen-mek 59a/12, gör-mek 41a/3,
gör-mek-e 37a/3, úoy-maú 22a/3, úurda-maú 19a/7,
n‟eyle-mek 32a/2, otur-maú 45a/11, oùur-maú-ıçun
53b/10, öl-mek-i-n 3b/6, söyle-mek 68b/11, terk
úıl-maú 45a/13, ùoú-mak 32a/7, tut-maú-a 34a/11,
uç-maú-ı 28b/7, ula-ş-maú 25a/13, um-maú 64a/12,
var-maú-a 64b/9, vir-mek 65b/12, vir-mek-e
6a/10, yaòşı it-mek 13b/3, yi-mek-i 8b/1, yit-
mek 11b/12.
-ma, -me
dile-me-nüñ 67a/6, ol-ma-da 49a/2, yügrüş-me-de-
dür 39a/5.
-mur
İşlek olmayan bir ektir, metnimizde tek bir örnekte
tepit edilmiştir.
yaà-mur-ı 10a/8, yaà-mur mı 10b/2.
-ı, -i
Sadece birkaç kelimede tespit edilmiştir.
eg(i)r-i 50a/1, úoñş-ı 39b/8, yaú(ı)ş-ı 45a/10,
yaò(ı)ş-ı-lıú 46b/8.
Metinde bir örnekte “ –u” olarak kullanılmıştır.
úoñş-u-lıú 39b/8.
-ış, -iş
yan(ı)l-ış 65a/11, yaà-ış 10a/2, 10a/10, yum-
ış(andı) 64a/5.
-u, -ü
Eski Türkçe devresinde -(ı)à, -(i)g olan bu ekteki
“–à, -g” sesi düşünce yardımcı ünlü asıl ek görevine
dönüşmüştür. Ancak “–à, -g” düşmesi neticesi bu ek Eski
Anadolu Türkçesi devresinde yuvarlaklaşımıştır.
ay(ı)r-u 45a/11, úap-u 45a/10, úorú-u 59b/12-
65a/9, öl-ü 34b/8, tol-u 31a/10-58a/1.
II. ZAMĠR
1. ġAHIS ZAMĠRLERĠ
ġahısları karĢılayan sözcüklerdir. 1. Ģahıs, teklik ve çokluk, 2. Ģahıs, teklik ve
çokluk, 3. Ģahıs, teklik ve çokluk olmak üzere gruplandırılır. Eski Türkçeden bu yana
kullanılmaktadır. Metnimizden tespit ettiğimiz bazı örnekler Ģunlardır:
- 1. şahıs zamiri ben 3a/12- 33a/ - 57b/4, baña 6a/1 – 32a/11, benden
12a/12-24b/5, beni 7a/13 – 40a/12 -65b/4 , benem
3a/9, benüm 3a/4 – 30a/1, benüm-ile 15b/12,
biz 16a/ 8 – 39a/2 – 63a/6 , bizden 5b/12 – 47b/7,
bize 2a/1 – 35b/7 – 66b/13 , bizi 2a/8- 24a/10-
47b/4 , bizüm 20a/3, bizümle 4b/3, .
- 2. şahıs zamiri sen 2b/6 - 28a/10- 40a/8 – 61a/9, seni 36a/6, senüñ
3b/2 – 4a/11, senüñdür 2b/6, senden 3b/4 - 14b/7
sensin 7b/2 – 27b/9 , saña 14b/7- 20b/ 10 –
41a/13
siz 7a/6, 20b/7, size 8a/11- 31b/14 , sizi 19a/4
- 3. şahıs zamiri o, ol o 19a/8, o da 19a/8, ol 5b/13 - 8a/13 - 29b/7
– 40b/1- 50a/2, olar 12a/13, oldur 2a/10 –
33b/2
aña 1b/3, 10a/6 , 27b/2.
anda 3b/9, 37a/6, 68b/1
andan 3a/2, 8b/5, 32b/13,
anı 5b/12, 10a/12, 28b/3 ,40b/1
anlar 24a/7 -67a/9, anlara 13b/5- 42a/3 – 62a/5,
anlardan 9a/1 – 24a/10, anları 9a/3, 36a/10,
anlaruñ 9a/4 -19b5- 34b/12, anlaruñla 9a/2
anuñ 1b/7, 10a/7, 24a/13, 31b/14, anuñla 1b/2, 10a/4,
anuñılan 19a/10, anuñdur 12a/13, anuñ-ıçun
23b/8.
olar olara 24b/12, olardan 48b/7, olaruñ 25a/3,
olaruñ‟çun 18a/12,olaruñla 48b/6.
DÖNÜŞLÜLÜK ZAMİRİ
Metnimizde dönüĢlülük zamiri olarak Farsçadan alınma ve kendi anlamına
gelen “òod” kelimesi ile kendü, kendüzi ve öz kullanılmıĢtır. Bir örnekte de kendü ve
öz kelimeleri bir arada kullanılmıĢtır.”kendü” zamiri bir örnekte düz ünlü ile
yazılmıĢtır. Metin içinden seçtiğimiz örnekler Ģunlardır:
òod(F.Kendi)
6a/3, 6b/6, 7b/2, 57a/6
kendü
2a/4, 4a/13, 7b/11, 19a/12, 21a/6, 53b/4, 60a/11
kendü öz
kendü özüñden 25b/1
kendüzi < kentü +öz
kendüzine 42a/5
öz
41a/13, özi 52b/7 - 53a/2, özine 42a/1, özüñi
42a/3.
2. ĠġARET ZAMĠRLERĠ
Varlık isimlerinin yerini iĢaret yoluyla tutan kelimelerdir. Metnimizde “bu,ol,
iĢbu, uĢbu” örneklerine rastlamaktayız . Metnimizden seçilen örnekler Ģunlardır:
bu
Eski Türkçeden beri kullanılan bir iĢaret zamiridir. Ek aldığında araya
yardımcı ünsüz olarak “-n” ünsüzü girer. Metinden seçtiğimiz örnekler Ģunlardır: bu 6a/3 - 19a/5 – 40a/2 – 68a/6, budur 15a/1 –
25b/6 52b/1, bu-ıdı 42b/2, bu mıdur 15b/8,
bunda 6b/6, bundadur 10b/3, bundan 1b/9 –
35b/13, buña 8a/4 – 37a/9 69a/1 , bunı 4a/10-
16a/5 – 32b/8 – 54a/1 , bunuñ 9b/6 - 36a/13,
bunuñla 27b/13,
bular
“bu” zamiri ile çokluk ekinin birleĢmesiyle oluĢmuĢtur. Metnimizde hem
“bular”, hem de “bunlar” biçimine rastlamaktayız: bular 7a/1 -22a/6 – 34a/6 , bulara 2b/13,
bulardur 62b/10, buları 41b/10, bularuñla 9a/2,
bunda 8a/4 22b/8, bundan 8a/5, bunlar 3b/10 –
21a/1 – 35a/1, bunlara 7a/6 -10b8 -, bunları
63a/11, bunuñ 21b/12,
o, ol
Yalın hâlde kullanıldığında veya bildirme çekimine girdiğinde “o” ve “ol”
biçiminde kullanılır. Ek aldığında ise “o” yuvarlak ünlüsü düzleĢir ve “a” ünlüsüne
dönüĢür. Metnmizde az da olsa “o” ünlüsünün değiĢmediğini görüyoruz.
Metnimizden seçtiğimiz örnekler Ģunlardır:
aña 55a/12, anuñla 1b/2, anca 21b/4, anda 1b/3 –
16b/13 -29b/6- 44b/7 , andan 1b/5 68b/10, anı
2b/10 – 21a/12 - , anuñ 2b/12 – 21a/4 - , anuñ-
ıçun 23b/8 , añadur 4a/10,
ol 55a/12, oldur 1b/4
işbu
“iĢte bu” sözcüklerinin birleĢmesiyle oluĢmuĢtur. Günümüzde de
kullanılmaktadır. Ancak çoğu zaman sıfat görevini üstlenir metnimizde bir örneği
görülmektedir. İşbudur óÀli èayÀn itdüm sana 23b/9.
uşbu
Eski Türkçe devresinde kullanılan “uĢ” ve “bu” iĢaret zamirlerinin
birleĢmesiyle oluĢmuĢtur. Metnimizde bir örnekte zamir olarak kullanılmıĢtır. Bu
örnektede “esre” ve “ötre” birlikte kullanılmıĢ, kelime çift harekelendirilmiĢtir.
Çünki geldüñ gel otur uĢbunda sen 10b/4.
3. BELĠRSĠZLĠK ZAMĠRLERĠ
İncelediğimiz eserde çok sayıda belirsizlik zamiri
kullanılmıştır. Bunların örnekleri şöyledir:
baèøı
baèøısına 10b/7.
biri
biri 13a/8 - 23b/13 - 28a/8, birisidür 13a/8,
birisi 25a/2 , birini 65b/9.
cümle
Kaèbe ehli cümle óayrÀn úaldılar 20b/13,
cümlesinden 14a/12 – 23b/13, cümlesin 57a/13.
çoú
çoklar ùuymadı 23b/12, çoúlara úakır 31a/9.
her
bunı bilür her ki dívÀne degül 20a/13, her ki
kendü õÀtına nÀôır da 21a/6.
her bir
her biri 10b/5, her biriniñ 30b/4.
her kim
her kim 20a/7, her kimüñ 21a/3.
úamu
úamusı kendü óÀliyle 2a/4, úamusından ol
müreccaó olısar 18a/9, nevóa úıldı úamusı
20b/9, işitdiler úamusı úaldı óayrÀn 25a/6,
úamuları óaúú òudà-bín eylesün 31a/13, óaøretine
úamusun èarø itdiler 56b/1
kimi
kimi 18b/8 – 24b/12 - 37a/5, kimisine 37a/4,
kiminüñ 43b/10.
kimse <kim+ise
anı kimse yimez 6b/3, kimsesi yoú 19a/2, kimse
yoú yanında 32b/13, senden artıú kimse fehm
itmez 33a/5.
niçe
niçeler bile var 57b/9.
özge(başka)
özgeyi de 6a/10, özgesi 49a/4.
4. SORU ZAMĠRLERĠ
İsmin yerini soru yoluyla karşılayan kelimelerdir.
Soru zamiri olarak “kim” ve “ne” kelimeleri kullanılır.
Metnimizde tespit ettiğimiz bazı örnekler şunlardır:
kim
Didi kimüñ milkidür 3b/10, kim görüpdür kim
òaùÀsuz úul ola 19a/5, kim işitse 29a/2, bu
yigit kimdür 37b/10, seni kim eyledi ùÀlib
41b/5, senden özge kim-durur 47a/11, didi sen
kimsin 60b/2, kim bile 65a/11.
ne
TÀbıla óÀli nedür5b/2, sen nedir faôluñı göster
14b/3, ne tedbír eylesün nedür aña rÀz24b/8, ne-
durur bu ıøùırÀba hem sebeb 43b/3, ne düşmiş
saña kÀr 60b/13, yÀ Behlÿl óikmet nedür 66b/7.
5. BAĞLAMA ZAMĠRLERĠ
Cümle bağlacı olan “kim” den farklı olarak “ki o” anlamını taĢır. Metnimizden
tespit ettiğimiz bazı örnekler Ģöyledir:
kişi kim dostına èizÀz eyleye 57b/7, var otur
kim bes-durur iy BÀyezìd 60b/6 ãanasın kim
boynına ãaldı kemend 61b/4, gördi İlyÀs anı kim
gelür meger 63b/5, úıããa kim ol cÀnib-i Óaúúdan
gelür 68b/5.
6. AĠTLĠK ZAMĠRĠ
Türkçede aitlik zamiri eki “-ki” dir. Bu ek bazı kaynaklarda aitlik eki olarak
geçmektedir.. Metnimizde tespit ettiğimiz örneklerden bazıları Ģunlardır:
elindekin 56a/2, evvelki 2b/1, imdiki 28b/8,
sendeki 11b/4,
III. SIFATLAR
İsim soylu kelimeler olmalarına rağmen bir isimle
beraber kullanılarak onları belirten ya da niteleyen
birer kelime görevini üstlenmişlerdir. Metnimizde tespit
ettiğimiz bazı örnekler şunlardır:
1. NĠTELEME SIFATLARI
İsmin durumunu, biçimini, rengini bildiren
sıfatlardır. Metnimizdeki çok sayıda niteleme sıfatı
örneğinden bazıları şunlardır:
èaceb divÀne 54a/12, aú úuşlar 43b/11, ala úaràa
43b/8, altun ıbrıúlar 3b/13, èÀşık bülbülem 45a/8,
Àşüfte dil 3b/8, bed èamel 65b/9, bí-çÀre úul 51b/1,
bí-hÿde lÀf 41a/9, degme kimse 9a/9, divÀne úul
5b/13, egri şaóıã 50a/1, fertÿt kelb 28b/1, güzel
oàlan 58b/11, òïş cüvan 37b/7, úarı èavrat 60b/10,
úatı aàaç 65a/13, úuru úalıbdı 29a/2, muraããaè ùonlı
63a/10, pÀre pÀre bÿriyÀ 53a/2, pejmürde hâl 4b/2,
sehíl işdür 7b/5, ãoñ ucı 60b/5, şirin zübÀn
45b/4, ùurfe er 9b/12, ulu dermÀn 1b/9, yaòşı miåÀl
6a/11, yalın ayaú 30a/11, yavuz hem-demi 51a/2,
yeşil èÀlem 43b/11, yig tene 5b/5, yumşaú et 65a/13,
yüzi úara úul 3a/13.
2. BELĠRTME SIFATLARI
İsmi sayı, işaret, belirsizlik, soru anlamlarıyla
belirten sıfatlardır.
a. İşaret Sıfatları
Metnimizde tespit ettiğimiz sıfatlar ve
örnekleri şöyledir:
bu : bu Àdem 1b/6, bu razuñı 5b/10, bu işlerde
8a/1,bu divler òÀnesinden 13a/7, bu cÀnlar
13a/12, bu ãıfÀtlar 14b/3, bu sözi 15a/4, bu
zamÀn 15b/13, bu kini 19a/6, bu òÀnenüñ 20a/4,
bu òaber 21b/11, bu tefekkürde 21b/13, bu peyÀmı
24b/5, bu virÀnÀlıúda 25b/7, bu mezÀr 27b/5, bu
diyÀrı 31b/4, bu söze 34b/13, bu yigit 37b/10,
bu devleti 41b/6, bu Àyeti 44a/1, bu nidÀyı
55b/2, bu kelÀm 70b/3.
işbu : işbu bölük 10b/7, işbu nevèa 11a/11, işbu
pelÀs 17a/1,işbu etmegi 28b/1, işbu remzi
49a/13, işbu úıããÀ 69a/2, işbu esrÀr 70b/4.
o : o sırdan 13b/5, o zat-ı pÀk-ılan 16b/6.
ol : ol Óaúúa 1b/8, ol çÀriyÀr 2a/13, ol dem 7b/2,
ol úavmüñ 9a/1, ol yaàmurı 10a/8, ol mübtelÀlar
12b/12,ol peleng 15a/13i ol şaóıã 16a/5, ol
kÀm-kÀr 16a/13, ol eve 20a/3, ol beşer 21a/4, ol
erenler serveri 22a/7, ol esrÀrı 24b/13, ol
gice 34a/2, ol sÀlihÀ 39b/3, ol yÀrenlerden
43a/6, ol úuşı 45a/2, ol gedÀ 48b/1, ol şÀlumı
54b/9, ol ùaşa 58b/11, ol øaèife 61a/12, ol
emÀnetler 66a/4, ol úula 70b/2
şoloú : şoloú dem 60a/1, şoloú dem 63b/2.
uş : uş bir nÀn 11b/1, uş kelÀm 68b/4.
uşbu : uşbu zamÀn 21b/3.
b. Belirsizlik Sıfatları
biñ dürli: bin dürli niyÀz 6b/13, biñ dürli òurÿş
33a/8.
bir dürlü: bir dürlü yirden 10b/5.
bir: bir vaút 3b/6, bir gün 3b/8, bir óikmet 6a/10,
bir zamÀn 10a/12, bir şemme 13b/5, bir naôar
15a/5, bir úula 15a/11, bir ara 17a/3, bir Àha
17b/7, bir nÿr 20b/11, bir õerre 23a/4, bir gice
40b/7, bir lahôa 41a/1, bir dem 53b/10, bir
nefes 55a/7.
bir iki: bir iki er 15b/1.
bir şemme : bir şemme eåer 24a/1.
bunca: bunca yaàmur mı 10b/2, bunca güzÀf 14a/8, bunca
esbÀb 16b/5, bunca ãoràu 19b/8, bunca úayd
41a/12,bunca èizzet 53b/6, bunca yıldur 65b/8.
buncılayun: buncılayın işler 12b/1, buncılayın yol
14b/8.
cümle: cümle reh-zen 13a/1, cümle baàı 23a/9, cümle
murÀdın 27b/12, cümle òÀlúı 31a/13, cümle
ka‟inÀt 41a/1, cümle melek 48a/3, cümle èÀlemüñ
52b/9, cümle sırlar 55b/4, cümle endÀamı 67b/5.
çend(birkaç): çend rÿzigÀr 23a/7.
çoú: çoú belÀya 8b/3, çoú yıllardur 12b/10, çoú
şaóıãdan 19b/7, çoú söz 30b/10, çoú nedem 49b/4,
çoú sözler 50a/8, çoú zamÀn 66a/1.
dürlü: dürlü belÀlarda 6a/5, dürlü ùaèÀm 8a/10, dürlü
nikÀb 37a/11, dürlü òarÀmi 44b/4, dürlü fesÀad
51a/1.
firÀvÀn(çoú): firÀavÀn nièmeti 7b/3.
fulÀn: fulÀn yirde 9b/11, fulÀn yirde 16a/2.
àÀyet: àÀyet haøık-ıdı 24a/12, àÀyet intiôÀram 25b/3.
hayli: hayli zamÀn 54a/6.
her/her bir: her taèat ki 28b/12, her kim 29b/7, her
agaç yapragı 29a/3, her nefes 29b/8, her
sıfatın 31b/14, her kula 38a/11, her gün 42a/13,
her bir nebat 50a /4, her bir Àdemüñ 52b/9, her
işe 61a/9, her sebak 65b/9, her söze 70b/1.
hezaran : hezaran tutiyi 24b/10.
hezaran dürlü: hezaran dürlü òak 42a/1.
hìç: híç kimseye 5a/2, híç nestene 5b/5, híç kimsene
21b/4, híç yerde 36a/13, híç kes 67b/3.
úamu: úamu úavm 9b/3, úamu nevèi 14b/7, úamu emlak-
ılan 16b/6, úamu cevr ü belalar 19a/3, úamu
èÀlem 41b/12, úamu saflar 43a/12.
küllì: küllí vebÀl 6a/13, küllí kÀr u bÀr 52b/6,
küllí nÿr 56a/6.
neçe: neçe gün 51a/5.
nice/niçe: niçe yol 10b/4, niçe sulùanları 18a/3,
niçe başlar 29b/5, niçe yıl 31b/10, nice şaóã
43b/12, niçe müddetdür 45a/9, niçe úalmışları
57b/10, nice úul 69b/4.
c. Sayı Sıfatları
- Asıl sayı sıfatları:
bir : bir ãaóın ùolu pilav 7b/4, bir taòte 7b/12, bir
kötekden 10a/13, bir úadeh 11a/13, bir mÿrçe
14a/11, bir igne 15b/7, bir ferişteh 16b71, bir
delü 18b/5, bir óançer 21a/11, bir ayaàı 23b/1,
bir etmek 28a/12, bir èaşır 33a/6.
Diğer sayı sıfatları
altı aya 54a/7, altmış yıldur 40b/8, dört óaccı
17b/7, dört yüz kitÀb 50b/2, elli yük 64b/1,
elli biñ altun 39a/9, iki buàdaya 28b/7, úırú
óaccı 28b/6, kırú biñ şahıs 29a/9, on güne
51b/2, on iki çeşme 36b/9, on yedi günde 42a/11,
on sekiz biñ èÀlemi 59a/3, otuz yıl 11a/6,
sekiz uçmaàı 28b/7, ùokuz yıl 60b/5, üç úademde
33a/13, yedi gün 54a/3, yidi atadan 39a/7, yüz
altun 7b/5, yüz biñ dinÀr 38b/4, yüz yigirmi yıl
31b/7.
- Yabancı sayılar çil hezÀr 29b/3, çil sÀle 32a/10, ãad pÀre
65b/2.
- Kesir sayı Sıfatları yaru mülküñ 51b/5, yaru mülkümi 51b/7.
ç. Soru Sıfatları
kankı: úanúı yoldadur 57b/1.
ne: ne óaddi 1b/8, ne tecrübedür 6a/3, ne yirde
9b/10, ne sırdur 10b/3, ne işdür 19a/5, ne
hevesdür 28a/8, ne sebep 30a/13, ne şaóãdur
40a/2, ne sözdür 45a/ 6, ne yoldadur 57b/1,
ne óâletdür ki 58b/6, ne himmet 59b/10, ne
işler 65a/11, ne sevdÀdur ki 67b/13.
niçe: niçe bir iş 41a/12.
4. SIFATLARDA BERKĠTME ve KARġILAġTIRMA
a. Berkitme (pekiştirme) Sıfatları
Üzerinde çalıştığımız eserde berkitme sıfatları,
kelimenin ilk ünlüsünden sonra “p” ünsüzünün getirilip
kelimenin tekrar edilmesiyle yapılmıştır. Ancak bunlardan
bir kısmı sıfat olma niteliğini kaybetmiştir.Örnekleri
şunlardır:
úapúara: Öapúara yandı ùutuşdı oldı òÀk 39b/12.
ùopùolu: Gördi ãaórÀ toptolu mÀl u ùavar 3b/9, Öapladı
canumı àamlar ùoptolu 4b/5, CihÀn ùopùoludur bí-
hÿde sözden 13a/9, Ùağ ãaórÀ ùopùolu aòyÀl u
sipÀh 13b/13, Dört yüz on ãanduú ùopùolu kitÀb
26a/5.
b. Karşılaştırma Sıfatı
Metnimizde karĢılaĢtırma ya da baĢka bir deyiĢle derecelendirmenin –raú, -
rek eki ile yapıldığı görülmektedir. Metnimizdeki örnekler sıfat görevlerini
yitirmiĢlerdir. Örnekler Ģunlardır:
Anları sevdür İlahí tizrek 9a/3 , Yaraàı yaòşı
itmek yiğrekdür 13b/3 ,FÀrıà ola ùaşraàı
endíşeden 21a/7.
IV.ZARFLAR
Zaman, yer, durum ve miktar bildiren isimlerdir. Metnimizde tespit ettiğimiz
örnekleri Ģu baĢlıklar altında ele almak mümkündür:
1. ZAMAN ZARFLARI Metnimizde tespit ettiğimiz çok sayıda zaman zarfı vardır. Bunları da kolaylık
sağlamak amacıyla iki baĢlık altında inceleyebiliriz:
a. İsim ve Sıfatlardan Yapılanlar: Àhir : Àhir Hind’e vardı 25a/5, İttifÀú itdiler
Àòir ser-be-ser 49a/2.
Àhiri : Áòiri bu nevèa geçdi rÿzigÀr 52b/8.
akıbet : èÀúıbet terk eyledi 15a/9, èÀúıbet ol
yolda teslim itdi cÀn 46b/7.
basdugı dem : baãduàı dem èÀleme evvel úadem 55b/8.
bayaú (az önce) : didi ya MÿsÀ ol dívÀne bayaú
/ùutmazıduñ sözüme hergiz úulaú 31a/7.
bir dem :aàladı bir dem münÀcÀt eyledi 58b/7.
bir gece vaktinde ol şah-ı şebab 40b/7.
bir gün : cÿşa geldi bir gün ol şÀh-ı kibÀr 61b/13,
bir gün ol Şiblí
èÀli-i mertebe 65a/5.
bir lahza :olmadı bir laóôa şÀd ol ser-firÀz
54b/3.
bir vakt :bir delü varıdı bir vaút iy emín 3b/6.
bir zaman : gider-idi bir zamÀn 13b/13.
bu dem : On iki şaóıã oldı bu dem helÀk 39b/12.
bugün : úançaruyadur bugün azm-i sefer 20a/2, Uş
bugün meclisde anı şimdi tíz 38b/10.
der sÀèat : Naèra urdı úıldı der-sÀèat fiàÀn
20b/2.
der zaman : Õilèat-ı şÀhane geldi der – zamÀn
61b/7.
evvel : fenÀ bul evvel 13b/8, evvel öldürdüñ
18b/10, öz murÀduñdur saña evvel óicÀb
41a/13.
evvel Àhir : evvel aòir her ne sır var dir cihÀn
68a/11.
ezel : çün ezel virmişidi saña sebaú 66a/3.
görmedin evvel : Kendü şehrüñ görmedin evvel èayÀn
60a/12.
gice : gice ihya kılmış-ıdı 19b/1.
gice gündüz : Gice gündüz yüz çevür Óaúdan yaña 44a/11,
Gice gündüz zÀr idi ez-èaşú-ı dost 54b/1.
her dem : ÓayÀsından melek her dem óaõerde 3a/1,
Óaúú cemÀlıydı aña her dem àıda 8b/10, her
dem nedamet eyleye 18a/13.
her dem-be-dem : İy baña her dem-be-dem viren selÀm
42b/3.
her zaman : Her zamÀn virdüñ ùabièatdan òaber
49b/13.
ol dem :girdi gözine ol dem 19b/1, ol dem didi
27b/4, kıldı ol dem havale 28b/5, basdı ol
dem kadem 32a/10.
ol gice : Gördi Sufyan ol gice 17b/10.
ol zaman : Geldi hÀtifden nidÀ ol zaman 21a/13,
Göñli yumşandı be-àÀyet ol zamÀn 64a/5.
Ölesi vakt :Ölesi vaktinde çağırdı anı 54b/7
rÿz u şeb : Uyumayam hiç ruz u şeb20a/9, Cehdi úıl
oturma òÀlí rÿz u şeb 21a/5.
subh-dem : Didi bana subh dem 39b/5.
şoloú dem :Ol ãabí oldı şoloú dem BÀyezìd 60a/1,
Öıldı buları şoloú dem tÀrumÀr 63b/1.
ta ebed : Anı zindandan çıúarmam ta ebed 61a/7.
yarın : göresin yarın 21a/12.
b.İsme Son Çekim Edatları Getirilerek Yapılanlar -dan berü,-den berü : úılmamışum bunca yıldan berü òab
40b/9.
-dan girü, -den girü : şimdiden girü saña budur ãevab
38a/8, ben ne tedbír eyleyem şimden girü
44a/10, Naèra ur şimden girü 68a/6.
-dan öñdin : Bundan öñdin úılmaduñ bir díde-ter
29a/12, Andan öñdin bir şahıs gelse gerek
39a/ 8.
-dan soñra,-den ãoñra: İncidenden ãoñra pes ne fÀéide
8a/12, BerÀberven ölenden ãoñra iy yer
27b/7, Ölenden ãoñra bir altuna muótÀc
28a/3, Biz ölenden ãoñra olur ÀşikÀr
31b/6, Defn idenden ãoñra oldı muntaôır
56a/3, Andan ãoñra óal olma ÀvtÀr-ı
óaúÀyıkla hemín 67a/11.
-e degin : öyle vaútine degin oturdılar 43a/5.
-e dek : giceye dek Óaúúılan úıldı niyÀz 19a/13,
äubóa dek ùÀèat úılurdı bí-şumÀr 45b/12,
On güne dek bulmayasın bunda Àb 51b/2.
c.Doğrudan Doğruya Edat ve Zarf Olanlar:
bes : Nÿş-dÀrÿ bes anuñ emri ola 50a/3.
daòı : Bundan özge daòı yoúdur meskenüm 11b/13,
Cemè úılmışsın bunca genc ü timÀr /Daòı
ùoymaduñ henüz iy şehr-yÀr 53b/5, Söylemen
daòı saña teşvíşümi 61a/10.
derhâl : Ùaèati yek sÀle deróÀl irişe 12a/5.
gÀh : GÀh úılur dürlü belÀlarda esír 6a/5, GÀh
àam-ı nÀn-ıçun olmışam helÀk 11a/9.
gÀh gÀh / geh gÀh : Ben daòı geh gÀh òiõmet úılayım
45b/9, GÀh havadan yire çalar özini /GÀh
cenÀze üste sürer yüzini 46a/6
gÀh gehi : Hem unutma gÀh gehí gül òirmenin 45b/2
gÀhi : GÀhı bÀrÀn içre her dem sÿze-nÀk
11a/9.
hemÀn : Bir nemed parası úodı ol hemÀn 16b/10,
anı görmekdür hemÀn 24a/5, Düşmene irişicek
furãat hemÀn 44b/1, CebrÀ‟il irdi hemÀn
ùayrÀnına 56b/4.
hem-Àn-dem : Çıúdı deryÀdan hem-Àn-dem bir neheng
15b/9, Didi MÀlik hem-Àn-dem virdüm selÀm
66b/6.
hemín :Ben bilürem yine miúdÀrın hemín 48b/3,
Yiter ola bu úadeó saña hemín 51b/10, Bu
beşÀret sürÿr niden n‟ola êıók itsem hemín
66b/12.
imdi : Öançarudan varur imdi aña yol 9b/10,İşid
imdi èÀbidün néoldı işi 23a/3, Eytdi destÿr
olsun imdi giderüz 43a/6, Yiter imdi òıømet
itdüñ iy feríd 60b/6.
pes : Pes andan úullara óamd oldı lÀzım 1b/5,
Pes anlaruñla Óaúúuñ bir sırrı var 12b/5,
Pes maóabbetden dem uran òÀm ola 24a/4, Pes
münÀdíler revan úıldı nidÀ 61b/8.
ãoñra : Örü ùurdı ãoñra çün èöõr eyledi 24a/3,
Gör ki ãoñra n‟eyledi ol Õü‟l-kerem 36b/7,
äoñra eydür sünneti ben terk idem 59a/2.
şimdi : Yiridüm şimdi bu şehri ben tamÀm 6b/4,
Şimdi hiç olmaz anı almaú dile 14b/5,
kılagör şimdi pervaz 25b/6, Dimek olmaz
úamusun şimdi saña 50a/8.
2. YER ZARFLARI anda :Muntaôırdur saña anda óÿriler 7a/8, Öıldı
anda Óaúúılan nÀz u niyÀz 7b/1, Ùÿş gelür
şÀh anda bir dívÀneye 14a/1, Didi anda
varmaàa nedür murÀd 20a/5, Yüzine bakmadı
anda ùurmadı
30b/ 2.
aşaàa :Merkebinden aşaàa indi revÀn 59a/5, Yidi
úat yirden aşaàa geçdi ol 59b/5
berü :èÁdil-iseñ gel berü iy pür-hüner 11b/5,
Gel berü gör leõõet-i didÀr-ı men 20b/12.
bunda : Bulunmaz bundan ulu daòı dermÀn 1b/9,
Salùanat gel bundan ögren bÀri sen 4a/11,
Ne ùururuz bÀri bundan gidelüm 6b/7, Ne-
içün getürdüñüz bunda beni 20b/3, Bunda
tenha nice eylersin nişest 22b/7, Didi bu
bí-çÀre úalmış bunda zÀr 44b/9.
girü :Girü döndi şÀhıla òayl u òaşem 15a/8, Girü
döngil varmaàıl iy
Óaúú-şinÀs 17a/1, Hem icÀzet istedi döndi
girü 33a/13, Girü úaldı özi ol õıll u ilah
63a/11.
içerü :Bir keşíş içerü girdi nÀgehÀn 58a/ 10
ilerü :İlerü vardı didi iy şeyò-i pÀk 33a/6.
kanda :Erenler úanda sen úanda imişsin 28b/8,
Öanda varsa anı elden úoymazam 31a/ 3 Kanda
otursam oluram bi- huzur 43a/9.
ãoldan ãaàa :Her zaman urunur ãoldan ãağa 44b/8.
ùoàrı :Anuñ-ıçun úıldı Óaúúa ùoàrı yol
50a/12.
yaña :Ki sizden yaña uçup ide pervÀz 24b/8,
Gelmedüñ bir kez gÿra benden yaña 33a/2,
Gice gündüz yüz çevür Hakdan yaña 44a/11,
Anı Hak senden yaña tañladılar 66a/ 4.
3. MĠKTAR ZARFLARI Altmış yıl :Oúudı DÀvud altmış yıl Zebÿrı 29a/1.
az :Az ola sermÀye çoú sÿd eyleyem 58a/2.
biñ kez :Didiler kim günde biñ kez bíş ü kem 20a/6.
biñ kezin :Biñ kezin raóm eylemişlerdür saña 46b/4.
bir kez :Yoàsa bir kez eylerem egri naôar 10a/9,
Zehresi olmadı kim bir kez ùına 10a/11,
Kimsenem yoú hem ide bir kez naôar 11a/10,
Kimsesi yoú yüzine bir kez güle 19a/2,
Gelmedüñ bir kez gÿra benden yaña 33a/2.
bir kezin : ÌsÀ bin Meryem giderdi bir kezin
22b/4.
bir niçe gün :Bir niçe gün geçdi çün MÿsÀ revÀn 10a/12,
Bir niçe gün terk vaèôı itdi imÀm38b/7
bir şemme :O sırdan çün ki seg bir şemme ùoydı
13b/5.
bir zaman :Geldi ta kim göre anı bir zamÀn 10a/12,
Yürüdi ardınca yügrü bir zamÀn 15a/5,
äoóbet idelüm senüñlen bir zamÀn 40a/12,
Gelelüm ãohbet idelüm bir zamÀn 42b/6.
bir õerre :Ùoyamayasın aña bir õerre sen 26a/ 10,
Benden olmayınca bir õerre ùaleb 41b/11.
bol :Ururlar başına arúasına bol 12a/9
bu kadar : Ya İlahí bu úadar virgil mecÀl 41a/1, bu
kadar bilgil ki 55b/13.
çihil kez Çihil kez óacca varmışdı piyÀde 28a/5.
çoú : Çoú seveni dÀ‟im acından úınar 6a/2, Çok
selam itdi dahı sordı seni 8b/2, Çoú
ùolaşma ben àaríb aşüfteye 11b/12, Çoú
ãorardı òÀùırını şevúile 42b/1.
daòı : Óaúú TeèÀla didi daòı var mı rÀz 30b/9,
Bir úadeó daòı be-èaşú-ı Muãùafa 51b/11,
Niçe daòı anuñ-ılan ùoylaya 57b/7, Andan
özge ummazam daòı bir şey‟i mezíd 67a/3.
dört yüz yıl :Dört yüz yıl úıldı èibÀdet ol gedÀ 50b/1.
hiç :ŞÀhı gördi ol delü hiç ùurmadı 14a/2,
Şimdi hiç olmaz anı almaú dile 14b/5,
Öalmadı cÀnumda hiç ãabr u úarÀr 21b/8,
Çoúlar uydı hiç murÀdın bulmadı 27a/2.
hiç zerrece : Naãırdan úorúusı yoú hiç õerrece
63b/12.
iki :Yoòsa iki üzülür şimdi úoluñ 55a/11.
úamu :Ol melekler yazar ol úavmi úamu 57a/1.
úatı : Bu yañadan bí-óuøÿr oldı úatı 38b/6,
Áècizem ben daòı bu yolda úatı 49a/1, Acığı
ùutdı úatı şahuñ aña 60b/12.
úırú yıl :Öırú yıl olursa daòı èömrüm tamÀm 8b/8,
Uyımamış yimemiş úırú yıl tamÀm 23b/1.
küllì : virürem küllí 8b/4, olmış-durur küllí
harab 35b/4,olasın küllí şad 41a/12,
Öılmaàıl óÀlümi sen küllí tebÀh 42a/1, ola
küllí yalan 42a/6, küllí ödedüm 47a/5.
nicedür : Nicedür sen minnet idersin baña 41b/10.
niçe :Niçe cehd itse olmaz aña bünyÀd 1b/3.
niçe kim : Niçe kim yüzin bürürdi bÀ-niúÀb 37a/2,
Niçe kim baàlar niúÀbı úat úat ol 37a/6.
niçe müddetdür : Niçe müddetdür ben olmışam esír 45a/9
niçe yıl : Niçe yıl irşÀd ide ol ehl-i rÀz 31b/10
niçe yıldur :niçe yıldur ki ol / Bu iş-içün küsülüdür
baña ol 19b/5, Niçe yıldır intiôÀram ben
saña 33a/2, Niçe yıldur yol yürür bu rÿz u
şeb 37b/12,
nìm- şemme : Ním- şemme belki bir õerre úadar
23A/4
ol kadar : Gerek Óaúúı úılasın ol úadar yÀd 25b/13,
MübtelÀ eyler anı aòir úadar 62b/6.
pìş ü kem : Didi yoúdur óÀcetüm hiç píş ü kem
64a/7.
pür : Mescid ü miórÀbı pür òÀk eyledi 23a/5
ãad bar :Bu yolda cÀn virürler günde ãad-bÀr 13a/13
şemmece :Şemmece vire muóabbetden baña 22b/ 11,
Şemmece virgil muóabbetden aña
22b/13,Şemmece erzÀni úıl bu-yı viãÀl
56b/5.
tamÀm :Öıldılar tekfín ü techízin tamÀm 33b/9,
Bir ùaş üzre úodı geydügin tamÀm 35b/11,
Çezginürdi úavmi bir bir ol tamÀm 36a/7,
Kimi kör oldı kimi yandı tamÀm 37a/5,
Meclis ehli getdi özünden tamÀm 39b/10.
ùokuz yıl :Çün ùoúuz yıl terbiyet itdi aña 60b/ 5.
yeg : yeg seversin 5b/12.
yüz yigirmi yıl : Yüz yigirmi yıl geçe devr-i zamÀn
31b/7.
õerrece :Õerrece virdüm maóabbetden aña 23b/9
Õerrece olmadı òÀín bil yaúín 55b/10.
ziyÀde : Ger ziyÀde virse-y-idüm õerreden 23b/10.
4. SURET ZARFLARI böyle : Böyle niçün dirsin iy divÀne úul 5b/13,
Baèøısına böyle virmişem sülÿk 10b/7, Niçün
böyle gidersin tíz tíz 16b/2, Beni böyle
nişe úılduñ bí-úarÀr 18b/9, Şahıs kim böyle
olsa ãÀhib-tÀc 28a/3, Böyle buyurdı óadiå-i
Muãùafa 34b/4, Böyle olıcaú olur èÀlemde ad
35a/9.
çÿnan(bunun gibi) : ÇunÀn yıúıldılar yire úamusı 25a/2
eyle : Eyle terk etdügiçün ol peleng 15a/13,
Yazdılar eyle ki şeyò emr eyledi 32a/3.
hem-çÿnan(böylece) : Hem-çÿnan yüridi mest ü bí-
úarÀr 20a/10.
nice :Õalú öñünden nice úaçar tíz tíz 4a/13, Gör
nice söyleşürem anuñla ben 10a/4, Yaàmurı
gör nice aluram saña 10a/6 Gör vücÿduñ
kalbini nice úurur 11b/6.
niçe : Niçe söylersin sözi bunca güõÀf 14a/8,
Niçe oynarsın bunuñla iy dení 26b/11, Niçe
depredem ben ol peyàÀma leb 30b/12.
nişe :Nişe ùurmazsın öri iy hiç-kes 14a/5, Nişe
úılmaduñ maèÀş-ı rÿz-i gÀr 15b/4, Beni
böyle nişe úılduñ bí-úarÀr 18b/9.
nite :Nite virmezsin firÀvÀn nièmeti 7b/3, Nite
görmem ben seni èayne‟l-yaúín42b/4, Didi
server kim nite oldı èaceb 43b/3, Nite
geldüñ yine iy bí-çÀre sen 45b/5.
ötürü :Muãùafadan ötürü oldı ÀşikÀr 35a/2.
öyle : Ben kötegi öyle ururam Àña 10a/6, Sen
daòı öyle olursın ser-nigÿn 14a/10.
şöyle :Yıúıldı şöyle yatdı zÀr-ı giryÀn 25a/8,
Olısar Àòiretde şöyle maàbÿn 25b/4,Yoòsa
kim óayvÀn ãıfat şöyle úala 35a/10.
5. DURUM ZARFLARI èacayip : èacayip gördiler 53a/1.
ÀşikÀr : Söyleyeyin èaybuñı uş ÀşikÀr 21b/1,
BÀyezìd olur nÀgÀhÀn ÀşikÀr 22a/6.
èayan : gördi èayan 19b/2, göre èayan 37b/2.
baña virdüñ èayan 45b/7.
bì-ÀmÀn :Gördi kim úopmış úıyÀmet bí-ÀmÀn 21b/13.
bì-cÀn : Yıúıldılar aàaçdan cümle bí-cÀn
25a/6.
bì-güman : Öamu èÀlem ùÀlib olur bí- gümÀn 41b/12
,Caèfere var ta bilesin bí-gümÀn 58b/8.
bì-haber : yatmış bí-haber 9b/12.
bì-òuş : kalurdı bí-òuş 29a/3.
bì-iòtiyÀr : Ben dimen özi gelür bí-iòtiyÀr 21b/8,
Öodı òÀke başını bí-iòtiyÀr 52b/5.
bì-úarÀr : Mevc ururlar ara yerde bí-úarÀr 22a/4,
Dökdi úan yaşlar gözinden bí-úarÀr 52b/5.
bile : Evine döndi bular úamu bile 7a/1, Yine
bir yoldan çıúup geldük bile 14b/5,
Óıøırlan bile ùurur iy dín eri 40a/5,
İkimüzde cumèaya varsaú bile 43a/7.
bì-neva : Öalmışam bu çöl içinde bí-nevÀ 51a/12.
bir bir : bir bir yiyedür 27b/13, bir bir söyledi
31a/6, bir bir didük 62b/10.
bì-şümar : zahir oldı bí-şümar 32a/8.
bì- vakar : oturmış bí-vakar 18b/5.
dil-zinde : dil-zinde gördi 24b/10.
dipdiñüz : tur dipdiñüz 21b/6.
dürlü dürlü : dürlü dürlü imtihan eyler 6a/4.
epsem (sessiz) : epsem otur 11b/8.
gibi MÿsÀ gibi elüñe al èaãÀ sen 13b/1, Öuş gibi
pervÀz úıl iy yÀr-ı men 69a/5.
gümreni sokranı : gümreni sokranı giderdi 8a/9.
òalì(boş gezen) : oturma òalí 21a/5.
òalvet :Õalvet otur yolımuzda nÀôır ol 42b/5,
Õalvet oturdı úamu òalúdan ıraú 42b/7.
hergiz : yimeyem hergiz 8b/8, eylemez hergiz eser
18a/11, kesb idemez hergiz makam 23a/2, óak
katında olmasın hergiz hacil 69b/13.
òor : hor bildi 28b/3.
òoş : hoş kabul itdüñ 45b/10 òoş münacat itdi
47a/2, hoş geldi 64a/5, hoş diyelüm 70b/3.
ile : Söyleşürsin ola yüz biñ rÀzıla 10a/5,
Raómeti-ile ùoylasun Àdemleri 16a/11, Áh-ı
dil-sÿz-ıla èözrin söyleye 18a/13, Nÿrdan
zencírle baàlañ bunı 22a/8, Hem melÀèik gÿş
úılsun zevúile 39a/13, Õayrıla òatm oldı
cÀna bu kelÀm70b/3.
maóbus : mahbus buldı 25a/4.
mest ü òarÀb :Hÿ diyüp ùurmış idi mest ü òarÀb
23b/3.
müdÀm: terbiyet eyler müdam 6a/6, è ıyd idi ana
müdÀm 8b/9.
nÀgÀh : gördi nÀgÀh 17b/10, irişdi nÀgÀh 28a/9
nÀgÀhÀn : BÀyezìd olur nÀgÀhÀn ÀşikÀr 22a/6.
Uyanugeldi nagÀhÀn bu saèíd 22a/13.
nÀgehÀn : NÀgehÀn bir nÿr oldı ÀşikÀr 20b/11,
MÿsÀya irdi cenÀbet nÀgehÀn 35b/10, Bir
zamÀn geçdi arada nÀgehÀn 43a/13, Şiblí bu
sözi işitdi nÀgehÀn 65b/2.
nihÀn : Dad ala nihan 12a/2.
pÀre pÀre :Öılan Óayber úapusın pare pare /İden her
dem èadüvvi pare pare 3a/8.
piyÀde : Hacca varmışdı piyade 28a/5.
pür-zinde : pür- zinde gördi 24b/10.
revÀn : göñlüñ òïş ùut ümidin revÀn 5b/8, yüridi
revan 9b/13, eline aldı revan 10a/7,
getürdiler revan 32a/13.
sade : sade bulduñ 50b/11.
ser-be-ser :Ser-be-ser rÀøı olalum ikimüz 21b/6.
ser-te-ser : el yumışdı ser-te-ser 7a/10, Kehle
úanı-ıla boyanur ser-te-ser 15b/2.
sine-ber-sine : koçuşdılar sine-ber-sine 42b/11.
sÿ-be-sÿ : Görmege geldiler anı sÿ-be-sÿ 37a/3.
şerm-sÀr : èÁãiler úalmış orada şerm-sÀr 22a/2.
tiz/ tiz tiz : nice kaçar tiz tiz 4a/13, vardı tiz tiz
7a/2, tiz işitdüñ 7b/13, tiz ol yagmurı vir
10a/8, MÿsÀ girdi cenÀze altına tíz 33b/12,
yüridi tiz tiz 35b/12, tiz gidesün 40b/3.
ulu :ulu turur 53b/12, ne ulu söyledüñ 59a/6,
ulu olasın 61b/1.
yaòşı : yaòşı diñle 68b/2.
yaúìn red itdi yaúin 9a/1, yakín bil 12b/2, Sen
görürsün özgeler görmez yaúín 43a/8.
yek-ser :Yıúıldılar aàaçdan yire yek-ser 25a/1.
yine : Yine düşdi çün oynadı odlara 17a/3, geldi
ìsa yine 23a/7, Devletinde Mír-i devrÀnuñ
yine 69b/9.
yüce : turmış yüce 20a/11.
zÀr-ı giryÀn :Yıúıldı şöyle yatdı zÀr-ı giryÀn
25a/8.
zÀr zÀr :èÁãiler feryÀd iderler zÀr zÀr 22a/4.
zÀrì zÀrì : Gider illÀ zÀri zÀri yaş döker 65a/6,
Ùutdı bilin zÀri zÀri iñledi 65b/3.
V. EDATLAR
Edatlar, genellikle tek başlarına anlam
taşımayan yanındaki kelimele birlikte anlam kazanan
kelimelerdir. Ancak dilimizde isim, sıfat ya da zarf
olduğu hâlde kullanımına göre edat görevini üstlenen
kelimeler de vardır.
Edatları görev ve anlamlarına göre şu şekilde
gruplamak mümkündür:
1. ÇEKĠM EDATLARI ( Asıl Edatlar)
İsimlerden sonra gelerek isimleri zarf yapan
kelimelerdir. Tek başlarına anlam taşımaz, eklendikleri
isimleri çeşitli anlam ilgileriyle zarf görevli kelimeler
hâline getirir. Metnimizde çekim edatlarından yalnızca
son çekim edatlarının örnekleri görülmektedir. Metnimizde
tespit ettiğimiz bazı örnekler ve bunların
fonksiyonlarına göre çeşitleri şöyledir:
b. Fonksiyonlarına Göre Son Çekim Edatları:
- Başkalık Edatları
özge : Bundan özge daòı yoúdur meskenüm 11b/13, Hÿdan
özge hiç cevÀbuñ
yoú mıdur 23b/5, Bundan özge yoú-durur dermÀn
aña 37b/5, Andan özge kes aña bulmaz mecÀl
41a/7, Senden özge kim-durur dermÀn úılan
47a/11, Didi bundan özge bulunmaz mecÀl 49b/1,
Andan özge göz úamu küllí òaùa 63a/4, Andan özge
ummazam daòı bir şey‟i mezíd 67a/3.
- Benzerlik Edatları
- cılayın/ - cileyin: Velí bencileyin hiç kimse
yoúdur3b/1, Ancılayın Àèşıúa cÀnlar fidÀ
8b/10Baña buncılayın işler úılasın 12b/1,
Şahıs kim buncılayın yoldan gele 14b/8,
Aldayıpdur sencileyin ãad hezÀr 26b/10,
Buncılayın óÀlete irse n‟ola 54a/8,
Buncılayın yiri úılduñ iòtiyÀr 60b /13,
Başladuñ buncılayın kÀr u òaùar 68a/2.
gibi: Alup şerbet gibi úıldı anı nÿş 2b/10, Özi gibi
göre her òalkı tamÀm 12a/3, MÿsÀ gibi elüñe al
èaãÀ sen 13b/1, GÀh çeker zencíri kükrer ner
gibi 22a/12, SaúÀ gibi alupsın boynuña meşk
27b/9, MÀr gibi Àèãi-durur olmaz muùiè 30a/3,
İpe yapışmış gibi kÿr u gedÀ 49a/3, Öuş gibi
pervÀz úıl iy yÀr-ı men 69a/5.
ke- : Bilür èÀlem óayÀsını ke – mÀhì 3a/2.
-reşk : Yinen içre velí sensin ciger-reşk 27b/9.
tegi : Sen kim olasın ki ben tegi pÀdişÀh 14a/6.
-vÀr : èArşa ùoàruldı yüridi berú-vÀr 5a/7, Öapladı
dívÀneéi òurşíd-vÀr 20b/11, Baş açuú yalın ayaú
küstÀh- vÀr 30a/11, èArşa ùoàruldı BurÀú çün
berú-vÀr 56b/3.
- Beraberlik ve Vasıta Edatları:
bile : Evine döndi bular úamu bile 7a/1, İki etmek
bile daòı òalúa úılma cÀv 7b/4, Yine bir
yoldan çıúup geldük bile 14b/5, Síne-ber-síne
úoçuşdılar bile 42b/1, İkimüzde cumèaya varsaú
bile 43a/7, Ol feriştehler bile úanat úaúar
56b/3, Bilesince hem ulu beğler bile 63b /4.
ıla, ile/ -la, -le : Anuñ óaddiyle úÀ‟imidür bu
Àdem 1b/6, Öıl bularuñla muãÀóib sen bizi 9a/2,
Söyleşürsin ola yüz biñ rÀzıla 10a/5, Raómeti-
ile ùoylasun Àdemleri 16a/11, Áh-ı dil-sÿz-ıla
èözrin söyleye 18a/13, Ùonı-ıla börki degmez bir
pula 19a/2, Nÿrdan zencírle baàlañ bunı 22a/8,
Anlaruñla úopara óaşrumızı 24a/10, Bunuñla faòri
úılmaú pes niyedür 27b/13, Ol senüñledür yine
fí-küllí óÀl 31a/2, Hem melÀèik gÿş úılsun
zevúile 39a/13, CÀn u dilden ùÀlib olan
ãıdúıla41b/2, èÖmrümi fikrüñile úıldum ser-be-
ser 47b/5, Mekrüñile ehl-i èÀlem oldı òÀk
49b/11, Kÿze-y-ile bÿriyÀdur baña pes 53b/3, Ol
baña remz ile úılmışdur sÿèÀl 55b/6, İmtióÀn-ıla
meleklerden ãorar 57a/6, Öalmadı nuùkıla anda
çend ü mend 61b/5, Bu úadar yükle dem urmak
muóÀl 64b/13, Fikri-ile bile úaddin şibr-ile
óaddin bula67b/4, FÀtióa oúuyalar
iòlÀãıla70a/13, Õayrıla òatm oldı cÀna bu
kelÀm70b/3.
ılan / ilen : äalÀt-ılan selÀm u medó ü tekrÀr 3a/11,
Anuñ ilen aòiret aldı ãatun 17a/12, Öılma bunca
bizüm-ilen úìl u úÀl 21b/5, EvliyÀnuñ himmeti-
ilen gir yola 24a/8, Heybeti-ilen èarşa ãalar
zelzele 29b/2, Arzu-y-ılan seni iderdi ùaleb
37b/12, Ücreti-ilen vaèô iden zındıú olur
38b/11, Dünye-y-ilen Àòiret almış ãatun 39a/7,
Bizüm-ilen yÀr olur fí küllí óÀl 43a/2, Naèra
urdı heybet-ilen ãaèb-nÀk 48a/6, Óikmet-ilen
úılmadı ayruú èamel 50a/11, RÿzigÀr ilen geçerdi
ãad èanÀ 54b/2Faøluñ-ılan ùoylaàıl úamumızı
56b/6, Ehl-i Óaúú-ılan ola her kÀrumuz 58a/5,
Döndi pes ikrÀm-ılan virdi selÀm 59a/1, Anuñ-
ılan óaşr úılàıl iy Rahím 63a/6, Küllí èayb-ılan
senüñdür iy Kerím 66a/10, Bu söz-ilen her şahıs
ger dür ide 69a/11,ÇÀr-ı yÀr-ılan úamu úıldum
tamÀm 69b/8.
- Sebep Edatları:
diyü : İrişmesün diyü aña melÀle 2b/2, Áèdilem diyü
sevinürsin aña 11a/5.
ıçun/içün :Denìdür ol ki rızk-ıçun yiye àam 2a/2,
GÀh àam-ı nÀn-ıçun olmışam helÀk 11a/9, ŞÀhları
Óaúú dÀd içün òalú eyledi 14b/11, ÔÀhir içün
olsa dünyÀdan àam 17a/10, Bu iş-içün küsülüdür
baña ol 19b/5, Anuñ-ıçun sen baña úılduñ niyÀz
23b/8, Ki her ùÀ‟at ki Óaúú-ıçun úılasın 28b/12,
Bu iş-içün Ùañrı çoúlara úaúır 31a/9, Olduàı-
ıçun yüzı nÿrı òarÀb 35b/5, Öılmış-ıdı Óak
rıøÀsı-ıçun niåÀr 38b/4, Ümmeti-içün vaèø itgil
şevúile 39a/13, Bir dem oturmaà-ıçun taòt üzre
şÀd 53b/10, Anuñ-ıçun gelmişem iy pÀdişÀh 61a/2,
Olmaya dünyÀ-ıçun úalbinde píç 62a/9, EnbiyÀ vü
evliyÀ hürmeti-içün ya İlah 67b/11, YÀdigÀr
olmaà-ıçun her encüme 69b/6
- Miktar Edatları
úadar : Ne úadar Àèãí ki var èiãyÀn ide 18a/10,
Çekmez-idüm bu úadar yol zaómını 20b/6, Ním-
şemme belki bir õerre úadar 23a/4, Gerek Óaúúı
úılasın ol úadar yÀd 25b/13, Ya İlahí bu úadar
virgil mecÀl 41a/2,Bu úadar bilgil ki òÀãumdur
benüm55b/13, MübtelÀ eyler anı aòir úadar 62b/
6.
- Zaman Edatları:
berü : Öılmamışam bunca yıldan berü òÀb 40b/9.
degin : Öyle vaútine degin oturdılar 43a/5.
öñdin : Bundan öñdin úılmaduñ bir díde-ter 29a/12,
Andan öñdin bir şahıs gelse gerek 39a/ 8.
ãoñra : İncidenden ãoñra pes ne fÀéide 8a/12, Ölenden
ãoñra bir altuna muótÀc 28a/3, Biz ölenden ãoñra
olur ÀşikÀr 31b/6, Defn idenden ãoñra oldı
muntaôır 56a/3, Öudret-i Óaú bilür andan ãoñra
óÀl 56b/5, Andan ãoñra ikraha benÀt-ı ùÀhir(1)
et iy emín 67a/12, Andan ãoñra yuyalar mÀ‟u
ma´ín àad úala revÀn 67b/1.
- Yer- Yön Edatları
degin : Áèciz olduñ ta Semerúanda degin 64b/9.
dek : Gördi başdan ayaàa dek küllí nÿr 5b/3.
yaña : Makbereden yaña vardı tíz tíz 7a/ 2, Gelmege
úomaz seni benden yaña 26b/1, Gelmedüñ bir kez
gÿra benden yaña 33a/2, Ol yÀrenlerden yaña
seyr iderüz 43a/6, Anı Óaú senden yana
tañladılar 66a/4.
2. BAĞLAMA EDATLARI (Bağlaçlar)
Kelimeleri , kelime gruplarını ve cümleleri bağlayan edatlardır. Özellikle,
dilimize Arapça ya da Farsçadan girmiĢ kelimeler bağlama edatı olarak kullanılır.
Bağlama edatları ifade ettikleri anlam ve göreve göre Ģu baĢlıklar altında toplanabilir:
a) Sıralama Edatları: ile/ ilen : Ki anuñ óürmetinden ùaàıla ùaş 2a/9,
TÀbıla óÀli nedür ide temíz 5b/2, Ùola úamu
ÀsumÀn-ıla zemín 18a/8, Evvel öldürdüñ atamla
anamı 18b/10, NÀlesinden aàladı baór-ıla berr
29a/8, Nÿr ùoldı yirle gök arası 33a/9, Raómetüm
ùolu zemín-ilen felek 58a/1, Cehennemlen cenneti
hem úıldı seyr
60a/5.
- Bağlama Vavı:
u / ü : Teõellül èacz u òōr-ı bende fermÀn 1b/9,
äalÀt-ılan selÀm u medó ü tekrÀr 3a/11, Ne kelÀm
u ãavt u ne úìl u ne úÀl 4b/9, Ùaşraya çıúdı be-
her derd ü belÀ 8a/8, Baş açuú yalın ayaú èüryÀn
u zÀr 10b/ 13, Seçmeye èadl üzre hergiz òÀã u
Àèm 12a/3, Didi iy bí-èakl u óayrÀn u ãamed
16b/13, Bunca ãoràu bu nedir ùÿl u àaraø 19b/8,
BÀyezìd óaúúında oldı òayr u şer 21b/11, Yir ü
gök ehli úamu olmış tebÀh 22a/5, 22b/5, Mescid ü
miórÀbı pür òÀk eyledi 23a/5, Be-zindÀn u úafaã
iderdi zÀrí 24b/7, CÀn u dil oldı úamu zír ü
zeber 29a/7, Geldi çün Ùÿra Kelím ü kÀr-sÀz
30b/3, Didi úamu òadd ü òÀyi hey‟etin 31b/8,
Mest ü óayrÀn kendüzinden bí – òaber 34a/5,
Áòiret òatunıdur ol ník ü zen 39a/6, Óıøır gitdi
işine zÀr u óazín 40b/4, Gördi bir şaòs u àaríb
ü pür-kemÀl 42b/8, Aàladı òalú u zemín ü ÀsumÀn
46a/8, Oàlına tapşurdı taòt u tÀcını 52b/7, Ulu
kiçi bay u yoòsullarumı 57a/7, GÀv ü mÀhí berr ü
baóri mÀcerÀ 59b/3, Yir ü gök baóåin andan
söylegil60b/1, CÀn u dil andan ola her dem
sebaú 68b/10.
vü : ÓayÀ ehli vü hem maóbÿb-ı Rahman2b/13, Anuñ
eline vü özine ãad-bÀr 3a/11, EvliyÀ vü
enbiyÀdan iy Kerím 5a/13, Didi ÁmennÀ vü teslím
itdi cÀn 6b/11, Götürmez her şahısden nükte vü
nÀz 12b/3, Õamÿşı vü ãabÿr u úanÀèat13a/1, Oda
yaúar hem seni vü hem beni19a/8, Varıdı bir
Hindí vü şÿride-hÀl 19b/13, äÿret ü levni vü
úaddi úÀmetin 31b/8, EvliyÀ vü enbiyÀ kim
geldiler 35a/ 1, Maóv oldı çeşme vü Àb-ı revÀn
52a/12, EnbiyÀ vü evliyÀ hürmeti-içün ya İlah
67b/11.
b) Karşılaştırma ve Denkleştirme Edatları:
ger … ger … : CihÀn ger kÀfir ola ger müslimÀn 2a/6.
hem … hem …: Oda yaúar hem seni vü hem beni 19a/8, Bu
söz-ile Hindÿ fertÿt oldı hem / Öaldı
óayrÀn èaúlı bí-òïd oldı hem 20b/1, èArş u
ferş ü hem melek hem mÿr u mÀr 35a/2, Hem
ezelden ben saña hem der-úıdem 41b/7, Hem
sÿ‟Àl oldı arada hem cevÀb 43a/4.
ne… ne… Didi úanı ne ol oldı ne òÿ bu 4b/5, Ne
kelÀm u ãavt u ne úìl u ne úÀl 4b/9,
Baúagördi ne gelür var ne gider 7b/8, Baña
ne bu ev gerekdür ne maúÀm 20b/8, Ne óisÀb
olur arada ne şümÀr 22a/9, Ne bir hem-derdi
var ne àam-güsÀrı 24b/7.
ya… ya… : Ya úabasından ola ya pírehen 37b/3.
ya… yaòud…: Oynayam ya aàlayam yÀòÿd gülem 59a/10.
c) Cümle Başı Edatları:
- “aksi hâlde” ifadesi taşıyanlar:
yoàsa / yoòsa : Ol óükÿmet mi uludur yoòsa bu 16a/7,
Anda varan àamlu olur yoòsa
şÀd 20a/5, Yoòsa úılur aèlemi bu tÀr u mÀr
22a/9, Yoòsa kim óayvÀn ãıfat şöyle úala 35a/10,
Yoòsa iki üzülür şimdi úoluñ 55a/11, Sen mi ulu
olasın yoàsa bu şÀh 61b/1
- İstisna Bildirenler
illÀ / illÀ ki : İllÀ ãoñında çü dir 6b/1,
Virür illÀ incidür andan virür 8b/5, Velí çoú
hem-nişín illÀ münÀfıú 12b/11, İllÀ bir vaèdesi
gelmez baña òïş19a/3, Ev anuñdur illÀ evde olmaz
ol 20a/13, Çoú söz illÀ dimezem ben saña30b/10,
İllÀ àÀyet ulu ola ol hümÀm 31b/13, Bunı taèbír
itmez illÀ BÀyezìd 33b/6, İllÀ göstermez özin ol
şahıs 42b/2, Pírsin illÀ ki bÀlìà olmaduñ
59a/4, Öaãd úıldı illÀ ÕÀlıú úoymadı 62a/3,
Gider illÀ zÀri zÀri yaş döker 65a/6, Naôírín
görmeye hiç kes illÀ ehl-i rÀz67b/3.
meger : Ez-úaøÀ bir gün meger òïr u òacíl 3b/8, Biz
saña bir bir meger gösterevüz 5a/10, Bir kötegi
varıdı Ànuñ meger 10a/7, Bunı didi gitdi ol mÀhí
meger 16a/5, Uyòu girdi gözine ol dem meger
19b/1, Ben tecellí eyledüm ùaàa meger 24a/1,
Meger kim bir gün Àòir óacc iderdi 28a/6, Óaúú
meded úıla meger ola şefiè 30a/3, Geldi İblís-i
laèin bir gün meger 35b/1, Gördi bir ùıflı meger
SufyÀn-ı pír 44b/6, Bir èaceb dívÀne var-ıdı
meger 54a/12, BÀyezìduñ seyri ol demde meger
59b/2, Başı yola úomış olasın meger 68a/2.
- Netice ve İzah İfade Edenler:
belki : Belki úomaz bunda daòı ùurmaàa 5b/11, Belki
nef èí aldı çoú iy õü-fünÿn 17a/12, Ním- şemme
belki bir õerre úadar 23a/4, Belki borc itmiş-
idi yüz biñ dinÀr 38b/4.
yaèni : ŞÀh-ı dín kim yaèni Cibril-i emín 48a/7, İki
adım yürüsem yÀniè be-gÀm 64b/6, Özge dürre
beñzemez yaèni budur 69a/8, Õatmidür yaèni bu
söz èAùùÀrdan 69b/1.
- Özet Bildirenler:
el-úıããÀ : Altı aya çıúdı el-úıããa namÀz 54a/7, İrdi el-
úıããa ol Baàdada yaúın 58b/9, Didi el-úıããa
sözin ol píre-zen 61a/1.
- Sebep Bildirenler:
çü : Çü bismi‟llÀhıdur her işde miftÀó 1b/2, İllÀ
ãoñında çü dir 6b/1, Çü şÀdí yoú göñülde àam
yeridür 12b/8, Bir yola girür ki rÿşendir çü mÀh
16b/1, İki gözi yaşı sil olmış çü Àb 23a/13, Çü
nefsine bu èaceb irişdi nÀgÀh 28a/9, Di aña kim
Óaúú çü dir iy bí-úarÀr 31a/1, ÕÀùırı gözler çü
úorúmaz ez-òaùar 62b/6, Hem çü baúdum ãağuma
geldi ÀãóÀb-ı yemín 66b/12.
çün : Bu işüñ menèíne çün ol oldı sed9b/8, Çün ire
Óaúúdan hidÀyet bir úula 15a/11, Çün işitdi Óaú
adın ol bí-úarÀr 23b/6, Çün namÀzın úıldılar iy
dín eri 33b/10, Şeyò çün pÀzÀra girdi ol zamÀn
39a/1, Çün seni gördük emín ü rÿzigÀr 43a/3,
Çün bu óÀli gördi leşker bÀ-güzír 52a/9, Çün
úıyamet úopa ùartıla bisÀt 64b/11.
çün ki : ëalÀlet çün ki senden hem hidÀyet 3b/4, Çün ki
nièmet anda boldur úorúu yoú 6b/6, Didi bildüñ
çün ki MÿsÀ olduàım 10a/1, Çün ki sevmezidi aña
øarrı yoú 17a/11, İòtiyÀrı çün ki elden alasın
21b/9, Çün ki olduñ derd elinden bí – karÀr
29b/3, BÀyezìdı çün ki defn itdi bular 34a/6,
Çün ki destÿr oldı ol şÿríde- óÀl 45b/3.
çün kim : Şemmece èadliyle çün kim dürişe 12a/5, Çün kim
anlar Óaúúa yol bulmış-durur 24a/7, áusle meşàÿl
oldı çün kim ol èazíz 35b/12.
- Sonuç Bildirenler (“fakat” ifadesini taşıyanlar):
amma : Kimisi işidür amma serserí 57a/11.
lÀ – cerem : LÀ-cerem ki Óaúúa ùoàrı gidesin17b/2, LÀ-
cerem bir Àdem aàlaşmazıdı 29a/6, LÀ-cerem kim
nÀra uàrarsa yanar 29b/4, Ùaàa ùaşa lÀ-cerem
oldı òıùÀb 29b/13, LÀ-cerem nefsini úıldı pÀy-
mÀl 30a/2, LÀ-cerem şeyùÀna almışdur úarín
44a/4, LÀ-cerem der-cümle‟i èömr-i dırÀz 54b/3,
LÀ-cerem ki èafv ide perverdigÀr 57b/9, LÀ-cerem
ãÿretde olasın keşíş 59b/10, LÀ – cerem ki
ôulmıla ÈÀlem ùola 62b/11, LÀ-cerem ol baór
olabilmez òamÿş 68a/5, LÀ-cerem ùoàrı yolı ùutup
gide 69a/11.
leykì : Leyki maúãÿda irişdürür tamÀm 50b/12.
lìk : Lík Àèrum ol şahısdendür müdÀm 62a/7.
Lìki : Líki göynüklü degildi baàrı hiç 29a/5.
velì : Velí bencileyin hiç kimse yoúdur 3b/1, Velí
çoú hem-nişín illÀ münÀfıú 12b/11, Cismi
deprenür velí óÀli òarÀb 51a/8.
- Şart ve Derece Bildirenler
ancak : Didi budur óÀcetüm ancaú aña 22b/11, Derd-i
dildür ancaú Ànda òºaste 29b/6, Bu-durur ancaú
devÀ didüm saña 37b/5, Aldı ancaú özi mÀ-
yaótÀcını 52b/7.
bÀri : Salùanat gel bundan ögren bÀri sen 4a/11,
Áèdilem dime bari iy nÀ-bekÀr 11b/4, Didiler ki
bilmezüz bÀrí èaceb 38b/8, Didi bÀrí bir duèÀ
úıl iy èazíz 40b/2, Urma bÀrí lÀfı iy bí-iètiúÀd
50a/4, Buña maórem bÀri kemter bulınur 69a/1.
eger : Eger biz úaùre andan eyleye cÿş 3b/3, Eger
dise ki başıñ úo bu yolda 13b/9, , Eger biri
úabÿl olursa pesdür 28a/8, Sen eger úılduñsa
terk-i Kird-gÀr 31a/1, Eydeyim añlar-ısañ şimdi
eger 55b/7.
ger : Ger cılavın úosam anuñ iy mezíd 5b/7, Olmaya
ger sende bunda èayb u bed 14b/2, Ger ziyÀde
virse-yidüm õerreden 23b/10, Ger melek ola
muúarreb der-naôar 35a/3, Ger baña bir õerre
devlet viresin 47b/12, Ger anuñ yalñuz ola
meyli baña 57b/8, Bu söz-ilen her şahıs ger dür
ide 69a/11.
gerçi/ gerçi ki : ÓaùÀsız úul cihÀnda gerçi çoúdur
3b/1, Görinmez gözlere gerçi ki maósÿs 13a/10,
Gerçi baàladum buña dürlü niúÀb 37a/11, ÕÀlıúa
gerçi ki ben úıldum yaman 47a/12, Gerçi anda
cemè ola mír ü vezír 57b/12, Gerçi bizde saña
lÀyık yoú èamel 66a/11.
şayed Öarnım ùoyınca şÀyed etmek bulam4b/1, EvliyÀdan
ola şÀyed bu àaríb40a/2.
tÀ ki : Öo beni ta ki èÁmíde úul olam 4b/1, Ta ki
ãafram sÀkin ola bir nefes 5b/6, ŞÀh yügürdi
ta ki kÿtÀh ola yol 15a/6, Ta ki saña yÀr ola
perverdigÀr17a/9, Ta ki bu neslen be-nesl aña
vire 32a/5, Ta ki èömrinden úalınca bir nefes
55a/7.
tek : Tek içüñde olmasun derd ü elem 17a/10, Didi
tek ãuyı gözümlen göreyin 51b/4
d) Cümle Bağlayıcılar:
ki : Didi bunlara ki siz òïş geldiñüz 7a/6, Didi
iy äÀniè ki bu óÀlet nedür 10a/3, èAdil bu mıdur
ki otuz yıl tamÀm 11a/6, Geldi hÀtifden nidÀ ki
yÀr-ı men 20b/12, Her ne kim èÌsÀ ãorar ol dir
ki Hÿ 23b/4, Ki iy şÀò-ı Õaraúan benden selÀm
32b/5, Uyma aña ki her dem ura lÀf 42a/ 7,
Bildi ki bÀùıldur anuñ úamusın 50a/10, MuãùafÀ
didi ki bir cemèi melek 56b/9, PÀdişÀh eydür ki
sen bilmez misin 64b/5.
kim : äordı kim bunlar kimüñdür iy èamÿ 4a/1, Óaúú
TeèÀla didi kim sen fÀrıà ol 10b/4, Bunı ilet
kim yaòşı tuófedür saña 16a/ 2, Özi bilür kim
neler úıldı baña 19a/ 1, ZÀri úıldı kim
müslimanlar úanı 20b/3, Óaúú TeèÀla diledi kim
fÀş ide 35b/8, Didi kim maúbÿl dirsin òïş ola
43a/11, Didi bülbül kim iy ya şÀh-ı cihÀn 45b/7,
Didi kim uluları ne yoldadur 57b/1, Beni gör
kim bunca yıldur uş tamÀm 65b/8, Kim Suòan bí-
iòtiyÀr olur cüdÀ 68a/3.
e) Berkitme Edatları
da : Sevmeseydüm baña da virürdi nÀn 6a/1, Daòı
úomaz özgeyi de virmege 6a/10, Nefsi àÀyet de
taøarruè eyledi 7a/13, Çün ikimüz de bir erden
gelmişüz 14b/4, Anı da virdi ãabÀhın bir ara
17a/3, èAzízim sen de öl ölmezden öñdin 25b/4,
Şimdi sen de ur anuñ terkini tíz 30b/1,
Ùoyururlar atların da iy èamÿ 52a/11.
daòı : Öılmayam daòı senüñle kÀl u úıl4b/4, Daòı
úomaz özgeyi de virmege 6a/10, İkimiz daòı bile
öliserüz 14b/6, Baña daòı niçe sözler söyledi
19b/7, Ben dimeyem sen daòı ùur dipdiñüz 21b/6,
Mıãrí úılıçdan daòı yiti olur 29b/1, İkisi daòı
baña vÀãıl-durur 30b/6, Diñle sözüm eydeyim daòı
seni36b/1, Bu ùaleb daòı şimdi sende var 41b/9,
Andan ùoàdı úuş daòı iy bí- òaber 46b/3, Ger
selÀm itsem daòı olmaz yaúın 58b/13, Hem daòı
nesl-i Àdem içre úamer veşi67b/10, Diñle anuñ
daòı bir dem sözini 69b/4.
elbet /elbet de : Söyle elbet de emÀnetdür saña
19a/6. Dir ki elbet ùamuyı yıúsam gerek
19b/6.
ki : Her işi ki olmaya anda õikr-i Óaúú yÀd 1b/3,
PÀk olàıl her alayık olan ki var 17a/9, Ne úadar
Àèãí ki var èiãyÀn ide 18a/10, Diyebilmen anı ki
dívÀne dir 19b/4, Her ki kendü õÀtına nÀôır da
21a/ 6, Óakím Hindí ki ol esrÀrı didi 24b/13,
Sırr-ı ilhamı ki olmışıdı èayÀn 33a/12, Bir gice
ki ôulmet idi sehm- gín 50b/4, Ol emÀnet ki
virmişdüm aña 55b/9.
kim : Şahıs kim buncılayın yoldan gele 14b/8, Didi
ol şahıs aña kim iy emín 15b/3, Bunca lenger kim
aãılmışdur saña 16b/8, Áèãi kim her dem nedÀmet
eyleye 18a/13, Her ne kim èÌsÀ ãorar ol dir ki
Hÿ 23b/4, Her şahıs kim dünyede bi-derd ola
29b/7, Zehí úul kim ola maóbÿb-ı ÕudÀ34b/8, Aña
kim Állahuñ iõni anda yoú 35a/8.
zinhÀr : ZinhÀr Àheste çıúar ÀvÀzuñı 5b/10, Bunlara
ùolaşmaàıl sen zínhÀr 10b/8, ZinhÀr ol mÀlı sen
itmegil úabÿl 39a/10, Öoma elden bunı zinhÀr iy
beşer 68a/5
f) Bağlama Edatları:
artıú : Senden artıú kimse fehm itmez bunı 33a/5.
hem : Hem oldur cÀmièi ÀyÀt-ı ÖurÀn 3a/3, Başına
úodı muraããa tÀcı hem5a/6, Hem bilürsin niçün
ola geldügüm10a/1, Hem muãirr ola daòı ùuğyÀn
ide 18a/10, Mescid ü miórÀb u hem zír ü zeber
23a/9, Tüyi yoú úarı hem dişi irişmiş 28b/2,
Çün irişdi nevbeti çil sÀle hem 32a/10, Hem
meclisden daòı pervÀsı yoú 40a/1, Hem inandum
serserí dermÀnuña 49b/8, Hem Óasan daòı bile ol
şeh-süvÀr 52b/12, èAfv úıldum hem saña olma
melÿl61b/6, Hem cennet bağında eğile úutını
bellü bil 67a/7.
ya : Ya bu virÀnede ùurup néidelüm 6b/7, Bunca
esbÀb u ya bunca kÀr u bÀr 16b/5, Ya anuñ
óaúúında bir àaybet deye 19b/10,
yaòud :YÀòÿd inseñ bu yire iki arşun 27b/6, Düşdi
öldi yaòÿd oldı bí-baãar 37a/1.
3. ÜNLEM EDATLARI
Ünlem edatları, insanların duygusal durumlarını anlatan, doğadaki sesleri,
seslenmeleri , red, onay sorma, gösterme gibi anlatma Ģekillerini ifade ederler. Anlam
ve görevlerine göre metnimizde tespit ettiğimiz örnekler Ģunlardır:
a) Ünlemler
- Üzüntü, teessür, pişmanlık bildirenler:
Àh : Atdı göğe didi Àh elüñden Àh 4a/ 8, Áh úıldı
cÀndan ol yigit be-ãavt 17b/5,
Elli biñ óacca úabÿl oldı bu Àh 17b/12, Áh idi
Fir‟avnı àarúa ãalduran 18a/7, Bir Àh itdi
yıúıldı öldi fi‟l-hÀl 25a/ 7, Bir nefes ah
eyleyüp seyrÀn ider 48a/2.
kÀşkì : KÀşki ola-ıdı ãad èömr-i diger 47b/ 5.
hay : Didi hay İlyÀs eya şÿríde dín 63b/6
- “Tamam, nihayet” anlamı taşıyanlar: ha : Ha baúar kim öñüne nesne gele 7b/ 7.
b) Seslenme Edatları
À / (y)À : èAzízÀ àam gözet sen àam-òïr olma
27b/10, Münezzehsin úamusından İlahÀ 2a/5, Dir
İlahÀ rÿz u şeb fí- küllí óÀl 40b/8, Fitne
olmasun İlÀhÀ hiç beşer 50b/13, Saña bende
úamusı pÀdişÀhÀ 2a/5,Bu sehil işdür revÀn bitür
şehÀ 7b/5,
ÕÀk-ı pÀyını göze úıl tÿtíyÀ 45b/1.
ey : Müsebbiódür saña ey úÀdir-i pÀk 2a/4, Óaúú
eydür Ey Resÿl-ı muèteber ol 2b/7, Getürüñ anı
baña tíz ey Àòi 32a/ 11.
eyÀ : Didi Óaúú néoldı eya Şiblí saña 19b/3, Didi
ÁmennÀ eya şÀh-ı feríd 22b/1, Óaú kelÀmında eya
òulú-ı óasen 44a/1, Ol óakím eydür eya şÀh-ı
bülend 48b/13, Sensüzin bunda eya cÀn u cihÀn
55a/6, Didi hay İlyÀs eya şÿríde dín 63b/6
hey :Yüri hey bí-çÀre bu kibrüñi ãal 14b/9.
iy : Bir delü var-ıdı bir vaút iy emín 3b/6, Geldi
hatifden nidÀ iy baór-ı nÿr 6b/9, El getürdi
didi iy perverdigÀr 9b/2, Çü segden kem degülsin
iy mükerrem 13b/4, Aramuza girmegil iy sevgülü
19a/ 9, Didi söyle óÀcetüñ iy reh-nümÀ 22b/10,
Didi iy nefs-i murdÀr dení sen 28a/10,
Buldılar tÀriòi anda iy ulu 32a/12, Yığnaú oldı
bir gün ondan iy èamÿ 35b /9, Var otur yirüñde
iy bí-çÀre úul 40a/10, Yoú mízÀnda bundan ulu iy
gedÀ 46b/12, Bí-naãíb itme olardan iy Raóim
48b/7 , Áòiretde n‟idesin iy bí-òaber 50a/7,
Özidür maùlÿbum iy şÀh-ı cihÀn 53b/1 ,Örü ùur
bingil BurÀúa iy cüvÀn 56a/11 , Var otur kim
bes-durur iy BÀyezìd 60b/6 ,Utan Àòi Tañrıdan iy
bí-ÿãÿl 63b/ 9 ,
c) Sorma Edatları:
èaceb : Didiler ki bilmezüz bÀrí èaceb 38b/8, ÙÀlib
ola mı kimsene èaceb 41b /11, Didi server kim
nite oldı èaceb 43b/3.
kançaru : Öançarudan varur imdi aña yol 9b/10,èazmüñ
úançarudur iy èazíz16b/ 2, Didi úaãduñ úançaru
iy pÀk-i dín 16b/12, Öançaruyadur bugün èazm-i
sefer 20a/2, Didi ol maèşÿúa èazmüñ úançaru
45a/6,
kanda : Erenler úanda sen úanda imişsin 28b/8, Öanda
varsa anı elden úoymazam 31a/3, Ta göreler úanda
var bir ehl-i dín 56b/10 , Öanda varsañ seni
baúup göreyin 59b/1, Bulmadı úandadur ol şír-i
neri 60a/7, Kandasın görüngil iy cÀnum didi
60a/8
úanı : Didi úanı ne ol oldı ne òÿ bu 4b/ 5, äordı
ehl-i Kaèbeye úanı òïca 20a/ 11, ZÀri úıldı
kim müslimanlar úanı 20b/3, Öanı ol dívÀne
úılduàı niyÀz 30b/9, Didi úanı BÀyezìduñ tÀriòi
32a/ 11, Görme misiz yüzünüñ nÿrı úanı 35b/3,
Benüm itdügüm budur úanı senüñ 47a/9, Öanı bu
ÈÀlemde şimdi ehl-i rÀz
68b /12
kankı : Söyle úanúımuz diri úalısaruz 14b/6
ne : Ne ùururuz bÀri bundan gidelüm6b/7, Ger yir-
isem ol bilür kim ne úıla 8a /13, Getürür
İbrÀhíme gör ne úılur15b /10, Didi ne ùurursın
iy bí-çÀre sen 23b/2, Baña ne söyler gör ol dil-
dÀrumı31a/8, Sen bu mÀlı ne yıàarsın iy zebÿn
39b/6, Ne cevab idem Óaúa úoyup gidem59a / 2,
Özge yerde ne gezersin bí-baãar 60a/11.
neçün : Hürmet-ile neçün itmezsin nigÀh 14a/ 4.
neden : Söyle baña kim neden senden kemüm14b /7,
45b/6.
nice : Nice olasın orta yirde zÀhid 13a/6.
niçe : Niçe söylersin sözi bunca güõÀf 14a/8, Niçe
depredem ben ol peyàÀma leb 30b/12, Niçe yaşında
ola ol şeyò-i tÀm 31b/9.
niçün : Böyle niçün dirsin iy divÀne úul 5b/13, Niçün
böyle gidersin tíz tíz 16b/2, Niçün olmışsın
úatı ÀvÀre sen 23b/2, Didi niçün yitürdüñ ník-
nÀmı 27a/12, Niçün eylersin bizi her dem ùaleb
42b/13, Niçün olmışsın øaèíf digil baña
51a /11.
nişe : Nişe ùurmazsın öri iy hiç-kes 14a/5, Nişe
úılmaduñ maèÀş-ı rÿz-i gÀr 15b/4, Beni böyle
nişe úılduñ bí-úarÀr 18b / 9.
nite : Didi ol divÀneye óÀlüñ nite 5b/ 4 , Nite
virmezsin firÀvÀn nièmeti 7b/ 3, Nite geldüñ
yine iy bí-çÀre sen 45b/5.
d) Gösterme Edatları:
tÀ : Olmayasın tÀ úatumda şerm-sÀr 10b/8, Giceler
tÀ ãubó olunca berú ü Àb11a/8, Gice ióyÀ úılmış-
ıdı tÀ seóer 19b/1, TÀ ola èÀlem cehennemden
emín 21a/12, TÀ òıùÀb irişdi iy DÀvud-ı pÀk
29a/11, Fehm idem tÀ Óaúúılan her nÀzuñı 33a/7,
İdevüz tÀ óaúúı bÀùıldan temiz40b/2, TÀ
vücÿdumda úalınca bir nefes 53b/3, İrmeye tÀ
özüñe hergiz melÀl 61b/10, TÀ cihÀn ehli ala
andan murÀd 68a/9.
uş :4a/12, 11a/11, Dilesem virmezler uş bir nÀn
baña 11b/1, Óaúú TeèÀla virdi uş dadum benüm
16a/3, Söyleyeyin èaybuñı uş ÀşikÀr 21b/1, Uş
bugün meclisde anı şimdi tíz 38b/10, Didiler aña
kim uş geldi imÀm 39b/2, Evvel Àòir baúdum uş
iy dín eri 40a/6, Bu baña ôulm eyler uş sensin
èalím 61b/2, Uş görürsin èÀlemüñ óÀlin úamu
66a/2, Bu kitÀb içindedür uş iy cüvÀn 68a/11,
Õatim úıldum himmet-ilen uş tamÀm 69b/10.
uşda : Õïca òïş úal ki ben uşda giderem 25b/3, Uşda
olmışsın ãusızlıúdan òarÀb 51b/2
VI.FĠĠLLER
1. OLUMSUZLUK EKĠ
Eski Türkçe devresinde nbu yana fiillerde menfiliği bildiren temel ek “-ma, -
me” fiilden fiil yapma ekidir. Metnimizde de neredeyse tüm fiil çekimlerinde ve fiil
yapılarında karĢımıza örnekleri çıkmaktadır. Üzerinde çalıĢtığımız eserde hep “-ma, -
me” biçimini korumuĢtur. Metnimizden seçtiğimiz örnekler Ģunlardır:
ayır-ma-sun 24a/10, baú-ma 31a/9, bil-me-di
35b/13, bul-ma-dı 9a/13, di-me 19a/8 , doy-ma-dı
24a/2, ek-me 28b/11, gel-me-se 10b/2, gir-me-gil
19a/9, gör-me-miş mi-sin ki 18a/5, işit-me-sün
5b/9, kal-ma-dı 29b/10, kıl-ma-y-a 5b/6, úo-ma
56b/6, ol-ma-y-a 20b/5, otur-ma 21a/5, seç-me-
y-e 12a/3, sev-me-y-en-e 6a/6, söyle-me-di
30b/8, terk it-me-y-ince 17a/13, ùolaş-ma
11b/12, ùuy-ma-du-ñ 40b/1, unut-ma-àıl 16a/4,
uyu-ma-y-am 20a/9, var-ma-y-ınca 20a/9, vir-me
25b/12, ye-me 10b/6, yi-me-y-em 8b/8, zulm it-me
14b/10
2. BĠLDĠRME EKLERĠ ve EK FĠĠL
Ġsimleri yüklem yapmak amacıyla kullanılan “i-“ ek fiili aynı zamanda cevheri
fiil olarak adlandırılır. Ġsimleri yüklem yapmak dıĢında birleĢik fiil çekimlerinde de
kullanılır. Metnimizde her iki görevde de kullanıldığı pek çok örnek vardır.
Bildirme çekimleri ek fiil yardımıyla ismin yüklem yapıldığı çekimlerdir.
Bildirme çekimlerinde yüklem olan isim dört zamanla çekimlenir ve Ģahıs ekleri alır.
Metnimizden seçtiğimiz örnekler çekimlenme zamanına göre Ģöyledir:
a) Bildirme Geniş Zaman Çekimi
Bildirme geniĢ zaman çekimlerinde zamir menĢeli Ģahıs ekleri doğrudan ismin
üzerine getirilir.
1. Teklik 1.Şahıs: –am, -em ; -van, -ven
-am, -em Benem şehr-i èulÿm 3a/9, óayrÀnam özümden bí-
òaber 11a/10, Dir benem merkebi èAbden-Şekÿr
56a/6-63b/11, YÀrenlerüme àayet intiôÀram 33a/2,
Didi ki ãusuzam iy merd-i gedÀ 51a/12, Altmış
yıldur ùÀlibem ilmüñ güvÀh 41a/8, Gice gündüz
ùÀlibem dídÀrına 53a/13.
-van, -ven BerÀberven ölenden ãoñra 27b/7, Muntaôırvan
şimdi ben 47b/8 .
2. Teklik 2. Şahıs: -sın, -sin
Münezzehsin úamusından 2a/5, bu işlerde cüstsin
8a/1, Ölicek müşkil-güşÀsın 34b/7, Didi bilürem
Óıøırsın 40a/4 Bunca yıllardur ki óasretsin
45a/7, Pírsin illÀ ki 59a/4, uş sensin èalím
61b/2.
3. Teklik 3. Şahıs: -durur, -dur, -dür
-dur, -dür Üçüncidür bulara 2b/13, Ol óükÿmet mi
uludur 16a/7, göñüldendür senüñ nÀleñ 29a/13, Ol
muóibbler defteridür 40a/9, Saña ol úuşdan bu
yeğdür 44b/12, muúarreb bendedür 62a/13.
-durur Anuñ evvelki yÀri-durur 2b/1, çoú yıllar-durur
22b/8, ol-durur Àb-ı óayÀt 36b/10, Tañrı õikrine
mÀil-durur 44a/7, maèniden lÀzım-durur 66b/13.
4. Çokluk 1. Şahıs: -uz, -üz ol úavmüñ muóibbiyüz 9a/1, biz rÿóÀniyüz 43a/1
Metnimizde bildirme geniĢ zaman çokluk 2. Ģahıs ve çokluk 3. Ģahıs örneği
bulunmamaktadır.
b) Bildirme Öğrenilen Geçmiş Zaman imiş ne-imişsin 28b/8, õikr-i Óaúúı terkimiş
44a/5
c) Bildirme Görülen Geçmiş Zaman Teklik 1. Şahıs: -idüm
ùÀlib-idüm ben saña 41b/5
Teklik 2. Şahıs:-ıduñ
Taòt-ı Belhe şÀhıduñ 15b/3, Öanda-y-ıduñ söyle
60a/10.
Teklik 3. Şahıs: -ıdı, -idi
cigeri biryÀnıdı 3b/7, PehlevÀn idi 9a/7, mest-i
kÀmil Óaúúıdı 12b/2, Àhıdı dad alduran 18a/7,
Hüner-mend – idi 24a/13, bir elce etmek-idi
42a/11, Issı-ıdı gün 49a/7.
Çokluk 1. Şahıs: -ıduk
Yoàıduú evvel 2a/1.
d) Şart Çekimi
Teklik 2. Şahıs : -ise-ñ
Àèdil –iseñ 11b/5, er-iseñ 13b/8
Teklik 3. Şahıs : -sa, -ısa
varsa göster baña 43b/5, Ne ki buyruà-ısa 47a/6,
Varısa naômında noúãÀn 70a/9
3. ĠSĠMDEN FĠĠL YAPMA EKLERĠ
Ġsim kök ya da gövdelerden fiiller türeten eklerdir. Metnimizd tespit ettiğimiz
ekler ve seçtiğimiz örnekler Ģöyledir:
-a-, -e-
beñ(i)z-e-r-di 54b/6, boş-a-l-dı 61b/5, bud-a-à
45a/1, buñ-a-l-mış 51a/10, dil-e-k 64a/8,dil-e-r
41a/3, dil-eise-m 11b/1, düz-e-t-di
2a/11,uà(u)r-a-dı 10b/10, uà(u)r-a-t-uk 57a/9,
yarlıà-a-r 30a/6, yumuş-a-n-dı 64a/5,
-la-, -le-
èaceb-le-di 25a/3, at-la-n-dı 63b/4, av-la-mış
44a/5, baà-la-ñ 22a/8, baà-la-y-a-lar 66a/6,
baàış-la-dı 33a/10, baş-la-dı 9a/1, baş-la-du-ñ
68a/2, çat-la-dı 7b/12, giz-le-di 30b/8, giz-le-
n-mek 59a/12, göz-le-r 62b/6, hasret-le-n-üben
62a/5, ısmar-la-dı 37b/9, iş-le-r 44b/1, kap-la-
dı 4b/6, kap-la-mış-dı 54b/2, saú-la-maz-dı
38b/3, ùaş-la-dı 15b/5, ùoy-la-y-a 57b/7, yük-
le-t-üñ 64a/2
-ra-, -re-
kük-re-miş 22a/1, kük-re-r 22a/12
4. FĠĠLDEN FĠĠL YAPMA EKLERĠ
Fiil kök ve gövdelerinden yeni fiiller türetmek amacıyla kullanılan bu eklerin
metnimizden seçtiğimiz örnekleri Ģöyledir:
-ar-
çık-ar-dı 15a/13- 25a/9, kop-ar 24a/10
-dur-, -dür-
al-dur-an 18a/7, bil-dür-e 60b/12, bil-dür-iben
48b/7, bil-dür-ür 36b/9, çek-dür-ür-sin 7b/3, dön-
dür-dü-ñ 17a/8, gön-dür-ür 46a/2, ir-iş-dür-en 1b/4,
öl-dür 29a/6, öl-dür-ür-sin 8a/4, sal-dur-an 18a/7,
tol-dur-ur 52a/11, toy-dur-a-vuz 55b/12, yan-dur-dı
15a/1, yaz-dur-du-ñ 1b/10, yüz dön-dür-e-sin 13b/11
-ı-
úaú-ı-r 31a/9
-l-
aç-ı-l-dı 39b/11, as-ı-l-mış-dur 16b/8, boş-a-l-dı
61b/5, buña-l-mış 51a/10, di-y-i-l-en 15a/2, dök-ü-
l-di 7b/12, eg-i-l 67a/7, gönder-i-l-di 8a/11,
götür-ü-l-di 46a/4, tag-ı-l-dı 51a/7, tag-ı-l-ur-lar
56b/10, tart-ı-l-a 64b/11, yar-ı-l-dı 56a/4, yaz-ı-
l-mış 32b/4, yık-ı-l 23a/8, yık-ı-l-dı-lar 25a/1,
yık-ı-l-uban 20b/13,
-n-
boya-n-ur 15b/2, bul-ı-n-maz 6b/6, depre-n-ür 51a/8,
gizle-n-mek 59a/12, gör-i-n-en 2b/10, hasretle-n-
üben 62a/5, it-i-n-ür-sin 25b/5, sev-i-n-ür-sin
11a/5, soy-ı-n-dı 35b/11, söyle-n-üp 7b/9 , sür-i-n-
ür 8a/7, toy-u-n 52a/10, ur-ı-n-ur 8a/7 – 44b/8, ,
yum(u)şa-n-dı 64a/5.
-ş-
aàla-ş-maz-ıdı 29a/6, çıà(ı)r-ı-ş-up 39a/5, ditre-ş-
ür 3b/12- 22a/11, dür-ü-ş 53b/13, gül-i-ş-ür 6a/7,
ir-i-ş-di 29a/11-32a/6, ir-i-ş-en 2b/12, ir-i-ş-miş
28b/2, ir-i-ş-miş-dür 30a/13, koç-u-ş-dı-lar 42b711,
sık-ı-ş-ur 16b/13, söyle-ş-ür-em 10a/4, tap-ı-ş-ur-a
37b/2, tola-ş-ma-àıl 10b/8, tut-u-ş-dı 39b/12, ula-
ş-mak 25a/13, yak-ı-ş-ı (yaòşı)45a/10, yara-ş-maz
40b/12-44b/10, yara-ş-ur 55a/3, yügür-ü-ş-me-de-dür
39a/5
-t-
depre-t-em 30b/12, inci-t-en-den 8a/12, kırcılda-t-
ur-dı 7b/9, korku-t-ur 6b/2, söyle-t-me 11b/8, ùag-
ı-t 43b/10, uàra-t-du-ñ 49b/6, ugra-t-ma-sun 44b/2,
yük-le-t 39b/5, yükle-t-üñ 64b/2, yüri-t-ür 30a/12.
-ur-, -ür-
bit-ür-eyin 64a/6, geç-ür-di 43b/1, get-ür-dü-m
25b/2, ir-ür-dü-m 25a/5, tap(ı)ş-ur-dı 46a/10, toy-
ur-ur-lar 52a/11, yit-ür-ür-se 46b/10, yit-ür-di-ler
43a/5
Metnimizde birkaç örnekte bu ekin düz ünlü ile
kullanıldığı görülmektedir.
çıà – ı-r-ı-ş-up 39a/5, eg-i-r-i 10a/9.
5. BĠRLEġĠK FĠĠLLER
a) Kurallı Birleşik Fiiller
Ġki fiilin bir zarf fiille birleĢmesi yoluyla oluĢturulur. Metnimizdeki örnekler
arasında en çok olumsuz çekimlerine rastlanmıĢtır:
-Yeterlik Birleşik Fiili: “F+ -e + bil-“ yapısıyla kurulur. Olumsuz
çekimlerinde Eski Türkçedeki u- yardımcı fiili bil-
fiilinin yerini alır. Eski Anadolu Türkçesi sahasında u-
fiili düştüğü için olumsuzluk eki zarf fiilin üstüne
getirilir. Metnimizde tespit ettiğimiz örnekler
şunlardır:
diyebile mi 12b/4, óamd idebile 1b/8
Metnimizde tespit ettiğimiz olumsuz çekim örnekleri
de şunlardır:
başaramaz 49a/1, bilemez 13a/11 irişemezler
56b/4, kesb idemez 23a/2, pend idemez 42a/5
Metnimizde bu örneklerin dışında yeterlik birleşik
fiillerinin olumsuzunda bil- fiilinin de kullanıldığı
tespit edilmiştir:
bulabilemez 12b/10, diyebilmen 19b/4, olabilmez
65b/1- 68a/5, turabilemez 23b/11
b)İsimden Yardımcı Fiillerle Fiil Yapma
Tek baĢlarına anlam taĢımayan birlikte kullanıldıkları isimlere göre anlam
kazanan yardımcı fiiller it-, úıl- , eyle-, ol- fiilleridir. Bunlar isimle beraber
kullanılarak birleĢik fiil yapısı oluĢtururlar.
Metnimizden seçtiğimiz örnekler Ģöyledir:
it-
Àh itdi 25a/7, èarz idersin 41b/3, ÀşikÀr itdi
33b/13, èayÀn itdüm 23b/9, baór ider 18b/3, beyÀn
ideyüm 37b/11, bí-cÀn ider 48a/2, cehd itse 1b/3,
defn itdiler 46a/7, devrÀn ider 46a/5, fehm idem
33a/7, feryÀd iderler 22a/4,feth ide 1b/2, óacc
iderdi 28a/6, imtihÀn itdi 15b/1, èiãyÀn ide 18a/10,
kÀbul itseñ 43a/7, úut itmişem 11a/7, maóv idesin
17b/2, medòÀl itmez 44b/3, minnet itmezem 41b/10,
naúíl itmiş 33b/8, naôar ide 11a/10,nidÀ itdi 33a/1,
nigÀh itmezsin 14a/4, pervÀz itdi 44b/13, sarf itsün
39a/9,selÀm itdi 30b/13, seyr iderüz 43a/6, ãoóbet
idelüm 42b/6, şerò ideyim 21b/4, şükr ide 1b/5,
takdír itmişem 41b/6, ùaleb iderdi 37b/12, taãníf
itmiş-idi 50b/2, ùaş ider 36a/12, ùon itdi 16b/10,
yaraú itdi 42b/7, ôulm itme 14b/10
úıl-
Àh úıldı 17b/5, ÀzÀd úıl 44b/12, beyÀn úıldı 19b/2,
bí-úarÀr úılduñ 18b/9, cÀv úılma 7b/4, çÀk kıldı
37a/4, daèvi úıldı 23b/12, fÀúir úılduñ 15b/4, fikir
úıldı 49a/13, güõÀr úıl 13a/7, òÀk úıldı 36a/10,
óavÀle úıldı 2b/2, óaõer kılurdı 3a/2, hürmet
úılayum 14a/9, èibÀdet úıldı 50b/1, işÀret úıldı
2b/11, iôóÀr úılma 12b/7, karÀr úılmış 22a/2, muèÀf
úıldı 45a/2, münÀcÀtı úılsañ 18b/7, naôar úıldı
37a/1, nevhÀ úıldı 15a/7, niåÀr úılmış-ıdı 38b/4,
nÿş úıldı 2b/3, pervÀz úıldı 25a/10, tèalim úılmış
25a/12, tebÀh úılmasun 42a/8, tebessüm úıldı 43a/13,
terk úıldı 50a/ 12, tevÀøuè úıldı 14b/9, tevbe úıldı
24a/3, yÀd úıl 46b/2,yÀd úılasın 25b/13, zÀrí úıldı
20b/2.
eyle-
Àèdet eyle 13a/1, Àèr eyleye 12a/4, berk eyledi
15a/9, beyÀn eyle 23b/8, cÿş eyleye 3b/3, emÀnet
eyleye 32a/1, fÀş eylerem 28a/2, fermÀn eyledi
16a/9, fikr eylegil 42a/3, àarú eyledi 10a/10, òÀb
eyledi 13b/2, òalú eyledi 14b/11, helÀk eyler 18a/3,
heybet eyler 22a/3, òıùÀb eyledi 17a/ 4, ilhÀm
eyledi 15b/12, kabÿl eyler 46a/13, luùf eylegil
19b/11, muúadder eyledüñ 2a/2, münÀcÀt eyledi 37a/8,
nezr eylemiş 39a/9, peyàÀm eyledi 19b/7, raóm
eylemişlerdir 46b/4, red eyleme 40a/12, seyrÀn
eylemiş 21a/2, sÿd eyledüñ 17b/11, şÀd eyle 41a/10,
şeró eyledi 31a/6, tÀleb eylersin 42b/13, taãadduk
eyledüñ 17a/6, tecellí eyledüm 24a/1, tedbür eylesün
24b/8, terk eyledi 15a/12, teşvíş eyledi 50b/5, var
eyledüñ 2a/1, yek-sÀn eyledi 16a/9, øÀyiè eyleme
14b/12, zír ü zeber eyleyem 36a/6.
ol-
aóbÀb oldı 13b/7, ÀşikÀr oldı 29b/5, ÀvÀre olmışsın
23b/2, berÀber olısar 27b/3, bí-úarÀr olduñ 29b/3,
cemè oldılar 33b/9, dem-sÀz oluñ 30a/1, derd olmaya
12b/8, destÿr oldı 45b/3, ebleh olma 16a/10, emín
ola 20a/7, fÀrıà oldı 36a/1, fevt oldı 17b/5, àaèib
oldı 40b/4, àarú olmışıdı 50b/3, gerek olmaya 13b/9,
güzín olur 34b/10, òaberdÀr olmadı 35b/13, òÀk oldı
39b/12, óÀs olupdur 41a/5, helÀk oldı 37a/4, hem-rÀh
olısar 25b/10, kabÿl olursa 28a/8, kem olma 46b/1,
lÀzım oldı 1b/5, libÀs olmış 36a/8, maàbÿn olısar
25b/4, maóv ola 41a/1, meşàÿl oldı 35b/12, muùiè
oluñ 14b/11, müdÀm olayım 45a11, müreccÀh olısar
18a/9, müsÀfür oldı 24b/1, nÀzır ol 42b/5, nefèi
oldı 17a/12, pÀk olàıl 17a/9, peşímÀn oldı 28a/9,
rÀøı olalum 21b/6, sÀkin ol 40a8, selÀm olsun 32b/5,
sil oldı 11b/9, şÀd olasan 13b/10, tíz oluñ 15b/6,
vuúÿf olmadum 49b/5,yÀd olmaya 1b/3, yÀr ola 17a/9,
yoú ola 16b/4, zebÿn oldı 10a/13.
Bunların dıĢında metnimizde anlam kalıplaĢmasına uğramıĢ diğer fiillerden
seçtiğimiz örnekler Ģöyledir:
Yalın Hâldeki İsimlerle
Àèciz úalur 41b/1, èaleyk aldı 42b/10, ÀmÀn virgil
40a/12, baş úomışdı 45a/4, cÀn virürler 13a/13, cevÀb
virmedi 23b/3, el çekdüm 52a/4, el yumışdı 7a/10,
emek çekdi 46b/5, ġam gözet 27b/10, girü úoduñ 16/7, göz tutmış-ıdı 15a/3, göz tutmışam 30a/7, àurÿr virme
11b/8, àÿş tutardı 29a/3, òalel virdüñ 49b/12,
òayrÀn kaldı 25a/6 - 37a/5, inãÀf virgil 42a/4,
úāéim turmış-ıdı 54a/7, úÀlem çek 3a/13 , kem
görmegil 18a/1, úulaú tutmaz-ıdıñ 31a/7, úulaú
ururlar 57a/3, lÀf ura 42a/7,lÀf urma 14a/8, lÀf
urmamışam 41a/9, mecÀl bulmaz 41a/7, mecÀl virgil
41a/7,meşk alupsın 27b/9, mevc ururlar 22a/4, naèra
urdı 36a/6- 48a/6, öri ùurdı 42b/10, örü ùur
39a/3,öri ùurmazsın 14a/5revÀn úoydı 5a/1, ãatun
almış 39a/7, selÀm virürdi 42a/13, sülÿk virmişem
10b/7, tèalim al 46b/1, ùaş atarlar 12a/10, ùaş
ururdı 12a/6, vaède virmişdi 8b/4, yaàış vire 10a/2,
yaòşı bak 34a/1, yüz uram 61a/11
Belirtme Hâlindeki İsimlerle
başın ko 13b/8, berÀtı yazdurduñ 1b/10, cılavın kosam 5b/7, haşrumızı kopara 24a/10, úìl u úÀlı úomaduñ 28b/9
Yönelme Hâlindeki İsimlerle
düşmenine bulışur 6a/7, ele girmez 12b/11, emanete yarar
2b/6, óayrete düşdi 34a/10, kahrına ugratmasun 44b/2,
melÀle irişmesün 2b/2, odlara salma 27b/10,
odlara yakasın 28a/10, özine geldi 21a/1, ùaşa
ùutarlar 12a/13, ùaşlara çaldı 20b/2, turmağa komaz
5b/11, yire çaldı 10a/8
Ayrılma Hâlindeki İsimlerle
koymadı yoldan 13b/6, koma elden 17b/3, koma elinden
36b/5,
İyelik Eki İle
acıġı tutdı 4a/7 - 15b/5 , muraduñ úo 41a/13
6. FĠĠL ÇEKĠMĠ
A )Basit Çekimler
I. Bildirme Kipleri
a) Görülen Geçmiş Zaman
Kip eki –dı, di, -du, dü‟dür Ünsüz benzeĢmesi kuralının dıĢında kullanılır. 1. ve
2. Ģahıslarda yuvarlak ünlü ile , 3. Ģahıslarda düz ünlülerle çekimlenir. Metnimizde
nadir de olsa bu kuralın dıĢına çıkıldığını görüyoruz.
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -du-m, dü-m
èayÀn it-düm 23b/9, bagla-du-m 37a/11, bak-
du-m 66b/8, di-dü-m 21b/2, getür-dü-m
25b/2,gir-dü-m 34a/11, gör-dü-m 18b/5,
irür-düm 25a/5, işit-dü-m 28a/5, n‟eyle-dü-
m 10a/3, otur-du-m 25b/2,tecelli eyle-dü-
m 24a/1, var-du-m 25a/5, vir-dü-m 23b/9.
Teklik 2. Şahıs Çekimi: -du-ñ, dü-ñ
bil-dü-ñ 10a/1, buyur-du-ñ 49b/7,döndür-dü-
ñ 17a/8, gel-dü-ñ 2b/5, gör-dü-ñ 15a/12,
úo-du-ñ 16b/7, sal-du-ñ 18/11, öldür-dü-ñ
18b/10, söyle-dü-ñ 45a/6 , sür-dü-ñ 40b/1,
ùoy-du-ñ 12a/12, uy-du-ñ 12a/12, var eyle-
dü-ñ 1b/11, yazdur-du-ñ 1b/10.
Metnimizde bir örnekte düz ünlü ile kullanılmıştır:
ayır-dı-ñ 18b/11
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -dı, di
boz-dı 50b/8, bula-dı 43b/1, bul-dı 25a/4,
çevür-di 12a/11, di-di 42b/5, diledi 4b/13,
düş-di 17a/3, düzet- di 2a/11, eyt- di
43a/6, àarú eyledi 10a/10, gel-di 25a/4,
gör-di 39b/13, iç-di 13a/12, işit-di 65b/2,
söyle-di 15b/12, taşlara çal-dı 20b/2,
uàra-dı 14a/1, vir-di 28a/12, uyı-dı
16b/10, yan-dı 18b/11, yapış-dı 49a/4,
yüri-di 14b/13,
Çokluk 1. Şahıs Çekimi: -duú, ,- dük
di-dü-k 62b/10, gel-dü-k 14b/5, gör-dü-k
43a/3, kal-du-k 48b/12, mübtela ol-du-k
62b/3, söyle-dü-k 62b/10, tut-du-k 3b/4
Metnimizde bir örnekte düz ünlü ile kullanılmıştır:
vir-di-k 23a/1
Çokluk 2. Şahıs Çekimi: -duñuz ,- düñüz
getür-düñüz 20b/3 – 20b/7, úıl duñuz 7a/6.
Metnimizde bir örnekte düz ünlü ile kullanılmıştır:
gel- diñüz 7a/6
Çokluk 3. Şahıs Çekimi: -dılar, -diler
bil-diler 41b/8, bul-dılar 32a/12, di-diler
20a/3, dön-diler 34a/6, efàan úıl-dılar
20b/13, getür-diler 32a/13, gör-diler
21a/3, ir-diler 31b/3, iriş-diler 52b/13,
işit-diler 25a/6, tÀlib ol-dılar 41b/8,
tut-dılar 17b/9, uy-dular 49a/3, üşen-diler
13a/12, yaz-dılar 32a/3, yıkıl-dılar 25a/2,
yitür-diler 43a/5.
- Görülen geçmiş zamanın olumsuzu: èamel úılmadum 49b/2, bilmediler 48a/12,
bulmadı 9a/13, dimediler 28b/10, gelmedi
36a/11, úalmadı 29b/10, úÀniè olmadum
53a/13,sevmedi 50a/11, tahammül kılmadum
34a/11, turmadı 14a/2, urmadı 50a/9,
virmedi 58b/12, yimedi 46b/5, yir bulmadum
34a/11
- Görülen geçmiş zamanın Soru şekli: bil-dü-ñüz mi ki 35b/2, di-me-miş miydüñ
4b/3, itmedi mi hasab 18a/6.
b) Öğrenilen Geçmiş Zaman “-mıĢ, -miĢ” eki ile çekimlenir Bu yüzden düzlük yuvarlaklık uyumuna tÀbi
değildir. Eski Anadolu Türkçesi devresinde bu zaman için kullanılan ikinci bir ek de
“-up” zarf fiil ekidir. Metnimizde her iki örneğine de rastlanmaktadır. Öğrenilen
geçmiĢ zaman çekimi zamir menĢeli Ģahıs ekleri ile yapılır. Metnimizden seçtiğimiz
örnekler Ģunlardır:
-mış, -miş eki ile
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -mışam,- mişem
ÀzÀd ol-mışam 53b/6, düz-mişem 41b/6, esír
ol-mışam 45a/9 göz tut-mışam 30a/7, hacc
eyle-mişem 28a/7, helÀk ol-mışam 11a/9,
ısmarla-mışam 19a/10, èizzet bul-mışam
53b/6, küs-mişem 10a/2, sına-mışam 8b/3,
vir-mişem 10b/7
Teklik 2. Şahıs Çekimi: -mışsın, - mişsin
cemè úılmışsın 53b/5 , işit-mişsin 36b/8
ol-mışsın 51a/11
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -mış, - miş, -mışdur, -mişdür
almış-durur 39a/4, ÀşikÀr olmış 49a/ 6,
buruş-mış 28b/2, dön-miş 10b/11, düş-mişdür
13a/11, àaèib ol-mış 15a/6, ısmarla-mışdur
33a/5, iriş-mişdür 30a/13, kaplamış 44a/4,
komış 68a/2, kopmış kıyÀmet 21b/13, mezíd
olmış 34b/9, nÀkil itmiş 33b/8, otur-mış
18b/5, raóm eyle-mişler-dür 46b/4, sanç-
mış 15b/10, söylemiş 68b/6,tutmış
43b/8,turmış 23a/13, utmış-durur 9b/11,
uzat-mış 14a/3, vir-miş 24b/12, yatmış
9b/12,
Çokluk 1. Şahıs Çekimi: -mışuz, -mişüz
gel-mişüz 14b/4, úal-mışuz 14b/4, ol-mışuz
43a/3
Çokluk 1. Şahıs Çekimi: -mışuz, -mişüz
di-mişler 17b/1.
- Öğrenilen geçmiş zamanın olumsuzu bilmemişem 65b/9, görmemişsin 5a/10,
kılmamışam 40b/9, lÀf urmamışam 41a/9,
tatmamışam 40b/9uyımamış 23b/1, yimemiş
23b/1
- Öğrenilen geçmiş zamanın Soru şekli: görmemiş misin ki 18a/5, n‟içün olmışsın
23b/2.
-up zarf fiil eki ile:
görüpdür 19a/5, irişdür 24b/5, úalıpdur
24b/6, satupdur 28b/7, taãdík idüpdür 1b/7,
uàradıpdur 8b/3, ölmeyüpdür 23a/11,
c) Geniş Zaman Metnimizde tespit ettiğimiz geniĢ zaman ekleri –r, -ar, -er, -ur, -ür‟dür. GeniĢ
zaman çekimi de zamir menĢeli Ģahıs ekleri ile yapılır. Metnimizde tespit ettiğimiz
örneklerden seçtiklerimiz Ģöyledir:
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -r-em,-a-ram,-e-rem, -ur-am,
-ür-em
aàla-r-am 65b/1, al-ur-am 10a/6, bil-ür-em
49a/4, dile-r-em 67a/3, di-r-em 70b/5, fÀş
id-e-rem 28a/2, geçür-ür-em 11a/11, gid-
er-em 25b/3, gör-ür-em 42a/6, sat-ar-am
17b/7, söyleş-ür-em 10a/4, vir-ür-em 8b/4 -
28a/11, yan-ar-am 61a/4, yat-ur-am 11a/6.
Teklik 2. Şahıs Çekimi: -ar-sın, -er-sin, -ur-sın, -
ür-sin
al-ur-sın 14a/10, bil-ür-sin 37a/9- 47a/9,
daèvi úıl-ur-sın ki 11b/2, gör-ür-sin
43a/8- 43b/7, güven-ür-sin ki 27b/8, hem-
rah idin-ür-sin 25b/5, iste-r-sin 16b/6,
maúbÿl di-r-sin 43a/11, minnet id-er-sin
41b/10, oku-r-sın 69a/3, öldür-ür-sin 8a/4,
sev-er-sin 5b/12, sevin-ür-sin 11a/5,
söyleş-ür-sin 10a/5, tÀleb eyle-r-sin
42b/13, um-ar-sın 41a75, uyu-r-sın 11a/11,
var-ur-sın 16b/8, yak-ar-sın 28a/10, yıà-
ar-sın 39b/6, yürü-r-sin 16b/7.
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -r, -ar, -er, -ur, -ür
Àèciz úalur 41b/1, boyan-ur 15b/2, boya-r
18b/3, dik-er 15b/1, düş-er 12a/9, ey(i)t-
ür 25a/11, getür-ür 15b/10, úabar-ur 64b/6,
kes-er 17b/1, úıàır-ur 49a/5, naèra urur
22a/11, sor-ur 67a/4, sürin-ür 8a/7, urın-
ur 8a/7, yaú-ar 11a/8, yapış-ur 22a/10.
Çokluk 1. Şahıs Çekimi:-ur-uz,- ür-üz
gid-erüz 43a/6, ùur-ur-uz 6b/7.
Çokluk 3. Şahıs Çekimi:-ur-lar, -ür-ler
cÀn vir-ür-ler 13a/13, çek-er-ler 22a/10,
di-r-ler 39a/5, feryÀd id-er-ler 22a/4,
mevc ur-ur-lar 22a/4, oúu-r-lar 67a/9, ùaş
at-ar-lar 12a/10, ùoyur-ur-lar 52a/11,ùut-
ar-lar 12a/13, yügrüş-ür-ler 4a/3.
- Geniş zamanın olumsuz çekimi
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -maz-am, -mez-em
bil-mez-em 6a/3, di-mez-em 30b/10, elden
úoy-maz-am 31a/3, git-mez-em 45a/10,gör-
mez-em 19a/6, úo-maz-am 22a/7, terk it-
mez-em 45b/8, um-maz-am 67a/3, unut-maz-am
45a/10,
Teklik 2. Şahıs Çekimi: -maz-sın, -mez-sin
gerek-mez-sin 13b/10, öri ùur-maz-sın
14a/5, ãor-maz-sın 53b/11, vir-mez-sin
7b/3.
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -maz, -mez
bil mez 68a/5, bulın-maz 6b/6, deg-mez 53b/10,
dile-mez 19b/9, döy-mez 48a/3, esirge-mez
5b/13, fehm it-mez 33a/5, gel-mez 19a/3,
gerek- mez 54b/9, görin-mez 13a/10, göster-
mez 42b/2, òaberdÀr úıl-maz 28a/1, úabÿl
eyle-mez 9b/4, melÿl ol-maz 33b/2, ãıàış-
maz 19a/11, ùoy-maz 5b/7, yaraş-maz 40b/12,
yi-mez 6b/3
Çokluk 3. Şahıs Çekimi:-maz-lar, -mez-ler
gör-mez-ler 43a/9, vir-mez-ler 11b/1
Metnimizde iki örnekte olumsuz soru çekiminde –maz, -mez yerine –ma, -me
kullanıldığı görülür: görme misin 50a/2, görme misiz 5b/3
GeniĢ zaman soru çekimleri –mı,-mi soru edatı ile yapılır. Örnekleri Ģunlardır: bilür misin 52a/13, bilmez misin 44a/1,
görmez misin 43b/4,úalur mı 4b/6, úor mı
ki 16b/8, ãanur mısın ki 28b/6, ãıkışur mı
16b/13, tanır mısın 40a/3, yarlıàar mı
30a/6.
d) Gelecek Zaman
Eski Türkçe devresinde gelecek zaman için kullanılan –taçı, -teçi eki bu
dönemde ortadan kalkmıĢtır. Eserimizde gelecek zaman kip eki olarak –ısar, -iser eki
kullanıldığını görüyoruz. Gelecek zaman çekimleri hem Ģahıs menĢeli hem de iyelik
menĢeli Ģahıs ekleri ile çekimlenebilir. Metnimizde sadece teklik 3. Ģahıs ve çokluk 1.
Ģahıs çekimlerine rastladık. Metnimizden seçtiğimiz örnekler Ģunlardır:
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -ısar, -iser
berÀber ol-ısar 27b/3, dergÀh ol-ısar
25b/10, gel-iser 18a/9, hem-rÀh ol-ısar
25b/10, hikmet göster-iser 48a/10, úop-ısar
55b/1, mesken ol-ısar 31b/4, miåÀl ol-ısar
49a/11.
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -ısar-dur, -iser-dür
dÀd di-y-iser-dür 19a/1, müreccÀh ol-ısar
18a/9
Çokluk 1. Şahıs Çekimi:-ısar-uz,-iser-üz
gid-iser-üz 49b/3, úal-ısar-uz 14b/6, öl-
iser-üz 14b/6
- Gelecek zamanın olumsuz çekimi:
gör-me-y-iser 31b/6.
II. Dilek Çekimleri
a) İstek Çekimi
Fiilde bildirilen hareketin istendiğini bildiren bir dilek çekimidir. Eki, eski
Türkçe devresindeki gelecek zaman eki –àa, -ge (-àay, -gey) ekindeki
“à/g” seslerinin düĢmesiyle ortaya çıkmıĢ “–a, -e” dir. Ġstek çekiminde zamir
menĢeli Ģahıs ekleri kullanılır. Ancak metnimizdeki örneklerde özellikle 1. Ģahıs
çekimlerinde iyelik menĢeli Ģahıs eklerine de rastlıyoruz.
Metnimizden seçtiğimiz örnekler Ģöyledir:
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -a-m, -e-m
agla-y-a-m 59a/10, bil-e-m 19a/10, çık-a-m
8a/5, depred-e-m 30b/12, di-y-e-m 44a/8,
duèÀ úıl-a-m 22b/10, fehm id-e-m 33a/7,
gör-e-m 40b/10, úoyup gid-e-m 59a/2,
úurtul-a-m- 44a/10, revÀn ol-a-m
45a/5,söyle-y-e-m 65a/12, terk id-e-m
59a/2, var-a-m 61a/11, vir-e-m 54b/5,
yüri-y-e-m 8a/5.
Teklik 2. Şahıs Çekimi: -a-sın, -e-sin
al-a-sın 21b/9, bil-e-sin 25b/1, bul-a-sın
28b/12, cüst ol-a-sın 8a/3, di-y-e-sin
58b/1, el yu-y-asın 25b/1, gid-e-sin 40b/3,
gör-e-sin 21a/12, ilet-e-sin 50b/11, úal-a-
sın 12b/1, úurtıl-a-sın 25a/13, maóv id-e-
sin 17b/2, ãan-a-sın 59b/6, yÀd id-e-sin
53b/10, yıú-a-sın 8a/1, yüz döndür-e-sin
13b/11
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -a, -e
aàla-y-a 13b/2, Àèr eyle-y-e 12a/4, ÀşikÀr
ol-a 21a/9, at-a 67a/10, bas-a 58b/2,
çıúar-a 55a/9, de-y-e 19b/10, dön-e 65a/2,
düriş-e 12a/5, àam yi-y-e 2a/2, gid-e
28b/4, gül-e 19a/2, óamd idebil-e 1b/8,
hidÀyet ir-e 15a/11, úopar-a 24a/10,melÿl
ol-a 39a/10, pervÀz id-e 24b/8, söyle-y-e
18a/13, şefiè ol-a 30a/3, ùın-a 10a/11,
ùol-a 18a/8, ùoyla-y-a 57b/2, ùuàyÀn id-e
18a/10, ùuy-a 21a/7, var ol-a 6a/10, vir-e
10a/2, yi-y-e 5b/7, yoú ol-a 16b/4.
Metnimizde tek bir örnekte “durur” fiilinin ekleĢmiĢ biçimi “-dür”
eklenerek kuvvetlendirilmiĢ bir istek çekimine rastlıyoruz: yi-y-e-dür 27b/13.
Çokluk 1. Şahıs Çekimi:-a-vuz, -e-vüz
gid-e-vüz 6b/5, göster-e-vüz 5a/10, hem-
reng ol-a-vuz 14b/2, temíz id-e-vüz 40b/2,
ùuydur-a-vuz 55b/12
Çokluk 2. Şahıs Çekimi:-e-siz
gör-e-siz 31a/11, kemÀle ir-e-siz 31a/11
Çokluk 3. Şahıs Çekimi:-a-lar, -e-ler
baàla-y-a-lar 66a/6, di-y-e-ler 68b/3, gör-
e-ler 56b/10, úoy-a-lar 58a/6, seng-sÀr
úıl-a-lar 21b/1, vir-e-ler 32a/2, yu-y-a-
lar 67b/1
- İstek Çekiminin olumsuzu
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -ma-y-a-m, -me-y-e-m
di-me-y-e-m 21b/6, úÀl u úìl úıl-ma-y-a-m
4b/4, uyu-m-a-y-a-m 20a/9
Teklik 2. Şahıs Çekimi: -ma-y-a-sın
bul-ma-y-a-sın 14a/12 – 51b/2, şerm-sÀr ol-
ma-y-a-sın 10b/8, ùur-ma-y-a-sın 14a/6
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -a, -e
èamel ol-ma-y-a 14a/13, bil-me-y-e 46b/9,
boz-ma-y-a 25b/12, bul-ma-y-a 24a/9 –
40b/13, derd ol-ma-y-a 12b/8, gel-me-y-e
62a/9, gerek ol-ma-y-a 13b/9, git-me-y-e
70a/8, götür-me-y-e 41b/2, heves úıl-ma-y-a
5b/6, ir-me-y-e 61b/10, úabÿl ol-ma-y-a
39a/11, úo-ma-y-a 35a/8, peşímÀn ol-ma-y-a
24a/9, seç-me-y-e 12a/3, yi-me-y-e 62a/9
Çokluk 1. Şahıs Çekimi: ma-y-a-vuz
bí-óuøÿr ol-ma-y-a-vuz 40b/3
- İstek Çekiminin soru Şekli diyebil-e mi 12b/4, òïş gör-e mi 10b/1,
vir-e misin 52a/2
b) Emir Çekimi
Fiilde bildirilen hareketin yapılmasını emir biçiminde ifade eder. Bu çekim için
kullanılan bir kip eki yoktur. Daha çok fiilin üzerine doğrudan Ģahıs ekinin
getirilmesiyle anlatılır. Türkiye Türkçesinde 1. kiĢiler için bu kipin çekimi yoktur.
Ancak Eski Anadolu Türkçesinde 1. kiĢi için özel ekler kullanılır. Bu ekler günümüz
Türkçesinde istek anlatımı için kullanılmaktadır. Emir çekiminde, emir dıĢında istek
ve rica anlamları da bulunabilir. Metnimizdeki çok sayıda örneğinden seçtiklerimiz
Ģunlardır:
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -ayım, -eyim; -ayın, -eyin,
bitür-eyin 64a/6, bul-ayın 51b/1, eyd-eyim
36b/1 - 68b/7, gizlen-eyin 59b/13, gör-eyin
61b/3, göz yum-ayın 59b/1, hizmet úıl-ayım
45b/9, úov-ayın 21a/11, öldür-eyin 58a/13,
söyle-y-eyin 21b/1, şeró id-eyim 21b/4,
ùur-ayın 59b/1
Metnimizde birkaç örnekte teklik 1. Ģahıs ekinin yuvarlak ünlülerle
kullanıldığını görüyoruz:
aç-ayum 21b/3, al-ayum 5b/8, beyÀn ideyüm
37b/11, hürmet úıl-ayum 14a/9.
Teklik 2. Şahıs Çekimi: -eksiz-, -àıl, -gil
açàıl 54b/11, Àèdet eyle 13a/1, alàıl 17b/8
– 24a/8, ara bul 23a/11, baàışla 3a/12,
baàışlaàıl 19b/11, baúàıl 31a/10, bilgil
41b/13, cehd eyle 28b/11, degil 19a/10,
digil 51a/11, döngil 17a/1, àam gözet
27b/10, götürgil 64b/1, göster 14b/3- 43b/5
, ilet 24b/5 - 48a/9, úayuràıl 39b/8,
kibrüñi ãal 14b/9, úalem çek 3a/13, murÀduñ
úo 41a/13, öldür 7b/10, örü ùuràıl 56a/10,
peyàam apar 30a/6, söylegil 19a/10, ùanıàıl
60b/3, utan 63b/9, uyan 28a/1, varàıl
19a/10, yandur 38a/13, yaòşı baú 34a/1,
yumàıl 59b/13, yüklet 39b/5, yüri 39b/5,
yürigil 36a/13
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -sun, -sün
al-sun 30a/12, destÿr ol-sun 43a/6, maèõur
ol-sun 68a/3, mezíd ol-sun 22b/1, ãaúla-sun
51a/2, ãarf itsün 39a/9, selÀm ol-sun
32b/5, ùoyla-sun 31a/13
Metnimizde bir örnekte Ģahıs ekinin düz ünlü ile kullanıldığını tespit ettik. gör-sin 38a/6.
Çokluk 1. Şahıs Çekimi:-alum, -elüm
di-y-elüm 70b/3, gel-elüm 42b/6, gör-elüm
61a/8, iste-y-elüm 38b/10, rÀøı
ol-alum 21b/6 , ãohbet id-elüm 42b/6
Çokluk 2. Şahıs Çekimi:-uñ ,-üñ, - iñüz
al-uñ gel-üñ 15b/6, bildür-üñ 15a/1, bul-uñ
15b/6 - 51a/6, dem-sÀz ol-uñ 30a/1, fikr
idüñ 57a/12, gel-üñ 49a75, getür-üñ
32a/11, gör-üñ 57a/12, göster-üñ 29b/7,
ùapşur-uñ 32a/1, tíz ol-uñ 15b/6, ur-uñ
20b/4, vir-üñ 64b/2, yaz-uñ 31b/14, yükled-
üñ 64b/2
Metnimizde bir örnekte bağlayıcı ünlünün düz ünlüden oluĢtuğunu tespit ettik: bil-i-ñüz 14b/10.
- Emir Çekiminin olumsuzu
Teklik 2. Şahıs Çekimi: - ma, -me , -ma-àıl, -me-gil
ayır-ma 5a/13, baú-ma 42a/5, di-me 19a/7,
dön-me-gil 52a/5, ebleh ol-ma 16a/10, gey-
me 11b76, gir-me-gil 19a/9, git-me-gil
17a/7, iç-me 11b/6, işit-me 13a/7, úahr
eyle-me-gil 36b/4, kem gör-me-gil 18a/1,
úo-ma 44a/12, úo-ma-àıl 63a/3, söylet-me
11b/8, ùolaş-ma 11b/12, ùolaş-maàıl 10b/8,
unut-ma 45b/1, unut-ma-àıl 16a/4, ur-ma
50a/4, uyuyup úal-ma 25b/7, var-ma-àıl
17a71, vir-me 25b/12, yi-me 11b/6, øÀyiè
eyle-me 14b/12, ôulm it-me 14b/10.
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -ma-sun, -me-sün
düş-me-sün 33b/3, fitne ol-ma-sun 50b/13,
geç-me-sün 69b/11, ir-me-sün 69b/11
Çokluk 2. Şahıs Çekimi:-me-ñ
söyle-me-ñ 58a/3, taúsír eyle-me-ñ 58a/3.
Çokluk 3. Şahıs Çekimi:-me-sün-ler
gör-me-sün-ler 69a/4
c) Şart Çekimi
Fiildeki hareketin gerçekleĢmesinin bir Ģarta bağlı olduğunu gösteren kip
ekidir. Eski Türkçede –sar, -ser olan bu ek Anadolu sahasında –sa, -se biçimine
dönüĢmüĢtür. Çekimi iyelik menĢeli Ģahıs ekleri ile yapılır. Metinden seçtiğimiz
örnekler Ģunlardır:
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -sa-m, -se-m
at-sa-m 28b/1, dile-se-m 11b/1, götür-se-m
40b/13, úo-sa-m 5b/7, úoy-sa-m 19a/4, otur-
sa-m 43a/9, selÀm it-sem 58b/13, yürü-se-m
64b/6
Teklik 2. Şahıs Çekimi: -sa-ñ, -se-m
hem-rÀh ol-sa-ñ 27b/4, in-se-ñ 27b/6, úabÿl
úıl-sa-ñ 51b/5, ãal-sa-ñ 15b/8, tapşur-sa-ñ
66a/5, var-sa-ñ 24b/4 -44a/12, vir-se-ñ
4a/10
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -sa, -se
cehd it-se 1b/3, di-se 13b/10, dön-se
47a/3, ir-se 54a/8, işit-se 29a/2, kelb ol-
sa 28b/1, lÀf ur-sa 23b/11, mestÿr ol-sa
12b/7, tamÀm ol-sa 23a/2, ùoy-sa 31a/3,
vir-se 17b/1 - 51b/3
Çokluk 1. Şahıs Çekimi:-sa-ú, se-k
var-sa-ú 43a/7 - 43a/10
Çokluk 3. Şahıs Çekimi:-sa-lar, se-ler
di-se-ler 68b/6
- Şart Çekiminin olumsuzu
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -me-se
òïş gel-me-se 10b/2
d) Gereklik Çekimi
Türkçede sonradan ortaya çıkan –malı, -meli gereklik eki Eski Anadolu
Türkçesi devresinde bulunmamaktadır. Fiilin gerçekleĢmesinin gerekliğini anlatan
bu kip, üzerinde çalıĢtığımız metinde –maú/-mek gerek, -sa/ -se gerek
ifadeleriyle karĢılanmıĢtır. Metnimizde az sayıda örneğine rastlanmıĢtır:
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -sa-m/ -se-m gerek cezÀ it-se-m gerek 19a/4, úoy-sa-m gerek
19b/6, yıú-sa-m gerek 19b/6.
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -sa/ -se gerek diñle-se gerek 65a/10, gel-se gerek 39a/8,
óicÀb ol-sa gerek 17a/2, úop-sa gerek 9a/3,
zÀrìlıú úıl-sa gerek 39a/8
Metnimizde bir örnekte –dür eki ile kuvvetlendirilerek çekimlendiğini
görüyoruz: şefíè ol-sa gerek-dür 2a/9
Çokluk 3. Şahıs Çekimi:-mek gerek n‟eyle-mek gerek 32a/2, n‟it-mek gerek
32a/4
B) Birleşik Çekimler
Tek bir kip ekinin kullanılmadığı çekimlerdir. Ancak iki kip eki üst üste
gelemeyeceğinden ikinci kip eki için “i-“ ek fiili kullanılır. Kimi zaman kullanımda
ek fiil düĢerken, metnimizdeki örneklerde de olduğu gibi ek fiilin düĢmediği de
görülür. Metnimizden seçtiğimiz örnekler Ģunlardır:
I.Hikâye Çekimleri
a) Öğrenilen Geçmiş Zamanın Hikâyesi
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -miş-dü-m, -miş-idüm
gel-miş-i-dü-m 34a/9, gör-miş-i-dü-m 34a/9,
vir-miş-dü-m 55b/9
Teklik 2. Şahıs Çekimi: -miş-i-dü-ñ
vir-miş-i-dü-ñ 55a/2
Teklik 3. Şahıs Çekimi: - mış-dı, - mış- ı-dı, - mış
i-di; miş-di, -miş-i-di
aşur-mış-ı-d-ıèayÀn ol-mış-ı-dı 33a/12,
cemè ol-mış-dı 35b/9, di-miş-i-di 30b/10,
düş-miş-i-di 36b/3, el yu-mış-dı 7a/10,
geç-miş-di 42a/12, gör-miş-i-di 49a/9, ihyÀ
úıl-mış-ı-dı 19b/1,inan-mış-ı-dı 36a/9,
işit-miş-i-di 15a/3, kükre-miş-i-di 22a/1,
ùur-mış i-di 23b/3, vaède vir-miş-di 8b/4,
var-mış-dı 28a/5
- Olumsuz Çekimi bil-me-miş-i-dü-m 65a/9, inan-ma-mış-ı-dı
36a/11.
- Soru Çekimi di-me-miş mi-i-dü-ñ 4b/3
b) Geniş Zamanın Hikâyesi
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -( )r-du-m, -r-dü-m, -r-i-dü-
m
èafv id-er-dü-m 57b/8, di-r-i-dü-m 34a/12,
ùaleb úıl-ur-du-m40b/11, yi-r-idü-m 6b/4
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -( )r-dı, -( )r-di, -( )r-ı-
dı, -( )r-i-di
aàla-r-dı 66b/5, bile-r-di 7b/6, bürü-r-di
37a/1, eyd-ür-di 54b/5, gel-ür-di 42a/13,
gid-er-i-di 13b/13, göndür-ür-dü 46a/2, ir-
ür-di 2b/10, úal-ur-ı-d-ı 29a/4, úırcıldat-
ur-dı 7b/9, ãor-ar-dı 42b/1, sev-er-di
3b/6, ùur-ur-ı-d-ı 29a/4,ur-ur-dı, yi-r-i-
di 42a/11
Çokluk 1. Şahıs Çekimi
Metnimizde yalnız olumsuz çekimine örnek vardır.
- Olumsuz Çekimi aàlaş-maz-ı-dı 29a/6, çek-mez-i-dü-m 20b/6,
döy-mez-i-di 35b/4, geçür-mez-i-di 16a/8,
sev-mez-i-di 17a/11, ùut-maz-ı-du-ñ 31a/7,
uyı-maz-dı 45b/12, vir-mez-ler-di 38b/6
c) İsteğin Hikâyesi
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -a-y-ı- du-m
bul-a-y-ı-du-m 47b/6
Teklik 2. Şahıs Çekimi: -e-y-dü-ñ
gör-e-y-dü-ñ 27b/6
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -a-ı-dı, -a-y-dı, -e-y-di
al-a-y-dı 27b/12, bülend ola-y-dı 50a/13,
geç-e-y-di 47b/6, ne úıl-a-y-dı 55a/6, ol-
a-y-dı 35a/3, ôulmet ol-a-y-dı 50b/6
d) Şartın Hikâyesi
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -se-y-dü-m, -se-y-i-dü-m
bil-se-y-dü-m 20b/6, vir-se-y-i-dü-m 23b/10
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -sa-y-dı, -sa-y-ı-dı
óuzÿr ol-sa-y-dı 50b/6, úal-sa-y-ı-dı
27b/11, vefÀdÀr ol-sa-y-ı-dı 27b/11
- Olumsuz Çekimi
ol-ma-sa-y-dı 6b/4, sev-me-se-y-dü-m 6a/1
II. Şart Çekimleri
a) Görülen Geçmiş Zamanın Şartı
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -du-m-sa
baú-du-m-sa 66b/10
Teklik 2. Şahıs Çekimi: -du-ñ-sa, -du-ñ-ı-sa -dü-ñ-se
buyur-du-ñ-ı-sa 47a/4, di-dü-ñ-se 68a/8,
úıl-du-ñ-sa 31a/1
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -dı-ı-sa, -di-i-se, -di-y-se
buyur-dı-ı-sa 30a/7, gel-di-i-se 62a/11,
gez-di-y-se 38a/11
- Olumsuz Çekimi gör-me-dü-m-se 16a/4, gel-me-dü-ñ-se 10a/3
b) Geniş Zamanın Şartı
Teklik 1. Şahıs Çekimi: -r-i-se-m
di-r-i-se-m 13b/2, yi-r-i-se-m 8a/13
Teklik 2. Şahıs Çekimi: -( )r-sa-ñ, -( )r-ı-sa-ñ ; -(
)r-se-ñ, -( )r-i-se-ñ,
añla-r-ı-sa-ñ 55b/7, baú-ar-sa-ñ 53b/9,
çek-er-i-se-ñ 70b/5, çıú-ar-sa-ñ 52a/1,
dile-r-se-ñ 64a/6, iste-r-se-ñ 25a/13,
öldür-ür-se-ñ 64a/1, uya-r-sa-ñ 59a/12
Teklik 3. Şahıs Çekimi: -( )r-ı-sa, -( )r-sa, -( )r-
i-sa, -( )r-se
bul-ur-sa 69a/13, dile-r-se 8a/3, gid-er-i-
se 49a/5, işid-ür-se 48a/3, oúu-r-sa
68a/12, söyle-r-se 39a/11, tuta-r-ı-sa
44b/3, yitür-ür-se 46b/10
- Olumsuz Çekimi dile-mez-i-se 66a/9, ol-maz-ı-sa 51a/13
FĠĠLLERDE SORU
Fiilllerin soru Ģekli soru sözcükleri dıĢında mı, mi soru edatı ile yapılır.
Düzlük yuvarlaklık uyumuna tabi değildir. Metnimizden tespit ettiğimiz bazı
örnekler Ģunlardır:
bil-dü-ñüz mi ki 35b/2, bil-ür misin 52a/13, dil-er
misin 67a/2, di-me-miş miydüñ 4b/3, diyebile mi
12b/4, göre mi 62b/7, görme misin 50a/2,hoş göre mi
10b/2, itmedi mi hasab 18a/6, kalur mı 4b/6, reva
mı-dur 12a/13, sıkışur mı 16b/13, turabilür misin
51b/6, vire misin 52a/2, yarlıgar mı 30a/6.
VII. SIFAT FĠĠLLER
Sıfat fiiller, fillere gelerek fiillerden isim anlamlı sözcükler türeten eklerdir.
Ancak fiil yapı olarak isme dönüĢürken hareket vasfını yitirmez.
Metnimizde tespit ettiğimiz sıfat fiilleri anlam özelliklerine göre
değerlendirdiğimizde Ģu baĢlıklar altında toplayabiliriz:
a. Geniş Zaman Sıfat Fiil Ekleri: -an, en eki:
Àèlim ol-an 62b/4, Àèşık ol-an-da 41b/1, çal-an
3a/6, çık-an 36b/9, dad al-dur-an 18a/7, dem ur-an
24a/4, di-y-i-l-en 15a/2, giy-en-e 67a/13, gör-i-n-
en 2a/10, göz-le-y-en 33b/2, inci-t-en-den 8a/12,
ir-i-ş-dür-en 1b/4, işit-en-i 29b/2 , kul ol-an-lar-
uñ 52b/1, meded it-en 61a/7, sev-en-i 6a/2,sev-me-
y-en-e 6a/6, sor-an-lar 25a/12,şÀh it-en 61b/9,
terk it-en-ler 15a/10, tur-an-lar 43b/4, uy-ma-y-an
24a/9, uyu-y-an-lar 25b/8, var-an 19a/4, vaèz it-en
38b/11, ye-me-y-en 50b/5, yit-en 12a/8, ziyÀn vir-
en 55b/1.
-r, -ar, -er, -ur, -ür eki:
Metnimizdeki örneklerde bu sıfat fiil ekinin yine
geniş zaman eki olan “-an, -en” ekinin anlamını karşılar
biçimde kullanıldığını tespit ettik. Tespit ettiğimiz
örnekler şunlardır:
dın-ar olsañ 6a/2, ne gel-ür var ne git-er 7b/8.
-maz, -mez :
iy utan-maz 63b/8, yara-maz-ın 66a/12.
b. Geçmiş Zaman Sıfat Fiil Ekleri:
-duú, -dük
benüm it-dük-üm 47a/9, bil-dük-in 44b/1, di-dük-i
31a/6 ,ek-dük-üñ 28b/12, gel-dük-üm 10a/1, iste-
dük-in 23a/1, ol-duú-ın 34b/2, öl-dük-ü-n-den 25a/3,
tur-duú-uñ 34a/2, yat-duú-ı 14a/7.
-mış- miş
geç-miş iş 19a/7, kal-mış-lar-ı 57b/10, yaàıya gir-
miş bahadır er 22a/12.
c. Gelecek Zaman Sıfat Fiil Ekleri:
-acaú, -ecek
gel-ecek pilav-a 7b/6, giy-ecek 36a/1, kurtıl-acaúuñ
25b/1,
-ası, -esi
öl-esi vaútında 54b/7.
VIII. ZARF FĠĠLLER
a. Hâl Bildiren Zarf Fiil Ekleri: -ı, -i( ikilemede kullanılmış)
gümren-i sokran-ı 8a/9.
-a, -e
iki fiilden oluşan birleşik fiillerde fiiller
arasında bağ görevini üstlenir:
bakagördi 7b/8, çıkageldi 51a/9, diyebile mi 12b/4,
gire mi bilür 55a/12óamd idebile 1b/8 ,idedüştük
27a/9, kılagör 25b/6, ölegör 25a/13, tedbír idegör
48b/12, ùurabilür misin 51b/6, .
-u, -ü eki
di-y-ü 2b/2, bulımazsın 27a/3, isteyügelmiş 39a/4,
uyanugeldi 22a/13,
Metnimizde bir örnekte bu ekin yine hâl bildiren
zarf fiil eki “-araú,
-erek” ekinin yerine kullanıldığını tespit ettik:
yüg(ü)r-ü (yürüyerek, koşarak) 15a/5.
-ken- iken eki
ak-ar-ken 29a/4, diri-iken 27b/7, sağ-iken 25b/1,
şah iken 16a/8, yoà-iken 41b/5.
-araú, -erek
seyr it-erek 3b/11, tefekkür it-erek 28a/6.
b. Zaman Belirten Zarf Fiiller: -ıcaú, -icek
al-ıcaú 70a/6,àafil ol-ıcaú 44a/13, iriş-icek 44b/1,
it-icek-ez 46a/1,
ol-ıcaú 54b/8, otur-ıcak 44b/4, öl-icek-ez 54b/8.
-ınca, -ince; -unca
dest-bÀr ol-ma-y-ınca 69b/2, gör-ince 4a/13, úal-
ınca 55a/7, öl-ince 45b/2,
sabır ol-ma-y-ınca 62b/9, terk it-me-y-ince 17a/13,
toy-ınca 4b/1,
var-ma-y-ınca 20a/9.
Metnimizde bazı örneklerde bu ekin dönemin
özelliğine uygun olmayarak düzlük-yuvarlaklık uyumuna
tabi olduğunu tespit ettik:
seher ol-unca 24a/2,subh ol-unca 11a/8- 16b/9, toy-
unca 51b/3
-madın, -medin
gel-medin 41b/8, gör-medin 60a/12, ol-madın 62a/8,
tur-madın 57a/9, yi-medin 8a/13.
-mezden öñdin
öl-mezden öñdiñ 25b/4.
c. Bağlama Görevindeki Zarf Fiiller: -up,-üp
al-up 34a/2, bak-up 33a/3, berk ur-up 37a/11, cemè
ol-up 6b/13, çaàır-up 28a/11, dön-üp 46b/4,düş-üp
69b/5, gel-üp 32a/9, işit-üp 29a/9, koy-up61a/11,
kurtul-up 25b/2, nÀle it-üp 29a/8, oku-y-up 46a/8,
öl-dür-üp 29a/6, söyle-n-üp 7b/9, tur-ma-y-up
38b/13,uç-up 24b/8,uy-up 12b/1, var-up 30b/13.
-uban, -üben
di-y-üben 49b/9,götür-üben 33b/11, hasret-le-n-üben
62a/5, koy-uban 46b/6, mikdar it-üben 48a/9, oku-y-
uban 69b/12, tut-uban 37a/8, tur-uban 6b/5, uy-uban
70a/8, ün çek-üben 29a/9, var-uban 67a/4, yık-ı-l-
uban 20b/13.
d. –duú, -dük Sıfat Fiilinden Türetilen Zarf Fiil Ekleri
-duúça, -dükçe ( duk + ça, -dığı kadar, -dığı müddetçe)
gelmek iste-dükçe 38a/9, ol-dukça 38a/10.
-duúda, -dükde (duk+da, -dığı zaman)
sen uyu-dukda 25b/13.
II. BÖLÜM – METĠN –
TRANSKRĠPSĠYON ALFABESĠ
a, e ا
b, p ب
p پ
t ت
å ث
c, ç ج
ç چ
ñ ح
ò خ
d د
õ ذ
r ر
z ز
j ژ
s س
ş ش
ã ص
ê , ø ض
÷ ط
ó ظ
è ع
ġ غ
f ف
ö ق
k, g, ð ك
l ل
m م
n ن
v, o, ï,ô, u, ÿ, ü و
h, a, e ه
y, ı, i, í ى
é ء
1b (1) HaõÀ KitÀb-ı EsrÀr -nÀme-yi ÕºÀce-yi èA÷÷Àr
(MefÀèílün / MefÀèílün / Feèÿlün)
(2) Çü bismi‟llahıdur her işde miftÀó
Anuñla başla kim fetó ide FettÀó
(3) Her iş ki olmaya anda õikr-i Óaúú yÀd
Niçe cehd itse olmaz aña bünyÀd
(4) Ki baàlu işlerüñ oldur kilídi
İrişdüren ümìde nÀ-ümídi
(5) Pes andan úullara óamd oldı lÀzım
Daòı şükr ide nièmetde mülÀzım
(6) Anuñ ismiyle zinde-cÀn-ı Àdem
Anuñ óaddiyle úÀ‟imidür bu Àdem
(7) Anuñ şÀnında kim Óaúú didi “levlÀk”
Özi taãdìú idüpdür “mÀèarafnÀk”
(8) Öuluñ ne óaddi var kim ola fÀéiú (1)
Ki óamd idebile ol Óaúúa lÀyıú
(9) Teõellül èacz u òōr-ı bende fermÀn Bulunmaz bundan ulu daòı dermÀn
(10) İlÀhí düzdüñ evvel kÀ‟inÀtı
Bize úulluàa yazdurduñ berÀtı
(11) İlÀhí luùf idüp òÿn -ı keremden
Bizi var eyledüñ ketm ü èademden
(1) Metinde bu kelime ق olarak geçmiştir. Ancak kelimenin aslı فاي
.biçiminde yazılmaktadır فائق
2a (1) Yoàıduú evvel bizi var eyledüñ
Bize ol luùfuñı iôhÀr eyledüñ
(2) Muúadder eyledüñ rızúı dem-À-dem
Denídür ol ki rızú-ıçun yiye àam
(3) Ki ins ü cinn ü ùayr cümle eşyÀ
Öamu èilminde ma„lÿm u müntehÀ
(4) Öamusı kendü óÀliyle feraó-nÀk
Müsebbiódür saña ey ÖÀdir-i pÀk
(5) Saña bende úamusı pÀdişÀhÀ
Münezzehsin úamusından İlÀhÀ
(6) CihÀn ger kÀfir ola ger MüslimÀn
İrişmez kibriyÀña „acz ü noúãÀn
(7) fí BeyÀn-ı Naètü‟l-Nebí äallÀ‟llahu èAleyhi ve
Sellem
(MefÀèílün / MefÀèílün / Feèÿlün)
(8) HezÀrÀn şükr ü minnet ol Refìèe
Bizi ümmet idüpdür ol Şefìèe
(9) Ki anuñ óürmetinden ùaàıla ùaş
Şefíè olsa gerekdür ümmete fÀş
(10) Hem oldur èÀlemüñ şÀhı imÀmı
Görinen cümle maòlÿúuñ hümÀmı
(11) Anuñ èaşúına oldı cümle kevneyn
Düzetdi úapusıyçun úÀbe úavseyn
(12) äafÀ meydÀnınuñ çÀbük -süvÀrı
VefÀ bïstÀnınuñ ebr ü bahÀrı
(13) SelÀm olsun anuñ rÿóına her dem
Daòı ol çÀriyÀrına dem-À-dem
2b (1) Anuñ evvelki yÀri-durur äıddıú
İki èÀlemce vardur anda taãdíú
(2) İrişmesün diyü aña melÀle
Ayaàın ef „íye úıldı óavÀle
(3) Anuñ zehrini cÀndan nÿş úıldı
RevÀfıø cÀnına ol tiş úıldı
(4) Meger ãordı Resÿle Óaúú TeèÀlÀ
Şeb-i mièrÀcdı ki Celle CelÀle
(5) Óabíbüm sen çü yirden şimdi geldüñ
Emínüñ èÀlem üzre kim úılduñ
(6) Didi yÀ Rabb senüñdür èilm-i taóúíú
EmÀnete yarar (E)Bÿbekr-i äıddìú (1)
(7) Óaúú eydür ey Resÿl-ı muèteber ol
yarar olmaú cihÀna muútedÀ ol
(8) èÖmerdür yine (E)Bÿbekrüñ (1) ikinci
Ol aldı dín-i àayrdan ikinci
(9) MedÀyinde oturdı úıldı óarbe
İrişdi tíà-ı zaòmı şarúa àarba
(10) İrürdi Öayãar aña zehri tíz òïş
Alup şerbet gibi úıldı anı nÿş
(11) İşÀret úıldı andan Rÿma yüz ur
İki barmaàı iki gözin úılur kör
(12) Anuñ üni irişen yirde İblís
İdemezidi hergiz mekr-i telbís
(13) Üçüncidür bulara yine èOåmÀn
ÓayÀ ehli vü hem maóbÿb-ı RaómÀn
(1) Metinde bu sözcük vezin geregi تىش ت biçiminde yazılmıştır .
3a (1) ÓayÀsından melek her dem óaõerde
Görürdi MuãùafÀ dÀéim naôarda
(2) Óaõer úılurdı andan ãuda mÀhí
Bilür èÀlem óayÀsını ke – mÀhí
(3) Hem oldur cÀmièi ÀyÀt-ı ÖurÀn
Ki Muãóaf üstüne cÀn úıldı úurbÀn
(4) Anuñ şÀnında didi şÀh-ı devrÀn
Refíúümdür benüm cennetde èOåmÀn
(5) Ki dördünci bulara şÀh- ı Óaydar
Óabíb-i Óaúú hem maóbÿb-ı peyàamber
(6) ŞücÀèi şír ü dil-i maóbÿb-ı YezdÀn
Çalan küffÀra her dem tíg-i bürrÀn (1)
(7) Özin Óaúú yolına ãalan zevÀle
Ki bulur her gedÀ andan nevÀle
(8) Öılan Óayber úapusın pÀre pÀre
İden her dem èadüvvi pÀre pÀre
(9) Didi iki cihÀnuñ sevgülüsi
Benem şehr-i èulÿm oldur úapusı
(10) Daòı evlÀdına hem tÀbièíne
SelÀm olsun ãoñında sÀbıúına
(11) Anuñ eline vü özine ãad-bÀr
äalÀt-ılan selÀm u medó ü tekrÀr
(12) İlÀhí óürmetiyçün ol Nebínüñ
Baàışla günÀhın ben àabínüñ
(13) Öalem çek her òaùÀsına faúírüñ
Yüzi úara úulıyam sen emírüñ
(1) Metinde bu tamlama .biçiminde yazılmıştır تيغ تشا
3b (1) ÓaùÀsız úul cihÀnda gerçi çoúdur
Velí bencileyin híç kimse yoúdur
(2) Senüñ èafvuñ deñizi bí- nihÀyet
Bize bir úaùresi ider kifÀyet
(3 Eger bir úaùre andan eyleye cÿş
Olur èÀlemlerüñ cürmine serpÿş (1)
(4) ëalÀlet çünki senden hem hidÀyet
Saña ùutduú yüzi Àòir nihÀyet
(5) ÓikÀyet-i Evvel fí DívÀne‟i Yuñibbü‟l-mevt-i
èÁliyyeél-ñayÀt
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(6) Bir delü var-ıdı bir vaút iy emín
Dirliginden yig severdi ölmegin
(7) Öarnı aç u cigeri biryÀnıdı
Başı açuú egni hem èuryÀnıdı
(8) Ez-úaøÀ bir gün meger òïr u òacíl
Gitdi NişÀbura ol Àşüfte-dil
(9) Gördi ãaórÀ ùopùolu mÀl u ùavar
At u úoyun cümle óayvÀn anda var
(10) Didi kimüñ milkidür bunlar úamu
Didiler SulùÀn èAmídiñ iy ulu
(11) Seyr iderek gördi kim bir òïş úapu
MÀr u úullar ùururlar der – ùapu
(12) Başdan ayaàa muraããaè ùonları
Ditreşür gül yapraàıdur tenleri
(13) Ellerinde altun ıbrıúlar úamu
Her birisi ãanasın bir mÀh-ı rÿ
(1) Metinde bu kelime ػ .biçiminde yazılmıştır عش
4a
(1) äordı kim bunlar kimüñdür iy èamÿ
Didiler SulùÀn èAmídiñdür úamu
(2) BaèdezÀn gördi bir eyvÀn-ı firÀz
èÁlemüñ ser-hengi anda ser-firÀz
(3) Ol begüñ òalúı firÀvÀn çoú çoú
Yügrüşürler taòt öñünde taòt u fevú
(4) Öıldı bu dívÀne bir şaòãa suéÀl
Didi kimüñdür bu úaãr-ı ber-kemÀl
(5) Didi ol kişi ki iy dívÀne-ser
ŞÀh èAmídiñdür didi iy bí-òaber
(6) Merd-i Mecnÿn didi iy ÀrÀm u cÀn
Baña virmezsin her on gün ním ü nÀm
(7) CÀnına od düşdi ol bí-çÀrenüñ
Acıàı ùutdı hem ol ÀvÀrenüñ
(8) Var-ıdı başında bir rinde (1) külÀh
Atdı göge didi Àh elüñden Àh
(9) Al bu rindeni (1) daòı iy Õü‟l-Kerem
Vir èAmídüñe kim anuñ ola hem
(10) Çün úamusını aña gördüñ sezÀ
Bunı daòı virseñ añadur revÀ
(11) Didi yine úahrıla ey Õüél-Minen
Salùanat gel bundan ögren bÀrí sen
(12) Ben senüñ úuluñam uş gör óÀlimi
Alduñ ol rindemi (1) al hem şÀlımı
(13) Kendü úulın gör nice úılmış èazíz
Õalú öñünden nice úaçar tíz tíz
(1) Sözlüklerde böyle bir kelime geçmemektedir. Ancak “Delik deşik” anlamında
“rinde > rende” sözcügü düşünülmüş olabilir .
4b
(1) Öo beni tÀ ki èAmíde úul olam
Öarnım ùoyınca şÀyed etmek bulam
(2) Bunı didi úıldı yine èazm-i rÀh
Ol zamÀn irişdi fermÀn-ı İlÀh
(3) Ki iy delü sen bizümle itme úÀl
Dimemiş mi-idüñ baña iy Õüél-CelÀl
(4) Sen baña dídÀruñı (1) erzÀni úıl
Öılmayam daòı senüñle úÀl u úıl
(5) Didi úanı ne ol oldı ne òÿ bu
Öapladı cÀnumı àamlar ùopùolu
(6) Óaúú TeèÀlÀ didi sen úılàıl naôar
Gör úalur mı cism ü cÀnuñdan eåer
(7) Çün tecellí eyledi nÿr-ı İlÀh
Naèra urdı úıldı ol dívÀra Àh
(8) Murà-ı rÿóı èarşa seyrÀn eyledi
èÁlemi lÀhÿta ùayerÀn (2) eyledi
(9) Öaldı bunda úÀlıbı pejmürde (3) óÀl
Ne kelÀm u ãavt u ne úìl u ne úÀl
(10) Óaúú TeèÀlÀ MÿsÀya vaóy eyledi
Var benüm dostumı tíz yugil (4) didi
(11) Öıl namÀzını revÀn defn eylegil
ÓÀlini èarø it baña hem söylegil
(12) Vardı Mÿsa gördi bir şaòs-ı feríd
Yüzi nÿr-ıla gün olmış nÀ-bedíd
(13) Diledi anı ki àasl ide revÀn
İndi gökden der-zamÀn iki cüvÀn
(1) Eserin tümünde “yüz” anlamına gelen “dídÀr” sözcü gü ديزاس biçiminde
yazılmıştır.
(2) Aslı ùayerÀn olan bu kelime metinde vezin geregi طيشا biçiminde
yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime ضد .biçiminde yazılmıştır پض
(4) Metinde bu dizedeki kullanımıyla “ yu- (yıka-)” fiili ek uyumsuzlugu örnegi teşkil
eder.
5a (1) Biri yudı biri ãu úoydı revÀn
Bir yeşil ãanduú irişdi der-zamÀn
(2) Yedi óulle ãanduú içinde meger
İki õer naèlın u bir yeşil kemer
(3) Bilesinde tÀcı yaèúÿtı daòı
Ki ol-durur èÀşıúlaruñ úutı daòı
(4) Didiler Biésmiéllahı iy Óaúú sÀyesi
Bu-durur èÀşıúlaruñ sermÀyesi
(5) äıçradı ùurdı revÀn ol dem delü
Geydi bir bir óulle‟i ol sevgülü
(6) Başına úodı muraããaè tÀcı hem
Geydi naèlının yola baãdı úadem
(7) èArşa ùoàruldı yüridi berú-vÀr
Öaldı MÿsÀ vÀlih ü óayrÀn u zÀr
(8) Didi yÀ Rabb iy Kerím ü Õüél-CelÀl
Bu ne işdür bu ne sırdur bu ne óÀl
(9) Didi yÀ MÿsÀ benüm çoú úullarım
äad hezÀrÀn böyle çoú bülbüllerim
(10) Biñde birin görmemişsin sen henüz
Biz saña bir bir meger gösterevüz
(11) Secde úıldı döndi MÿsÀ giriye
Öudret-i Óaúúa kim ola söz deye
(12) EnbiyÀya úudretin úılur èayÀn
İmtióÀn eyler oları her zamÀn
(13) EvliyÀ vü enbiyÀdan iy Kerím
Sen bizi ayırma bir dem iy Raóím
5b (1) ÓikÀyet-i æÀní fí DívÀne‟i Bí-ÖarÀr
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(2) Vardı bir Mecnÿn úatına bir èazíz
TÀ bile óÀli nedür ide temyíz
(3) Gördi başdan ayaàa dek külli nÿr
İki èÀlemden ferÀàat pür óuøÿr
(4) Didi ol dívÀneye óÀlüñ nite
İştehüñ var mı-durur şimdi lÿta
(5) Didi on gündür yemen híç neste ne
On kişi lÿtı gerekdür yig tene
(6) TÀ ki ãafram sÀkin ola bir nefes
Öılmaya hergiz daòı lÿta heves
(7) Ger cılavın úosam anuñ iy mezíd
Şehri daòı yiye ùoymaz bu pelíd
(8) Didi göñlüñ òïş ùut ümidin revÀn
Saña óelvÀ alayum biryÀn u nÀn
(9) Didi úavàa eyleme iy KetòuêÀ
Astacak (1) söyle işitmesün ÕuêÀ
(10) ZinhÀr Àheste çıúar ÀvÀzuñı
TÀ ki Óaúú işitmesün bu rÀzuñı
(11) Yoàsa úomaz seni nesne virmege
Belki úomaz bunda daòı ùurmaàa
(12) Didi ol merd-i èazíz iy şÀh-ı dín
Anı bizden yeg seversin sen yaúín
(13) Sevdüginden nesne esirgemez ol
Böyle niçün dirsin iy dívÀne úul
(1) Sözlüklerde bu kelime bulunmamaktadır. Di ger nüshalardan hareketle
“usulca” anlamına geldigi söylenebilir.
6a (1) Didi sevdügümi-durur ãuçum hemÀn
Sevmeseydüm baña da virürdi nÀn
(2) Çoú seveni dÀ‟im acından úınar
Dınar olsañ der ki Óaúú seni sınar
(3) Bunca bu ne tecrübedir bilmezem
Ol bilür òïd yavuz iş ben úılmazam
(4) Dürlü dürlü imtióÀn eyler beni
Aç u çıplaú yalıncaú eyler beni
(5) GÀh úılur dürlü belÀlarda esír
İltifÀt etmez baña ol dest-gír
(6) Sevmeyene terbiyet eyler müdÀm
Seven işin girüye ãalar müdÀm
(7) Dostı úoyup düşmenine bulışur
Düşmeni de dostlarına gülişür
(8) Öahrınuñ içinde luùfı gizlüdür
Görür anı her ki gerçek gözlüdür
(9) Ol èazíz eydür ki iy şÿríde-cÀn
Çün saña virmez ÕuêÀ óelvÀ vü nÀn
(10) Daòı úomaz özgeyi de virmege
Bunda bir óikmet var ola iy dede
(11) Didi óikmetden degül óÀli bu óÀl
Göstereyim ben saña yaòşı miåÀl
(12) Óaúú Te‟ÀlÀ iki ev úıldı binÀ
Birisi bÀúídür biri fenÀ
(13) İkisinde nièmet itdi mÀl-À-mÀl
İllÀ bu nièmet ãoñı küllí vebÀl
6b
(1) Gör kelÀmında dir اؽشتا (1) وا İllÀ ãoñında çü dir ال تغشفا (1)
(2) Ev eyesin yimege teúlíf ider
Yine úorúudur ıraúdan yime dir
(3) Ol yimek hergiz boàaza mı varur
Anı kimse yimez ıraúdan ùurur
(4) Olmasaydı ol HüdÀda ( 2) ol peyÀm
Yiridüm şimdi bu şehri ben tamÀm
(5) Ol yeg ola ki bu evden gidevüz
Bu òarÀb evde ùuruban néidevüz
(6) Çünki nièmet anda boldur úorúu yoú
Bunda òïd nièmet bulınmaz úorúu çoú
(7) Ne ùururuz bÀrí bundan gidelüm
yÀ bu virÀnede ùurup néidelüm
(8) El getürdi didi iy dÀnÀ-yı rÀz
Pesdir imdi bize bu èömr-i derÀz
(9) Geldi hatifden nidÀ iy baór-ı nÿr
Muntaôırdur saña óÿrí hem úuãÿr
(10) Vaútidür seyrÀn idesin cennete
Zaómeti tebdíl idesin raómete
(11) Didi “ÁmennÀ” vü teslím itdi cÀn
VÀãıl oldı aãlına ol pÀk-ı cÀn
(12) Öaldı óayrÀn bu işe merd-i èazíz
Techízin itdi vü yudı tíz tíz
(13) Ulu kiçi cemè olup úıldı namÀz
eylediler Óaúúa biñ dürlü niyÀz
(1) A‟râf Sûresi 31. âyet.
(2) “İslam dini” anlamını taşıyan bu kelime metinde ذا Ģeklinde yazılmıĢtır.
7a (1) Defin úıldılar bular ièzÀzıla
Evine döndi bular úamu bile
(2) yaru gice ùurdı örü ol èazíz
Makbereden yaña vardı tíz tíz
(3) Gördi bir cemèi melek rÿóÀníler
Çevre almış úabrini revóÀníler
(4) Õatm-i ÖurÀn oúur anlara yir yeri
Özi ortada oturmuş diri
(5) Çünki oúudı bular òatmi tamÀm
Ayaú üstine ùurdı dívÀne úıyÀm
(6) Didi bunlara ki siz òïş geldiñüz
Ne maúÀmı bize maèlÿm úılduñuz
(7) Didiler Firdevs-i ÁèlÀdur yirüñ
Hem maúÀmıdur o yir serverlerüñ
(8) Muntaôırdur saña anda óÿríler
Õÿb-ı cemÀlüñi úamu görmek diler
(9) ÓikÀyet-i æÀliå fí Lÿt DívÀne
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(10) Varıdı bir merd-i dívÀne meger
El yumışdı bu cihÀndan ser-te-ser
(11) Bí-dil idi àÀyet ol şÿríde-óÀl
İtmez-idi kimseyilen úìl u úÀl
(12) On yedi gün bulmadı úut-ıla zÀd
Bulmadı nefsi bu maèníden murÀd
(13) Nefsi àÀyet de taøarruè eyledi
Beni bir úatla ùoyur elbet didi
7b (1) Vardı bir mescide girdi merd-i rÀz
Öıldı anda Óaúúılan nÀz u niyÀz
(2) Didi ol dem iy Semíè ü iy Baãír
Öarnımuñ óÀline òïd sensin Õabír
(3) Nite virmezsin firÀvÀn nièmeti
Çekdürürsin baña bu zaómeti
(4) Tíz getür bir ãaóın ùolu pilÀv
İki etmek bile daòı òalúa úılma cÀv
(5) Yine yüz altun daòı yimiş bahÀ
Bu sehil işdür revÀn bitür şehÀ
(6) Õoş murabbaè oturup açdı başın
Gelecek pilÀva bilerdi dişin
(7) HÀ baúar kim öñüne nesne gele
Õïş yiyüp nefsi murÀdını ala
(8) Baúagördi ne gelür var ne gider
İşid imdi ol delüyi kim néider
(9) Acıàı ùutdı buladı başını
Söylenüp úırcıldadurdı dişini
(10) Didi yÀ Rabb çün ki virmezsin bunı
Yıú bu mescidi revÀn öldür beni
(11) Bunı didi düşdi yanı üstine
Ùurdı ol dem kendü cÀnı úaãdına
(12) NÀgehÀn bir taòta çatladı revÀn
Bir pÀre ùopraú döküldi nÀgehÀn
(13) Bunı çün gördi revÀn ùurdı delü
Didi bunı tíz işitdiñ iy ulu
8a (1) Didi bu işlerde cüstsin bí-gümÀn
Yıúasın òalú üstine saúf-ı girÀn
(2) Boynuña alduñ úamunuñ rızúını
Bu ne èÀdetdür saña kim iy áaní
(3) Kim Óaúúın dilerse inkÀr idesin
Başına ùopraàı íåÀr idesin
(4) Çün buña cüst olasın aña kehel
Öldürürsin beni bunda bí-maóall
(5) BÀrí ol yıú ki çıúam bundan úaçam
Aç yüriyem söyle ıraúdan baúam
(6) Dört yanını baãdı ùopraú ol zamÀn
Ùaşraya çıúmaàa bulmadı amÀn
(7) Börkini dişine aldı sürinür
Bu bıcaàa ol bıcaàa urınur
(8) Ùaşraya çıúdı be-her derd ü belÀ
Başı gözi pÀre pÀre mübtelÀ
(9) Gümreni ãoúranı giderdi yola
Gördi bir kişi gelür úulı bile
(10) Bir ùabaú içi ùolu türlü ùaèÀm
Õºïca(1) öñünce getürmiş bir àulÀm
(11) Bunı gördi òºïca(1) çün virdi selÀm
Eytdi size gönderildi bu ùaèÀm
(12) Õºïcaya(1) didi ki bu ne mÀ‟ide
İncidenden ãoñra pes ne fÀéide
(13) Yimedin virdi baña yüz biñ belÀ
Ger yir-isem ol bilür kim ne úıla
(3) Bu kelime metinde ج خ Ģeklinde yazılmıĢtır.
8b (1) Ol da aña yimegi daòı aña
Yüri var işüñe úo beni baña
(2) Didi iy dívÀne Óaúú virdi bunı
Çoú selÀm itdi daòı ãordı seni
(3) Didi iy òºïca ãınamışam anı
Çoú belÀya uàradıpdur ol beni
(4) Vaède virmişdi kelÀmında bize
Rızúuñuzı virürem küllí size
(5) Virür illÀ incidür andan virür
Bir øaèífe gör nice ùaşlar urur
(6) Bir nevÀle aldı ondan úıldı nÿş
Düşdi cÀnına hezÀrÀn dürlü cÿş
(7) Naèra urdı didi iy dÀnÀ-yı rÀz
Sensin iden her øaèífi bí-niyÀz
(8) Bunuñ üstüne yimeyem hergiz ùaèÀm
Öırú yıl olursa daòı èömrüm tamÀm
(9) Her nefesde èıyd idi aña müdÀm
Çevre yanında ùaèÀm idi tamÀm
(10) Óaúú cemÀlıydı aña her dem àıda
Ancılayın èÀşıúa cÀnlar fidÀ
(11) Mıãır ehli niçe yıllar bí-òaùÀ
Yÿsufuñ óüsninden aldılar àıdÀ
(12) Hüsn ü maòlÿú olıcaú derde devÀ
ÕÀliúüñ óüsni àıdÀ olmaú revÀ
(13) YÀ İlÀhí sen bizi úılduñ àaríb
Ol àıdÀdan eylemegil bí-naãíb
9a (1) Çün biz ol úavmüñ muóibbíyüz úadím
Bizi anlardan ayırma iy Raóím
(2) Öıl bularuñla muãÀóib sen bizi
Anlaruñla eyle hem óaşrumuzı
(3) Çün seven sevenile úopsa gerek
Anları sevdür İlÀhí tízrek
(4) Nefse virme anlaruñ inkÀrını
Kesme dilden anlaruñ efkÀrını
(5) ÓikÀyet-i Rabiè fí Burò-ı Esved
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(6) Varıdı MÿsÀ zamÀnında meger
Burò-ı Esved adlu bir dívÀne er
(7) PehlevÀn idi úatı ol şÀh-ı dín
Yoàıdı mÀnendi der-rÿ-yı zemín
(8) äÿrete bir pÀk-tırÀş ÀbdÀlıdı
Maènide àÀyet de ãÀóib-óÀlıdı
(9) DÀéimÀ vírÀnede olurdı ol
Degme kimse bulmaz-ıdı aña yol
(10) Oldı MÿsÀ úavmine bir yıl meger
Öaóù u teng ü ser-be-ser ez-òuşk-ı ter
(11) İnmedi gökden yire bir úaùre Àb
Açlıú elinden cihÀn oldı òarÀb
(12) Gerçi MÿsÀ her gün iderdi duèÀ
Olmaz-ıdı óÀceti hergiz revÀ
(13) Çıúdı istisúÀya úırú gün ol tamÀm
Öavmi-y-ile bulmadı fetó iy imÀm
9b (1) áaybete başladı òalúı yir yirin
Didiler Óaúú bunı red itdi yaúín
(2) Oldı MÿsÀ bu òaberden bí-úarÀr
El getürdi didi iy PerverdigÀr
(3) Ne sebebdür kim duèÀm olmaz úabÿl
KÀfir oldı úamu úavm oldı melÿl
(4) Geldi hÀtifden nidÀ kim iy Kelím
Eylemez senden úabÿl anı Kerím
(5) Çekme zaómet var otur iy şÀh-ı dín
Bu duèÀ olmaz úabÿl senden yaúín
(6) Didi MÿsÀ yÀ İlÀhe‟l-èÁlemín
Ne-durur bunuñ devÀsı yÀ Mÿèín
(7) Óaúú TeèÀlÀ yine yÀ MÿsÀ didi
Bir úulum var Burò-ı Esveddür adı
(8) Bu işüñ menèíne çün ol oldı sed
Yine hem andan olur size meded
(9) Var anuñ göñlüni òoşnÿd eylegil
Bu duèÀyı yine andan dilegil
(10) Didi ne yirde olur yÀ Rabb ol
Öançarudan varur imdi aña yol
(11) Dir fülan vírÀnede yatmış-durur
Varlıàından èÀlemüñ utmış-durur
(12) Vardı MÿsÀ gördi kim bir ùurfa er
Arúası üstüne yatmış bí-òaber
(13) Yürüdi MÿsÀ revÀn virdi selÀm
Didi yÀ MÿsÀ nedür söyle kelÀm
10a (1) Didi bildüñ çünki MÿsÀ olduàım
Hem bilürsin niçün ola geldügüm
(2) Didi saña küsmişem ben iy Kelím
Öomadum saña yaàış vire Kerím
(3) Niçün bir úatla gelmedüñ baña
Gelmedüñse gör ki néeyledüm saña
(4) Çünki geldüñ gel otur uşbunda (1) sen
Gör nice söyleşürem anuñla ben
(5) Sen utanursın ola òïş sÀzıla
Söyleşürsin ola yüz biñ rÀzıla
(6) Ben kötegi öyle ururam aña
Yaàmurı gör nice aluram saña
(7) Bir kötegi varıdı Ànuñ meger
Eline aldı revÀn ol şír-i ner(2)
(8) Naèra urdı kötegi çaldı yire
Didi tíz ol yaàmurı vir bunlara
(9) Yoàsa bir kez eylerem egri naôar
èArş-ı kürsí eylerem zír ü zeber
(10) Burò-ı Esved çün bu sözi söyledi
Yaàış u sil (3) èÀlemi àarú eyledi
(11) MÿsÀ başın aldı úaçdı evine
Zehresi olmadı kim bir kez ùına
(12) Bir niçe gün geçdi çün MÿsÀ revÀn
Geldi tÀ kim göre anı bir zamÀn
(13) Gördi çün MÿsÀya dir iy Õü-Fünÿn
Bir kötekden gör nice oldı zebÿn
(1) Metinde bu kelime çift hareke ile ؽثذ .şeklinde yazılmıştır ا(2) Metinde bu kelime ؽيشش şeklinde yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime grubu ياغؾ عي Ģekl inde yaz ı lmıĢ t ı r .
10b (1) Didi MÿsÀ iy emín ü rÿzigÀr
Õïş göre mi bu sözi PerverdigÀr
(2) Didi òïş gelmese yÀ MÿsÀ aña
Bunca yaàmur mı virürdi ol saña
(3) Didi iy äÀniè ki bu óÀlet nedür
Bu ne sırdur bu ne úudret bundadur
(4) Óaúú TeèÀlÀ didi kim sen fÀrıà ol
Óaøretüme var benüm bir niçe yol
(5) Her úulum bir dürlü yirden seyr ider
Her biri bir meõhebi ùutmış gider
(6) Öamusı baña gelürler àam yeme
SÀkin ol híç kimseye nesne dime
(7) Baèøısına böyle virmişem sülÿk
ÕÀãlar bölügidür işbu bölük
(8) Bunlara ùolaşmaàıl sen zínhÀr
Olmayasın tÀ úatumda şerm-sÀr (1)
(9) ÓikÀyet-i ÕÀmis fí NÿşirrevÀn
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(10) Vardı NÿşirrevÀn bir vírÀneye
Uàradı vírÀnede bir dívÀneye
(11) NÀleden dönmiş vücÿdı nÀle hem
Özi maóv u úÀle dönmiş óÀle hem
(12) Hem metÀèı dünyÀda bir kÿze Àb
Yaãduàı kerpiç döşegi hem turÀb
(13) Baş açuú yalın ayaú èüryÀn u zÀr
Bir èaceb şaòãdur velí bí-iòtiyÀr
(1) Metinde bu kelime vezin geregi غاس .şeklinde yazılmıştır ؽش
11a (1) Didi ol dívÀneye óÀlüñ nedür
İşbu (1) vírÀn içre aóvÀlüñ nedür
(2) Ùurdı NÿşirrevÀn yanında çoú zamÀn
Öaldı óayrÀn berzaò-ı Àn nÀ-tüvÀn
(3) Didi dívÀne ki kim dirler saña
Dir NÿşirrevÀn èÁdil dirler baña
(4) èÁdil oúurlar beni her cÀy-gÀh(2)
Didi anlaruñ gözine òÀk-i rÀh
(5) Bir yalancı ad çıúarmışlar saña
èÁdilem diyü sevinürsin aña
(6) èAdil bu mıdur ki otuz yıl tamÀm
Bu vírÀnede yaturam iy hümÀm
(7) Özüme úut itmişem berk ü (3)giyÀh
Yaãduàım kerpiç döşegim òÀk-i rÀh
(8) Gündüz yaúar vücÿdum ÀfitÀb
Giceler tÀ ãubó olunca berú ü Àb
(9) GÀhı bÀrÀn içre her dem sÿze-nÀk
GÀh àam-ı nÀn-ıçun olmışam helÀk
(10) GÀhı óayrÀnam özümden bí-òaber
Kimsenem yoú hem ide bir kez naôar
(11) MübtelÀyam uş görürsin óÀlümi
Geçürürem işbu nevèa aóvÀlümi
(12) Sen uyursın gice òïş bir taót-ı õer
Her yañadan ãad hezÀrÀn sím ü õer
(13) Ayaàun úatında şemè ü meşèale
Bir úadeó yanuñda hem cüllÀbıla (4)
(1) Metinde bu kelime .şeklinde yanlış yazılmıştır اؽي(2) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla جايىا şeklinde yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime .şeklinde yanlış yazılmıştır تشو
(4) Metinde bu kelime چالب şeklinde yazılmıştır.
11b (1) Cümle èÀlem bende-i fermÀn saña
Dilesem virmezler uş bir nÀn baña
(2) Sen çünÀn ben çünín bí-óÀãılam
Daèví úılursın ki andan èÀdilem
(3) Öıl benüm óÀlümi ÓÀlikden úıyÀs
èÁdilem dime yüri iy nÀ-sipÀs
(4) èÁdilem dime bÀrí iy nÀ-bekÀr (1)
Sendeki èÀdil cihÀnda ãad hezÀr
(5) èÁdil-iseñ gel berü iy pür-hüner
Bir gice benümile ol tÀ seóer
(6) Yime içme uyıma geyme óarír
Gör vücÿduñ kalbini nice úurur
(7) Çünki bu işlere ùÀúat úılasın
PÀdişÀh-ı èÀdil ol dem olasın
(8) Yoàsa virme nefsüñe çend-ín àurÿr
Öo beni söyletme var epsem otur
(9) İşidüp bu sözleri NÿşirrevÀn
Gözlerinüñ yaşı sil oldı hemÀn
(10) Didi tíz idüñ buña tedbír-kÀr
Õiõmetin idüñ bunuñ leyl ü nehÀr
(11) Didi òïşdur baña işbu cÀy-gÀh(2)
Eksügüm degül naèímüm (3 ) pÀdişÀh
(12) Çoú ùolaşma ben àaríb Àşüfteye
Yitmek olmaz daòı kÀr-ı refteye
(13) CÀy-gÀhımdur (2) bu vírÀne benüm
Bundan özge daòı yoúdur meskenüm
(1) Metinde bu kelime اتىاس şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla جايىا şeklinde yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime .şeklinde yazılmıştır عي
12a (1) Bunı didi çekdi başın úoynına
Öaldı óayrÀn şÀh delünüñ oynuna
(2) èÁdil oldur ki ola der-milk-i cihÀn
DÀd ala ol kendü nefsinden nihÀn
(3) Seçmeye èadl üzre hergiz òÀã u èÀm
Özi gibi göre her òalkı tamÀm
(4) Öıl ucınca èadle ger èÀr ayleye
Özüni bí-şek giriftÀr eyleye
(5) Şemmece èadliyle çün kim dürişe
ÙÀèati yek-sÀle deróÀl irişe
(6) ÓiöÀyet-i SÀdis fí DívÀne Ùÿlÿ
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(7) Meger varıdı bir mecnÿn u bí-dil
CihÀnuñ pehlevÀnı merd-i muúbil
(8) Çıúamazdı òalÀyıú ortasına
Yiten bir ùaş ururdı arúasına
(9) Düşer bir gün uşaúlar cengine ol
Ururlar başına arúasına bol
(10) Uşaúlar ùaş atarlar her yañadan
Ùolu yaàmaàa başladı havÀdan
(11) Delü yüzin çevürdi ÀsumÀna
Didi iy ÖÀdir-i Óayy u TüvÀnÀ
(12) Saña néoldı ki benden böyle ùoydun
Ki sen daòı bu uşaúlara uyduñ
(13) Olar ùaşa ùutarlar sen ùoluya
RevÀ mıdur senüñ gibi uluya
12b (1) Ki uşaú sözüne uyup úalasın
Baña buncılayın işler úılasın
(2) Çü mest-i kÀmil Óaúúıdı ol merd-i kÀmil
Óaúúa òïş geldi bu sözler yaúín bil
(3) Velí bilgil ki òurşíd-i ser-efrÀz
Götürmez her kişiden nükte vü nÀz
(4) Nedir fikrüñ senüñ iy merd-i àÀfil
Diyebile mi bu sözleri èÀúil
(5) Pes anlaruñla Óaúúuñ bir sırrı var
Ki olmaz maórem ol sırra her aàyÀr
(6) Degülsin çünki yÀri merd-i mehcÿr
Yüri cehl-ile úalma bÀrí maàrÿr
(7) Sözi sırr-ıla söyle úılma iôhÀr
Ki mestÿr olsa yegdür sÀhib-esrÀr
(8) Çü şÀdí yoú göñülde àam yeridür
Çü derd olmaya ne merhem yeridür
(9) èAzíz misen sözi fikr eyle zinhÀr
Ki her nÀkıs olamaz ãaóib-esrÀr
(10) Çoú yıllardur bu yolda úalmışam zÀr
Bulabilemez bu yolda mÿnis-i yÀr
(11) Ki girmez ele bir hem-dem muvÀfıú
Velí çoú hem-nişín illÀ münÀfıú
(12) Ki yavuz hem-nişíndendür belÀlar
Seni Óaúúdan úoyar ol mübtelÀlar
(13) Dile òÀmÿş ol çün maóremüñ yoú
Óaõer úıl çün muvÀfıú hem-demüñ yoú
13a (1) Erenlerden üç işi eyle èÀdet
Õamÿşı vü ãabÿr u úanÀèat
(2) Ùaríú-i merd-i èuzlet-cÿy olàıl
CihÀn ehli-ile hem òïş òÿy olàıl
(3) CihÀn ehli olupdur cümle reh-zen
Yürür ãÿretde er maèníde zen
(4) Eger meyliñ Óaúúa olursa bir dem
Olamazlar senüñle yÀr u hem-dem
(5) Eger meyliñ ola bir dem fesÀda
Öñüñce yügrüşürler òïş piyÀde
(6) äurÀói ( 1 ) bir yaña bir yaña şÀhid
Nice olasın orta yirde zÀhid
(7) Güõer úıl sen bu dívler òÀnesinden
İşitme anlaruñ efsÀnesinden
(8) Biri şÀdí birisidür mÿãíbet
Gözü göñlü ùolu tezvír ü àıybet
(9) CihÀn ùopùoludur bí-hÿde sözden
Óasÿddan bed-naôardan egri gözden
(10) Öalıpdur cÀn u dil ortada maóbÿs
Görinmez gözlere gerçi ki maósÿs
(11) Bilemez çünki cÀn başı ayaúdan
Ne úılsun ten ki düşmişdür ayaúdan
(12) Niçe òÿn-Àblar içdi bu cÀnlar
Üşendiler bu yolda üstüòÀnlar
(13) BüzürgÀn-ı cihÀn iy merd-i huşyÀr
Bu yolda cÀn virürler günde ãad-bÀr
(1) Bu kelimenin aslı صشاد şeklinde yazılırken metinde صشاخ şeklinde
yazılmıştır.
13b (1) MÿsÀ gibi elüñe al èaãÀ sen
Dilerseñ nefs-i Firèavnı baãasan
(2) Yoluñda anca var reh-zen senüñ‟çün (1)
Dir-isem aàlaya düşmen senüñ‟çün
(3) Øarÿretdir ki gitmeklik gerekdür
Yaraàı yaòşı itmek yigrekdür
(4) Yüri èÀşıúlaruñ ardınca her dem
Çü segden kem degülsin iy Mükerrem
(5) O sırdan çün ki seg bir şemme ùoydı
Öodı bu cífeé anlara uydı
(6) HezÀr senüñ gibi çoú çekdi zindÀn
Öabÿl eyledi úayımadı (2) yoldan
(7) Ne yidi içdi ne òïd eyledi òÀb
Seg-i AãóÀb-ı Kehf çün oldı aóbÀb
(8) Eger gerçek er-iseñ merd-i rÀh ol
FenÀ bul evvel andan pÀdişÀh ol
(9) Eger dise ki başıñ úo bu yolda
Gerek olmaya èuúde cÀn u dilde
(10) Eger dise gerekmezsin baña sen
Gereksen cÀn u dilden şÀd olasan
(11) Eger bu cümleden yüz döndüresin
Yaúín bil iy merd sen er degülsin
(12) ÓikÀyet-i Sabíè fí Burò-ı Esved DívÀne
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(13) Gider-idi bir zamÀn bir pÀdişÀh
Ùaà ãaórÀ ùopùolu aòyÀl (3) u sipÀh
(1) Metinde bu kelime grubu عڭچ şeklinde yazılmıştır. (2)Metinde “úayı-“ olarak geçen bu sözcük “Sapmak, yüz çevirmek” anlamlarına gelen
“úayıú-“ fiilidir.
(3)Aslı uzun ünlü ile yazılan bu kelime metinde اخي şeklinde yazılmıştır.
14a (1) Uàradı meger yolı vírÀneye
Ùuş gelür şÀh anda bir dívÀneye
(2) ŞÀhı gördi ol delü híç ùurmadı
ŞÀh ne kim ãordı cevÀbın virmedi
(3) Õïş ferÀàÀt ayaàın uzatmış ol
Çevresini leşker aldı ãaà u ãol
(4) ŞÀh eydür iy gedÀ iy òÀk-i rÀh
Hürmet-ile neçün itmezsin nigÀh
(5) PÀdişÀhdur geldi leşker píş ü pes
Nişe ùurmazsın öri iy híç-kes
(6) Sen kim olasın ki ben teki pÀdişÀh
Gelesen ùurmayasın iy òÀk-i rÀh
(7) Didi ol dívÀne‟i ãÀóib-naôar
Yatduàı yerden yanı üste meger
(8) Didi iy şÀh-ı mecÀzí urma lÀf
Niçe söylersin sözi bunca güõÀf (1)
(9) Ne sebebden saña óürmet úılayum
MÀlıçun seni ulu mı bileyim
(10) MÀlıla ÖÀrÿn olursañ iy zebÿn
Sen daòı öyle olursın ser-nigÿn
(11) Yoòsa ger Nemrÿd olasın yÀ sipÀh
Olasın bir mÿrçe (2) elinde tebÀh
(12) Ger olasın cümlesinden müntehÀ
Bulmayasın dest-i ecelden rehÀ
(13) Ger ola èilmüñ olmaya èamel
Olasın İblís-i åÀní der-meåel
(1) Kelime, metinde, وضاف Ģekl ind e yazı lmı Ģ t ı r .
(2) Metinde bu kelime سج şeklinde yazılmıştır.
14b (1) Ger behişt (1) ola sarÀyıñ sím ü òışt
Miåli ŞeddÀd olasın maórÿm-behişt
(2) Olmaya ger sende bunda èayb u bed
İkimüz hem-reng olavuz iy òıred
(3) Bu ãıfatlar çün ki lÀzımdur saña
Sen nedir faøluñı göster gel baña
(4) Çün ikimüz de bir erden gelmişüz
Nuùfe olup raóm içinde úalmışuz
(5) Yine bir yoldan çıúup geldük bile
Şimdi híç olmaz anı almaú dile
(6) İkimiz daòı bile öliserüz
Söyle úanúımuz diri úalısaruz
(7) Çün úamu nevèíyle saña hem-demüm
Söyle baña kim neden senden kemüm
(8) Kişi kim buncılayın yoldan gele
Ne revÀdur aña ki daèví úıla
(9) Yüri hey bí-çÀre bu kibrüñi ãal
Öıl tevÀøuè Óaúú rıøÀsın ele al
(10) Biliñüz öz òılúatuñ bünyÀdını
Ôulm itme vir úamunuñ dÀdını
(11) ŞÀhları Óaúú dÀd içün òalú eyledi
Õalúa buyurdı muùíè oluñ didi
(12) Yüri Óaúú emrini øÀyiè eyleme
Var otur èadl-ıla daòı söyleme
(13) Bunı didi ùurdı yüridi hemÀn
Öaldı óayrÀn şÀh orada çoú zamÀn
(1) Metinde bu kelime غتب şeklinde yazılmıştır.
15a (1) Didi bu şÿríde yandurdı beni
Ne kişidür bildürüñ baña bunı
(2) Didiler kim budur iy şÀh-ı zemín
Burò-ı Esved diyilen ol pÀk-ı dín
(3) ŞÀh meger kim Buròı işitmiş-idi
Gice gündüz yola göz ùutmış-ıdı
(4) Çün işitdi bu sözi şÀh-ı serend
Özin etden ãaldı ol dem bí-gezend (1)
(5) Yürüdi ardınca yügrü bir zamÀn
Bir naôar gördi gider anı hemÀn
(6) ŞÀh yügürdi tÀ ki kÿtÀh ola yol
Yine baúdı gördi àÀèib olmış ol
(7) Ùutdı bilin nevóÀ úıldı pÀdişÀh
Aàladılar şÀhıla cümle sipÀh
(8) Girü döndi şÀhıla òayl u òaşem
Öapladı göñlüni şÀhuñ derd ü àam
(9) Taòt u tÀcın èÀúıbet terk eyledi
İşini AllÀh ile berk eyledi
(10) Terk idenler buldılar Óaúúdan murÀd
Anlaruñ‟çündür cihÀnda olmaz ad
(11) Çün ire Óaúúdan hidÀyet bir úula
Taòt u tÀc anuñ úatında bir pula
(12) Gördüñ İbrÀhím ad hem néeyledi
Taòt u tÀcı gör nice terk eyledi
(13) Eyle terk etdügi‟çün ol peleng
İgnesin çıúardı deryÀdan neheng (2)
(1) Kelime metinde, ت وضذ Ģek l inde yazı lmı Ģ t ı r .
(2) Metinde bu kelime ته şeklinde yazılmıştır.
15b (1) Köhnesin diker ol bir gün meger
İmtióÀn itdi anı bir iki er
(2) Gördi her iplik ki köhneden geçer
Kehle úanı-ıla boyanur ser-te-ser
(3) Didi ol kişi aña kim iy emín
Taòt-ı Belhe şÀhıduñ iy pÀk-ı dín
(4) Terk idüben faúir úılduñ iòtiyÀr
Nişe úılmaduñ maèÀş-ı rÿzigÀr
(5) Acıàı geldi bu dem ol şÀh-ı dín
Baóre ùaşladı elinden ignesin
(6) Didi kim iy balıúlar siz tíz oluñ
İgnemi buluñ baña aluñ gelüñ
(7) äad hezÀrÀn mÀhí çıúdı ol zamÀn
Her biri bir igne almış der-dehÀn
(8) Didiler bu mıdur iy şÀh-ı bülend
Dönmezüz boynumuza ãalsañ kemend
(9) Bu degüldür didi ol şÀh-ı peleng
Çıúdı deryÀdan hem-Àn-dem bir neheng
(10) Gözi üste igne‟i ãançmış gelür
Getürür İbrÀhíme gör ne úılur
(11) Virdi İbrÀhíme ol mÀhí selÀm
Õïş faãíó ÀvÀzıla açdı kelÀm
(12) Didi kim Óaúú baña ilhÀm eyledi
Sır evinden benüm-ile söyledi
(13) Didi var İbrÀhími görgil revÀn
İgnesini baóre ãaldı bu zamÀn
16a (1) MÀhiler úamusı cüst ü cÿdadur (1)
Baóir òalúı úamu hÀy u hÿdadur (2)
(2) Var fulan yirde durur didi baña
Bunı ilet kim yaòşı tuófedür saña
(3) MÀhi yÿnusdur ecdÀdum benüm
Óaúú TeèÀlÀ virdi uş dÀdum benüm
(4) Anı görmedümse gördüm seni
ElvedÀè olsun unutmaàıl beni
(5) Bunı didi gitdi ol mÀhí meger
Öaldı ol kişi orada kÀr u ker
(6) Didi İbrÀhím aña kim iy cüvÀn
Ulu milk olur bu milk-i cÀvidÀn
(7) Ol óükÿmet mi uludur yoòsa bu
Fikir eyle özüñe iy ník-hÿ
(8) ŞÀhiken biz Belòe ol SübóÀnumuz
Baóre geçürmezidi fermÀnımuz
(9) Şimdi berr ü baóri (3) yek-sÀn eyledi
èÁlemi ol bize fermÀn eyledi
(10) Pes bu milk andan uludur bil yaúín
ÙÀlib ol var ebleh olma iy emín
(11) ÙÀlib itsün Óaúú úamu èÀlemleri
Raómeti-ile ùoylasun Àdemleri
(12) ÓikÀyet-i æÀmin fí Şeyò-i èÁlí Rañmetu‟llÀh
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(13) Varıdı bir Şeyh-i Áèli nÀm-dÀr (4)
Gördi uyòuda meger ol kÀm-kÀr (5)
(1) Kelime, metinde, ددس جغت .şeklinde yazılmıştır ج
(2) Metinde bu kelime ا دذس şeklinde yazılmıştır.
(3) Bu kelime grubu metinde تش .şeklinde yazılmıştır تذش
(4) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla ذاس .şeklinde yazılmıştır ا
(5) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla ىاس .şeklinde yazılmıştır وا
16b (1) Bir yola girür ki rÿşendir çü mÀh
Bir ferişteh geldi ona píş-rÀh
(2) Didi èazmüñ úançarudur iy èazíz
Niçün böyle gidersin tíz tíz
(3) Didi èazmim bu zamÀn dergÀhadur
Hem penÀhım dÀéimÀ AllÀhadur
(4) Ol ferişteh didi kim iy bí-òaber
Yoú ola muùlaú senüñ èaúlıñ meger
(5) Bunca esbÀb u yÀ bunca kÀr u bÀr
Öor mı varmaàa seni iy şerm-sÀr (1)
(6) Utan Àòí bu úamu emlÀkılan
Öurb istersin o õat-ı pÀkılan
(7) KÀr u bÀrı girü úoduñ iy èazíz
Óaúúı seversin yürürsün tíz tíz
(8) Bunca lenger kim aãılmışdur saña
Seni úor mı ki varursın sen aña
(9) äubó olunca ol kişi oldı helÀk
Ùañlacak varın taãadduú itdi pÀk
(10) Bir nemed parası úodı ol hemÀn
Kendüye ùon itdi ol şeyò-i zamÀn
(11) Uyıdı gice yine ol pÀk-bÀz (2)
Ol ferişteh yine geldi hem-çü bÀz
(12) Didi úaãduñ úançaru iy pÀk-ı dín
Didi úaãdum úurb-ı (3) Rabbü‟l-èÀlemín
(13) Didi iy bí-èakl u óayrÀn u ãamed
Anda ãıàışur mı bu òayra nemed
(1) Metinde bu kelime grubu vezne uymak maksadıyla غاس .şeklinde yazılmıştır ؽش
(2) Metinde bu kelime grubu vezne uymak maksadıyla پان تاص şeklinde yazılmıştır. (3)Metinde bu kelime grubunun anlam olarak terkip ile yazılması gerekirken terkip
ile degil
عاي لشب سب ا şeklinde yazılmıştır.
17a (1) Girü döngil varmaàıl iy Óaúú-şinÀs
Kim saña yiter óicÀb işbu pelÀs
(2) Sÿzen-i èÌsÀ óicÀb oldı aña
Hem óicÀb olsa gerek jende (1) saña
(3) Yine düşdi çün oynadı odlara
Anı da virdi ãabÀóın bir ara
(4) Gördi el-úıããa yine ol ez-be-òÀb
Ol ferişteh eyledi ana òıùÀb
(5) Didi èazmüñ úançaru iy nÀm-dÀr (2)
Didi èazmüm bÀ-ÕudÀ-yı KirdigÀr
(6) Ol ferişteh didi ki iy şÀh seni
Çün taãadduú eyledüñ pes varını
(7) Sen otur híç gitmegil ez- cÀy-gÀh ( 3)
Uz özi gelür saña ol pÀdişÀh
(8) Çün yüzüñi Óaúúa döndürdüñ be-kül
Ol gelür saña otur iy yüzi gül
(9) PÀk olàıl her èalÀéiúden ki (4) var
TÀ ki saña yÀr ola PerverdigÀr
(10) ÔÀhir içün olsa dünyÀdan ne àam
Tek içüñde olmasun derd ü elem
(11) Yoú mı‟dı İbrÀhimüñ esbÀbı çoú
Çünki sevmez-idi aña øarrı yoú
(12) Belki nef èí aldı çoú iy Õü-Fünÿn
Anuñ ilen Àòiret aldı ãatun
(13) İrmek olmaz aña iy merd-i cünÿn
Varlıàın terk itmeyince Óaúú‟ıçun
(1) Farsça olan bu kelime, metinde صذ şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime grubu, vezne uymak maksadıyla ذاس şeklinde yazılmı ا ştır.
(3) Metinde bu kelime grubu, vezne uymak maksadıyla جا وا şeklinde
yazılmıştır.
(4) Aslı “عالءق ” şeklinde yazılan bu kelime, metinde “عاليك ” Ģ e k l i n d e ya z ı lm ı Ģ t ı r .
17b (1) CÀn parasıdur dimişler sím ü õer
Her kim anı virse cÀnından keser
(2) Çünki cÀn eczÀsını mahv idesin
LÀ-cerem ki Óaúúa ùoàrı gidesin
(3) Öoma elden Óaúú kelÀmın iy ulu
ثش دت تفما تاا ا ( 1 )
(4) ÓikÀyeti‟n-NÀsè fí Fevt Óacc İslÀm CüvÀn
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(5) Bir yigitden hacc-ı İslÀm (2) oldı fevt
Áh úıldı cÀndan ol yigit be-ãavt
(6) ÓÀøır-ıdı anda äüfyÀn iy dede
Ol yigide didi iy mÀtem-zede
(7) Öılmışam dört óaccı bu dergÀha ben
äataram úamusını bir Àha ben
(8) Ol cüvÀn eydür ki aldum iy èazíz
Óaccı vir sen daòı alàıl Àhı tíz
(9) Ol zamÀnda dest emÀnet ùutdılar
Birbirine òïş metÀèın ãatdılar
(10) Gördi SüfyÀn ol gice nÀ-geh be-òÀb
CÀnib-i Óaúúdan olur aña òiùÀb
(11) Kim ticÀretden úatı sÿd eyledüñ
Özüñi bir pÀre mesèÿd eyledüñ
(12) Elli biñ óacca úabÿl oldı bu Àh
Ol cüvÀn òïd işini úıldı tebÀh
(13) Aña daòı çÀr óacc oldı úabÿl
Elli biñ óaccı yile virdi ol fuøÿl
(1) Âl-i İmrân Suresi 92. Âyet
(2)Metinde bu kelime grubunun anlam olarak terkip ile yazılması gerekirken
اعال دج şeklinde yazılmıştır.
18a (1) Áh-ı dildür Kaèbe ehline ãafÀ
İnsan kem görmegil iy bí-vefÀ
(2) Áh-ı dilden dÀéimÀ úılàıl óaõer
Çoúları Àh eyledi zír ü zeber
(3) Áh niçe sulùÀnları eyler helÀk
Áh-ı dilden ki óaõer eyler melek
(4) Áh ider ùaàı ùaşı zír ü zeber
Áh-ı dilden úıl óaõer cÀnı pazar
(5) Görmemiş misin ki maôlÿm Àhını
Niçe sulùÀnlarıñ yıúar dergÀhını
(6) İtmedi mi taòt-ı ëaóóÀkı òarÀb
Taòt-ı KeykÀvusı úıldı hem türÀb
(7) CÀm-ı Cemden (1) Àhıdı dad alduran
Áh idi Firèavnı àarúa ãalduran
(8) Her günÀh ki evvelín ü Àòirín
Ùola úamu ÀsumÀn-ıla zemín
(9) Öamusından ol müreccaó olısar
èÁãí Àhıdur ki aàır geliser
(10) Ne úadar èÀãí ki var èiãyÀn ide
Hem muãirr ola daòı ùuàyÀn ide
(11) Anuñ Àhı eylemez hergiz eåer
Anuñ Àhıdur miåÀl-ı gÀv u òar
(12) Óaúú olaruñ‟çun kelÀmında meåel
Didi أض ت عا (2) واأل
(13) èÁãi kim her dem nedÀmet eyleye
Áh-ı dil-sÿz-ıla èözrin söyleye
(1)Metinde bu kelime grubunun anlam olarak terkip ile yazılması gerekirken
جا ج
şeklinde yazılmıştır.
(2) Aèrâf Sûresi , 179. Âyet: “İşte bunlar hayvanlar gibi, hatta daha da aşağıdadırlar.”
18b (1) Anuñ Àhı çarò-ı eflÀkdan geçer
Niçe baàlu úapuları ol açar
(2) Baór-ı raómet Àhılan mevce gelür
Ehl-i èiãyÀn üste bir úatre ãalur
(3) Boyar ol úaùre úamu èÀlemleri
Baór ider ol hem niçe şeb-nemleri
(4) ÓikÀyet-i èÁşír fí Şeyò-i Şiblí Maèa DívÀne
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(5) Didi bir gün Şiblí‟i Àşüfte-gÀr
Bir delü gördüm oturmış bí-vaúÀr
(6) Gördüm ol ser-geşte‟i dívÀneyi
Óaúúa yaúın nefsilen bí-gÀneyi
(7) Didi yÀ Şiblí emÀnetdür saña
Her seóer úılsañ münÀcÀtı aña
(8) Digil iy èÀlemlerüñ sırrın bilen
Kimi uãlu kimi dívÀne úılan
(9) Ol delü eydür saña iy Kird-gÀr (1)
Beni böyle nişe úılduñ bí-úarÀr
(10) Evvel öldürdüñ atamla anamı
Baña yoldaş eyledüñ derd ü àamı
(11) Perdeéi èiãmetden ayırdıñ beni
Daòı ãalduñ àurbete sin yÀ áaní
(12) Eyledüñ ÀvÀre hem ez-òÀnmÀn (2)
Odlara yandı elüñden küllí cÀn
(13) Öomaduñ daòı elümde milk ü mÀl
Beni úılduñ èÀlem içre pÀy-mÀl (3)
(1) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla وشدواس şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla خااص ا şeklinde yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla پاىاي şeklinde yazılmıştır.
19a (1) DÀd diyiserdür bu dil senden saña
Özi bilür kim neler úıldı baña
(2) Ùonı-ıla börki degmez bir pula
Kimsesi yoú yüzine bir kez güle
(3) Bu úamu cevr ü belÀlar cÀna nÿş
İllÀ bir vaèdesi gelmez baña òïş
(4) Dir ki sizi ùamuya úoysam gerek
Öılduàuñuzla cezÀ itsem gerek
(5) Bu ne işdir bu ne kindür sende ola
Kim görüpdür kim òaùÀsuz úul ola
(6) Ben bu kini görmezem lÀyıú aña
Söyle elbet de emÀnetdür saña
(7) Hem yine digil aña iy yüzi gül
Geçmiş işi úurdamaú lÀyıú degil
(8) Şiblí eydür iy delü dime bunı
Oda yaúar hem seni vü hem beni
(9) Didi Şiblíye revÀ mı ol delü
Aramuza girmegil iy sevgülü
(10) Ben bilem anuñılan varàıl degil
Ne ki ben ıãmarlamışam söylegil
(11) Şiblí gördi iòtiyÀrı yoú bunuñ
Didi sözüñ èarşa ãıàışmaz senüñ
(12) Öodı bunı gitdi kendü óÀline
Düşdi yine Àòiret ÀóvÀline
(13) Õalvete girdi yine ol şÀh-bÀz (1)
Giceye dek Óaúúılan úıldı niyÀz
(1) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla ؽا تاص şeklinde
yazılmıştır.
19b (1) Gice ióyÀ úılmış-ıdı tÀ seóer
Uyòu girdi gözine ol dem meger
(2) Óaúú cemÀlin gördi uyòuda èayÀn
Müşkilin hem óaørete úıldı beyÀn
(3) Didi Óaúú néoldı eyÀ Şiblí saña
Dimedüñ dívÀnenüñ sözin baña
(4) Didi yÀ Rabb her işe sensin Õabír
Diyebilmen anı ki dívÀne dir
(5) Didi iy Şiblí niçe yıldur ki ol
Bu iş-içün küsülüdür baña ol
(6) Dir ki elbet ùamuyı yıúsam gerek
èÁlemi hep cennete úoysam gerek
(7) Çoú kişiden baña peyàÀm eyledi
Baña daòı niçe sözler söyledi
(8) Bunca ãoràu bu nedir ùÿl u àaraø
Bir avuç ùopraàa bunca ne àaraø
(9) Himmet-i merdÀnı gör iy aãl-ı pÀk
ÖÀfiri de dilemez ola helÀk
(10) Öanda úaldı ki müslimÀna úıya
YÀ anuñ óaúúında bir àaybet deye
(11) YÀ İlÀhì sen bizi luùf eylegil
Anlaruñ óürmetine baàışlaàıl
(12) ÓikÀyet-i Ìñda- yı èAşar fí DívÀne‟i Hindí
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(13) Varıdı bir Hindí vü şÿríde-óÀl
Der-maúÀm-ı èaşú-ı òïş ãÀóib-kemÀl
20a (1) Çünki óacca çıúdı nÀ-gÀh kÀfile
Gördi òalúı der-miyÀn-ı èışúıla
(2) Didi anlara revÀn ol şír-i ner (1)
Öançaruyadur bugün èazm-i sefer
(3) Didiler kim Öaèbeyedür èazm-i rÀh (2)
Maúãÿdumuzdur bizüm ol cÀy-gÀh
(4) Didi kim Kaèbe nedir iy reh-nümÀ
Didiler Tañrı evidür iy gedÀ
(5) Didi anda varmaàa nedür murÀd
Anda varan àamlu olur yoòsa şÀd
(6) Didiler kim günde biñ kez píş ü kem
Óaúú tecellí eyler anda ez-kerem
(7) Her kim anda bir nefes sÀkin ola
Ez-èaõÀb-ı cÀvidÀn emín ola
(8) Düşdi Hindÿ cÀnına bir şÿr u şer (3)
Kaèbe Àrzÿsından oldı bÀ-òaber
(9) Didi kim uyumayam hic rÿz u şeb (4)
Varmayınca ol eve ben bí-taèab
(10) Hem-çünÀn (5) yüridi mest ü bí-úarÀr
TÀ ki yetdi Kaèbeye Àòír-i kÀr
(11) Çün ki gördi Kaèbeyi ùurmış yüce
äordı ehl-i Kaèbeye úanı òºïca
(12) ÓÀcılar didi ki iy Àşüfte-gÀr
Anı görmek mi olur iy bí-úarÀr
(13) Ev anuñdur illÀ evde olmaz ol
Bunı bilür her ki dívÀne degül
(1) Metinde bu kelime grubunun anlam olarak terkip ile yazılması gerekirken ؽيش ش şeklinde
yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime grubunun anlam olarak terkip ile yazılması gerekirken سا şeklinde عض
yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime grubu ؽش .şeklinde yazılmıştır ؽس
(4) Metinde bu kelime grubu ؽة ص .şeklinde yazılmıştır س
(5) Metinde bu kelime grubu چا şeklinde yazılmıştır.
20b (1) Bu söz-ile Hindÿ fertÿt oldı hem
Öaldı óayrÀn èaúlı bí-òïd oldı hem
(2) Naèra urdı úıldı der-sÀèat fiàÀn
Özüni ùaşlara çaldı ol zamÀn
(3) ZÀri úıldı kim MüslimÀnlar úanı
Ne-içün getürdüñüz bunda beni
(4) Bu evüñ issini baña gösterüñ
YÀ ev öñünde benüm boynum uruñ
(5) äÀóibi çün olmaya bu òÀnenüñ
Gÿrı ola pes bu ev dívÀnenüñ
(6) Ger ben Àşüfte ki bilseydüm bunı
Çekmez-idüm bu úadar yol zaómını
(7) Siz beni çün bu eve getürdüñüz
Gösterüñ anı baña kim didüñüz
(8) Baña ne bu ev gerekdür ne maúÀm
Baña ev issi gerekdür veés-selÀm
(9) Bunı çün óüccÀc işitdi ol zamÀn
Nevóa úıldı úamusı itdi fiàÀn
(10) Didiler kim BÀreka‟llÀh iy selím
Hem saña erzÀní bu ãıdú-ı èaôím
(11) NÀgehÀn bir nÿr oldı ÀşikÀr
Öapladı dívÀneéi òurşíd-vÀr
(12) Geldi hÀtifden nidÀ ki yÀr-ı men
Gel berü gör leõõet-i dídÀr-ı (1) men
(13) Kaèbe ehli cümle óayrÀn úaldılar
Yıúıluban úamu efàÀn úıldılar
(1) Metinde bu kelime دراس şeklinde yazılmıştır.
21a (1) Özine geldi yine bunlar úamu
Gördiler kim yürümiş ol nÿr-ı Hÿ
(2) Murà-ı rÿóı èarşa seyrÀn eylemiş
Öalıb-ı fertÿt bí-cÀn eylemiş
(3) Her kimüñ maùlÿbı äÀniè olmaya
äunèa baúup äÀnièini bulmaya
(4) Kendüzinden bí-òaberdür ol beşer
Anuñ-ıçun itmez aãlına sefer
(5) Cehdi úıl oturma òÀlí rÿz u şeb (1 )
äunèa baúup äÀnièini eyle ùaleb
(6) Her ki kendü õÀtına nÀôır ola
Naúş içinde kendü naúúaşın bula
(7) FÀrıà ola ùaşraàı endíşeden
Çün ùuya sırrı derÿn-ı şíşeden
(8) ÓikÀyet-i İånÀ èÁşar fí KelÀm-ı Bayezíd
Óíne‟l-İstıàrÀö
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(9) BÀyezíd ü pür ãafÀ şÿríde-óÀl
ÓÀlete geldi didi iy Õüél-CelÀl
(10) Çün ola úıyÀmet ùañla ÀşikÀr
Öılayum ol ùamu aàzında úarÀr
(11) Elüme bir òançer alayum õién-nÿr
Öovayın òalúı cehennemden be-dÿr
(12) TÀ ola èÀlem cehennemden emín
Göresin yarın anı iy şÀh yaúín
(13) Geldi hÀtifden nidÀ ol zamÀn
Dime yoòsa çoú görürsin sen ziyÀn
(1) Metinde bu kelime grubu ص ؽة .şeklinde yazılmıştır س
21b (1) Söyleyeyin èaybuñı uş ÀşikÀr
TÀ úılalar òalú u èÀlem seng-sÀr (1)
(2) Ol dín ulusı revÀn virdi cevÀb
Didi yÀ Rabbi ne didüm tÀ ãavÀb
(3) èİzzetüñ óaúúı‟çun uşbu zamÀn
Açayum òalú ortasında ben õübÀn
(4) Şeró ideyim senden anca luùf u cÿd
Öılmasın híç kimsene saña sücÿd
(5) Óaúú TeèÀlÀ didi iy şÿríde-óÀl
Öılma bunca bizüm-ilen úìl u úÀl
(6) Ser-be-ser rÀøı olalum ikimüz
Ben dimeyem sen daòı ùur dipdiñüz
(7) Didi iy ÕallÀú u èÀlem ber-belÀ
CÀnuma uàratduñ ol dem mübtelÀ
(8) Öalmadı cÀnumda híç ãabr u úarÀr
Ben dimen özi gelür bí-iòtiyÀr
(9) İòtiyÀrı çünki elden alasın
BÀyezídlıú maóv ola sen úalasın
(10) Sen diyicek BÀyezída ne günÀh
Sen bilürsin òÀli òïd iy pÀdişÀh
(11) Bu saèíde çün irişdi bu òaber
BÀyezíd óaúúında oldı òayr u şer
(12) Ùaàùaàa düşdi vücÿdına anuñ
Didi yÀ Rabb sırrı ne ola bunuñ
(13) Bu tefekkürde uyudı ol zamÀn
Gördi kim úopmış úıyÀmet bí-ÀmÀn
(1) Metinde bu kelime grubu vezne uymak maksadıyla عىغاس şeklinde yazılmıştır.
22a (1) Baş açuú yalın ayaú èÀlem úamu
Heybet-ilen kükremiş-idi ùamu
(2) Cennet ehli cennete úılmış úarÀr
èÁãiler úalmış orada şerm-sÀr (1)
(3) Heybet eyler melekler úamuya
Anları úoymaú diler ùamuya
(4) Áãiler feryÀd iderler zÀr zÀr
Mevc ururlar ara yerde bí-úarÀr
(5) Heybetinden ùamunuñ èÀlem siyÀh
Yir ü gök ehli úamu olmış tebÀh
(6) Bu taóayyürde bular óayrÀn u zÀr
BÀyezíd olur nÀgÀhÀn ÀşikÀr
(7) Himmet eyler ol erenler serveri
Öomazam dir ùamuya ben bunları
(8) Pes meleklere úılur emr ol áaní
Nÿrdan zencírle baàlañ bunı
(9) Yoòsa úılur èÀlemi bu tÀr u mÀr
Ne óisÀb olur arada ne şümÀr
(10) Anı zencíre çekerler çün peleng
Her yanında yapışur yüz biñ melek
(11) Naèra urur ol erenler serveri
Ditreşür yir milkinüñ leşkerleri
(12) GÀh çeker zencíri kükrer ner gibi
Yaàıya girmiş bahÀdır er gibi
(13) DÀd-gír (2) içinde bunlar ıy saèíd
Uyanugeldi nagÀhÀn bu saèíd
(1) Metinde bu kelime grubu vezne uymak maksadıyla غاس şeklinde ؽشyazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime grubu vezne uymak maksadıyla دادويش şeklinde
yazılmıştır.
22b (1) Didi “ÂmennÀ” eyÀ şÀh-ı feríd BÀyezída bu kemÀl olsun mezíd
(2) İ‟tiúÀdum biri biñ oldı be-gün
BÀyezíduñ óaúúına iy reh-nümÿn
(3) ÓikÀyet-i æelaå èÁşar fí èÌsÀ Maèa ZÀhid
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(4) èÌsÀ bin Meryem giderdi bir kezin
Gördi bir èÀbid velí merd-i güzín
(5) Özine bir gÿşe‟i úılmış mekÀn
Sebze-zÀr u çeşme vü Àb-ı revÀn (1 )
(6) Mescid ü miórÀb u òïş zíbÀ laùíf
Özi tenhÀ híç úatında yoú óaríf
(7) Didi kim iy èÀbid-i YezdÀn-perest
Bunda tenhÀ nice eylersin nişest (2 )
(8) Didi çoú yıllar-durur iy nÀm-dar (3 )
ÙÀèat-ıla bunda geçdi rÿzigÀr
(9) ÓÀcetüm var eylerem nÀz u niyÀz
Eylemez anı úabÿl ol kÀr - sÀz (4)
(10) Didi söyle óÀcetüñ iy reh-nümÀ
TÀ duèÀ úılam ola óÀcet revÀ
(11) Didi budur óÀcetüm ancaú aña
Şemmece vire muóabbetden baña
(12) èÌsÀ bin Meryem çün işitdi anı
El getürdi didi iy Rabb-i áaní
(13) İster ol bí-çÀre èarø idüp saña
Şemmece virgil muóabbetden aña
(1) Metinde bu kelime grubu anlam olarak terkip ile yazılması gerekirken اب سا şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime, ؾت şeklinde yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime grubu vezne uymak maksadıyla ذاس .şeklinde yazılmıştır ا
(4) Metinde bu kelime grubu vezne uymak maksadıyla واس عاص şeklinde yazılmıştır.
23a (1) Geldi hÀtifden nidÀ iy şÀh-ı dín
Virdik aña istedügin yÀ emín
(2) Şemmece olsa muóabbetden tamÀm
Maóv olur kesb idemez hergiz maúÀm
(3) Gitdi èÌsÀ úaldı ol èÀbid kişi
İşid imdi èÀbidüñ néoldı işi
(4) İrdi aña çün muóabbetden eåer
Ním- şemme belki bir õerre úadar
(5) Naèra urdı yaúasın çÀk eyledi
Mescid ü miórÀbı (1) pür òÀk eyledi
(6) SÀúi ayaàından içdi çün şarÀb
Düşdi ùaàa vÀlih ü mest ü òarÀb
(7) Geçdi bunuñ üstüne çend rÿzigÀr
Geldi èÌsÀ yine ol şír-i şikÀr (2)
(8) Gördi ol çeşmü günc-i maúÀm
Yıúılup yirle bir olmış tamÀm
(9) Maóv olmış cümle baàı òuşk u ter (4 )
Mescid ü miórÀb u hem zír ü zeber
(10) Didi èÌsÀ yÀ İlÀheél-èÀlemín
Neye vírÀn oldı bu baà u zemín
(11) Didi Óaúú kim ölmeyüpdür vardur ol
Var bu ùaà içinde anı ara bul
(12) Gitdi èÌsÀ ber-geh-i kÿha buél-èaceb
Vardı ol bí-çÀreyi úıldı ùÀleb
(13) Gördi ùurmış mest ü óayrÀn u òarÀb
İki gözi yaşı sil olmış çü Àb
(1) Metinde bu kelime çift hareke ile ذشاب şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime grubu anlam olarak terkip ile yazılması gerekirke n ؽيش عىاس şeklinde yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime grubu .şeklinde yazılmıştır خؾه تش
23b (1) Bir ayaàı üste ùurmış ol hümÀm
Uyımamış yimemiş úırú yıl tamÀm
(2) Didi ne ùurursın iy bí-çÀre sen
Niçün olmışsın úatı ÀvÀre sen
(3) Virmedi èÌsÀya ol hergiz cevÀb
Hÿ diyüp ùurmış idi mest ü òarÀb
(4) Her ne kim èÌsÀ ãorar ol dir ki Hÿ
Hÿya àarú olmış ol ník-òÿ
(5) Didi kim Hÿdan murÀduñ Óaúú mıdur
Hÿdan özge híç cevÀbuñ yoú mıdur
(6) Çün işitdi Óaúú adın ol bí-úarÀr
Düşdi cÀn ıãmarladı bí-iòtiyÀr
(7) Didi èÌsÀ iy Kerím-i cÀvidÀn
Bu ne óÀletdür baña eyle beyÀn
(8) Óaúú TeèÀlÀ didi èÌsÀya be-rÀz (1)
Anuñ-ıçun sen baña úılduñ niyÀz
(9) Õerrece virdüm maóabbetden aña
İşbudur óÀli èayÀn itdüm sana
(10) Ger ziyÀde virse-y-idüm õerreden
Maóv olur der-zamÀn cÀn u beden
(11) Kim maóabbetden benümle ursa lÀf
Ùurabilemez daèvisi olur güõÀf
(12) Çoú kişiler daèvi úıldı doymadı
İstedi bu sırrı çoúlar ùuymadı
(13) Cümlesinden biri Mÿsa söyledi
Ol benüm vaãlum temennÀ eyledi
(1) Metinde bu kelime تشاص şeklinde yazılmıştır.
24a (1) Ben tecellí eyledüm ùaàa meger
İrdi ùaàdan aña bir şemme eåer
(2) Doymadı Mÿsa aña iy pür-hüner
Düşdi uããı gitdi olunca seóer
(3) Örü ùurdı ãoñra çün èöõr eyledi
Tevbe úıldı “YÀ Rabb ÀmennÀ” didi
(4) Pes maóabbetden dem uran òÀm ola
Dünyede gördüm diyen bed-nÀm ola
(5) Anuñ-ıçun didi ol faòr-ı cihÀn
Bizi görmek anı görmekdür hemÀn
(6) EnbiyÀyı gören AllÀhı görür
EvliyÀya iren AllÀha irer
(7) Çün kim anlar Óaúúa yol bulmış-durur
Anlara iren Óaúúı bulmış-durur
(8) EnbiyÀnuñ şerèini alàıl ele
EvliyÀnuñ himmeti-ilen gir yola
(9) Anlara uyan peşíman olmaya
Uymayan anlara Óaúúı bulmaya
(10) Tañrı anlardan ayırmasun bizi
Anlaruñla úopara óaşrumızı
(11) ÓikÀyet-i Erbaè èAşar fí Ùÿ÷í-i Hindí
(MefÀèílün / MefÀèílün / Feèÿlün )
(12) ZamÀn-ı mÀøíde varıdı bir er
Ki àÀyet óÀõık-ıdı key hüner-ver
(13) Ki miåli yoàıdı èÀlemde anuñ
Hüner-mend-idi hem ol er zamÀnuñ
24b (1) MüsÀfir oldı Hinden Çine vardı Varup Çin şÀhınuñ úaãrını gördi
(2) Görür bir ùÿùí şÀhuñ hem-nişíni
Öafaãda baàludur bend-i Àheníni (1)
(3) Çü ùÿùí gördi Hindÿyı beraber
RevÀn söyledi ùÿùí hem çü şekker
(4) Ki ez-behr-i ÕudÀ iy mÿnis-i yÀr
Ki varsañ yine sen Hinde diger bÀr
(5) İlet ùÿùílere benden selÀmı
İrişdür anlara hem bu peyÀmı
(6) Ki ol bí-çÀre şöyle zÀr u mehcÿr
Öalıpdur bir úafaã içinde mecbÿr
(7) Ne bir hem-derdi var ne àam-güsÀrı
Be-zindÀn u úafaã iderdi zÀrí
(8) Ne tedbír eylesün nedür aña rÀz
Ki sizden yaña uçup ide pervÀz
(9) Óakím-Àòir ki HindÿstÀna vardı
Varuban ùÿùíler baàında ùurdı
(10) HezÀrÀn ùÿùíyi dil-zinde gördi
Ki yüz biñ sÀzıla pür-zinde gördi
(11) Öamusı şekkeri ùutmış be-minúÀr
Ki úamu fÀrıàu‟l-bÀl u ez-heme-kÀr
(12) Çalap virmiş olara bir èaceb ùon
Kimi ebyaø kimi sürò ü kim sebz-gÿn
(13) Óakím Hindí ki ol esrÀrı didi
áamı ol ùÿùí-i àam-òºÀrı (2) didi
(1) Metinde bu kelime grubu anlam olarak terkip ile yazılması gerekirken اي تذşeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime س خ b غ iç imin d e ya zı lmı Ģ t ı r .
25a (1) İşitdiler bu sözi (1) çünki anlar
Yıúıldılar aàaçdan yire yek-ser
(2) ÇünÀn yıúıldılar yire úamusı
äanasın diri úalmadı birisi
(3) Olaruñ öldügünden merd-i huş-yÀr
èAcebledi peşímÀn oldı iy yÀr
(4) Óakím çün ki şehr-i Çine geldi
Varup ol ùÿùí‟i maóbÿs buldı
(5) Didi iy ùÿùí Àòir Hinde vardum
PeyÀmuñ ol yÀrenlere irürdüm
(6) İşitdiler úamusı úaldı óayrÀn
Yıúıldılar aàaçdan cümle bí-cÀn
(7) Bunı işitdi çün ùÿùí‟i òïş bÀl
Bir Àh itdi yıúıldı öldi fí‟l-hÀl
(8) Yıúıldı şöyle yatdı zÀr-ı giryÀn
äanasın kim teninde yoàıdı cÀn
(9) Öafaãdan bir kişi çıúardı ùutdı
Ayaàından ùutup kül-òÀna atdı
(10) Düşer kül-òÀna çün ol ùÿùí‟i nÀz
RevÀn kül-òÀn içinden úıldı pervÀz
(11) Oturdı ber-ser-i úaãr-ı ÓudÀvend
Óakím-i Hinde eydür iy hüner-mend
(12) Baña taèlím úılmış ol yÀrenler
Öafaã içre benüm óÀlüm ãoranlar
(13) Bize ulaşmaú istersen gelesin
Ola göre na- úafaãdan úurtılasın
(1) Metinde bu kelime ص biçiminde yazı ؽ lmıĢ t ı r .
25b (1) äaà-iken kendü özüñden el yuyasız
Öafaãdan úurtılacaàun bilesin
(2) YÀrenler sözini yirine getürdüm
Öafaãdan úurtulup úaãra oturdum
(3) YÀrenlerüme àayet intiôÀram
Õºïca(1) òïş úal ki ben uşda giderem
(4) èAzízim sen de öl ölmezden öñdin
Olısar Àòiretde şöyle maàbÿn
(5) Geçürdük àaflet-ile çün zamÀnı
Neçün hem-rÀh idinürsin yamanı
(6) áaraø budur ki iy cÿyende‟i rÀz
Bu èÀlemden úılagör şimdi pervÀz
(7) Uyuyup úalma bu vírÀnalıúda
Muúayyed olma ger kes òÀnÀlıúda
(8) Uyuyanlar úamudan girü úaldı
Uyanıúlar ilerü menzil aldı
(9) Olursa úalbünüñ dÀ‟im óuøÿrı
Bulasın ôulmet-i úabr içre nurı
(10) Óuøÿrun çün saña hem-rÀh olısar
Dilüñ şÀyeste‟i dergÀh olısar
(11) ÕırÀmÀn olsın der-èÀlem-i èışú
Nigeh-dÀruñ esÀsı muókem-ı èışú
(12) Cünÿn-ı èaúla virme iòtiyÀruñ
Ki bozmaya díde üstünde úarÀruñ
(13) Gerek Óaúúı úılasın ol úadar yÀd
Sen uyuduúda úalbüñ ide feryÀd
26a (1) Óaúúuñ õikrine cÀrí it zübÀnuñ Ki ola der-Àòiret hem-rÀhı cÀnuñ
(2) Ki dilde her ne kim olsa tekrÀr
Anuñla gidisersin Àòir-i kÀr
(3) ÓikÀyet-i Õamse Áşar fí èÁlem-i DÀne‟i
Muèteber
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(4) Varıdı bir merd-i Àèlim muèteber
Bilmiş-idi dünyÀ óÀlinden òaber
(5) Dört yüz on ãanduú ùopùolu kitÀb
Oúumışdı ol kişi fí küllí bÀb
(6) èİlmileydi anuñ işi rÿz u şeb (1)
DünyÀyı da mı cÀndan eylerdi ùaleb
(7) Ol zamÀnda bir peyàamber varıdı
Genc-i maèní hem ãÀhib-esrÀrıdı
(8) Óaúú TeèÀlÀ ol úula vahy eyledi
Benden ol menlaya (2) var söyle didi
(9) Varup ol èÀlime dir ey bí-úarÀr
èİlmile gerçi giçürdüñ rÿzigÀr
(10) DünyÀyı sevdüñ çü olduñ àarra sen
Ùoyamayasın aña bir õerre sen
(11) äalmamış dünyÀ göñülden çün seni
Óaúúdan ayırsa gerek Àòir seni
(12) èÁlemüñ èilmi senüñ olursa hep
İdesin taóãíli èilmi rÿz u şeb(1)
(13) Çünki dünyÀ sevgüsi cÀnuñda var
Eylemez Óaúú sevgüsi sende úarÀr
(1) Metinde bu kelime grubu ص ؽة .şeklinde yazılmıştır س(2) Bu kelime sözlüklerde bulunmamaktadır. Müstensih hatası olarak “men edici,
önleyici” anlamına gelen “mennÀ” sözcügü olması muhtemeldir.
26b (1) Õerrece dünyÀ maóabbeti saña
Gelmege úomaz seni benden yaña
(2) Anuñ-ıçun virmişem èilmi saña
Gelmeyeni tÀ getüresiz baña
(3) Sen gelenleri daòı menè eyledüñ
Gelecege gelme diyü söyledüñ
(4) Anı kim ben sevmedüm sevdüñ anı
Anı kim ben sevmişem úovduñ anı
(5) Faúir kim ben sevmişem sen sevmedüñ
Dostı düşmen düşmeni dost eyledüñ
(6) Seni gördi cümle èÀlem uydı òÿş
Dostı úodı cümle düşmÀn sevdi òïş
(7) MuútedÀsın sen bugün çün èÀleme
Pes delíl ola işüñ her Àdeme
(8) Fitne oldı èÀleme èilmüñ senüñ
Kibre döndi óilmile ãabrun senüñ
(9) Çünki èÀlimler cihÀnuñ òÀãıdur
Anlar azması cihÀn azmasıdur
(10) Saña dost olmaz bu devr-i òÀk-sÀr(1)
Aldayıpdur sencileyin ãad hezÀr
(11) Niçe oynarsın bunuñla iy dení
Píre-zendür çaròı gör aldar seni
(12) Bir úarıdur kende-bÀz u kÿr-püşt
äad hezÀrÀn mekrü var cümle dürüst
(13) Nÿrı úoduñ nÀra meyl itdüñ neden
äÿfi‟ken õünnÀra meyl itdüñ neden
(1) Metinde bu kelime grubu vezne uymak maksadıyla خاوغا س şeklinde
yazılmıştır.
27a (1) Her zamÀn gül-gÿne‟i aómer úılur Her zamÀn Àhengi ãad şevher úılur
(2) Bu ùılsıma kimse ÀgÀh olmadı
Çoúlar uydı híç murÀdın bulmadı
(3) Giçmeyince bundan iy òulú-ı óasen
Bulımazsın Óaúúı sen zaómet çekmesen
(4) İkisi bir èakdılan girmez ele
Bunı úoàıl tÀ ki ol senüñ ola
(5) ÓikÀyet-i Sitte èAşar fí ŞÀh-ı áazvín Maèa
DívÀne
(MefÀèílün / MefÀèílün / Feèÿlün )
(6) Ki bir gün şÀh-ı áazvín leşkeriyle
Eve çıkmışdı ol serverleriyle
(7) Õurÿşa geldi çün kÿs u naúÀre (1)
Yüridi leşkeri kÿha maàÀre
(8) Ki düşeler ortaya her canÀvar
Ki ùaàùan ineùura her ne kim var
(9) Ura ùutup giderdi ùaà kenÀrın
Teferrüc ide deştüñ (2) lÀle-zÀrın (3)
(10) Görüp bir píri kim iki bükülmiş
Hem arúasına biraz yavşan urmış
(11) Bunı gördi taèaccüb úıldı sulùÀn
Didi kim ne gezer ola bu bí-cÀn
(12) RevÀn pír virdi sulùÀna selÀmı
Didi niçün yitürdüñ ník-nÀmı
(13) Bu ne hengÀmedür (4)bunca yürürsin
Ne yitürdüñ bu ãaórÀda gezersin
(1) Metinde bu kelime غاس şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime harekesiz olarak yazı lmıĢ t ı r .
(3) Metinde bu kelime ال صاي şeklinde yazılmıştır.
(4) Metinde bu kelime ذس .şeklinde yazılmıştır ىا
27b (1) Didi píre ki söyle nedir aduñ
Bu sözden söyle kim nedür murÀduñ
(2) Aña didi revÀn ol pír-i mesèÿd
Senüñ aduñdur adum yaèní Maómÿd
(3) Ki sen Maómÿd ben Maómÿd diger
İkimüz nice olısar berÀber
(4) CevÀbın virdi ol dem didi iy şÀh
N‟ola olsañ baña bir laóôa hem-rÀh
(5) Benümilen bu mezÀr içine girgil
BerÀberlıú nicedür anda bilgil (1)
(6) YÀòÿd inseñ bu yire iki arşun
Göreydüñ var mıdur yanuñda úurşun
(7) Diri-iken saña degülem berÀber
BerÀberven ölenden ãoñra iy yer
(8) Bu leşkere güvenürsin ki çoúdur
Üç aúçalıú saña aããısı yoúdur
(9) SaúÀ gibi alupsın boynuña meşk
Yinen içre velí sensin ciger-reşk
(10) èAzízÀ àam gözet sen àam-òïr olma
Özüñi halúıçun odlara ãalma
(11) Eger dünyÀ vefÀ-dÀr olsa-y-ıdı
Bu devlet böyle bÀúí úalsa-y-ıdı
(12) Ki bunca şÀh u bu mír ü selÀùín
Alaydı dünyÀdan cümle murÀdın
(13) Çü bu yir cümle‟i bir bir yiyedür
Bunuñla faòir úılmaú pes niyedür
(1) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla ي şeklinde ته
yazılmıştır.
28a (1) Uyan bu àaflet uyúusından iy yÀr
Ecel híç kimse‟i úılmaz òaberdÀr
(2) Bu bir êarb-ı meåeldür eylerem fÀş
Öulaú ur diñle bu sözi úarındaş
(3) Kişi kim böyle olsa ãÀhib-tÀc
Ölenden ãoñra bir altuna muótÀc
(4)ÓikÀyet-i Sayèat èAşar fí Bíèe‟l-Óacc Maèa‟l-ÕubzèAlí BÀyezíd Rañmetu‟llÀh
(MefÀèílün / MefÀèílün / Feèÿlün )
(5) İşitdüm BÀyezíd-ı pír-zÀde
Çihil kez óacca varmışdı piyÀde
(6) Meger kim bir gün Àòir óacc iderdi
Tefekkür iderek yolda giderdi
(7) Ki úırú óacc eylemişem ben piyÀde
NamÀz-ı nÀfile óadden ziyÀde
(8) Eger biri úabÿl olursa pesdür
Daòı bunca bu gezmek ne hevesdür
(9) Çü nefsine bu èaceb irişdi nÀgÀh
PeşímÀn oldı úıldı derd-ilen Àh
(10) Didi iy nefs-i murdÀr dení sen
Niçe odlara yaúarsın beni sen
(11) Yüridi çaàırup ol şír ü merdÀn
Ki úırú óacc virürem kim virse bir nÀn
(12) Biregü virdi bir etmek mÀlından
Bu úırú óaccı revÀn aldı elinden
(13) Çü etmegi eline aldı dervíş
Düşer göñline nÀgehÀn bu teşvíş
28b (1) Ki bir fertÿt kelb olsa pír-i maèyÿb
Öñine atsam işbu etmegi òÿb
(2) Görür bir kelb bir yirde buruşmış
Tüyi yoú úarı hem dişi irişmiş
(3) Öamu kelblerden anı òïr bildi
Getürdi etmegi öñine ãaldı
(4) Teveccüh úıldı kim gide işine
Gör ne getürür kelb anuñ beşine
(5) Bir elini úılur ol dem óavÀle
Urur Şeyò BÀyezída bir şapla
(6) Ki sen úırú óaccı bir etmege ãatduñ
äanur mısın ki yaèní bir iş itdüñ
(7) Atañ Ádem sekiz uçmaàı pür-nÿr
İşitdüñ iki buàdaya ãatupdur
(8) Baú imdiki óÀlüñe kim ne-imişsin
Erenler úanda sen úanda imişsin
(9) Budur daèvüñ ki terk itdüñ bu óÀli
İçüñden úomaduñ híç úìl u úÀlı
(10) Saña dimediler kim terk-i mÀl it
Didiler terk-i èucb u terk-i úÀl it
(11) Çü ekdügüñ biçersin tañla iy yÀr
BÀrí cehd eyle ekme toòm-ı murdÀr
(12) Ki her ùÀèat ki Óaúú-ıçun úılasın
Birine yüz yüzine biñ bulasın
(13) ÓikÀyet-i æemÀniye èAşar fí NÀlÀn-ı DÀvud
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
29a (1) Oúudı DÀvud altmış yıl Zebÿrı Ki òalú eylerdi üninden óużÿrı
(2) Kim işitse olurdı deng ü óayrÀn
äanasın bir úuru úÀlıbdı bí-cÀn
(3) Yil işitse úalurdı bí-hÿş
Her aàaç yapraàı ùutardı gÿş
(4) Aúarken ãu işitse tururıdı (1)
Öuş uçmaz havÀda úalurdı
(5) Õalıú ÀvÀzı úılurdı gerçi píç
Líkí göynüklü degildi baàrı híç
(6) LÀ-cerem bir Àdem aàlaşmazıdı
Öldürüp küllí fenÀ itmezidi
(7) èÁúıbet çün zaòmı yidi ez-úader
CÀn u dil oldı úamu zír ü zeber
(8) NÀle idüp düşdi ãaórÀya (1) meger
NÀlesinden aàladı baór-ıla berr
(9) Nevóa úıldı ün çeküben derd –nÀk (2)
İşidüp úırú biñ kişi oldı helÀk
(10) Her kim ol ÀvÀzı işitdi zí-dÿr
Uçdı rÿóı úaldı cismi der-úubÿr
(11) TÀ òıùÀb irişdi iy DÀvud-ı pÀk (3)
Oldı úırú biñ kişi ãavtuñdan helÀk
(12) Bundan öñdin úılmaduñ bir díde-ter
Gör ne úıldı senüñ-ilen kÀr-ger (4)
(13) Çün göñüldendür senüñ nÀleñ bugün
Niçelerüñ cÀnına urduñ dügün
(1) Metinde bu kelime صچشا şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla دسد ان şeklinde
yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime داد پان şeklinde yazılmıştır.
(4) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla واس وش şeklinde
yazılmıştır.
29b (1) NÀle kim göynüklü dillerden gelür
Mıãrí úılıçdan daòı yiti olur
(2) Ùoàrar ol işideni ãaàa ãola
Heybeti-ilen èarşa ãalar zelzele
(3) Çünki olduñ derd elinden bí – karÀr
CÀn (1)fidÀ úıldı yoluñda çil hezÀr
(4) Nevha‟ı mÀtem seni úıldı çü nÀr
LÀ-cerem kim nÀra uàrarsa yanar
(5) Derd-i dil oldı çü senden ÀşikÀr
Niçe başlar yoluña oldı niåÀr
(6) Ádemí kim úıldı Óaúú ÀrÀste
Derd-i dildür ancaú Ànda òºaste
(7) Her kişi kim dünyede bi-derd ola
Her kim ol merd olmaya nÀ-merd ola
(8) Ehl-i derd olan kimsenedür sirişt ( 2)
Her nefes ursa gelür bÿy-ı bíhişt
(9) Reng ü bÿyı èavret eyler iòtiyÀr
Reng ü bÿyı (3) merd-i Óaúú n‟eyler iy yÀr
(10) Derd ü ãabur oldı çü Eyyÿba òıùÀb
LÀ-cerem úalmadı anda ıżùırÀb
(11) Çünki İbrÀhíme õebó oldı nidÀ
Óaúú yolına oàlını úıldı fidÀ
(12) Öayàu oldı çünki Yaèúÿba naãíb
Düşdi Yÿsufından cüdÀ oldı àaríb
(13) DÀvuda bir nefòadan geldi èitÀb
Ùaàa ùaşa lÀ-cerem oldı òıùÀb
(1) Metinde bu kelime چا şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime çift hareke ile ت şeklinde عشػ
yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime, ه ت .şeklinde yazılmıştır س
30a (1) Kim benüm DÀvuduma dem-sÀz oluñ Anuñ-ıla bile hem-ÀvÀz oluñ
(2) Çünki çekdi nefs elinden derd ü óÀl
LÀ-cerem nefsini úıldı pÀy-mÀl (1)
(3) MÀr gibi èÀãí-durur olmaz muùíè
Óaúú meded úıla meger ola şefiè
(4) ÓikÀyet-i Tisèa èAşar fí DívÀne Maèa MüsÀ èam
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(5) MÿsÀ bin èİmrÀn giderdi sÿy-ı Ùÿr
Gördi kim bir er oturmış àarúa nÿr
(6) Didi yÀ MÿsÀ Óaúúa peyàÀm apar
Yarlıàar mı beni ol perverdigÀr
(7) Her ne kim buyurdı-ısa ben itmişem
Uş senüñ peyàÀmuña göz ùutmışam
(8) Gitdi MÿsÀ çün oradan Ùÿra ter
Gördi bir èÀşıú-ı maòmÿr-ter (2)
(9) Didi Óaúúa di ki ol bí-maàz-ı püşt
Dostuñdur sen de eyle anı dost
(10) Öıldı MÿsÀ yine andan èazm-ı rÀh
Gördi bir dívÀne ùurmış bí-külÀh
(11) Baş açuú yalın ayaú küstÀò- vÀr (3)
Didi MÿsÀya degil iy Kird-gÀr (4)
(12) Niçe ser-gerdÀn yüridür ol beni
Di yine alsun girü virdügini
(13) áuããadan cÀnum irişmişdür be-leb
Bunca cevri baña eyler ne sebeb
(1) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla اي پا şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime خس ژس şeklinde yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla وغتار اس Ģeklinde yazılmıştır.
(4) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla وشد واس şeklinde yazılmıştır.
30b (1) Di seni terk eylemişdür ol èazíz
Şimdi sen de ur anuñ terkini tíz
(2) MÿsÀ dívÀne sözin òïş görmedi
Yüzine baúmadı anda ùurmadı
(3) Geldi çün Ùÿra Kelím ü kÀr-sÀz (1)
Didi işitdi vü döndi yine bÀz
(4) ZÀhid ü èÀbid sözüni söyledi
Her biriniñ müşkilin óal eyledi
(5) Didi Óaúú zÀhide raómet eyledüm
èÁbide úısmet maóabbet eyledüm
(6) Her birinüñ maúãÿdı óÀãıl-durur
İkisi daòı baña vÀãıl-durur
(7) Öıldı MÿsÀ secde döndi girüye
TÀ gele peyàÀmı yirine diye
(8) Öıããa‟ı dívÀne‟i söylemedi
Gizledi anuñ sözini dimedi
(9) Óaúú TeèÀlÀ didi daòı var mı rÀz
Öanı ol dívÀne úılduàı niyÀz
(10) Didi yÀ Rabb ol dimişidi baña
Çoú söz illÀ dimezem ben saña
(11) Anuñ-ıçun óadden aşurmışıdı
Bí-Àdem sözlerde lÀf urmışıdı
(12) Niçe depredem ben ol peyàÀma leb
Ol sözi olur dimek terk-i edeb
(13) Didi yÀ MÿsÀ varup digil aña
Di ki Óaúú çoú çoú selÀm itdi saña
(1) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla واس عاص şeklinde yazılmıştır.
31a (1) Di aña kim Óaúú çü dir iy bí-úarÀr
Sen eger úılduñsa terk-i Kird-gÀr (1)
(2) Di seni terk eylemez ol bí-zevÀl
Ol senüñledür yine fí-küllí óÀl
(3) Öanda varsa anı elden úoymazam
Benden ol ùoysa ben andan ùoymazam
(4) Çünki MÿsÀ ùutdı bu peyàÀma gÿş
Düşdi ol dem cÀnına yüz biñ óurÿş
(5) Geldi tíz istedi buldı çün anı
Söyledi aña Óaúúuñ peyàÀmını
(6) Óaúú didügi sözleri şeró eyledi
Evvel Àòir úamu bir bir söyledi
(7) Didi yÀ MÿsÀ ol dívÀne bayaú
Ùutmaz-ıduñ sözüme hergiz úulaú
(8) Gördüñ ola Óaúúıla bÀzÀrumı
Baña ne söyler gör ol dil-dÀrumı
(9) Baúma iy MÿsÀ delülere óaúír
Bu iş-içün Ùañrı çoúlara úaúır
(10) Ùolu baúàıl Ùañrınuñ úullarına
Çün degilsin muùùaliè dillerine
(11) Gördügüñi çünki kÀmil göresiz
Az zamÀnda çoú kemÀle iresiz
(12) Devlet anuñdur ki òïd-bín olmaya
Õïd-bín olan híç ÕudÀ-bín olmaya
(13) Öamuları Óaúú ÕudÀ-bín eylesün
Cümle òalúı raómet-ile ùoylasun
(1) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla س وشد وا şeklinde
yazılmıştır.
31b (1) ÓikÀyet-i èAşar fí BÀyezíd Maèa Ebu‟l-
Óasane‟l- ÓaröÀní
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(2) Gideridi BÀyezíd-ı pehlevÀn
Bir gün aãóÀbı-ıla ol şÀh-ı cihÀn
(3) İrdiler çün şehre ol şÀh-ı feríd
Bir nefes çekdi havÀdan BÀyezíd
(4) Nehre urdı didi geldi bÿy-ı yÀr
Bir şehe mesken olısar bu diyÀr
(5) CÀn muèaùùar oldı bÿyından anuñ
Óasret olur çeşm-i rÿyından anuñ
(6) Görmeyiser bizi ol şír-i şikÀr
Biz ölenden ãoñra olur ÀşikÀr
(7) Yüz yigirmi yıl geçe devr-i zamÀn
Biz ölenden ãoñra ola ol èayÀn
(8) äÿret ü levni vü úaddi úÀmetin
Didi úamu òadd ü òÀyi hey‟etin
(9) Niçe yaşında ola ol şeyò-i tÀm
Niçe biñ ola mürídi ehl-i nÀm
(10) Niçe yıl irşÀd ide ol ehl-i rÀz
Söyledi úamusını ol şÀh-bÀz (1)
(11) Öabrimüz üste bizüm dÀ‟im gele
Rÿóumuzdan dem-be-dem taèlím ala
(12) (E)Bu‟l-Óasan ola adı ol nÀm-dÀr (2)
Óaúú anuñ èömrüni úılsuñ pÀyidÀr
(13) İllÀ àÀyet ulu ola ol hümÀm
Anda ola úutbiyyet òatm-ı tamÀm
(14) Didi yazuñ tÀríòin anuñ revÀn
Her ãıfÀtın kim size úıldum èayÀn
(1) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla ؽا تاص şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla داس şeklinde ا
yazılmıştır.
32a (1) Ùapşuruñ anı bu ehl-i úaryeye
Oàul oàlına emÀnet eyleye
(2) Vireler eline anı ol zamÀn
N‟eylemek gerek bilür ol bí- gümÀn
(3) Yazdılar eyle ki şeyò emr eyledi
Virdiler bir ketòüêÀya söyledi
(4) Kim bunı n‟itmek gerek iy şÀh-ı dín
Didi bunı ãaúla iy merd-i emín
(5) TÀ ki bu neslen be-nesl aña vire
Diri olan neslüñüz anı göre
(6) Gitdi şeyò geçdi devr-i rÿzigÀr
Geldi ol tÀríòe irişdi şümÀr
(7) Ùoàmaú ol úuùba yaúın oldı èayÀn
Oldı mevlÿdı zi-şehr-i Õaraúan
(8) Üç yaşında oldı sırrı ÀşikÀr
Çoú kerÀmet ôÀhir oldı bí- şümÀr
(9) Çün gelüp irdi bulÿàa ol èazíz
Öıldı èÀlem óÀlini ol dem temyíz
(10 Çün irişdi nevbeti çil sÀle hem
Başladı irşÀda baãdı ol dem úadem
(11) Didi úanı BÀyezíduñ tÀríòi
Getürüñ anı baña tíz ey Àòí
(12) Cüst ü cÿ úıldılar aãóÀbı úamu
Buldılar tÀríòi anda iy ulu
(13) Aldılar şeyòe getürdiler revÀn
TÀ ki gördi anı ol şeyh-i zamÀn
32b (1) Ayaú üzre ùurdı biñ ièzÀzıla
Aldı tÀríòi hezÀrÀn sÀzıla
(2) Öaàıdı baàrına baãdı bir zamÀn
NevóÀ úıldı derdilen şeyò-i cihÀn
(3) NevóÀsından úıldı èÀlem àulàule
èArşa ferşe düşdi ol dem zelzele
(4) Yüzine sürdi aña úıldı naôar
Gördi yazılmış varaúda òaùù-ı õer
(5) Ki iy şÀò-ı Õaraúan benden selÀm
Óaøretüñe dem-be-dem olsun selÀm
(6) Öılmaàıl bizi ferÀmÿş iy èazíz
Hem ziyÀret eyle bizi tíz tíz
(7) Pes mülÀzım ol bize úırú gün tamÀm
TÀ ki müşkiller ola óal iy imÀm
(8) Çün bunı gördi imÀmü‟l- müttaúín
Gitmek ister oldı göñline yaúın
(9) Ùurdı örü geydi naèlını revÀn
Der-zamÀn düşdi yola şeyò-i cihÀn
(10) Çünki yola girdi ol şÀh-ı cihÀn
Óaúú TeèÀlÀ eyledi ùayy-ı mekÀn
(11) Elli günlük yolı vardı ním- rÿz
İrdi şeyòüñ úabrine ol dil-fürÿz
(12) İştibÀha düşdi şeyò ol dem meger
Bilmez-idi úabri taèyín iy püser
(13) Kimse yoú yanında kim andan ãora
Óayret irdi bir zamÀn ol servere
33a
(1) Öabr içinden BÀyezíd itdi nidÀ
YÀ Óasan gel gel diyü úıldı ãadÀ
(2) Niçe yıldır intiôÀram ben saña
Gelmedüñ bir kez gÿra benden yaña
(3) Ben senüñ dídÀruña (1) müştÀú u zÀr
Gice gündüz yola baúup intiôÀr
(4) Óaúú baña niçe ilhÀm eyledi
(E)Bu‟l-Óasan şÀnındadur bu söz didi
(5) Hem baña ıãmarlamışdur ol áaní
Senden artıú kimse fehm itmez bunı
(6) İlerü vardı didi iy şeyò-i pÀk
Bir èaşır ÖurÀn oúı òïş derd-i nÀk
(7) İstimaè idem senüñ ÀvÀzuñı
Fehm idem tÀ Óaúúılan her nÀzuñı
(8) Başladı şeyò-i zamÀn ÖurÀnı òïş
Ehl-i úabre düşdi biñ dürli òurÿş
(9) Oúıdı çün èÀlemüñ meh-pÀresi
Nÿr ùoldı yirle gök arası
(10) Õatim úıldı hem duèÀ úıldı revÀn
Rÿóına baàışladı şeyòüñ hemÀn
(11) Öırú gün anda ol özi úıldı úarÀr
Aña irşÀd eyledi şeyò-i kibÀr
(12) Sırr-ı ilhÀmı ki olmışıdı èayÀn
BÀyezíd itdi baña bir bir beyÀn
(13) Hem icÀzet istedi döndi girü
Üç úademde yitdi ondan mÀh-ı rÿ
(1) Metinde bu kelime, ديضاس şeklinde yazılmıştır.
33b
(1) Vardı meşàÿl oldı Óaúúa rÿz u şeb (1)
Óaúú rıøÀsın gözleyüp eyler ùaleb
(2) Óaúú rıøÀsın gözleyen olmaz melÿl
Öamu işler fevt ola oldur aãul
(3) YÀ İlÀhí sen meded úıl her úula
Düşmesun terk-i rıøÀdan müşkile
(4) ÓikÀyet-i IñdÀ ve èAşrín fí Vaöıèa‟i Ebÿ MÿsÀ
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(5) Bir gice gördi Ebÿ MÿsÀ be-òÀb
Başı üzre èarşı hem çün ÀfitÀb
(6) äubó oldı didi ol òulú-ı mezíd
Bunı taèbír itmez illÀ BÀyezíd
(7) èAzim úıldı BÀyezíd ol zamÀn
TÀ úıla taèbírin ol düşüñ revÀn
(8) Geldi gördi òalúı kim Àşüfte óÀl
Naúil itmiş ol şeh-i ãÀóib-kemÀl
(9) Öıldılar tekfín ü techízin (1) tamÀm
Cemè oldılar namÀzına òÀs u èÀm
(10) Çün namÀzın úıldılar iy dín eri
Yir yirin götürdiler ol serveri
(11) Öalmadı MÿsÀ bir yir ùutmaàa
Götürüben şeyòi úabre gitmege
(12) MÿsÀ girdi cenÀze altına tíz
Başına götürdi şeyòi ol èazíz
(13) Çün cenÀze altına ùurdı üstüvÀr
ŞÀh-ı BesùÀm itdi sırrı ÀşikÀr (1) Metinde bu kelime grubu ص ؽة س şeklinde
yazılmıştır.
34a
(1) Didi kim görüci òÀb-ı ãavÀb
Yaòşı baú kim budur ol taèbír-i òÀb
(2) Bu-durur ol gice düşde gördügüñ
Başıñ üzre èarşı alup ùurduàuñ
(3) Öalb-i mü‟min çün miåÀl-ı èarş olur
Cism ü cÀnı èarşa cÀ-yı ferş olur
(4) Çün işitdi bu MÿsÀ be-gÿş
Düşdi yire gitdi andan èaúlı hÿş
(5) Yatdı andan çoú zamÀn ol pür-hüner
Mest ü óayrÀn kendüzinden bí-òaber
(6) BÀyezídı çün ki defn itdi bular
Döndiler bu MÿsÀ üste geldiler
(7) Cemè oldı üste cümle òÀã u èÀm
NÀgehÀn özine geldi ol hümÀm
(8) Didi ÀãóÀb aña iy dín serveri
Saña n‟oldı iy erenler bihteri (1)
(9) Didi bir düş görmiş-idüm gicede
Gelmiş-idim şeyòe kim taèbír ide
(10) Şeyòi gördüm vÀãıl olmış raómete
Müşkil iki oldı düşdi óayrete
(11) Hem cenÀze ùutmaàa yir bulmadum
Altına girdüm taóammül úılmadum
(12) Şeyò çün başuma aldum yüridüm
Göñlüm içinde bu sırrı diridüm
(13) Şeyò çün naúl itdi bu cennet güli
İy èaceb kim óal ide bu müşkili
(1) Metinde bu kelime تش .şeklinde yazılmıştır ت
34b
(1) Çün göñülden geçdi bu remz ol zamÀn
Söze geldi BÀyezíd-ı pehlevÀn
(2) Didi bu MÿsÀya sen bilmez misin
Öalb-i mü‟min èarş-ı RaómÀn olduàın
(3) Çünki tebdíl ola aòlÀú-ı zemím
Öalbe tÀbiè ola her cism-i le‟ím
(4) Ol le‟imiken ola èarş-ı ÕudÀ
Böyle buyurdı óadiå-i MuãùafÀ
(5) Çün baña bu müşkili úıldı beyÀn
Gitdi èaúlum cismüm úaldı bí-zübÀn
(6) Bunı çün işitdi ÀãóÀb-ı güzíñ (1)
Didiler iy BÀyezíd-ı şÀh-ı dín
(7) Diri-iken feyøiñ irdi èÀleme
Ölicek müşkil-güşÀsın Àdeme
(8) Zehí úul kim ola maóbÿb-ı ÕudÀ
Ölüde diride hem müşkil-güşÀ
(9) MeróabÀ iy şÀh-ı devrÀn-ı feríd
Saña erzÀní bu óÀl olmış mezíd
(10) Áferín insÀn-ı kÀmil Àferín
Kim melÀ‟ikden olur Àdem güzín
(11) Camièi esmÀ-durur Àdem yaúín
Kim melek üç isme maôhardur hemín
(12) İşleri Sübbÿó u úuddÿsü‟s– selÀm
Anlaruñ seyri bunuñlandur tamÀm
(13) Bu söze göñül gözi-ile úıl naôar
èAúl evinde ùutma bunı muòtaãar
(1) Metinde bu kelime grubu اصذاب وضي şeklinde yazılmıştır.
35a (1) EvliyÀ vü enbiyÀ kim geldiler
Öamu bunlar Àdemí õÀt oldılar
(2) èArş u ferş ü hem melek hem mÿr u mÀr
MuãùafÀdan ötürü oldı ÀşikÀr
(3) Ger melek ola muúarreb der-naôar
Andan olaydı gerek Õayru‟l- Beşer
(4) ث اي ا عي ثظ ىا جعا سجال ا جع (1) ق ي للا تعا
(5) Çün beşer neslinden oldı MuãùafÀ
Pes melekden Àdem ola müctebÀ
(6) Ádem oldur ola èaúl aña ÀşinÀ
Nefsi cılavın ura başına
(7) Şerè evinde úıla anı pÀy- bend (2)
Boynına baàlaya taúva-iden kemend
(8) Öomaya Óaúúuñ úorusına yavuú
Aña kim Állahuñ iõni anda yoú
(9) Böyle olıcaú olur èÀlemde ad
Bu-durur hem Àdem olmaúdan murÀd
(10) Yoòsa kim óayvÀn ãıfat şöyle úala
Adı ÖurÀn içre عا واال (3) ola
(11) Óaúúı terk idüp úovan tÿl-ı emel (4 )
Óaúú anı óayvÀn oúur اض ت ( 3)
(12) YÀ İlÀhí úıl êalÀletden cüdÀ
Öomaàıl óayvÀn ãıfat sezÀ-yı ÕudÀ
(13) ÓikÀyet-i İånÀ ve èIşrín fí İblís Maèa MÿsÀ
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(1)Enèam Sûresi, 9. Âyet.
(2) Metinde bu kelime grubu vezne uymak maksadıyla دت اپ şeklinde yazılmıştır.
(3) Aèrâf Sûresi, 179. Âyet.
(4) Metinde bu kelime grubu ا ط şeklinde yazılmıştır.
35b (1) Geldi İblís-i laèín bir gün meger
Virdi òalúa MÿsÀ óaúúında òaber
(2) Didi bildüñüz mi ki n‟oldı MÿsÀ
Aldı peyàÀmbarlıàı andan ÕudÀ
(3) Görme misiz yüzünüñ nÿrı úanı
Pes olupdur hem debe olmış teni
(4) Döymez-idi yüzüne yüz biñ óicÀb
Gör nice olmış-durur küllí òarÀb
(5) Olduàı-ıçun yüzı nÿrı òarÀb
Bir pÀracuú eski olmışdur niúÀb
(6) Bu söz-ilen ol Bení İsrÀ‟ile
Düşdi fitne çoú kişi vardı yile
(7) Ekåer-i úavmüñ inandı bu söze
Didiler peyàÀmber olmaz bu bize
(8) Óaúú TeèÀlÀ diledi kim fÀş ide
Öatl ü her bedbaòt (1) u her úulmaş ide
(9) Yıànaú oldı bir gün andan iy èamÿ
Er ü èavrat cemè olmışdı úamu
(10) MÿsÀya irdi cenÀbet nÀgehÀn
Gitdi àusl itmege ol şÀh-ı cihÀn
(11) Vardı bir òalvetde ãoyındı imÀm
Bir ùaş üzre úodı geydügin tamÀm
(12) áusle meşàÿl oldı çün kim ol èazíz
Ùaş yola düşdi yüridi tíz tíz
(13) MÿsÀ bundan híç òaber-dÀr olmadı
FÀrıà olmayınca hergiz bilmedi
(1) Metinde bu kelime, تض تخت şeklinde yazılmıştır.
36a (1) FÀrıà oldı baúdı gördi ol hümÀm
Bir èaãÀ vardur giyecek yoú tamÀm
(2) Baúdı gördi ùaş yola düşmiş gider
İşid imdi MÿsÀyı gör kim n‟ider
(3) Acıàı ùutdı unutdı kendüzin
Aldı èaãÀyı ùaşa dikdi gözin
(4) Eline aldı èaãÀyı çün revÀn
Öavme ùoàru oldı ùaş iy pehlevÀn
(5) Ùaş irişdi úavme MÿsÀ irdi hem
Gör ne óikmet gösterir ol Õü‟l-Kerem
(6) Naèra urdı MÿsÀ eydür iy óacer
Eyleyem şimdi seni zír ü zeber
(7) Heybetinden Mÿsanuñ iy hümÀm
Çezginürdi úavmi bir bir ol tamÀm
(8) Yüzi nÿrı kendüye olmış libÀs
Setr-i èavret eylemiş iy Óaúú-şinÀs (1)
(9) Ol iki èaybı ki eylemişdi fÀş
Aña inanmış-ıdı her nÀ-tıraş
(10) İnananlar oldılar úamu helÀk
Öıldı anları ÕudÀ mÀlı-ıla òÀk
(11) Ol ki inanmamış-ıdı ölmedi
Belki bí-òÿş oldı èaúlı gelmedi
(12) Dile gelüp ùaş ider iy Kelím
Baña emr eyledi ol dem ol Kerím
(13) Sen bunuñ raòtını al ol úavme var
Tíz yürigil úılma híç yerde úarÀr
(1) Metinde bu kelime, ؽاص şeklinde yazılmıştır.
36b
(1) Ben Óaúúuñ emri-ile úılmışam bunı
Diñle sözüm eydeyim daòı seni
(2) áaybet itmişidi seni hem ol laèín
O yañadan Óaúú saña oldı muèín
(3) Fitne düşmişidi bu úavm içine hem
Fitne‟i defè eyledi ol Õü‟l-Kerem
(4) Sen baña úahr eylemegil iy Kelím
èAfv úılàıl bir zamÀn olàıl óalím
(5) Hem beni úoma eliñden yÀ imÀm
Çün saña gereklüyem ben her maúÀm
(6) Bu sözi işitdi MÿsÀ ol zamÀn
Aldı raòtın geydi egnine revÀn
(7) Ùaşı daòı bile alup gitdi hem
Gör ki ãoñra n‟eyledi ol Õü‟l-Kerem
(8) Ol óikÀyet kim işitmişsin èayÀn
Hem kelÀm-ı Óaúúda olmışdur beyÀn
(9) On iki çeşme çıúan ùaş ol-durur
Var úaãaãda gör ki nice bildürür
(10) TÀbièi İblís olan bulmaz necÀt
Şerèi úoma ki ol-durur Àb-ı óayÀt (1)
(11) YÀ İlÀhí úamuya sen vir yaúın
İt bizi vesvÀs-ı şeyùÀndan emín
(12) ÓikÀyeti æeleå ve èIşrín fí Tecellí Óaöö
TeèÀlÀ èÁlí MÿsÀ
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(13) Çün tecellí oldı MÿsÀya èayÀn
Şÿr-ı àavàa ùoldı èÀlem ol zamÀn
(1) Metinde bu kelime, اب ديات şeklinde yazılmıştır.
37a (1) Her kim anuñ yüzine úıldı naôar
Düşdi öldi yaòÿd oldı bí-baãar
(2) Niçe kim yüzin bürürdi bÀ-niúÀb
Olmaz-ıdı ol niúÀb aña óicÀb (1)
(3) Düşdi àavàa èÀleme iy mÀh-ı rÿ
Görmege geldiler anı sÿ-be-sÿ
(4) Çoú kişi úıldı naôar oldı óelÀk
Kim beúÀsın úıldı kimisine çÀk
(5) Kimi kör oldı kimi yandı tamÀm
Öaldı óayrÀn ara yirde ol imÀm
(6) Niçe kim baàlar niúÀbı úat úat ol
Pertev-i nÿr olur anda daóı bul
(7) Nÿra mÀniè olmadı hergiz óicÀb
Gördi kim èÀlem úamu olur òarÀb
(8) Varuban Ùÿra münÀcÀt eyledi
Óaúú úatında èarø-ı óÀcÀt eyledi
(9) Didi yÀ Rabb buña ne dermÀn ola
Ol sebeb kim sen bilürsin kim bile
(10) Söyle yÀ Rabb sen bunuñ dermÀnını
Ùutuban ben daòı Óaúú fermÀnını
(11) Gerçi baàladum buña dürlü niúÀb
Berú urup ùurdı yine çün ÀfitÀb
(12) Óaúú TeèÀlÀ didi MÿsÀya èayÀn
Eydeyim dermÀnını saña beyÀn
(13) èÁlemüñ ùaàlarını úılsañ niúÀb
Mümkin olmaz kim ola aña óicÀb
(1) Metinde bu kelime, دذاب şeklinde yazılmıştır.
37b (1) èİzzetüm óaúúı-y-ıçun iy MÿsÀ hemín
Bir óicÀbı var anuñ bilgil yaúín
(2) Ol kişi kim göre ol nÿrı èayÀn
Naèra urup ùapşura ol demde cÀn
(3) Al libÀsından anuñ bir pÀre sen
YÀ úabasından ola yÀ pírehen
(4) Yüzüñe anı niúÀb eyle hemÀn
Bu-durur dermÀnı kim úıldum èayÀn
(5) Bundan özge yoú-durur dermÀn aña
Bu-durur ancaú devÀ didüm saña
(6) Çün işitdi bu òıùÀbı ol Kelím
Didi “SellemnÀ ÀyÀ Óayy u Öadím”
(7) Evine döndi girü MÿsÀ revÀn
Gördi úarşudan gelür bir òïş cüvÀn (1)
(8) Göz irimi yire irdi ol cüvÀn
Gördi MÿsÀnuñ yüzini nÀgehÀn
(9) Naèra oldı anda cÀn ıãmarladı
Anı gördi MÿsÀ “ÁmennÀ” didi
(10) Bu yigit kimdür diyü úıldı su‟Àl
MÿsÀya virdi òaber ol Õü‟l-CelÀl
(11) Bu Yemen şÀhınuñ oàlıdur èayÀn
İdeyüm ÀóvÀlini saña beyÀn
(12) Niçe yıldur yol yürür bu rÿz u şeb (2)
Arzu-y-ılan seni iderdi ùaleb
(13) Düşde görmişdi seni bu şír-i ner (3)
Taòt u tÀcı terk idüp úıldı sefer
(1) Metinde bu kelime, اب .şeklinde yazılmıştır ج
(2) Metinde bu kelime grubu ص ؽة .şeklinde yazılmıştır س
(3) Metinde bu kelime, ؽيش ش şeklinde yazılmıştır.
38a (1) Geldi çün òalúa seni ãordı èayÀn
Didiler Ùÿra gidüpdür iy cüvÀn
(2) Seni geldi çün ki evde bulmadı
İştiyÀúuñdan taóammül úılmadı
(3) Görmeye gelmişdi seni Ùÿra bu
Gördi cÀn ıãmarladı ol mÀh-ı rÿ
(4) Áèşıú u ãÀdıúdur ol şÀh-ı şebÀb (1)
Vaãlesinden sen bunuñ úılgıl niúÀb
(5) Öz elüñlen (2) yu bunı ièzÀzılan
Öıl namÀzın ãad hezÀrÀn nÀzılan
(6) Defn eyle Ùÿrda tenhÀ sen bunı
èÁşıúuñdur dÀ‟imÀ görsin seni
(7) Nice kim buyruàıdı MÿsÀ revÀn
Ùutdı úapdı defn úıldı ol zamÀn
(8) Óaúú TeèÀlÀ MÿsÀya úıldı òıùÀb
Şimdiden girü saña budur ãavÀb
(9) Ùÿra gelmek istedükçe yÀ imÀm
Bu yigidüñ úabrini úılàıl maúÀm
(10) Bizüm-ilen vÀúiè olduúça kelÀm
Rÿóı feyø ala bunuñ anda tamÀm
(11) Çün èinÀyet her úula Óaúúdan ola
Küfr-ilen gezdiyse ol mü‟min ola
(12) ÖÀbil-i feyø ola hem rÿóı müdÀm
MÿsÀ-yı vaút ola üstünde imÀm
(13) YÀ İlÀhì úamunuñ òatmini sen
Õayra yandur luùf idüp iy Õü‟l-Minen
(1) Metinde bu kelime, ؽياب şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime grubu و .şeklinde yazılmıştır ي
38b (1) ÓikÀyet-i Erbaèa ve èIşrín fí Óasan Baãrí
Rahmetu‟llÀh
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(2) Pírlerüñ píri Óasan Baãrí meger
Olmış-ıdı cÿd içinde muèteber
(3) Óaúú yolına ãarf iderdi varını
äaúlamazdı dünye kÀr u bÀrını
(4) Belki borç itmiş-idi yüz biñ dinÀr
Öılmış-ıdı Óaúú rıøÀsı-y-ıçun niåÀr
(5) Borç eyeleri ùaleb úıldı meger
Didiler şeyòe bunı bildi òaber
(6) Şeyòe virmezlerdi bunlar mühleti
Bu yañadan bí-óuøÿr oldı úatı
(7) Bir niçe gün terk vaèôı itdi imÀm
Öatına cemè oldı bir gün òÀã u èÀm
(8) Didiler ki bilmezüz bÀrí èaceb
Terk-i vaèô itdügi nedir bÀrí sebeb
(9) Didi borcum var dilerler uş bu óÀl
Ol sebebden bulmazam vaèôa mecÀl
(10) Didiler biz ödeyelüm iy èazíz
Uş bugün meclisde anı şimdi tíz
(11) Didi bu işi MüslimÀn mı úılur
Ücretiylen vaèô iden zındìú olur
(12) Öıldılar ilóÀóı bunlar ùurmadın
Semèine almadı hergiz şÀh-ı dín
(13) Çünki nevmíd (1) oluban gitdi bular
Borç eyesi ùurmayup borcın diler
(1) Metinde bu kelime, يض şeklinde yazılmıştır.
39a (1) Şeyò özi ol dem münÀcÀt eyledi
Óalú içre èarøuóÀlin söyledi
(2) Geldi hÀtifden nidÀ kim iy Óasan
Biz kefíliz borcuña àam yime sen
(3) Ùur örü pÀzÀra var şimdi revÀn
Bir òatun var seni ister bu zamÀn
(4) Yüz biñ altun eline almış-durur
Şehre seni isteyü gelmiş-durur
(5) Öulları yügrüşmededür sÿ-be-sÿ
Çıàrışup ayne‟l-Óasan dirler úamu
(6) äÿretine baúma anuñ iy Óasan
Áòiret òatunıdur ol ník ü zen
(7) Yidi atadan velídür ol òatun
Dünye-y-ilen Àòiret almış ãatun
(8) Andan öñdin bir kişi gelse gerek
Saña dürlü zÀrìlıú úılsa gerek
(9) Elli biñ altun saña neõr eylemiş
Borcı-y-ıçun anı ãarf itsün dimiş
(10) ZinhÀr ol mÀlı sen itmegil úabÿl
Gerçi ola ol kişi senden melÿl
(11) Kim saña lÀyıú degil ol mÀlı híç
Her ne söylerse úabÿl olmaya híç
(12) Ol setíre mÀlın alàıl sen revÀn
Borcuña vir mescide varàıl revÀn
(13) Ümmetiy‟çün vaèô itgil şevúile
Hem melÀ‟ik gÿş úılsun zevúile
39b (1) Şeyò çün pÀzÀra girdi ol zamÀn
Görür ol òatun kim geldi revÀn
(2) Bir úatır üstünde õer yüklü tamÀm
Didiler aña kim uş geldi imÀm
(3) Yürüdi ol ãÀlióa düşdi revÀn
Şeyòüñ ayaàına ãaldı kendüzin
(4) Didi ol setÿre kim iy dín eri
Düşde gördüm bu gice peyàamberi
(5) Didi bana şubó dem (1) ùuràıl öri
Yüz biñ altun úatıra yüklet yüri
(6) Kim Óasan úayàudadır borcı içün
Sen bu mÀlı ne yıàarsın iy zebÿn
(7) Óaúú TeèÀlÀ saña virdi bir makÀm
Cennet içre adıdur dÀri‟s– selÀm
(8) Hem Óasan úoñşı olısardur saña
Öoñşulıú óaúúın úayuràıl sen aña
(9) Aldı anı borcına virdi tamÀm
FÀrıà oldı minbere (2) çıúdı revÀn
(10) Başladı taúrír ü tevóíd ü kelÀm
Meclis ehli getdi özünden tamÀm
(11) Gökler açıldı melek indi úamu
Óıøır hem geldi irişdi iy èamÿ
(12) On iki kişi oldı bu dem helÀk
Öapúara yandı ùutuşdı oldı òÀk
(13) Ortada Óıør-ı Nebí óayrÀn u zÀr
Gördi bir kişi oturmuş bÀ-vaúÀr
(1) Metinde bu kelime,vezne uymak maksadıyla د klinde صثخ
yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime, ثش şeklinde yazılmıştır.
40a (1) Vardı gördi híç bunuñ sevdÀsı yoú Hem meclisden daòı pervÀsı yoú
(2) Didi kim yÀ Rabb bu ne şaòãdur àaríb
EvliyÀdan ola şÀyed bu àaríb
(3) Didi kim tanır mısın beni èayÀn
Hem aduñ söyle baña úılàıl beyÀn
(4) Didi bilürem Óıøırsın bí-gümÀn
Hem budur adum fülÀn İbn-i fülÀn
(5) Evvel Àòir evliyÀnuñ defteri
Óıøırlan bile ùurur iy dín eri
(6) Didi budur evliyÀnuñ defteri
Evvel Àòir baúdum uş iy dín eri
(7) Yoú-durur aduñ senüñ bunda èayÀn
Ne kişisin eylegil óÀlüñ beyÀn
(8) Didi sÀkin ol var iy merd-i èazíz
İdemezsin sen bunuñ óÀlin temiz
(9) Sendeki defter kim söylersin èayÀn
Ol muóibbler defteridür bí-gümÀn
(10) Defteri maóbÿblaruñ sende degül
Var otur yirüñde iy bí-çÀre úul
(11) Bunı Óıøır işitdi oldı bí-úarÀr
Didi luùf it úılma beni şerm-sÀr (1)
(12) äoóbet idelüm senüñlen bir zamÀn
Sen beni red eyleme virgil ÀmÀn
(13) Didi Óıøıra yüri benden ıraú
Bu-durur ol nükte‟i óüzn-i (2) firÀú
(1) Metinde bu kelime,vezne uymak maksadıyla غاس klinde ؽشyazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime,vezne uymak maksadıyla دض klinde
yazılmıştır.
40b (1) MÿsÀyı sürdüñ yanuñda úoymaduñ
Ol su‟Àl itdi sen anı ùuymaduñ
(2) Didi bÀrí bir duèÀ úıl iy èazíz
İdevüz tÀ óaúúı bÀùıldan temyíz
(3) Didi budur duèÀ iy aãl-ı nÿr
Tíz gidesin olmayavuz bí-óuøÿr
(4) Didi bunı àÀ‟ib oldı iy emín
Óıøır gitdi işine zÀr u óazín
(5) ÓikÀyet-i Õamse ve èIşrín fí (E)Bu‟l- Óasan-ı
Õaraöaní Rañmetu‟llÀh
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(6) (E)Bu‟l –Óasan kim şeyò idi der-Õaraúan
èÁlem içre şöhreti bellü beyÀn
(7) Bir gece vaútinde ol şÀh-ı şebÀb
Gördi AllÀhı düşinde bí-niúÀb
(8) Dir İlÀhÀ rÿz u şeb (1) fí- küllí óÀl
Altmış yıldur ùÀlibü kim bí-mecÀl
(9) Öılmamışam bunca yıldan berü òÀb
Ùaùmamışam luúma‟ı nÀn u şarÀb
(10) Gice gündüz olmışam ben muntaôır
TÀ görem dídÀrunı (2) iy bí-naôír
(11) Uyanuúluúda úılurdum ben ùaleb
Nice oldı uyòuda gördüm èaceb
(12) Óaúú TeèÀlÀ didi iy baàrı kebÀb
Öulılan MevlÀ yaraşmaz bí-óicÀb
(13) Perde götürsem aradan bir zamÀn
Bulmaya èÀlem vücÿdından nişÀn
(1) Metinde bu kelime grubu ص ؽة .şeklinde yazılmıştır س
(2) Metinde bu kelime, ديزاس şeklinde yazılmıştır.
41a (1) Maóv ola bir laóôa cümle kÀ‟inat
Hem óayÀt ehli bula ol dem memÀt
(2) Didi ol seyò-i büzürg (1) ü ber-kemÀl
YÀ İlÀhí bu úadar virgil mecÀl
(3) Gözlerüm görmek diler ola seni
Menèi úılmaya óicÀb ol dem beni
(4) Óaúú TeèÀlÀ didi iy kÀn-ı ãafÀ
Bu merÀtibdür maúÀm-ı MuãùafÀ
(5) Ol maúÀma òÀã olupdur çün beni
Nice umarsın sen anı iy ãabí
(6) Ol maúÀmuñ adı hem Maómÿddur
Var kelÀm içinde gör mevcÿddur
(7) Andan özge kes aña bulmaz mecÀl
Ol maúÀmı Àrzÿ itmek sen muóÀl
(8) Didi ol merd-i muvaóóid yÀ İlÀh
Altmış yıldur ùÀlibem ilmüñ güvÀh
(9) Öılmamışam emrüñe hergiz òilÀf
Urmamışam bir nefes bí-hÿde lÀf
(10) Ol dilek çün óÀãıl olmaz iy áaní
Bir yañadan bÀrí şÀd eyle beni
(11) Óaúú TeèÀlÀ didi kim iy Àãl-ı pÀk
ÕÀk olàıl òÀk olàıl òÀk u òÀk
(12) Niçe bir iş bunca úoydu bu murÀd
Bí-murÀd ol tÀ olasın küllí şÀd
(13) Öz murÀduñdur saña evvel óicÀb
Öo murÀduñ tÀ bulasın fetó-i bÀb
(1) Metinde bu kelime تضسن şeklinde yazılmıştır.
41b (1) èÁşıú olanda irÀdet mi olur Öz murÀdın gözleyen èÀciz úalur
(2) CÀn u dilden ùÀlib olan ãıdúıla
Sevdüginü getürmeye hergiz dile
(3) Sen baña minnet úılursın sevdügüñ
èArø idersin yaèní nefsüñ úodügüñ (1)
(4) Bunca yıldır ùÀlib olmışsın baña
Eydeyüm şimdi ezel óÀlüñ saña
(5) Sen yoà-iken ùÀlib-idüm ben saña
Di seni kim eyledi ùÀlib baña
(6) Ben ezelden düzmişem bu èilleti
Saña takdír itmişem bu devleti
(7) Hem ezelden ben saña hem der-úıdem
ÙÀlib olmışam saña sen der-èadem
(8) Gelmedin aduñı èÀlem bildiler
Görmedin yüzüñi ùÀlib oldılar
(9) Bu ùaleb daòı şimdi sende var
Öamu benümdür senüñ neñ var iy yÀr
(10) Ben buları minnet itmezem saña
Nicedür sen minnet idersin baña
(11) Benden olmayınca bir õerre ùaleb
ÙÀlib ola mı kimsene èaceb
(12) Çün keşende ola her dem rÀygÀn (2)
Öamu èÀlem ùÀlib olur bí- gümÀn
(13) Pes bunuñ şükrin bilgil iy gedÀ
Daèví úılma yüri var iy bí-nevÀ
(1)Metinde bu kelime ek uyumsuzluğu gösterir.
(2)Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla سايىا şeklinde yazılmıştır.
42a
(1) NÀgehÀn özine geldi şeyò-i pÀk
Başına úoydı hezÀrÀn dürlü òÀk
(2) Didi “ÁmennÀ” yiñiden iy İlÀh
Öılmaàıl óÀlümi sen küllí tebÀh
(3) Anlara olıcaàuz böyle òıùÀb
Özüñi fikr eylegil iy nÀ-ãavÀb
(4) Çün budur muòliãlerüñ óÀli hemÀn
Özüñe inãÀf virgil iy cüvÀn
(5) Baúma her daèví úılanuñ sözine
Evvel ol pend idemez kendüzine
(6) Görirem her dem diyü daèví úılan
Pes sözi bÀùıl ola küllí yalan
(7) Uyma aña ki her dem ura lÀf
Maèní ehli söylemez hergiz güõÀf
(8) Maèní ehli úıl úamuyı yÀ İlÀh
Öılmasun èömrini lÀfılan tebÀh
(9) ÓikÀyet-i Sitte ve èIşrín fí Müríd-i Cüneyd
Rañmetu‟llÀh
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(10) Şeyò Cüneydüñ bir mürídi varıdı
Merd-i ãÀbir àÀyeti dindÀrıdı
(11) On yedi günde yir-idi bir ùaèÀm
Ol bir elce etmek-idi iy imÀm
(12) Çıúmaz-ıdı günc-i mescidden müdÀm
èÖmri geçmişdi èibÀdetten tamÀm
(13) Bir kişi her gün gelürdi iy hümÀm
Buña ièzÀz-ıla virürdi selÀm
42b (1) Çoú ãorardı òÀùırını şevúile
Hem duèÀ eylerdi dÀ‟im zevúile
(2) İllÀ göstermez özin ol kişi
Bu-ıdı ol şaòãılan dÀ‟im işi
(3) Bir gün ol şaóãa dir iy bedr-i tamÀm
İy baña her dem-be-dem viren selÀm
(4) Bilürem rÿóÀnísin iy şÀh-ı dín
Nite görmem ben seni èayne‟l-yaúín
(5) Didi ùÀñla cumèa güni óÀøır ol
Õalvet otur yolımuzda nÀôır ol
(6) Gelelüm ãohbet idelüm bir zamÀn
Óazret-i Óaúú ger virür-ise ÀmÀn (1)
(7) äubó oldı ol èazíz itdi yaraú
Õalvet oturdı úamu òalúdan ıraú
(8) Gördi bir şaòã u àaríb ü pür-kemÀl
Óüsn içinde òulú içinde bí – miåÀl
(9) Õïş òırÀmÀn boylu iy dín serveri
Başdan ayaàa yeşil giydükleri
(10) Geldi òïş tertíbilen virdi selÀm
Bu èaleyk aldı öri ùurdı revÀn
(11) Síne-ber-síne úoçuşdılar bile
İkisi oturdılar birbiri-ile
(12) Didi ne ùÀ‟ifedensin iy èazíz
ÓÀlüñi söyle baña úılàıl temyíz
(13) Hem bize dÀ‟im selÀmuñ ne sebeb
Niçün eylersin bizi her dem ùaleb
(1) Metinde bu kelime ا ا şeklinde yazılmıştır.
43a (1) Didi biz rÿóÀníyüz iy şÀh-ı dín
Maórem olur bize her merd-i emín
(2) Nefsine her dem virenler gÿş-mÀl (1)
Bizüm-ilen yÀr olur fí küllí óÀl
(3) Çün seni gördük emín ü rÿzigÀr Saña olmışuz úamu óÀliyle yÀr
(4) Çünki refè oldı ara yirden óicÀb Hem su‟Àl oldı arada hem cevÀb
(5) Öyle vaútine degin oturdılar Birbirinüñ eksügin yitürdiler
(6) Eytdi destÿr olsun imdi giderüz Ol yÀrenlerden yaña seyr iderüz
(7) Didi iy server úabÿl itseñ n‟ola İkimüz de cumèaya varsaú bile
(8) Didi bile úılmaú olmaz iy emín Sen görürsün özgeler görmez yaúín
(9) Çün görmezler baãarlar bí-úuãÿr Öanda otursam oluram bí- óuøÿr
(10) Didi eñ girü ãafa varsaú n‟ola Bir yanuñ ben bir yanuñ dívÀr ola
(11) Didi kim maúbÿl dirsin òïş ola Ùurdı ol dem ikisi girdi yola
(12) Geldiler oturdılar iy mÀh-ı rÿ Bir arada úamu ãaflardan girü
(13) Bir zamÀn geçdi arada nÀgehÀn Bir tebessüm úıldı ol şÀh-ı cihÀn
(1) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla وػ اي şeklinde
yazılmıştır.
43b (1) Gögsini geçürdi ol dem Àhılan
Başını buladı key ikrÀhılan
(2) Çün bu óÀli gödi ol merd-i èazíz Öey taèaccüb úıldı andan ãordı tíz
(3) Didi server kim nite oldı èaceb Ne-durur bu ıøùırÀba hem sebeb
(4) Didi ol rÿóÀní kim görmez misin Bu ùuranlar hep nedür iy (E)Bu‟l-Óasan
(5) Didi görmem Àdemíden àayrı ben Varsa göster baña àayrı anı sen
(6) İki elin úodı rÿóÀní hemÀn İki gözin ùutdı anuñ bir zamÀn
(7) Ovdı gözin úodı eydür úıl naôar TÀ görürsün söyle iy ãÀóib-naôar
(8) Gözin açdı gördi ol dem ol hümÀm Ala úaràa mescidi ùutmuş tamÀm
(9) Her kişinüñ başı üzre ãad hezÀr Biñi iner biñi çıúar bí – úarÀr
(10) Kiminüñ maàzın ùaàıtmış ùurur Kiminüñ yüregini delmiş görür
(11) Bir niçe aú úuşlar orta yirde hem Başları üzre úamu yeşil èalem
(12) Bir nice şaòã üstine pervÀz ider Öaràa ol şaòã üzre híç varmaz gider
(13) Didi kim bunlar nedir iy şÀh-ı dín Bu èalÀmetler nedir söyle yaúín
44a (1) Didi sen bu Àyeti bilmez misin
Óaúú kelÀmında eyÀ òulú-ı óasen
(2) ح لشي يعؼ ع روش اش ميض ؽيطاا ف (1) تعا للا ي ق
(3) Her ki õikr-i Óaúúdan ola àÀfil ol İblis ol dem bulur aña yol
(4) Óırã-ı dünyÀ úaplamış õikrüñ yirin LÀ-cerem şeyùÀna olmışdur úarín
(5) Fikr-i dünyÀ õikr-i Óaúúı terkimiş Gör ki şeyùÀn anı nice avlamış
(6) Bu ala úaràa şeyÀùíndür úamu Murà-ı ebyaølar ferişteh iy èamÿ
(7) Ol ki Tañrı õikrine mÀ‟il-durur Ol feriştehler aña óÀil-durur
(8) Ol ki àÀfildür görürsün óÀlini Daòı ne óÀcet diyem aóvÀlini
(9) Gitdi ol dervíş özinden bir zamÀn Özine geldi dir iy şÀh-ı cihÀn
(10) Ben ne tedbír eyleyem şimden girü Kim bu işden úurtulam iy mÀh-ı rÿ
(11) Didi ki benden emÀnetdür saña Gice gündüz yüz çevür Óaúúdan yaña
(12) Öanda varsañ úoma elden õikrini Göñlüñe itme dünyÀ fikrini
(13) Bir zamÀn àÀfil olıcaú n‟ola óÀl İblíse olur bu kez ol dem mecÀl
(1) Zuhruf Sûresi, 36. Âyet.
44b (1) Düşmene irişicek furãat hemÀn
Bildügin işler senüñlen bí-gümÀn
(2) Yaàma çaàırur vücÿdıñ şehrine Tañrı uàratmasun anuñ úahrına
(3) Õikr-i Óaúú ùutar-ısa dilde maúÀm Aña şeyùÀn medòal itmez iy imÀm
(4) PÀdişÀh oturıcaú taòta hemín Maóv olur dürlü óarÀmí bil yaúín
(5) ÓikÀyet-i Sebèa ve èIşrín fí Bülbül-i äabí
Maèa SufyÀn
(6) Gördi bir ùıflí meger SufyÀn-ı pír Bülbülü úılmış úafaã içre esír
(7) Bülbül anda zÀr u giryÀn u óazín Hem úafaã muókem be-bend-i (1) Àhenín
(8) Her zamÀn urınur ãoldan ãaàa Bir mecÀl ister úafaãdan çıúmaàa
(9) Gördi SufyÀn anı oldı bí-úarÀr Didi bu bí-çÀre úalmış bunda zÀr
(10) èÁşıú-ı dívÀne‟i şÿríde-óÀl Kim yaraşmaz buña bu bend ü òayÀl
(11) Ol ãabíyi oúudı SufyÀn meger Virdi aña avıcı ùolu sím ü zer
(12) Didi sen gel bu úuşı ÀzÀd úıl Saña ol úuşdan bu yegdür bellü bil
(13) Bülbüli aldı ãabíden ol èazíz Çün úafaãdan çıúdı pervÀz itdi tíz
(1) Metinde bu kelime تذ اي şeklinde yazılmıştır.
45a (1) Bir budaà üstünde úondı murà-ı zÀr
Öıldı SufyÀna duèÀlar ãad hezÀr
(2) Çünki SufyÀn ol úuşı úıldı muèÀf Ol daòı úıldı gülistÀnı ùavÀf
(3) Oúudı destÀnı bostÀn içre òïş Giceye dek gül öñünce úıldı cÿş
(4) Gül ayaàında meger úomışdı baş Gül varaúla üstüne olmış sipÀs
(5) Örü ùurdı eydür iy ÀrÀm-ı cÀn (1)
Bir icÀzet isterem olam revÀn
(6) Didi ol maèşÿúa èazmüñ úançaru Bu ne sözdür söyledüñ iy ník-òu
(7) Bunca yıllardur ki óasretsin baña Ne tíz uãanduñ bu dem n‟oldı saña
(8) Didi óÀşÀ senden uãanmış olam Kim hemÀn evvelki èÀşıú bülbülem
(9) Niçe müddetdür ben olmışam esír Bir èazíz oldı baña çün dest-gír
(10) Anuñ ol yaòşılıàın unutmazam Ölür olsam ol úapudan gitmezem
(11) Gündüz olayım óuøÿruñda müdÀm Gice andan ayru oturmaú óarÀm
(12) Didi gül iy èÀşıú-ı pÀk-iètiúÀd äad hezÀrÀn Àferín iy òïş nihÀd
(13) Bir işikden kim saña irdi nevÀ Ol işigi terk úılmaú ne revÀ
(1) Metinde bu kelime جا اسا şeklinde yazılmıştır.
45b (1) Şükrini unutma dÀ‟im iy gedÀ
ÕÀk-ı pÀyını göze úıl tÿtíyÀ (1)
(2) Öoma ölince elüñden dÀmenin Hem unutma gÀh gehí gül òırmenin
(3) Çünki destÿr oldı ol şÿríde- óÀl Açdı SufyÀn işiginde per ü bÀl
(4) Öondı SufyÀnuñ öñine ol zamÀn Şeyò eydür muràa iy şírín zübÀn
(5) Nite geldüñ yine iy bí-çÀre sen Ne sebebden eyledüñ terk-i vaùan
(6) Gice òalvet-i yÀri terk itdüñ neden Söylegil óÀliñ nedür iy murà sen
(7) Didi bülbül kim iy yÀ ŞÀh-ı CihÀn Ol èadÿdan çün baña virdüñ èayÀn
(8) Ben daòı terk itmezem dÀ‟im seni
Sen daòı elbet úabÿl eyle beni
(9) Gündüz anda gice bunda olayım Ben daòı geh gÀh òiõmet úılayım
(10) Didi SufyÀn aña iy şÿríde-óÀl Õïş úabÿl itdüñ seni bí-úìl u úÀl
(11) Gündüz olurdı gülistÀn içre şÀd Gice SufyÀn-ıla ol murà şÀd
(12) Uyımazdı (2) gice ol şír –i şikÀr
äubóa dek ùÀèat úılurdı bí-şümÀr
(13) Bülbül-i şÿride hem yanında zÀr (14) Okur-ıdı dÀsitÀnı ãad hezÀr
(1) Metinde bu kelime تيا ت şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime ضد ا şeklinde çift hareke ile
yazılmıştır.
46a (1) GÀh gÀh idicegez göñli heves
Bülbülilen olur-ıdı òïş heves
(2) Sır sözi olıcaàaz bir yerde hem Göndürürdi bülbüli ol Õü‟l-Kerem
(3) Bülbüle bu-ıdı rÿz u şeb (1) èamel
NÀgehÀn irişdi SufyÀna ecel
(4) Götürüldi çün cenÀze ol zamÀn Bülbül-i şÿríde irişdi revÀn
(5) Ol cenÀze üstine devrÀn ider Ayaàı altına yüzin àalùÀn ider
(6) GÀh havadan yire çalar özini
GÀh cenÀze üste sürer yüzini
(7) èÁúıbet defn itdiler şeyòi be-òÀk Öaldı úabri üstüne ol murà-ı pÀk
(8) NevhÀlar úıldı oúuyup dÀsitÀn Aàladı òalú u zemín ü ÀsumÀn
(9) Bir zamÀn olmazdı ol yirden cüdÀ DÀsitÀn oúurdı eylerdi ãadÀ
(10) Öomadı bir laóôa òÀl-i òÀkini
èÁúıbet ùapşurdı cÀn u pÀkını
(11) Olmışıdı şeyò derdinden zebÿn Geldi burnından meger bir úaùre òÿn
(12) Başını úabr üstine úodı hemÀn Düşdi cÀn ıãmarladı bülbül revÀn
(13) Gel bu sözleri işit iy bí-vefÀ Kim vefÀ ehli úabÿl eyler cefÀ
(1) Metinde bu kelime grubu ص ؽة س şeklinde yazılmıştır.
46b (1) Olma bir úuşdan daòı kem iy gedÀ Andan al taèlím hem ders-i vefÀ
(2) YÀd úıl bu úıããa‟ı cÀn-sÿzı sen Andan ögren hem vefÀ iy (E)Bu‟l-Óasan
(3) Raómeti SufyÀnuñ oldı kÀr- ger (1)
Andan ùoàdı úuş daòı iy bí- òaber
(4) Biñ kezin raóm eylemişlerdür saña Yine dönüp àıybet itmişsin aña
(5) Bülbül andan yimedi nÀn u nemek İllÀ çekdi şeyò aña bir dem emek
(6) Ol emek óaúúın ferÀmÿş itmedi Anuñ işigin úoyuban gitmedi
(7) èÁúıbet ol yolda teslim itdi cÀn Sen de iøÀf eyle Àòí iy cüvÀn
(8) Bildi óayvÀn yaòşılıú óaúúı emek Bu èaceb sen bilmedün nÀn u nemek (2)
(9) Ol kişi kim bilmeyene nü nemek (2)
Ol kişiden yig ola maèníde seg
(10) CÀnuñı Óaúú yitürürse òulúa (3) sen
Rahmeti kim eyleme gel òalúa (3) sen
(11) Her kim ol şefkÀt-nigÀh eyler müdÀm Şive‟i òulúı İlÀh eyler müdÀm
(12) Yoú mízÀnda bundan ulu iy gedÀ Ola óüsn-i òulúı bÀ-òulú-ı ÕudÀ
(13) ÓikÀyet-i æemÀní ve èIşrín fí ÓÀcı Şÿríde
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(1) Metinde bu kelime grubu واس وش şeklinde yazılmıştır. (2) Metinde bu kelime, ه şeklinde yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelimeler “ i lek kacna rıtĢımlızay eli ises “حmenin as l ı ”ر“ h ar f i i l e
yazı lmaktad ı r .
47a (1) Vardı bir èÀşıú-ı şÿríde-óÀl
Kaèbeye vardı meger ol pür-kemÀl
(2) Kaèbe úulpın ùutdı ol şevúile Õïş münÀcÀt itdi Óaúúa zevúile
(3) ZÀrí úılup eydür iy KÀdr-i İlÀh Ben firÀú u derdilen oldum tebÀh
(4) Óacca buyurduñ-ısa óacc eyledüm Niçe biñ “Lebbeyk” ben bu yolda söyledüm
(5) Hem èArafÀt Ùaàına ùurdum tamÀm Şartını küllí ödedüm ve‟s-selÀm
(6) Saèí itdüm daòı úurbÀn eyledüm Ne ki buyruà-ısa fermÀn eyledüm
(7) Hem ùavÀf-ı èumre‟i úıldum tamÀm Óaørete itdüm niyÀz-ilen peyÀm
(8) Öudretüm yiten budur uşta benüm Yolıña úıldum fidÀ cÀnum tenüm
(9) Öudretin sen òïş bilürsin bendenüñ Benüm itdügüm budur úanı senüñ
(10) Bu işikden gitmezem ben bí-naãíb Dertlüye dermÀn idür her dem ùabíb
(11) Derdimüñ (1) dermÀnını sensin bilen
Senden özge kim-durur dermÀn úılan
(12) ÕÀlıúa gerçi ki ben úıldum yaman èÖmri yitürdüm hebÀda bí-gümÀn
(13) Saña lÀyıú úılmadum hergiz èamel Öılduàumda kÀr-ı bed fièl-i daàal
(1) Metinde bu kelime, دسد şeklinde çift hareke ile
yazılmıştır.
47b (1) Öullaruñ fièli ser-À-ser fièl-i bed (1)
èİlmüñe maèlÿmdur iy şÀh-ı ebed
(2) ÙÀèat ehli ola èÀlem cümle bÀz Sen úamusından berísin bí-niyÀz
(3) Yine dönse ola èÀlem pür-günÀh Sen yine müstaànisin iy pÀdişÀh
(4) Çünki èillet yoú senüñ işikde híç Pes bu taúãírle úılma bizi píç
(5) èÖmrümi fikrüñile úıldum ser-be-ser KÀşkí ola-y-ıdı ãad èömr-i diger
(6) TÀ ki fikrüñle geçeydi ol tamÀm Bula-y-ıdum her nefesde bir maúÀm
(7) Ol ki tevfíú eyledüñ ez-baór-ı cÿd Cemè oldı geldi bizden der- vücÿd
(8) Muntaôırvan şimdi ben iy bí-naôír CÀn u dil úatuñda ben bunda esír
(9) İşigüñe düşdi işüm bu zamÀn Daòı işüm bilmezem budur hemÀn
(10) ÙÀèatüm maóøÀ günÀhımdır benüm èAfvuñ illÀ èöõir-gÀhımdır benüm
(11) Çünki bÀ-èillet degildür sende kÀr èAfvı da bí-èillet it iy Kird-gÀr (2)
(12) Ger baña bir õerre devlet viresin Sen benüm n‟itdügüm anda göresin
(13) Bunı didi nevóÀ úıldı bir zamÀn Düşdi bí-hÿş oldı ol dem bí- ÀmÀn
(1) Metinde bu kelime, تذ فع şeklinde yazılmıştır. (2) Metinde bu kelime, وشدواس şeklinde yazılmıştır.
48a (1) Óaúú TeèÀlÀ úıldı Cibríle nidÀ
ÓÀøır ol kim şimdi ùurur ol gedÀ
(2) Bir nefes Àh eyleyüp seyrÀn ider
Cümle èÀlem òalúını bí-cÀn ider
(3) Döymez Àhına anuñ hem ne felek İşidürse maóv olur cümle melek
(4) Ùutàıl anuñ Àhını sen iy emín Yoòsa yanar berr ü baór-ıla zemín
(5) Cebra‟il irdi be-fermÀn-ı ÕudÀ Ol delü oùurdı revÀn úıldı nidÀ
(6) Naèra urdı heybet-ilen ãaèb-nÀk Diledi kim èÀlemi ide helÀk
(7) Naèrasın úapdı anuñ ol şÀh-ı dín ŞÀh-ı dín kim yaèní Cibríl-i emín
(8) Óaørete iletdi anı ol müctebÀ Óaúú TeèÀlÀ úıldı Cibríle nidÀ
(9) Kim bu Àhı sen ilet mízÀna ãal Veznesin miúdÀr idüben baña gel
(10) Cebra‟il mízÀna ãaldı çün bunı Gör ne óikmet gösteriser ol áaní
(11) èÁlemüñ ùaàlarınuñ miúdÀrını Öodılar mízÀna híç egmez bunı
(12) Berr u baórüñ hem úodılar varını Bilmediler hem anuñ miúdÀrını
(13) Óaúú TeèÀlÀ didi iy cemèi melek Ger úoãalar vezneye hem nüh-felek
48b (1) Olsa hem òalú u zemín ü ÀsumÀn Vezne içinde yine hem ins ü cÀn
(2) Ol çeker yine bularuñ varını Ben bilürem yine hem miúdÀrını
(3) Var otur sen iy rÿói‟l- emín Ben bilürem yine miúdÀrın hemín
(4) Áhdur kim çarò-ı nüh tÿdan geçer Tíà-ı Mıãrídür ùoúunduàun biçer
(5) Öıl óaõer şÿríde Àhından müdÀm Öldürür tíà-ı bürehnemi (1) niyÀm
(6) Bilmek olmaz anları fí küllí óÀl Pes olaruñla gerekmez úìl u úÀl
(7) Anları bildüriben sen iy Kerím Bí-naãíb itme olardan iy Raóim
(8) ÓikÀyet-i TisèÀ ve èIşrín fí Duòÿl-ı İskender
fí‟ó- ÔulumÀt
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(9) Çün İskender bÀ-óakím ü pür-òıred Öaldılar ôulumÀt içinde bí-meded
(10) Çoú ùaleb úıldı bular bulmadı rÀh Öaldı ôulmet-i siyÀh ender-siyÀh
(11) Didi İskender óakíme iy ulu èAúl içinde úamumuzdan bilgülü
(12) Fikr ü tedbír idegör bu rÀhılan Yoàsa úalduú bunda sÀl u mÀhılan
(13) Ol óakím eydür eyÀ şÀh-ı bülend Devletüñe irmesün hergiz güzend (1)
(1) Metinde bu kelime, تش şeklinde yazılmıştır.
49a (1) èÁcizem ben daòı bu yolda úatı
Başaramaz yol burada èaúl anı
(2) İttifÀú itdiler Àòir ser-be-ser Píş –rev ola meger kim olmada òar
(3) Uydılar bir merkebe iy ketòüdÀ İpe yapışmış gibi kÿr u gedÀ
(4) Ol óakím yapışdı òar úuyruàına Özgesi uydı anuñ buyruàına
(5) Öançaru òar gider-ise çaàırur Benüm ardımca gelüñ dir úıàırur
(6) Çıúdılar ôulmetden el-úıããa bular Gördiler ním-rÿz olmış ÀşikÀr
(7) Issı-ıdı gün be-àÀyet ol zamÀn Atdan indi orada şÀh-ı cihÀn
(8) Cevşenin altına ãaldılar meger SÀye-bÀn oldı meger şÀha siper
(9) ÙÀlièin görmişidi şÀh-ı nijend Anuñ-ıçun göñli olmışdı bülend
(10) Gökler altun olıcaú yirler baúır Andan olısar ölümüñ iy emír
(11) Bunı işitmiş-idi ol ãÀóib-kemÀl Kim úıyametde olısar bu miåÀl
(12) èÖmrüñ uzun olısar elbet didi Anuñ-ıçun Àb-ı óayvÀn (1) istedi
(13) Çün oturdı şÀh anda bir zamÀn Fikir úıldı işbu remzi ol èayÀn
(1) Metinde bu kelime, اب ديا şeklinde yazılmıştır.
49b (1) Didi bundan özge bulunmaz mecÀl Yir baúır gök altun olmaya muóÀl
(2) Bildi kim aña daòı irmiş ecel İy diríàÀ didi úılmadum èamel
(3) Gidiserüz dünyÀdan uş èan-úaríb Áb-ı óayvÀn (1) olmadı çün kim naãíb
(4) Göñlüni úapladı şÀhuñ derd ü àam Çoú peşímÀn oldı çekdi çoú nedem
(5) İy diríàÀ olmadum óÀle vuúÿf Baúdı gördi kim oturmış feylesïf
(6) Didi iy bedbaòt u iy òar iy dení Bu belÀya kim sen uàratduñ beni
(7) ÙÀlièüm ùutduñ buyurduñ naóis fÀl Baña taèlím eyledün bÀùıl òayÀl
(8) Ben dení uydum senüñ fermÀnuña Hem inandum serserí dermÀnuña
(9) Ehl-i dÀniş diyüben uydum saña N‟eyledüñ gör Àòir iy cÀhil baña
(10) Eyledüñ Óaúúdan beni sen şerm-sÀr(2)
Ôulmete ãalduñ yine bí-iòtiyÀr
(11) Ôulmet içre çoúları úılduñ helÀk Mekrüñile ehl-i èÀlem oldı òÀk
(12) Kec ùabíèatsın özüñ iy bed-èamel İètiúÀduma benüm (1) virdüñ òalel
(13) Her zamÀn virdüñ ùabíèatdan òaber Bilmedüñ kimdür viren ùabèa eåer
(1) Metinde bu kelime, اب ديا şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla غاس ؽش şeklinde yazılmıştır.
50a (1) Hem ùabíèatdan görürsin her işi
Óaúúı unutmışsın iy egri kişi
(2) Görme misin zehri sen iy bí-òaber Óaúúdan olmayınca ol úılmaz eåer
(3) Nÿş-dÀrÿ (2) bes anuñ emri ola
Zehri úand eyleye òÀrı gül úıla
(4) Urma bÀrí lÀfı iy bí-iètiúÀd Dime bÀrí òaãleti her bir nebÀt
(5) èAúlı úoàıl Óaúúa uy iy bí-òaber èAúla uyan kim ola ez-mÀde òar
(6) Bu kadar dÀnişile uyduñ òara Õar úulavuz ola mı híç servere
(7) Ôulmet-i dünyÀda sen muótÀcı òar Áòiretde n‟idesin iy bí-òaber
(8) Didi bu nevèílen çoú sözler aña Dimek olmaz úamusun şimdi saña
(9) Rÿ-siyÀh oldı óakím ü feylesof Urmadı daòı bu sözden lÀf-ı lÿf
(10) Áòiret fikrine düşdi şÀh-ı dín Bildi ki bÀùıldur anuñ úamusın
(11) Óikmet-ilen úılmadı ayruú èamel Sevmedi hergiz daòı kÀr-ı daàal
(12) èAúıl sözin terk úıldı küllí óÀl Anuñ-ıçun úıldı Óaúúa ùoàrı yol
(13) Mertebe èakl-ıla olaydı bülend Belèama olmazdı èaúlı pÀy u pend
(1) Metinde bu kelime, تت şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla ػ داس şeklinde yazılmıştır.
50b (1) Dört yüz yıl úıldı èibÀdet ol gedÀ
Áòirí gitdi cihÀndan bí-nevÀ
(2) Taãníf itmişidi ol dört yüz kitÀb Öamusı tevóididi refèi óicÀb
(3) Dört yüz güne geçerdi sücÿd áarú olmışıdı der-deryÀ-yı cÿd
(4) Bir gice ki ôulmet idi sehm- gín (1)
Başını úaldurdı Belèam ez-zemín
(5) èAúlı teşvíş eyledi ol dem aña Didi bu bunca ne zaómetdür saña
(6) Secdeden úalbüñe olsaydı óuøÿr Ôulmet olaydı gerek secde-gÀh nÿr
(7) Nefy-i åÀniè eyledi bÀ-ãad delíl Gör ne Tañrı didi ol òÿr u õelíl
(8) èAúıl bozdı iètiúÀduñ düzgünin Düşdi inkÀra úodı elden dínin
(9) Secde úıldı ol be-rÿ-yı ÀfitÀb Uydı èaúla özüni úıldı òarÀb
(10) èAúlı çün kim óadd-ı imkÀndan geçe Belèam ola küllí inèÀmdan geçe
(11) Sen ki èaúlı sÀde buldun bí-gümÀn Áòrete iletesin elbet ímÀn
(12) Gerçi èaúlı sÀde olur bí-nizÀm Leyki maúãÿda irişdürür tamÀm
(13) Dutar olur bu èaúıl ez-her òaùar Fitne olmasun İlÀhÀ híç beşer
(1) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla وي ع şeklinde yazılmıştır.
51a (1) Fitne èÀlimden-durur dürlü fesÀd
Anuñ-ıçun dín olur dÀ‟im kesÀd
(2) Óaúú òaùardan ãaúlasun her Àdemi Virme híç kimseye yavuz hem-demi
(3) ÓikÀyet-i æelÀåín fí HÀrÿnü‟r-Reşíd Maèa
DívÀne
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(4) Gider- idi yola HÀrÿnü‟r – Reşíd Çölidi ol yol hem ãu nÀ-bedíd
(5) Bir neçe gün yol yüridi şÀh-ı dín äu dükendi kÀrbÀndan (1) iy emín
(6) Baàrı ùutuşdı ãusuzdan ol èazíz Bir içim ãu baña buluñ didi tíz
(7) Leşkeri ùaàıldı ãaórÀya meger Bulmadı bir kimsene ãudan eåer
(8) Düşdi şÀhuñ cÀnına bir cürèa tÀb Cismi deprenür velí óÀli òarÀb
(9) Yaúín oldı şÀh kim ola helÀk Çıúageldi nÀgehÀn bir aãl-ı pÀk
(10) Bir èaceb şÿríde óÀli bí-úarÀr İrdi gördi kim buñalmış şehr-yÀr(2)
(11) Didi kim iy şÀh n‟olmışdur saña Niçün olmışsın øaèíf digil baña
(12) Didi ki ãusuzam iy merd-i gedÀ Öalmışam bu çöl içinde bí-nevÀ
(13) Bir içim ãu olmaz-ısa bu zamÀn Bunda cÀn ıãmarlaram ben bí-gümÀn
(1) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla واستا şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla ؽش ياس şeklinde yazılmıştır.
51b (1) Ol delü eydür kim iy bí-çÀre úul
Ben saña ãu bulayın olma melÿl
(2) Uşda olmışsın ãusızlıúdan òarÀb On güne dek bulmayasın bunda Àb
(3) Bir kişi virse saña ùoyunca ãu Ne virürsin sen aña iy ník-òÿ
(4) Didi tek ãuyı gözümlen göreyin Ol kişi her ne dilerse vireyin
(5) Yaru mülküñ didi senden diler ol äu getürür bu sözi úılsañ úabÿl
(6) Ùurabilür misin ol úavle yaúın Gerçegin digil baña iy şÀh-ı dín
(7) Didi yaru mülkimi úıldum niåÀr Bir içim ãu virene iy bí-úarÀr
(8) Elini çaldı havÀya ol delü Bir úadeó ãu aldı geldi iy ulu
(9) ŞÀh eline ãundı eydür eyle nÿş İçdi anı şÀh aldı göñli òïş
(10) Ol delü eydür ki iy şÀh-ı zemín Yiter ola bu úadeó saña hemín
(11) Ol òalífe eydür iy kÀn-ı ãafÀ Bir úadeó daòı be-èaşú-ı MuãùafÀ
(12) Yine ãundı bir úadeó dívÀne òïş Aldı anı şÀh yine úıldı nÿş
(13) Didi iy şÀh-ı cihÀn nev-cüvÀn Bir kişi olsa senüñ‟çün bu zamÀn
52a (1) Çeşme çıúarsa öñüñde rÀygÀn (1) Bu beyÀbÀn içre òïş Àb-ı revÀn (2)
(2) Yarusın da mülküñüñ vire misin Ne-durur sözüñ iy meh-cebín
(3) Ol òalífe eydür iy merd-i yaúín
Bu işi úılsan bu dem iy şÀh-ı dín
(4) Milk ü mÀlımdan ben el çekdüm hemÀn Ùanuú olsun ÕÀliú ü heft ÀsumÀn
(5) Ol delü eydür sözüñden dönmegil Gel teferrüc eyle sen iy ehl-i díl
(6) äaà elin úoynuna ãoúdı ol delü Bir zamÀn ovdı yüregin ol ulu
(7) Çökdi dizi üstüne ol bí- úarÀr Naèra urdı derdilen bí –iòtiyÀr
(8) Yüreginden oldı çeşme ber-revÀn áarú oldı deşt ü ãaórÀ ol zamÀn
(9) Çün bu óÀli gördi leşker bÀ-güzír Atdan indiler úamu mír ü vezír
(10) Ayaàına düşdiler ol serverüñ äuya ùoyundı úamusı leşkerüñ
(11) Öırbaların ùoldurur leşker úamu Ùoyururlar atların da iy èamÿ
(12) Ol delü nÀgÀh örü ùurdı revÀn Maóv oldı çeşme vü Àb-ı revÀn (2)
(13) Didi bilür misin iy şÀh-ı cihÀn Bu ne ãudur oldı ãaórÀda revÀn
(1) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla ا سيه şeklinde
yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime, اب سا şeklinde yazılmıştır.
52b (1) Bu ãudur èÀşıúlaruñ gözi yaşı
Óaúúa úul olanlaruñ budur işi
(2) Bunı didi àÀ‟ib oldı ol peleng äanasın kim deryÀya batdı neheng
(3) Ol èazíz oldı çün ol dem nÀ-bedíd Naèra urdı anda HÀrÿnü‟r-Reşíd
(4) Yaúasın iki eli-ile úıldı çÀk Yaúın oldı kim ide özin helÀk
(5) Öodı òÀke başını bí-iòtiyÀr
Dökdi úan yaşlar gözinden bí-úarÀr
(6) Terk úıldı anda küllí kÀr u bÀr Bir èabÀ úıldı cihÀnda iòtiyÀr
(7) Oàlına tapşurdı taòt u tÀcını Aldı ancaú özi mÀ-yaótacını
(8) Óaúúılan oldı bu kez leyl ü nehÀr Áòirí bu nevèa geçdi rÿzigÀr
(9) YÀ İlÀhí òatmü cümle èÀlemüñ Õayr olsun ãoñı her bir Àdemüñ
(10) ÓikÀyet-i İñdÀ-yı ve æelÀåín fí Sul÷Àn Mañmÿd Maèa Pír èAzíz
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(11) Varıdı bir pír-i èÀrif òurde-dÀn Görmege vardı anı Maómÿd Õan
(12) Bilesinde ol ÁyÀs-ı nÀm- dÀr(1)
Hem Óasan daòı bile ol şeh-süvÀr
(13) Õiõmetine çün irişdiler pírüñ Üçi daòı atdan indi serverüñ
(1) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla داس ا şeklinde yazılmıştır.
53a (1) Öarşusında diz çöküp oturdılar
ÓÀlini yavlaú èacÀyib gördiler
(2) Döşegi bir pÀre pÀre bÿriyÀ Yaãduàı bir ùaş özi bí-riyÀ
(3) Bir èaãÀ yanında hem bir kÿze Àb PÀre pÀre òırúası baàrı kebÀb
(4) Gözlerinüñ şuèlesi hem çün çerÀà Óaúúılan meşàÿl èÀlemden ferÀà
(5) Adı ol pírüñ Sedíd-i èAnberí èArş-ı ÀèlÀ olmış anuñ minberi
(6) ŞÀh anuñ óÀlin gördi èaceb Bir naãíóat eyledi andan ùaleb
(7) Didi sulùÀn aña kim iy ehl-i dil
Ez- تزي تؾاء تعض (1)
(8) Áyet-i meşhÿr-durur Öur‟Ànda bu Maènisin söyle anuñ iy mÀh-ı rÿ
(9) Pír aña eydür işit iy cÀn-ı men(2)
Ol senüñ şÀnuñdadur hem şÀn-ı men(3)
(10) Óaúú TeèÀlÀ didi dünyÀya úalíl Ol õelíl olmaàına budur delíl
(11) Óaúú úalíl oúudı bunuñ varını Nièmet ü genc ü dÀr u dívÀrını
(12) Çün ki sen bir gÿşe úılduñ iòtiyÀr Olasın lÀ-şekk õelíl iy şeh-süvÀr
(13) ÖÀniè olmadum ben anuñ varına Gice gündüz ùÀlibem dídÀrına
(1) Âlèi Îmrân Sûresi, 26. Âyet.
(2) Metinde bu kelime, جا şeklinde çift hareke ile
yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime, ؽا şeklinde yazılmıştır.
53b (1) İstemen andan yine òÿr u cinÀn Özidür maùlÿbum iy şÀh-ı cihÀn
(2) Baña bu kÿze yiter bu bÿriyÀ FÀrıàam ez-ùumùurÀúı ez-riyÀ
(3) TÀ vücÿdumda úalınca bir nefes Kÿze-y-ile bÿriyÀdur baña pes
(4) Fikr eyle kendü kÀr u bÀruña Milküñe bu leşker ü bisyÀruña (1)
(5) Cemè úılmışsın bunca genc ü timÀr Daòı ùoymaduñ henüz iy şehr-yÀr (2)
(6) Gör beni kim bunca ÀzÀd olmışam Õülli úoyup bunca èizzet bulmışam
(7) Pes baña èizzet naãíb itmiş Óabíb Saña úıymet õillet itmiş iy àaríb
(8) İy diríàÀ terk-i devlet eyledüñ Õïrluú adın saña èizzet eyledüñ
(9) Yidi iúlím bÀrın alduñ boynuña Borç-durur gerçek baúarsañ oynuña
(10) Bir dem oturmaà-ıçun taòt üzre şÀd Degmez aña ki idesin mevtüñi yÀd
(11) èİzzet ü(3) õilletden idersin ãÿ‟Àl
èAdli ãormazsın nite iy pür-òayÀl
(12) Bir zamÀnuñ èadli iy ehl-i àurÿr ÙÀèatından bir bölük ulu ùurur
(13) èİzzet isterseñ iki èÀlemde sen èAdle dürüş var otur iy (E)Bu‟l-Óasan
(1) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla عياس ب şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla ؽش ياس şeklinde yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime grubu عضت رت şeklinde yazılmıştır.
54a (1) Bunı didi özi ùurdı iy èazíz
Ábdest aldı pír ol dem tíz tíz
(2) Çün şürÿè itdi namÀza ol ulu Öaldı ol dem şÀh yerinde úayàulu
(3) Yedi gün yedi gice ol şÀh-ı dín ZÀri úıldı ol eşikde ùurmadın
(4) Gördi anı ki òatm olmaz namÀz èArøa úıldı MÀlikü‟l-Mülke niyÀz
(5) Didi yÀ Rabb bu ne ãabr olur müdÀm Yidi günde bir namÀz olmaz tamÀm
(6) Döndi girü taòtına şÀh-ı cihÀn Geçdi bunuñ üstine òayli zamÀn
(7) Altı aya çıúdı el-úıããa namÀz Ùurmış-ıdı úÀ‟im ol ehl-i niyÀz
(8) Óaúúdan olıcaú èinÀyet her úula Buncılayın óÀlete irse n‟ola
(9) Buña istiàrÀú dirler iy èazíz Ehl-i Óaúú eyler bunı elbet temíz
(10) Öamuya erzÀní olsun bu maúÀm Bu-durur dÀ‟im duèÀmuz ve‟s-selÀm
(11) ÓikÀyet-i İånÀ ve æelÀåín fí DívÀne‟i èAcíb
áaríb
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(12) Bir èaceb dívÀne var-ıdı meger Genc-i Óaúú-ıdı velí ol şír-i ner (1)
(13) èÁşıú-ı pür-óÀl-ıdı ol merd-i Óaúú Sırr-ı Óaúúdan almış-ıdı ol sebaú
54b (1) Gice gündüz zÀr idi ez-èaşú-ı dost
Nÿr ùolmış-ıdı cümle maàz-ı puşt
(2) RÿzigÀr ilen geçerdi ãad èanÀ Öaplamışdı anı girdÀb-ı belÀ
(3) LÀ-cerem der-cümle‟i èömr-i dırÀz Olmadı bir laóôa şÀd ol ser-firÀz
(4) Mest idi ol ez-şarÀb-ı nÀ-murÀd Cevr ü miónet olmış aña úut u zÀd
(5) DÀ‟imÀ eydürdi ol çeşm-i pür-Àb Nice virem yÀ İlÀh saña cevÀb
(6) Bir delü de varıdı anuñla yÀr Ki buña beñzerdi ol da bí-úarÀr
(7) Ölesi vaútinde çaàırdı anı Özine (2) úıldı velí ol dem bunı
(8) Didi ben ölicegez sen yuyasın Öabrümi hem sen úazup sen úoyasın
(9) Hem baña ol şÀlumı eyle kefen Kim gerekmez baña ayruú pírehen
(10) Çün ki cÀnum ide bu tenden sefer Bir bıçaú al elüñe iy pür-hüner
(11) Yüregüm içinde açàıl sinemi Gör derÿn-ı sínede gencínemi
(12) Yüregüm úanı-ıla yaz bir òaùù-ı pÀk Bir kefen bir gÿr u hem bir seng-i òÀk
(13) Áòir ol bí-dil saña virdi cevÀb
Áteşiylen bÀd úaldı òÀk u Àb
(1) Metinde bu kelime grubu , ؽيش ش şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime, اص şeklinde çift hareke ile yazılmıştır.
55a (1) Ol daòı úayıtdı yirlü yirine MÀlik olamadı ol híç birine
(2) Rÿhı virmiş idüñ sen alduñ girü Gitti ol dört daòı iy SettÀr-ı Hÿ
(3) Anı daòı úomadı Àòir cihÀn Saña yaraşur cihÀn u cÀvidÀn
(4) Ten períşÀn cÀnı òïş şÀd ol didi Bí-vefÀ dünyÀdan ÀzÀd ol didi
(5) Bunda úayd itmiş idüñ ol müflisi Terk úıldı úodı gitdi ol òası
(6) Ne úılaydı ÀşikÀr u nihÀn Sensüzin(1) bunda eyÀ cÀn u cihÀn
(7) TÀ ki èömrinden úalınca bir nefes Árzÿ-yı didÀruñ-ıdı (2) aña pes
(8) Bunı didi düşdi cÀn ıãmarladı Ol delü ùurdı bıçaàın biledi
(9) Öolını sıàadı kim baàrın yara Çıúara tÀ úalbinüñ sırrın göre
(10) Geldi hÀtifden nidÀ iy bí-Àdab ŞÀh evine girmek eylersin ùaleb
(11) PÀdişÀhuñ maózeninden çek elüñ Yoòsa iki üzülür şimdi úoluñ
(12) Ol òaõínemdür benim iy bí-nevÀ Gire mi bilür aña her bir gedÀ
(13) Kim bilür ol maózenüñ miúdÀrını Ne kişidür kim dele dívÀrını
(1) Metinde bu kelime, صي عظ şeklinde çift hareke ile
yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime, ديزس şeklinde yazılmıştır.
55b (1) Bir úılına viren ol şaòãuñ ziyÀn
İki èÀlemde úopısar bí-ímÀn
(2) Ol delü çün bu nidÀyı úıldı gÿş Öalmadı cÀnında õerre èaúl u hÿş (1)
(3) Didi iy Óayy u Öadím ü LÀ-YezÀl Her işe sensin Õabír iy bí-zevÀl
(4) Böyle úılmışdı vaãiyyet ol baña Cümle sırlar ÀşikÀredür saña
(5) Ben anuñ sözine úılmışdum nigÀh Sen bilürsin özgesin iy pÀdişÀh
(6) Óaúú TeèÀlÀ didi iy şÿríde-óÀl Ol baña remz ile úılmışdur su‟Àl
(7) Sen anı añlamaduñ iy bí-òaber Eydeyim añlar-ısañ şimdi eger
(8) Baãduàı dem èÀleme evvel úadem Sevdügi‟çün èarşuma dikdi èalem
(9) Ol emÀnet ki virmişdüm aña Hem selÀmet yine ùapşurdı baña
(10) Ol òazíne-dÀr-ıdı àÀyet emín Õerrece olmadı òÀ‟in (2) bil yaúín
(11) Sırr-ı tevóìd içre bulmışdı èulÿm CÀhil olmadı anuñ‟çun her ôalÿm
(12) Sen anuñ sırrın ùuymaduñ henüz Hem revÀ degül saña ùuyduravuz
(13) Bu úadar bilgil ki òÀãumdur benüm (14) Sínesidür dÀ‟im anuñ meskenüm
(1) Metinde bu kelime, عم ػ şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime, داي şeklinde yazılmıştır.
56a (1) Sen anı yuàıl namÀzın úıl tamÀm
Öoma elden úabrini úılàıl maúÀm
(2) Ol delü yudı anı úıldı namÀz èArøa úıldı MÀlikü‟l-Mülke niyÀz
(3) Defn idenden ãoñra oldı muntaôır
TÀ göre n‟eyler anuñla ol òabír
(4) Gördi kim yarıldı ol dem nüh felek İndi göklerden yire ãaf ãaf melek
(5) CebrÀ‟il öñünce bunlaruñ yayaú Hem elinde bir zebercetden BurÀú
(6) Õilèatı başdan ayaàa küllí nÿr Dir benem merkebi èAbden-Şekÿr
(7) Bilesince hem MikÀ‟il peyk-vÀr Çoú melek İsrÀfil-ilen bí-şümÀr
(8) Ravøasına ol èazízüñ irdiler El el üstine úoyup ãaf ùurdılar
(9) CebrÀ‟il ol ravøaya virdi selÀm Ol içerüden èaleyk aldı tamÀm
(10) Didi örü ùuràıl iy Óaúú sÀyesi Bu-durur èÀşıúlaruñ sermÀyesi
(11) Muntaôırdur hem saña hïr-ı cinÀn Örü ùur bingil BurÀúa iy cüvÀn
(12) äıçradı ùurdı revÀn ol şír-i ner (1)
Yüzi nÿrından òacíl şems ü úamer
(13) Her melek çigninde bir dürlü óarír Her birinden türlü òilèat bí-naôír
(1) Metinde bu kelime grubu , ؽيش ش şeklinde yazılmıştır.
56b (1) Óaøretine úamusun èarø itdiler Elleri üstünde ùurup ùutdılar
(2) Bir melek elindekin úıldı úabÿl Geydi bindi BurÀúa ol pür-uãÿl
(3) èArşa ùoàruldı BurÀú çün berú-vÀr Ol feriştehler bile úanat úaúar
(4) İrişemezler bunuñ seyrÀnına CebrÀ‟il irdi hemÀn ùayrÀnına
(5) Öudret-i Óaúú bilür andan ãoñra óÀl Şemmece erzÀni úıl bu-yı viãÀl
(6) Öoma maórÿm ol yañadan sen bizi
Faøluñ-ılan ùoylaàıl úamumızı
(7) Öılmaàıl ol maèniden hem (1) bí –naãíb
Derde dermÀn (2) eylegil sen iy ùabíb
(8) ÓikÀyet-i æeleå ve æeleåín fí Óadíå-i Muã÷afÀ
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(9) MuãùafÀ didi ki bir cemèi melek Her zamÀn yire inerler ez-felek
(10) Ùaàılurlar cümle ber-rÿ-yı zemín TÀ göreler úanda var bir ehl-i dín
(11) TÀ göreler bir cemÀèat úanda var EvliyÀ sözine dÀ‟im intiôÀr
(12) YÀ özi òalvetde oúur derdile Áh-ı dil-sÿz-ıla rÿ-yı derdile
(13) YÀ cemÀèatler kim oturmuş ola EvliyÀ sözi gele anda dile
(1) Metinde bu kelime, şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime, ا د şeklinde yazılmıştır.
57a (1) YÀòÿd Óaúú õikri ola müdÀm
YÀ bir ehl-i Óaúú ùuta bir dem ÀrÀm
(2) Ol melekler yazar ol úavmi úamu Yaòşısını yamanını iy mÀh-ı rÿ
(3) Vaúf ider özlerin ol menzile Öulaú ururlar söze úıldan úıla
(4) Nüsòa eydürler bularuñ adını Õikr ü fikrini úamu evrÀdını
(5) Ol melekler óaørete eltür anı Gör ne cÿd eyler ÕuêÀvend-i áaní
(6) Óaúú TeèÀlÀ òïd bu meclísi görer İmtióÀn-ıla meleklerden ãorar
(7) Nice gördüñ bu benüm úullarumı Ulu kiçi bay u yoòsullarumı
(8) Eydeler kim iy Kerím ü LÀ-YezÀl
Sen bilürsin úamusın iy bí-zevÀl
(9) Uàraùuú bir meclise bu dem yaúın EvliyÀ sözi oúunur ùurmadın
(10) Bir niçesi cÀn u dilden gÿş ider Kimisi nefsi hevÀsına gider
(11) Kimisi cÀn-ıla diñler sözleri Kimisi işidür amma serserí
(12) Óaúú TeèÀlÀ didi görüñ anları Yaru varmı fikr idüñ sevenleri
(13) Didiler kim çoúı sevmez iy -Óakím Sen bilürsin cümlesin iy èAlím
57b (1) Didi kim uluları ne yoldadur
Bilüñ anuñ meyli úanúı yoldadur
(2) Didiler bilmişüz anı iy áaní Meyli anuñ sañadur gözler seni
(3) Didi pes yazuñ úamusını saèíd Cennet-i firdevsi anlara mezíd
(4) Ben anuñçun úılmışam anı ulu TÀ olam göñlüñde anuñ sevgülü
(5) Çün anuñ meyli benümlendür bilüñ Özgesin úamu aña tÀbiè úıluñ
(6) Çün benüm dostum anlar dost bile Pes óaúíúatde benümlen dost ola
(7) Kişi kim dostına èizÀz eyleye Niçe daòı anuñ-ılan ùoylaya
(8) Ger anuñ yalñuz ola meyli baña Özgesinde èafv iderdüm ben aña
(9) Çün anuñla bir niçeler bile var LÀ-cerem ki èafv ide perverdigÀr
(10) Birileriyçün biñleri èafv eyleyem Niçe úalmışları bile ùoylayam
(11) Bir ulu kim döşeye òÿn-ı ùaèÀm
İster andan yiye cümle òÀã u èÀm
(12) Gerçi anda cemè ola mír ü vezír Özi ister ki ala çoàı faúír
(13) TÀ ki muótaca ire òÿnı bunuñ Dinlene ol òÿn-ılan cÀnı anuñ
58a (1) Ben Õÿ úamudan kerímem iy melek
Raómetüm ùolu zemín-ilen felek
(2) Ben bahÀne isterem òïd eyleyem Az ola sermÀye çoú sÿd eyleyem
(3) Çün maóallí geldi taúãír eylemeñ Öamusın bir nevèa yazuñ söylemeñ
(4) Gerçi der-maèní degülseñ ehl-i rÀz BÀrí ol meclisde etgil sen niyÀz
(5) Ehl-i Óaúú-ılan ola her kÀrumuz TÀ melÀ‟ik diñleye esrÀrumuz
(6) Göreler bizi bu meclisde müdÀm Meclis-i Óaúú úoyalar hem buña nÀm
(7) Sen bize tevfíú virgil yÀ áaní Bize göster bu maúÀmuñ ehlini
(8) ÓikÀyet-i Erbaèa ve æeleåín fí BÀyezíd Maèa
RuhbÀn
(9) Otururdı BÀyezíd-ı bÀ-mezíd Õalvetinde bir gün ol şÀh-ı feríd
(10) Bir keşíş içerü girdi nÀgehÀn BÀyezíd öñünde oturdı revÀn
(11) BÀyezíd eydür ne istersin keşíş Ne yiriñdür bu senüñ bunda ne iş
(12) Didi ki ben BÀyezídam bil yaúín Gice gündüz òalvet içinde emín
(13) BÀyezíd eydür ki iy gebr ü laèín
Öldüreyin ben seni bu dem hemín
58b (1) Şimdi bu óaddemi yitdüñ iy şedíd
BÀyezídam diyesin sen iy pelíd
(2) Boàazından ùutdı anı tÀ baãa Yire ura ol zamÀn başın kese
(3) Gördi öz boàazını ùutmış ùurur Bir eliylen hem depesine urur
(4) Óayret irdi BÀyezída ol zamÀn èAúlı zÀ‟il oldı başından hemÀn
(5) Çün özine geldi eydür iy İlÀh Bu ne cürm ola bu ne ulu günÀh
(6) Didi yÀ Rabbi bu sırrı di baña Bu ne óÀletdür ki ben úaldum ùaña
(7) Aàladı bir dem münÀcÀt eyledi èArøa úıldı Óaúúa óÀlin söyledi
(8) Óaúú TeèÀlÀ úıldı ilhÀm ol zamÀn Caèfere var tÀ bilesin bí-gümÀn
(9) Ùurdı èazm itdi revÀn ol şah-ı dín İrdi el-úıããa ol BaàdÀda yaúın
(10) İrdi çün BaàdÀda ol dem BÀyezíd BÀrÿdan ùaşrada gördi ol mezíd
(11) Bir güzel oàlan yol üstünde ùurur Götürür bir ùaşı ol ùaşa urur
(12) Gördi ki oyuna meşàul ol feríd Virmedi aña selÀm ol BÀyezíd
(13) Göñlüne bu düşdi şeyòüñ iy emín Ger selÀm itsem daòı olmaz yaúın
59a (1) Farø anuñ boynında úalur bí-gümÀn
Ben sebeb olmış olam bu kez yaman
(2) äoñra eydür sünneti ben terk idem Ne cevÀb idem Óaúúa úoyup gidem
(3) Döndi pes ikrÀm-ılan virdi selÀm Ol èaleyke aldı didi kim yÀ İmÀm
(4) Pírsin illÀ ki bÀlià olmaduñ Farø-ı sünnet neydügin bilmedüñ
(5) BÀyezíde óayret irdi ol zamÀn Merkebinden aşaàa indi revÀn
(6) Didi iy oàlan ne ulu söyledüñ Ne sebebden bu sözi baña didüñ
(7) Didi kim iy mürşid-i ehl-i zamÀn Bir ãabí sözinden olduñ bed – gümÀn
(8) Didi bu uşaú sözi degül iy yÀr Ulu sözdür bu söz iy şÀh-ı kibÀr
(9) Ol ãabí eydür aña iy BÀyezíd Söyleme var işüñe faòrüñ mezíd
(10) Öo beni öz özüme bÀzí úılam Oynayam yÀ aàlayam yÀòÿd gülem
(11) Didi ben daòı senüñlen oynaram Nicedür oyunuñı tÀ kim görem
(12) Didi gizlenmek bilür misin aña Anı oynaram ger uyarsañ baña
(13) BÀyezíd eydür ki üstÀdum aña Gösterem gizlenmegi şimdi saña
59b (1) Oàlan eydür göz yumayın ùurayın
Öanda varsañ seni baúup göreyin
(2) BÀyezíduñ seyri ol demde meger İrişmişdi èarşa dek iy pür-hüner
(3) Yine seyri idi taóte‟å-åerÀ GÀv ü mÀhí berr ü baóri mÀcerÀ
(4) Çün gözüni yumdı oàlan ol zamÀn áÀ‟ib oldı BÀyezíd-i pehlevÀn
(5) Yidi úat yirden aşaàa geçdi ol Yir götüren öküz üzre buldı yol
(6) Tüyinüñ içine siñdi ol zamÀn äanasın yoúdur vücÿdından nişÀn
(7) Açdı oàlan gözüni iy pür-hüner BÀyezídı gördi der-evvel-naôar
(8) Didi ki iy BÀyezid ü pür-òayÀl Bu ne gizlenmek yeridür bí-muóÀl
(9) Ben seni ÀèlÀda iderdüm gümÀn Esfel-i sÀfilín olmışsın yaman
(10) Bu ne himmet ola ne seyr ü ne iş LÀ-cerem ãÿretde olasın keşíş
(11) Çün bu óÀli gördi ol şÀh-ı cihÀn äıçradı yir üstüne geldi revÀn
(12) Çünki òaãmın çerb (1) gördi ol peleng
Mÿşa döndi úorúudan ol dem neheng
(13) Oàlan eydür sen daòı yumàıl gözüñ Gizleneyin ben daòı açàıl gözüñ
(1) Metinde bu kelime, جشب şeklinde yazılmıştır.
60a (1) Gözüni çün yumdı (1) ol dem BÀyezíd Ol ãabí oldı şoloú dem BÀyezíd
(1) Açdı gözüni çün ol faòr-ı ricÀl èArşa ferşe baúdı ol dem bí-mecÀl
(2) Seyr úıldı on sekiz biñ èÀlemi Ferd-i ferdÀn ins ü cinn ü Àdemi
(3) Öomadı göklerde yirlerde mekÀn Ki anda baúmamış ola şÀh-ı cihÀn
(4) Cehennemlen cenneti hem úıldı seyr Yire göge ãaàa ãola úıldı ùayr
(5) Ol ãabíden bulmadı hergiz eåer Virmedi bir kimsene ondan òaber
(6) Öaldı óayrÀn ol erenler serveri Bulmadı úandadur ol şír-i neri(1)
(7) Naèra urdı yaúasın çÀk eyledi Öandasın görüngil iy cÀnum didi
(8) Naèrasından óÀøır oldı ol imÀm BÀyezíd öñünde ol turdı tamÀm
(9) Şeyò aña eydür ki bi‟llÀh iy ãabí Öanda-y-ıduñ söyle bÀ-èaşú-ı Nebí
(10) Didi iy kendü özinden bí-òaber Özge yerde ne gezersin bí-baãar
(11) Kendü şehrüñ görmedin evvel èayÀn Yirde gökde ne yügürürsin revÀn
(12) Ben senüñ şehrüñde idüm bÀ-ÕudÀ Ùuymamışsın sırrı iy miskín gedÀ
(1) Metinde bu kelime, ييذ şeklinde yazılmıştır. (2) Metinde bu kelime grubu , ؽيش ش şeklinde yazılmıştır.
60b (1) Kendü milküñ sen musaòòar eylegil Yir ü gök baóåin andan söylegil
(2) Didi sen kimsin eyÀ şÀh-ı cihÀn Söyle yoàsa çıúdı cÀnum bí – ÀmÀn
(3) Didi kim ben Caèferem iy pÀk-ı dín Ùanıàıl şimdi beni èayne‟l- yaúín
(4) ÓÀli tebdíl oldı şeyòüñ ol zamÀn BÀyezíd ayaàına düşdi hemÀn
(5) Çün ùoúuz yıl terbiyet itdi aña KÀmil oldı soñ ucı didi aña
(6) Yiter imdi òiõmet itdüñ iy feríd Var otur kim bes-durur iy BÀyezíd
(7) Ol ãıfÀtı Ùañrı çün maóv eyledi SÀkin olduñ var otur imdi didi
(8) ÓikÀyet-i Õamse ve æelÀåín fí èAbdu‟llÀh-ı
ÙÀhir Maèa èAcÿze
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(9) Gitdi èAbdu‟llÀh-ı ÙÀhir bÀ-şikÀr Şehre úaytdı yine ol nÀm-dÀr(1)
(10) Var-ıdı bir köpri yolda muèteber Ùurmış onda bir úarı èavrat meger
(11) Atı oynadı èAbdu‟llÀhuñ zí-rÀh Düşdi başından yire şÀhuñ külÀh
(12) Acıàı ùutdı úatı şahuñ aña Diledi kim bildüre özin aña
(13) Eytdi iy nÀdÀn ne düşmiş saña kÀr Buncılayın yiri úılduñ iòtiyÀr
(1) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla داس ا şeklinde yazılmıştır.
61a (1) Didi el-úıããa sözin ol píre-zen
Didi bir oàlum var iy şÀh-ı Yemen
(2) Óabse ãalmışsın sen anı bí-günÀh Anuñ-ıçun gelmişem iy pÀdişÀh
(3) Öaldı zindÀn içre ol òïr u õelíl Luùf idüp anı çıúar iy pÀk-ı dil
(4) Gice gündüz yanaram ben derdile Áh-ı dil-sÿz-ıla rÿ-yı õerdile
(5) Ben øaèíf píre iy şÀh-ı kerem Raóim úıl senden bugün raóm isterem
(6) Acıàından and içdi ol emír Ki ölesidür óabs içinde ol esír
(7) Anı zindÀndan çıúarmam tÀ ebed Göreyin kimdür aña iden meded
(8) Öarı eydür iy emír-i kÀr-dÀn (ı)
Görelüm n‟eyler ÕudÀ-yı ÀsumÀn
(9) Kendüñe sen tekye úılmaàıl paşÀ ÖÀdir ü dÀnende vardur her işe
(10) Ben aña ıãmarladum bu işümi Söylemen daòı saña teşvíşümi
(11) èÁr ola Óaúúı úoyup saña varam
Öoyam ol işigi bunda yüz uram
(12) Ol øaèífe ehl-i óÀl-ıdı meger Baàladı biline himmetden kemer
(13) El götürdi òïş münÀcÀt eyledi èArøa úıldı Óaúúa rÀzın söyledi.
(1) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla واس دا şeklinde yazılmıştır.
61b (1) Didi kim iy úÀdir ü Óayy u İlÀh
Sen mi ulu olasın yoàsa bu şÀh
(2) Bu baña ôulm eyler uş sensin èAlím İntiúÀmum bundan alàıl iy Raóím
(3) Çünki añadur bu òavf u bu recÀ Göreyin sen ulu mısın yÀ ÕudÀ
(4) Bu sözi işitdi çün şÀh-ı Õucend äanasın kim boynına ãaldı kemend
(5) Cümle aèøÀsı boşaldı bend ü bend Öalmadı nuùkıla anda çend ü mend
(6) Didi oàluñ ben daòı úıldum úabÿl èAfv úıldum hem saña olma melÿl
(7) Õilèat-ı şÀhÀne geldi der – zamÀn Ol yigit geydi ata bindi revÀn
(8) Pes münÀdíler revan úıldı nidÀ MeróabÀ kim geldi ÀzÀd-ı ÕudÀ
(9) Óaúú-durur ãad kÿhı bir dem kÀh iden èAbd-ı maóbusı hem oldur şÀh iden
(10) Pes anuñla ola gör fí küllí óÀl İrmeye tÀ özüñe hergiz melÀl
(11) Bir belÀya ger taóammül úılasın Birine yüz biñ selÀmet bulasın
(12) ÓikÀyet-i Sitte ve æelÀåín fí Fuøaíl
Rañmetu‟llÀh
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(13) Faøl-ı èÀlem ol Fuøaíl-i nÀm-dar ( ı)
Cÿşa geldi bir gün ol şÀh-ı kibÀr
(1) Metinde bu kelime, vezne uymak maksadıyla داس ا şeklinde yazılmıştır.
62a (1) Didi çün ola úıyÀmet ÀşikÀr
EnbiyÀya eylemen ol demde èÀr
(2) Nite kim anlar óudÿdı bildiler Her bir işe Tañrıdan yol buldılar
(3) Ne òaùÀ kim enbiyÀlar ùoymadı Öaãd úıldı illÀ ÕÀliú úoymadı
(4) Bir günÀha úomadı ki ola kebír äadir oldı illÀ anlardan ãafir
(5) Hem feriştehden daòı èÀr eylemen Anlara óasretlenüben söylemen
(6) Ne içün anlarda yoúdur èışú u tÀb Hem görür emr ü nehy ü bí – óicÀb
(7) Lík èÀrum ol kişidendür müdÀm Gice gündüz Óaúú-ıçun ola tamÀm
(8) Vahy-i ilhÀm olmadın ùasdíú ide Muãùafanuñ şerèini ùutup gide
(9) Gelmeye andan òilÀf şerèi híç Olmaya dünyÀ-y-ıçun úalbinde píç
(10) Ulu kiçi bir ola úatında hem Yimeye dünyÀ-y-ıçun bir õerre àam
(11) Tañrı viren úısmete úÀniè ola Her ne geldi-ise anı Óaúúdan bile
(12) Dín yolına ola dÀ‟im seyr ü dil ( 1 )
Anı maóbÿb-ı ÕudÀdur bellü bil
(13) Bil kim ol tÀc-ı saèÀdet andadur Ol mükerrem hem muúarreb bendedür
(1) Metinde bu kelime, ؽيش دي şeklinde yazılmıştır.
62b
(1) Tañla İsrÀfíl ki ol ãÿrı çala Öamu èÀlem ortada óayrÀn úala
(2) Gelmeye ol bendeye òavf u òaùar Ôıll-ı Óaúúda ola dÀ‟im ol beşer
(3) MübtelÀ olduú bu nefs-i úÀfire Bende olmışuz úamu gÀv u òara
(4) èÁlim olan èilmile úılmaz èamel Píşe úılmış özüne kÀr-ı daàal
(5) Óaúú rıøÀsın terk idenler ol gedÀ Ez-berÀ-yı òÀùırı her ketòüêÀ
(6) ÕÀùırı gözler çü úorúmaz ez-òaùar MübtelÀ eyler anı Àòir úadar
(7) ZÀhid-i èÀbid ki ola ehl-i riyÀ
Göre mi ol işi Óaúú hergiz revÀ
(8) Çün faúír ehl-i úanÀèat olmaya Óaúúdan ol hergiz şefÀèat bulmaya
(9) äÀbır olmayınca dervíş iy veli Olmaya ãÀfi anuñ hergiz dili
(10) èÁlemüñ òÀsı bulardur söyledük Başdan ayaàa saña bir bir didük
(11) Çün işinde her biri òÀ‟in (1) ola
(12) LÀ – cerem ki ôulmıla èÀlem ùola
(13) Óaúú TeèÀlÀ ôulm úılmaz bil yaúín (14) Ôulme uàraşmaya hergiz ehl-i dín
(15) فغ ا تأ دت يغيشا ا تم للا ال يغيش إ ع اب اف ا ( 2 )
(1) Metinde bu kelime, داي şeklinde yazılmıştır.
(2) Ra‟d Sûresi, 11. Âyet
63a (1) Bendenüñ nefsinde çün taàyír ola Óaúú TeèÀlÀ ôulmı óavÀle úıla
(2) Eyitdü kim Óaúúdur buña sen ùutma şek Tecrübe úıl ortada ùurmış mehenk
(3) DünyÀnuñ ãoñı-durur bilgil yaúín Öomaàıl şerèi elüñden iy emín
(4) Müşkili óÀl eylemişdür MuãùafÀ Andan özge göz úamu küllí òaùÀ
(5) Aña uyanlar nedÀmet bulmadı Ansuz híçbir kimse Óaúúı bulmadı
(6) Andan ayırma bizi sen iy Kerím Anuñ-ılan óaşr úılàıl iy Rahím
(7) ÓikÀyet-i Sabèa ve æelÀåín Naãır Añmed Maèa
İlyÀs
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(8) Naãır Áómed ender eyyÀm-ı behÀr äoóbete çıúdı meger der – lÀle-zÀr
(9) Bilesinde muùrib ü sÀúí daòı Õïş muúarrebler úalan bÀúí daòı
(10) SÀúiler altun ãurÀóílü úamu Hem muraããaè ùonlu úamu mÀh-ı rÿ
(11) Bunları gönderdi baàa pÀdişÀh Girü úaldı özi ol ôıll u İlÀh
(12) Varıdı bir muótesib İlyÀs u nÀm Ehl-i sünnet mütteúí merd-i tamÀm
(13) Gördi buları giderler nÀzıla Hem ãurÀóí ellerinde sÀzıla
63b (1) Emir úıldı úullarına ol peleng
Yürüdi bunlaruñıla úıldı cenk
(2) PÀre pÀre eyledi her ne ki var Öıldı buları şoloú dem tÀrumÀr
(3) Başını úıldı bularuñ òurd u òÀm PÀdişÀha irdi irdi ol demde peyÀm
(4) PÀdişÀh atlandı ol dem òışmıla Bilesince hem ulu begler bile
(5) Gördi İlyÀs anı kim gelür meger
İltifÀt itmedi aña bir naôar
(6) Didi hey İlyÀs eyÀ şÿríde dín İy utanmaz merd-i güyÀ kibr ü kín
(7) Di kimüñ söziyle úılduñ sen bunı Muótesib òïd ben úodum şehre seni
(8) Didi İlyÀs Naãıra iy Àlÿde óÀl İy utanmaz òain ü bed – fièÀl
(9) Tañrı mı buyurdı bunı yÀ Resÿl Utan Àòí Tañrıdan iy bí-ÿãÿl
(10) Naãır dir kim virdi saña iòtiyÀr Eytdi begligi saña viren iy yÀr
(11) Naãır dir benem emírü‟l-mü‟minín Bu-durur fermÀn Rabbü‟l-èÀlemín
(12) Naãırdan úorúusı yoú híç õerrece Didi sen úatumda bir baà terece
(13) Çün tamèa ùutman kişiden bu demi Çözüme almam bu úamu èÀlemi
64a (1) Öldürürseñ daòı çekmem õerre bím
Óaúúıçundur úamu işüm iy selím
(2) Ger dökerseñ úanumı òïşdur baña İderem Óaúú buyruàın elbet saña
(3) Çün bu ölüm beni Óaúúa iletür Dirligümden bu ölüm yigrek-durur
(4) Ben elümden geleni úıldum saña Ne dilerseñ sen daòı úılàıl baña
(5) Naãra òïş geldi bu sözler iy cüvÀn Göñli yumşandı be-àÀyet ol zamÀn
(6) ŞÀh eydür ne dilerseñ dilegil Bitüreyin óÀcetüñ ùoàrı degil
(7) Didi yoúdur óÀcetüm híç píş ü kem Óaúúdan artuàa daòı iy Õü‟l-Kerem
(8) Öatı ilóÀó eyledi şÀh söyledi Hele benden bir dilek dile didi
(9) Ber-kenÀr-ı óaørÀt-ı şÀh-ı şeríf Çoàıdı úullar biri àayet øa‟íf
(10) Öıldı İlyÀs ol úula ol dem nigÀh Didi andan dilerem iy pÀdişÀh
(11) Naãır eydür utan Àòi sen iy yÀr Öuldan umarsın ùururken Şehr-i YÀr
(12) Döndi İlyÀs eydür iy şÀh-ı cihÀn Óaúú ùururken senden ummaú ki yaman
(13) Yine ilóÀó eyledi İlyÀsa şÀh Didi İlyÀs aña kim iy pÀdişÀh
64b (1) Elli yük buàday baña virgil tamÀm Hem Semerúanda götürgil yÀ İmÀm
(2) Didi virüñ buàdayı bu servere Yükledüñ anı revÀn esterlere
(3) Baède-zín (1) İlyÀs didi iy pÀdişÀh
Dilerem kendü götüre anı şÀh
(4) Boynı-y-ılan götüre bundan aña Dilegüm budur benüm bu dem saña
(5) PÀdişÀh eydür ki sen bilmez misin İdebilmen bunı ben iy (E)Bu‟l-Óasan
(6) İki adım yürüsem yÀniè be-gÀm Öabarur ayaúlarum cümle tamÀm
(7) Nice varam yükilen bu demde ben TÀ Semerúanda bu NişÀbÿrdan
(8) Didi İlyÀs aña kim iy şÀh-ı dín Ùarıàursın bu úadar yükden yaúín
(9) èÁciz olduñ tÀ Semerúanda degin Yükilen varmaàa iy şÀh-ı zemín
(10) Cümle bu mülk-i ÕorÀsÀn rÿz u şeb (2)
TÀ ebed boynuña yüklü zí-èaceb
(11) Çün úıyamet úopa ùartıla bisÀt N‟idesin bu yükilen sen der – ãırÀù (3)
(12) èÁlemi boynuña almışsın bu gün Öamu bir loúma-y-ıçun iy õü-fünÿn
(13) Bu úadar yükle dem urmak muóÀl Tevbe úıl işüñden iy bÀùıl òayal
(1) Metinde bu kelime, تعذ صا şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime grubu ص ؽة س şeklinde yazılmıştır. (3) Metinde bu kelime grubu دس صشاط şeklinde yazılmıştır.
65a (1) Naãır deróÀl itdi tevbe döndi bÀz
Begligi terk itdi oldı ehl-i rÀz
(2) Her kime tay-ıdı RaómÀní ola Bir sebebden döne ol Óaúúı bula
(3) Öamuya tevfíú virgil yÀ İlÀh TÀ úıyÀmet olmaya rÿ-yı siyÀh
(4) ÓikÀyet-i æemÀni ve æelÀåín fí Şiblí Maèa äabí
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(5) Bir gün ol Şiblí èÀlí-i mertebe Gördi bir oàlan ki gider mektebe
(6) Gider illÀ zÀrí zÀrí yaş döker Eyle yaş kim görenüñ baàrın söker
(7) Şiblí óayrÀn oldı zÀrına anuñ Öodı işin yanına geldi bunuñ
(8) Oàlan eydür Şiblíye iy reh-nümÀ Diñlegil sözümi ez-baór-ı ÕudÀ
(9) Didi dün bilmemiş-idüm ben sebaú Düşdi òïca úorúusından cÀna taèb
(10) Öılmış-ıdum her ne kim bu hefte yÀd Öamusın diñlese gerek ol üstÀd
(11) Yañlışum çıúarısa óÀlüm n‟ola Baña ne işler úıla ol kim bile
(12) Bilmezem yÀ Rabb ne tedbír eyleyem Derd-i dilüm kime varup söyleyem
(13) Öatı aàac yumşaú et ãuçum yaman Öldürür ol òïd beni virmez amÀn
65b (1) Bu sebebden aàlaram iy şÀh-ı dín Olabilmez úorúudan cÀnum emín
(2) Şiblí bu sözi işitdi nÀgehÀn Yaúasın ãad pÀre úıldı ol zamÀn
(3) Ùutdı bilin zÀrí zÀrí iñledi İy diríàa n‟eyleyem yÀ Rabb didi
(4) İki pÀre eyledi bu söz beni Sen bilürsin óÀlümi òïd yÀ áani
(5) Vaãf u óÀlümdü bu söz küllí benüm Nice düşmesün oda cÀnum tenüm
(6) Ol ãabí úorúar ki yañlışı çıúa Usta anuñ boynına ipler daúa
(7) äora bir heftelik andan yañlışın Öorúudan gör ne döker gözi yaşın
(8) Beni gör kim bunca yıldur uş tamÀm Yañlışam başdan ayaàa iy hümÀm
(9) Her sebaú kim virdi üstÀd-ı ezel Bilmemişem birini ben bed èamel
(10) Öamusın unutmışam ben rÿ-siyÀh Tañla yañlış ãoracaúdur ol İlÀh
(11) Nice ola óÀlüm iy iòvÀn-ı men ( ı)
Odlara düşdi bu sözden cÀn-ı men (2)
(12) Öorúar ol bir hefteye virmek óisÀb Bunca yıla ben nice virem cevÀb
(13) Bunı didi zÀri úıldı bir zamÀn (14) İñledi òalú u zemín ü ÀsumÀn
(1) Metinde bu kelime grubu اخا şeklinde yazılmıştır. (2) Metinde bu kelime grubu جا şeklinde yazılmıştır.
66a (1) Çoú zamÀn aàlaşdılar aãóÀbılan
Mÿnis ü hem derdilen aóbÀbılan
(2) Uş görürsin èÀlemüñ óÀlin úamu Bu meåeldir cümleye iy ník- Õu
(3) Çün ezel virmişidi saña sebaú (1)
N‟eyledüñ tañla ne dirsin píş ü Óaúú
(4) Ol emÀnetler kim saña ùapşurdılar Anı Óaúú senden yana tañladılar
(5) Ger yüzi ãuyı-ıla ùapşursañ aña Gör ne iósÀn eyleye ol Óaúú saña
(6) Ver aña kim òÀ‟in (2)ola bir nefes
Baàlayalar boynına oddan ceres (3)
(7) Oúı للا عضيض اتما ر ( 4 )
Pes anuñ işini sen bilgil tamÀm
(8) PÀdişÀha geldi bu dervíşüñüz Miónet ü eyyÀmılan dil- ríşüñüz
(9) Ger cihÀn ùÀèatumla cümle ùola Óaúú dilemez-ise úamu bÀùıl ola
(10) Küllí èayb-ılan senüñdür iy Kerím Faøıl úıl úullara iy luùf-ı èamím
(11) Gerçi bizde saña lÀyık yoú èamel Yaòşıya geçe n‟ola kÀr-ı daàal
(12) Çoú óavÀle saña oldı herçivar Yaramazın añma iy PerverdigÀr
(13) Baór-ı luùfıñ cÿşa gelse iy áani Maóv olur anda úamu ma‟i meni
(1) Metinde bu kelime grubu عيك şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime, داي şeklinde yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime grubu شط şeklinde yazılmıştır.
(4) Âl‟i İmrân Sûresi , 3. Âyet.
66b (1) ÓikÀyet-i Tisèa ve æelÀåín fí Behlÿl DívÀne Maèa
MÀlik-i DínÀr
(2) MÀlik İbn-i DínÀr bir gün iy yÀr MuúÀbere vardı ki ide iètibÀr
(3) Gördi Behlÿl dívÀneyi anda meger Oturmışdı muúÀbirde ol şír-i ner ( ı)
(4) Göge baúup ibtihÀl eyler iy yÀr Yire baúup hem iderdi iètibÀr
(5) äaàına baúar gülerdi ol peleng Hem ãolına baúar aàlardı ol neheng
(6) Didi MÀlik hem-Àn-dem virdüm selÀm èİzzetle selÀmı Behlÿl aldı tamÀm
(7) Didüm yÀ Behlÿl óikmet nedür digil baña Sırrın eylegil kim èayÀn ola baña
(8) Didi Behlÿl çünki baúdum der-ÀsumÀn
Tefekkür úıldum اغاء سصلى ف ( 2 ) ol zamÀn
(9) Ol sebebden taøarruè úıldum AllÀha Cümlenüñ rızúın viren pÀdişÀha
(10) Çünki yire baúdumsa ol zamÀn
ا خما و ( 3 ) õikri geldi hemÀn
(11) LÀzım geldi ki ol dem úılam iètibÀr Anlaàıl bu maèní sen daòı iy yÀr
(12) Hem çü baúdum ãaàuma geldi ÀãóÀb-ı yemín Bu beşÀret sürÿr niden n‟ola êıók itsem
hemín
(13) Yine baúdum ãoluma gördüm ÀãóÀb-ı şimÀl Bu maèníden lÀzım-durur bize buña her rÿz-
ı sÀl
(1) Metinde bu kelime grubu , ؽيش ش şeklinde yazılmıştır. (2) Zâriyât Sûresi, 22. Âyet.
(3) Tâ- Hâ Sûresi, 55. Âyet.
67a (1) MÀlik eydür Behlÿle taóúíúÀ sensin Óaúím Anuñ-ıçun kim bu esrÀra yine sensin èAlím
(2) Yine didi Behlÿle MÀlik İbn-i DínÀr Diler misin bir nesne ki senün‟çün gerek
iy yÀr
(3) Didi Behlÿl dilerem eline bir úamíã-ı
cedíd
Andan özge ummazam daòı bir şey‟i mezíd
(4) HemÀn MÀlik ãorur niden şehre vardı şedíd Varuban u sÿúdan bir úamíã aldı cedíd
(5) Getürdi Behlÿle virdi ol zamÀn
Aldı eline durdı götürdi atdı hemÀn
(6) Didi Behlÿl bu miåillü dilemenüñ úamíã Dilerem ben bir úamíã kim ola ehl-i AllÀh
(1) taòsís
(7) Hem cennet baàında egile úutını bellü bil Selsebílden suvara hem anı Cebra‟íl
(8) GÀyet òüsnüdÀr ola ol penbe hemín Kim bunda miåli olmaya anuñ iy emín
(9) Hem el-ile dire anı ol kirÀmü‟l-berre Anlar oldur ki oúurlar “sÿretü‟l- óamdü‟l-
Baúara”
(10) Andan ata ol úuùını hem ÓallÀc-ı vefÀ ÓarekÀtı èazm-ıla ola hem àayr-ı cefÀ
(11) Andan ãoñra óal olına evtÀr-ı óaúÀyıúla
hemín
Kim ol muùùaãıl-durur nÿr u envere yaúın
(12) Andan ãoñra ikraha benÀt-ı ÙÀhir(2) et iy
emín
Óamd u åenÀ ikraha çekile ola ol hemín
(13) ÙavúÀna(2) ücret ola cennet-i naèím iy yÀr
Hem giyen óicÀb ola تي تيش ااس
(1) Metinde bu kelime grubu للا ا şeklinde yazılmıştır.
(2) Metinde bu kelime grubu ش تات طا şeklinde yazılmıştır.
67b (1) Andan ãoñra yuyalar mÀ‟u maéín àad úala
revÀn
Andan düşe üstüne şems ü şevú ü úalúale
hemÀn
(2) èÁlí ola beyÀøı hem anuñ iy cÀn Hem zÀ‟id ola iètirÀøı bí-gümÀn
(3) Miålin görmiş olmaya tÀcir ü bezzÀz Naôírin görmeye híç kes illÀ ehl-i rÀz
(4) Andan dike ol óayyÀù ki sÀnèatda kÀmil ola Fikri-ile bile úaddin şibr-ile óaddin bula
(5) Her yiri kÀmil ola àayr-ı noúãÀn Cümle endÀmı dürüst ola yeksÀn
(6) Didi Behlÿl yÀ MÀlik úÀdir misin buña sen Didi MÀlik úÀdir degülem iy (E) Bu‟l-Óasan
(7) Didi MÀlik ol kişi úÀdir olur buña Ki AllÀh òÀã úılmışdur vaãfın aña
(8) Didi MÀlik vaãf eyle lÀbisin iy emín Didi Behlÿl ki òÀãlar libÀsıdur bu hemín
(9) Cismi òalú içinde ola úalbi Óaúúı-ılan iy yÀr
Õikr-i Óaúú ola dÀ‟im hem-nişin leyl ü
nehÀr
(10) Anlar-dururdu cihÀnuñ güneşi Hem daòı nesl-i Àdem içre úamer-veşi
(11) EnbiyÀ vü evliyÀ hürmetiy‟çün yÀ İlÀh Õikrüñ üzre dÀ‟im eyle der-dil-rÀh
(12) ÓikÀyet-i Erbaèÿn fí Keşf-i EsrÀr ÓºÀce‟i
èA÷÷Àr
( FÀèilÀtün / FÀèilÀtün / FÀèilün)
(13) Bu ne sevdÀdur ki iy èAùùÀr sen Sırrı fÀş itdüñ neden iy (E)Bu‟l-Óasan
68a (1) Öorúma mısın pÀdişÀhuñ sırrını
FÀş idersin èÀleme çaúduñ anı
(2) Başladuñ buncılayın kÀr u òaùar Başı yola úomış olasın meger
(3) N‟eyleyem maèõÿr olsun iy ÕudÀ Kim süòan bí-iòtiyÀr olur cüdÀ
(4) Cÿşa geldi bu dil-i deryÀ-yı men Sen virürsin yine cÿş iy Õü‟l-Minen
(5) BÀd-ı raómetden gelür çün baóre cÿş (1)
LÀ-cerem ol baór olabilmez òamÿş
(6) Ne müdÀradur bu iy merd-i feríd
Naèra ur şimden girü ضيذ ( 2 )
(7) Gir úılursañ cÀnumı ãad pÀre sen
ÁşikÀre eylerem bu sırrı ben
(8) Çün seri terk eyledüm sır söyledüm Her ne kim didüñse bir bir söyledüm
(9) TÀ cihÀn ehli ala andan murÀd YÀdigÀr ola cihÀnda úala ad
(10) Kim bu sırrı ùuya úasd-ı Óaúú ide Mürde olursa kefen hem şaú ide
(11) Evvel aòir her ne sır var der-cihÀn Bu kitÀb içindedür uş iy cüvÀn
(12) Kim oúursa bilür anı ser-be-ser Öoma elden bunı zinhÀr iy beşer
(13) Her kime mÿnis olursa bu kitÀb (14) Tuófe bu yiter aña yevmü‟l-óisÀb
(1) Metinde bu kelime جط şeklinde yazılmıştır.
(2) Kâf Sûresi, 30. Âyet
68b (1) Derd-i dildendür sözi bunuñ tamÀm
Derd-i dildür anda tuófe iy hümÀm
(2) Öıããa‟ı dil-sÿz-durur başdan başa Yaòşı diñle bu sırrı sen iy paşÀ
(3) Diyeler èAùùÀr olmış úıããañu Faòr ola bu söz baña iy mÀh-ı rÿ
(4) Vardı olmış uş kelÀm içinde Naãr Rÿó-ı Öur‟Àn olduàı úısm-ı úaãaã
(5) Öıããa kim ol cÀnib-i Óaúdan gelür Maóz-ı tevóíd atı Öur‟Àn olur
(6) Diseler kim şÀèir olmış ol gedÀ Şièri niçün söylemiş ol bí-nevÀ
(7) Bu daòı hem terbiyet ola baña Şièr-i óÀlin eydeyim şimdi saña
(8) Şièr-i kÀfirdür ki õemm itdi ÕudÀ
Didi kÀfirler hecÀ-yı MuãùafÀ
(9) Óaúú anı õem eylemişdir der-kelÀm Mü‟minün şièri degildür iy hümÀm
(10) Şièir kim ola òuãÿãa sırr-ı Óaúú CÀn u dil andan ola her dem sebaú
(11) Anı söylemek àazÀ olur àazÀ Hem meded olur aña yevmü‟l-cezÀ
(12) Öıããa‟ı kÿteh eyle iy èAùùÀr-ı bÀz Öanı bu èÀlemde şimdi ehl-i rÀz
(13) Her ki senüñ úıããaña mÀ‟il ola Bu kitÀbı özüne maórem úıla
69a (1) Ehl-i èirfÀn çoú egerçi bilinür
Buña maórem bÀrí kemter bulınur
(2) Nÿr baàışlar iş bu úıããa her nefes Fikir úıl kendüzüñe iy (E)Bu‟l-heves
(3) Her kitÀbı kim oúursın bir zamÀn Andan uãanursın ol demde hemÀn
(4) Çoú oúunsa bu göñül ãÀfí olur Ehl-i Óaúú andan ulu leøøet alur
(5) Di‟de‟i inãÀfı açàıl imdi sen Öuş gibi pervÀz úıl iy yÀr-ı men
(6) Bu kitÀbuñ kÀr u bÀrın añlaàıl Óall u èakd u gír ü dÀrın diñlegil
(7) Dürr-i deryÀ-yı óaúíúatdur bu söz Mÿnis ü ehl-i ùaríúatdur bu söz
(8) Der-óaúíúat maàz-ı cÀn cÀnı budur Özge dürre beñzemez yaèní budur
(9) Kim ki dürr isterse bu deryÀdadur Özge dürrler fÀnidür bu bÀúidür (1)
(10) Cemè itmişem senüñ‟çün dürri ben Ol deñiz adı-durur baór-ı èAden
(11) Bu söz-ilen her kişi ger dürr ide LÀ-cerem ùoàrı yolı ùutup gide
(12) Maórem-i derd-i dil-i èAùùÀr ol Ez-hezÀrÀn genc-i ber-òïrdÀr ol
(13) Kim bulursa yaèní bu baóre mecÀl İki èÀlemde ola ãÀóib- kemÀl
(1) Metinde bu kelime فاليذس şeklinde yazılmıştır.
69b (1) Õatmidür yaèní bu söz èAùùÀrdan
Genc-i maèni ãaóib-esrÀrdan
(2) NÀfe‟i esrÀr olamaz müşg-bÀr Aña èAùùÀr olmayınca dest-bÀr
(3) Çünki èAùùÀruñ sözi oldı tamÀm Aómedíye düşdi nevbet iy hümÀm
(4) Diñle anuñ daòı bir dem sözini Nice úul itmiş bu yolda özüni
(5) Õÿşe-çin-i òarman-ı (1) èAùùÀr olup
Yola düşüp nÀôm-ı esrÀr olup
(6) FÀrisíden Türke úılmış tercüme YÀdigÀr olmaà-ıçun her encüme
(7) Rÿóına şeyòüñ úıluban iètimÀd Eyledüm AllÀhı hem ol demde yÀd
(8) Hem Resÿluñ rÿóına yüz biñ selÀm ÇÀr-ı yÀr-ılan úamu úıldum tamÀm
(9) Devletinde Mír-i devrÀnuñ(2) yine
Sıàınup girdüm kitÀbuñ naômına
(10) Õatim úıldum himmet-ilen uş tamÀm Óaúú anı pÀyında úılsun müstedÀm
(11) Devletine irmesün hergiz zevÀl ÕÀùırından geçmesün bÀùıl òayÀl
(12) Ol Õalílu‟llÀh Àmír ü muèteber Düşmeni Nemrÿd u ŞeddÀd iy püser
(13) ŞÀh-ı devrÀn ol mübÀrız şír-dil(3)
Óaúú úatında olmasun hergiz òacíl
(1) Metinde bu kelime خش şeklinde yazılmıştır. (2) Metinde bu kelime grubu يش دسا şeklinde yazılmıştır.
(3) Metinde bu kelime vezne uymak maksadıyla ؽيش دي şeklinde yazılmıştır.
70a (1) Cidd-i cehdi Óaúúıçundur her zamÀn
Buña şÀhiddür úamu yaòşı yaman
(2) Ehl-i èilmü ehl-i zühd ehl-i salÀó Gice gündüz andan isterler felÀó
(3) Bu duèÀyı èÀlem eyler bí-riyÀ Sen úabÿl it óaøretüñde iy ÕudÀ
(4) Ehline evlÀdına virgil sefÀ Görmesünler dehr-i cevrinden cefÀ
(5) Bu-durur sözden murÀdum iy hümÀm Oldı esrÀr-nÀme naômı çün tamÀm
(6) Ele alıcaú bunı her bir èazíz İdiciler óaúúı bÀùıldan temíz
(7) Öılmayalar naômına egri naôar Kec naôar úılmaz yaúín ehl-i naôar
(8) èUnf idüp naômını taàyír itmeye Kendü fikrine uyuban gitmeye
(9) Varısa naômında noúãÀn u òalel Eyleye ıãlÀóılan anda èamel
(10) èAybı var-ısa hem andan göz yuma äÀóibine Tañrıdan raómet uma
(11) Ol kişi kim naôma olmışdur sebeb Naôm idüp hem maènisin eyler ùaleb
(12) CÀnılan oúuyuban dinleyene Dinleyüben derdilen iñleyene
(13) FÀtióa oúuyalar iòlÀãıla El getürüp èÀmile hem òÀãıla
70b (1) FÀtióadur her söze Àòir cevÀb
Söz budur للا اب اع تا ص
(2) Óaúú TeèÀlÀ raómet ide ol úula
Bunı yazan miskine duèÀ úıla
(3) Õayrıla òatm oldı cÀna bu kelÀm
Õïş diyelüm “EããalÀtü ve‟s-selÀm”
(4) Öalem çeküp tamÀm oldı işbu EsrÀrnÀme
naômı
(5) Óadde úalem çeker-iseñ tÀríò direm lafô-ı naômı
A Àb (F.) Su.
9a/11,10b/12 , 11a/8,
51b/2, 54b/13
āb-ı ñayÀt Ölümsüzlük
suyu, bengi su.
36b/10
III. BÖLÜM
SÖZLÜK
Àb-ı ñayvÀn Canlılık
suyu,ölümsüzlük suyu.
49a/12, 49b/3
Àb-ı revÀn Akarsu. 22b/5,
52a/1
èabā (A.) Yün, kaba kumaştan
yapılmış bol, geniş giyecek.
52b/6
ābdÀl (A.) Dünya ile
ilgisini kesip Tanrı‟ya
bağlanmış olan derviş.
9a/8
èabd , èābid (A.) Kulluk
eden, ibadet eden kişi.
22b/4, 23a/3, 30b/5,
62b/7
èabden-Şekūr Allah‟ın
kulu. 56a/6
èābid-i Yezdan-perest
Allah‟a ibadet eden.
22b/7
èaceb (A.) 1. Alışılmadık,
tuhaf, acayip
24b/12, 51a/10, 53a/6,
54a/12
2.Merak, kuşku veya
kararsızlık anlatan bir
söz.
41b/11, 43b/3, 46b/8
èaceble- Şaşmak, hayret
etmek. 25a/3
acıġ Öfke, hiddet.
61a/6
acıġı gel- Öfkelenmek,
kızmak. 15b/5
acıġı tut- Öfkelenmek.
4a/7, 7b/9
èacz (A.) Gücü bir işe
yetmeme durumu, güçsüzlük.
1b/9 2a/6
èadem (A.) Yokluk.
1b/11
Àdem (A.) Adam, insan,
insanoğlu.
1b/6, 16a/11, 29a/6,
34b/10, 35a/9, 51a/2,
52b/9, 60a/3
Àdemí (A.) İnsanoğlu.
29b/6, 43b/5
ādemí õāt İnsanoğlu.
35a/1
èÀdil (A.) Adaletle iş
gören, adaletten
doğruluktan
ayrılmayan,adaletli.
11a/4, 11a/5, 11b/2-3-4
èadl (A.) Doğruluk.
12a/3, 12a/4, 12a/5,
14b/12, 53b/13
èadÿ (A.) Düşman.
45b/7
èadüvv (A.) Düşman.
3a/8
ÀfitÀb (F.) Güneş.
11a/8, 33b/5, 37a/11,
50b/9
èafv (A.) Bir suçu, bir
kusuru veya bir hatayı
bağışlama.
3b/2, 36b/4, 47b/10,
57b/10, 61b/6
āgÀh (F.) Bilgili, haberli,
uyanık.
27a/2
ağyÀr (A.) Başkaları,
yabancılar.
12b/5
āh Sesin tonuna göre
pişmanlık, öfke, özlem,
beğenme, sevgi vb. duygular
anlatan bir söz.
4a/8, 18a/4
Àh it- Acı ile içini
çekmek. 25a/7
Àh öıl- Ah çekmek,
acıyla iç çekmek.
4b/7, 28a/9
Àh-ı dil (F.)
Gönü
lden çekilen ah.
18a/1 18a/2- 3-4
Àh-ı dil-sÿz (F.) Gönül
yakan ah.
18a/ 13
āheng (F.) Çalıp çağırıp
eğlenme, cümbüş etme.
27a/1
āhenín (F.) Demirden
yapılmış.
44b/7
Àheste (F.) Alçak sesle,
usulca (
söylemek).
5b/10
aòí (A.) Erkek kardeş.
16b/6 , 32a/11, 46b/7,
63b/9
Àòir (A.) Nihayet,son, son
olarak.
3b/4, 31a/6, 49a/2,
62b/6, 70b/1
āòir-i kār (A.+F.) İşin
sonu, netice, sonuç.
20a/10
Àòirín (A.) Sonrakiler,
sonlar.
18a/8
aòlāö (A.) İnsanın
yaratılışında var olan
ruhsal ve zihinsel
güzellikler.
añlÀö-ı zemím (A.)
Beğenilmeyen kötü ahlak.
34b/3
añvÀl (A.) Durumlar, hâller,
vaziyetler.
11a/1, 19a/12, 37b/11,
44a/8
añyÀl (A.) Atlı kıtalar,
süvari kolcuları.
13b/13
aöçe Bir paranın üçte biri
kıymetinde, gümüşten
yapılmış, eski Osmanlı
sikkesi, para.
27b/8
èaöd (A.) 1. Bağ, bağlama.
69a/6
2. Nikah.
27a/4
èÀöıbet (A.) Son, nihayet.
15a/9, 29a/7, 46a/7,
46a/10, 46b/7
èÀöil (A.) Akıllı kimse.
12b/4
Àèlā (A.) Yüksek.
59b/9
èalāéiö (A.) İlgiler,
ilişkiler.
17a/9
èalÀmet (A.) İşaret, iz,
nişan.
43b/13
alda- Aldatmak, kandırmak,
oyun etmek.
26b/10, 26b/11
èalem (A.) Sancak, bayrak.
43b/11, 55b/8
èālem (A.) 1. Evren, kainat,
2a/10
2. Dünya.
2b/1, 2b/5, 5b/3
3. İnsanlar, halk.
3a/2
4. Toplum, cemaat,
herkes.
10a/10, 11b/1
èālem-i èışö Aşk alemi,
dünyası.
25b/11
èaleyk, èaleyke (A.)
“(selamet) Senin üzerine
olsun.” anlamına gelen
selam karşılama sözü.
42b/10, 56a/9, 59a/3
èÀlí (A.) Yüce, ulu.
65a/5, 67b/2
èAlím(A.) Allah‟ın adlarından
“Bilgisi ezeli ve ebedi
olan”.
57a/13, 61b/2 -67a/1
ālÿde (F.) Karışık.
63b/8
èām (A.) Halka ait, genel.
12a/3 , 33b/9
amān (A.) Bağış, bağışlama.
amÀn bul- Kurtulmak. 8a/6
amÀn vir- İzin vermek.
42b/6, 65a/13
èamel (A.) İş, eylem, fiil.
14a/13, 46a/3, 47a/13,
49b/2, 50a/11
āmennā (A.) “Öyledir, doğru,
inandık, diyecek yok…”
anlamlarına gelen onaylama
sözü.
6b/11,22b/1, 24a/3,
37b/9, 42a/2
èÁmid Bir hükümdarın adı.
3b/10, 4a/5, 4a/9, 4b/1
èāmil (A.) Ameli olan,
isteyen.
70a/13
èamím (A.)Umuma ait, umumi,
genel, yaygın.
66a/10
èamÿ (A.) Amca.
4a/1, 35b/9, 39b/11,
44a/6, 52a/11
èanÀé (A.) Zahmet, zorluk,
güçlük.
54b/2
ancılayın Onun gibi, o
kadar, öyle.
8b/10
èan-öaríb (A.) Yakında, çok
geçmeden.
49b/3
apar- Götürmek, alıp
götürmek.
30a/6
èār (A.) Utanma, çekinme,
mahçup olma.
12a/4
èArafāt (A.) Hac ibadeti
esnasında Kurban
Bayramı‟nın arefesinden
usulüne göre vakfeye
durulan Mekke civarındaki
kutsal dağ.
47a/5
ārÀm (F.) Rahat, huzur.
57a/1
ārām-ı cān Gönül
rahatlığı. 45a/5
ārÀste Süslenmiş, bezenmiş.
29b/6
èarş (A.) Göğün dokuzuncu
katı.
4b/8, 5a/7, 19a/11,
21a/2, 29b/2, 32b/3,
33b/5, 34a/2
èarş-ı aèlā Göğün en yüksek
tabakası.
53a/5
èarş u ferş Gökyüzü ve
yeryüzü.
35a/2
èarş-ı ÕudÀ Allah katı.
34b/4
èarş-ı kürsí Göğün
dokuzuncu katı ile
altındaki kürsü. 10a/9
èarş-ı RañmÀn Allah katı.
34b/2
arşun Orta parmak ucundan
omuza kadar olan ölçü.
27b/6
èarø (A.) Yüksek bir makama
anlatma, bildirme.
4b/11, 22b/13, 41b/3,
56b/1
èarø-ı ñācāt İsteklerini
sunma,bildirme.
37a/8
èarøuñāl Ne hâlde olduğunu
bildirme.
39a/1
èarøa (F.) Sunma, gösterme.
54a/4, 56a/2, 58b/7
ārzÿ (F.) İstek, heves.
20a/8, 41a/7
ārzū-yı didār
Yüzün
ü görmek arzusu.
55a/7
aãñÀb (A.) 1. Arkadaşlar,
dostlar.
31b/2, 32a/12, 34a/8,
66a/1
2. Sahipler, malikler
66b/13
aãñÀb -ı güzin (A.-
F.)Seçilmiş, seçkin
dostlar 34b/6
AãñÀb -ı Kehf Yedi
uyuyanlar,İslam dininde
kabul edilen bir olayın
kahramanları.(İnançların
dan dolayı sürgün
edildikleri ve bir
mağarada 309 yıl
uyudukları rivayet
edilir. Bunlar Yemliha,
Mekselina, Mislina,
Mernuş, Debernuş,
Şazenuş, Kefeştetayyuş
adlı kişiler ve bir de
Kıtmir adındaki
köpekleridir.)
13b/7
aããı Yarar, çıkar, kazanç,
kÀr.
27b/8
ÀsumÀn (F.) Gökyüzü, sema.
12a/11, 18a/8, 46a/8,
48b/1, 52a/4
Àşikār, Àşikāre (F.) Ortada,
apaçık, meydanda.
20b/11, 21a/10, 29b/5,
35a/2, 49a/6, 55a/6,
55b/4
āèşir (A.) Kur‟an-ı Kerim‟in
cüzlerinden her biri.
33a/6
ÀşinÀ (F.) Bildik, tanıdık.
35a/6
èaşö (A.) Aşk, sevgi.
2a/11
„aşö-ı Muãtafā Hz.
Muhammed aşkı
51b/11
èaşö-ı Nebí Peygamber
aşkına 60a/10
Àşüfte (F.) Çıldırırcasına
seven, perişan ve baştan
çıkmış hâlde, deli gibi
olan.
3b/8, 11b/12, 20b/6
Àşüfte-gār Çılgınca
sevmiş.
18b/5, 20a/12
ÀvÀre (F.) Serseri, boş
gezen, işsiz,
aylak.
4a/7, 23b/2
ÀvÀz (F.) Ses.
29a/5
èavrāt (A.) Kadınlar.
35b/9, 60b/10
èavret eyle- Örtünmek,
örtmek.
29b/9
ayaö Kadeh.
23a/6
èayÀn (A.) Belli, açık,
meydanda.
23b/9, 32a/7, 33a/12,
36b/8-13, 37a/12,37b/2,
49a/13, 60a/12
ÀyÀt (A.)Ayetler, Kuran-ı
Kerim‟in cümleleri.
3a/3
èayb(A.) Utanılacak şey,
kusur, ayıp,
leke.
14b/2, 21b/1, 66a/10
èayn (A.) Aslı, kendisi.
39a/5
èayne‟l-yaöín Gözüyle
görmüş gibi, kesin.
42b/4, 60b/3
ayruö Artık, bundan sonra,
bir daha.
50a/11
āèøā (A.)Organlar, üyeler.
61b/5
èaõÀb (A.) Günahkarlara
verilecek ceza. èaõÀb-ı
cÀvidÀn Sonsuz ceza. 20a/7
èazm (A.) Kasıt, niyet,
karar.
16b/2-3, 17a/5, 45a/6,
58b/9
èazm-i rÀh Karar yolu,
niyet yolu.
4b/2, 20a/3, 30a/10
èazm-i sefer Yolculuk
kararı, niyeti.
20a/2
az- Bozulmak, değişmek,
yolunu şaşırmak.
26b/9
B
bÀ (F.) ile, birlikte, -lı,-
li, -lu, -lü.
bÀ-èaşk-ı Nebí
Peygamberimiz aşkıyla.
60a/10
bÀ -ÕudÀ Allah ile
birlikte. 60a/13
bÀ-èillet (F.+A.) Dertsiz,
sorunsuz.
47b/11
bÀ -niöāb Örtülü.
37a/2
bÀ -vaöar Ağırbaşlı. 39b/13
bÀd (F.) Yel, rüzgar.
54b/13
baèdezÀ(n) (A.) Ondan sonra.
4a/2
baède-zín (A.) Bundan sonra.
64b/3
bahā (F.) Kıymet, değer,
bedel.
7b/5
bahādır (F.) Cesur, yiğit.
22a/12
bañr (A.) Deniz.
15b/5-13, 29a/8, 59b/3
bañr-i cūd Cömertlik
denizi. 47b/7
bañr-i nūr Nur, ışık
denizi. 6b/9
bÀöí (A.) Daimi, kalıcı.
6a/12, 27b/11, 63a/9,
69a/9
bÀl (F.) Kanat.
25a/7
bÀliğ (A.) Buluğa eren,
erişmiş, varan, yetişen, son
mertebeyi bulan.
59a/4
bÀr (F.) Defa, kere.
24b/4
bÀr (F.) Yük.
53b/9
bÀrÀn (F.) Yağmur.
11a/9
Bāreka‟llÀh (A.) “Allah
mübarek etsin, hayırlı ve
bereketli olsun” anlamına
gelen dua. 20b/10
barmaà Parmak.
2b/11
bārū (F.) Kale duvarı, sur,
sığınak, siper.
58b/10
baãar (A.) Gören.
43a/9
Baãír (A.) Allah‟ın
sıfatlarından “gören”.
7b/2
baã- Alt etmek, yenmek.
13b/1
bay Zengin.
57a/7
bayaö Demin, az önce.
31a/7
bÀz (A.) Geri, gerisin
geriye; tekrar, yeniden.
24b/4, 30b/3, 47b/2,
65a/1
bazÀr (F.) Alışveriş, alım
satım.
31a/8
bÀzí (F.) Oyun, eğlence.
59a/10
be- (F.) 1. Yaklaşma (-e)
hali.
be-dÿr :Uzağa. 21a/11
2. Bulunma (-de) hâli
be-gūş :Kulağında. 34a/4
3. ile, -la, -le
be-kül :Bütünüyle.17a/8
be-àÀyet (F.+A.) Çokça,
epeyce;
nihayet, sonunda.
49a/7, 64a/5
bed (F.) Kötü.
13a/9, 24a/4
bedr (A.) Ayın on dördüncü
gecesi, dolunay.
bedr-i tamÀm Ayın tam on
dördü kadar parlak kimse.
42b/3
beg Bey.
4a/3
behişt (F.) Cennet, uçmak.
14b/1
behr (A.) Uzaklık, mesafe.
behr-i ÕudÀ Allah‟tan uzak.
24b/4
beöÀ (A.) Devamlılık,
bulunduğu durumda kalmak.
37a/4
Belèam (A.) 1. Terbiyesiz,
açgözlü, pisboğaz.
50b/10
2. Hz. Musa‟yı
kötülemesiyle tanınan
“Bel‟am bin Baura”
kabilesinden bir
kişinin adı.
50a/13
Belh Afganistan‟ın kuzeyinde
yer alan bir vilayet.
16a/8
benÀt (A.) Kızlar
benÀt-ı ÙÀhir 67a/
12
bencileyin Benim gibi.
3b/1
bend (F.) Bağ, yular, rabıta,
bağlama.
61b/5
bend-i ahenin Demir bağ,
kelepçe.
24b/2, 44b/7
bende (F.) Kul, köle; bağlı.
1b/9, 2a/5, 47a/9, 62b/2-
3, 63a/1
bende-i ferman Ferman
kölesi, emir
kulu. 11b/1
Bení İsra‟il (F.) İsrail
kabilesi.
35b/6
ber (F.) Üzerinde, üstünde .
ber-revÀn Akan (su)
üzerine. 52a/8
ber-rÿ-yı zemín Yeryüzü
üzerine.
56b/10
ber- (F.) Götüren, alan,
çalan.
ber-belÀ (F.+A.) Gamı,
derdi, tasayı
alan, götüren. 21b/7
ber-òurdÀr (F.) Mutlu.
69a/12
ber-kemÀl (F.) Mükemmel.
24b/6, 41a/2
berÀy (F. ) “Maksadıyla,
amacıyla, için” anlamlarına
gelen sözcük.
berÀy-ı òā÷ır (A.) Hatır
için. 62b/5
berÀt (A.) Rütbe, nişan ve
imtiyaz verildiğini gösteren
ferman.
1b/10
berí (A.) Salim, temiz,
kurtulmuş.
47b/2
berö –I- (A.) Şimşek.
11a/8
berk-vÀr (A.+F.) Şimşek
gibi. 56b/3
berk –II- Kuvvetli, sağlam.
15a/9
berr (A.) Kara toprak,
toprak.
16a/9, 29a/8, 59b/3
berr (A.) Doğru sözlü, hayır
işleyen kimse.
67a/9
berzaò (A.) Bela, acı,
sıkıntı.
11a/2
bes (F.) Yeter, yetişir,
tamam, kafi.
50a/3, 60b/5
beşÀret (A.) Müjde, muştu.
66b/12
beşer (A.) İnsan, adam;
insanlık.
21a/4, 35a/5, 62b/2.
beyÀbÀn (F.) Kır, çöl.
52a/1
bezzÀz (A.) Bezci, kumaş
satan.
67b/3
bì (F.) Olumsuzluk bildiren
Farsça ön ek.
bí-Àdem (F.+A.) Adam
olmayan. 30b/11
bí-āmān (F.+A.) Çaresiz,
yardımsız.
47b/13, 60b/2
bí-baãÀr (F.+A.) Görmeyen,
kör.
37a/1, 60a/10
bí-dil 1. Korkak;
kalpsiz, gönülsüz.
7a/11, 12a/7
2. Âşık.
54b/13
bí-gÀne Bildik olmayan,
yabancı.
18b/6
bí-gezend Zararsız;
elemsiz, kedersiz.
15a/4
bí-ñÀãıl (F.+A.) Sonsuz,
nihayetsiz.
11b/2
bí-hicÀb (F.+A.) Utanmaz.
40b/12
bí-hÿde Boşuna, boş yere.
41a/9
bí-òÿş Şaşkın, sersem,
deli. 29a/3
bí-iòtiyÀr (F.+A.) Elinde
olmayarak,
istemeden, iradesi
dışında. 21b/8, 23b/6
bí-maàz-ı püşt İçsiz,
özsüz. 30a/9 bí-muñÀl
(F.+A.) Olması mümkün olan,
gerçekleşebilir. 59b/8
bí-naóír (F.+A.) Eşsiz, eşi
bulunmayan.
47b/8, 56a/13
bí-nevÀ Nasipsiz, çaresiz,
zavallı,
muhtaç, fakir.41b/13,
55a/12
bí-şek (F.+A.) Şüphesiz,
kuşkusuz.
12a/4
bí-şümÀr Hadsiz, sayısız,
pek çok.
32a/8, 56a/7
bí-taèab (F.+A.)
Yorulmaksızın, bitkin
düşmeden.
20a/9
bí-vaöÀr Ciddiyetsiz,
lakayt. 18b/5
bí-zevÀl (F.+A.) Zevalsiz,
sonu
olmayan. 31a/2
bí-zübÀn Dilsiz. 34b/5
bihter (F.) Daha, en, pek
iyi.
34a/8
bil Bel.
15a/7
bile Birlikte, beraber, kamu
ile.
7b/4, 8a/9, 40a/5, 52b/12
bilesince, bilesinde
Beraberinde, yanında,
birlikte.
5a/3, 56a/7, 63a/9
bi‟llÀh (A.) Allah için.
60a/9
bím (F.) Korku, tehlike.
64a/1
-bin (F.) Gören, görücü.
Huda-bin Allah‟ı gören,
Allah‟ı bulan,
Allah‟a ulaşan. 31a/12-13
bin (A.) Oğul.
22b/4-12
biregü Bir kimse, başkası.
28a/12
biryÀn (F.) Tava, tepsi gibi
şeylerde susuz veya az suda
pişirildikten sonra
kızartılan et kebabı.
5b/8
bisā÷ (A.) Kilim, minder,
döşeme, keçe, yaygı.
64b/11
bisyÀr (F.) Çok.
53b/4
bíş (F.) Artık, ziyade.
20a/6
bíş ü kem Fazla ve eksik.
64a/7
bôrk Başa giyilen külah,
kalpak gibi şeyler.
8a/7, 19a/2
Bubekr-i äıddıö Hz. Ebubekir,
“Dört Halife” den birincisi.
2b/6-8
budaà Dal.
45a/1
bula- Karıştırmak,
bulandırmak, sallamak.
7b/9
bulış- Bulaşmak.
6a/7
buncılayın Bunun gibi, böyle.
12b/1, 14b/8, 54a/8,
60b/13, 68a/2
BurÀk (A.) Hz. Muhammed‟in
Miraç‟ta bindiği binek.
56a/5-11
Burò-ı Esved (A.) Kara kale.
9a/5-6
bÿriyÀ (F.) Hasır.
53a/2, 53b/2-3
bustÀn (F.) Gül ve çiçek
kokularının çok olduğu yer,
bahçe.
2a/12
bÿy (F.) Koku, rayiha.
29b/9, 31b/5
bÿy-ı bihişt Cennetin
kokusu.
29b/8
bÿy-ı yÀr Sevgilinin
kokusu.
31b/4
bülend (F.) Yüksek, yüce.
15b/8, 48b/13, 49a/9,
50a/13
bünyÀd (F.) Asıl, esas,
temel.
1b/3, 14b/10
bürehne (F.) Yalın, açık,
çıplak.
48b/5
bürrÀn (F.) Keskin, kesici.
3a/6
büzürg (F.) Büyük, ulu.
41a/2
büzürgÀn (F.) Büyükler.
büzürgÀn-ı cihÀn Dünya
büyükleri.
13a/13
C
cÀ (F.) Yer, mekan, mahal,
mevki.
cÀ-yı ferş Yeryüzü mekanı.
34a/3
cÀm (F.) Kadeh.
cÀm-ı Cem Doğu
mitolojisinde şarabı bulduğu
öne sürülen Cem‟in sihirli
kadehi, şarap.
18a/7
cÀmiè (A.) Derleyen,
toparlayan; cami.
3a/3
cāmiè i esmāè Allah‟ın
sıfatlarını içine alan
(insan).
34b/11
cān ısmarla- (F.-T.) Can
vermek, ölmek.
46a/12, 51a/13, 55a/8
cÀn-ı men (F.) Benim canım.
53a/9
cÀnib (A.) Yön, taraf.
cānib-i Óaöö Hakk
tarafından.
17b/10, 68b/5
cÀn-sūz (F.) Can yakan, fazla
keder ve sıkıntı veren.
46b/2
cārí it- (A.) Cereyan etmek;
akmak, geçmek, yürümek.
26a/1
cÀv (A.) Sapmak, şaşırmak,
kötü yola sapmak.(Metinde
“saptırmak”)
7b/4
cÀvidÀn (F.) Daimi kalacak
olan, sonrasız, ebedi.
55a/3
cÀy-gÀh (F.) Oturulan yer;
makam.
11a/4, 11b/13, 17a/7,
29a/3
cedíd (A.) Yeni.
67a/3
cehd (A.) Çaba.
1b/3, 28b/11, 70a/1
cehl (A.) Bilmezlik.
12b/6
cemè (A.) Toplama, yığma.
6b/13, 33b/9, 35b/9,
47b/7, 57b/12
cemèi melek- rūñāní Cismi
olmayan
melekler topluluğu.
7a/3, 48a/13, 56b/9
cemÀl (A.) Yüz, çehre.
8b/10
cenÀbet ir- (A.) Gusül
gerektiren durum.
35b/10
cenk Savaş, harp.
12a/9
cevr (A.) Haksızlık, eziyet,
zulüm.
19a/3, 30a/13, 54b/4
cevşen (F.) Örme zırh, zırhlı
savaş giysisi.
49a/8
cılav Gem, yular, dizgin.
5b/7, 35a/6
Cibril (A.) Dört büyük
melekten peygamberlere emir
ve vahyi iletmekle görevli
melek, Cebrail.
47b/5-10, 48a/1-7-8,
56a/5-9, 56b/4
cidd (A.) Bir işi gerçekten
çalışıp işleme, ciddilik.
70a/1
cífe (A.) Leş.
13b/5
ciger (F.) Ciğer, yürek; acı,
keder.
ciger-reşk Yüreği
kıskanılan, yüreğine
gıpta ile bakılan.
27b/9
cinÀn (A.) Cennetler,
uçmaklar.
53b/1, 56a/11
cism (A.) Beden, gövde,
madde.
4b/6
cism-i le‟im Aşağılık,
alçak beden.
34b/3
civÀn, cüvÀn (F.) Genç,
delikanlı.
4b/13, 17b/8-12, 37b/8,
38a/1, 42a/4, 46b/7,
56a/11
cÿd (A.) Cömertlik, el
açıklığı.
21b/14, 38b/2, 47b/7,
50b/3, 57a/5
cÿş (F.) Coşma, kaynama.
3b/3, 8b/6, 45a/3,
61b/13, 66a/13
cÿyende (F.) Arayan,
araştırıcı.
cÿyende‟-i rāz Sır arayan.
25b/6
cüdā (F.) Ayrı.
29b/12, 35a/12, 46a/9,
68a/3
cünÿn (A.) Delirme, çıldırma,
delilik.
cünun-ı „aöl Aklın
deliliği
25b/12
cürèa (A.) Yudum, içim.
51a/8
cürm (A.) Suç.
3b/3
cüst (F.) Arama, araştırma;
gösterişli, yakışıklı,
güzel.
cüst ü cū Arayıp sorma,
araştırma.
16a/1, 32a/12
Ç
çabük-süvÀr (F.) Ata iyi
binen, atı iyi süren.
2a/12
çÀk (F.) Yırtmak, parçalamak.
23a/5, 37a/4, 60a/8,
52b/4
çal- Kesmek üzere sürmek,
kesmek; vurmak, çarpmak.
3a/6, 20b/2, 46a/6, 51b/8
Çalap Tanrı, Yaradan.
24b/12
çÀr (F.) Dört.
çÀr-i yÀr Dört halife.
2a/13, 69b/8
çarò (F.) Çark, tekerlek,
gökyüzü.
26b/11
çarh-ı eflak Göklerin
çarkı, talihlerin
çarkı.
18b/1
çarh-ı nü- tü Gökyüzünün
dokuz katı.
48b/4
çend (F.) Birkaç.
23a/7
çend-ín Bu kadar.
11b/8
çerÀğ (F.) Fitil, mum.
53a/4
çerb (F.) Fazla ve üstün
olma.
çeşm (F.) Göz.
23a/8, 54b/5
çeşm-i pür-āb Gözü yaş dolu
olan
(kimse).
54b/5
çeşm-i rūy Üzüm gibi
gözler.
31b/5
çezgin- Dönmek, dolaşmak.
36a/7
çığrış- Bağrışmak, hep
birlikte bağırıp çağırmak.
38b/5
çigin Omuz, omuz başı.
56a/13
çil (F.) Kırk sayısı.
29b/3, 32a/10.
çü (F.) Farsça bağlaç,
çünkü.
1b/2, 2b/5, 6b/1, 13b/4,
24b/3, 28a/9, 66b/12
çün (F.) Mademki, çünkü.
4a/10, 6a/9, 8a/11, 9b/8,
10a/10-12-13, 13b/7
çünÀn (F.) Bunun gibi, bu
şekilde, öyle, böyle.
11b/2, 20a/10, 25a/2
çünín (F.) Böyle, bunun gibi.
11b/2
çünki (F.) Şundan dolayı, şu
sebepten.
3b/4, 6b/6, 7a/5, 7b/10,
10a/1
D
dad Tat, lezzet.
16a/3, 18a/7
dād (F.) Adalet, doğruluk.
12a/2, 14b/10-11, 19a/1
dad-gir Adaletli, doğru.
22a/13
daàal (F.) Hile, tuzak.
47a/13, 50a/11, 62b/4
ëaññÀk (F.) İran‟da
Cemşid‟den sonra tahta
çıkmış olan zalim hükümdar.
18a/6
daòı “da/de” bağlacı, bile.
1b/5-9, 2a/13, 4a/9-10,
5b/6-7-11, 6a/10, 7b/4-5
dalÀlet (A.) Doğru yoldan
sapma.
35a/12
dÀmen (F.) Etek.
45b/2
dÀnÀ (F.) Bilen, bilici,
bilgiç.
dÀnÀ-yı rÀz Sırları bilen,
gizlenilen şeyi
bilen.(Allah)
6b/8, 8b/7
dÀnende (F.) Bilen, bilgin;
haberli.
61a/9
dÀniş (F.) Biliş, bilgi,
bilim.
49b/9, 50a/6
dÀr (A.) Ev, yurt, yer.
53a/11
dārü‟s-selām Rahatlık evi.
39b/7
êarb-ı mesel (A.) Örnek
vurmak. (Atasözü)
28a/2
daèví (A.) Bir kimsenin
hakkını araması, dava.
11b/2, 14b/8, 28b/9,
41b/13, 42a/5-6
DÀvud Sesinin güzelliğiyle
nam salan Hz. Davud
Peygamber.
29a/1, 29b/13, 30a/1
DÀvud-ı pÀk Temiz, soylu
Davud.
29a/11
debe (F.) Fıtıklı, kasığı
yarık.
35b/3
defn (A.) Gömme, gömülme.
4b/11, 7a/1, 34a/6,
38a/6, 46a/7, 56a/3
degin Kadar, dek, denli.
43a/5
degme Her, her bir, herhangi
bir, gelişigüzel;
beğenilmiş, seçilmiş.
9a/9
dehÀn (F.) Ağız.
15b/7
dehr (A.) Dünya.
dehr-i cevr Haksızlık,
eziyet dünyası.
70a/4
delíl ol- Yol göstermek,
kılavuz olmak.
26b/7
dem (F.) An, vakit, saat,
zaman.
2a/13, 5a/5-13, 7b/2,
11b/7, 13a/5, 14b/4,
15b/5, 61b/9
dem-À-dem Her vakit, sık
sık.
2a/2-13
dem-be-dem Zaman zaman.
31b/11, 32b/5, 42b/3
dem-sÀz Arkadaş, dost,
sırdaş.
30a/1
dem ur- (F.+T.) Sıkça söz
etmek,
sürekli adını anmak.
24a/4
deng (F.) Hayran, şaşkın.
29a/2
denî (A.) Alçak, rezil,
soysuz.
26b/11, 28a/10, 49b/6-8
depren- Harekete gelmek,
sarsılmak.
51a/8
depret- Kımıldatmak, harekete
getirmek.
30b/12
der (F.) -de, içinde
3b/11
der-èadem (F.+A.) Yokluk
içinde.
41b/7
der-cümle‟i „ômr-i dırÀz
Uzun ömrünün
tümünde.
54b/3
der-deryÀ-yı cÿd (F.+A.)
Cömertlik denizi
içinde.
50b/3
der-evvel naóar (F.+A.)
Bakmadan
önce.
59b/7
der-Õaraöan Harakan içinde.
40b/6
der-maèni (F.+A.) Mana,
anlam içinde.
58a/4
der-mesel (F.+A.) Dokunaklı
ve manalı
söz.
14a/13
der-milk-i cihÀn (F.+A.)
Dünya
mülkünde.
12a/2
der-rÿ-yı zemín (F.+A.)
Dünyada.
9a/7
dervíş (F.) Yoksul, fakir ve
muhtaç kimse.
28a/13
dest (F.) El.
17b/9
dest-bār Allah‟ın eli.
69b/2
dest-gír Elinden tutan,
yardımcı.
45a/9
dest-i ecel (F.+T.) Ölüm
anı, ecel eli.
14a/12
destÿr (F.) İzin vermek,
müsaade etmek.
43a/6
destÿr ol- (F.+T.) İzin
almak, izinli olmak.
45b/3
deşt (F.) Kır, ova.
27a/9, 52a/8
devrÀn (A.) Dünya.
3a/4, 34b/9, 69b/13
devrÀn it- (A.+T.) Dönmek.
46a/5
devr-i rÿzigÀr (A.+F.)
Zamanın dönüşü, ilerleyişi.
32a/6
êıñk (A.) Gülme, gülüş.
66b/12
dın- Ses çıkarmak, söz
söylemek.
6a/2
didÀr (F.) Yüz, çehre, vech.
4b/4, 33a/3, 40b/10
díde (F.) Göz.
dide-ter Gözü yaşlı olan
(kimse).
29a/12
di- Demek, söylemek.
1b/7, 3a/4-9, 4b/2-3-5-6-
10
dil (F.) Yürek, gönül, kalp.
3b/8, 9a/4, 19a/1, 26a/2,
29b/1, 31a/10, 41b/2
dil-dār (F.) Gönül alan
sevgili.
31a/8
dil-fürūz (F.) Gönlü
sevindiren veya
şenlendiren.
32b/11
dil-sūz (F.) Gönül yakan.
18a/13, 56b/12, 61a/4
dil-zinde (F.) Gönlü
dirilmiş, canlanmış.
24b/10
dìn (F.) Din, Allah‟a inanma
ve bağlanma.
din-i àayr Dinsiz.
dipdiðüz Sakinliğini
büsbütün yitirmek.
21b/6
diriàa (F.) Yazık, eyvahlar
olsun.
53b/8
dirlig Yaşayış, hayat,
sağlık, dirilik, geçim.
3b/6
dir- Toplamak, biriktirmek.
67a/9
dişi iriş- Dişleri dökülecek
duruma gelmek.
28b/2
div Dev, şeytan, cin, ifrit.
13a/7
divÀne‟i sañib-naóar (F.+A.)
Görüşü kuvvetli olan, deli
divane.
14a/7
divÀr (F.) Duvar.
4b/7, 43a/10, 53a/11,
55a/13
dôyme- Dayanamamak,
katlanamamak, tahammül
edememek.
48a/3
dügün ur- Düğümlemek. Mecaz
anlamda: Gönlü karmakarışık
etmek.
29a/13
düriş-, dürüş- Çalışmak,
çabalamak.
12a/5, 53b/13
dürr (A.) İnci.
69a/7-8-9-10-11
dürr-i deryā-yı ñaöíöat
Doğru, gerçek
denizinin incisi.
69a/7
düz- Yapmak, meydana
getirmek, tanzim etmek.
41b/6
düzet- Yoluna koymak,
düzeltmek, yapmak.
2a/11
E
Ebleh (A.) Pek akılsız,
ahmak, bön, alık.
16a/10
ebr-i bahÀr (F.) Bahar
bulutu.
2a/12
ebyÀø (A.) Pek ak, pek beyaz.
24b/12
ecdÀd (A.) Dedeler, atalar.
16a/3
eczÀè (A.) Cisimler,
parçalar, kısımlar.
17b/2
efgÀn (A.) İnlemeler,
feryatlar.
20b/13
efèí (A.) Engerek yılanı.
2b/2
egin Sırt, arka.
3b/7, 36b/6
ehl (A.) Ehil, sahip, malik.
13a/2-3, 20b/13, 42a/8,
58a/7, 70a/4
ehl-i dÀniş Bilgi sahibi,
alim.
49b/9
ehl-i derd Dert sahibi.
29b/8
ehl-i Ka‟be Kabe‟nin
sahibi.
20a/11
ehl-i salÀh Dine bağlı
olanlar.
70a/2
ehl-i zühd Kendini ibadete
adamış
olanlar.
70a/2
ekser (A.) En çok, daha
ziyade.
ekser-i öavm Kavmin büyük
çoğunluğu.
35b/7
el-„aceb (A.) Tuhaf, acayip,
şaşılacak şey.
23a/12
ele gir- Ele geçmek, elde
edilmek, yakalanmak.
27a/4
elet- İletmek, ulaştırmak.
57a/5
el gôtür- Elini göğe doğru
açmak.
61a/10
el-öìããa (A.) Sözün kısası,
sözden anlaşıldığına göre.
17a/4, 49a/6, 54a/7,
61a/1
el yu- El çekmek, vazgeçmek.
25b/1
emír (A.) Allah.
3a/13
enbiyÀ (A.) Nebiler,
peygamberler.
5a/12-13, 24a/6-8, 35a/1,
67b/11
encüm Yıldızlar.
69b/6
ender (F.) -de içinde.
ender-siyāh Siyah içinde.
48b/10
enver (A.) Daha (en, pek)
nurlu, çok ve pek parlak,
çok güzel.
67a/11
epsem Sessiz, ses çıkarmayan,
susan.
11b/8
erzÀní (F.) Layık görülmek.
4b/4, 20b/10, 34b/9,
54a/10, 56b/5
esbÀb (A.) Sebepler,
vasıtalar.
16b/5, 17a/11
esfel (A.) En sefil, pek
aşağı.
esfel-i sÀfilín Cehennem.
59b/9
esmÀ (A.) Adlar, isimler.
34b/11
ester (F.) Katır.
64b/2
etmek Ekmek.
4b/1, 7b/4, 28a/12-13,
28b/1-3-6, 42a/11
evlÀd (A.) Çocuklar.
3a/10
evrÀd (A.) Her vakit dilde ve
ağızda dolaşan sözler.
57a/4
evtÀr (A.) İpler, teller,
kirişler.
evtÀr-ı ñaöÀyık
Gerçekliklerin kirişleri
óal olına evtÀr-ı
óaúÀyıkla 67a/11
eye İye, sahip, efendi.
6b/2, 38b/5-13
eyit Söylemek.
2b/7, 6a/9, 14a/4, 19a/8,
25a/11, 36a/6, 43a/6
eyvÀn (F.) Köşk, büyük sofa,
salon, çardak.
eyvÀn-ı firÀz Yüksek köşk
4a/2
eyyÀm (A.) Günler, gündüzler.
63a/8, 66a/8
Eyyÿb (A.) Hz. Eyüp
29b/10
ez (F.) “-dan, -den.”
ez-aóÀb-ı cÀvidÀn Sonsuz
azaptan,
cezadan.
20a/7
ez-bañr-i cÿd Cömertlik
deniziyle.
47b/7
ez-öader Kaderle, kader
sonucu.
29a/7
ez-öaøa Kazara,
yanlışlıkla.
3b/8
ez-kerem Cömertlikle.
29a/7
F
faòr (A.) 1. Övünme,
büyüklenme.
27b/13
2. Büyüklük, ululuk.
59a/9
faòr-ı cihÀn Dünyanın
övündüğü kimse.
24a/5
faòr-ı ricÀl Mevki sahibi
olanların
büyüklüğü, büyüğü.
60a/2
faör (A.) Fakirlik,
yoksulluk, muhtaçlık,
züğürtlük.
26b/5
fal (A.) Uğur, talih, deneme.
49b/7
farìà (A.) 1. Vazgeçmiş,
çekilmiş.
10b/4, 21a/7, 53b/2
2. Rahat, mutlu, huzurlu.
35b/13, 36a/1, 39b/9
farìġu‟l-bal Kaygısız.
24b/11
FÀrisí (A.) Farsça
69b/6
fÀsiò (A.) Güzel, düzgün ve
açık konuşan (kimse)
15b/11
fÀş (F.) Meydana çıkma,
duyulma, açığa vurma.
2a/9, 28a/2, 35b/8,
36a/9, 67b/13, 68a/1
fÀyıö (A.) Üstünde, ileride
olan.
1b/8
fÀøıl (A.) Faziletli, fazilet
sahibi, erdemli; faik,
üstün.
66a/10
faøl (A.) Fazlalık, üstünlük.
14b/3, 56b/6, 61b/13
fehm it- (A.) Anlamak,
kavramak, fark etmek, idrak
etmek.
33a/5-7
felāñ (F.) İptida, başlangıç.
70a/2
felek (A.) Gökyüzü, sema.
48a/3, 56b/9, 58a/1
fenÀ (A.) Yok olma, yokluk.
6a/12, 29a/6
ferÀà (A.) Vazgeçme, bırakma,
terk etme.
53a/4
ferÀàÀt (A.) Vazgeçme, el
çekme.
5b/3, 14a/3
ferañ-nÀk (A.) Sevinçli.
2a/4
ferÀmuş öıl- (F.) Unutma,
hatırdan çıkarma.
32b/6
ferdÀn (A.) Şahıslar,
kişiler.
60a/3
feríd (A.) Tek, eşsiz, eşi
olmayan, üstün.
34b/9, 58b/12, 60b/6
ferişteh (F.) Melek.
16b/1-4-11, 17a/4-6,
44a/6-7, 62a/5
fermÀn (A.) Emir, buyruk.
1b/9, 4b/2, 16a/8, 47a/6
ferş (A.) Yeryüzü, kır,
sahra.
32b/3, 34a/3, 60a/2
fertÿt (F.) Çok yaşlı, pek
ihtiyar, pir.
20b/1, 28b/1
fetñ (A.) Fetih.
1b/2, 9a/13
fetñ-i bāb Hayırlı fetih.
41a/13
fettÀñ (A.) Fetheden, zafer
kazanan(kişi).
1b/2
fevö (A.) Üst, üst taraf.
4a/3
fevt ol- (A.) Yitirme,
kaybetme, elden çıkarma,
kaçırma.
17b/5, 33b/2
feylesïf (A.) Filozof,
felsefe ile uğraşan kimse.
49b/5, 50a/9
feyø (A.) İlim, irfan.
34b/7, 38a/12
fí (A.) İçinde, -de.
5b/1, 7a/9
fí küllí bāb İçindeki tüm
bölümler.
26a/5
fí küllí ñāl Bütün
durumlarda.
40b/8, 43a/2, 48b/6,
61b/10
fi‟l- ñāl Bu esnada, hemen,
şimdi.
25a/7
fièÀl (A.) İş, eylem.
63b/8
fidÀ (A.) Bir esiri
kurtarmak için verilen şey,
fidye.
8b/10, 29b/3-11, 47a/8
figÀn (A.) Acı ile bağırıp
çağırma, inleme, feryat.
20b/2-9
fièl (A.) İş, kar, eylem.
47a/13, 47b/1
fièl-i bed Kötü iş.
47b/1
firÀö (A.) Ayrılık, ayrılma.
40a/13, 47a/3
firavÀn (F.) Çok, bol, fazla,
aşırı.
4a/3, 7b/3
Firèavn (A.) Allahlık
iddiasında bulunduğu için,
Hz. Musa‟nın mücadele ettiği
Mısır hükümdarı.
18a/8
firÀz (F.) Yokuş, çıkış.
4a/1
firdevs (A.) Cennet, uçmak.
-firdevs-i a‟la Cennetteki
altıncı bahçe.
7a/7
fitne (A.) Bela, mihnet,
sıkıntı.
25b/8, 35b/6, 36b/3,
50b/13, 51a/1
G
àabì (A.) Kalın kafalı,
anlayışsız, kabiliyetsiz.
3a/12
ġad (A.) Erte, yarın.
67b/1
àÀfil ol- (A.+T.) Gaflette
bulunmak, ihmal etmek.
44a/3-13
àaflet (A.) Gafillik, boş
bulunma.
25b/5
-gah (A.) Yer bildiren son
ek.
„ôzir-gah Özür meskeni,
sığınağı.
47b/10
secde-gah Secde edilen yer.
50b/6
gāh (F.) Zaman bildiren edat.
gāh gāh, gāh gehi, geh gāh
Zaman
zaman.
45b/2-9
gāhi (F.+A.) Bazen de ,ara
sıra.
11a/9-10
gā‟ib (A.) Görünmeyen, yok
olan, kayıp.
àÀèib olmış 15a/6,
40b/4, 52b/2, 59b/4
àal÷ān it- (F.+T.)
Yuvarlanmak.
46a/5
àam (A.) Keder, tasa, kaygı,
dert.
gam(m)-bār (A.+F.) Gam
yiyen,
kederlenen.
24b/13, 27b/10
gam(m)-güsār (A.+F.) Gam
ve kederi
defeden, teselli veren,
gam ortağı.
24b/7
gam(m)-ı nān Ekmek derdi.
11a/9
ġaní (A.) 1. Zengin,
varlıklı, bol, doygun.
22b/12, 41a/10, 57a/5,
58a/7
2. Allah‟ın adlarından.
18b/11, 22a78, 33a/5,
65b/4
garÀø (A.) 1. Hedef, amaç,
gaye.
25b/6
2. Kin, nefret.
19b/8
àarb (A.) Batı.
2b/9
àarö eyle- (A.+T.) Suya
batırmak, boğmak.
10a/10
àaröa ãaldur- (A.+T.)
Boğdurmak.
18a/7
àarrÀé (A.) Parlak,
şatafatlı, gösterişli.
26a/10
àaãl (A.) Ölüyü yıkama,
temizleme, yıkanma.
4b/13
gÀv (F.) Öküz, sığır.
18a/11, 59b/3, 62b/3
àaybet, àıybet (A.) Aleyhinde
bulunma, arkasından konuşma,
çekiştirme, dedikodu yapma.
13a/8, 19b/10, 36b/2,
46b/4
Ġazvin (A.) Gazne.
27a/6
gebr (F.) Mecusi, ateşe
tapan.
58a/13
gedÀ (F.) Dilenci, yoksul.
3a/7, 14a/4, 20a/4,
41b/13, 50b/1, 68b/6
genc (F.) Hazine, define.
genc-i Óaöö Allah‟ın
hazinesi, dinen
kıymetli kimse.
54a/12
gencíne (F.) Hazine, define.
54b/11
ger (F.) “Eğer” edatı.
2a/6, 5b/7
gezend (F.) Zarar, ziyan;
elem, keder.
48b/13
giriftÀr (F.) Ele geçirilmiş,
yakalanmış, esir.
12a/4
giyÀh (F.) Bitki, taze ot,
yeni bitki, nebat.
11a/7
gôndür- Uğurlamak, selametle
göndermek.
46a/2
gôynük Acı, yanık, yanmış,
yanma, ısdırap, keder.
29a/5
gôz tut- Gözetlemek, umutla
beklemek.
15a/3, 30a/7
àulÀm (A.) Genç; köle, esir.
8a/10
àulàule öıl- (A.+T.) Gürültü
yapmak, bağırmak, çağırmak.
32b/3
gÿn (F.) Renk.
sebz-gūn Yeşil renkli.
24b/12
gÿr (F.) Mezar, kabir.
20b/5, 33a/2, 54b/12
àuããÀ (A.) Acı, sıkıntı,
keder, kaygı, tasa.
30a/13
àūş (F.) Kulak.
34a/4, 39a/13
àÿş ÷ut- (F.+T.) Kulak
vermek,
dinlemek.
29a/3, 31a/4
gÿşe (F.) Köşe, bucak.
22b/5, 53a/12
gül-gÿne (F.) Kadınların
yüzlerine sürdükleri gül
renkli allık.
gül-gune‟i añmer Kızıl
renkli allık.
27a/1
gülistÀn (F.) Gül bahçesi.
45a/2, 45b/11
gümÀn (F.) Şüphe, sanma, zan,
sezme.
8a/1, 32a/2, 44b/1,
58b/8, 59a/7, 67b/2
gümren- Homurdanmak.
8a/9
günc (F.) Köşe, bucak,
zaviye.
günc-i mescíd (F.+A.)
Mescit köşesi.
42a/12
-güşā (F.) Açan, açıcı.
müşkil-güşā (A.+F.)
Sorunları çözen.
34b/7-8
güvāh (F.) Şahit, delil,
tanık.
41a/8
güõÀf (F.) Gereksiz, beyhude,
boş söz.
14a/8, 23b/11, 42a/7
güõer (F.) Geçme, geçiş.
13a/7
güzín (F.) Seçen, seçilmiş,
seçkin.
22b/4, 34b/6, 34b/10
güzír (F.) Çare, derman.
52a/9
H
òÀb (F.) Uyku, rüya.
13b/7, 34a/1
ñabíb (A.) Sevgili;
Peygamber Efendimiz.
2b/5, 3a/5, 53b/8
òabír (A.) Haberli, bilgili.
7b/2, 19b/4, 55b/3, 56a/3
ñabs (A.) Hapsetme, alıkoyma.
61a/2-6
ñacer (A.) Taş.
36a/7
òacíl (A.) Utanmış,
utancından yüzü kızarmış.
3b/8, 69b/13, 56a/12
ñadd (A.) Sınır, kenar,
derece, gerçek değer.
1b/6-8, 28a/7, 30b711,
50b/10, 58b/1
òadd (A.) Yanak.
31b/8
hÀ‟il (A.) İki şey arasında
perde olan, engel olan.
44a/7
òÀk (F.) Toprak.
23a/5
òāk-i pāy Ayağının toprağı.
45b/1
òāk-sār Toz toprak içinde
kalmış, hali
perişan.
26b/10
ñaöÀyıö (A.)Gerçeklikler,
doğruluklar evtÀr-ı
óaúÀyıkla 67a/11
Óakím (A.) Her şeyi
bilen.(Allah‟ın adlarından)
24b/9
ñakím (A.) Alim, bilgin,
doktor, hekim.
24b/9-13, 48b/8-11-13,
49a/4, 50a/9, 67a/1
ñakír baö- (A.+T.) Hor
görmek, küçümsemek.
31a/9
òāl (F.) Genellikle yüzde
oluşan siyah nokta, ben.
31b/8
òalÀéiö (A.) Bütün
yaratıklar.
12a/8
òalel (A.) İki şeyin aralığı,
boşluk; bozma, bozukluk,
eksiklik.
49b/12, 70a/9
ñÀlet (A.) Keyfiyet, nitelik,
durum, hal.
10b/3, 21a/9, 23b/7,
54a/8, 58b/6
òÀlí (A.) 1. İşi gücü
olmayan, boş gezen.
21a/5
2. Tenha, boş, sahipsiz
yer.
46a/10
Õalíö (A.) Yaratan, yoktan
var eden, Allah.
8b/11, 11b/3, 47a/12,
52a/4
ñalím ol- (A.+T.) Yumuşak
huylu, uslu, sakin olmak.
36b/4
ÕallÀö (A.) Halk edici,
yaratıcı, yaratan, var eden.
21b/7
òalvet (A.) 1. Yalnız kalma,
tenhalık.
35b/11, 45b/6, 58a/9-12
2. İbadet, zikir ile meşgul
olmak üzere bir hücreye
kapanma.
19a/13, 56b/12
òām (F.) Pişmemiş, çiğ;
işlenmemiş, çalışılmamış,
boş, beyhude; tecrübesiz,
acemi.
63b/3
ñamd (A.) Allah‟a şükran
duygularını bildirme.
1b/5
òÀmís (A.) Beşinci.
10b/9
ñÀmūş (F.) Susmuş, sessiz.
12b/13, 13a/1, 68a/5
òºān (F.) Sofra, sini, yemek.
57b/11-13
òºān-ı ÷aèām Yemek sofrası.
57b/11
òānmān (F.) Ev, yuva.
18b/12
òÀr (F.) Diken.
50a/3
òar (F.) Eşek.
18a/11, 49a/2-4-5, 50a/5
ñarÀmí (A.) Haram yiyen,
haydut, hırsız.
44b/4
ñaríf (A.) Meslektaş, sanat
arkadaşı, teklifsiz dost.
22b/6
ñarír (A.) İpek.
11b/6, 56a/13
òas (F.) Ot döküntüsü,
çerçöp, çöplük.
55a/5
òÀs (A.) Özgü, özel, mahsus.
12a/3, 26b/9, 33b/9,
41a/5, 53b/13, 62b/10
ñÀãıl (A.) Ortaya çıkan,
ortada olan.
30b/6, 41a/10
òaãlet (A.) İnsanın
yaradılışından gelen
karakteri.
50a/4
òºÀste (F.) İstenilen,
istenilmiş.
29b/6
ñasÿd (A.) Kıskanç.
13a/9
ñaşem (A.) Yanında
bulunanlar, maiyet.
òayl u òaşem 15a/8
òaşr (A.) Toplama, ölüleri
diriltip mahşere çıkarma,
kıyamet.
9a/2, 24a/10, 63a/6
òa÷Àr (A.) Tehlike.
50b/13, 51b/2, 62b/2,
68a/2
hÀtif (A.) Sesi işitilip de
görülmeyen kimse,
seslenici.Gaipten haber
veren melek.
6b/9, 20b/12, 23a/1,
39a/2, 55a/10
òa÷m (A.) Kur‟an-ı başından
sonuna kadar okuma.
7a/5-7, 33a/10, 38a/13,
69b/10
òa÷÷ (A.) Yazı.
54b/12
òavf (A.) Korku.
61b/3, 62b/2
ñayÀ (A.) Utanma, sıkılma.
2b/13, 3a/1-2
ÓaydÀr (A.) Tanrı aslanı, Hz.
Ali‟nin sıfatı.
3a/5
òayl (A.) Atlı alay.
15a/8
ñayrÀn (A.) Şaşmış, şaşırmış.
25a/6
ñayvÀn (A.) Canlı şey,
hayvan.
3b/9,35a/10-11-12, 46b/8,
49a/12
Óayy (A.) Allah‟ın
sıfatlarından “canlı, diri”.
12a/11, 55b73, 61b/1
òayyÀ÷ (A.) Dikici, terzi.
67b/4
haõÀ (A.) Bu, şu, o.
1b/1
ñaõer (A.) Sakınma, kaçınma,
korunma, çekinme.
3a/1-2, 18a/2-3-4, 48b/5
ñāõıö (A.) İşinin ehli,
usta.
24a/12
hecÀ (A.) Bir kişiyi şiir ya
da nesir yoluyla yerme.
68b/8
heft (A.) Yedi sayısı.
heft asuman Gökyüzünün yedi
katı.
52a/4
hem (F.) -dak, -daş, hem.
2a/10, 3b/4
hem-Àn-dem O anda, hemen,
çabucak.
15b/9, 66b/6
hem-dem Sıkı fıkı, canciğer
arkadaş.
12b/11-13, 14b/7, 51a/2
hem-derd Dert ortağı.
24b/7
hem-nişín Beraber oturup
kalkan
teklifsiz arkadaş.
12b/11-12, 24b/2, 67b/9
hem-çü (F.) Gibi.
16b/11
hem-çün (F.) Onun gibi.
53a/4
hem-çünān (F.) Böylelikle,
böylece.
20a/10
hem-reng (F.) Mecazi
anlamda, huyu bir
olan.
14b/2
heme-kÀr (F.) Cümle.
24b/11
herçivÀr (F.) Karışmış gibi,
karışığa benzeyen.
66a/12
hergíz (F.) Asla, hiçbir
vakit.
5b/6i 12a/3, 23b/3,
31a/7, 41b/2
hey‟et (A.) Şekil, suret,
görünüş.
31b/8
hezÀr (F.) Bin.
11b/4, 13b/6, 29b/3
hezÀrÀn (F.) Binlerce.
1a/12, 2a/8, 24d/10,
32b/1, 42a/1
òılöa÷ (A.) Yaratma,
yaradılış, fıtrat.
14b/10
òırÀmÀn (F.) Salına salına,
naz ve eda ile yürüyen.
25b/11, 42b/9
òıred (F.) Akıl.
14b/2, 48b/9
òışm (F.) Kızgınlık, öfke.
63b/4
òışt (F.) Tuğla, kerpiç.
14b/1
ñicÀb (A.) Utanma, sıkılma.
35b/4, 37a/13, 62a/6
hiç-kes (F.) Hiç kimse.
14a/5, 67b/3
hidÀyet (A.) Hak yoluna,
doğru yola girme.
3b/4, ire Óaúúdan
hidÀyet 15a/11
ñikÀyet (A.) Anlatma, olmuş
bir hadise.
7a/9
ñikmet (A.) 1. Sebep.
6a/10, 6a/11, 50a/11,
66b/7
2. Keramet.
36a/5, 48a/10
òilÀf (A.) Karşıt, zıd;
yalan.
41a/9, 62a/9
òilèat (A.) Eskiden padişah
veya vezir tarafından takdir
edilen, beğenilen kimseye
giydirilen süslü elbise,
kaftan.
56a/6-13, 61b/7
ñilm (A.) İnsanın doğasından
gelen yavaşlık, usluluk,
mülayimlik, hiddetli
olmayış.
26b/8
himmet (A.) Lütuf, iyilik,
cömertlik.
19b/9, 22a/7, 24a/8.
Hindí, Hindÿ (A.) Hintli.
19b/13, 20a/8, 20b/1
òirmen (F.) Harman.
45b/2
ñisÀb (A.) Hesap; sayı,
sayma, sayıya ilişkin işlem;
tahmin.
22a/9, 65b/12, 68a/13
òïd (F.) Kendi; baş; miğfer.
7b/2, 17b/12, 21b/10,
57a/6, 65b/4
63b/7, 65a/13
òïd-bín (F.) Kendini
beğenmiş, bencil.
31a/12
òïr (F.) Önemsiz, değersiz,
bayağı (kimse).
61a/3
òïr (F.) Güneş.
òïr-ı cinān Cennetlerin
güneşi.
56a/11
òïr-dÀr (F.) Işık tutan,
aydınlatan.
69a/12
Hū (A.) “O” zamiri.(Allah
yerine kullanılır.)
4b/5, 23b/3-4-5, 55a/2,
66a/2
òū (F.) Tabiat, alışkanlık,
karakter, ahlak.
58a/1
òÿb (F.) Güzel, hoş, iyi.
7a/8, 28b/1
ÕudÀ (F.) Allah.
6a/9, 35b/2, 36a/10
ÕudÀvend (F.) Allah.
57a/5
òulö (A.) İyi veya kötü huy.
33b/6, 42b/8, 46b/10-11-
12
òulö-ı ñasen Huyu güzel
olan kimse.
27a/3, 44a/1
ñulle (A.) Cennet elbisesi,
iki parçadan oluşan elbise.
5a/2-5
òūn (F.) Kan.
1b/11, 46a/11
òÿr (F.) Işık, aydınlık.
53b/1
òurd (F.) Küçük, ufak,
kırık, ehemmiyetsiz.
63b/3
òurde (F.) Kocamış,
yaşlanmış, ihtiyar.
hurde-dan Dikkat sahibi,
nükte ve
inceliği anlayan.
52b/11
ñÿrí (F.) Cennet kızı.
6b/9, 7a/8
òūrşíd (F.) Güneş.
hurşid-i ser-efraz Büyük,
baş yükselten
güneş.
12b/3
òurÿş (F.) Coşku.
27a/7, 31a/4
òuãÿãa (A.) Başkaca, ayrıca.
68b/10
hÿş (F.) Akıl, us, mantık,
irade.
26b/6, 34a/4, 55b/2
òÿşe-çín (F.) Harman sonu
ortada kalan kesik, döküntü
başakları toplayan.
69b/5
òuşö (F.) Kuru.
9a/10, 23a/9
ñüccÀc (A.) Hacılar, hac
yolculuğunu yapmış olanlar.
20b/9
HüdÀ (A.) Doğru yol, Kur‟an-ı
Kerim.
6b/4
hümÀm (A.) Himmetli, azimli.
11a/6, 23b/1, 31b/13,
42a/13, 65b/8, 70a/5
ñüsn (A.) Güzel, iyi.
8b/11-12, 42b/8
ñüsnüdār (A.) Güzel, çok
güzel.
67a/8
I ıbrık İbrik.
3b/13
ıraö Uzak.
6b/2, 6b/3, 8a/5, 40a/13,
42b/7
ıãlÀñ (A.) İyi bir hale
koyma, iyileştirme,
düzeltme.
70a/9
ıssı Sıcak.
49a/7
ıããı Sahip, malik.
20b/4-8
èıyd (A.) Bayram.
8b/9
ıø÷ırÀb (A.) Sıkıntı, azap,
büyük acı, eziyet.
29b/10, 43b/3
İ
iblís-i laèín (A.) Kovulmuş
şeytan.
35b/1
iblís-i åāní (A.) İkinci
şeytan.
14a/13
ibn (A.) Oğul.
40/4, 67a/2
İbrÀhím Hz. İbrahim
peygamber.
29b/11
ibtihāl (A.) Yalvarıp,
yakarma.
66b/4
icÀzet iste- (A.+T.) İzin,
onay istemek.
33a/13, 45a/5
içre İçeri.
18b/13, 25a/12, 35a/10,
39a/1, 40b/6, 49b/6,
52a/1, 61a/3, 67b/10
içün İçin edatı.
2a/2, 3a/12
iòtiyÀr (A.) Seçme, tercih
etme, üstün tutma.
21b/9, 25b/12, 52b/6,
60b/13
ihyaè (A.) Canlandırma,
geliştirme.
9b/1
ikrÀh (A.) İğrenme, tiksinme.
43b/1, 67a/12
İlahÀ (A.) “Ey Allah‟ım!”
40b/8
İlahì (A.) “Ey Allah‟ım!”
1b/10-11, 3a/12
ilñÀñ (A.) Israr etme,
üsteleme.
38b/12, 64a/8-13
illÀ (A.) -den başka, meğer,
aksi halde, mutlaka, yalnız.
6a/13, 12b/11, 19a/3,
20a/13, 31b/13, 42b/2,
62a/3-4
èillet (A.) 1. Hastalık,
sakatlık.
47b/4
2. Sebep, gaye, amaç.
41b/6
èilm (A.) İlim, bilme, biliş.
2a/3, 2b/6, 26a/12, 41a/8
iltifÀt it- (A.) Yüzünü
çevirip bakmak.
63b/5
imÀmü‟l-müttaöín (A.)
Allah‟tan korkan imam.
32b/8
inèām (A.) Nimet verme,
iyilik etme.
50b/10
èinÀyet (A.) Lütuf, ihsan,
iyilik.
54a/8
ins (A.) İnsan.
2a/3, 48b/1, 60a/3
intióÀr (A.) 1. Bekleme,
beklenilme.
25b/3, 33a/2-3
2.Gözleme, gözlenilme.
56b/11
irÀdet (A.) İrade, dileme,
gönül isteği.
41b/1
irim Erme, erim, ulaşılacak
mesafe.
37b/8
irşÀd (A.) Doğru yolu
gösterme, uyarma, uyandırma.
31b/10, 32a/10, 33a/11
irür- Ulaştırmak, eriştirmek.
25a/5
íåÀr (A.) Dökme, saçma,
serpme.
8a/3
èiãmet (A.) Dürüstlük,
ahlaklı, masumluk.
perde‟-i èiãmet Dürüstlük
perdesi.
18b/11
İsrÀfíl (A.) Kıyamet
kopacağını Sur adı verilen
boruyu çalarak bildirecek
olan dört büyük melekten
biri.
56a/7, 62b/1
istiàrÀö (A.) Kendinden geçip
dünyayı unutma.
54a/9
istimÀè et- (A.+T.) Dinlemek,
kulak verip dikkatle
dinlemek.
33a/7
istisöÀ (A.) Yağmur duası.
9a/13
iştibÀha düş- (A.+T.)
Şüphelenmek, şüphe etmek.
32b/12
iştiyÀk (A.) Şevklenme,
özleme, göreceği gelme.
38a/1
„itāb (A.) Paylama, azarlama.
29b/13
iètiöād (A.) İnanma, inanç,
iman.
22b/2, 49b/12, 50b/8
ittifÀö (A.) Birleşme,
uyuşma, sözleşme.
49a/2
iy “Ey” seslenme ünlemi.
5a/3-7-8-9-12, 6b/8-9,
7b/2-13, 8a/2, 14a/6
iøÀf (A.) Zayıflatma,
kuvvetini azaltma.
46b/7
ièzÀz (A.) Saygı gösterme.
7a/1, 32b/1, 42a/13,
57b/7
ióhÀr (A.) Gösterme, meydana
çıkarma.
2a/1, 12b/7
„izzet (A.) Değer, kıymet,
yücelik.
21b/3, 37b/1, 53b/6-7-8-
11
J
jende (F.) Eski, yırtık,
yamalı hırka.
17a/2
K öÀb (A.) Uzaklık, mesafe öÀbe öavseyn İki kavis
arasındaki
mesafe.
2b/11
öaba (A.) Üstlük, kaftan,
libas, cübbe.
37b/3
öadd (A.) Boy.
67b/4
öadd ü öāmet Boypos.
31b/8
öadem (A.) Ayak.
5a/6
öadem bas- (A.+T.) Yer
bulmak, değer veya takdir
görmek.
32a/10
öadím (A.) Başlangıcı
olmayan, ezeli; çok eski.
9a/1, 55b/3
öÀdir (A.) Kudret sahibi,
gücü yeten.
2a/4, 12a/11, 67b/6-7
öafaã (A.) Kafes.
24b72-6-7-, 25a/9-12-13,
44b/6-7-8-13
kÀh (F.) Saman çöpü.
61b/9
öañ÷ (A.) Kıtlık, kuraklık.
9a/10
öā‟im (A.) Ayakta duran,
birinin yerini tutan.
1b/6
öaöı- Öfkelenmek, kızmak.
31a/9
öÀl (A.) Söz, lakırdı, laf.
23b/10
öÀl u öìl (A.) Dedikodu.
4b/4-9, 7a/11, 28b/9
öālıb (A.) Vücut, beden,
gövde.
4b/9, 13a/10, 21a/2
öalíl (A.) Az, çok olmayan.
53a/10-11
öalöale (A.) Hareket ettirme.
67b/1
kÀmil (A.) Eksiksiz,
bütün,tam, kusursuz; olgun.
31a/11, 34b/10, 60a/5
öÀmiã (A.) Pamuk ipliğinden
yapılma bir gömlek.
67a/3-4-6
kÀm-kÀr (F.) İsteğine
ulaşmış, mutlu.
16a/13
kÀn (F.) Bir şeyin kaynağı.
41a/4, 51b/11
öanat öaö- Kanat çırpmak.
56b/3
öançaru “Nereye?”, “Neresi?”,
”Ne tarafa?”.
9b/10, 17a/5, 20a/2,
45a/6, 49a/5
öand (A.) Şeker, şeker
kamışının donmuş usaresi.
50a/3
öanda “Nerede?”.
19b/10, 28b/8, 31a/3,
44a/12, 56b/10, 60a/7-8-
10
öanı “Hani?”, “Nerede?”.
4b/5, 20a/11, 35b/3,
47a/9, 68b/12
öÀniè (A.) Kanaat eden,
yeterli bulup fazlasını
istemeyen.
53a/13, 62a/11
öanöı, öanġı “Hangi?”.
14b/6, 57b/1
öarÀr (A.) Durma; rahat,
istirahat, huzur ve sükun.
21b/8, 25b/12
öarÀr eyle- (A.+T.)
Durmak.
26a/13, 36a/13
kārbÀn (F.) Kervan.
51a/5
kÀr-dÀn (F.) İşbilir,
becerikli.
61a/8
kÀr-ger (F.) İş yapan, iş
bilen, uzman.
29a/12, 46b/3
öarı İhtiyar, yaşlı.
26b/12, 28b/2, 60b/10,
61a/8
kÀr-ı refte (F.) Yürümüş
gitmiş, geçmiş.
11b/12
öarín (A.) Yakın, bir şeye
sahip olan.
44a/4
kÀr-sÀz (F.) İş,işleyen,
becerikli.
22b/9, 30b/3
kÀr u bÀr (F.) İş, güç,
kazanç.
16b/5-7, 38b/3, 52b/6,
53b/4, 69a/6
ÖÀrun (A.) İsrailoğulları
kavminde malı ve servetiyle
tanınmış bir kimse.
14a/10
öarye (A.) Köy.
32a/1
öaãaã (A.) Bildirme,
anlatma, hikaye etme.
36b/9, 68b/4
öaãr (A.) Köşk, saray.
4a/4, 9a/11, 24b/1,
25b/2, 46a/11
kāşki (F.) “Keşke…”, ” Ne
olurdu…” anlamlarına gelen
özlem veya pişmanlık anlatan
sözcük.
47b/5
öa÷re (A.) Damla, damlayan
şey.
3b/1-3, 18b/2-3
öavl (A.) Söz, lakırdı.
51b/6
öavseyn (A.) İki kavis, yay;
dünya ve ahiret.
öabe öavseyn İki mesafe
arasındaki
uzaklık.
2a/11
öay- (öayıt-) Geri dönmek,
geri gelmek.
13b/6, 55a/1, 60a/9
öayı- (öayıö-) Sapmak, yüz
çevirmek.
13b/6
Öayãar (A.) Eski Roma ve
Bizans imparatorları için
kullanılan unvan.
2b/10
kebír (A.) Büyük, ulu, yaşça
büyük, yaşlı.
62a/4
kec (F.) Eğri, çarpık.
kec ùabìèatsın 49b/12,
kec naôar úılmaz
70a/7
kehel (A.) Koca, yaşlı,
üşengeç.
8a/4
kehle (A.) Bit.
Kehle úanı-ıla 15b/2
kelÀm-ı Óaöö (A.) Kur‟an-ı
Kerim
36b/8
kelb (A.) Köpek.
28b/1-2-3-4
Kelím (A.) Sina Dağı‟nda
Allah‟la konuşmasından
dolayı Hz. Musa‟nın aldığı
unvan.
9b/4, 10a/2, 30b/3,
36a/12, 37b/6
kem (F.) 1. Az, eksik.
neden senden kemüm
14b/7, 20a/6
2. Kötü.
13b/4
ke-mÀhi(ye) (A.) Olduğu gibi.
3a/2
kemÀl (A.) Olgunluk,
yetkinlik, tamlık, eksizlik.
22b/1, 31a/11
kemter (F.) Daha aşağı,
aşağıda bulunan, hakir,
itibarsız;eksik.
69a/1
ker (F.) Sağır.
16a/5
kerÀmet (A.) Evliyaların
gösterdiği olağanüstü durum.
32a/8
kerem (A.) Asalet, cömertlik,
bağış.
1b/11, 61a/5
Kerím Kerem sahibi, cömert;
ulu, büyük.(Allah)
5a/8-13, 10a/2, 36a/12,
48b/7, 57a/8, 66a/10
kes (F.) Kimse, kişi.
25b/7, 41a/7
kesÀd (A.) Kıtlık, yokluk.
51a/1
kesb (it-) (A.) Çalışıp
kazanmak.
23a/2
-keşende (F.) Çekici, çeken.
41b/12
ketòüdā (F.) Kahya.Mecazi
anlamda, her işe karışan
kimse.
5b/9, 32a/3, 49a/3, 62b/5
ketm (A.) Bir sırrı saklama,
gizli tutma.
ketm ü adem Yokluk sırrı.
1b/11
kevneyn (A.) Cisimler ve
ruhlar âlemi
2a/11
key (F.) Bir süre, bir zaman.
43b/1-2
KeyöÀvus (Eski İran‟da)
Keykubad‟ın torunu.
18a/6
kezín Defa, kere.
22b/4, 46b/4
öıàır- Çağırmak,
seslenmek, davet etmek.
49a/5
öıl Saz teli.
öıldan öıla İnceden inceye.
57a/3
öırba (A.) İnce köseleden
veya deriden yapılmış su
kabı, matara.
52a/11
öırcıldat- (Diş) Gıcırdatmak.
7b/9
öıyÀm (A.) Kalkma, ayağa
kalkma, ayakta durma.
7a/5
kibr, kibriyÀ (A.) Büyüklük,
ululuk.
2a/6, 14b/9
kiçi Küçük.
6b/13, 57a/7, 62a/10
kifÀyet (A.) Yetişme,
elverme, yeterlik.
3b/1
kimsene Kimse.
11a/10, 29b/8, 41b/11,
51a/7, 60a/6
kirÀm (A.) Soydan gelenler,
soyu temizler; ulular,
şerefliler.
67a/9
Kird-gÀr (F.) Allah.
17a/5, 30a/11, 31a/1
öoçuş- Kucaklaşmak,
sarmaşmak.
42b/11
öoru Bakılıp, korunmuş
orman.Mecazi anlamda,
Allah‟ın sevgisinin yeri.
35a/8
kôhne (F.) Yıpranmış, eskimiş
(kıyafet)
Köhnesin diker 15b/1,
köhneden geçer 15b/2
öubÿr (A.) Mezar, kabir.
29a/10
Öuddüs (A.) Temiz,
pak.(Allah)
34b/12
öuddūsü‟s- selām Sonsuz,
ebedi Allah.
34b/12
kūh (F.) Dağ.
27a/7, 61b/9
öulaö tut- Kulak vermek,
sözünü dinlemek.
31a/7
öulaö ur- Kulak vermek,
dinlemek, önemsemek.
28a/2, 57a/3
öumlaş Aldatıcı, hileci,
sahteci, kalleş, terbiyesiz.
35b/8
kÿr (F.) Kör.
16a/5, 49a/3
öurb (A.) Yakın olma,
yakınlık.
Úurb istersin 16b/6,
úurb-ı Rabbü’l-èÀlemìn
16b/12
öurda- Kurcalamak,
karıştırmak.
19a/7
kÿs (F.) Kös; savaşlarda,
törenlerde deve veya araba
üstünde taşınarak çalınan
büyük davul.
27a/7
öut (A.) Yiyecek.
54b/4
öut Uğur, talih, baht,
mutluluk.
5a/3, 11a/7, 67a/7
öu÷biyyet (A.) Ululuk,
büyüklük.
31b/13
kÿteh (F.) Kısa.
68b/12
öu÷ub (A.) Bir topluluk,
tarikat, cemaat veya grubun
maddi veya manevi başkanı.
32a/7
kÿze (F.) Su testisi.
10b/12, 53a/3, 53b/2-3
küffÀr (A.) Kafirler, hak
dini inkar edenler.
3a/6
kül-òÀn (F.) Hamam ocağı,
küllük.
25a/9-10
küllí (A.) Umumi, bütün, çok.
5b/3, 18b/12, 29a/6,
35b/4, 47a/5, 56a/6,
66a/10
künc (F.) Köşe, bucak.
23a/8
küsülü Dargın, gücenik,
küsmüş.
19b/5
kütÀh (F.) Kısa.
kÿtÀh ola yol 15a/6
L
lÀ (A.) “Yok, değil”
anlamlarını katan ön edat.
lÀ-cerem Kuşkusuz,
şüphesiz, elbette.
29a/6, 30a/2, 44a/4,
54b/3, 62b/11, 68a/5,
69a/11
lÀ-şekk Şüphesiz, tabii,
elbette.
53a/12
lÀ-yezÀl Zevalsiz,
bitimsiz, sonu
olmayan.
55b/3, 57a/8
lÀbis (A.) Giyen, giymiş.
vaãf eyle lÀbisin
67b/8
lÀf
lÀf ur- Yüksekten atmak,
böbürlenmek, övünmek.
14a/8, 30b/11, 42a/7,
50a/4
laf-ı luf ur- Söz söylemek.
50a/9
lāhÿt (A.) Allah ālemi.
4b/8
laèín (A.) Cennetten
kovulmuş, lanetli.
36b/2, 58a/13
lÀle-zÀr (F.) Lale bahçesi.
27a/9, 63a/8
La÷íf (A.) Allah‟ın
adlarından; yumuşak, hoş,
güzel.
22b/6
lebbeyk (A.) “Buyurunuz, emir
sizindir efendim!”
anlamlarına gelen ve Hacda
duaların başında söylenen
kelime.
47a/4
leb depret- Dudak
kımıldatmak, söylemek.
30b/12
le‟ím (A.) Alçak, aşağılık,
cimri kimse.
34b/3-4
lenger (F.) Gemiyi yerinde
tutmak için denize atılan
zincir ve zincirin ucundaki
çapa.
16b/8
leşker (F.) Asker.
14a/3-5, 27a/6-7, 51a/7,
53b/4
levlÀk (A.) Hz. Muhammed‟e
hitap ifade eder.
1b/7
levn (A.) Yüzün rengi, beniz.
31b/8
leyki, líki (F.) Lakin, ama,
fakat.
29a/5, 62a/7
leyl (A.) Gece.
leyl ü nehÀr Gece ve
gündüz.
52b/8, 67b/9
libÀs (A.) Giysi, elbise.
36a/8, 37b/3, 67b/8
lukma (A.) Bir defada yutulan
yiyecek,lokma.
lukma‟ı nān Bir lokma
ekmek.
40b/9
lÿt (F.) Tatlı ve hoş
yemekler.
5b/4-5-6
lu÷f (A.) Hoşluk, güzellik,
iyilik.
1b/11, 6a/8, 19b/11,
21b/4, 38a/13, 40a/11,
61a/3
M
mā (A.) Su.
66a/13, 67b/1
mÀde (F.) Dişi.
māde òar (F.) Dişi eşek.
50a/5
maàbÿn (A.) Şaşkın, şaşırmış.
25b/4
maàrÿr (A.) Gururlu.
12b/6
maàz (F.) Beyin, dimağ.
30a/9, 43b/10, 54b/1
māh (F.) 1. Yılın on ikide
biri, ay.
48b/12
2. Ay.
3a/2, 3b/13, 16b/1,
37a/3, 63a/10, 68b/3
māh-cebin (F.+A.) Mecazi
anlamda,
alnı açık, namuslu, temiz.
52a/2
meh-pāre Ay parçası.
33a/9
mañbÿb (A.) Sevgili, sevilen.
2b/13, 3a/5-6, 34b/8,
40a/10, 62a/12
mÀhí (F.) Balık.
3a/2, 15b/7-11, 16a/1-3-
5, 59b/3
maòmūr (mecaz)
Sarhoşluktan kaynaklanan
sersemlik, kendinden geçme,
cezb olma hali.
30a/8
mañrem (A.) Haram.
12b/5-13
mañãÿã (A.) Hissedilmiş;
belli, ortada, aşikar.
13a/10
mañø (A.) Su katılmamış,
halis süt, halis, katlısız,
sade;ta kendisi aslı.
68b/5
mañøā (A.) Ancak, yalnız,
tek.
47b/10
mā‟ide (A.) Üzerinde yemek
bulunan sofra.
8a/12
mÀéil (A.) Heves, istek.
44a/7
maèín (A.) Saf akarsu.
67b/1
maöber (A.) Mezar, mezarlık.
7a/2
maöãÿd (A.) Kastedilen,
amaçlanan.
20a/3, 30b/6, 50b/12
-mÀl (F.) “Süren, sürülen,
takılan, sarılan”
anlamlarına gelen son ek.
43a/2
mÀl-À-mÀl (A.) Dopdolu.
6a/13
mÀlik (A.) Yedi cehennemin
başı olan melek; sahip.
54a/4, 55a/1, 56a/2
mÀnend (F.) Benzer, eş.
9a/7
maèní (A.) Mana, anlam, iç,
iç yüz.
9a/8, 13a/3, 46b/9,
53a/8, 66b/11-13, 70a/11
mÀr ( F.) Yılan.
3b/11, 35a/2
maèşuö (A.) Sevilen.
45a/6
ma÷lÿb (A.) Talep edilen,
istenilen, aranılan şey.
21a/3, 53b/1
maèyūb (A.) Ayıplanmış,
kusurlu.
28b/1
maóhar (A.) Nail olma,
şereflenme.
34b/11
MedÀyin (A.) Eski İran‟da
Dicle civarındaki yedi
şehrin adı.
2b/9
meded (A.) Yardım, imdat.
9b/8, 30a/3, 33b/3, 61a/7
medñ (A.) Övgü.
3a/11
medòÀl (A.) Başlangıç, giriş.
44b/3
mehcÿr (A.) Terk olunmuş,
unutulmuş, ayrılmış.
12b/6, 24b/6
mehenk (A.) Ayar taşı, mihenk
taşı.
63a/2
mekr (A.) Hile, düzen.
2b/12
melÀ‟ik (A.) Melekler.
34b/10
melÀl (A.) Usanç, usanma,
bıkma.
2b/2, 61b/10
melÿl ol- (A.+T.) Bezmek,
usanmak, bıkmak.
33b/2
melül (A.) Bezgin, usanmış,
bıkmış.
9b/3, 39a/10, 51b/1
memÀt (A.) Ölüm.
41a/1
merÀtib (A.) Mertebeler,
rütbeler, dereceler.
41a/4
merdÀn (F.) Yiğitler,
mertler, cesurlar.
28a/11
merkeb (A.) Binilecek şey,
binek.
56a/6
mestÿr (A.) Örtülü, kapalı,
gizli.
12b/7
meşk (F.) Deriden yapılan su
tulumu.
27b/9
metÀè (A.) Ticaret malı,
mal.
10b/12, 17b/9
mevc (A.) Dalga.
18b/2, 22a/4
mevlüd (A.) Doğum.
32a/7
mevt (A.) Ölüm.
53b/10
meõheb (A.) Yol, tarik.
10b/5
mezíd (A.) Çoğalma,
bereketli, çoğalmış.
22b/1, 34b/9, 57b/3,
58a/9, 67a/3
Mıãrí (A.) Mısır ülkesiyle
ilgili, Mısır‟a özgü.
29b/1
miftÀñ (A.) Anahtar.
1b/2
miñnet (A.) Zahmet, eziyet,
gam, keder, sıkıntı.
54b/4, 66a/8
MíkÀéil (A.) Dört büyük
melekten,
rızkların taksimine memur
olan melek.
56a/7
milk (A.) Mülk.
16a/6, 18b/13, 52a/4
minber (A.) Camilerde hatibin
çıkıp Kuran okuduğu yüksek
kürsü.
39b79, 53a/5
minöÀr Kuş gagası.
24b/11
mir (F.) Bey, efendi, amir,
başkan, komutan.
27b/12, 52a/9, 57b/12
mièrāc (A.) Göğe çıkma, mirac
gecesi.
2b/4
miål (A.) Benzer.
24a/13, 67a/6
miyÀn (F.) Ara, orta.
miyān-ı èışk (F.+A.) Aşkın
ortası, içi.
20a/1
mízÀn (A.) Terazi.
46b/12
muèa÷÷ar (A.) Kokulu.
31b/5
muñāl (A.) Mümkün olmayan,
olanaksız.
41a/7, 49b/1, 59b/8,
64b/13
muñibb (A.) Seven, sevgi
besleyen, dost.
9a/1, 40a/9
muñkem (A.) Sağlam,
sağlamlaştırılmış, kuvvetli.
25b/11, 44b/7
muòliã (A.) Halis, dostluğu,
samimiyeti içten olan.
42a/4
muòtaãar tut- (A.)
Kısıtlamak.
34b/13
muñtesíb (A.) Belediye
işlerine bakan memur.
63a/13, 63b/7
muèín (A.) Yardım eden,
yardımcı.
9b/6, 36b/2
muöaber, muöabir (A.)
Mezarlık.
66b/2-3
muöadder (A.) Takdir
olunmuş, beğenilmiş; kaderi
belli olan.
2a/2
muöarreb (A.) Yaklaşmış,
yakın.
35a/3, 62a/13, 63a/9
muöayyed (A.) Ayağında zincir
ve pranga bulunan.
25b/7
muöbil (A.) İkballi, kutlu,
mutlu.
12a/7
muötedā (A.) Uyulan, örnek
tutulan.
2b/7, 26b/7
mūnis (A.) Alışılmış, cana
yakın, sevimli.
66a/1, 69a/7
mūnis-i yār (A.+F.)
Dostun cana yakını,
sevimlisi.
12b/10
mun÷aóır (A.) Gözleyen,
bekleyen.
40b/10, 47b/8
mÿr (F.) Karınca (yoksulluk
sembolü).
35a/2
murabbÀè (A.) Terbiye
edilmiş.
7b/6
muraããaè (A.) Kıymetli
taşlarla bezenmiş.
3b/12, 5a/6, 63a/10
mūrçe (F.) Küçük karınca.
14a/11
murdār (F.) Pis, kirli.
28a/10, 28b/11
murà (F.) Kuş.
45b/4-6
MÿsÀ Hz. Musa Peygamber.
4b/12, 10a/13
muãaòòar (A.) Ele
geçirilmiş.
60b/1
muãÀñib (A.) Biriyle sohbette
bulunan arkadaş.
9a/2
muãñaf (A.) Sayfa haline
getirilmiş şey, kitap.
3a/3
muãíbet (A.) Kötülük.
13a/8
muãirr (A.) Israr eden,
direnen, ayak direyen.
18a/10
Muã÷afÀ (A.) Hz.
Muhammed‟in adlarından.
3a/1
mÿş (F.) Fare.
59b/12
muèteber (A.) İtibarlı,
hatırı sayılır, saygın.
26a/4, 33b/2
mu÷íè (A.) Baş eğen,
dinleyen, itaat eden
(kimse).
14b/11, 30a/3
mu÷rib (A.) Çalıp söyleyen.
63a/9
mu÷÷aliè (A.) Haberi olan,
özüne inen, bilen.
31a/10
mu÷÷aãıl (A.) İttisal eden,
ulaşan, kavuşan, bitişen,
aralıksız.
67a/11
muvÀfıö (A.) Uygun, yerinde.
12b/11-13
muvÀññid (A.) Allah‟ın
birliğine inanan.
41a/8
mübÀrız (A.) Dövüşe, güreşe
kalkışan, kuvvetli
münakaşaya girişen.
69b/13
mübtelÀ (A.) Düşkün,
giriftar, çaresiz.
11a/11, 12b/12, 62b/3-6
müctebÀ (A.) Seçilmiş,
seçkin.
35a/5
müdÀm (A.) Devam eden.
46b/11, 57a/1, 62a/7
müdÀrÀ (F.) Yüze gülme, dost
gibi görünme.
68a/6
müflis (A.) İflas etmiş,
parasız.
55a/5
mühlet (A.) Süre verme,
geçici bir süre tanıma.
38b/6
mükerrem (A.) Saygın,
muhterem.
13b/4, 62a/13
mülÀzım (A.) Bir yere veya
kimseye sarılıp ayrılmamak,
tutunup kalmak.
1b/5, 32b/7
münÀcÀt (A.) Yakarma,
Allah‟a yalvarma.
18b/7, 37a/8, 39a/1,
47a/2, 58b/7
münÀdí (A.) Nida eden,
bağıran, tellal, müezzin.
61b/8
münÀfıö (A.) Nifak sokan,
fesatlık çıkaran, iki yüzlü.
12b/11
münezzeh (A.) Tenzih edilmiş,
temizlenmiş.
2a/5
müntehÀ (A.) Nihayet
bulmuş, son uç, son
derece;ulaşılmak istenen en
büyük amaç.
2a/3, 14a/12
mürde (F.) Ölmüş, ölü.
68a/10
müreccañ (A.) Tercih
edilen, üstün tutulan.
18a/9
müríd (A.) Tarikat öğrencisi.
31b/9, 42a/10
mürşíd (A.) İrşad eden, doğru
yolu gösteren, kılavuz.
59a/7
müsebbiñ (A.) Tesbih eden,
“subhanallah” diyen.
2a/4
müstaàní (A.) Doygun, gönlü
tok.
47b/3
müstedÀm (A.) Devamlı,
sürekli.
69b/10
müşkil (A.) Güç, zor, çetin,
engel.
19b/2, 33b/3, 34a/10-13,
63a/4
müştÀö (A.) Özlemle yanan,
tutkulu.
33a/3
müttekìè (A.) İntika eden,
dayanan, dayanmış.
63a/12
N
nā ( F.) Olumsuzluk bildiren
ön ek.
nÀ-bedíd (A.+F.) Görünmez.
4b/12, 51a/4
nÀ-dān (F.) Cahil, bilmez.
60b/13
nÀ-gāh (A.+F.) Ansızın.
28a/9, 52a/12
nÀ-gÀhÀn (F.) Ansızın,
birdenbire
(“nā-gehān”ın kuvvetlendirilmişi).
22a/6
nÀ-gehÀn (F.) Ansızın,
birdenbire.
7b/12, 35b/10, 65b/2
nÀ-sipÀs (F.) Şükretmeyen,
nankör.
11b/3
nÀ-tüvÀn (F.) Güçsüz,
bakımsız, zayıf.
11a/2
naèím (A.) Nimet ve refah
içinde.
11b/11, 67a/13
nañís (A.) Uğursuz.
49b/7
-nāk (F.) “-lı, -li”
anlamına gelen son ek.
48a/6
ãaèb-nāk Güçlük, zorluk.
48a/6
naöÀre (F.) Davul; dümbelek.
27a/7
nÀöıã (A.) Noksan, eksik.
12b/9
nÀle (F.) İnleme, inilti.
10b/11, 29a/8
naèlın (A.) Bir çift
ayakkabı.
5a/2-6, 32b/9
nÀm (nān) (F.) Ekmek.
4a/6, 5b/8, 46b/5-8-9
nÀr (A.) Ateş, od; cehennem.
26b/13, 29b/4
nār öıl- (A.+T.) Ateşe
atmak,
yakmak.
29b/4
naãr (A.) Yardım,destek,
üstünlük.
68b/4
nāz ( F.) Yalvarma, rica.
12b/3, 38a/5
naóar (A.) Bakma, bakış.
4b/6, 32b/4, 59b/7, 63b/5
nÀóır (A.) Bakan, izleyen.
21a/6, 42b/5
naóír (A.) Benzer, eş.
67b/3
naóm (A.) Şiir.
69b/9, 70b/4
necāt (A.) Kurtulma,
selamete erme.
36b/10
nedÀmet (A.) Pişmanlık.
18a/13, 63a/5
nedem (A.) Pişmanlık.
49b/4
nefñÀ (A.) Rüzgarın
esintisi; üfürük, nefes
üfürme.
29b/13
nefèí (A.) Çıkarcı, faydacı.
17a/12
nefy (A.) Sürme, sürgün etme.
nefy-i åāní Allah‟ı inkar
etme.
50b/7
neheng (F.) Timsah.
İgnesin çıúardı
deryÀdan neheng
15a/13, 52b/2, 59b/12,
66b/5
nehy (A.) Yasaklama.
62a/6
nemed (F.) Keçe.
Bir nemed parası
16b/13
Nemrÿd (A.) M.Ö. 2600‟lü
yıllarda yaşamış, Hz.
İbrahim‟i ateşe attırmış
olan Babil hükümdarı.
14a/11
ner (F.) Erkek.
10a/7, 20a/2, 37b/13,
54a/12
neste Nesne, şey.
5b/5
nevÀ (A.) Ses, sada, namenin
ulaşması.
45a/13, 68b/6
nevÀle (A.) Vergi, bağış.
3a/7, 8b/6
nevbet (A.) Sırayla yapılan
iş.
32a/10, 69b/3
nevña (A.) Ölünün ardından
feryat ederek ağlama.
nevóÀ úıldı 15a/7,
20b/9, 32b/2, 46a/8
nev (F.) Yeni, taze, körpe.
51b/13
nevèi (A.) Çeşit, tür; türle
ilgili, kendine özgü.
14b/7, 58a/3
nevmíd (F.) Umudunu yitirmiş,
çaresiz.
38b/13
neõr (A.) Adak.
39a/9
nigāh (F.) Bakma, göz atma.
14a/4, 46b/11, 55b/5,
64a/10
nigāh-dār Gözcü, bekçi.
25b/11
nihÀd (F.) Tabiat, huy,
yaradılış.
45a/12
nihÀn (F.) Gizli, saklı,
sır.
12a/2, 55a/6
ník (F.) İyi, hoş, güzel,
beğenilen.
39a/6
ník-hÿ (F.) İyi huylu, huyu
güzel (kimse).
16a/7, 23b/4, 45a/6,
51b/3
ník-nÀm (F.) Adı iyi
anılan.
27a/12
niöÀb (A.) Örtü, perde.
35b/5, 37a/13, 38a/4
ním (F.) Yarım.
4a/6, 23a/4
niåÀr (F.) Dağıtma, serpme,
saçma.
29b/5, 38b/4, 51b/7
nişÀn (F.) İz, belirti,
nişan.
40b/13, 59b/6
nişe “Niçin?”, “Nasıl?”.
14a/5, 15b/4, 18b/9
nişest (F.) Oturan.
22b/7
nite “Nasıl?”
7b/3, 45b/5
niyÀm (F.) Kın, kılıç kını,
kılıf.
48b/5
niyÀz (F.) Yalvarma, yakarma.
22b/9, 58a/4
nÿş (F.) Tatlı, bal.
51b/9-12
nÿş (F.) Tatlı, bal, içki.
2b/3-10
nūş-dÀrū (F.) Panzehir,
şarap.
50a/3
NÿşirevÀn (F.) 531-579
yılları arasında İran‟ı
yöneten Sasani hükümdarı.
10b/9-10, 11a/3, 11b/9
nu÷fe (A.) Döl suyu, meni,
sperm.
14b/4
nüh (F.) Dokuz.
48b/4
nüh felek Dokuz gök.
48a/13, 56a/4
nükte (A.) Herkesin
anlayamayacağı ince anlamlı,
zarif ve şakalı söz.
12b/3, 40a/13
O
od Ateş.
4a/7, 18b/12, 27b/10,
28a/10, 65b/5
èOåmÀn (A.) Üçüncü halife
Hz. Osman.
2b/13, 3a/4
Ö
èÖmer (A.) Hz. Ömer.
2b/8
èômr (A.) Ömür, yaşama,
hayat.
8b/8
„ômr-i derāz Uzun ömür.
6b/8
ôndið Önce, ilk önce,
önceden, daha önce.
25b/4
ôðünce Önünden, önü sıra.
8a/10
ôrü Kalkık, dik; yükseklik.
ôrü ÷urmaö Ayağa kalkmak,
ayakta
durmak.
7a/2, 14a/5, 24a/3,
32b/9, 39b/5, 42b/10,
45a/5, 52a/12
ôzge Başka, gayrı, diğeri.
49a/4, 63a/4
P
pÀ (F.) Ayak.
45b/1
pÀdişÀhÀ (F.) (Allah‟a
hitaben) Ey Padişah!
pÀk-bÀz (F.) Mecaz anlamda
“sadık aşık”.
16b/11
pÀracuö (F. + T. –cuö)
Parçacık, küçük bir parça
35b/5
pÀre (F.) Parça.
8a/8, 17b/11, 37b/3,
53a/2, 65b/2
pÀy-bend (F.) Mani, engel.
50a/13
pÀyidÀr öıl- (F.+T.) Saygın,
itibarlı hale getirmek.
31b/12
pÀy-mÀl öıl- (F.) Ayak altına
almak, ezmek, rezil etmek.
18b/13, 30a/2
pejmürde (F.) Eski, püskü,
yırtık.
4b/9
pelÀs (F.) Çul.
17a/1
peleng (F.) Kaplan, panter.
15a/13, 15b/9, 22a/10,
52b/2, 59b/12, 66b/5
pelíd (F.) Pis, murdar.
5b/7, 58b/1
penÀh (F.) Sığınma, sığınacak
yer.
16b/3
pend (F.) Nasihat, öğüt.
42a/5
per (F.) Kanat.
per ü bāl Kanat ve kol.
45b/3
pertev (F.) Işık, nur,
aydınlık.
37a/6
pervÀ (F.) İlgi.
40a/1
pervÀz it- (F.) Uçmak.
24b/8,25a/10, 43b/12,
44b/13
perverdigÀr (F.) “Besleyici,
terbiye edici,
rızıklandırıcı” Allah.
9b/2, 10b/1, 17a/9,
30a/6, 57b/9, 66a/12
pes (F.) 1. Art, arka , geri.
1b/5, 8a/12, 16a/10,
24a/4, 27b/13, 35b/3,
42a/7, 57b/6,61b/8
2. Yeter, kafi.
28a/8, 32b/7, 48b/6,
55a/7
peyÀm (F.) Haber, başkasından
alınan bilgi.
6b/4, 24b/5, 47a/7, 63b/3
peyàÀm (F.) Yazılı veya sözlü
olarak iletilen haber.
19b/7, 30a/6-7, 31a/4-5
peyk (F.) Haber ve mektup
getirip götüren.
56a/7
píç (F.) Bozma, çarpılma;
karışıklık; her şeyin ufağı,
tamamlanmamış, eksik.
62a/9
píç öıl- (F.+T.)
Karmakarışık etmek.
47b/4, 29a/5
pír (F.) Yaşlı adam,
ihtiyar.
27a/10, 38b/2, 44b/6,
59a/4
pír-i Àèrif Bilgili yaşlı
adam.
52b/11
pírehen (F.) Gömlek.
37b/3, 54b/9
píre-zen (F.) Yaşlı kadın,
bunak, acuze.
26b/11, 61a/1
píş (F.) Ön, ileri, ön
taraf.
16b/1
piş-rev Önden giden.
49a/2
píşe (F.) Sanat, meslek, iş;
huy, tabiat, adet,
alışkanlık.
62b/4
piyÀde (F.) Yaya.
13a/5, 28a/5-7
pul (F.) Para, en küçük
sikke.
bir pula 15a/11, 19a/2
pür (F.) Dolu.
23a/5
pür-zinde Dinç.
24b/10
pÿser (F.) Oğul, erkek
çocuk.
32b/12,
R
rÀh (F.) Yol.
16b/1, 48b/10-12
rañm (A.) Döl yatağı, rahim.
14b/4
Rañím (A.) Merhametli,
esirgeyen, koruyan (Allah).
9a/1, 48b/7, 61a/2, 63a/6
RañmÀní (A.) Allah‟a mensup,
Allah‟tan gelen ve hayırlı
olan.
65a/2
rañm eyle- (A.) Acıma,
esirgeme, koruma.
46b/4
rañmet (A.) Acıma, esirgeme,
koruma.
6b/10, 16a/11, 30b/5,
58a/1
raòt (A.) (metinde) Giyecek.
36a/13, 36b/6
ravøa (A.) Ağacı, çimeni bol
olan yer, bahçe.
56a/8-9
rāygÀn (F.) Bedava, parasız,
değersiz.
41b/12, 52a/1
rÀz (F.) Sır, gizlenilen şey.
5b/10, 10a/5, 24b/8,
31b/10, 65a/1
refè (A.) Kaldırmak, hükümsüz
bırakmak.
43a/4
ref‟i hicab Perdeyi
kaldırma, açık
kılma.
50b/2
refíè (A.) Yüksek, yüce.
2a/8
refíö (A.) Arkadaş, yoldaş.
3a/4
rehÀ (F.) Kurtuluş, özgürlüğe
kavuşma.
14a/12, 6b/8, 61a/13
reh-nümÀ, reh-nümÿn (F.) Yol
gösteren, kılavuz.
20a/4, 22b/2, 22b/10,
65a/8
reh-zen (F.) Yol kesen.
13a/3, 13b/2
remz (A.) Gizli ve kapalı bir
şekilde söyleme.
34b/1, 49a/13, 55b/6
revÀ (F.) Yakışır, uygun,
yerinde.
4a/10, 8b/12, 9a/12,
12a/13, 19a/9, 22b/10,
45a/13, 55b/12
RevÀfıó (A.) Şii mezhebinin
bir kolu.
2b/3
revÀn (F.) 1. Yürüyen, akan,
giden.
5b/8, 10a/12, 27b/2,
33a/10, 61b/7-8, 64b/2
2. Ruh, can, öz, cevher.
4b/11
revhÀni (A.) Gönle ferahlık
veren, güzel görünüşlü
(yer).
7a/13
rıøā (A.) Hoşnutluk,
memnunluk.
14b/9, 38b/4
ríş (F.) Yaralı, kanlı.
66a/8
riyÀ (A.) Özü sözü bir
olmama, ikiyüzlülük.
53a/2, 53b/2, 62b/7
rÿ (F.) Yüz, çehre.
rÿ-siyÀh Yüzü kararmak,
utanmak.
50a/9, 65b/10
rÿ-yı ÀfitÀb Güneş gibi
yüzü.
50b/9
rÿ-yı zerd Sarı, solgun
yüzlü.
61a/4
rÿ-yı zemín Yeryüzü,
dünya.
9a/7, 56b/10
rÿşen (F.) Aydınlık.
16b/1
rÿy (F.) Küçük taneli bir tür
üzüm.
31b/5
rÿz (F.) Gündüz, gün.
66b/13
rūz u şeb Gündüz ve gece.
20a/9, 21a/5, 33b/1,
46a/3, 64b/10
rüzgÀr (F.) Zaman, devir,
dünya.
22b/8, 43a/3, 54b/2
S
saèb (A.) Güç, zor, çetin.
48a/6
sÀbıöìn (A.) Öne geçmiş
olanlar.
3a/10
ãabí (A.) Erkek çocuk.
41a/5, 59a/7-9, 65b/6
ãad (F.) Yüz sayısı.
13a/13, 61b/9, 65b/2
sad hezaran Yüz binlerce.
15b/7, 45a/12
ãadır ol- (A.) Ortaya çıkmak,
görünmek
62a/4
äafÀ (A.) Mekke civarında bir
yer.
2a/12
ãafÀè (A.) Temizlik, saflık;
rahat, huzur, eğlence.
18a/1
ãÀfiè (A.) Samimi, saf, duru,
temiz, katışıksız.
62b/9, 69a/4
sÀfir (A.) Yola çıkmaya
hazır; yolcu.
62a/4
ãañın (A.) Derince kap,
tabak.
7b/4
ãañrā (A.) Kır, ova, çöl.
13b/13, 29a/8
saèi it- (A.) Çalışmak.
47a/6
saèíd (A.) Mutlu, uğurlu;
ahiretine hazırlanmış kimse.
21b/11, 57b/3
ãaöā (A.) Kırba ile sırtında
veya hayvan yardımıyla su
taşıyan kimse.
27b/9
saöf (A.) Tavan, çatı, dam.
saöf-ı girÀn (A.+F.) Ağır
çatı.
8a/1
sÀöí (A.) Su veya içki
sunan, dağıtan.
23a/6,63a/10
sÀl (F.) Yıl, sene.
48b/12, 66b/13
salÀñ (A.) Düzelme,
iyileştirme; iyilik,
rahatlık; barış, dine
bağlılık.
70a/2
sÀle (F.) Yıllık, senelik.
32a/10
ãāliñÀ (A.) Dinin emirlerine
uygun hareket eden (kadın).
39b/3
åÀliå (A.) Üçüncü.
7a/9
ãalÀt (A.) Namaz.
3a/11
ãamed (A.) Pek yüksek, ulu.
16b/13
sanç- Saplamak.
15b/10
åÀníè (A.) İkinci.
5b/1
äāníè (A.) Yapan, yaradan,
işleyen; Allah.
10b/3, 21a/3-5, 50b/7
ãavt (A.) Ses, seda,
bağırma, haykırma.
29a/11
sÀye (F.) Gölge.
5a/4, 56a/10
sÀye-bÀn Sayvan, gölgelik.
49a/8
sÀz (F.) Kuvvet, kudret.
32b/1
sebaö (A.) Ders.
54a/13, 65a/9, 65b/9,
66a/3, 68b/10
sedd (A.) Kapama, tıkama,
engel olma.
9b/8
seg (F.) Köpek, it.
13b/4-5-7, 46b/9
sehil (A.) Kolay.
7b/5
sehm-gín (F.) Korkunç,
korkulu.
50b/4
selÀmet (A.) Salimlik,
eminlik, korku ve endişeden
uzak olma.
55b/9, 61b/11
selā÷in (A.) Sultanlar.
27b/12
selím (A.) Sağlam, kusursuz,
doğru.
20b/10, 64a/1
åeliåeyn (A.) Üçüncü.
61b/12
selsebíl (A.) Tatlı ve hafif
su; cennette bir çeşmenin
adı.
67a/7
Semèi (A.) 1. Duyma, işitme.
38b/12
2. Allah‟ın sıfatlarından.
7b/2
sencileyin Senin gibi.
26b/10
seng (F.) Taş.
21b/1, 54b/12
ser (F.) Baş.
4a/2
ser-À-ser (F.) Baştan başa,
büsbütün.
47b/1
ser-be-ser (F.) Baştan
başa, büsbütün.
9a/10, 21b/6, 47b/5,
68a/12
ser-firÀz (F.) İtibar
makamında bulunan
kimse, başı yüksek olan.
4a/2, 54b/3
ser-gerdÀn (F.) Başı dönen,
ahmak,
sersem.
30a/12
ser-geşte (F.) Sersem,
bunak, şaşkın.
18b/6
ser-heng (F.) Koruma,
muhafız.
4a/2
ser-nigÿn (F.) Baş aşağı
olmuş, ters
dönmüş; talihsiz.
14a/10
ser-pÿş (F.) Başa giyilen
şey, başlık.
3b/3
ser-te-ser (F.) Baştan
başa, hep, bütün.
7a/10, 12a/2, boyanur
ser-te-ser 15b/ 2
server (F.) Baş, başkan,
reis, ulu.
22a/7-11, 32b/13, 43a/7,
52b/13, 64b/2
setire, setÿre (A.) Temiz,
namuslu (kadın).
39a/12, 39b/4
setr (A.) Örtme, kapama,
gizleme.
36a/8
SettÀr (A.) Örten Allah.
Settār-ı Hū Allah.
55a/2
seyrÀn (A.) Gezinme.
4b/8, 21a/2, 48a/2
sezÀ (F.) Münasip, uygun.
4a/10, 35a/12
ãıddıö (A.) Pek doğru,
sözünün eri; Hz. Ebubekir‟in
lakabı.
2b/1
ãıdö (A.) Doğruluk,
gerçeklik.
20b/10, 41b/2
ãıàa- Sıvamak.
55a/9
ãıàış- (metinde) Uyuşmak,
bir arada bulunmak; sığmak.
16b/13, 19a/11
sil Sel.
10a/10, 23a/13
síne Göğüs.
54b/11
sipÀh (A.) Asker, çeri.
13b/13, 14a/11,
Aàladılar şÀhıla cümle
sipÀh 15a/7.
sirişt (F.) Yaradılış, huy,
tabiat.
29b/8
sitte (A.) Altı rakamı.
61b/12
ãoöran- Homurdanmak,
söylenmek.
8a/9
sÿ-be-sÿ (F.) Taraf taraf,
her taraftan, her yandan.
37a/3, 39a/5
ãubñ (A.) Sabah, sabahın ilk
ışıkları.
11a/8, 33b/6, 39b/5,
42b/7
ãÿd (F.) Fayda, kar, kazanç.
17b/11, 58a/2
ãÿfí (A.) Tasavvuf ehli,
sofu.
26b/13
sūö (A.) Sap.
67a/4
ãunè (A.) Yapış, yapma;
kudret, etki.
21a/3-5
ãÿr (A.) İsrafil‟in kıyamet
gününde üfleyeceği boru.
62b/1
ãÿret (A.) Biçim, görünüş,
kılık, tarz, yol, gidiş;
çare.
13a/3, 31b/8, 59b/10
ãuvar- Sulamak, su vermek.
67a/7
sÿy (F.) Taraf, cihat, yan.
30a/5
sÿzen (F.) İğne.
17a/2
sÿzinÀk (F.) Yakan, yakıcı.
11a/9
Sübbūñ (A.) Allah.
34b/12
SübñÀn (A.) Allah.
16a/8
sücÿd (A.) Secde edip yere
kapananlar.
21b/4, 50b/3
süòan (F.) Söz, lakırdı
süòan bì-iòtiyÀr olur
cüdÀ 68a/3
sülÿk (A.) Bir yola girme,
bir yol tutma; özel bir
sınıfa girme, gruba katılma.
10b/7
sürò (F.) Kırmızı, kızıl.
24b/12
sürÿr (A.) Sevinç.
66b/12
Ş
şÀdi (F.) Memnunluk,
sevinçlilik, gönül
ferahlığı.
12b/8, 13a/8
şad ol- (F.+T.) Sevinçli,
huzurlu olmak.
13b/10, 20a/5, 45b/11,
54b/3, 55a/4
şÀh-bÀz (F.) Yiğit, şanlı,
gösterişli (kimse).
19a/13, 31b/10
şak (A.) Yarma, yarılma,
çatlama, yırtma, yarık,
çatlak.
68a/10
şÀn-ı men (F.+A.) Benim
tabiatım, huyum.
53a/9
şapla Tokat, şamar.
28b/5
şarö (A.) Doğu.
2b/9
şÀyeste (F.) Yakışır,
yaraşır, uygun.
25b/10
şeb (F.) Gece.
2b/4, 20a/9
şebÀb (A.) Gençlik, tazelik.
38a/4, 40b/7
şeb-nem (F.) Çiy.
18b/3
ŞeddÀd (A.) Cennete benzeyen
İrem bağını yaptıran Ad
kavminin Hükümdarı.
14b/1
şedíd (A.) Şiddetli, sert,
katı, sıkı.
58b/1, 67a/4
şefaèÀt (A.) Birinin suçundan
geçilmesi veya dileğinin
yerine getirilmesi için
yapılan aracılık.
62b/8
Şefiè (A.) Şefaat
eden.(Peygamber [a.s.] için)
2a/8
şehÀ (F.) Ey şah, Ey
padişah!
7b/5
şehr-yÀr (F.) Padişah,
hükümdar.
51a/10, 53b/5, 64a/11
şeh-süvÀr (F.) Ata iyi binen.
52b/12, 53a/12
şek (A.) Kesin olmamak,
şüpheli olmak, şüphe
hissetmek.
63a/2
Şekÿr (A.) Allah‟ın 99
adından biri.
56a/6
şem (A.) Balmumu, mum.
11a/13
şemme (A.) Pek az şey, bir
miktar nesne.
12a/5, 22b/11-13, 24a/1,
56b/5
şems (A.) Güneş.
56a/12, 67b/1
şer (A.) Tehlike, bela,
felaket, kötülük, iğrençlik.
20a/8, 21b/11, 24a/8,
35a/7
şer (A.) Allah‟ın emri
üzerine kurulmuş din
kaideleri.
62a/8, 63a/3
şerñ (A.) Açmak, ayırmak;
açıklamak.
21b/4, 31a/6
şerm-sÀr (F.) Utangaç.
10b/8, 22a/2, 40a/11
şevher (F.) Koca, eş.
27a/1
şeyÀ÷in (A.) Şeytanlar.
44a/6
şeyò (A.) Yaşını başını almış
kimse, ihtiyar; tarikat
kurucusu.
32a/6-13, 33a/11,
46a/7,69b/7
şeyò-i tÀm (A.) Olgun,
mükemmel,
kamil (kişi).
31b/9
şibr (A.) Karış, gökteki yay.
67b/4
şikÀr (F.) Av.
23a/7, 45b/12, 60b/9
şimÀl (A.) Kuzey.
66b/13
-şinÀs (F.) Anlayan,
tanıyan, bilen
anlamlarını katan son ek.
17a/1
şìr (F.) Aslan.
3a/6, 28a/11, 66b/3
şive (F.) Naz, eda.
46b/11
şoloö dem (T.+F.) O vakit, o
anda.
60a/1, 63b/2
şuèle (A.) Işık, fer.
53a/4
şÿr (F.) Şamata, gürültü,
kavga.
20a/8, 36b/13
şuríde (F.) Perişan, dağınık,
karışık; aşık, tutkun.
63b/6
şuríde-cÀn (F.) Perişan
olan kimse.
6a/9
şücÀ (A.) Cesur, yiğit.
3a/6
şümÀr (F.) Hesap, sayı.
22a/9, 32a/6, 45b/12
şüruè it- (A.) Başlamak.
54a/2
T
taèaccüb öıl- (A.+T.) Hayret
etmek, şaşırmak.
27a/11, 43b/2
÷aèÀm (A.) Yemek, aş.
8a/10-11, 42a/11, 57b/11
÷āèat (A.) Allah‟ın
emirlerini yerine getirme,
ibadet.
12a/5, 22b/8, 45b/12,
47b/2-10, 53b/12, 66a/9
÷abè (A.) Tabiat, huy,
yaradılış.
49b/13
÷ab (F.) Hararet.
51a/8
÷ab (A.) Güçlü olma,
sağlamlık, takat.
5b/2, 62a/6
tÀbiè (A.) 1. Birinin arkası
sıra giden, ona uyan.
34b/3, 36b/10, 57b/5
2. Boyun eğen, bağlı kalan,
birinin emri
altında kalan.
3a/10
tÀcir (A.) Ticaretle uğraşan.
67b/3
taàyír (A.) Başkalaştırma,
değiştirme, bozma.
taàyìr ola 63a/1,
taàyìr itmeye 70a/8
÷aà÷aàa (A.) Gürültü,
patırtı.
21b/12
tañayyür (A.) Hayran olma,
hayrete düşme, şaşırma.
22a/6
tÀñir (A.) Temiz.
67a/12
tañöíö (A.) Doğru, gerçek.
2b/6, 67a/1
taòte‟s-serÀ (A.) Toprak
altı.
59b/3
÷a‟ife (A.) Kavim, kabile.
42b/12
taödír (A.) Allah‟ın
yazdığı kader.
41b/6
takrír (A.) Anlatma, anlatış.
39b/10
taksír (A.) Kusur etmek.
47b/4, 58a/3
taövÀ it- (A.+T.) Allah
korkusuyla yasaklardan
kaçınmak.
35a/7
tÀliè (A.) Talih, kısmet,
kader, baht.
49a/9, 49b/7
tÀèlim (A.+T.) Öğretim.
25a/12, 31b/11, 46b/1,
49b/7
tamèa (A.) Doymazlık,
açgözlülük.
63b/13
÷amu (Soğd.) Cehennem.
19a/4, 19b/6, 21a/10
÷aðlacaö Sabahleyin,
erkenden, şafakla birlikte.
16b/9
÷aðla- Hayret etmek,
şaşmak, garip bulmak.
65b/10, 66a/4
÷apşur- Teslim etmek, emanet
etmek.
32a/1, 46a/10, 52b/7,
66a/5
÷apu (A.) Huzur, nezd, makam,
kat.
3b/11
÷arıö- Daralmak, içi
sıkılmak, müteessir olmak.
64b/8
÷arík (A.) Yol.
13a/2
tÀrumÀr (F.) Karmakarışık,
dağınık, perişan.
22a/9, 63b/2
taãadduö (A.) Sadaka olarak
verme, verilme.
16b/9, 17a/6
÷aşla- -e doğru atmak.
15b/5
÷aşra Dışarı.
8a/6-8
÷aşraàı Dışarıdaki.
21a/7
÷avöÀn (F.) Gerdanlık.
67a/13.
tay (A.) Sarılma.
her kime tay-ıdı 65a/12
÷ayy-ı mekÀn Mekansızlık,
mekana
bağlı kalmama.
32b/10
÷ÀyerÀn (A.) Uçma.
4b/8, 56b/4
÷ayr (A.) Kuş.
2a/3, 60a/5
taøarruè (A.) Kendini
alçaltarak yalvarmak.
7a/13, 66b/9
Te‟Àla (A.) Allah kelimesiyle
beraber kullanılan “Yüksek
olsun” anlamındaki bir
sözcük.
2b/4
tebÀñ (F.) Yıkılma, çökme,
bitme, harap.
17b/12, 22a/5, 42a/2-8,
47a/3
tebdíl (A.) Değiştirme,
değiştirilme.
6b/10, 34b/3, 60b/4
tecellí (A.) Görünme,
belirme.
4b/7, 20a/6, 36b/13
tecñíz (A.) Gerekli olan
şeyleri tedarik etme.
6b/12, 33b/9
tefekkür (A.) Düşünme, zihin
yorma, düşünülme.
21b/13, 28a/6
teferrüc (A.) Dolaşma, gezme.
27a/9, 52a/5
tekfín (A.) Cenazeyi
kefene sarma, kefenleme.
33b/9
teki Gibi.
14a/6
tekye (A.) Dayanma, güvenme.
61a/9
telbís (A.) Ayıbını,
kusurunu örterek saklama.
2b/12
temennÀ (A.) Dilek, istek.
23b/13
temyìz (A.) Ayırt etme.
32a/9, 43a/12
teng (F.) Dar, sıkıntılı
(şey, yer).
9a/10
ter (F.) Yaş, nemli, sulu.
30a/8
terbiyet (A.) Eğitim, görgü,
alıştırma.
6a/6, 60a/5, 68b/7
teşvíş (A.) Karıştırmak,
karmakarışık etmek.
28a/13, 50b/5, 61a/10
teveccüh öıl- (A.+T.) Yüzünü
çevirmek.
28b/4
tevÀøÿè (A.) Alçak
gönüllülük.
14b/9
tevfíö (A.) Allah‟ın
yardımına kavuşma.
58a/7, 65a/3
tevfìö eyle- (A.+T.)
Uygunlaştırmak.
47b/7
tevñíd (A.) 1. “Lailahe-ill-
Allah” sözünü tekrarlama.
39b/10
2. Allah‟ın birliğine
inanma.
50b/2, 68b/5
teóellül (A.) Alçalma,
küçülme.
1b/9
tezvìr (A.) Yalan
söyleme, hile etme.
13a/8
÷ıfl (A.) Küçük çocuk.
44b/6
÷ın- Ses çıkarmak, söz
söylemek.
10a/11
÷ìà (F.) Kılıç.
2b/9, 3a/6, 48b/4-5,
66a/2
timÀr (F.) Beslediği
sipahilerle harbe giden
beylere öşürün almak üzere
ayrılan arazi.
53b/5
tíz (F.) Tez, çabuk.
2b/10, 4a/13, 10a/8,
17b/8
tízrek (F.) Derhal, çabucak.
9a/3
÷oġra- Kesmek, parça parça
etmek. 29b/2
toòm (A.) Bitkilerin çiçekten
sonra verdikleri tane.
28b/11
÷on Don, giysi.
3b/12, 16b/10, 18b/2
÷oyla- Yedirip içirmek,
ağırlamak.
16a/11, 31a/13, 56b/6
tÿ (F.) Kat, katmer.
48b/4
tuàyÀn (A.) Taşma, taşkınlık,
azgınlık,
coşkunluk.
18a/10
tuñfe (A.) Hediye, armağan.
16a/2, 38b/5, 48b/10,
68a/13, 68b/1
tÿl (A.) Uzunluk, boy; uzun
müddet.
19b/8
tul-ı emel Bitmez tükenmez
hırs ve
arzu, aç gözlülük, tamah.
35a/11
÷um÷uraö (F.) Gösteriş.
53b/2
Ùÿr (A.) Hz. Musa‟nın Allah
ile konuştuğu Tur-ı Sina
denilen dağ.
30a/5-8, 37a/8, 38a/1-3-
6-9
turÀb (A.) Toprak.
18a/6
÷urfÀ (A.) Tuhaf, görülmemiş,
ender rastlanan.
9b/12
÷uş Taraf, yön, yol.
÷uş gel- Rastlamak,
karşılaşmak.
14a/1
tutíè (F.) Dudu, papağan
türünden taklit yapan bir
kuş.
25a/4-5-7-10, 45b/1
÷uydur- İşittirmek, duyurmak.
55b/12
tüvÀn (F.) Güç, takat.
12a/11
U
u (F.) Ve.
3b/7-8-9, 4b/9, 45a/2
èucb (A.) Kendini
beğenmişlik.
28b/10
uçmaö (Soğd.) Cennet.
28b/7
„uöde (A.) Boğum, düğüm.
13b/9
èulÿm (A.) İlimler, bilgiler.
3a/9, 55b/11
„umre (A.) Hac zamanı dışında
Kabe‟yi ve Mekke‟nin kutsal
yerlerini ziyaret etmek.
47a/7
èunf (A.) Şiddet, sertlik,
kabalık.
èUnf idüp 70a/8
urıl- Vurulmak, çarpılmak,
sürünmek.
8a/7
urın- Vurunmak.
44b/8
ur- Vurmak.
2b/11, 8b/5-7, 14a/8,
20b/4, 58b/2
èuryÀn (A.) Çıplak.
3b/7
us Akıl, fikir.
24a/2
uş İşte, şimdi.
4a/12, 11b/1, 25b/3,
38b/2-9-10, 49b/3, 66a/2,
69b/10
uşda İşte.
25b/3, 51b/2
uşaö Çocuk, delikanlı.
12a/9-10-12, 12b/1, 59a/8
uşbu Bu, işte bu.
10a/4
ut- Geçmek, kazanmak.
9b/11
uyòu Uyku, rüya, düş.
16a/13, 19b/1-2, 40b/11
uz Ustaca münasip, uygun,
doğru.
17a/7
èuólet (A.) Bir yana
çekilip kendi kendine
tenhada yaşama, yalnızlık
köşesine çekilme.
13a/2
Ü
ü (F.) Ve bağlacı.
2a/3-6-8-12, 3a/6-10,
4a/3, 5a/8, 8b/12
ümmet (A.) Bir peygambere
bağlanan cemaat.
2a/8-9
ün Ses, yüksek ses, nida,
avaz.
29a/1
ün çek- Bağırmak,
haykırmak, feryat
figan etmek.
29a/9
üstühÀn (F.) Kemik.
13a/12
üstüvÀr (F.) Sağlam,
kuvvetli, dayanıklı.
33b/13
üşte İşte.
47a/8
üzre Üzerine.
2b/5, 12a/3
V vaède (A.) Bir iş için
önceden belirtilen zaman.
19a/3
vañy (A.) Bir fikrin veya bir
emrin Allah tarafından bir
peygambere iletilmesi.
4b/10, 26a/8
vaöÀr (A.) Ağırbaşlılık,
temkinlilik.
39b/13
vaöf (A.) Durdurma, alıkoyma.
57a/3
vaöi‟ (A.) Vuku bulan, olan,
düşen, olagelen, rastlayan,
gerçekleşen.
38a/10
vÀlih (A.) Şaşakalmış,
şaşırmış.
5a/7, 23a/6
var- Gitmek.
4b/10-12,6b/3, 8b/1,
10b/10, 41b/13
-vÀr (F.) Eklendiği sözcüğü
“gibi” anlamını katan son
ek.
30a/11
küstah-var Pervasız gibi.
30a/11
peyk-var Haberci gibi.
56a/7
varaö (A.) 1. Yaprak.
45a/4
2. Yazılmış kağıt.
32b/4
vaãf (A.) Nitelik, sıfat, bir
kimsenin ya da nesnenin
taşıdığı özellik.
65b/5, 67b/7-8
vÀãıl (A.) Erişen, ulaşan,
kavuşan.
30b/6, 6b/11, 34a/10
vaãl (A.) Ulaşma, kavuşma,
birleşme.
23b/13
vaãle (A.) Mevlevi tarikatına
özgü bir çeşit elbise.
38a/4
vaèó (A.) Dini öğüt.
38b/7-8-9-11, 39a/13
vebÀl (A.) Azap, ağırlık,
günah.
6a/13
vefÀ-dÀr (F.+A.) Vefalı,
sözünde duran, kararlı.
27b/11
velí (F.) Velakin, ama,
fakat.
3a/1, 10b/13, 12b/3-11,
27b/9, 51a/8
veli (A.) Sahip, efendi,
dost.
22b/4, 54a/12, 54b/7
ve‟s-selÀm (A.) İşte bu
kadar, son söz budur.
20b/8, 47a/5, 54a/10
vesvÀs (A.) Kuruntu, vesvese,
şeytanın telkin ettiği şey.
36b/11
veş (F.) Gibi.
kamer-veş Ay gibi.
67b/10
vezne (A.) Ölçü, tartı,
terazi.
48a/9-13, 48b/1
visÀl (A.) Ulaşma, sevgiliye
kavuşma.
56b/5
vuöÿf (A.) Anlama, bilme,
öğrenme, haberli olma.
49b/5
vü (F.) “ve” bağlacı.
2b/13, 3a/11, 3b/11,
5a/13, 6a/9, 6b/11, 6b/12
Y
yÀd (F.) Hatırlama, anma.
1b/3, 25b/13, 46b/2
yÀdigÀr (F.) Bir kimse veya
nesneyi hatırlatacak şey.
68a/9
yaàı Düşman.
22a/12
yaòşı İyi, güzel.
6a/11, 13b/3, 34a/1,
57a/2, 66a/11, 70a/1
yaòta Kavuğun tepesine
dikilen düğme.
52b/ 7
yakín (A.) Sağlam bilgi, iyi,
kesin olarak bilme.
9b/1-5, 16a/10, 21a/12,
37b/1, 44b/4, 58a/12,
62b/12, 70a/7
Yaèöub Hz. Yakub Peygamber.
29b/12
yalıncaö Çıplak, üryan.
6a/4
yaman Kötülük, fenalık,
musibet.
47a/12, 57a/2, 59b/9,
70a/1
yÀr (F.) Dost, sevgili.
2b/1
yaraö, yaraà, yaraò Hazırlık,
levazım, techizat.
13b/3
yÀren (F.) Dost, arkadaş.
25a/5-12, 25b/2-3, 43a/6
yarlıàa- Suç bağışlamak,
günahı affedilmek.
30a/6
yavlaö Pek, çok, gayet.
53a/1
yavşan Eskiden mide
hastalıklarında ilaç olarak
kullanılmış acı bir ot.
27a/10
yavuö Namzet, sevgili.
35a/8
yavuz Kötü, fena.
6a/3, 12b/12, 51a/2
yayaö Yürüyerek giden, yaya,
piyade, binitsiz.
56a/5
yek (F.) Bir, tek; birlik,
bir oluş.
6b/5
yek-sÀle Bir yıllık, bir
yaşında.
12a/5
yek-sÀn eyle- (F.+T.) Bir
kılmak, düz hale getirmek,
birleştirmek.
16a/9
yek-ser (F.) Bir baştan, bir
başa.
25a/1
yevm (A.) Gün.
68a/13
yevmü‟l-ceza Ahiret,
kıyamet günü.
68b/11
YezdÀn (F.) Allah.
3a/6
yıànaö Yığılmış insan
topluluğu.
35b/9
yigirmi Yirmi sayısı.
31b/7
yiğ, yeg, yiy Daha iyi,
üstün.
3b/6, 12b/7, 44b/12,
46b/9
yiğrek Daha iyi, üstün,
tercih edilir.
13b/3, 64a/3
yil Yel, rüzgar.
17b/13, 29a/3
yile ver- Heba olmak, boşa
gitmek.
35b/6
yir yeri Her taraftan, taraf
taraf.
7a/4
yiti (iti) Sert, keskin,
şiddetli.
29b/1
yit- 1. Yetişmek.
1b/12, 12a/8, 47a/8
2. Kaybolmak.
33a/13
yola gir- Yola koyulmak,
yola çıkmak.
32b/10, 43a/11
yu- Yıkamak.
5a/1, 54b/8, 67b/1
yumşan- Yumuşamak, mülayimlik
kazanmak
göñli yumşandı 64a/5
Yusÿf Hz. Yakub‟un Mısır
hükümdarlığı yapmış olan
oğlu.
29b/12
yügrüş- Koşuşmak.
4a/3, 13a/5, 39a/5
yügür- Koşmak, hızlı gitmek.
Yürüdi ardınca yügrü
bir zamÀn 15a/5- ŞÀh
yügürdi 6, 60a/12
Z
zad (A.) Azık,
yiyinti,yiyecek.
7a/12, 54b/4
zÀde (F.) Evlat, oğul.
28a/5
zÀhid (A.) Aşırı sofu.
13a/6, 30b/4-5, 62b/7
zÀhir (A.) Görünen, aşikar,
meydanda olan.
17a/10, 32a/8
zañm (A.) Sıkıştırma, baskı,
tazyik.
29a/7
za‟id (A.) Artan, artıran,
lüzumsuz, gereksiz.
67b/2
za‟il (A.) Geçen, geçmiş
olan.
58b/4
zalum (A.) Çok zalim olan.
55b/11
zÀr (F.) Sesli olarak
ağlayan, inleyen.
5a/7, 12b/10, 24b/6,
39b/13, 40b/4, 54b/1
zÀr-ı giryÀn Ağlayan,
inleyen.
25a/8, 44b/7
zar zar Yanık yanık
(sesle), ağlaya
ağlaya.
22a/4
zÀrí (F.) Ağlama, sızlama,
figan, inleme.
20b73, 39a/8, 47a/3,
54a/3, 65b/13, 65a/6
zarr (A.) Zarar.
17a/11
za÷ Sahip, kişi.
21a/6, 35a/1
zat-ı pak Allah saflığın
sahibi.
16b/6
zÀyiè eyle- (A.+T.)
Kaybetmek, yok etmek, telef
etmek.
14b/12
zeber (F.) Üst.
10a/9
zeberced (A.) Zümrütten daha
açık yeşil olan ve zümrüt
kadar değeri olmayan bir süs
taşı.
56a/5
zebh (A.) Boğazlama, kesme.
29b/11
zebÿn (F.) Zayıf, güçsüz,
aciz.
10a/13, 14a/10, 39b/6,
46a/11
Zebÿr (A.) Hz. Davud‟a vahy
olunan kitap.
29a/1
zehí (F.) Ne hoş, ne güzel,
ne garip!
34b/8
zehre (F.) Yiğitlik, cesaret.
10a/11
zelíl (A.) Hor, hakir, alçak,
aşağılanan.
50b/7, 53a/10-12, 61a/3
zelzele (A.) Deprem.
29b/2, 32b/3
zemín (F.) Yeryüzü.
18a/8, 23a/8, 48a/4,
56b/10
zem, zemm (A.) Yerme, kınama,
ayıplama.
68b/8-9
zen (F.) Kadın.
13a/3, 39a/6
zer (F.) Altın.
5a/2, 17b/1, 39b/1,
44b/11
zevÀl (A.) Yerinden ayrılıp
gitme, sona erme.
3a/6
óıll (A.) Allah‟ın gölgesi.
63a/11
óıll-ı Óaö (A.) Allah‟ın
gölgesi,
koruması.
62b/2
zındıö (A.) Allah‟a ve
ahirete inanmayan, dinsiz.
38b/11
zí- (A.) “Zü” sahip sözünün
esrek biçimi.
zi-„aceb Acayiplik sahibi.
64b/10
zi‟n-nur Nurlu, nur sahibi.
21a/11
zi-rah Yol sahibi.
60b/11
zibÀ (F.) Süslü.
22b/6
zillet (A.) Hakirlik, horluk,
alçaklık, aşağılık.
53b/7-11
zinhÀr (F.) Sakın, asla,
aman.
5b/10, 10b/8, 12b/9,
39a/10, 68a/12
zír (F.) Alt, aşağı.
zír ü zeber Altüst.
10a/9, 23a/9, 36a/6
ziyÀde (A.) Artma, çoğalma;
çok bol.
23b/10, 28a/7
zu-bÀn (A.) Kurtlar,
canavarlar.
21b/3
óulmet, óulÿmÀt (A.)
Karanlık.
48b/9, 49a/6, 50b/4-6
zü- (A.) “Sahip” anlamında ön
ek.
Zü‟-celÀl (A.) Celal,
ululuk sahibi olan
Allah.
4b/3, 21a/9, 37b/10
zü-fünÿn (A.) İlimler,
fenler sahibi.
10a/13, 17a/12, 64b/12
Zü‟l-kerem (A.) Kerem;
cömert olan
(Allah).
4a/9, 36a/5, 46a/2,
64a/7
Zü‟l-Minen (A.) Allah.
4a/11, 38a/13, 68a/4
zübÀn (F.) Dil, lisan.
26a/1, 34b/5, 45b/4
zühd (A.) Her türlü zevke
karşı koyarak kendini
ibadete verme.
70a/2
züll (A.) Alçalma, horluk,
hakirlik.
53b/6
zünnÀr (A.) Papazların
bellerine bağladıkları ipten
örme, uçları
sarkık kuşak.
26b/13