T.C.

SAKARYA ÜNĠVERSĠTESĠ

SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ

KUTSAL KĠTAP ELEġTĠRĠSĠ (DOĞUġU, GELĠġĠMĠ

VE METOTLARI)

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

Muhammed Ali BAĞIR

Enstitü Anabilim Dalı : Felsefe ve Din Bilimleri

Enstitü Bilim Dalı : Dinler Tarihi

Tez DanıĢmanı: Doç Dr. Fuat AYDIN

MAYIS-2009

T.C.

SAKARYA ÜNĠVERSĠTESĠ

SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ

KUTSAL KĠTAP ELEġTĠRĠSĠ (DOĞUġU, GELĠġĠMĠ

VE METOTLARI)

YÜKSEK LĠSANS TEZĠ

Muhammed Ali BAĞIR

Enstitü Anabilim Dalı : Felsefe ve Din Bilimleri

Enstitü Bilim Dalı : Dinler Tarihi

Bu tez 11/05/2009 tarihinde aĢağıdaki jüri tarafından Oybirliği ile kabul edilmiĢtir.

Prof. Dr. Ali ERBAġ Doç. Dr. Fuat AYDIN Doç. Dr. Murteza BEDĠR

Jüri BaĢkanı Jüri Üyesi Jüri Üyesi

Kabul Kabul Kabul

Red Red Red

Düzeltme Düzeltme Düzeltme

BEYAN

Bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, baĢkalarının eserlerinden

yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, kullanılan

verilerde herhangi bir tahrifat yapılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya

baĢka bir üniversitedeki baĢka bir tez çalıĢması olarak sunulmadığını beyan ederim.

Muhammed Ali Bağır

11.05. 2009

ÖNSÖZ

Kitab-ı Mukaddes, asırlar boyunca Yahudilerin ve Hıristiyanların dini ve sosyal

yaĢantılarının oluĢumunda çok önemli bir rol oynamıĢtır ve oynamaya da devam

etmektedir. Milyonlarca insan Kutsal Kitap‟ı Yüce bir Varlık tarafından gönderilmiĢ,

ilâhi bir kutsal eser olarak görür. Bu eserde anlatılan her bir olayın doğruluğuna,

güvenirliğine ve hakikiliğine iman eder. Kutsal Kitap‟ın bu tartıĢılamaz, sorgulanamaz

ve hiçbir Ģekilde reddedilemez üstünlüğü uzun asırlar boyunca devam etmiĢtir. Peki,

Kutsal Kitap, hakikati gerçekten güvenilir bir Ģekilde yansıtıyor mu? Kutsal Kitap

beyanları edebi ve tarihsel olarak otantik mi? Objektif bir bakıĢ açısıyla incelendiğinde

Kutsal Kitap tüm hatalardan berî mi?

Bu tür bir sorgulama aslında bir takım araĢtırmacılar tarafından, farklı zaman ve

mekânlarda çeĢitli Ģekillerde gündeme getirilmiĢti. Bu incelemeler her ne kadar

bilimsellikten uzak değerlendirmeler olsalar da ileriki asırlarda yapılacak profesyonel

araĢtırmalara yol göstermeleri bakımından oldukça değerli olarak kabul edilmelidirler.

Özellikle XIV. yüzyıldan itibaren Batı‟da, akıl ve bilim ıĢığında rasyonel düĢünmenin

artması Kutsal Kitap‟ı da etkilemiĢ ve O‟nu araĢtırma konusu haline getirmiĢtir. Daha

önceki yüzyıllarda hiçbir Ģekilde sorgulanmadan doğruluğu kabul edilen Kutsal Kitap

verilerine Ģüpheyle yaklaĢılmıĢ, doğruluk ve güvenirlik dereceleri araĢtırılmıĢtır. Akla

ve bilimsel verilere uygun olmayan beyanlar eleĢtirilmiĢ, bunların kutsal olarak görülen

bir eserde bulunmalarının mümkün olmadığı yüksek sesle dile getirilmiĢtir. Tabii olarak

bu Ģekilde ön plana çıkmanın da bir bedeli olmuĢtur. Bazı araĢtırmacılar bu bedeli farklı

Ģekillerde ödemek zorunda kalmıĢlardır.

ĠĢte, modern Ģekliyle Batı dünyasında ortaya çıkan, Kutsal Kitap‟ı her yönüyle araĢtıran

ve Kutsal Kitap‟ın hakikiliğini bilimsel ölçüler çerçevesinde ortaya çıkarmaya çalıĢan

Kitâb-ı Mukaddes EleĢtirisi bilim dalı araĢtırmamızın temel konusu olmuĢtur. Tez bir

giriĢ, dört bölüm ve sonuçtan oluĢmaktadır. Birinci bölümde tarih boyunca Kitab-ı

Mukaddes‟e yönelik yapılan eleĢtirel faaliyetler, ikinci ve üçüncü bölümlerde Kitâb-ı

Mukaddes EleĢtirisinin kullandığı metotlar, son bölümde de Kitab-ı Mukaddes

EleĢtirisinin sonuçları üzerinde durulmuĢtur.

Son olarak gerek konunun seçimiyle gerekse tezin yazımı esnasında yaptığı yapıcı

tenkitleriyle bu tezin ortaya çıkmasında ve tamamlanmasında bana yardımcı olan

değerli rehber hocam Doç. Dr. Fuat Aydın Bey‟e teĢekkürlerimi sunarım. Ayrıca

yardımlarını esirgemeyen arkadaĢlarıma ve aileme de çok teĢekkür ederim.

Muhammed Ali Bağır

11 Mayıs 2009

i

ĠÇĠNDEKĠLER

KISALTMALAR LĠSTESĠ ........................................................................................... iv

ÖZET…………………………………………………………………………………….v

SUMMARY……………………………………………………………………………..vi

GĠRĠġ………. .................................................................................................................. 1

BÖLÜM 1: KĠTÂB-I MUKADDES’E KRONOLOJĠK BĠR BAKIġ: ELEġTĠREL

FAALĠYETLER ........................................................................................... 9

1.1. Hıristiyanlık Öncesi ve Hıristiyanlığın Ġlk Asırlarından Reform Çağına Kadar

Yapılan EleĢtiri Faaliyetleri ....................................................................................... 9

1.1.1. Kilise DıĢında OluĢan EleĢtirel Faaliyetler.............................................................. 9

1.1.1.1. Ġslâm Dünyasında Yapılan EleĢtirel Faaliyetler ................................................. 14

1.1.2. Kilise Ġçinde OluĢan EleĢtirel Faaliyetler .............................................................. 19

1.2. Reform Çağında Yapılan EleĢtirel Faaliyetler ......................................................... 23

1.3. Modern EleĢtirinin Öncüleri .................................................................................... 25

1.3.1. Grotıus (Huig De Droot, 1583-1645) .................................................................... 25

1.3.2. Hobbes (1588-1679) .............................................................................................. 26

1.3.3. Spinoza (1632-1677) ............................................................................................. 27

1.3.3. Richard Simon (1638-1712) .................................................................................. 33

1.4. XVIII. Yüzyılda Yapılan EleĢtirel Faaliyetler ......................................................... 35

1.4.1. Jean Astruc (1684-1766)........................................................................................ 35

1.4.2. J.G.Eichhorn (1752-1827) ..................................................................................... 37

1.4.3. Karl David Ilgen (1763-1834) ............................................................................... 38

1.5. XIX. Yüzyılda Yapılan EleĢtirel Faaliyetler ............................................................ 38

1.5.1. Alexander Geddes (1737-1802) ............................................................................. 38

1.5.2. W.M.L. De Wette (1780-1849) ............................................................................. 39

1.5.3. H. Hupfeld (1796-1866) ........................................................................................ 40

1.5.4. K.H.Graf (1815-1869) ........................................................................................... 41

1.5.5. J.Wellhausen (1844-1918) ..................................................................................... 42

1.5.5.1. Dört Kaynak Teorisine Yönelik EleĢtiriler ........................................................ 46

1.6. XX. Yüzyılda Yapılan EleĢtirel Faaliyetler ............................................................. 47

ii

BÖLÜM 2: KĠTÂB-I MUKADDES ELEġTĠRĠSĠNĠN METOTLARI ................... 49

2.1. Metin EleĢtirisi (Textual Crıtıcısm-Lower Crıtıcısm) ............................................. 49

2.1.1. Metin eleĢtirisinin tanımı ....................................................................................... 49

2.2. Metin EleĢtirisinin Amacı ........................................................................................ 51

2.2.1. Eski Ahit Metin EleĢtirisinin Amacı...................................................................... 52

2.2.2. Yeni Ahit Metin EleĢtirisinin Amacı ..................................................................... 54

2.3. Kutsal Kitap‟ın Nakli Esnasında OluĢan Hatalar ..................................................... 55

2.3.1. Yazıcıların Bilinçsiz Olarak Yaptıkları Hatalar .................................................... 56

2.3.2. Yazıcıların Bilinçli Olarak Yaptıkları Hatalar ....................................................... 62

2.4. Metin EleĢtirisinin ĠĢleyiĢi ....................................................................................... 66

BÖLÜM 3: KĠTÂB-I MUKADDES ELEġTĠRĠSĠNĠN METOTLARI (HIGHER

CRITICISM-DERĠN ELEġTĠRĠ) ............................................................ 74

3.1. Tarihsel EleĢtiri ........................................................................................................ 74

3.1.1. Tarihsel EleĢtirinin Tanımı ................................................................................... 74

3.1.2. Kutsal Kitap‟ın Tarihsel EleĢtirisi ......................................................................... 77

3.1.2.1. Tanımı ................................................................................................................ 77

3.1.2.2. Tarihsel EleĢtirinin Tarihi .................................................................................. 80

3.2. Biçim EleĢtirisi ......................................................................................................... 82

3.2.1. Tanımı ................................................................................................................... 82

3.2.2. Biçim EleĢtirisinin Tarihi ...................................................................................... 85

3.2.2.1. Hermann Gunkel (1862-1932) ........................................................................... 85

3.2.2.2. Martın Noth ( 1902-1968) .................................................................................. 86

3.2.2.3. Rudolf Bultmann (1884-1976) ........................................................................... 86

3.2.3. Eski Ahit ve Yeni Ahit‟te Yer Alan BaĢlıca Edebi Türler .................................... 87

3.3. Kaynak EleĢtirisi ...................................................................................................... 88

3.3.1. Tanımı ................................................................................................................... 88

3.3.2. Kaynak EleĢtirisinin Tarihi ................................................................................... 90

3.4. Redaksiyon EleĢtirisi ................................................................................................ 92

3.4.1. Tanımı ................................................................................................................... 92

3.4.2. Redaksiyon EleĢtirisinin Tarihi ............................................................................. 94

3.5. Gelenek (Gelenek Tarihi; Sözlü Aktarım) EleĢtirisi ................................................ 96

iii

3.5.1. Tanımı ................................................................................................................... 96

3.5.2. Gelenek EleĢtirisinin Tarihi .................................................................................. 98

BÖLÜM 4: KUTSAL KĠTAP ELEġTĠRĠSĠNĠN SONUÇLARI VE BU

SONUÇLARA YÖNELĠK ĠNANANLARIN TAVRI ........................... 100

4.1. Kutsal Kitap EleĢtirisinin Sonuçları ....................................................................... 100

4.2. Kutsal Kitap EleĢtirisine KarĢı Yahudilerin Tavrı ................................................. 101

4.3. Kutsal Kitap EleĢtirisine KarĢı Kilisenin Tavrı ..................................................... 103

SONUÇ…….. ............................................................................................................... 106

KAYNAKÇA ............................................................................................................... 110

ÖZGEÇMĠġ ................................................................................................................. 118

iv

KISALTMALAR LĠSTESĠ

A.g.e : Adı geçen eser

A.g.m : Adı geçen makale

Bkz : Bakınız

CA : Catholic Encyclopedia

Edi : Editör

ERE : Encyclopedia of Religion and Ethichs

HBD : Harper‟s Bible Dictionary

IDB : The Interpreter‟s Dictionary of the Bible

JBL : Journal of Biblical Literature

JE : Jewish Encyclopedia

OTS : The Old Testament Student

S : Sayfa

SDÜ : Süleyman Demirel Üniversitesi

Trc : Tercüme Eden

TS : Theological Studies

T.y : Tarihi yok

V.b : Ve benzeri

Vol : Volume

Y.y. : Yayın yeri yok

v

SAÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans/Doktora Tez Özeti

Tezin BaĢlığı: Kutsal Kitap EleĢtirisi (DoğuĢu, GeliĢimi ve Metotları)

Tezin Yazarı: Muhammed Ali BAĞIR DanıĢman: Doç Dr. Fuat AYDIN

Kabul Tarihi: 01/05/2009 Sayfa Sayısı: VI (Ön Kısım) + 118 (Tez)

Anabilimdalı: Felsefe ve Din Bilimleri Bilimdalı: Dinler Tarihi

Kitâb-ı Mukaddes EleĢtirisi, Yahudi ve Hıristiyan Kutsal Kitap‟larının akıl ve bilim

ıĢığında, rasyonel metotların yardımıyla incelenmesi çalıĢmalarını yapan bir disiplindir.

Özellikle Batı kaynaklı olarak ortaya çıkan bu disiplin, Yahudilerin ve Hıristiyanların

kendi kutsal eserlerine olan bakıĢ açılarını Ģekillendirmesi açısından oldukça büyük bir

öneme sahiptir.

Tez giriĢ, dört bölüm ve sonuçtan oluĢmaktadır. Birinci bölümde Kitab-ı Mukaddes‟e

yönelik olarak tarih boyunca yapılan eleĢtiriler, eleĢtiri sahipleri ve eleĢtirdikleri

noktalar açıklanarak ele alınmıĢtır. Ġkinci bölümde Kitâb-ı Mukaddes EleĢtirisinin

kullandığı metotlardan metin eleĢtirisi metodu, Kutsal Kitap‟tan örnekler verilerek

açıklanmıĢtır. Üçüncü bölümde Kitâb-ı Mukaddes EleĢtirisinin kullandığı metotlardan

Derin EleĢtiri metotları (Tarihsel, Biçim, Kaynak, Redaksiyon ve Gelenek EleĢtirisi)

tek tek açıklanmıĢtır. Dördüncü bölümde ise Yahudiler ve Hıristiyanlar açısından

Kitâb-ı Mukaddes EleĢtirisinin sonuçları iĢlenmiĢtir.

Anahtar Kelimeler: Kitâb-ı Mukaddes EleĢtirisi, Eski Ahit, Yeni Ahit, Tevrat, Ġncil,

Metin EleĢtirisi

vi

Sakarya University Insitute of Social Sciences Abstract of Master’s/PhD Thesis

Title of the Thesis: Biblical Criticism (Its Birth, Development and Methods)

Author: Muhammed Ali BAĞIR Supervisor: Assistant Prof. Dr. Fuat AYDIN

Date: 01/05/2009 Nu. of pages: VI(Pre Text) + 118 (Main Body)

Department: Philosophy and Religion Science Subfield: History of Religions

Biblical Criticism is a discipline which investigates Jewish and Christian sacred

books in light of intelligence and science with the assistance of rational methods.

This discipline that arisen expressly in the Western World is very important for the

purposes of Jewish and Christian to shape their viewpoint of sacred books.

This thesis consists of an introduction, four chapters and a conclusion. The

Criticism against the Bible throughout the history, the critics and their claims were

examined in the first chapter. In the second chapter, Textual Criticism that is one of

Biblical Criticism methods was expounded with giving examples from the Bible. In

the third chapter, Higher Criticism methods ( Historical, Form, Source, Redaction

and Tradition Criticism) were mentioned individually. The results of Biblical

Criticism in terms of Jewish and Christian were treated in the fourth chapter.

Keywords: Biblical Criticism, Old Testament, New Testament, Torah, Gospel,

Textual Criticism.

1

GĠRĠġ

Konu

Kitâb-ı Mukaddes (The Bible), Yahudi ve Hıristiyanların kutsal kabul ettikleri eserlere

verilen isimdir. Eski Ahit ve Yeni Ahit olmak üzere iki kısma ayrılır. Yahudiler sadece

Eski Ahid‟i oluĢturan eserlerin kutsallığını kabul ederlerken Hıristiyanlar hem Eski

Ahit‟i hem de Yeni Ahit‟i oluĢturan eserlerin kutsal olduğuna inanırlar. Ancak,

Yahudilerin Eski Ahit‟i oluĢturan eserler, bu eserlerin sıralanması ve isimlendirilmesi

konusundaki inançları ile Hıristiyanların bu konudaki inançları arasında farklılıklar

vardır. Hatta Hıristiyanlar arasında bile hangi kitapların Kutsal Kitap olarak kabul

edilmesi gerektiği konusunda tam olarak bir fikir birliği bulunduğunu söylemek oldukça

zordur. Kutsal Kitap‟ı oluĢturan eserlerin, özellikle Eski Ahit bölümüne ait kitapların

oluĢumlarının ve resmi olarak kabul edilme süreçlerinin (kanon) yüzyıllar hatta binlerce

yıl süren oldukça geniĢ bir zaman aralığında gerçekleĢtiği bilinmektedir. Kutsal Kitap‟ı

oluĢturan bu iki bölüm, kutsal, güvenilir, hatadan berî ve doğru bilginin ana kaynağı

olan yegâne kitap olarak yüzyıllar boyunca Yahudiler ve Hıristiyanlar tarafından kabul

edilmiĢtir.

Batıda XIV. yüzyılda baĢlayan Rönesans ve Reform akımları beraberinde Aydınlanma

hareketini getirmiĢtir. Bu dönemde, daha önceki yüzyıllarda Kutsal Kitap‟ın

tartıĢılmayan mutlak otoritesi tartıĢılmaya baĢlanmıĢtır. Din adamlarının Kutsal Kitap‟la

ilgili ortaya koydukları düĢünceler sorgulanmıĢ ve doğruluk dereceleri araĢtırılmıĢtır.

Daha sonra, Kutsal Kitap‟ın bizzat kendisi araĢtırma konusu olmuĢtur. Kutsal Kitap

üzerine çeĢitli incelemeler yapılmıĢtır.

Böylece yavaĢ yavaĢ Kutsal Kitap üzerine yapılmıĢ olan araĢtırmalar ortaya çıkmaya ve

çoğalmaya baĢladı. Kutsal Kitap‟ı oluĢturan eserlerin orijinal (adı geçen yazar

tarafından yazılmıĢ olan) olup olmadıklarını belirlemek için özel ilmî çabalar sarf

edildi. Kutsal Kitap dıĢındaki edebiyat alanında bulunan eserlere uygulanan eleĢtiri

metodu, din adamlarının ve kilisenin bütün baskılarına ve karĢı çıkmalarına rağmen

Kutsal Kitap‟ı oluĢturan eserlere de uygulanmaya baĢlandı. EleĢtiri metodu, asıl olarak

belgelerin değerini inceler. Metinlerin otantik olup olmadıklarını, nispet edilen yazarlara

2

aidiyetlerini, orijinal Ģekliyle günümüze ulaĢıp ulaĢmadıklarını metin içi analiz (internal

evidence) ve metin dıĢı deliller (external evidence) yoluyla gösterir.

EleĢtiri metodunun Kutsal Kitap‟a uygulanmasıyla Kutsal Kitap EleĢtirisi (Biblical

Criticism) adı altında ayrı bir disiplin ortaya çıktı. XVII. yüzyılda özellikle Baruch

Spinoza ve Richard Simon‟ın yapmıĢ oldukları çalıĢmalar Kutsal Kitap EleĢtirisinin

temellerini atmıĢ ve sonraki asırlarda yapılacak çalıĢmaların öncüsü olmuĢlardır.

Bu çalıĢmada Kutsal Kitap EleĢtirisinin doğuĢu, geliĢmesi ve bugünkü hale geliĢi

sırasında geçirdiği aĢamalar ve bu konuda öncü olan kiĢiler ele alınacaktır. Ayrıca,

Kutsal Kitap EleĢtirisinin ele aldığı baĢlıca konular, bu konular incelenirken kullanılan

metotlar, ulaĢılan neticeler ve bu neticelerin Yahudiler, Hıristiyanlar ve Müslümanlar

için ifade ettiği önem üzerinde durulacaktır.

Konunun Önemi

Kutsal Kitap EleĢtirisi‟nin ayrı bir disiplin olarak ulaĢtığı neticeler, Ģifahi rivayetten

yazılı metne geçiĢi ve bu süreçte yaĢananları anlaĢılır kılacaktır. Bir önceki neslin

rivayetleri sonraki nesle aktarılırken hangi metotların ne Ģekilde kullanıldığının tespiti,

Kutsal Kitap‟ın otantikliğine olan bakıĢ açısını doğrudan etkileyecektir.

Günümüzde yaĢayan Yahudi ve Hıristiyanların en azından bir kısmının kendi kutsal

kitaplarına olan bakıĢ açıları, ortaçağda yaĢayan bir Yahudi veya Hıristiyanın bakıĢ

açısıyla aynı değildir. Kutsal Kitap EleĢtirisinin ulaĢmıĢ olduğu ilmî neticeler, Kutsal

Kitap‟ın mutlak otoritesini sarsmıĢ ve tamamen ilâhi vahiy mahsulü olduğu görüĢünü

zayıflatmıĢtır. Bu yüzden, Kutsal Kitap EleĢtirisi Yahudi ve Hıristiyanların kendi kutsal

kitaplarına olan bakıĢlarını ve bağlılıklarını doğrudan ilgilendiren bir disiplin

olduğundan bu dine inananlar için oldukça önemlidir.

Konu sadece bu dine inananları değil Kutsal Kitap‟ın varlığını kabul eden ancak tahrif

edildiğini savunan Müslümanları da yakından ilgilendirmektedir. Eski Ahit ve Yeni

Ahit‟i oluĢturan kitapların içerikleri, kimler tarafından ne zaman ve ne Ģekilde

yazıldıklarının bilinmesi, Müslümanların Kutsal Kitap‟a olan bakıĢlarını daha da

anlamlı bir hale getirecektir.

3

Kaynaklar

Her Ģeyden önce, bu konu modern dönem öncesi çalıĢmalarda (Rönesans, Yahudi ve

Ġslam) ele alınmıĢ olsa da bugünkü anlamında bu araĢtırmaların bilimsel bir disiplin

olarak batıda ortaya çıkıp Ģekillendiği için özellikle Ġngilizce ile yazılmıĢ kaynaklardan

yararlanılmıĢtır. Bu çerçevede özellikle Biblical Exegises, Handbook of Biblical

Criticism, To Each Its Own Meaning, Textual Criticism of the Bible gibi matbu

eserlerden ve www.newadvent.com gibi elektronik ansiklopedilerden geniĢ ölçüde

istifade edilmiĢtir.

Konular ele alınırken Türkçe kaynaklara da baĢvurulmuĢtur. Bu bağlamda, özellikle

Batı DüĢüncesindeki Büyük DeğiĢme, Kitâb-ı Mukaddes‟i Kim Yazdı, Yahudi

Kaynaklarına Göre Tevrat ve Dört Ġncil Farklılıkları ve ÇeĢitleri adlı eserlerden büyük

ölçüde faydalanılmıĢtır. Spinoza‟nın konuyla ilgili olarak ele alınmasında olduğu gibi

zaman zaman birinci dereceden kaynaklara da baĢvurulmuĢtur. Ayrıca, çeĢitli internet

kaynaklarından da adresleri belirtilmek suretiyle yararlanılmıĢtır.

Metodu

Konuyla ilgili kaynaklardan elde edilen bilgiler herhangi bir değerlendirmeye tâbi

tutulmadan tasvir metodu kullanılmak suretiyle ele alınmıĢtır. Konunun anlaĢılabilmesi

için zaman zaman etimolojik tahliller yapılmıĢtır.

Kutsal Kitap EleĢtirisinin tarihiyle ilgili bilgiler verilirken tarihsel analizden

yararlanılmıĢ, kaynaklardan elde edilen bilgiler, birbiriyle uyumlu hale getirilerek belli

bir düzen içerisinde sunulmuĢtur. Bu iĢlemler yapılırken herhangi bir yorum

yapılmamıĢ, geçmiĢte yaĢanan bu geliĢmeler olduğu gibi aktarılmaya çalıĢılmıĢtır.

Kutsal Kitap EleĢtirisinin metotlarının anlatıldığı bölümde ise yabancı terminolojinin

bol miktarda bulunması ve sık sık Kutsal Kitap metni ve tercümeleriyle ilgili bilgilerin

geçmesinden dolayı konunun anlaĢılabilmesi için verilen örnekler geniĢ bir Ģekilde izah

edilmiĢtir.

http://www.newadvent.com/

4

EleĢtiri Nedir?

EleĢtiri, genel olarak edebi belgeleri menĢe, derlenme, üslup ve tarih gibi çeĢitli

açılardan bilimsel olarak incelemektir1. Bu inceleme özellikle geçmiĢ dönemlerden

günümüze kadar ulaĢmayı baĢarmıĢ eserlerin, adı geçen yazarlara veya dönemlere olan

aidiyetlerinin hakiki olup olmadıklarını anlamak için kullanılır2. EleĢtiri (Criticism)

kelimesi, “hüküm vermek, yargılamak, ayırt etmek, bir hükmü oluĢturmada ya da bir

değerlendirme yapmada ayırt edici olmak” anlamlarına gelen Yunanca “krino”

kelimesinden türemiĢtir3. Terim olarak ise edebi metinlerin kaynak, derlenme, üslup ve

tarih gibi çeĢitli açılardan bilimsel olarak incelenme, sanatsal veya edebi bir eserin

kıymetini takdir etme ve özelliklerini açıklama sanatı anlamına gelir4. EleĢtiri zamanla,

amacı edebi eserler hakkında ince hükümler vermek ve birtakım incelemeler yapmak

olan bir araĢtırma Ģekli olarak kabul edilmiĢtir. Edebi eserlere uygulandığında eleĢtiri,

kusur bulmak değil, adil bir Ģekilde metnin erdemlerini ve zayıf noktalarını tespit etme

anlamına gelmektedir. BaĢka bir ifade ile eleĢtirinin basit anlamı, ele alınan konu ne

olursa olsun, eleĢtirmenin olabileceği kadar tarafsız bir yargıda bulunması eylemidir5.

XVIII. yüzyıldan itibaren, eleĢtiri metodunun bütün ilimlere, özellikle de tarihi

belgelere uygulanmaya baĢlanmasıyla tarihi eleĢtiri ortaya çıkmıĢtır. Tarihi eleĢtiri

metodu, belgelerin değerini tespit eder, metnin otantik (hakiki) olup olmadığını ve ilk

bütünlüğü içinde orijinal Ģekliyle günümüze ulaĢıp ulaĢmadığını belirlemeye çalıĢır. Bu

eleĢtiri metodu, çalıĢmaları esnasında metne ait gerçekleri ortaya çıkarmak için iki tür

ölçü kullanır: DıĢ Ölçü ve Ġç Ölçü. DıĢ ölçü, eserin kaynağı ile ilgili sayılabilecek her

türlü rivayet, belge ya da tanıklıktır. Bunlar eserin otantikliğine olan yakınlıklarına göre

değerlendirilirler. Ġç ölçü ise metinde kullanılan üslup, dil karakteri ve metnin

muhtevasından çıkan delillerdir. Bu deliller, metnin yazıldığına inanılan dönemle ve bu

döneme ait geleneklerle olan iliĢkisine göre tahlil edilirler. EleĢtirmen, bütün bu

1 John F. McCarthy, Two Views Of Historical Criticism, Living Tradition Organ Of The Roman

Theological Forum, No 77 September 1998, http://www.rtforum.org/lt/lt77.html, 08.09.2007. 2 Wilhelm Martin Leberecht De Wette, Critical And Historical Introduction to the Canonical Scriptures

of the Old Testament, Harvard College Library, Boston 1843, s.377. 3 Paul J. Achtemier, “Biblical Criticism”, Harper’s Bible Dictionary (HBD), Harper and Row, San

Francisco 1985, http://www.bibletexts.com/glossary/biblical-criticism.htm, 07.07.2007. 4 J. Strachan, “Criticism (Old Testament)”, Encyclopedia of Religion and Ethics (ERE), Edited by James

Hastings, Edinburg 1930, IV, 314. 5 John H. Hayes&Carl R. Holladay, Biblical Exegises, A Beginner’s Handbook, John Knox Press, Second

Edition, 1988, s. 26.

http://www.rtforum.org/lt/lt77.htmlhttp://www.bibletexts.com/glossary/biblical-criticism.htm

5

saydığımız eylemleri metin üzerinde tatbik ederken olabildiğince tarafsız ve peĢin

hükümlerden uzak olmalıdır6.

Ġki türlü eleĢtiriden bahsedilebilir:

1. Basit EleĢtiri (Lower Criticism-Metin EleĢtirisi)

Bu eleĢtiri, elimizde bulunan belge, kitap, tercüme, atıf ve elyazmalarından yola çıkarak

ilgilenilen metnin orijinal halini ya da orijinale en yakın halini elde etmeye çalıĢır.

Üzerinde çalıĢılan belgeyle ilgili olan bu tür malzemeleri bir araya getirir, düzenler ve

metnin ilk halini ortaya koymaya çabalar. Antik döneme ait metinlerin birçoğu, sonraki

nesillere yazıcıların elleriyle yazdıkları kopya metinler aracılığıyla aktarılıyordu.

Yazıcıların bu kopyalama esnasında bilinçli ya da bilinçsiz hata yapmaları kaçınılmazdı.

Bu yüzden bir eserin birbirinin aynısı olmayan yüzlerce nüshası bulunabiliyordu.

Örneğin, Shakspeare‟in birçok eserinin birbirinden farklı metinleri vardır. Günümüze

ulaĢan bu farklı kopya metinler arasında, hangi eserin orijinal ya da orijinale en yakın

olduğunu belirlemeye çalıĢmak hem zor hem de oldukça dikkat gerektiren bir iĢtir7.

2. Derin EleĢtiri (Higher Criticism-Edebi EleĢtiri)

Bu eleĢtiri türü ise, ilgilendiği belgenin menĢeini, yazarını, tarihini, kaynaklarını, yazılıĢ

tarzını ve edebi türünü araĢtırır. Söz konusu belgenin otantikliği üzerinde durur8. Bir

belgenin kim tarafından, nerede ve ne zaman yazıldığını ortaya çıkarmaya çalıĢır.

Kutsal Kitap EleĢtirisi

Kutsal Kitap EleĢtirisi (Biblical Criticism), en geniĢ anlamıyla rasyonel metotların

Kutsal Kitap‟ı anlamada kullanılması9 ve Kutsal Kitap‟ı oluĢturan eserlerin tarihsel

değerlerinin ve kaynaklarının incelemeye tâbi tutulmasıdır10

. Kutsal Kitap‟ın antik

dönemlerde yapılmıĢ birçok farklı tercümesi ve yine birbirinden çok farklı kopyaları

vardır. Bu eserler, günümüzde kullanılan Kutsal Kitap‟a kaynak olmaları açısından

6 Ömer Faruk Harman, Metin, Muhteva ve Kaynak Açısından Yahudi Kutsal Kitapları, Ġstanbul 1988,

s.203. 7 Hayes&Holladay, Biblical Exegises, s.12.

8 Harman, Yahudi Kutsal Kitapları, s.203.

9 Richard N. Soulen & R. Kendall Soulen, Handbook of Biblical Criticism, Westminster John Knox Press,

Kentucky 2001, s. 18. 10

George J. Reid, “Biblical Criticism (Higher)”, Catholic Encyclopedia (CA), New York 1908, IV,

http://www.newadvent.org/cathen/04491c.htm, 12.08.2007.

http://www.newadvent.org/cathen/04491c.htm

6

büyük öneme sahiptir. Bu yüzden ilmî açıdan oldukça titiz bir Ģekilde incelemeye tâbi

tutulmaları gerekir. Dolayısıyla Kitâb-ı Mukaddes EleĢtirisi, bu eserlerin tarihsel açıdan

değerlerini ortaya koymaya ve kaynak olmaları bakımından güvenirliklerini, ilmî

ölçüler çerçevesinde, sorgulamaya çalıĢır.

Batı dünyasında akılcı anlayıĢın ortaya çıkması ve ilim dünyasında yaygınlaĢması,

batılıların Kutsal Kitap‟larına olan bakıĢ açılarında birtakım değiĢmelere yol açmıĢtır.

Kitâb-ı Mukaddes EleĢtirisi, Kutsal Kitap‟a ortaçağın aĢırı tutuculuğu ile XIX. yüzyılın

liberalizmi arasında bir tutum ile yaklaĢmaktadır. Yani O‟nu bir yandan kutsal bir metin

olarak kabul ederken bir yandan da akılcılığın ve bilimselliğin getirmiĢ olduğu objektif,

rasyonel ve bilimsel prensipler ıĢığında incelenmesi gereken bir kitap olarak görür11

.

Belgelerin değerini ve otantikliğini ortaya çıkarmak için kullanılan dıĢ ölçüler ve iç

ölçüler, diğer edebi ve tarihsel belgelere nasıl uygulandıysa aynen Kutsal Kitap‟a da

uygulanmıĢtır.

Batılılar, modern anlamda eleĢtiri metodunu XVIII. asırdan itibaren Kutsal Kitap‟larına

uygulamaya baĢlamıĢlardır. Ġlk olarak Eski Ahit‟i oluĢturan eserler, özellikle de Tevrat

metni üzerine yoğunlaĢılmıĢ, daha sonra da Yeni Ahit‟i oluĢturan eserlere bu eleĢtiri

metodu uygulanmıĢtır12

.

ġayet Kutsal Kitap EleĢtirisi‟nden kastettiğimiz anlam, rasyonel metotların kutsal

sayılan metinlerin ve geleneklerin yorumlanması ve açıklanmasında kullanılması ise

Kutsal Kitap EleĢtirisinin bizzat Kutsal Kitap‟ın kendisi kadar eski olduğunu

belirtmemiz gerekir. Çünkü Kutsal Kitap‟ın birçok bölümünde bizzat Kutsal Kitap‟ın

kendisi, çeĢitli cümleleri ve gelenekleri yorumlamıĢ ve açıklamıĢtır. Örneğin I. ve II.

Tarihler kitaplarında, I. Krallar ve II. Samuel kitaplarında yer alan tarihsel açıklamalara

eleĢtirel bir yaklaĢımla bakan bölümler vardır. Ayrıca Eyüp kitabında, Tesniye‟de

anlatılan tarihe eleĢtirel bir yaklaĢım vardır. Yine Matta ve Luka, Markos‟un Hz. Ġsa‟nın

hayatını ve kiĢiliğini anlatma üslubunu eleĢtirirler. ĠĢte Kutsal Kitap yazarlarının bizzat

kendileri bile kendilerinden önceki gelenekte yer alan ve kutsal sayılan bir takım

değerleri eleĢtirmiĢlerdir. Kutsal Kitap‟ın önceki bölümlerinin yazarlarına göre sonraki

11

Mehmet Paçacı, Kutsal Kitaplarda Ölümötesi, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2001, s. 26. 12

ġaban Kuzgun, Dört İncil: Yazılması, Derlenmesi, Muhtevası, Farklılıkları, Çelişkileri, Ertem Matbaası,

Ankara 1996, s.79.

7

dönemlerde yaĢayan yazarların ortaya koydukları bu eleĢtirel bakıĢ açıları bile Kutsal

Kitap‟ta yer almıĢtır. Konuya bu açıdan bakıldığında Kutsal Kitap EleĢtirisi olarak

isimlendirdiğimiz bu ilim dalının aslında ne kadar uzun bir geçmiĢe sahip olduğu

anlaĢılacaktır13

.

Kutsal Kitap EleĢtirisinin genel olarak Aydınlanma Hareketi sonucunda oluĢmuĢ bir

ilim dalı olduğu yönünde bir kabul vardır. Bu yargının tam olarak doğru olduğunu

söylememiz biraz zordur. Çünkü milattan sonraki ilk dört asırda Kutsal Kitap

EleĢtirisinin ilk örnekleri diyebileceğimiz ilk adımlar atılmıĢtır. Eski Ahit‟in oldukça

detaylı bir edisyon kritik (tenkitli neĢir)14

baskısı M.S. III. Yüzyılda yaĢamıĢ meĢhur

Kutsal Kitap âlimi Origene tarafından yapılmıĢtır. Ayrıca yine bu dönemde Eski Ahit

kitaplarının ne zaman ve kim ya da kimler tarafından yazıldığı, kitaplarda bulunan

çeliĢkilerin nasıl açıklanması gerektiği, dört incilin kendi aralarında bulunan çeliĢkilerin

nasıl izah edileceği, ileri gelen din adamları ve konunun uzmanları arasında tartıĢma

konusu olmuĢtur. Bu tartıĢmalar içinde yer alan Ġskenderiyeli papaz Dionysius (M.S. III.

y.y.) örnek olarak verilebilir. Dionysius, Vahiy kitabının yazarının Yuhanna kitabının

yazarı olan Aziz Yuhanna olamayacağını ileri sürmüĢtür. Delil olarak da bu iki kitabın

üslubunun aynı olmadığını ve aynı kimsenin eseri olamayacak kadar farklı olduğunu

göstermiĢtir. Dionysius‟un savunduğu fikirler kendi döneminde pek etkili olamasa da

modern dönemlerde yaĢayan bir eleĢtirmen hiç farkında olmadan Dionysius‟un ulaĢtığı

neticelere ulaĢmıĢtır15

.

Netice itibarıyla eleĢtiri disiplininin, geçmiĢ dönemlerde yazılmıĢ eserlerin adı geçen

yazarlara ve dönemlere olan aidiyetleri konusunu, bilimsel araĢtırma metotları

kullanmak suretiyle ortaya çıkarmaya çalıĢan bir inceleme metodu olduğu

görülmektedir. Temelinde eleĢtiri disiplini olan Kutsal Kitap EleĢtirisi ise Kutsal Kitap

dıĢındaki eserlerin güvenirliklerini ortaya çıkarmak için uygulanan araĢtırma

metotlarının aynen Kutsal Kitap‟a da uygulanmasıdır. Kutsal Kitap‟ı oluĢturan eserlerin

ilmi açıdan değerini, tarihsel açıdan da ne kadar sahih ve güvenilir olduğunu belirler.

13

Soulen&Soulen, Handbook of Biblical Criticism, s. 18. 14

EleĢtirel basım. Bu tür basımlarda farklı nüshaları bulunan yazma veya matbu eserlerin aralarındaki

ayrılıklar tespit edilir, farklılıklar dipnotlar halinde gösterilir, açıklayıcı bilgiler verilir ve böylelikle eser

aslına en uygun Ģekilde yayınlanır. 15

C.H.Dodd, “Bölüm II (The Approach To The Bible)”, The Bible To-day, Syndics of the University

Press, Cambridge 1956, http://www.religion-online.org/showchapter.asp?title=689&C=894, 29.08.2007.

http://www.toplumdusmani.net/modules/dictionary/detail.php?id=3942http://www.toplumdusmani.net/modules/dictionary/detail.php?id=1427http://www.religion-online.org/showchapter.asp?title=689&C=894

8

Kutsal Kitap‟ı bir yandan kutsal bir metin olarak kabul ederken bir yandan da ilmi

ölçüler çerçevesinde incelenmesi gereken bir eser olarak kabul eder.

9

BÖLÜM 1: KĠTÂB-I MUKADDES’E KRONOLOJĠK BĠR BAKIġ:

ELEġTĠREL FAALĠYETLER

Kutsal Kitap asırlar boyunca milyarlarca insan tarafından kutsal bir eser olarak kabul

edilmiĢtir. Ancak zaman zaman bir takım din/ilim adamları tarafından çeĢitli açılardan

eleĢtiriye tâbi tutulmuĢtur. ÇalıĢmamızın birinci bölümünde, tarih boyunca Kutsal

Kitap‟ın kutsallığına ve ilâhi kaynaklı oluĢuna yönelik yapılan eleĢtiriler, bu eleĢtirilerin

değindikleri hususlar ve sonrakilere olan etkileri üzerinde durulacaktır.

1.1. Hıristiyanlık Öncesi ve Hıristiyanlığın Ġlk Asırlarından Reform Çağına Kadar

Yapılan EleĢtiri Faaliyetleri

1.1.1. Kilise DıĢında OluĢan EleĢtirel Faaliyetler

Eski Ahit‟i oluĢturan eserlere yönelik ilk ciddi eleĢtiri M.Ö. dördüncü asırda ortaya

çıkmıĢ olan Samiriler16

hareketi ile baĢlamıĢtır. Samirilerin Yahudilerden ayrılmasının

en önemli sebebi Yahudi Kutsal Kitap‟ının sonraki nesillere aktarılmasından sorumlu

olan Yazıcıların (Soferîm) faaliyetleridir. Samirilere göre yazıcılar bir yandan eğitim

öğretim iĢleriyle meĢgul olurlarken bir yandan da yazdıkları yeni kitapları Tevrat‟a

eklemeye, Tevrat‟ın yazısını ve okunuĢunu değiĢtirmeye baĢlamıĢlardı. Samiriler

yapılan bu ilâveleri ve değiĢtirmeleri kesinlikle reddetmiĢlerdir17

. Yahudilerin

ellerindeki mevcut Tevrat‟ın yanlıĢlarla dolu olduğunu, doğru olan Tevrat metninin

kendi kullandıkları nüsha olduğunu iddia etmiĢlerdir. Samirilerin kullandıkları Tevrat

ile Yahudilerin kullandıkları Tevrat arasında, yazıcı hatalarından kaynaklanmasının

imkânsız olduğu birçok önemli farklılıklar (altı bine yakın) vardır18

.

16

ġomronîm veya ġamerîm. Bugünkü adı ile Nablus, tarihteki adıyla ġomron Ģehrinde (Kutsal sayılan

Gerizim Dağı yanında) küçük bir cemaat halinde yaĢayan ve kendilerinin eski Ġsrail Krallığı‟nın

kalıntıları olduğunu iddia eden bir Yahudi mezhebidir. Ayrıntılı bilgi için bkz.: Tae Yeab Yoo,

“Reconstructing The Identity of Samaritan Christianity”, (Doktora Tezi), Claremont Graduate School,

California 1997, s.16-76; YaĢar Kutluay, İslam ve Yahudi Mezhepleri, Anka Yayınları, Nisan 2001,

s.196-211. 17

YaĢar Kutluay, a.g.e., s.200. 18

A. Cowley, “Samaritans”, Jewish Encyclopedia (JE), Vol. X, s.669,

http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=110&letter=S, 05.10.2007; Samiri Tevrat‟ı ile

Yahudilerin kullandığı Tevrat arasındaki farklılıklar için bakınız Baki Adam, Yahudi Kaynaklarına Göre

Tevrat, Pınar Yayınları, Ġstanbul 2002, s.141-145.

http://www.jewishencyclopedia.com/view.jsp?artid=110&letter=S

10

Hz. Ġsa öncesi dönemde Filistin-Ürdün taraflarında yaĢamıĢ heterodoks bir Yahudi grup

olan Nasuraizm ekolüne bağlı Nasuralar, Ortodoks Yahudilerin ellerinde bulunan

kitapların gerçek kutsal kitaplar olmadığını, uydurma eserler olduklarını savunuyorlardı.

Hz. Musa‟nın Allah‟tan ilâhi emir ve yasaklar ihtiva eden bir Kutsal Kitap aldığını

kabul ediyorlar, ancak Yahudilerin ellerinde bulunan Tevrat‟ın bu kitap olmadığını

iddia ediyorlardı19

.

Hıristiyanlığın ilk dönemlerinde, Hıristiyan olmayanlar arasında Kutsal Kitap‟a karĢı

eleĢtirel mahiyetli birçok entelektüel karĢı çıkıĢlar yaĢanmıĢtır. Celsus (M.S. II. y.y.) ve

Porphyry (M.S. IV. y.y.) gibi Roma‟nın pagan dinine mensup olan bazı yazarlar, Kutsal

Kitap‟a karĢı oldukça ağır diyebileceğimiz bir takım ithamlarda bulunmuĢlardır.

Yazdıkları eserlerle Kutsal Kitap‟ın güvenirliğini sorgulamıĢlardır.

Bu yazarlar arasında en dikkati çeken isim, en ağır ithamları yöneltmesi açısından

Celsus‟tur. Sonraki asırlarda yaĢayan bazı kilise babaları Celsus‟un özellikle

Hıristiyanlığa ve Kutsal Kitap‟a karĢı ileri sürdüğü bu ithamlarını cevaplamak ve Kutsal

Kitap‟ı savunmak için apolojik eserler yazmıĢlardır. Celsus‟un The True Word (Hakiki

Söz) adlı eseri aslında günümüze ulaĢamamıĢtır. Ancak Origene (M.S.185-254), Contra

Celsus (Celsus’a Karşı) adıyla Celsus‟un ileri sürdüğü fikirlere cevap niteliğindeki

eserinde hem Celsus‟un fikirlerine hem de kendisinin bu ithamlara verdiği cevaplara yer

vermiĢtir. Dolayısıyla Celsus‟un yönelttiği ithamlar, günümüze Origen vasıtasıyla

ulaĢmıĢlardır20

. Celsus, Eski Ahit‟in YaradılıĢ kitabında anlatılan insanın yaradılıĢına ve

sonrasında yaĢanılan olaylara ait anlatıların ancak yaĢlı kadınlar tarafından anlatılan

masallardan biri olabileceğini iddia etmiĢtir21

. Eski Ahit‟in saçmalıklarla dolu bir kitap

olduğunu, bunu da “ancak Musa gibi budala (!)” bir kimsenin kaleme alabileceğini ve

Kutsal Kitap‟ın tamamının “anlamsız” sözlerden oluĢtuğunu söylemiĢtir. Yeni Ahit‟in

sonradan ortaya çıkmıĢ boĢ bir itikat olduğunu ve içinde anlatılanların tamamıyla yalan

olduğunu savunmuĢtur22

.

19

ġinasi Gündüz, Mitoloji ile İnanç Arasında, Etüt Yayınları, Samsun 1998, s. 85-86. 20

Aaron Christensen, Celsus and Modern Anti-Mormonism, s.1, www.farils.org/pubs/celsus.pdf,

22.10.2007. 21

Thomas Rodd, Arguments of Celsus, Porphyry and the Emperor Julian against the Christians, London

1830, s.27; John Granger Cook, The Reaction to the Bible in Paganism,

http://www.bibleinterp.com/articles/Cook_Reaction_Bible_Paganism.htm, 22.10.2007. 22

Christensen, a.g.m., s. 3.

http://www.farils.org/pubs/celsus.pdfhttp://www.bibleinterp.com/articles/Cook_Reaction_Bible_Paganism.htm

11

Kutsal Kitap‟ın vahyî oluĢuna ve güvenirliğine yönelik erken dönemde yapılan en ciddi

saldırılardan biri de Hıristiyan bir rahibin oğlu olan ve öğretileriyle M.S. II. yüzyılda

büyük bir üne kavuĢan Marcion tarafından yapılmıĢtır. Marcion, M.S. 138 yılında

Roma‟ya gelmiĢ ve orada iyi bir eğitim almıĢtır. Hangi kitapların Kutsal Kitap olarak

kabul edilmesi gerektiği noktasında kiliseden ayrı bir yol izlemiĢtir. Örneğin Eski Ahit

kitabını oluĢturan bütün eserlerin kutsallığını tamamıyla reddetmiĢtir23

. Yeni Ahit‟te ise

Luka Ġncili ile Pavlus'un 10 mektubunu geçerli saymıĢ, diğerlerini güvenilir kabul

etmemiĢtir. Marcion, günümüz Yeni Ahit'inin temelini oluĢturan dört Ġncil arasında

yalnızca Luka Ġncili'ni sahih kabul etmiĢ; ancak bu metni de olduğu gibi değil, yeniden

gözden geçirerek ele almıĢtır. Marcion açısından Luka Ġncili, Ġncil metinleri arasında

Pavlus tarafından öğretilen orijinal Mesih Ġncili'nin tek derlemesiydi. Benzer Ģekilde O,

günümüz Yeni Ahit'inde yer alan ve Pavlus'a atfedilen 13 mektuptan yalnızca onunu

(Galatyalılara Mektup, Korintlilere Birinci ve Ġkinci Mektuplar, Romalılara Birinci ve

Ġkinci Mektuplar, Selaniklilere, Efeslilere, Koloselilere, Filipililere Mektuplar ile

Filimun'a Mektup) kanonik olarak kabul etmiĢtir. Timoteus‟a Birinci ve Ġkinci Mektup

ile Titus'a Mektubu ise kabul etmemiĢtir. Bundan baĢka günümüz Yeni Ahit'inde

bulunan, Resullerin ĠĢleri, Ġbranilere Mektup, Yakup‟un Mektubu ve benzeri diğer

metinler de Marcion tarafından sahih kabul edilmemiĢtir24

.

Marcion, otantik kabul edip kendi Yeni Ahit'ine dâhil ettiği Luka Ġncili ve Pavlus'un 10

mektubunu da üzerinde bir takım değiĢiklikler yapmak suretiyle kanonik kabul etmiĢtir.

Bu metinlerdeki, kendine göre Ġsa Mesih'in mesajına uygun düĢmeyen ve Eski Ahit'in

uzantısı durumunda olduğuna inandığı kısımları çıkarmıĢtır. Örneğin bu çerçevede, Ġsa

Mesih'in doğum hikâyesini konu edinen Luka Ġncili'nin ilk iki bölümünü kabul

etmemiĢtir25

. Pavlus‟un Galatyalılara Mektup ve Romalılara Mektubunu bazı

bölümlerini çıkartmak suretiyle kabul etmiĢtir. Örneğin Galatyalılara Mektup‟ta

23

Gerd Lüdemann, Heretics: The Other Side of Early Christianity, Westminster John Knox Press,

Kentucky, s.164. 24

ġinasi Gündüz, Sinoplu Marcion’un Gnostik Teolojisi, HoĢgörü Yılı ve Ġnanç Turizminde Göller

Bölgesi Sempozyumu, 07-08 Eylül 2000,

http://www.dinlertarihi.com/dosyalar/makaleler/sinasigunduz/marcion.htm, 23.10.2007. 25

ġinasi Gündüz, a.g.m., http://www.dinlertarihi.com/dosyalar/makaleler/sinasigunduz/marcion.htm,

23.10.2007; Bart D. Ehrman, İncil Nasıl Değiştirildi, Trc. Özlem Toprak, Truva Yayınları, Ġstanbul 2007,

s.51-52; Archibald Duff, History of Old Testament Criticism, London 1910, s.74.

http://books.google.com.tr/url?client=ca-print-presbyterian_publishing-westminster_john_knox_press&format=googleprint&num=0&channel=BTB-ca-print-presbyterian_publishing-westminster_john_knox_press+BTB-ISBN:0664226426&q=http://www.cokesbury.com/%3Fpid%3D0664226426&usg=AFQjCNE4WRmfTuk0bgaV1KVoLh9SFape7w&source=gbs_buy_s&cad=1http://www.dinlertarihi.com/dosyalar/makaleler/sinasigunduz/marcion.htmhttp://www.dinlertarihi.com/dosyalar/makaleler/sinasigunduz/marcion.htm

12

Pavlus‟un Kifas ve Yakup‟la Kudüs‟te görüĢmesi (1/18-24) ve Pavlus‟un Hz.

Ġbrahim‟in imanı ile ilgili sözleri (3/6-9) Marcion‟un Yeni Ahit‟inde bulunmaz26

.

Kutsal metinler konusundaki bu çalıĢmalarıyla Marcion, Hıristiyanlık tarihinde metin

eleĢtirisi konusundaki çalıĢmaları baĢlatan kiĢi olması yanında, Hıristiyan Yeni Ahit‟i

oluĢturacak kutsal kitap listesinin belirlenmesinin baĢlamasına vesile olması yönünden

de önemli bir konumdadır27

.

Porphyry, Hıristiyanlara Karşı adlı eseriyle, özellikle Eski Ahit‟in Yunanca tercümesi

olan Septuaginte metnini eleĢtiriye tâbi tutmuĢtur. Yunus kitabında anlatılan Yunus

peygamber ile balığın hikâyesi ve HoĢea kitabında geçen HoĢea peygamber ile bir

fahiĢenin evlenmesi hikâyelerinin gerçek olmadıklarını iddia etmiĢtir. Vâiz kitabının

Septuaginte tercümesinin 4/828

cümlesinin, Allah‟ın bir “Oğlu”nun olamayacağı

gerçeğini yansıttığını düĢünmektedir29

. Porphyry‟nin üzerinde en çok durduğu bölüm

Daniel kitabıdır. Daniel kitabının Ġbrani Kutsal Kitap‟ları arasında bulunmaması

gereken, aslında Yunanca yazılmıĢ uydurma bir eser olduğunu savunmaktadır. Bu

görüĢünün dayanak noktasını da Daniel kitabında geçen Susanna‟nın hikâyesi30

26

Cky J. Carrigan, Marcion And Marcionite Gnosticism, http://www.ontruth.com/marcion.html,

17.02.2008. 27

Konuyla ilgili olarak bakınız Ehrman, İncil Nasıl Değiştirildi, s.50-54 28

Vâiz 4/8:” Bir adam var, ona ikinci yok; oğlu da kardeĢi de yok; ve bütün emeğinin sonu yok; ve gözleri

zenginliğe doymuyor. Öyle ise ben kimin için emek çekeyim ve canımı iyilikten mahrum edeyim? Diyor.

Bu da boĢ ve kötü bir zahmet.” 29

Cook, The Reaction to the Bible in Paganism,

http://www.bibleinterp.com/articles/Cook_Reaction_Bible_Paganism.htm, 22.10.2007. 30

Elimizdeki Daniel kitabı on iki bölümden oluĢmaktadır. Ancak, “Susanna” isimli bir kadın hakkında

olan on üçüncü bölüm sonradan bu esere ilave edilmiĢtir. Bu bölüm Eski Ahit‟in apokrif (sahih olmayan)

kitapları listesinde yer alır. Katolikler ve Ortodokslar, Yahudiler ve Protestanların apokrif saydıkları bu

ilaveyi deuterokanonik (erken dönemde kilise babaları ve ileri gelen din âlimleri tarafından kutsallıkları

tartıĢıldıktan sonra kabul edilmiĢ, ikinci dereceden önemli sayılan sahih eserler) olarak saymıĢlar ve

Kutsal Kitap listesine eklemiĢlerdir (John H. Hayes, Introduction to the Bible, The Westminster Press,

Pennsylvania t.y., s.3-4). “Hikâye temelde, Daniel döneminden bağımsız ve belki de Daniel kitabından

oldukça önce yazılmıĢtır. Kitap, duĢ alırken, cinsel arzularla kendisine yaklaĢan iki nüfûz sahibi adamın

isteklerini reddettiği için bir kadının nasıl hapse düĢtüğünü anlatmaktadır. Susanna‟nın attığı çığlık ve

tecavüze yeltenen adamların yalanları kadının mahkemeye sevk edilmesine neden olmuĢtur. Susanna‟nın

kaderi mahkemede belirlenmiĢ; halk ve yargıçlar kendisini dinlemeden mahkûm etmiĢlerdir.

Recmedilmeye götürülürken Tanrı onun feryadını iĢitmiĢ (cümle 44) ve Daniel isimli bir genç, yargıçtan,

kadına karĢı ithamda bulunanların suçlamalarının çapraz bir biçimde tekrar gözden geçirilmesini

istemiĢtir. Hikâye, Tanrı‟nın inançlı ve faziletli bir kadına nasıl yardım ettiğini göstermekte ve Daniel‟in

Tanrı hikmetine sahip olduğunu açıklamaktadır. Ancak bu hikâye, M.Ö. II. asırda mahkemelerde

Ģahitlerin, gizli bir Ģekilde, çapraz ifadelerinin alındığı ve Helenistik dönem Yahudiliğinde mahkemelerde

bireylere (hatta kadınlara bile) birinci sınıf bir mevki verildiği iddialarını dile getirmemize olanak

vermektedir” (James H. Charlesworth, “Eski Ahit‟in Apokrif Kitapları”, Trc. Muhammed Tarakçı,

Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 12, Sayı 2, 2003, s.394-395).

http://www.ontruth.com/marcion.htmlhttp://www.bibleinterp.com/articles/Cook_Reaction_Bible_Paganism.htm

13

oluĢturur. Hikâyeye göre Daniel ileri gelenlerle konuĢurken Yunanca kelimeler

kullanmaktadır. Porphyry, bu noktadan hareket ederek eserin aslında Yunanca yazılmıĢ

uydurma bir eser olduğunu iddia eder31

. Ayrıca, Daniel kitabının yazarının kesinlikle

Daniel peygamber olamayacağını, olsa olsa Yahuda eyaletinde M.Ö. II. yüzyılda Kral

Antiochus Epiphanes zamanında yaĢamıĢ bir yazar olabileceğini ileri sürmüĢtür.

Porphyry‟nin bu yazım tarihi ile ilgili görüĢü günümüzde yaĢayan ilim adamlarının

birçoğuna göre doğrudur32

.

M.S. IX. yüzyılın son çeyreğinde Ġran‟ın Horasan eyaletindeki Belh Ģehrinde yaĢamıĢ

olan Hîvî el-Belhî Kutsal Kitap‟a karĢı yaptığı sert eleĢtirilerle tanınan bir Yahudi

âlimidir. Kutsal Kitap‟ın ilâhi kaynaklı olduğuna dair inancı, iki yüz itiraz noktası

belirlemiĢ ve Book of Two Hundred Questions (Ġki Yüz Soru Kitabı) isimli bir eser

yazarak eleĢtirmiĢtir. Hîvî‟nin ileri sürdüğü argümanları, kendi eseri günümüze

ulaĢamadığı için ancak baĢka yazarların eserlerindeki anlatımlardan öğrenebiliyoruz.

Kutsal Kitap‟ta bir takım çeliĢkiler bulunduğunu, bundan dolayı da Kutsal Kitap‟ın ilâhi

kaynaklı olamayacağını savunmuĢtur. II. Samuel 24/933

ile I. Tarihler 21/534

; II. Krallar

8/2635

ile II. Tarihler 22/236

aralarındaki çeliĢkilere dikkat çekmiĢtir. ÇıkıĢ 14/2737

‟de

anlatılan Hz. Musa‟nın denizi ikiye ayırma olayını da eleĢtirmiĢ, bunun ancak bir med-

cezir neticesinde olmuĢ olabileceğini söylemiĢtir. ÇıkıĢ 34/2938

‟da anlatılan Hz.

Musa‟nın yüzünün parlamasının da mucizevî bir olay olmadığı, uzun süre Sina dağında

aç kalmasından dolayı yüzünün parladığını iddia etmiĢtir. Hîvî el-Belhî‟nin çağdaĢı olan

31

St. Jerome, Commentary on Daniel, trc (Ġngilizce). by Gleason L. Archer, s.15-17,

http://www.tertullian.org/fathers/jerome_daniel_02_text.htm, 20.10.2007. 32

Rodd, Arguments of Celsus, s. .44; Cook, The Reaction to the Bible,

http://www.bibleinterp.com/articles/Cook_Reaction_Bible_Paganism.htm, 22.10.2007;

St. Jerome, Commentary on Daniel, s. 16, http://www.tertullian.org/fathers/jerome_daniel_02_text.htm,

20.10.2007. 33

II. Samuel 24/9:” Ve Yoab yazılanların sayısını krala verdi; ve Ġsrail‟de kılıç çeken sekiz yüz bin yiğit

vardı; ve Yahuda adamları beĢ yüz bin kiĢi idi.” 34

I. Tarihler 21/5:” Ve Yoab yazılan kavmin sayısını Davud‟a verdi. Ve bütün Ġsrail, kılıç çeken bin

binler (“bir milyon” New King James Version) ve yüz bin kiĢi idi; ve Yahuda kılıç çeken dört yüz yetmiĢ

bin kiĢi idi.” 35

II. Krallar 8/26:“ Ahazya kral olduğu zaman yirmi iki yaĢında idi; ve YeruĢalim‟de bir yıl krallık etti.

Ve anasının adı Ġsrail kralı Omrinin kızı Atalya idi.” 36

II. Tarihler 22/2:“ Ahazya kral olduğu zaman kırk iki yaĢında idi; ve YeruĢalim‟de bir yıl krallık etti.

Ve anasının adı Ġsrail kralı Omrinin kızı Atalya idi.” 37

ÇıkıĢ 14/27:” Ve Musa elini deniz üzerine uzattı, ve sabaha karĢı deniz kendi akınına döndü; ve onun

karĢısından Mısırlılar kaçtılar; ve Rab Mısırlıları denizin ortasına silkip attı.” 38

ÇıkıĢ 34/29:” Ve Musa Sina dağından indiği zaman vaki oldu ki, dağdan inerken Ģehadetin iki levhası

kendi elinde idi; ve Musa Rab ile söyleĢtiğinden yüzünün derisi parladığını bilmiyordu.”

http://www.tertullian.org/fathers/jerome_daniel_02_text.htmhttp://www.bibleinterp.com/articles/Cook_Reaction_Bible_Paganism.htmhttp://www.tertullian.org/fathers/jerome_daniel_02_text.htm

14

büyük Yahudi âlimi Saadia Gaon39

(Sa‟îd Ġbn-i Yusuf el-Feyyûmi, ö.942), Hîvî‟nin

eserinin okunmasını yasaklamıĢ ve bu esere cevap niteliğinde olan Kitab’ur-Redd âlâ

Hîvî el-Belhî isimli bir eser yazmıĢtır. Ancak bu eser de günümüze ulaĢamamıĢtır. Hîvî

el-Belhî bir heretik olarak kabul edilmiĢ, kendisinin ardından her türlü lanetleme

yapılmıĢ hatta soyadına nispetle anılırken El-Belhî (Belhli) olarak değil de El-Kelbî

(Köpeğin soyundan gelen, köpek tabiatlı) olarak zikredilmiĢtir40

.

1.1.1.1. Ġslâm Dünyasında Yapılan EleĢtirel Faaliyetler

Ġslâm‟ın ilk günlerinden itibaren Müslümanların Ehl-i Kitâp‟a karĢı giriĢtikleri

polemiklerin nüvesini, onların kendi kutsal kitaplarını tahrif, tebdil ve tağyir ettikleri

Ģeklindeki iddialar teĢkil eder. Ġslâm inancına göre Yahudiler Tevrat‟ı orijinal Ģekliyle

koruyamamıĢ, bu kitap üzerinde çeĢitli Ģekillerde değiĢiklikler yapmıĢlardır.

Yahudilerin yaptıkları iddia edilen değiĢiklikler Kur‟ân-ı Kerim‟de Ģu kavramlarla

anlatılır: Metnin veya mananın bozulması (Tahrif, Bakara Suresi 2/75), kelimelerin

baĢka kelimelerle değiĢtirilmesi (Tebdil, A‟raf Suresi 7/162), bazı bölümlerin

gizlenmesi (Kitmân, Bakara Suresi 2/42), metni okurlarken ağızlarını eğip bükmeleri

yoluyla mananın yanlıĢ anlaĢılmasını sağlamaları (Leyy, Nisa Suresi 4/46) ve kitapta

bulunan emir ve yasakların bir kısmının unutulması (Nisyan, Mâide Suresi 5/13).

Kur‟ân-ı Kerim ve sahih hadislere dayalı olarak Yahudilerin kendi Kutsal Kitap‟larını

bozdukları ve Allah‟ın indirdiği Ģekliyle muhafaza edemedikleri görüĢü genel olarak

kabul görmüĢtür. Buna karĢılık bir takım Yahudi ilim adamları da aslında Kur‟ân‟ın

Tevrat‟ın temeline oturan bir kitap olduğunu ve Hz. Muhammed‟in Kur‟ân‟ı yazarken

39

Sa‟îd b. Yusuf el- Feyyûmî (ö.942). Yahudi Tanrıbilimci ve yorumcularının ileri gelenlerindendir.

Ortaçağ Geonim dönemi felsefesinin en önemli düĢünürü ve bilimsel otoritesidir. “Yahudi felsefesinin

babası” olarak adlandırılmıĢtır. Aynı zamanda biyolog, gramer uzmanı, mütercim, Ģair ve halakhist

(doğrudan Musa kanunundan kaynaklanmayan hukukî kurallar uzmanı) olarak hatırlanır. Bağımsız

hareket ediĢi ve geniĢ çaplılığı ile birçok Yahudi entellektüel disiplinin baĢlatıcısı kabul edilmiĢtir.

Rabbinik Yahudilik otoritesini pekiĢtirmiĢtir. Eserlerini Ġbranî harfleriyle, fakat Arap diliyle yazmıĢtır.

Onun en önemli baĢarısı Tevrat‟ı Arapçaya kısmî bir yorumla tercümesidir. Yemen Yahudileri bu

tercümeyi, Ġbranîce metni ve Onkelos‟un Targum‟unu içeren bir cilt olan “Tac” (Tora‟nın Tacı) adı

altında hâlen kullanırlar. (Sami Baybal, Saadia Gaon Onun Ortaçağ Yahudi Felsefesini OluĢturma Ve

Yahudi Dogmasını Yeniden Formüle Etme Çabaları, Selçuk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 2003

Bahar, Sayı XV, Konya 2003, s.169-186) 40

Richard J. H. Gottheil, Some Early Jewish Bible Criticism, Journal of Biblical Literature(JBL),

Published by The Society of Biblical Literature, Vol. 23, No. 1, (1904), s.6-7; Max Schloessinger, “Ḥıwı Al-Balkhı”, JE, 429, http://www.jewishencyclopedia.com/view_page.jsp?artid=809&letter=H&pid=0,

01.06.2008; Theodore Pulcini, “Exegises as Polemical Discourse: Ibn Hazm on Jewish and Christian

Scriptures”, (Doktora Tezi), University of Pittsburgh, 1994, s.27.

http://www.jewishencyclopedia.com/view_page.jsp?artid=809&letter=H&pid=0

15

Tevrat‟tan yararlandığını ileri sürmüĢlerdir. Yahudilerin bu iddialarına karĢılık olarak

Müslüman ilim adamları baĢta Tevrat olmak üzere Yahudi ve Hıristiyan Kutsal

Kitapları‟nı araĢtırmıĢlardır. Bu çalıĢmalar arasından, Modern Kutsal Kitap EleĢtirisinin

ulaĢtığı sonuçlara oldukça erken dönemlerde ulaĢan ve ilmi açıdan önemli bilgiler sunan

ilim adamlarının eserlerini özellikle belirtmekte fayda vardır.

Bunların baĢında Tevrat hakkındaki bilgisi Yahudi araĢtırmacılar tarafından da takdir

edilen ve modern eleĢtirmenlerin takip ettiği usullere yakın bir usulle baĢta Tevrat ve

Ġnciller olmak üzere Kutsal Kitap‟ın tamamı hakkında araĢtırmalar yapmıĢ olan Ġbn

Hazm (ö. 1064) gelir. Ġbn Hazm, Tevrat‟taki tarihsel ve sayısal bilgileri incelemiĢ,

bunlar arasındaki çeliĢkileri ortaya çıkarmıĢ ve Tevrat‟ın mevcut Ģekliyle Hz. Musa‟ya

ait olamayacağını ispat etmeye çalıĢmıĢtır. Ġbn Hazm, Tesniye kitabının son babında

Hz. Musa‟nın ölümünün, defninin ve sonrasının anlatıldığı kısımlara dikkati çekmiĢ ve

bu bölümlerin Tevrat‟ın sonradan değiĢtirildiğinin en açık delilleri olduğunu savunmuĢ

ve bu kısımların Hz. Musa tarafından yazılmıĢ olmasının imkânsız olduğunu iddia

etmiĢtir41

. Tevrat‟ın Allah tarafından indirilmiĢ bir kitap olamayacağını, tam aksine bu

kitabın mel‟un ve mekzup bir kitap, yazıcısının ise Allah‟a, peygamberlerine ve

kitaplarına hakaret eden, aritmetik, astronomi, coğrafya ve teoloji gibi bilimlerde cahil

olan budala bir zındık olduğunu belirtmiĢtir42

. Tevrat‟ta bir takım sayısal hatalar

bulunduğunu örneklerle anlatır: Tekvin kitabı 5/32. cümlesinde “ ve Nuh beĢ yüz

yaĢında idi; ve Samın, Hamın ve Yafetin babası oldu” bilgisi ve Tekvin kitabı 7/6.

cümlesinde de “ Ve yeryüzü üzerinde sular tufanı olduğu zaman Nuh altı yüz yaĢında

idi.” bilgisi verilir. Hâlbuki yine Tekvin 11/10. cümlede “Samın zürriyetleri bunlardır.

Sam yüz yaĢında idi, ve tufandan iki yıl sonra ArpakĢad‟ın babası oldu;” açıklaması

yapılır. Basit bir aritmetik hesabı bilen kimse buradaki yanlıĢlığı fark edebilir: Samın

ArpakĢad‟ın babası olduğunda 102 yaĢında olması gerekmektedir43

. Ġbn Hazm,

Tevrat‟ın ilahi vahiy mahsulü olamayacağını ispat eden çeliĢkileri çeĢitli örnekler

vererek Ģöyle açıklar: Tevrat‟ta güzelliğinden dolayı Hz. Ġbrahim‟in eĢi Sara‟nın iki defa

yabancı krallar tarafından eĢ olarak alınmak istendiği anlatılmaktadır. Ġlki Mısır

Firavunu tarafından (Tekvin 12/14-15) ikincisi de Gerar Kralı Abimelek tarafından

41

Ġbn Hazm, El Fasl fi’l-Milel ve’l-Ehvâi ve’n-Nihal, Daru‟l Ceyl, Beyrut t.y, I/285. 42

Adam, Yahudi Kaynaklarına Göre Tevrat, s.231; Pulcini, Exegises as Polemical Discourse, s.169. 43

Ġbn Hazm, El Fasl, I/212.

16

(Tekvin 20/2) gerçekleĢtirilmek istenmiĢtir. Ancak burada ilginç olan nokta Tevrat‟a

göre (Tekvin 17/17) bu olaylar yaĢandığında 90 yaĢlarında yaĢlı bir kadın olan Sara

nasıl oluyor da hâlâ çekici ve güzel bir kadın olarak baĢka erkeklerin dikkatini celbedici

bir halde kalabiliyor44

? Bir baĢka örneği de ÇıkıĢ kitabından verir. Firavun‟un, Hz.

Musa‟ya Ġsrailoğullarını Mısır‟dan çıkarmasına izin vermemesinden dolayı karĢılaĢtığı

bela ve musibetlerin anlatıldığı bölümde, ÇıkıĢ 9/6. cümlede anlatılan (Ve Rab bu Ģeyi

ertesi gün yaptı; ve Mısırlıların bütün hayvanları öldüler; fakat Ġsrailoğullarının

hayvanlarından bir tane ölmedi.) musibete dikkat çektikten sonra ÇıkıĢ 9/9-10 (Ve

bütün Mısır diyarı üzerinde ince bir toz olacak, ve bütün Mısır diyarında insan ve

hayvan üzerinde irin çıkaran çıban olacak) ve ÇıkıĢ 9/19 (Ve Ģimdi hayvanlarını, ve

kırda sana ait olan her Ģeyi kaçır; çünkü kırda bulunan bütün insanlar ve hayvanlar eve

getirilmezlerse, onların üzerine dolu inecek, ve öleceklerdir.) cümlelerinde anlatılan

musibetleri saymıĢ ve önceki musibette bütün hayvanların telef olduğu belirtildiği halde

sonraki musibette de hayvanların vebadan telef olacakları söylenmiĢtir. Bu musibetlerin

aralarında bir veya iki günlük bir süre bulunduğuna göre, bu hayvanlar nereden

gelmiĢtir45

?

Ġbn Hazm sadece Tevrat‟ı değil Ġncilleri de araĢtırmıĢ ve çeĢitli yönleriyle eleĢtiriye tâbi

tutmuĢtur. Matta ve Luka kitaplarında verilen Ġsa‟nın soyağacı ile ilgili bilgilere dikkati

çekmiĢtir. Luka‟nın Ġsa‟nın soyunu Nathan‟a (Davut‟un oğlu, Süleyman‟ın kardeĢi)

dayandırırken (Luka 3/31), Matta‟nın ise Süleyman‟a dayandırdığını (Matta 1/6) söyler.

Ya Matta‟nın ya da Luka‟nın verdiği bilgilerin yanlıĢ olduğunu, ya da her ikisinin de

yalan söylediğini iddia etmiĢtir46

. Ġbn Hazm‟ın yaptığı bu çalıĢmalar, Batıda ileriki

yüzyıllarda bilimsel olarak yapılacak olan Kutsal Kitap eleĢtirisi çalıĢmalarının

prototipini oluĢturmuĢtur47

.

44

Ġbn Hazm, El-Fasl, I/225; Ġbn-i Hazm‟ın dikkat çektiği bu nokta Yahudi din adamlarının da dikkatinden

kaçmamıĢ ve bu bölümü açıklamakta zorlanmıĢlardır. Bu bölümleri, Sara‟nın güzelliğinin zamanın

geçmesine veya yapmıĢ olduğu uzun yolculuklara bağlı olmadığını, O‟nun güzelliğinin hiçbir zaman

azalmadığını, kendisine güzelliğin simgesi olan Havva‟nın güzelliğinin bahĢedilmiĢ olduğunu ileri

sürerek yorumlama yoluna gitmiĢlerdir. (Pulcini, Exegises as Polemical Discourse, s.197) 45

Ġbn Hazm, a.g.e., I/252. 46

Ġbn Hazm, a.g.e., II/33. 47

Ignaz Goldziher, “Ehl-i Kitaba KarĢı Ġslam Polemiği II”, Trc. Cihad Tunç, Ankara Üniversitesi İlâhiyat

Fakültesi İslam İlimleri Enstitüsü Dergisi, Sayı V, Ankara 1982, s.260.

17

Yahudi ve Hıristiyan Kutsal Kitap‟larını asıl kaynaklarından inceleyerek bu eserleri

eleĢtiren bir baĢka önemli isim de el-Karafî (ö. 1286)‟dir. YazmıĢ olduğu “Kitabu’l-

Ecvibeti’l-Fâhira Ani’l-Es’ileti’l-Fâcira” isimli eserinde Tevrat‟ın büyük bir kısmının

tahrif ve tebdil edildiğini savunmuĢtur. Bu iddiasını adı geçen eserin II. bâbının IX.

bölümünde toplam on sekiz adet olarak belirlediği Tevrat‟ın değiĢtirilmiĢ kısımlarını

açıklamak suretiyle ispatlamaya çalıĢmıĢtır48

. Karafî‟ye göre Hz. Musa Tevrat‟ı yazmıĢ

ancak O‟nu Ġsrailoğullarından saklamıĢtır. Tevrat‟ı Harunoğullarına vermiĢtir.

Ġsrailoğullarına “Haazinu” olarak bilinen (Tesniye 31/9: Ve Musa bu Ģeriatı yazdı ve

onu Rabbin ahit sandığını taĢıyan Levi oğulları Kohenlere ve Ġsrailin bütün ihtiyarlarına

verdi.) surenin yarısını öğretmiĢtir. Bu cümle Musa‟nın Ġsrailoğullarına Tevrat‟ın

tamamını vermediğine, sadece bu sureyi verdiğine delildir. Zaten Tevrat‟ın geriye kalan

kısmından da haberdar olmamıĢladır. Tevrat‟ın kendilerine verildiği Harunoğulları ise

Tevrat‟ı korumanın gerektiğine inanmamıĢlardır. Daha sonra Buhtunnasr, Yahya b.

Zekeriyya‟nın kanından dolayı Harunoğullarını katletmiĢtir. Buhtunnasr Yahudileri

Bâbil‟e sürmüĢ, bu olaydan yetmiĢ sene sonra da Ezra Kohenlerin yanında bulunan

parçalardan Tevrat‟ı derlemiĢtir. Ezra‟nın Tevrat‟ı yeniden yazmasından dolayı

Yahudiler O‟na büyük saygı göstermiĢlerdir. Hâlbuki bu kitap hakikatte Allah‟ın

indirdiği bir kitap değil, Ezra‟nın yazdığı bir kitaptır. Bu kitap incelendiğinde cahil bir

insan tarafından yazıldığı kolaylıkla anlaĢılabilir49

. Karafî Tevrat‟ta Hz. Ġbrahim‟e

Allah‟ın “senin zürriyetin Mısır‟da dört yüz yıl kulluk edecek” (YaradılıĢ 15/13)

dediğini aktarır. Devamında da Tevrat‟ın yazarının yukarıda aktarılan sözün aksine

Yahudilerin Mısır‟da 230 sene kaldığını (ÇıkıĢ 12/40-41) yazdığını iddia eder.

Dolayısıyla sonraki bilgi ile ilk bilgi arasında bir tenakuzun olduğunu bildirir. Tevrat‟ın

yalancılar tarafından yazılmıĢ bir eser olduğunu iddia eder50

. Karafî‟nin konuyla ilgili

iddialarına vereceğimiz son örnek Tevrat‟ın son kısmında anlatılanlarla ilgili olarak

yaptığı değerlendirmelerdir. Tesniye kitabının 34. bâbında anlatılanların zaruri olarak

48

El-Karafî, Kitabu’l-Ecvibeti’l-Fâhira Ani’l-Es’ileti’l-Fâcira, Alemü‟l Kütüb, Beyrut 2005, s.99-108. 49

El-Karafî, Kitabu’l-Ecvibe, s. 100-101. 50

El-Karafî, a.g.e., s. 105; Karafî‟nin burada 230 sene olarak belirttiği sürenin aslında 430 sene olması

gerekir (ÇıkıĢ 12/40-41: Ve Ġsrailoğullarının Mısır‟da oturdukları müddet dört yüz otuz yıl idi. Ve vaki

oldu ki, dört yüz otuz yılın sonunda, Rabbin bütün orduları Mısır diyarından aynı günde çıktılar). YanlıĢ

olarak tespit etse de yine de YaradılıĢ 15/13 ile ÇıkıĢ 12/40-41 arasında bir çeliĢki vardır ve bu durumu

sonraki ilim adamları da tespit etmiĢlerdir. Sözü edilen cümleler arasındaki çeliĢki ile ilgili geniĢ bir

değerlendirme için bkz. Maurice Bucaille, Çıkış Kitabı, Trc. AyĢe Meral, Ġbrahim Kapaklıkaya, Gelenek

Yayınları, Ġstanbul 2002, s.33-35.

18

Musa sonrasında yaĢamıĢ bir kimse tarafından yazılmıĢ olması gerektiğini, kesinlikle

Musa‟ya indirilmiĢ vahyî bir haber olamayacağını, çünkü burada anlatılanların Musa

sonrasına ait olduğunu söylemiĢtir. Özellikle “bugüne kadar hiç kimse O‟nun kabrinin

yerini bilmez” cümlesinin sonradan yazılmıĢ olduğunu gösteren kesin bir delil olduğunu

savunmuĢtur51

.

Konuyla ilgili araĢtırma yapmıĢ bir baĢka önemli isim de Ġbn Kayyim El-Cevziyye

(ö.1351)‟dir. YazmıĢ olduğu “Hidayetü’l-Hayarâ Fî Ecvibeti’l-Yehûd ve’n-Nasarâ” adlı

eserinde Tevrat‟ın tahrif edildiğini ve değiĢtirildiğini savunmuĢ, Tevrat nüshaları

arasındaki farklılıkları öne sürerek Tevrat‟ta eklemelerin ve çıkarmaların bulunduğunu

iddia etmiĢtir. Allah‟ın Hz. Musa‟ya indirdiği Tevrat‟ta bulunmayan bu farklılıkların

konunun ehli uzman kiĢilerce bilindiğini öne sürmüĢtür52

. Ġbn Kayyim, Yahudilerin

kullandığı Tevrat ile Hıristiyanların ve Samirilerin kullandıkları Tevrat nüshalarının

birbirleriyle çeliĢtiğini, bunların aynı eser olmadıklarını belirtir53

. Aynı Ģekilde

Hıristiyanların kutsal kitaplarından dört Ġncil‟de birbirleriyle çeliĢen ifadeler

bulunduğunu savunmuĢtur54

. Ġbn Kayyim‟in Kutsal Kitap‟a yönelik eleĢtirilerinin

temelini Hz. Muhammed‟in peygamberliğine delalet eden ayetlerin lafızlarının

değiĢtirildiği ve anlamlarında tahrifat yapıldığı iddiaları oluĢturur. Bu iddiasına Tesniye

18/18 cümlesini örnek olarak gösterir. Ġbn Kayyim “KardeĢleri arasından Ġsrailoğulları

için senin gibi bir peygamber çıkaracağım ve kelamımı O‟nun ağzına koyacağım”

cümlesini Yahudilerin, cümlenin baĢına mahzuf bir istifham-ı inkarî edatı getirerek

okuduklarını, dolayısıyla cümlenin anlamını “Onların kardeĢleri arasından bir

peygamber mi çıkaracağım?” Ģeklinde değiĢtirdiklerini söyler55

. Ġbn Kayyim‟in yaptığı

eleĢtirilere vereceğimiz son örnek de YaradılıĢ 22/2 cümlesidir: “ Ve dedi: Ģimdi

oğlunu, sevdiğin biricik oğlunu, Ġshak‟ı al ve Moriya diyarına git, ve orada sana

söyleyeceğim dağların biri üzerinde onu yakılan kurban olarak takdim et.”. Cümleye

göre Hz. Ġbrahim‟e biricik oğlu Ġshak‟ı kurban olarak kesmesi emredilmektedir. Ġbn

Kayyim‟e göre bu anlatımda iki temel çeliĢki vardır. Birincisi Hz. Ġbrahim‟in, birinci

51

El-Karafî, Kitabu’l-Ecvibe, s. 106. 52

Ġbn Kayyim El-Cevziyye, Hidayetü’l-Hayarâ Fî Ecvibeti’l-Yehûd ve’n-Nasarâ, Daru‟l Kuteybe, Beyrut

2001, s.181. 53

Ġbn Kayyim, Hidayetü’l-Hayarâ, s.159. 54

Ġbn Kayyim, a.g.e., s.171. 55

Ġbn Kayyim, a.g.e., s.180.

19

evladı Hz. Ġsmail‟dir. Ġkinci çeliĢki ise Hz. Ġshak, Hz. Ġsmail‟in kurban olarak kesilmesi

emrinden sonra Allah tarafından melekler aracılığı ile Hz. Ġbrahim‟e doğacağı

müjdelenmiĢtir. Dolayısıyla bu emir geldiğinde henüz Hz. Ġshak doğmamıĢtır56

.

1.1.2. Kilise Ġçinde OluĢan EleĢtirel Faaliyetler

Kilisenin ilk dönemlerinde Kitâb-ı Mukaddes EleĢtirisi önce Eski Ahit kitaplarının daha

sonra da Yeni Ahit kitaplarının incelenmesi ile baĢlamıĢtır57

. Ġlk dönem kilise

babalarının bazı eserlerinde az da olsa eleĢtiri kokan bazı ifadeler vardır ama bunlar

kesinlikle kabul edilmiĢ olan kutsal kitaplar koleksiyonunun sistematik olarak

sorgulanması ile ilgili değildir. Aslında bu dönemde Kutsal Kitap‟ın vahiy mahsulü bir

eser olduğu inancında herhangi bir değiĢiklik yoktur. Ancak anlaĢılamayan bazı

noktaların anlaĢılması ve çeliĢkili ifadelerin açığa kavuĢturulması için Kutsal Kitap

EleĢtirisi‟nin habercisi diyebileceğimiz ilk adımlar bu dönemde atılmıĢtır58

. Bunlardan

birkaç örnek vermek gerekirse Ģunları gösterebiliriz: Afrikalı Julius (M.S.160–240),

Origene‟e (M.S.185-254) yazmıĢ olduğu mektupta Ġbranice-Aramice yazılmıĢ olan

Daniel kitabında geçen (Daniel 13/54–55, 58–59) Susanna‟nın hikâyesi bölümünün

orijinalinin aslında Yunanca olduğunu, dolayısıyla bu bölümün Daniel kitabında

bulunmaması gerektiğini iddia etmiĢtir59

.

Ġlkçağın en büyük Hıristiyan ilâhiyatçılarından Origene (M.S.185-254), yazmıĢ olduğu

“Hexapla” adlı eseriyle metin eleĢtirisinin adeta temellerini atmıĢtır. Origene, bu

eserinde Eski Ahit metninin kendi dönemine kadar yapılmıĢ olan Yunanca tercümelerini

ele almıĢ ve özellikle Septuaginte tercümesinde yapılmıĢ olan metin hatalarını

düzeltmiĢtir. Ayrıca Eski Ahit‟in Ġbranice metni ile Yunanca tercümesi olan Septuaginte

metnini karĢılaĢtırmalı olarak değerlendirmiĢtir. Birbirlerinde bulunmayan veya farklı

olan metinleri birtakım iĢaretlerle belirtmiĢ ve hatalı olan metinlerin düzeltilmiĢ Ģeklini

yine aynı kitapta göstermiĢtir. Metin tenkitçiliğinin ilk örneklerinden olması nedeniyle

56

Ġbn Kayyim, Hidayetü’l-Hayarâ, s.313. 57

K. Grobel, “Biblical Criticism”, The Interpreter’s Dictionary of the Bible (IDB), George Arthur

Buttrick, Abingdon Press, New York 1962, I, 408. 58

Harman, Yahudi Kutsal Kitapları, s.211. 59

Grobel, a.g.m., IDB., I, 408.

20

eserin büyük bir önemi vardır60

. Origene Kutsal Kitap‟ın anlaĢılması çalıĢmalarında

kelime (literal-zahiri) anlamına baĢvurmaktan ziyade alegorik61

yorumun tercih

edilmesinin gerektiğini savunmuĢtur. Origene‟e göre Kutsal Kitap‟ta bulunan bazı

bölümlerin literal anlama göre anlaĢılması oldukça saçma ve imkânsız sonuçlara

ulaĢılmasına neden olacaktır. Bu yüzden alegorik anlam tercih edilmelidir. Bu

bağlamda, Eski Ahit‟te yer alan bazı emir ve yasakları eleĢtirmiĢ ve Tanrı‟nın insanlara

bu tür bayağı ve sıradan emir ve yasakları vermiĢ olamayacağını savunmuĢtur. Ayrıca

Eski Ahit‟te yer alan Tanrı hakkındaki antropomorfik ifadeleri kesinlikle reddetmiĢtir.

Lût peygamberin kızlarıyla olan iliĢkisini ve Ġbrahim peygamberin Ģehvet düĢkünü

davranıĢlarının anlatıldığı Kutsal Kitap cümlelerinin gayri ahlâki ve uygunsuz olduğunu

belirtmiĢtir. YaradılıĢ kitabının 17/1462

cümlesinde sünnet olmamıĢ çocukların

öldürülmesini isteyen emrin insanlık dıĢı bir emir olduğunu savunmuĢtur. Ġncillerde yer

alan çeĢitli farklılıklara ve tenakuzlara dikkat çekmiĢtir63

. Ayrıca Origene, ilerde metin

eleĢtirisinin kullanacağı içsel delillerin bir kısmından faydalanarak, Pavlus‟un,

Ġbranilere Mektup‟u yazmıĢ olması ihtimalinin oldukça düĢük olduğunu iddia etmiĢtir64

.

Origene‟in öğrencilerinden Dionysius (M.S. 200-265), Vahiy kitabı hakkında o güne

kadar yazılmamıĢ eleĢtirel bir eser kaleme almıĢtır. Eserinde Vahiy kitabının yazarının,

Yuhanna Ġncili‟nin yazarı olan havari Yuhanna olamayacağını savunmuĢtur. Buna sebep

olarak da bu iki eserde kullanılan dil ve üslûbun, aynı yazar tarafından

kullanılamayacak kadar birbirlerinden farklı olduklarını ileri sürmüĢtür. Yunancanın,

Yuhanna Ġncili‟nde büyük bir maharet ve incelikle, mükemmel ifadelerle ve herhangi

60

Norman L. Geisler & William E Nix, A General Introduction to the Bible, Moody Press, Chicago 1986,

s. 446-447; Herbert Marsh, Lectures on the Criticism and Interpretation of the Bible, London 1842, s.56-

59. 61

Bir metnin alegorik yorumunun yapılmasıyla Ģu kastedilir: Metnin içinde kelime anlamının da ötesinde

anlatılmak istenen çok daha derin ve mistik bir anlam vardır. Bu anlam, kelimelerin doğrudan doğruya

tercüme edilmesiyle ortaya çıkmaz. Metinde bulunan o cümlenin anlamı üzerinde, kelimelerine

takılmadan daha derin düĢünmek gerekir.

Alegorik anlam bulma çabası ilk olarak Helenistik dönemde, Stoacı filozofların antik dönem Yunan

mitlerinde derin bir anlam bulma çalıĢmalarıyla ortaya çıkmıĢtır. Bu yolla, metnin görünen anlamının da

ötesinde derin bir anlam çıkarma çabası M.Ö. II. asırda Helenistik Yahudiler, özellikle de Ġskenderiye

Yahudileri arasında yaygınlaĢtı. M.S. I. yüzyılda Philo, Josephus, Matta ve Pavlus tarafından sıkça

baĢvurulan bir metot oldu. Erken dönem kilise babaları da alegorik yoruma büyük önem vermiĢlerdir.

Bunun en güzel örneğini, Augustine‟in Ġncil‟de geçen iyi Samiriyeli hakkında yaptığı meĢhur alegorik

yorum oluĢturur (Soulen&Soulen, Handbook of Biblical Criticism, s.4-5). 62

YaradılıĢ 17/14:” Ve gulfe etinde sünnet olunmamıĢ sünnetsiz erkek varsa, o can kendi kavminden

kesilecektir; o benim ahdimi bozmuĢtur.” 63

Fred G. Bratton, Precursors of Biblical Criticism, JBL, Vol. 50, No. 3, 1931, s.178-179. 64

Reid, “Biblical Criticism (Higher)”, CA, http://www.newadvent.org/cathen/04491c.htm, 12.08.2007.

http://www.newadvent.org/cathen/04491c.htm

21

bir dilbilgisi yanlıĢlığı yapılmadan kullanılırken Vahiy kitabında aynı incelik ve

maharetin bulunmadığını, tam tersine eserde zaman zaman dilbilgisi yanlıĢlıkları ve

kaba sayılabilecek ifadeler bulunduğunu iddia etmiĢtir. Bundan dolayı Vahiy kitabı

yazarının Yuhanna Ġncili yazarı havari Yuhanna olamayacağını ileri sürmüĢtür65

.

Mopsuestialı Theodore (M.S.350–428), Süleymanın Meselleri kitabının edebi olarak

erotik bir Ģiir olarak anlaĢıldığını ve Eyüp kitabının yazarının bir Yahudi olmadığını

ileri sürmüĢtür66

. Origene‟e yazmıĢ olduğu reddiyede, Kutsal Kitap‟a alınacak eserler

konusunda sıkı kurallar koyulması gerektiğini belirtmiĢtir. Tarihler, Ezra ve Nehemya

gibi kitapların tarih kitapları olduklarını ve bu yüzden resmi kanona alınmamaları

gerektiğini savunmuĢtur67

. Yine aynı kilise babası, özellikle 51., 65. ve 127.

Mezmurların Hz. Davut zamanında değil, sürgün döneminde (M.Ö. 597-538) yazılmıĢ

olması gerektiğini iddia etmiĢtir68

. Ayrıca, Hugo of St. Victor, XII. yüzyılda yapmıĢ

olduğu öngörüde Süleyman‟ın Meselleri kitabının Süleyman tarafından yazılmadığını

ve Daniel kitabının XI. bölümünün ancak I.ve II. Makkabiler kitaplarının yardımıyla

anlaĢılabileceğini ifade etmiĢtir69

.

Ġspanya‟da yaĢayan Ġsaac ben Jesus (982–1051) isimli bir Yahudi ilim adamı, Tekvin

36/31‟de Hz. Musa döneminden sonra yaĢamıĢ olan Edom krallarının isimlerinin yer

aldığını, dolayısıyla bu cümlede bir sorun olduğunu yüksek sesle dile getirdi. Bu

listenin Hz. Musa‟dan sonra yaĢayan birisi tarafından yazıldığını iddia etti. Fakat bu

keĢif, kendisinin “ çam deviren Ġshak” olarak anılmasına neden oldu70

.

XII. yüzyılın Müslüman Ġspanyası‟nda yaĢamıĢ olan meĢhur Yahudi din adamı

Abraham b. Ezra (1092–1167), Ġsaac ben Jesus‟a yukarıda zikrettiğimiz sıfatı

yakıĢtırmıĢtı. Ancak oldukça tuhaftır ki, Ġbn Ezra da Hz. Musa‟nın Kutsal Kitap‟taki

bazı bölümleri kendisinin yazmıĢ olamayacağı yönünde birtakım Ģüphelere sahip

olduğunu eserlerinde belirtmiĢtir. Tevrat‟ın içinde baĢka kalemlerin rol aldığını ve

65

F. C. Conybeare, History of New Testament Criticism, London t.y., s.3-5 ; R. Alan Culpepper, John,

the Son of Zebedee, y.y. 2000, s.145. 66

Grobel, “Biblical Criticism”, IDB., I, 408. 67

Paçacı, Kutsal Kitaplarda Ölümötesi, s.30. 68

Strachan, “Criticism (Old Testament)”, ERE, IV, 314. 69

Grobel, a.g.m., IDB., I, 408. 70

Richard Elliott Friedman, Kitâb-ı Mukaddes’i Kim Yazdı, Trc. Muhammed Tarakçı, Kabalcı Yayınevi,

Ġstanbul 2004, s.24.

22

Tevrat kronolojisinin yanlıĢ olduğunu savunmuĢtur. Tevrat‟ta birbirleriyle oldukça

tutarsız ve çok sayıda tarih hatasını ihtiva eden ifadeler olduğunu tespit etmiĢtir. Fakat

bu ifadelerle Tevrat‟ın yazarının Hz. Musa olmadığını pek tabii ki iddia etmiyordu.

Yalnızca Ģöyle söylemekle yetiniyordu: “ve eğer anlarsan, o zaman hakikati idrak

edeceksin.”71

. ÇeliĢkili ifadeleri incelediği YaradılıĢ 12/672

cümlesindeki “ Ve o vakit

Kenânlılar memlekette idiler.” ifadesinde bir sır olduğunu ve bu sırrı anlayanın sessiz

kalması gerektiğini söyledi. Ayrıca, ĠĢaya kitabının ĠĢaya peygamber tarafından tek

baĢına yazılmıĢ bir eser olamayacağını, mutlaka ikinci bir yazarının olması gerektiğini

ilk tespit edenlerden biri de Ġbn-i Ezra‟dır. Bu ikinci yazarın kesinlikle sürgün

sonrasında yaĢamıĢ olması gerektiğini, M.Ö. VIII. yüzyılda yaĢamıĢ olan ĠĢaya‟nın,

Yahudilerin dönmesine izin veren ve sürgünün bitmesini sağlayan Cyrus73

hakkında

yazmıĢ olamayacağını savunmuĢtur74

.

XIV. yüzyılda ġam‟da yaĢamıĢ olan Bonfilis, Ġbn-i Ezra‟nın yapmıĢ olduğu

açıklamaları kabul etti ancak O‟nun sessiz kalma tavsiyesine itibar etmedi. Hz.

Musa‟nın sorunlu bölümleri yazmıĢ olamayacağını, bu bölümlerin ancak sonraki

peygamberlerden biri tarafından yazılmıĢ olması gerektiğini iddia etti. Metnin ilahi

oluĢunu reddetmedi. Bu metinlerin bir kısmının Hz. Musa tarafından yazılmadığı, sonra

gelen peygamberlerden biri tarafından yazıldığı sonucuna vardı75

.

XV. yüzyılda Avila‟nın piskoposluğunu yapmıĢ olan Tostatus, özellikle Hz. Musa‟nın

ölümünü anlatan rivayetin Hz. Musa tarafından yazılmıĢ olamayacağını ileri sürdü. O,

bu bölümü Hz. Musa‟nın yerine geçen YeĢu‟nun yazdığına inanan eski bir gelenek

olduğunu ileri sürdü76

. Tostatus‟un ileri sürdüğü bu gelenek Talmud‟un Baba Bathra

14b-15a bölümünde geçen “YeĢu kendi ismiyle anılan kitabı ve Tevrat‟ın son sekiz

ayetini yazdı.” açıklaması olmalıdır77

.

71

Friedman, Kitâb-ı Mukaddes’i Kim Yazdı, s.24; Strachan, “Criticism (Old Testament)”, ERE, IV, 314.;

KürĢat Demirci, Dinler Tarihinin Meseleleri, Ġnsan Yayınları, Ġstanbul 1997, s.38. 72

YaradılıĢ 12/6:” Ve Abram ġekem denilen yere, MoĢe meĢesine kadar olan memleketi geçti. Ve o

vakit Kenânlılar memlekette idiler.” 73

ĠĢaya peygamber M.Ö.740-687 yılları arasında peygamberlik yapmıĢtır. Yahudilerin Sürgün dönemi ise

M.Ö. 587-538 yılları arasındadır. 74

Bratton, Precursors of Biblical Criticism., JBL, s.181. 75

Friedman, a.g.e., s.24- 25. 76

Friedman, a.g.e., s.25. 77

Baba Bathra 14b-15a, Soncino Babylonian Talmud, edi. Rabbi Dr. I. Epstein, The Soncino Press,

London t.y., http://www.come-and-hear.com/bababathra/bababathra_14.html, 10.10.2007.

23

Kutsal Kitap‟a yönelik yapılan bütün bu ilk eleĢtirel faaliyetler, birbirlerinden

çoğunlukla bağımsız bir Ģekilde farklı zaman ve mekânlarda geliĢmiĢtir. Zaman

içerisinde yapılan araĢtırmaların daha ileriki safhalarında, ele geçen çeĢitli bilgilerin

kullanımı sonucunda aĢamalı olarak eleĢtirel faaliyetlerin temelleri atılmıĢ oldu. Fakat

bu çalıĢmaların Kutsal Kitap‟ın güvenirliğini sorgulamak amacında olmadığını

rahatlıkla belirtebiliriz. Aslında yapılmak istenen, Kutsal Kitap‟ta yer alan birtakım

açıklanamayan ve birbirleriyle tutarsız görünen hususların aydınlığa kavuĢturulması

çabalarından ibarettir. Zaten daha ileriye gidip Kutsal Kitap‟ın ilhamı meselesini

gündeme getirenlerin, kilise ve sinagog tarafından Engizisyon baskısıyla karĢı karĢıya

kalmaları muhtemeldi. Bu kimselerin ellerinde bulunan bu tür yayınların akıbeti de ya

fırında ya da hamur makinelerinde son bulmaktı. Kilise ve sinagogun Engizisyon

destekli bu susturma politikası, Rönesans ve Reform döneminde Kutsal Kitap üzerine

çeĢitli incelemeler yapan araĢtırmacıların sayılarının çoğalması ve seslerinin biraz daha

yüksek çıkması nedeniyle etkisini kaybetmeye baĢladı.

1.2. Reform Çağında Yapılan EleĢtirel Faaliyetler

Reform döneminin en belirgin özelliği, Kutsal Kitap ve Kutsal Kitap araĢtırmacıları

üzerinde kurmuĢ olduğu mutlak otorite ile yüzyıllar boyunca hüküm sürmüĢ olan

Kilise‟nin bu baskıcı anlayıĢını tartıĢmaya açmasıdır. Bu dönemde Kutsal Kitap

üzerinde yapmıĢ oldukları araĢtırmalar ve yorumlarla eleĢtirel bakıĢ açısının oluĢumuna

katkı sağlayan baĢlıca üç isim vardır: Martin Luther, Calvin ve Carlstad.

Reform döneminde göze ilk çarpan isim Luther‟dir. Bir reformcu olan Luther‟in Kutsal

Kitap‟lara bakıĢ açısı, kendi zamanının bakıĢ açısından farklıdır. Luther 1522 yılında

Yeni Ahit‟i oluĢturan kitapların Almancaya tercümesin