UNIVERZITET U SARAJEVUFAKULTET POLITIČKIH NAUKA SARAJEVO

ODSJEK SOCIOLOGIJA

Anthony Giddens: „SOCIOLOGIJA“

STUDENT: PROFESOR:

Igor Iličić Prof.dr. Nijaz MusabegovićIndex br: 919Vanredan student

Sarajevo, februar 2010.1. UVOD

Danjašnji svijet prepun je briga, ali i obećanja za našu budućnost. To je svijet prepun promjena, dubokih sukoba, društvenih podjela koje postaju sve veće i veće te pogubnog čovjekovog uticaja na prirodno okruženje pospješenog razvojem tehnologije. Pored svih ovih negativnosti, današnji svijet nam pruža mogućnost da upravljamo svojom sudbinom i da svoj svijet učinimo boljim, što nije bio slučaj sa ranijim generacijama.

Zašto su uslovi u kojima mi živimo toliko različiti od odnih u kojima su življeli naši roditelji i njihovi roditelji? U kojem će se pravcu odigravati promjene u budućnosti? Kako je, na kraju krajeva, i došlo do ovakvog svijeta u kojem živimo? Ovo su pitanja koja se najviše istražuju u sociologiji, naučnoj oblasti koja ima temeljnu ulogu u savremenoj intelektualnoj kulturi.

Sociologija proučava društevni život čovjeka, grupe i društva. To je zanimljiva i izazovna nauka jer je njen predmet proučavanja naše sopstveno ponašanje kao društvenih bića. 1

2. ŠTA JE SOCIOLOGIJA?

Razmišljati na sociološki način, znači u stvari, imati šire poglede na svijet, odnosno njegovati sopstvenu maštu. Sociolog je neko ko je u stanju da posmatra stvari u jednom širem, društvenom kontekstu oslobođen neposrednog uticaja najužih okolnosti. Bavljenje sociologijom zavisi od „sociološke imaginacije“ kako je naziva K. Rajt Mils, čuveni američki autor.

Sociološka imaginacija nam omogućava da uvidimo da mnogi događaji, koji se tiču pojedinca u stvari, odraz mnogo širih fenomena. Npr. razvod. Iako je to prilično lična stvar, prema Milsu – lična nevolja, on je i problem današnjeg zapadnog društva.

Iako na sve nas utiču društveni konteksti u kojima se nalazimo, niko od nas nije njima naprosto određen u svom ponašanju. Mi imamo i stvaramo našu sopstvenu individualnost. Upravo je i predmet socilogije da istražuje veze između toga šta društvo čini od nas i šta mi činimo sa samim sobom. 2

Sociologija ima mnogo praktičnih implikacija u našim životima. Kao prvo, omogućava nam da posmatramo društveni svijet iz drugačijih uglova od našeg sopstvenog. Pod dva, sociološka istraživanja pružaju praktičnu pomoć u vrednovanju rezultata inicijativa socijalne politike. Treće i najvažnije je da nam sociologija može omogućiti bolje razumijevanje našeg „ja“, odnosno samoprosvijećenost. Što više znamo zašto postupamo na način na koji postupamo, i o tome kako sveukupno društvo utiče na nas, prije ćemo biti u stanju da utičemo na svoju budućnost.

Raznolikost pristupa je ono što krasi sociologiju. Ona nikada nije bila disciplina u kojoj postoji skup ideja prihvatljiv svima. Sociolozi se često ne slažu među sobom o načinu izučavanja ljudskog ponašanja i kako na najbolji način prikazati rezultate proučavanja.

1 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 22 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 5

2

Objektivno i sistematsko pručavanje ljudskog ponašanja i društva javlja se tek u drugoj polovini 18. vijeka. Ključni prodor u tom pogledu je bilo korištenje nauke da bi se razumio svijet koji nas okružuje. U raznim oblastima tradicinalna i religijski zasnovana objašnjenja bila su zamjenjena racionalnim i kritičkim pristupima u sticanju znanja. Podlogu za nastanak sociologije omogućio je čitav niz promjena izazvanih dvjema velikim revolucijama u Evropi 18. i 19. vijeka – francuskom buržoaskom revolucijom i industrijskom revolucijom. Trijumf svjetovnih ideja u francuskoj revoluciji kao i migracije radnika sa sela u gradove, izazvano industrijskom revolucijom, dovodi do stvaranja novih oblika društvenih odnosa, što potiče pionire sociološke misli da razviju novo shvatanje kako društvenog tako i prirodnog svijeta. Pitanja kao što su: Šta je ljudska priroda? Zašto je društvo ustrojeno tako kao jeste?Kako i zašto se društva mijenjaju? –i danas zaokupljaju sociologe.

2.1. Rani teoretičari

Posebno mjesto među utemeljiteljima sociologije pripada Ogistu Kontu (1798-1857), ako ni zbog čega drugog, ona barem zbog toga jer je on izmislio riječ „sociologija“. U početku je i on koristio izraz „društvena fizika“ ali je htio da napravi razliku između sojih misli i misli ostalih pa je počeo da koristi izraz „sociologija“. Njegova vizija sociologije jeste sociologija kao pozitivna nauka. Vjerovao je da i sociologija treba da koristi iste stroge naučne metoda u izučavanju društva kao hemija ili fizika pri ispitivanju fizičkog svijeta. Prema njegovom zakonu o tri stupnja, ljudi su, u nastojanju da shvate svijet, prošli kroz teološku, metafizičku i pozitivnu fazu. U skladu s tim, Kont je smatrao da će se sociologija posljednja od nauka razviti, da će se nadovezati na hemiju, fiziku i biologiju te da će biti najznačajnija i najsloženija od svih nauka. Kont se zalagao za uspostavljanje religije „humaniteta“ koja bi napustila vjeru i dogmu u korist nauke a sociologija bi bila njena srž. Iako Kontova vizija rekonstrukcije društva nije nikada realizovana, njegov doprinos sistematizovanju i oblikovanju nauke o društvu je nemjerljiv.

Emil Dirkem (1858-1917) je imao trajniji uticaj na modernu sociologiju nego Kont. Iako se donekle oslanjao na Konta, Dirkem je smatrao da Kont nije uspješno sproveo svoj program izgradnje sociologije na naučnoj osnovi. Tri glavne teme Dirkemovih radova su: značaj sociologije kao empirijske nauke; uspon pojedinca i stvaranje novog društvenog poretka; i izvor i karakter moralnog autoriteta u društvu. Jedan od njegovi najčuvenijih radova bavi se analizom samoubistva, gdje je pokazao da društevni činioci vrše snažan uticaj na samoubilačko ponašanje.

Karl Marks (1818-1883) je sa svojim idejama u oštroj suprotnosti sa Kontom i Dirkemom, ali kao i oni i on pokušava da objasni promjene u društvu izazvane industrijskom revolucijom. Najveći dio njegovog rada je usmjeren na ekonomska pitanja koja je on uvijek povezivao sa društevnim institucijama, njegov rad je bogat pronicljivim sociološkim zapažanjima. I njegovi najveći kritčari slažu se da je bio veoma značajan za razvoj sociologije. Prema Marksu, najveće društvene promjene tog doba su usko vezane uz pojavu kapitalizma. Marks tvrdi da je u kapitalizmu odnose među klasama karakterišu sukobi. Njegovo gledište se zasnivalo na nečemu što je on nazivao materijalištičko shvatanje istorije. Marks je vjerovao da će neizbježno doći do radničke revolucije koja će srušiti kapitalistički sitem i najaviti novo društvo u kojem neće biti klasa. Ove njegove ideje sve do nedavno su bile inspiracija, ili su barem tako oni tvrdili, društvima kao što su SSSR i zemlje istočne Evrope.

3

Maks Veber (1864-1920) se ne može jednostavno opisati kao sociolog jer su njegova interesovanja zahvatala više naučnih oblasti. Kroz čitav niz empirijskih studija on je prikazao neke od osnovih karakteristika modernih industrijskih društava što i dan danas ima veliku važnost za sociologe. Htio je da objsni prirodu i uzroke društvenih promjena. Bio je pod uticajem Marksa mada je snažno kritikovao neka njegova glavna stanovišta. Za razliku od Mrksa i Dirkema, Veber je vjerovao da se strukture u društvu obrazuju složenim uzajamnim djelovanjem delanja.3 Prema njegovom mišljenu, nastanak savremenog društva pratile su važne promjene u obrascima društvenog djelovanja.

Hariet Martino (1802-1876) se smatra prvom ženom sociologom. Izvršila je neposredno i sistematsko izučavanje američkog sruštva 30-ih godina 19. vijeka. Smatrala je da onoj koji se bavi sociologijom mora da se usredsredi na sve sociološke aspekte, uključujući i ključne političke, religijske i društvene institucije. Zastupala je stav da analiza društva mora sadržavati i razumijevanje života žene. Prva se bavila do tada zanemarenim sociološkim pitanjima kao što su brak, djeca, porodični i religijski život.

2.2. Novija sociološka gledišta

Tri najvažnija novija teorijska gledišta su: funkcionalizam, teorija društvenih sukoba i simbolički interakcionizam i u direktnoj su vezi sa Dirkemo, Marksom i Veberom, odnosno njihovim radovima pojedinačno. Simbolički interakcionizam je samo indirektno bio po Veberovim uticajem jer je njegovo ishodište u radu američkog filozofa Dž. H. Mida.

3. KULTURA I DRUŠTVO

3.1. Pojam kulture

Sociolozi, kada se govori o kulturi, su zainteresovani za one aspekte ljudskih društava koji su naučeni a ne nasljeđeni. Pojam kulture predstavlja jedan od najvažnijih pojmova u sociologiji. Kultura uključuje umjetnost, književnost, slikarstvo i čitav niz drugih oblika ljudskih djelatnosti. Ti drugi oblici su npr. način na koji se ljudi oblače, način ka koji rade, religiozni obredi i sl.

Vrijednosti su apstraktne ideje koje određuju šta se smatra važnim, vrijednim i poželjnim u okviru jedne kulture. Norme su pravila ponašanja koja odražavaju vrijednosti kulture.4

Vrijednosti i norme svojim djelovanjem oblikuju način na koji se članovi jedne kulturne zajednice ponašaju unutar nje same. Iako su duboko ukorijenjeni, one se mogu mjenjati i mijenjaju se. Primjer za mijenjanje kulturnih vrijednosti i normi u zapadnom svijetu predstavlja odnos prema braku. Prije pedest godina je bilo nezamislivo da dvoje ljudi žive u izvanbračnoj zajednici a danas je to slučaj kod 90% mladih parova koji se prije braka prvo odlučuju na određeni period zajedničkog življenja.

Subkulture predstavljaju ne samo etničke ili jezičke grupe unutar jedne kulturne zajednice, već i bilo koji segment stanovništva koji se razlikuje od preostalog stanovništva po svojim

3 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 154 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 49

4

kulturnim obrascima. Subkulture su veoma široke po obimu i mogu predstavljati hakere, navijače fudbalskog kluba, hipike, pankere, skejtere, Rastafarijance itd.

Jedna kultura se mora izučavati uz poštovanje njenih specifičnih značaj i vrijednosti. Ovakav pristup nazivamo kulturni relativizam, i predstavlja ključnu pretpostavku sociologije, što je suprotno od etnocentrizma, koji predstavlja procjenjivanje drugih kultura kroz poređenje sa svojom sopstvenom.

Socijalizacija predstavlja proces pomoću kojega djeca ili drugi članovi društva stiču znanja o načinu života u svom društvu. Sociolozi smatraju da se socijalizacija odvija u dvije veoma široke faze koje uključuju nekoliko posrednika ili agenasa socijalizacije. Posrednici ili agensi socijalizacije su grupe ili društveni okviri u kojima se odigravaju značajni procesi socijalizacije5 kao npr. porodica, škola, razne organizacije, mediji itd. Primarna socijalizacija predstavlja period dojenčeta i ranog djetinjastva. Sekundarna socijalizacija se dešava kasnije u djetinjstvu i periodu sazrijevanja. Kroz proces socijalizacije ljudi uče društvene uloge, tj. društveno definisana očekivanja prema kjima treda da se ličnost ponaša u datoj društvenoj situaciji.

3.2. Tipovi društva

Dva osnovna tipa društva su predmoderna i moderna društva. Tehnmološke inovacije su važan faktor u razvoju društva. Predmoderna društva su, da bi se uopšte mogla nazvati društvima, morala prvo da razviju određene tehnološke inovacije. U njihovom slučaju to su bila prva oruđa i oružja kao što su zašiljeni kamen ili štap. Pismo je drugi važan faktor u razvoju društva. Otkriće pisma dovodi do razvoja potpuno drugačijih društvenih organizacija.

Lovačka i sakupljačka društva su postala 50.000 godina p.n.e i zadržala su se do danas iako u malom, skoro zanemarivom, procentu. Karakteristike su mu da se sastoji od malog broja ljudi koji obezbejđuju postojanje lovom i ribolovom te skupljanjem jestivih biljaka. Razlike unutar grupe su određene godinama starosti i polom a nejednakost, a zbog toga što se materijalna svojina svodi samo na pribor za lov i ribolov, te za kuhanje, nema razlika između bogatih i siromašnih.

Stočarska i ratarska društva su nastala 12.000 godina p.n.e. i traju i danas, pogotovo u područjima Afrike, Srednjeg istoka i centralne Azije. Većina su dio većih političkih subjekata i gube svoj identitet. Zasnivaju se na malim zajednicama čiji broj varira od nekoliko stotina do nekoliko hiljada, a sredstva za život obezbjeđuju poljoprivredom i stočarstvom koje često nadopunjuju lovom i sakupljanjem. Veće su nejednakosti nego među lovcima i sakupljačima. Društvom upravljaju poglavari ili ratnici kraljevi.. Jedna od bitnih karakteristika im je uočljiva nejednakost.

Neindustrijske civilizacije su nastale 6.000 godina p.n.e. i trajale su sve do 19. vijeka i industrijske revolucije. Ove civilizacije se zasnivaju uglavnom na poljoprivredi. U gradovima su koncentrisana trgovina i proizvodnja. Velika su društva koja broje i do nekoliko miliona ljudi. U neidnsutrijskim društvima se pojavljuju izražene nejednakosti između različitih klasa. Također se pojavljuje i osobeni aparat vlasti sa kraljem ili carem na čelu.

Dolaskom industrijalizacije nestaju ili postaju zanemarivi ovi oblici društva koji su postojali kroz čitavu historiju. Zbog industrijske revolucije današnja situacija je da u

5 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 31

5

modernim društvima 90% stanovništva prelazi da živi u gradovima, manjim ili većim, a procenat stanovništva koje se bavi poljoprivrednom proizvodnjom je ispod 10%.

U novije vrijeme je nastala podjela modernog društva na „tri svijeta“. Prvi svijet predstavljaju industrijalizovane države Evrope, SAD, Australija i Novi Zeland i Japan. Početkom 20. stoljeća, nakon Oktobarske revolucije pa sve do devedesetih godina 20. stoljeća, pojavlju se društva drugog svijeta koja su obuhvatala SSSR i zemlje istočne Evrope. One se zasnivaju na industriji ali im je ekonomski sitem planska privreda. Treći svijet su predstavljale nerazvijene ili zemlje u razvoju. To su zemlje Afrike, Azije i Južne Amerike. U posljednje tri decenije dolazi do naglog ekonomskog rasta u određenim zemljama koje sa sada nazivaju novoindustrijalizovane zemlje. To su Brazil, Meksiko, Južna Koreja, Singapur i Tajvan.

Promjene koje se dešavaju danas u svijetu, dovode do toga da različite kulture i društva postaju međuzavisni kao nikada do sada. Društvene, političke i ekonomske povezanosti koje prelaze granice zemalja, uslovljavaju sudbinu svakog pojedinca koji živi u tim zemljama.

4. SVIJET KOJI SE MIJENJA

4.1. Globalizacija

Procesi koji intenziviraju društvene odnose i međuzavisnost širom svijeta se definišu kao globalizacija. Tokom posljednjih godina ovaj termin je sve češće u svakodnevnoj upotrebi. Do prije deset godina ovaj pojam je bio relativno nepoznat. Odnosi se na činjenicu da svi sve više živimo u „jednom svijetu“, odnosno postajemo sve više međuzavisni kao pojedinci ali i kao grupe. Ovo znači da naši postupci imaju posljedice po druge ljude na svijetu.

Globalizacija nastaje spajanjem političkih, društvenih, kulturnih i ekonomskih faktora. Iznad svega, uzrok globalizacije predstavlja razvoj informacione i komunikacione tehnologije koja je povećala brzinu i obim interakcija među ljudima širom svijeta.6 Procjenjuje se da je Svjetsko prvenstvo u fudbalu 2006. godine, zahvaljujući modernoj komunikacionoj tehnologiji, gledalo preko 3 milijarde ljudi širom svijeta.

Nekoliko faktora doprinosi sve većoj globalizaciji. Kraj Hladnog rata, pad komunizma sovjetskog tipa i porast međunarodnih regionalnih oblika upravljanja (UN i Evropska unija) približio je zemlje svijeta. Širenje informacione tehnologije omogućilo je protok informacija što je uzrokovalu usvajanjem globalne perspektive od strane ljudi.

Globalizacija je postala predmetom žučnih rasprava. „Skeptici“ tvrde smatraju da je globalizacija u stvari precjenjena i da nije bez presedana u istoriji. „Hiperglobalisti“ stoje na stanovištvu dijametralno suprotnom og skeptika. Oni smatraju da je globalizacija realan i moćan fenomen koji prijeti da umanji značaj nacionalnih vlada. „Transformacionalisti“ smatraju da globalizacija transformiše mnog aspekte ekonomije, politike i društvenih odnosa ali da i dalje postoje stari obrasci. Prema njihovom gledištu, globalizacija je kontradiktoran proces koji podrzumjeva raznovrsne uticaje u različitim pravcima, ponekad i suprotnim.7

Barijere međunarodnoj trgovini u posljednje vrijeme se sve više smanjuju i mnogi smatraju da je to ključ koji će omogućiti zemljama u razvoju da se bolje integrišu u globalnu

6 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 56. i 57.7 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 81.

6

ekonomiju. Globalizacija rađa rizike, izazove i nejednakost koji prevazilaze nacionalne granice i nalaze se van uticaja postojećih političkih struktura. Pošto pojedinačne vlade nisu ustanju da se izbore sa ovakvim transnacionalnim problemima, postoji potreba za novim oblicima globalnog upravljanja koji bi bili u stanju da se bave globalnim problemima na globalan način.8

5. PORODICA I BRAK5.1. Ključni pojmovi

Porodica je grupa osoba koje su direktno srodnički povezane, pri čemu odrasli članovi preuzimaju odgovornost za brigu o djeci.9 Srodničke veze ili srodstvo su takve veze među pojedincima koje se uspostavljaju putem braka ili nizove potomaka koji povezuju krvne srodnike. Brak se može definisati kao deuštveno priznata i dozvoljena veza između dvoje odraslih odnosa suprotnog pola, mada ovaj zadnji dio definicije danas sve više dolazi u pitanje odlukom nekih država da priznaju istospolne brakove.

U gotovo svim društvima prepoznajemo nešto što naučnici nazivaju nuklearna porodica. To je par odraslih koji žive zajedno u jednom domaćinstvu sa svojom ili usvojenom djecoma. Kada je ova nuklearna porodica proširena sa bliskim srodnicima, tj. kada u zajedničkom domaćinstvu ne žive smo roditelji i djeca već i bliski srodnici kao babe i djedovi, tetke i sl., onda govorimo o proširenoj porodici.

U zapadnim društvima brak i porodica se usko vezuju uz monogamiju, odnosno zakonskom odredbom prema kojoj muškarac ili žena ne mogu imati više od jednog zakonitog bračnog partnera. Prema istraživanjim Džordža Merdoka, koja su obuhvatili nekoliko stotina društava sredinom dvadesetog vijeka, u više 80 procenata poligamija (suprotno od monogamije) je bila dopuštena. Poliginija je oblik poligamije koji dopušta muškarcu da bude oženjen sa više žena istovremeno, dok je poliandrija oblik koji dopušta ženi da ima više muževa, ali je ovaj oblik mnogo rijeđi.

5.2. Teorijska stanovišta o porodici5.2.1. Funkcionalizam

Prema funkcionalizmu, društvo je skup društvenih institucija koje obavljaju određene funkcije u cilju obezbjeđivanja kontinuiteta i konsenzusa. Po mišljenju američkog sociologa Talkota Parsonsa, dvije osnovne funkcije porodice su primarna socijalizacija i stabilizacija ličnosti. Primarna socijalizcija je proces u kojem djeca uče kulturne norme društva u kojem su rođena a stabilizacija ličnosti se odnosi na emocionalnu ulogu koju porodica ima u pomaganju odraslima članovima porodice.

5.2.2. Feministički pristup

Feminizam je izvršio veliki uticaj na sociologiju osporavajući tradicionalnu sliku porodice. Prema ovom stanovištu, porodica može biti izvor usamljenosti, iskorišćavanja i duboke nejednakosti. Godine 1965. izašli su prvi radovi Beti Frejdan u kojima se opisuje „problem bez imena“, odnosno osjećaj usamljenosti i dosade američkih domaćica koje su bile zatvorene u čarobni krug kućnih poslova i brige o djeci. Feministički autori su također brinuli i o nejdnakom odnosu moći unutar porodice. Nasilje u porodice, fenomen „pretučene žene“,

8 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 81.9 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 187.

7

incestuozni odnosi, seksualno zlostavljanje djece, sve su to teme koje su dobile znatno veću pažnju javnosti pod uticajem feminista. Ulrih Bek i Elizabet Bek-Gernshajm tvrde da je borba između polova centralna borba našeg vremena.

5.2.3. Brak i razvod

U periodu poslije drugog svjetskog rata došlo je do povećanja stope razvoda. Kao posljedica toga, sve veći broj djece živi samo sa jednim roditeljem. Stope ponovnog stupanja u brak su dosta visoke. Brak nije više najznačajnija osnova za vezu između dvoje ljudi. Kohabitacija (zajednički život) je veoma popularan i to ne samo više u industrijalizovanim zemljama. Brak je prestao da bude uslov za redovno seksualno iskustvo za oba pola; on nije više osnova ni privredne aktivnosti. Čini se sigurnima da će različiti oblici društvenih i seksualnih odnosa i dalje bujati. Brak i porodica i dalje ostaju čvrsto utemeljene institucije, ali prolaze kroz velike potrese i iskušenja.10

6. RASA, ETNICITET (ETNIČKA PRIPADNOST) I MIGRACIJE

Rasa spada u najsloženije pojmove u sociologiji. Odnosi se na fizička obilježja kao što je boja kože. Naučne teorije o rasi su se pojavile krajem 18. i početkom 19. vijeka . Imperijalne zemlje su koristile rasu kako bi opravdale kolonijalna osvajanja. Sva ta vjerovanja o rasama su neosnovana. Ne postoje nekla izrazita obilježja na osnovu kojih bi se ljudska bića mogla svrstati po rasama.

Dijelovi stanovništva obrazuju etničke grupe djeleći kulturna obilježja koja ih odvajaju od ostalog dijela stanovništva. Etnička pripadnost odnosi se na kulturna obilježja po kojima se jedna grupa razlikuje od druge.11 To su jezik, istorije ili porijeklo, religija i nošnja. Etničke razlike su potpuno „naučene“, tj. nisu urođene.

Manjinska grupa je ona grupa koja je predmet diskriminacije od strane većinskog stanovništva u jednom društvu.

Rasizam je pogrešno pripisivanje nasljeđenih obilježja ličnosti ili ponašanja pojedincima određenog fizičkog izgleda. Noviji rasizam svoje stavove temelji više na kulturnim razlikama nego na ideji biološke inferiornosti.

Mutietnička društva su usvojila tri modela etničke integracije, model asimilacije, model lonac za rastapanje i model pluralizma. Asimilacija podrazumijeva da su imigrantske grupe prihvatile stavove i jezik zajednice u koju su došlu. Lonac za rastapanje je model prema kome se različite kulture i tradicije stapaju u jednom društvu. Pluralizam podraumijeva da etničke grupe postoje odvojeno i da se tretiraju kao ravnopravni učesnici u privrednom i političkom životu.

Etničko čišćenje je oblik etničkog sukoba kada se stvaraju etnički homogena područja masovnim protjerivanjem ostalih etničkih grupa. Genocid je sistematsko uništavanje jedne etničke grupe od strane druge. 12

10 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 206.11 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 283.12 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 284,

8

Migracija je kretanje ljudi iz jednog područja i društva u drugo kako bi se u njima nastanili. Globalne migracije (kretanje pojedinaca preko granica njihovih država) su se povećale u periodu poslije II Svjetskog rata i povećavaju se sa procesom globalizacije. Dijaspora predstavlja raseljavanje nekog etničkog stanovništva iz domovine u strana područja, često pod prinudom ili traumatskim okolnostima. 13

Pojam nova migracija odnosi se na izmjene obraca migracija u Evropi nastalih završetkom Hladnog rata i etničkim sukobom u bivšoj Jugoslaviji te produbljivanjem evropske integracije.

7. KLASA, STRATIFIKACIJA I NEJEDNAKOST

Socijalna stratifikacija je podjela društva na slojeve. Stratifikacija prema polu i uzrastu je prisutna u svim društvima. U današnjim industrijskim zemljama kao i u nekadašnjim tradicionalnim društvima postoji raslojavanje po osnovu bogatstva i pristupa materijalnim i kulturnim dobrima.

Postoje četri glavna tipa stratifikacije: ropstvo, kasta, stlaež i klasa. Prva tri tipa su zavisna od pravno ili religijski sankcionisanih nejednakosti, dok zadnji tip nije zvanično priznat već potiče od ekonomskih faktora koji utiču na materijalne prilike u kojima ljudi žive.

Najistaknutije teoerije stratifikacije jesu Vebrova i Marksova. Marks na prvo mjesto ističe klasu a Veber tome dodaju još i status i partiju.Status se odnosi na „društvenu čast“ a partija na aktivnu mobilizaciju grupa radi ostvarivanja ciljeva. Prema Marksu temeljna podjela je između vlasnika kapitala – kapitaliste i radnika koji ne posjeduje kapital.

Klasna pozicija pojedinca se ne dobija rođenjem već se postiže. I silazna i uzlazna socijalna mobilnost su uobičajene pojave u klasnoj strukturi.

Podjela na „plave okovratnike“ i „bijele okovratnike“ je podjela na radničku klasu i srednju klasu.

Kod proučavanja društvene pokretljivosti pravi se rzlika između intrageneracijeke i intergeneracijske mobilnosti. Prva se odnosi na kretanje na društvenoj ljestvici u toku radnog vijeka pojedinca a druga na kretanje kroz generacije. Društvena pokretljivost je ograničenog opsega jer najveći broj ljudi ostaje blizak položaju na kojem se nalazi prodica iz koje su potekli, mada danas postoji mogućnost za veću uzlaznu mobilnost.

8. VLADAVINA I POLITIKA

Pojam vladavina se odnosi na politički aparat preko kojeg državni zvaničnici sprovode politiku i donose odluke. Politika je sredstvo koje koristi vlast da bi odredila obim i sadržaj aktivnosti vezanih za vladavinu.14

Moć je sposobnost pojedinca ili grupe da ostvare sovje interese čak i ako se drugi tome protive. Za vladu se kaže da ima moć kada koristi vlast na legitiman način. Najčešći oblik legitimne vladavine (oni kojima se vlada pristaju na to) jeste demokratija mada ima i drugih legitmnih oblika.

13 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 284.14 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 448.

9

Država podrazumijeva postojanje političkog aparata koji vlada na određenoj teritoriji a vlast mu počiva na pravnom sistemu i sposoban je upotrijebiti silu kako bi proveo svoju politiku. Moderne države su nacionalne države koje karakterišu ideja građanstva i nacionalizam.

Tipovi političke vlasti su:

a) Monarhija u kojem se vlast iz generacije u generaciju prenosi unutar jedne porodice.b) Demokratija je politički sistem u kojem vlada narod. Participativna demokratija je vid

demokratije u kojem odluke donose svi kojih se one tiču. Liberalna demokratije je predstavnička demokratija u kojoj svi građani imaju pravo glasa da biraju svoje predstavnike između najmanje dvije stranke.

c) Autoritativni režimi stavljaju potrebe i interese države iznad potreba i interesa prosječnog građanina i onemogućavaju odnosno ne dozvoljavaju pravne mehanizme koji bi pomogli izražavanju neslaganja sa vladom i doveli do njeog svrgavanja.

Kao posljedica globalizacije u posljednje vrijeme se povećava broj zemalja sa demokratskom vlašću, mada dans sve više ljudi gube povjerenje u sposobnost političara da rješavaju njihove probleme i uspješno vode ekonomij. M

Politička stranka je organizacije usmjerena ka postizanju legitimne kontrole nad vlašću putem izbornog procesa.15

Revolucija je rušenje postojećege poretka nasilnim putem. Društveni pokreti, nasuprot tome, su kolektivni pokušaj ostvarenja zajedničkih interesa kroz koordinirane aktivnosti izvan postojećih institucija.

Nacionalizam se odnosi na skup simbola i vjerovanja koji rađaju osjećaj pripadnosti određenoj političkoj zajednici. Pojava nacionalizma podudara se sa razvojem moderne države. Iako su osnivači sociologije smatrali da će nacionalizam nestati u industrijskim društvima, na početku dvadestprvog vijeka on sve više jača.

9. MASOVNI MEDIJI I KOMUNIKACIJE

Masovni mediji su mediji komunikacije – dnevne novine, TV, radio, video, film, CD itd. Oni vrše jak uticaj na naš život. Ne služe samo za zabavu nego nam obezbjeđuju i veliki dio informacija na osnovu koji funkcionišemo u svakodnevnom životu.

Nakon interneta, telvizija je najvažnije dostignuće u razvoju medija u posljednjih četrdeset godina. Preko TV su se pratila i prate se i dalje sva velika događanja kao što su sportska takmičenja, spuštanje čovjeka na mjesec, prirodne katastrofe i politička previranja u nekim zemljama. U većini zemalja država je vršila direktnu kontrolu nad emitovanjem TV programa, no međutim pojavom velikog broja kanala uticaj države na program koji se emituje je sve manji.

Postoji nekoliko različitih teorija o medijima. Inis i Mekluan smatraju da mediji utiču na društvo više načinom na koji, odnosno „kako“, nego onim „šta“ prenose. Ostali teoretičari su Habermas, Bodrijar i Tompson.

15 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 449.

10

Internet omogućuje neslućen stepen povezanosti i inetraktivnosti. Broj korisnika interneta je stalno u porastu a opseg aktivnosti koje se mogu obaviti putem interneta je stalno u porastu. Internet nudi neslućene i neograničene mogućnosti ali se mnogi analitičatri pribojavaju da će njegova ekspanzija dovesti do odtuđenja među ljudima i povećanja izolacije.

Osjećaj da živimo u jednom svijetu je djelimično rezultat medija i komunikacije. Na sceni je svjetski informacijski poredak. Zbog istaknute pozicije razvijenih zemalja u svjetskom informacionom poretku, mnogi smatraju da su zemlje trećeg svijeta izložene medijskom inperijalizmu. Neki kritičari se pribojavaju da će koncentracija medijske moći u rukama nekolicine ugroziti demokratiju.

10. TEORIJSKO MIŠLJENJE U SOCIOLOGIJI

U okviru socilogije, kao i u drugim naukama, postoje različiti teorijski pristupi. U protestanstskoj etici Maks Veber se bavi osnovnim problemom: Zašto se kapitalizam razvio samo na Zapadu? Da bi odgovorili na ovo pitanje, treba ustanoviti po čemu se moderna industrija razlikuje od ranijih oblika privredna aktivnosti. Stav Zapada prema bogatsvtvu, Veber naziva „duh kapitalizma“ i definišega kao skup uvjrenja i vrijednosti karakterističnih prvim trgovcima i industrijalcima. Prema Veberu stavovi koji čine duh kapitalizma su izvedeni iz religije. Prvi kapitalisti u bili puritanci (varijacija protestantizma) privrženi gledištima klavinizma.

Postoji nekoliko dilema oko kojih se vodi stalna polemika među sociolozima. Neke od njih su:

a) Prva se odnosi na ljudsko delanje i društvenu strukturu, b) druga na konsenzus i konflikt, c) treća na problem roda a d) četvrta na oblikovanje modernog svijeta.

U proučavanju pitanja društvenog razvoja, novije teorije pokušale su da odu dalje od Marksa i Vebera. Postmodernistički mislioci smatraju da nije moguće razviti opštu teoriju istorije ili društva. Bodrijar vjeruje da su elektronski mediji uništili naš odnos prema prošlosti i stvorili svijet u kojem se značenje formira na osnovu protoka slika a ne na osnovu stabilne ralnosti. Drugi teoretičari kritikuju postmodernizam smatrajući da je još moguće postaviti opšte teorije o druptvenom svijetu koje bi nam ne naki način omogućile da ga promjenimo nabolje. Među takve toretičare spadaju Habermas sa svojom koncepcijom „javne sfere“, Bek sa „rizičnim društvom“, Kastels sa „mrežnom ekonomijom“ i Gidens, koji razvija koncepciju „društvene refleksivnosti“ i njenih implikacija na naš život i na način na koji o njemu razmišljamo.16

16 Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003. str. 701.

11

11. ZAKLJUČAK

Svi sociolozi se slažu da je sociologija nauka u kojoj ostavljamo po strani naše lićne poglede na svijet kako bismo dublje sagledali uticaje koji oblikuju naš i živote drugih ljudi.Sa razvojem modernih društava, sociologija je nastala kao poseban intelektualni poduhvat i proučavanje tih društava ostaje idalje njen glavni predmet.

Autor ove knjige, Anthony Giddens nas na jednostavan i sistematski način upoznaje sa osnovama sociologije što dokazuje i kritika objavljena u časopisu Revija socijalne politike, broj 13-14 u Zagrebu 2007 godine, autora Jamine Lažnjak. Ona kaže:

„Metodički pristup karakterizira postupno uvođenje u problematiku polazeći od svakodnevnih iskustava koje autor na pristupačan način »sociologizira« i čitatelja postupno upoznaje s relevantnim sociološkim teorijskim perspektivama koje objašnjavaju fenomen o kojem je riječ. Svaki pojam, odnosno problematika, ilustrirana je prikazima relevantnih istraživanja istatističkim podacima, slikama i originalnim tekstovima. Autor uz svako poglavlje uz sažetak i pitanja za razmišljanje navodi dodatnu literaturu uz navođenje linkova za internetske stranice s tog područja. Jedna od karakteristika pristupa ovog udžbenika jest i to što osim što predstavlja udžbenik opće sociologije i tako pokriva sve tipove uvodnih kolegija iz sociologije na studiju sociologije i drugim fakultetima, prikazima tematika koje su predmet posebnih sociologija daje na vrlo pregledan način opis osnovnih pojmova i teorija kao i najnovijih istraživanja i kontroverzi. Na taj način pojedina poglavlja mogu poslužiti kao nadopuna literaturi iz kolegija posebnih sociologija, kao što je sociologija organizacije, sociologija roda i slično.“17

17 Jasmina Lažnjak „Socilogija – Anthony Giddens“ Revija socijalne politike, broj 13-14 u Zagrebu 2007 str. 405.

12

12. LITERATURA

1. Gidens, Entoni, „Sociologija“, Beograd: Ekonomski fakultet 2003

2. Jasmina Lažnjak „Socilogija – Anthony Giddens“ Revija socijalne politike, broj 13-14 u Zagrebu 2007

13

SADRŽAJ

str.1. UVOD ........................................................ 22. ŠTA JE SOCIOLOGIJA ? ........................................................ 22.1. RANI TEORETIČARI ........................................................ 32.2. NOVIJA SOCIOLOŠKA GLEDIŠTA ........................................................ 43. KULTURA I DRUŠTVO ........................................................ 43.1. POJAM KULTURE ........................................................ 43.2. TIPOVI DRUŠTVA ........................................................ 54. SVIJET KOJI SE MIJENJA ........................................................ 64.1. GLOBALIZACIJA ........................................................ 65. PORODICA I BRAK ........................................................ 75.1. KLJUČNI POJMOVI ........................................................ 75.2. TEORIJSKA STANOVIŠTA O PORODICI ........................................................ 75.2.1. FUNKCIONALIZAM ........................................................ 75.2.2. FEMINISTIČKI PRISTUP ........................................................ 75.2.3. BRAK I RAZVOD ........................................................ 86. RASA, ETNICITET I MIGRACIJE ........................................................ 87. KLASA, STRATIFIKACIJA I NEJEDNAKOST ........................................................ 98. VLADAVINA I POLITIKA ........................................................ 99. MASOVNI MEDIJI I KOMUNIKACIJE ...................................................... 1010. TEORIJSKO MIŠLJENJE U SOCIOLOGIJI ...................................................... 1111. ZAKLJUČAK ...................................................... 1212. LITERATURA ...................................................... 13

14