SU KAYNAKLARI

TUZLU SULAR%97

TATLI SULAR3

BUZULLAR%68,3

YER ALTI SULARI%31,4

YÜZEY SULARI %0,3

GÖLLER%87 BATAKLIKLAR

%11AKARSULAR

%2

SU SİSTEMLERİ SU SİSTEMLERİ

Sıcak yer altıSuları ve Kaynaklar

Yeraltı Suları

Soğuk yer altıSuları ve Kaynaklar

Yerüstü Suları

Okyanus veDenizler

Göller Akarsular

OKYANUS VE DENİZLEROKYANUS VE DENİZLER

Okyanus: [ Dünya Denizi):Okyanus: [ Dünya Denizi): Yer kabuğunun Yer kabuğunun jeosenklinal denen çukur alanlarını dolduran jeosenklinal denen çukur alanlarını dolduran tuzlu su kütlelerine okyanus adı verilir.tuzlu su kütlelerine okyanus adı verilir.

(Alanlarına Göre Okyanuslar:/Milyon km(Alanlarına Göre Okyanuslar:/Milyon km²² ) )

-Pasific Okyanusu--------180-Pasific Okyanusu--------180

--Atlas Okyanusu---------106Atlas Okyanusu---------106

-Hint Okyanusu-----------75 -Hint Okyanusu-----------75

Büyük Okyanus

AtlasOky.

Hint Oky.

Deniz:Deniz: Okyanustan küçük olan, okyanusla Okyanustan küçük olan, okyanusla bağlantısı olan, karalar içerisinde veya bağlantısı olan, karalar içerisinde veya karalar arasında yer alan tuzlu su kütleleridir.karalar arasında yer alan tuzlu su kütleleridir.

Kenar Deniz:Kenar Deniz: Anakaranın kenarında yer alan Anakaranın kenarında yer alan denizlerdir.denizlerdir.örn:örn: Karayip, Japon, Çin Denizi Karayip, Japon, Çin Denizi

Aradeniz:Aradeniz: Anakaralarla çevrili, okyanusa Anakaralarla çevrili, okyanusa boğazlarla bağlanan denizlerdir.boğazlarla bağlanan denizlerdir.Örn:Örn: Akdeniz, Akdeniz, KızıldenizKızıldeniz

İç Deniz:İç Deniz: Kara içerisine iyice sokulmuş, Kara içerisine iyice sokulmuş, boğazlarla ara denizlere bağlanan denizlerdir. boğazlarla ara denizlere bağlanan denizlerdir. Örn:Örn: Karadeniz, Azak denizi Karadeniz, Azak denizi

OKYANUS-DENİZ ARASINDAKİ FARKLAR:•Okyanuslar denizlere göre daha derindir. Okyanuslar ortalama -9000m Denizler ortalama -4500m dir. •Denizlerin kıta sahanlığı daha geniştir.•Denizler daha küçük ve sığ olduğundan çevre faktöründen daha kolay etkilenirler.•Denizlerde dalga, gel-git, akıntılar okyanuslara göre daha azdır.

Deniz sularının sıcaklığı ve tuzluluğu Deniz sularının sıcaklığı ve tuzluluğu üzerinde etkili olan faktörler:üzerinde etkili olan faktörler:

Dökülen akarsuların miktarı:Dökülen akarsuların miktarı: Çok miktarda akarsu Çok miktarda akarsu denize dökülüyor ve bol su getiriyor ise deniz denize dökülüyor ve bol su getiriyor ise deniz sularının tuzluluğu azalır.sularının tuzluluğu azalır.

Buharlaşma ve yıllık yağış miktarıBuharlaşma ve yıllık yağış miktarı:: Buharlaşma ile Buharlaşma ile su azalır ancak tuz kalır. Bu yüzden buharlaşmanın su azalır ancak tuz kalır. Bu yüzden buharlaşmanın fazla olduğu denizlerde tuzluluk miktarı artar.Yağışın fazla olduğu denizlerde tuzluluk miktarı artar.Yağışın bol olduğu denizlerde tuzluluk düşer. bol olduğu denizlerde tuzluluk düşer.

Enlem etkisi:Enlem etkisi: Ekvatordan kutuplara gidildikçe sıcaklık Ekvatordan kutuplara gidildikçe sıcaklık azalır. Buna bağlı olarak buharlaşmada azalacağından azalır. Buna bağlı olarak buharlaşmada azalacağından tuzluluk oranıda azalır. tuzluluk oranıda azalır.

Denizlerin kapladığı alan:Denizlerin kapladığı alan: Yüzey genişledikçe Yüzey genişledikçe buharlaşma artacağından büyük denizlerde buharlaşma artacağından büyük denizlerde buharlaşma miktarı ve tuzluluk oranı fazladır. buharlaşma miktarı ve tuzluluk oranı fazladır.

&Yılda 2,5 milyar ton tuz denizlere taşınıyor.&Yılda 2,5 milyar ton tuz denizlere taşınıyor.

Bazı oky. Ve denizlerin tuzluluk Bazı oky. Ve denizlerin tuzluluk oranları ( Binde) - Sıcaklıkoranları ( Binde) - Sıcaklık

Okyanus: Tuzluluk %Okyanus: Tuzluluk %○○35 35 Ekvator’da 25°C Ekvator’da 25°C

Akdeniz: Tuzluluk %Akdeniz: Tuzluluk %○○ 38 38 Kızıldeniz-Umman…… Kızıldeniz-Umman……30°C-35°C30°C-35°C

Kızıldeniz: Tuzluluk %Kızıldeniz: Tuzluluk %○○ 40 40 Kutup Kutup Denizi………..0,1°CDenizi………..0,1°C

Kuzey denizi: Tuzluluk %Kuzey denizi: Tuzluluk %○○ 3,5 3,5

Baltık Denizi Tuzluluk %Baltık Denizi Tuzluluk %○○ 8 8

AKARSULAR AKARSULAR

AKARSU: Akarsu, belirli bir yatak içinde sürekli veya en az bir mevsim boyunca akan sudur.

AKARSU KAYNAĞI: Akarsuyun doğduğu yerdir. AKARSU AĞZI: Akarsuyun herhangi bir denize veya göle döküldüğü yerdir.

SU BÖLÜMÜ ÇİZGİSİ: İki akarsu havzasını birbirinden ayıran sınırdır. Genellikle dağların doruk noktalarından geçerler.

Su Bölümü Çizgisi

AKARSU HAVZASI: Bir akarsuyun bütün kollarıyla birlikte sularını topladığı ve faaliyet gösterdiği alanlardır.Eğer akarsular, topladıkları suyu denize ulaştırabiliyorsa, böyle akarsuların havzası açık havzadır. Örnek; Fırat Dile,Kızılırmak,Yeşilırmak,Sakarya,Gediz,Çoruh gibi.

Ancak, akarsular topladıkları suyu denize ulaştıramıyorsa, kara içinde bir göle dökülüyorsa veya yer altına sızıyorsa, bu tür akarsuların havzası kapalı havzadır. BAŞLICA KAPALI HAVZALARIMIZKONYA KAPALI HAVZASITUZ GÖLÜ KAPALI HAVZASIAKŞEHİR KAPALI HAVZASIGÖLLER YÖRESİ KAPALI HAVZALARIVAN GÖLÜ KAPALI HAVZASIHAZAR GÖLÜ KAPALI HAVZASI

AKARSU DEBİSİ (AKIMI): Akarsu yatağının, herhangi bir kesitinden geçen su miktarının m3/sn cinsinden değeridir. Su seviyesini ölçmek için Limnimetre ve Limnoğraf kullanılır. Akımda Etkili olan Faktörler 1) Havzaya düşen yağış miktarı,2)Yağış rejimi3)Yağışın Şekli 4) Araziyi oluşturan taş ve tabakaların geçirimliliği 5)Sıcaklık 6) Akarsu yatağı çevresindeki bitki örtüsü 7) Havzanın genişliği, 8) Yer altı suları ve kaynakları9) Beşeri faktörler: Akarsulardan sulama amacıyla yararlanılması.

AKARSU REJİMİ: Akarsuyun yıl içerisindeki seviye değişikliğidir. Akım düzeni olarak da adlandırılır. Düzenli Rejim:Yıl içinde akımı fazla değişmeyen akarsulardır.

Düzensiz Rejim: Yıl içinde akımında belirgin değişmeler görülen akarsulardır.

AKARSU REJİMİNDE ETKİLİ FAKTÖRLER1-Yağış rejimi (en fazla etkili olan faktördür)Yağış dört mevsime düzenli dağılmışsa rejim düzenli, düzensiz dağılmışsa rejim düzensizdir. 2-Sıcaklık şartları ve buharlaşma ;Özellikle yaz aylarında sıcaklık ve buharlaşma akarsuyun debisini azaltır bu da rejimi etkiler.3-Havzanın genişliği: Aynı iklim bölgesinde geniş olması sadece akımı etkiler. Farklı iklim bölgelerinde geniş ise rejim daha düzenli olur.Örnek Nil nehri,Amazon,Kongo4-Akarsu yatak eğimi: Eğimin fazla olması rejimin düzensizliğine yol açar.5-Akarsu kaynağı:Kaynak yıl boyunca gür su akıtıyorsa rejim düzenli olur.

SORU: Türkiye akarsularının genel özellikleri nelerdir?

CEVAP:•Üç tarafı denizlerle çevrili olduğundan ve dağlar kıyıya paralel uzandığından akarsuların boyları kısadır. •Genelde açık havzadır. •Yağış rejimine bağlı olarak genelde rejimleri düzensizdir.•Rejimleri düzensiz olduğundan üzerinde ulaşım yapılamaz. •Hızlı aktıkları için Hidroelektirik potansiyelleri fazladır.•Genelde sınırlarımız içinde doğup sınırlarımız içinde denize dökülürler.

GÖLLER GÖLLER

GÖL NEDİR? GÖL NEDİR?

GÖLLER; karalar içerisinde yer alan çanakların sularla GÖLLER; karalar içerisinde yer alan çanakların sularla dolması sonucu oluşan durgun su birikintileridir.dolması sonucu oluşan durgun su birikintileridir. Herhangi bir Herhangi bir su kütlesinin göl sayılabilmesi için;su kütlesinin göl sayılabilmesi için;

Yıl boyu su bulundurmalıYıl boyu su bulundurmalı Denizlerle doğrudan bağlantısı bulunmamalıDenizlerle doğrudan bağlantısı bulunmamalı Tabanı bitkilerle kaplı olmamalıTabanı bitkilerle kaplı olmamalı

Gölayağı: Bir gölün fazla sularını boşaltan akarsulara gölayağı denir. Gölayağı bulunan göllerin suları tatlıdır.

GÖLLER

DOĞAL GÖLLER YAPAY GÖLLER (BARAJ GÖLLERİ)

Oluşumuna Göre Göller

Tektonik Göller

Karstik Göller

Volkanik göller

Buzul Gölleri

Set Gölleri

Heyelan Set g.Tortum, Sera

Alüvyon Set gEymir, Mogan.

Kıyı Set g.K. B. Çekmece

Volkanik Set g. Van G.

Tuz gManyas, Ulubat g.

Salda, Kestel g. Nemrut,Meke

Oluşumuna göre göller:

a)      Tektonik göller  : Yer hareketleri sırasındaki kırılmalar, kıvrılmalar ve epirojenik hareketler sonucu oluşur. (Tuz gölü, Ulubat, İznik, Kuş gölü, Burdur, Akşehir, Eber gölleri)

Tuz g.

İznik g.

Ulubat g. Kuş g.

Burdur g.Acıgöl

Akşehir g. Eber g.

Tuz g.

Tuz gölüTuz gölü

b)      Volkanik göller   : Volkanik alanlarda, kraterlerin veya patlama çukurlarında biriken suların oluşturduğu göllerdir. (Nemrut gölü, Acıgöl, Meke Tuzlası)

Nemrut g.

Meke g.Acıgöl

MEKE MEKE TUZLASITUZLASI

c)      Karstik göller       : Çözünebilir taşlardan oluşmuş çanaklarda biriken suların oluşturduğu göllerdir. Bu göller kireç taşı ve alçı taşının olduğu yerlerde görülür .(Salda, Suğla, Kestel, Elmalı gölü)

Kestel g.Salda g.

Suğla g. Elmalı g.

d)      Buzul (sirk) gölleri   : Buzullarının aşındırarak oluşturduğu çanaklarda yer alan göllerdir.

Set GölleriSet Gölleri Çukurların veya vadilerin önünün setlerle kapanması sonucu Çukurların veya vadilerin önünün setlerle kapanması sonucu

oluşan göllerdir. Set gölleri, çukurlukların önünü kesen setlerin oluşan göllerdir. Set gölleri, çukurlukların önünü kesen setlerin oluşumuna göre şu gruplara ayrılır:oluşumuna göre şu gruplara ayrılır:

VOLKANİK SET GÖLLERİ:VOLKANİK SET GÖLLERİ: Volkanlardan çıkan lavların, bir Volkanlardan çıkan lavların, bir çukurluğu veya akarsu vadisinin önünü kapatması sonucunda çukurluğu veya akarsu vadisinin önünü kapatması sonucunda oluşan göllerdir.Ülkemizin en büyük gölü olan Van gölü, tektonik oluşan göllerdir.Ülkemizin en büyük gölü olan Van gölü, tektonik bir çukurluğun önünün Nemrut dağından çıkan lavlarla bir çukurluğun önünün Nemrut dağından çıkan lavlarla kapanması sonucu oluşmuştur. Örn: Doğu Anadolu’da yer alan kapanması sonucu oluşmuştur. Örn: Doğu Anadolu’da yer alan Erçek, Nazik, Balık, Çıldır ve Haçlı gölleri volkanik set gölleridir.Erçek, Nazik, Balık, Çıldır ve Haçlı gölleri volkanik set gölleridir.

ALÜVYAL SET GÖLLERİ:ALÜVYAL SET GÖLLERİ: Alüvyal ovalarda, akarsu vadilerinde ve Alüvyal ovalarda, akarsu vadilerinde ve alüvyonların birikmesi sonucu oluşan göllerdir. Manisa’daki alüvyonların birikmesi sonucu oluşan göllerdir. Manisa’daki Marmara, Sakarya’daki Akgöl ile Ankara yakınlarındaki Mogan ve Marmara, Sakarya’daki Akgöl ile Ankara yakınlarındaki Mogan ve Eymir gölleri bu şekilde meydana gelmiştir.Eymir gölleri bu şekilde meydana gelmiştir.

KIYI SET GÖLLERİ (LAGÜN):KIYI SET GÖLLERİ (LAGÜN): Kıyılarda bir koy önünün Kıyılarda bir koy önünün dalgalarla taşınan kumlar tarafından kapatılması sonucunda dalgalarla taşınan kumlar tarafından kapatılması sonucunda oluşan göllerdir.Çatalca Yarımadası kıyılarındaki Büyük oluşan göllerdir.Çatalca Yarımadası kıyılarındaki Büyük Çekmece ve Küçük Çekmece gölleri ile Durusu Gölü lagünün Çekmece ve Küçük Çekmece gölleri ile Durusu Gölü lagünün ülkemizdeki başlıca örneklerdir.ülkemizdeki başlıca örneklerdir.

HEYELAN SET GÖLLERİ:HEYELAN SET GÖLLERİ: Bir akarsu vadisinin heyelan Bir akarsu vadisinin heyelan

sonucunda kapanması ile oluşan göllerdir. Bu göller Karadeniz sonucunda kapanması ile oluşan göllerdir. Bu göller Karadeniz Bölgesinde yaygındır. Tortum(Erzurum), Borabay(Amasya), Bölgesinde yaygındır. Tortum(Erzurum), Borabay(Amasya), Abant ve Yedigöller, Sera gölleri yurdumuzdaki başlıca heyelan Abant ve Yedigöller, Sera gölleri yurdumuzdaki başlıca heyelan set gölleridir.set gölleridir.

Van g. Eymir g.

Mogan g.

Köyceğiz g.

B. Çekmece g.

Tortum g. Abant g.

Nazik g.

Haçlı g.Uzungöl

.

Türkiye’de Yer Alan Set Gölleri

K. Çekmece g

VAN GÖLÜVAN GÖLÜ

VAN GÖLÜVAN GÖLÜ

Akarsular üzerinde çeşitli amaçlarla kurulan setlerin gerisinde oluşan Akarsular üzerinde çeşitli amaçlarla kurulan setlerin gerisinde oluşan gölleridir. Bunlara YAPAY SET GÖLLERİ adı da verilir.gölleridir. Bunlara YAPAY SET GÖLLERİ adı da verilir.

Zengin bir akarsu ağına sahip olan ülkemizin doğal şartları, baraj Zengin bir akarsu ağına sahip olan ülkemizin doğal şartları, baraj yapımına uygundur. Yurdumuzda arazi yapısının engebeli oluşu, eğim yapımına uygundur. Yurdumuzda arazi yapısının engebeli oluşu, eğim fazlalığı ve akarsularımızın genellikle derin vadiler içinde akması bu fazlalığı ve akarsularımızın genellikle derin vadiler içinde akması bu elverişli şartların başlıcalarıdır.elverişli şartların başlıcalarıdır.

Barajlar; içme ve kullanma suyu temin etmek, elektrik enerjisi üretmek, Barajlar; içme ve kullanma suyu temin etmek, elektrik enerjisi üretmek, tarım alanlarını sulamak, su taşkınlarını önlemek gibi çeşitli amaçlarla tarım alanlarını sulamak, su taşkınlarını önlemek gibi çeşitli amaçlarla yapılır. Yurdumuzdaki akarsular üzerinde yaklaşık 200 baraj yapılır. Yurdumuzdaki akarsular üzerinde yaklaşık 200 baraj bulunmaktadır. Son yıllarda baraj yapımına hız verilmiştir. Güneydoğu bulunmaktadır. Son yıllarda baraj yapımına hız verilmiştir. Güneydoğu Anadolu Projesi(GAP) ile barajlarımızın sayısı daha da artmıştır.Anadolu Projesi(GAP) ile barajlarımızın sayısı daha da artmıştır.

BARAJ GÖLLERİBARAJ GÖLLERİ

KEBAN BARAJ GÖLÜKEBAN BARAJ GÖLÜ

ATATÜRK BARAJ GÖLÜATATÜRK BARAJ GÖLÜ

YER ALTI SULARIYER ALTI SULARI

YER ALTI SULARI VE KAYNAKLAR  Yağışlarla yer yüzüne inen suların geçirimli tabakadan yer altına sızarak , geçirimsiz tabakalar üzerinde birikmesiyle oluşturdukları sulara yer altı suları denir.

Yer Altı Sularının Beslenmesinde Etkili Olan Faktörler: 1) Yağış miktarı, 2) Buharlaşma, 3) Zeminin geçirimliliği: Alüvyal ve karstik alanlarda geçirimlilik fazladır. 4) Arazinin eğimi :Eğimin az olduğu alanlarda beslenme daha fazladır. 5) Bitki örtüsü,

Yer altı Sularının Özellikleri:Yer altı Sularının Özellikleri: Yer altı suları hareket eder. Ancak Yer altı suları hareket eder. Ancak

akarsular kadar hızlı akmazlar.akarsular kadar hızlı akmazlar. Sıcaklığı 20 Sıcaklığı 20 ººC’nin üstünde olanlar C’nin üstünde olanlar

sıcak yer altı sularıdır. sıcak yer altı sularıdır. Saf su değildir. İçinde bol miktarda Saf su değildir. İçinde bol miktarda

mineral bulunur. mineral bulunur. Aşınırma ve biriktirme şekilleri meydana Aşınırma ve biriktirme şekilleri meydana

getirirler. getirirler.

Yer altı Suları

Soğuk Yer altı Suları ve Kaynaklar

Sıcak Yer altı Suları ve Kaynaklar

Taban Suları Artezyen Suları Karstik Sular Fay Kaynakları Gayser

Taban Suyu: Alüvyal ovaların tabanında bulunurlar. Altta geçirimsiz tabaka ile sınırlandırılmış geçirimli tabaka üzerinde biriken sulardır. Beslenme durumuna göre taban suları bazen yüzeye kadar çıkabilir. Yer altı su seviyesinin düşük olduğu alanlarda ise kuyu açmak suretiyle bu sulardan faydalanılır.

Türkiye taban suları bakımından zengindir. Ör: Ege Bölgesinin çöküntü ovaları, Konya,Kayseri, Erzurum, Erzincan, Elazığ, Bursa, Adapazarı gibi.

Artezyen Suları : Kıvrımlı yapılardaki senklinallerde iki geçirimsiz tabaka içinde biriken sulardır.

Geçirimsiz Tabaka

Geçirimli Tabaka

Karstik Yer altı suları: Kalker, jips gibi eriyebilen taşların bulunduğu alanlardasuların boşluklarda birikmesi ile oluşur.

Bu kaynakların en önemli özelliği sularının bol miktarda kireç içermesidir.Aynı zamanda suları soğuktur.

Sularını yağışlarla yeryüzünden alırlar. Sularının sıcaklığı ve akımları yıl boyunca değişir. Yamaç Kaynağı : Geçirimli tabakaların uç kısmından suların yüzeye çıktığı yerdir.

Geçirimsiz Tabaka

Geçirimli tabaka

Kaynak

SICAK SU KAYNAKLARI •Sularını mağmaya yakın alanlardan alırlar. •Suları geldiği derinliğe göre sıcak veya ılıktır. •Sularının sıcaklığı yıl boyunca aynıdır. •Akım değişikliği olmaz. •Bol miktarda eriyik madde içerir.

Fay Kaynağı: Fay hattı boyunca yeryüzüne çıkan kaynaklardır. Halk arasında bu  kaynaklara ılıca, kaplıca,çermik, içme ve maden suları denilmektedir.

Ör: Manisa (Kurşunlu, Urganlı, Alaşehir, Demirci), Denizli (Pamukkale, Karahayıt,Sarayköy, Buldan), Kütahya (Simav),Balıkesir (Edremit, Gönen), Sivas (Balıklı Çermik) gibi merkezlerde vardır. Bu yerlerin ortak özelliği yer yapılarının özelliğidir.

Fay