sporda periyotlama
TRANSCRIPT
BAHADIR ÖZDİLEK
PERİYODİZASYON
Periyotlama nedir?Periyotlama,takvimsel ve periyotsal zaman planlaması ve antrenman teşekkülüdür.(Martin 1980)Periyotlama özel spor dalına yönelik amaçlar, görevler ve içeriklerle belirlenmiş antrenman dilimlerinin bir yıllık antrenman planı içerisine düzenlenmesidir (Jonath ve ark 1986).
Antrenman Planlaması
Performans; çevre koşulları ve bireysel özelliklerden kaynaklanan motorboyuttaki gözlenebilir ve kalıcı davranış değişikliğidir
Performanstaki gelişim, yenilenme yetisinde,antrenman yapabilme kapasitesinde ve antrenmana uyum kapasitesindeki artış ile meydana gelir.
Yüklenmenin bileşenlerinden olan egzersizin şiddeti ve sıklığı; daha çok antrenmana uyum kapasitesinde, hacim ve kapsam da antrenman yapma kapasitesi üzerinde etkilidir. Mujika ve diğerleri (1998), antrenman hacminin kardiyovasküler değişkenler üzerine etkisini araştırdıkları çalışmalarında, günde 20 dk koşunun 10 dk koşuya oranla maksimum oksijen tüketimini daha fazla artırdığını belirtmişlerdir.
Yoğun egzersizin kontrendike olduğu kardiyovasküler patolojiler
Hipertrofik kardiyomiyopatiDilate aortalı Marfan sendromu
Koroner arter hastalığıKoroner arterlerin konjenital anomalileri
Kontrolsüz, ciddi ventriküler aritmilerAort stenozu ve pulmoner stenoz içeren şiddetli valvüler hastalık
Aort koarktasyonuAkut miyokardit
Dilate kardiyomiyopatiSiyanotik konjenital kalp hastalığı
Pulmoner hipertansiyonAritmojenik sağ ventrikül displazisi
Brugada sendromuKardiyak sarkoidozEbstein anomalisi
Periyotlama öncesi sakatlığa neden olabilecek biyomekanik nedenler
POSTÜR ve YÜRÜYÜŞ:Trendelanburg gibi abdüktör yetmezlik bulguları veya bacak eşitsizlikleri kimi zaman gözden kaçabilmektedir.
BİYOMEKANİK ANOMALİLER:• Ayakbileği Dorsofleksiyon Kısıtlılığı:Normal koşu için en az 10 derece ayakbileği dorsofleksiyonu gereklidir.• Artmış Plantar Fleksiyon >60°• Artmış Femoral Anteversiyon / Kalça Hareket Açıklığı: Artmış kalça anteversiyonunun, patellofemoral ağrı
nedeni olduğu gösterilmiştir.J Bone Joint Surg 1979; 61B: 435-42 Artmış kalça eksternal rotasyonunda ise ( >65°) stress kırığı riskinin 3 kat arttığı belirtilmiştir.New York: Churchill Livingstone, 1989: 210-1• Genu Varum ve Valgum• Laksite(gevşek), Fleksibilite, Kas Sertliği:Hiperlaksite, sprain(burkulma), dislokasyon risk artışı, artmış diz bağ
yaralanması ,patella dislokasyonuna yol açabilirken, kas-eklem sertliğinin ise kas strain görülme ihtimalini arttırdığı gösterilmiştir.Med Sci Sports Exerc 1983; 15 (3): 267-70
• Boy Eşitsizliği:Kısa bacağa doğru pelvik tilt, uzun taraf kalçada varusa(içe) yol açar ki bu da binen yükü arttırır.Sporcularda 1.5 cm üzeri eşitsizliklerin düzeltilmesi gerektiği savunulmaktadır.Zira kısa taraf ayakta supinasyon, uzun tarafta pronasyon artışı ile daha çok uzun tarafta stress kırığı, kısa tarafta malleoler kırık görülme riski artar.
Varsayım
DİĞER FAKTÖRLER
• Enfeksiyon Kaynakları: Sinüzit, grip, diş çürükleri, romatizma, siyatik.
• Fiziksel Uygunsuzluk: Motorik özeliklerin yeterince gelişmemesi: Ayrıca yaş, iyi ısınmama, hazır olamama.
• Koordinasyon Bozuklukları: Özellikle tekniğin bozuk olması, agonist ve antagonist çalışan kasların kuvvet ve uzunluk bakımından dengesiz olması
• Psikolojik Faktörler: Özellikle Konsantrasyon yetersizliği
• Çevresel Faktörler:Zemin , iklim vb.
Vücudun tamir kapasitesi
Her türlü sportif aktivasyonda, organizmada mikrotravmalara bağlı küçük yaralanmalar oluşmaktadır. Sporcunun yeni bir yükleme ile hedef performansa ulaşabilmesi için bu yaralanmaların bir sonraki antrenmana kadar iyileşmiş olması gerekmektedir.Eğer yenilenme (tamir), küçük yaralanmaların oluşma hızından daha yavaşsa, sporcu bir süre sonra aşırı kullanım yaralanmaları ile karşı karşıya kalabilmektedir.(Krivickas L.S. Anatomical factors associated with overuse sports injuries. Sports Med.;24(2):132-146, 1997. )
Vücudun tamir kapasitesi
Endokrin sistem;
Sportif aktiviteler sırasında organizma üzerinde günlük alışık olduğu yükler dışında bir yüklenme gerçekleştirilmektedir.Vücudun, maruz kaldığı aşırı yüklenmeye karşı fonksiyonel cevabını hazırlayan sinir sistemi ve endokrin (hormonal) sistemdir. Tükrük ve kanlarında testosteron ve bazal kortizol bakılan erkek sporcuların hormon seviyeleri ile performansları arasında ilişki bulunmuştur. (Clinical Physiology;16:317-322, 1996).
Bazal kortizolu yüksek testosteronu düşük sporcuların daha yüksek aerobik kapasiteye sahip oldukları belirtilirken testosteron miktarı ile kuvvet arasında da pozitif bir korelasyon olduğu gösterilmiş.(Sports Med.;17(2):85-91, 1995.)
Vücudun Tamir Kapasitesi
Otonom sinir sistemi;
Sporcunun, yapılan antrenman programına uyumu ve cevabı, antrenmanın sıklığı ve şiddeti gibi değişkenlerle birlikte ciddi olarak otonom sinir sistemi aktivasyonu ile de ilişkilidir.(Dündar U. Antrenman teorisi. İzmir, 1994.) Bu aktivasyona bağlı iki tip sporcu profili iki uçta yer almaktadır. Birinci tipte kısa zamanda form tutan ve formunun zirvesinde kısa süre kalabilen sporcular bulunmaktadır. (Stutgart: Fischer, 1983.) Performansları sezon boyunca birkaç defa zirve yapar.Genellikle genç sporculardır.
İkinci tipteki sporcular ise form tutmak için daha uzun süreye ihtiyaç duyarlar. Sportif performans değerleri birinci tipe göre çok daha yavaş yükselme eğiliminde olup, optimal performans seviyesinde değişiklik olmadan veya küçük oynamalarla çok uzun süre formda kalabilirler. Üstelik performanstaki gerilemeleri de ani olmaz
Vücudun Tamir Kapasitesi
Biyolojik ritim;
İnsan organizması, fizyolojik olaylar, beslenme, metabolizma olayları ve yaşam alışkanlıklarına bağlı olarak gelişen günlük bir ritme sahiptir. Gün içinde bu ritme bağlı olarak, atletik performansın tavan yaptığı iki periyod bulunmaktadır. Bunlar, öğleden hemen önceki saatlere ve öğleden sonra diliminin son saatlerine denk gelmektedir. Organizma bu ritmi mümkün olduğunca kararlı ve sabit tutma çabası içindedir ve bu nedenle düzen çok zor değiştirilebilir
Antrenman Planlaması Mutlaka hazırlık evresi içermelidir ve tamamlayıcı tüm kısımlar kullanmalıdır.
Kullanılan adımlar birbirini takiben gerçekleştirilmelidir.
Süper kompenzasyon(Fazla tamlama)
Bir fiziksel aktivite sırasında, insan organizması içindeki çeşitli maddeler kullanılmaya bağlı olarak eksilir. Jakowlew’e göre fiziksel aktivite sırasında oluşan bu eksilmenin, aktivite ardından tamamlanması eksilenden daha fazla olmaktadır. Bu olaya süper kompenzasyon (fazla tamlama) adı verilir.
Tek Antrenman Yüklenmesi
Artan Yüklenme Miktarı
Artan Yüklenme ve Plato
Detraining
Detraining; düzenli antrenman yüklenmesine bağlı olarak kazanılan performans gelişiminin yetersiz antrenman miktarı sonucunda gerilemesi ya da kaybedilmesi durumudur.
Antrenmanın azaltılması veya bırakılması durumunda, kasın kapiler yoğunluğu, oksidatif enzim aktivitesi, glikojen sentez aktivitesi, mitokonride ATP üretimi, kas fibrili kesit alanı miktarı, EMG aktivitesi ve kuvvet-güç performansı ilk 4 hafta içerisinde %8 ile %50 arasında kayba uğrar.
Dayanıklılık; verili bir egzersiz şiddetinde kassal yorgunluk olmaksızın veya yorgunluğa rağmen alıştırmayı uzun süre devam ettirebilme özelliği olarak tanımlanır.
1. Lokal(kassal) dayanıklılık, bir ya da birkaç bölgesel kas grubunun devreye girdiği fiziksel hareketlerde egzersizin şiddetini uzun süre sürdürebilme yetisidir.
2. Genel dayanıklılık ise, hareketlerin daha büyük kas gruplarının katılımıyla uygulandığı egzersizlerde enerji oluşumu kasta depolu olan madde (glikojen ve yağ) miktarına ve dokuya iletilen oksijene bağımlıdır.
• Aerobik Dayanıklılık - fosfojen (alaktik sistem) ve anaerobik glikoliz (laktik sistem)
• Anaerobik Dayanıklılık - oksidatif 120sn ve üzeri
Dayanıklılık Antrenmanı
Kuvvet Antrenmanı
Kuvvet, içsel (kassal vb.) ve dışsal (yerçekimi kuvveti, sürtünme kuvveti vb.) dirençleri aşmayı sağlayan sinir-kas özelliği olarak tanımlanabilir.
• Maksimum Kuvvet
Sinir-kas sisteminin istemli bir kasılma sonucu ortaya çıkardığı en büyük kuvvettir.
• Kuvvette Devamlılık
Uzun süreli birçok kez tekrarlanan kasılmalarda sinir-kas sisteminin yorgunluğa karşı koyabilme yetisidir.
• Çabuk Kuvvet (Güç)
Sinir-kas sisteminin yüksek hızda bir kasılmayla dış dirençleri yenebilme yeteneğidir. Dolayısıyla güç, hızlı bir şekilde yüksek düzeyde iş üretebilme yeteneği olarak tanımlanır.
