sosyal bilgiler inceleme kilavuzu - pegem.net · yrd. doç. dr. bülent akbaba konu alani ders...

Adnan AltunBahadır Kılcan

Bülent AkbabaBülent Aksoy

Cem�l Cah�t Yeş�lbursaDen�z Tonga

Ercenk HamaratF�tnat Gürg�l

Gökçe KılıçoğluMahmut Erdem

Murat KeçeOsman Çepn�

Osman SabancıSal�h Uslu

Selahatt�n KaymakcıSelman Ablak

S�bel OğuzTazegül Dem�r

Ed�tör: Bülent Akbaba

konu alanı ders kitabıinceleme kılavuzu

SOSYAL BİLGİLER

Yrd. Doç. Dr. Bülent AKBABA

KONU ALANI DERS KITABI İNCELEME KILAVUZUSOSYAL BILGILER

ISBN 978-605-364-574-0

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2013, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Eylül 2013, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Selcan ArslanDizgi-Grafik Tasarım: Cemal İnceoğlu

Kapak Tasarımı: Didem KestekBaskı: Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi

Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15İSKİTLER/ANKARA

(0312-384 34 35)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 25744

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

E-ileti: [email protected]

ÖN SÖZ

Yüksek Öğretim Kurulu, eğitim fakültelerinin müfredatlarına eklediği “Konu

Alanı Ders Kitabı İncelemesi” dersi ile ders kitaplarının kullanımı ve değerlendi-

rilmesine yönelik yeterliklerin öğretmen adaylarına kazandırılmasını amaçlamış-

tır. 2004 yılında başlayan ve güncellemeleri devam eden sosyal bilgiler öğretim

programlarına göre tasarlanmış sosyal bilgiler ders kitaplarının içeriği, fiziksel

özellikleri, görsel ve yazılı unsurları ile ölçme-değerlendirme etkinliklerinin ni-

teliğinin değerlendirilmesi, öğretmenler ve öğretmen adayları için gerekli yeter-

liklerdendir.

Ülkemizdeki ilk ve ortaokul öğretim programları değişikliklerinin üzerinden

uzun bir zaman geçmiş olmasına rağmen bu programlara göre hazırlanan sosyal

bilgiler ders kitaplarını incelemeye rehberlik edecek bir kılavuz kitabın eksikliği,

bizi bu eseri ortaya çıkarmaya sevk etmiştir.

Kitabın yazarları, ilgili bölümün kuramsal çerçevesini özetlemekle birlikte

ders kitaplarından örnekleri de tahlil ederek bu kılavuzu kullanacak bireylere, uy-

gulamaya dönük bir materyal sunmayı amaçlamışlardır. Bu eserde incelenen sos-

yal bilgiler ders kitapları, özel yayınevleri tarafından yayımlanan ders kitaplarına

ulaşma konusundaki sıkıntılar yüzünden sadece Millî Eğitim Bakanlığı tarafından

yayımlanan sosyal bilgiler ders kitapları arasından seçilmiştir. İncelenen ders ki-

taplarına yönelik eleştirilerin kurumla ve ders kitaplarının yazarlarıyla hiçbir ilgisi

yoktur. Buradaki temel amaç öğretmenlere ve öğretmen adaylarına ders kitapları-

nı incelemeye yönelik örnekler sunmaktır.

Bu eserin ortaya çıkması için çaba sarf eden tüm meslektaşlarıma ve kitabın

basımını üstlenen PegemA Yayıncılık çalışanlarına teşekkürü bir borç bilirim.

Güzel ülkemizin güzel çocuklarına yol gösteren, gözlerinde ışık, gönüllerinde

sevgi olan tüm sosyal bilgiler öğretmenlerine ve öğretmen adaylarına katkı sağla-

ması temennisiyle…

Yrd.Doç.Dr. Bülent AKBABA

Ankara, Eylül 2013

BÖLÜMLER VE YAZARLAR

1. Bölüm

Yrd. Doç. Dr. Adnan ALTUN

Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal

Bilgiler Eğitimi ABD, 14280 Merkez/ BOLU

2. Bölüm

Arş. Gör. Dr. Murat KEÇE

Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler

Eğitimi ABD, Güre Mevkii Merkez / GİRESUN

3. Bölüm

Arş. Gör. Selman ABLAK

Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler

Eğitimi ABD, Teknikokullar/ANKARA

4. Bölüm

Dr. Bahadır KILCAN

Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalı

Sosyal Bilgiler Eğitimi Bilim Dalı

Arş. Gör. Dr. Murat KEÇE

Giresun Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler

Eğitimi ABD, Güre Mevkii Merkez / GİRESUN

Arş. Gör. Osman ÇEPNİKarabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya Bölümü

5. Bölüm

Yrd. Doç. Dr. Tazegül DEMİR

Ka" as Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Türkçe Eğitimi Bölümü, Kars

6. Bölüm

Öğr. Gör. Dr. Cemil Cahit YEŞİLBURSA


Eğitimi ABD, 06500 Teknikokullar/ANKARA

Arş. Gör. Osman SABANCI



Arş. Gör. Ercenk HAMARAT



7. Bölüm

Mahmut ERDEM Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İlköğretim Bölümü, Sosyal

Bilgiler Eğitimi ABD, Doktora Öğrencisi

8. BölümYrd. Doç. Dr. Bülent AKBABA

Yrd. Doç. Dr. Bülent AKBABA, Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, İlköğre-

tim Bölümü, Sosyal Bilgiler Öğretmenliği ABD, 06500 Teknikokullar/ANKARA

9. BölümYrd. Doç. Dr. Sibel OĞUZ

Kastamonu Üniversitesi Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler

ABD, Kastamonu

10. BölümDr. Bahadır KILCAN

Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İlköğretim Anabilim Dalı

Sosyal Bilgiler Eğitimi Bilim Dalı

11. BölümÖğr. Gör. Dr. Gökçe KILIÇOĞLU


Eğitimi ABD, Teknikokullar-Yenimahalle/ANKARA

12. BölümArş. Gör. Salih USLU

Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi ABD, 06500 Teknikokullar/ANKARA

13. Bölüm

Yrd. Doç. Dr. Selahattin KAYMAKCI

Karadeniz Teknik Üniversitesi, Fatih Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü,

Sosyal Bilgiler Eğitimi ABD, 61330 Söğütlü-Akçaabat/TRABZON

14. Bölüm

Arş. Gör. Fitnat GÜRGİL

Bartın Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler

Eğitimi ABD, 74100 - BARTIN

15. Bölüm

Arş. Gör. Dr. Deniz TONGA

Aksaray Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler

Eğitimi ABD, Aksaray

Yrd. Doç. Dr. Bülent AKSOY


Eğitimi ABD, Teknikokullar/Ankara

16. Bölüm


Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü ,Sosyal Bilgiler

Öğretmenliği ABD, 06500 Teknikokullar/ANKARA

İÇİNDEKİLER

Ön Söz .....................................................................................................................................................iii

Bölümler ve Yazarlar .............................................................................................................................. v

1. BÖLÜMYapılandırmacı Yaklaşım, Sosyal Bilgiler Programları ve

Ders KitaplarıYrd.Doç.Dr. Adnan ALTUN

Giriş .......................................................................................................................................................... 2

1. Yapılandırmacı Yaklaşım ................................................................................................................... 3

Bilişsel Yapılandırmacılık ............................................................................................................. 4

Radikal Yapılandırmacılık ........................................................................................................... 5

Sosyal Yapılandırmacılık .............................................................................................................. 6

2. Sosyal Bilgiler Programları ............................................................................................................ 10

Programın Vizyonu .................................................................................................................... 12

Programın Temel Yaklaşımı ...................................................................................................... 12

Programın Temel Ögeleri .......................................................................................................... 13

3. Ders Kitabı ........................................................................................................................................ 17

4. Ders Kitabındaki Öğrenme-Öğretme Süreci ................................................................................ 20

5. Öğrenci Çalışma Kitabındaki Öğrenme-Öğretme Süreci ........................................................... 22

6. Öğretmen Kılavuz Kitabında Öğrenme-Öğretme Süreci ........................................................... 24

Değerlendirme Soruları ....................................................................................................................... 26

Kaynakça................................................................................................................................................ 26

ixİçindekiler

2. BÖLÜMSosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Öğrenme-Öğretme Süreci

Dr. Murat KEÇE

Giriş ........................................................................................................................................................ 30

Öğretme-Öğrenme Süreçleri .............................................................................................................. 30

Giriş Bölümü ......................................................................................................................................... 32

Gelişme Bölümü ................................................................................................................................... 34

Sonuç Bölümü ....................................................................................................................................... 36

Yapısalcı Öğrenme Kuramı ve Öğretme-Öğrenme Süreçleri ......................................................... 38

Sosyal Bilgiler Ders Kitapları ve Yapılandırmacı Öğrenme-Öğretme Ortamı ............................ 39

Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Etkinlikler .................................................................................... 40

Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Bulunması Gereken Nitelikler .................................................. 41

Sonuç ...................................................................................................................................................... 48


Kaynaklar ............................................................................................................................................... 49

3. BÖLÜMSosyal Bilgiler Ders Kitaplarının Biçimsel Özellikleri

Arş.Gör. Selman ABLAK

Giriş ....................................................................................................................................................... 52

1. Kâğıt Kalitesi ..................................................................................................................................... 53

2. Kitap Kapağı ...................................................................................................................................... 55

3. Cilt ...................................................................................................................................................... 56

4. Kitabın Ebadı .................................................................................................................................... 58

5. Kitabın Forma Sayısı ........................................................................................................................ 58

6. Kitabın Baskı Kalitesi ....................................................................................................................... 59

7. Yazı Tipleri (Font) ve Büyüklükleri (Punto) ................................................................................. 60

8. Boşluklar ............................................................................................................................................ 62

9. Ders Kitabında Bulunması Gereken Tanıtım Bilgileri ................................................................ 63

10. Ders Kitabında Bulunması Gereken Zorunlu Bölümler ........................................................... 65

11. Ders Kitabı İçeriğiyle İlgili Bölümler ........................................................................................... 67

Sonuç ...................................................................................................................................................... 76


Kaynakça................................................................................................................................................ 77

x Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Sosyal Bilgiler

4. BÖLÜMSosyal Bilgiler Kitaplarında Bilimsel İçerik

Dr. Bahadır KILCANDr. Murat KEÇE

Arş. Gör. Osman ÇEPNİ

Giriş ........................................................................................................................................................ 79

Konu Alanı Bilgisi ................................................................................................................................ 81

Bilgi Türlerinin Aktarım Şekilleri ...................................................................................................... 83

Hatalı Genelleme .................................................................................................................................. 91

Bilgilerin Doğruluğu ve Güncelliği .................................................................................................... 92

Ders Kitaplarında Tartışmalı Konular ve Ideolojik Yaklaşımlar .................................................... 97

Sonuç ....................................................................................................................................................100

Kaynakça..............................................................................................................................................101

5. BÖLÜM Sosyal Bilgiler Kitaplarında Dil ve Anlatım

Yrd.Doç.Dr. Tazegül DEMİR

Giriş ......................................................................................................................................................106

1. Yazım Kuralları ve Sıklıkla Yapılan Imla Hataları .....................................................................107

2. Noktalama Işaretleri .......................................................................................................................111

3. Okunabilirlik ...................................................................................................................................117

4. Anlatım Özellikleri.........................................................................................................................121

5. Sosyal Bilgiler Ders Kitabı Dil ve Anlatım Değerlendirme Formu .........................................123

6. Örnek Değerlendirme ....................................................................................................................123

Sonuç ....................................................................................................................................................141

Değerlendirme Soruları .....................................................................................................................143

Kaynaklar .............................................................................................................................................143

6. BÖLÜMSosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Edebi Ürünlerin Kullanımı

Öğr. Gör. Dr. Cemil Cahit YEŞİLBURSAArş. Gör. Osman SABANCI

Arş. Gör. Ercenk HAMARAT

Giriş ......................................................................................................................................................146

1. Sözlü Ürünler ..................................................................................................................................147

2. Yazılı Ürünler ..................................................................................................................................167

3. Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Edebî Ürünler .......................................................................181

Sonuç ....................................................................................................................................................202


Kaynakça..............................................................................................................................................203

xiİçindekiler

7. BÖLÜMSosyal Bilgiler Ders Kitaplarında

Biyogra� KullanımıMahmut ERDEM

Giriş ......................................................................................................................................................208

Biyogra� Nedir? .................................................................................................................................209

Biyogra� nin Tarihsel Gelişimi ..........................................................................................................210

Biyogra� lerin Yararları Nelerdir? .....................................................................................................210

Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Biyogra� lerin Kullanımı ..........................................................211

4. Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Biyogra� Kullanımı .....................................................212




Sonuç ....................................................................................................................................................230


Kaynakça..............................................................................................................................................230

8. BÖLÜMSosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Görsel Kaynakların Kullanımı


Giriş ......................................................................................................................................................234

Resim ....................................................................................................................................................235

Fotoğraf ................................................................................................................................................244

Karikatür ..............................................................................................................................................251

Harita ...................................................................................................................................................256

Gazete ...................................................................................................................................................260

Minyatür ..............................................................................................................................................263

Gravür ..................................................................................................................................................265

Zaman Şeritleri ...................................................................................................................................267

Gra� k ...................................................................................................................................................270

Belge .....................................................................................................................................................273


Kaynakça..............................................................................................................................................276

xii Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Sosyal Bilgiler

9. BÖLÜMSosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Beceri Öğretimi

Yrd. Doç. Dr. Sibel OĞUZ

1. Beceri Kavramı ...............................................................................................................................280

2. Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Becerilerin Öğretimi ............................................................281

2.1. Dördüncü Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Beceri Öğretimi ...........................281

2.2. Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Beceri Öğretimi .................................288

2.3. Altıncı Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Beceri Öğretimi .................................296

2.4. Yedinci Sınıf Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Beceri Öğretimi ................................303

Sonuç ....................................................................................................................................................308

Kaynakça..............................................................................................................................................309

10. BÖLÜMSosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Değer Öğretimi

Dr. Bahadır KILCAN

1. Değer Kavramı Ve Değer Eğitimi .................................................................................................311

2. Değer Eğitimi Yaklaşımları ve Bu Yaklaşımlar Açısından, Sosyal Bilgiler 4. - 5. Ve 6. - 7. Sınıf Ders Kitaplarında Değer Eğitimi ........................................312

Sonuç ....................................................................................................................................................322

Kaynakça..............................................................................................................................................322

11. BÖLÜMKavram ve Kavram Öğretimi

Öğr. Gör. Dr. Gökçe KILIÇOĞLU

Giriş ......................................................................................................................................................327

Kavram Terimi Ve Özellikleri ...........................................................................................................328

Kavramların Özellikleri .....................................................................................................................330

Kavramların Sını! andırılması ..........................................................................................................331

Sosyal Bilgiler Dersinde Kavramların Önemi ................................................................................332

Kavram Öğrenme ...............................................................................................................................337

Kavram Öğretim Yöntemleri ...........................................................................................................341

Sonuç ....................................................................................................................................................347


Kaynakça..............................................................................................................................................348

xiiiİçindekiler

12. BÖLÜMSosyal Bilgiler Ders Kitaplarında

Atatürkçülük Konularının Öğretimi Arş.Gör.Salih USLU

Giriş ......................................................................................................................................................352

Sosyal Bilgiler Ve Atatürkçülük Konuları .......................................................................................353

Atatürkçülükle Ilgili Konuların Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarına Yansıması ..............................369

Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Atatürkçülük Konularıyla Ilgili Kavramlar ...........................375

Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Atatürkçülük Konularıyla Ilgili Ölçme ve Değerlendirme .........................................................................................................388

Sonuç ....................................................................................................................................................390


Kaynakça..............................................................................................................................................392

13. BÖLÜMSosyal Bilgiler Ders Kitaplarında İlişkilendirmeler

Yrd.Doç.Dr. Selahattin KAYMAKCI

Giriş ......................................................................................................................................................396

1. Sosyal Bilgiler Öğretim Programında Ilişkilendirmeler ...........................................................397

2. Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Ilişkilendirmelerin Sunumu ................................................400

Sonuç ....................................................................................................................................................409


Kaynak .................................................................................................................................................411

14. BÖLÜMSosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Güncellik

Arş. Gör. Fitnat GÜRGİL

Giriş ......................................................................................................................................................413

Güncel Konuların/ Olayların Öğretimi ...........................................................................................415

Sonuç ....................................................................................................................................................428


Kaynakça..............................................................................................................................................429

xiv Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Sosyal Bilgiler

15. BÖLÜMSosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Ölçme Ve Değerlendirme

Arş. Gör. Dr. Deniz TONGAYrd. Doç. Dr. Bülent AKSOY

Giriş ......................................................................................................................................................431

1. Ölçme ...............................................................................................................................................432

2. Değerlendirme ................................................................................................................................433

Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarında Kullanılan Ölçme ve Değerlendirme Araçları ......................434

1. Çoktan Seçmeli Maddeler .............................................................................................................434

2. Doğru Yanlış Maddeleri ................................................................................................................435

3. Eşleştirmeli Maddeler ....................................................................................................................437

4. Yazılı Sınavlar (Açık Uçlu Sorular) ..............................................................................................437

5. Öz Değerlendirme Formu: ...........................................................................................................438

6. Performans Değerlendirme...........................................................................................................439

7. Dereceli Puanlama Anahtarı (Rubric): .......................................................................................439

8. Portfolyo ..........................................................................................................................................440

Sosyal Bilgiler Ders Kitaplarından Örnekler ..................................................................................441

Sonuç ....................................................................................................................................................453


Kaynakça..............................................................................................................................................454

16. BÖLÜMSosyal Bilgiler Ders Kitaplarını Değerlendirme Formunun Geliştirilmesi

Yrd.Doç.Dr. Bülent AKBABA

Giriş ......................................................................................................................................................457

Araştırmanın Amacı ..........................................................................................................................460

Yöntem .................................................................................................................................................460

Çalışma Grubu ....................................................................................................................................460

Değerlendirme Formunun Geliştirilme Süreci ..............................................................................461

Verilerin Analizi .................................................................................................................................462

Bulgular ve Yorum ..............................................................................................................................462

Sonuçlar ...............................................................................................................................................469


Kaynakça..............................................................................................................................................470

Yrd. Doç. Dr. Adnan ALTUN1

Genç anne ağlamaları karşısında sabırla çocuğunu susturmaya çalışmaktadır. Fakat anneanne sabredemez; kızına biraz da sert

bir tavırla çocuğun açlıktan perişan olduğunu söyler. Genç anne üç saatte bir beslenmesi gerektiği ve bu nedenle de henüz uygun zamanın gelmediği cevabını verir. Bu kanıya nasıl vardığını sorması üzerine anneanne, kızından çocuk gelişimi ile ilgili okuduğu kitapta böyle yazdığı yanıtını alır. Bu durum karşısında anneanne manidar bir cevap verir: Kızım! Her çocuğun kitabı ayrı yazılır!”2

Nezaket Yılmaz (1940-1997)

2

Bu bölüm sonunda aşağıdaki kazanımları gerçekleştirmeniz beklenmektedir:

• Sosyal bilgiler öğretiminde yapılandırmacı yaklaşımın yerini ve önemini açıklar.

• Sosyal bilgiler öğretim programlarına yönelik gerekli bilgilere sahip olur.

• Sosyal bilgiler öğrenme ve öğretme sürecinde ders kitabının rolünü değerlendirir.

• Sosyal bilgiler öğrenme ve öğretme sürecinde öğrenci çalışma kitabının rolünü değerlendirir.

• Sosyal bilgiler öğrenme ve öğretme sürecinde öğretmen kılavuz kitabının rolü-nü değerlendirir.

1 Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sosyal Bilgiler Eğitimi ABD, 14280 Merkez/ BOLU; e-posta: [email protected]

2 Bu anıyı paylaşmayı kabul eden yengem Vildan ÖZDEMİROĞLU’na çok teşekkür ediyor, annesi Nezaket Yılmaz’ı rahmetle anıyorum.

BÖLÜM 1

Yapılandırmacı Yaklaşım, Sosyal Bilgiler Programları ve Ders

Kitapları

GİRİŞ

Bugün sosyal bilimler dediğimiz şey, kuşaktan kuşağa aktarılan bilgeliğin miras-çısıdır. Sosyal bilim modern dünyaya ait bir tanımlamadır. Kökleri 16. yüzyıldan beri olgunluğa erişmekte olan ve modern dünyaya ait, ampirik olarak doğrulanan sistemli bilgi üretme çabasına dayanır. Aynı zamanda köklerinde bilgi sevgisi yer alır (Gulbenkian Komisyonu, 2005: 12).

18. ve 19. yüzyıllarda doğup, gelişmeye başlayan sosyal bilimler, bilimsel bir statü edinme ve toplum ve insan hayatında pratik bir rol oynama amacına sahip-tiler. Sosyal bilimlerin öncüleri arasında sayılan Fransız Saint-Simon doğal dünya-nın bilimleri gibi olan bir “toplum bilimi” kurmayı hayal etmiştir. Bu bilim sosyal dünyadaki olayları düzenleme ve denetlemede kullanılacaktı. Saint-Simon’un bu görüşleri daha sonra bir başka Fransız düşünürü olan Auguste Comte tarafından geliştirilmiştir. Comte’a göre sosyal bilimler doğal bilimlerin yöntemlerini kullan-malıdırlar. Görüldüğü gibi sosyal bilimler gelişmeye başladığında bu alanda çalı-şanlar kendilerini temel (fen, doğa) bilimlerin yukarıda daha önce değindiğimiz pozitivist paradigmasına kaptırmışlardı (Altunışık ve diğerleri, 2010). Comte’un sosyolojiyi “sosyal fizik” olarak adlandırması da bu sebeptendir. Doğa bilimlerinin başarılarından etkilenmişler ve aynı yöntemlerle sosyal bilimlerin de sürekli geli-şerek bir kesinliğe ulaşacağını varsaymışlardır. Başka bir ifadeyle sosyal bilimlerin felsefesini ve metodolojisini oluşturmak yerine doğa bilimlerinin pozitivist para-digmasını ödünç almayı tercih etmişlerdir.

Pozitivist paradigmanın mantığını Fransız aydınlanma filozofu Condorcet’in (1743-1794) şu sözlerinde görmek mümkündür: “Neredeyse bütünüyle bizim dö-nemimizde yaratılan ve hedefi bizzat insan olan ve doğrudan insanının mutluluğu-nu amaçlayan bu bilimler, kesinlikle fiziksel bilimlerden aşağı kalmayan bir ilerleme yaşayacaklardır. Bizden sonra gelenlerin bilgi ve aydınlanmada bizi aşmaları dü-şüncesinin bir yanılsama olmaması fikri o kadar güzel ki. Moral bilimlerin doğası üzerine düşünürken insan onların da fiziki bilimler gibi olguların gözlemlenmesiyle temellendirildiklerine göre aynı yöntemi izlemesi gerektiğini görmeden edemiyor. Aynı şekilde kesin ve hassas bir dil bulmalı ve aynı kesinlik derecesine ulaşmalılar” (Gerring, 2001: xi; akt. Şimşek, 2007: 25).

Bununla birlikte zamanla pozitivist paradigmayı eleştiren veya buna kar-şı çıkan farklı paradigmalar ortaya çıkmıştır. Eleştiren kuram, eleştirel feminist araştırma, postmodern paradigmalar ve yorumlamacı paradigma örnek olarak gösterilebilir. Yorumlamacı gelenekteki ontolojik inanç, gerçeğin sosyal ortam-da oluştuğu, karmaşık olduğu ve sürekli değiştiği bir dünya görüşünü savunur. O halde, bir şeyi bilmenin önemi, insanların bazı nesneleri, olayları, davranışları,

2 Konu Alanı Ders Kitabı İnceleme Kılavuzu Sosyal Bilgiler

algıları vb. nasıl yorumladıkları ve nasıl anlamlandırdıklarıdır. Bu yapılandırılmış gerçeklerin yalnızca bireyin aklında değil, bireysel algıların dil ve daha geniş bir toplumun düşünceleri ile karşılıklı alışveriş içinde olduğu sosyal yapıların içinde de var olduğu kabul edilir (Glesne, 2012: 9). Arka planında Avrupa merkezli mey-dana gelen modernleşme çabalarının, özelde siyasal anlamda idarecilerin değil halkın fikrinin öne çıktığı monarşiden demokrasiye geçiş sürecinin farklı alan-lara da yansıması olarak nitelendirilebilecek bu paradigma değişimi birçok alan-da kendini göstermiştir. Örneğin iletişim araştırmalarının gelişimine bakılacak olursa sürecin medyanın merkeze alındığı ve bireyin pasif bir alıcı gibi görüldüğü “etki araştırmasından”; anlamı izleyicinin ya da başka bir ifadeyle her izleyicinin kendi anlamını kendisinin ürettiği ileri süren “alımlama araştırmasına” doğru bir gelişim gösterdiği görülmektedir. Sosyal bilimlerin doğasına daha fazla hitap eden bilim alanındaki bu yeni paradigma eğitim alanında da etkisini göstermiş ve yapı-landırmacılık adını almıştır.

1. YAPILANDIRMACI YAKLAŞIM

“İstatiksel olarak her şey açıklanabilir, kişisel olarak her şey karmaşık bir hal alır” (Pennac, 2010).

Hızla yayılan yapılandırmacı yaklaşım yeni değildir. Temelini felsefe ve psikoloji-den alan bir yaklaşımdır (Fosnot, 1992). Socrates, “öğretmen ve öğrenenler, kar-şılıklı konuşup sorular sorarak ruhlarında gizli bulunan bilgiyi yorumlamalı ve oluşturmalıdırlar” fikrini savunduğundan ilk büyük yapılandırmacı olarak kabul edilebilir. Yakın geçmişte felsefeciler, psikologlar ve eğitimciler diğer sosyal bilim dallarında olduğu gibi bireyin doğa ve toplumla ilişkisini anlamaya çalışmış ve temel soruları yeniden düzenlemeye çalışmışlardır. Bilginin doğası ve dolayısıyla öğrenme, yapılandırmacılığın temel dayanağı olmuştur (Brooks & Brooks, 1993; akt. Erdem ve Demirel, 2002).

Öğrenme felsefesi olarak yapılandırmacılık; 18. yüzyılda insanların, ken-di kendilerine ne yapılandırırlarsa onu anlayabildiklerini söyleyen felsefeci Gi-ambatista Vico’nun çalışmalarına kadar uzanır. Vico 1710’da “bir şeyi bilen onu açıklayabilendir” ifadesini kullanmıştır. Daha sonra, İ. Kant, bu düşünceyi geliş-tirerek, bilgiyi almada insanın pasif olmadığını dile getirmiştir. Ve birçok filozof ve eğitimbilimci bu düşünceler üzerinde çalışmıştır (Özden, 2006). İnsanın pasif olmaması; siyasal süreçlere aktif olarak katılan bir vatandaş, ihtiyaç ve istekleri-ni ayırt edebilen bilinçli bir tüketici, kendi anlamını kendi üreten izleyici, bilgiyi sorgulayan ve yeniden üreten bir öğrenci… Bunların her biri yeni paradigmanın uzantıları değil mi?

Yapılandırmacı Yaklaşım, Sosyal Bilgiler Programları ve Ders Kitapları 3

sosyal bilgiler inceleme kilavuzu - pegem.net · yrd. doç. dr. bülent akbaba konu alani ders...

Documents