Dr Popovi Goran

EKONOMIJA EVROPSKE UNIJEMAKROEKONOMSKI ASPEKTI I ZAJEDNIKE POLITIKE (skraena verzija - skripta)

Recenzenti: Prof. Dr. Rikalovi Gojko Dr. Vukmirica Vujo, profesor emeritus Prof. Dr. Zaki-Vujatovi Zorka

Dizajn: Trnini Milkan

2

1. INSTITUCIJE EVROPSKE UNIJE1.1. Evropski savjetEvropski savjet je formalno najvia institucija EU. Nastao je 1974. god. na samitu u Parizu. Potpuno je stavljen u funkciju tek 1986. god. usvajanjem Jedinstvenog evropskog akta. Od tada, a u skladu sa svojim ovlaenjima, Evropski savjet djeluje snano na politikom planu, prije svega kao generator i kormilar svih kljunih reformi i prekretnica kroz koje je Zajednica prolazila. Iz ove institucije su pokretane strateke inicijative, koje su imale presudan znaaj za evoluciju i dalju sudbinu ideje o ujedinjenoj Evropi. Poznata je harizmatinost i inicijativnost aka Delora koji je kao Predsednik Evropske komisije koristio Evropski savjet kao polaznu i nezaobilaznu instancu za realizaciju svojih ideja. Od ustanovljenja do danas, Evropski savjet je postao znaajan inicijator i kreator evropskih integracionih procesa. Meutim, treba naglasiti injenicu da se njegov uticaj od 1992. god. do danas smanjuje jer je poslije potpisivanja Ugovora iz Mastrihta Zajednica konstituisala novi oblik unutranje drutvene strukture Unije, koji je fundiran na afirmaciji novih odnosa izmeu vlada lanica Zajednice, 2 odnosno na tzv. meuvladinom pristupu. Tako je Savjet postao najuticajniji faktor saradnje izmeu zemalja lanica, odnosno njihovih vlada. No, to nikako ne umanjuje sadanju ulogu Evropskog savjeta, kao najreferentnije institucije i snanog pokretaa novih ideja, ali i opteprihvaenog arbitra meu ostalim institucionalnim akterima i zemljama lanicama. Zbog toga Savjet nema znaajniju ulogu u pravosuu ili unutranjim poslovima. Vano je napomenuti da Savjet nije pod ingerencijama Suda pravde evropskih zajednica, kako zbog pozicije i naina funkcionisanja u sistemu institucionalnih aktera Unije, tako i zbog toga to u Osnivakom ugovoru nema tretman klasine institucije. To mu, naravno, ne umanjuje vodeu ulogu koju ima u kreiranju i forsiranju stratekih politikih i drugih pravaca Unije, sada, i u budunosti. Nadlenosti Evropskog savjeta su iroke i precizno definisane Ugovorom iz Mastrihta. Ovim aktom su odreene obaveze Savjeta u napretku Unije i neka opta politka pitanja. No, ova institucija rjeava i druge probleme u cilju boljeg funkcionisanja Zajednice. Karakteristini su problemi arbitrae izmeu nekih zemalja lanica, koji su rjeavani od strane Evropskog savjeta u sluajevima kad druge institucije nisu mogle pronai kompromisna i zadovoljavajua rjeenja. Evropski savjet ima ingerencije utvrivanja i konstatovanja teih oblika povreda ili obaveza lanica EU. Savjet moe suspendovati neka prava, sve do oduzimanja prava glasa za zemlju koja se najtee ogrijeila o politiku EU, te mijenjati propise ili kodekse Zajednice itd. Savjet ima bogatu i uspjenu praksu u implementaciji vanih procesa ekonomskog karaktera. Tako je npr. jedno od vanih pitanja iz ekonomske sfere funkcionisanja Zajednice kojim se Savjet bavio, bilo donoenje odgovarajuih odluka i stvaranje uslova za prelazak na evro kao zajedniku valutu Evrozone i sl. Pored ovoga, Savjet utvruje kljune smjernice, zakljuke i preporuke o ekonomskim politikama zemalja lanica i Unije u cjelini. Ovo jasno ukazuje na snaan uticaj Evropskog savjeta na ekonomsku komponentu evropskih integracija, posebno u svjetlu amortizovanja heterogenih pogleda na odreene makroekonomske teme od strane lanica Zajednice. Stoga Evropskom savjetu opravdano pripada kljuna uloga u kreiranju i izboru fundamentalnih pravaca, posebno onda kada su na dnevnom redu ekonomske integracije i reforme. Aktuelnost Savjeta je izraena u nestabilnim periodima, posebno u vrijeme kriza i recesija globalnog nivoa, to potvruju i negativni trendovi iz druge polovine 2008. god. koji su preneeni i dodatno eskalirali u 2009. god. U tim situacijama mora se pokazati autoritet ove institucije, jer mjere koje se donose za prevazilaenje ekonomskih kriza tog obima nerijetko imaju strateki i doktrinarni karakter. Ogromne finansijske intervencije (reda veliina desetina pa ak i stotina milijardi evra) mogu poljuljati i same osnove1

O ulozi Evropskog savjeta vidjeti u: Wessels W, The EC Council: The Communitary's Decisionmaking Center , in R.O. Keohane and S. Hoffmann (eds.), The New European Community: Decisionmaking and Institutional Change (Boulder, CO: Westview), 1991. O ostalim institucionalnim aspektima evropskih integracija vidjeti u: Peterson, J. and M. Shackleton, The Institutions of the European Union, Oxford Univrsity Press, Oxford, 2002. i Baldwin, R., Towards an Integrated Europe, CEPR, London, 1994. 2 O meuvladinom pristupu pie Moravcsik A., Preference and Power in the European Community: A liberal Intergovermentalist Approach, in Bulmer S. and Scott A. (eds.), Economic and Political Integration in Europe: Internal Dynamics and Global Context, Blackwell, Oxford, Cambridge, 1994.3

1

postojeeg kapitalistikog naina proizvodnje, nemira u ionako krhke komunitarne odnose.

a da ne govorimo koliko takve transakcije mogu unijeti

Ne treba zanemariti ulogu Savjeta u spoljnoj politici, odbrani, bezbjednosti i posebno u rjeavanju najaktuelnijih meunarodnih problema. Formacijiski, Evropski savjet ine predsjednici drava ili vlada zemalja lanica a na njegovim sjednicama mogu prisustvovati i ministri inostranih poslova, ali i po jedan lan Komisije u zavisnosti od tema koje se razmatraju. Zasjedanja Savjeta su naelno odreena usvajanjem Jedinstvenog evropskog akta i to najmanje dva puta godinje. Zbog praktinih razloga, zasjedanja Savjeta se odravaju krajem polugodita kada dolazi do smjena predsjedavajueg Savjeta Evropske unije (odnosno Savjeta ministara) a prema principima rotacije predsjedavajueg ove institucije. Predsjedavanje Savjetom se dodjeljuje predsjedniku drave lanice ili njenom predsjedniku vlade, uvaavajui princip estomjesene rotacije. Sljedea simplificirana klasifikacija pokazuje kako Savjet obavlja izvrne funkcije iz svoje nadlenosti: Kod reformi Ugovora (a to su fundamentalna pitanja) Evropski savjet utvruje kljune dugorone smjernice i ciljeve zajednikih politika EU, prenosei pri tome nadlenosti Komisiji da bi se planirana politika mogla realizovati. Savjet utvruje srednjorone prioritete u sektoru zajednikih politika i kao vano meuvladino tijelo koordinira i vri superviziju zacrtanih zajednikih politika EU, i posebno, stanja makroekonomskih politika na nivou zemalja lanica. Zemlje lanice imaju odgovornost provoenja usvojenih zajednikih politika a time i primjenu zakonodavstva EU u tim oblastima. Za stalnu komunikaciju na relaciji izmeu Komisije i drava lanica zaduene su Komisija i njihove vlade. Ta komunikacija je veoma vana za efikasno funkcionisanje Zajednice, posebno u sluajevima divergentnih pogleda njenih lanica (to nije rijedak sluaj) u odnosu na neka krupna unutranja pitanja, naine rjeavanja ekonomskih problema ili globalnih geo3 politkih pitanja.

Ali, pogledajmo agendu ekonomskih pitanja koja je ova institucija razmatrala na jednom od svojih zasjedanja (krajem prve polovine 2001. god. pod predsjedavanjem vedske). Na tom skupu efova vlada, pored ostalog je: Potvreno opredjeljenje Unije za provoenje dogovora o liberalizaciji svjetske trgovine u okviru Svjetske trgovinske organizacije (WTO). Potvreno opredjeljenje za napredak transatlanske ekonomske saradnje, posebno prema pitanjima privrednog razvoja i trgovine, a u vezi sa prethodno odranim samitom EU i SAD. Razmatranje smjernica ekonomskih politika drava lanica i utvrivanje stepena ostvarenog razvoja. Usvojena strategija odrivog razvoja. Pored ovih, utvreni su prijedlozi i doneene brojne odluke i pozivi prema lanicama EU od stratekog, opteg ili drugog znaaja.

Iz navedenog primjera se mogu uoiti dimenzije i struktura ekonomskih problema koje razmatra Evropski savjet. I na kraju, u administrativno-tehnikom smislu predsjedavajueg Savjeta servisira Generalni sekretarijat Savjeta ministara. Obaveze predsjedavajueg se odnose na izvjetavanje Evropskog parlamenta o svim relevantnim odlukama doneenim u prethodnom periodu, izvjetaje sa odranih zasjedanja i godinji izvetaj o funkcionisanju Unije. Iako Evropski savjet nema ingerencije u zakonodavnoj oblasti, on moe donijeti vane, ak i fundamentalne odluke, koje nerijetko mogu uticati i na donoenje zakona ili propisa sa zakonskom snagom u drugim institucijama EU. Stoga je komunikacija Savjeta sa Evropskim parlamentom, Savjetom Evropske unije i drugim komunitarnim institucijama od presudnog znaaja za valorizaciju ideja, inicijativa i drugih impulsa optepolitikog karaktera.

3

Npr. Velika Britanija i Njemaka nemaju u potpunosti harmonizovane stavove u odnosu na Irak i Iran. Karakteristian je i sluaj priznanja Kosova, u kojem nije bilo apsolutnog jedinstva svih lanica EU itd.4

1.2. Savjet EUSavjet Evropske unije, ili prema jo korienim starim nazivom Savjet ministara, je najznaajniji organ odluivanja u EU. Za razliku od Evropskog savjeta on je stalno zakonodavno tijelo Zajednice. Kao komunitarni izvrni organ posjeduje i prava iz normativne oblasti. Njegova snaga proizilazi upravo iz ove dvostruke uloge, kako zakonodavne, tako i izvrne, to se moe veoma rijetko pronai kao kombinacija funkcionisanja savremenih drutveno ekonomskih i pravnih sistema. Uloga, znaaj i rezultati koje postie ova hibridna institucija EU opravdavaju ovo organizaciono rjeenje. EU se razvija harmonino, normalno funkcionie i uglavnom ostvaruje zacrtane ciljeve itd. Komunikacije drava lanica prema Zajednici i obrnuto, odvijaju se bez znaajnijih problema ili potekoa. tavie, one se sve vie unapreuju, ne samo organizaciono, ve i sa tehnikog stanovita. Zato Savjet Evropske unije u odnosu na Evropski savjet predstavlja instituciju rastueg autoriteta, iako treba rei da Evropskom savjetu jo uvijek pripada epitet najvieg tijela u Zajednici. Najvaniji zadaci Savjeta Evropske unije su u koordinaciji ekonomskih aktivnosti na nivou Zajednice i kod njenih lanica, potpisivanje trgovinskih ugovora i ugovora o pridruivanju, usaglaavanje i voenje spoljnopolitikih poslova, bezbjednosne politike itd. Savjet je institucija Unije koja je zaduena i za donoenje stratekih rjeenja iz domena spoljne politike i bezbjednosti, kako sa aspekta zauzamanja zajednikih pozicija, tako i realizacije zajednikih akcija. Iako Unija ulae znaajne napore na afirmaciji svoje spoljnopolitike pozicije, ona jo uvijek 4 na svjetskoj politikoj sceni ne zauzima mjesto koje odgovara njenoj ekonomskoj moi. Ipak, EU ulae napore da bi se kao nezaobilazni politiki faktor afirmisala u mnogim kriznim situacijama, posebno na Balkanu, Bliskom istoku, Africi itd. Aktuelna kriza je pokazala da se bez aktivne uloge Unije ovi problemi ne mogu kvalitetno globalno rjeavati. Amsterdamskim Ugovorom generalni sekretar Savjeta Evropske unije je promovisan u Visokog predstavnika za zajedniku spoljnu i bezbjednosnu politiku, ime se jasno dalo do znanja da Unija eli 5 osnaiti vlastitu poziciju na svjetskoj politikoj sceni. Savjetu je dodjeljena izuzetno vana uloga u ekonomskoj oblasti, obzirom da upravo ova komunitarna institucija "obezbjeuje usklaivanje optih ekonomskih politika drava lanica...te raspolae ovlaenjima za donoenje odluka...i svojim odlukama prenosi ovlaenja na Komisiju radi provoenja propisa koje donosi 6 Savjet." Posebna ovlaenja se odnose na kreiranje i kontrolu stratekih pravaca u monetarnoj politici, to je bilo izraeno u konanoj implementaciji ekonomske i monetarne Unije. Pored navedenih aktivnosti, Ugovor iz Mastrihta dodijelio je Savjetu kontrolnu funkciju evropskog sistema centralnih banaka. Savjet Evropske unije je sastavljen iskljuivo od predstavnika drava lanica na ministarskom nivou. Ministri imaju ovlaenja u preuzimanju obaveza za vlade drava lanica. Dakle, ministri imaju dvostruku ulogu u ovom tijelu. Internu, koja se svodi na uee u kreiranju rjeenja koja doprinose napretku Zajednice, ali i povratnu, koja se svodi na ingerencije koje kao visoki funkcioneri Unije imaju prema vladama drava lanica koje predstavljaju. Obzirom na visoka ovlaenja i posebno, mogunost da preuzmu obaveze za drave iz kojih su delegirani, ministre ne mogu predstavljati drugi funkcioneri. Ovdje treba napomenuti i to da se Savjet formira u skladu sa temom koja je predmet razmatranja. Zato su kombinacije sastava Savjeta adaptirane konkretnim pitanjima koja se nalaze na dnevnom redu (npr. ekonomska pitanja, finansije i budet, harmonizacija u fiskalnom sektoru, socijalna pitanja, problemi zajednike poljoprivredne politike, odrivi i regionalni razvoj, industrija, saobraaj, opti poslovi, prijem novih lanica, problemi u zdravstvu, nauci i kulturi itd.). Za razliku od funkcionisanja Evropskog savjeta koji nije stalno tijelo Zajednice, Savjet Evropske unije ima visoka ovlaenja u pravosuu i unutranjim poslovima. Rad Savjeta Evropske unije na ovim pitanjima se intenzivira, kako preporukama i prijedlozima mjera ili konvencija, tako i konkretnim djelovanjem na pojedinim pitanjima u koordinaciji sa dravama lanicama. Neke sloene tematske cjeline zahtijevaju da se rjeavanjem problema bave dvije razliite garniture Savjeta. Uglavnom, u skladu sa potrebama za razmatranjem razliitih pitanja formira se izmeu 15 i 20 personalnih kombinacija Savjeta Evropske unije, koje svoje aktivnosti formalizuju na oko stotinu sjednica u toku jedne godine.Bivi ambasador SAD u SR Jugoslaviji Wiliam Montgomeri je u jednom od svojih intervjua rekao da EU na globalnom nivou predstavlja ekonomskog dina, ali i vojno-politikog "pigmejca." 5 Ugovor iz Amsterdama nadograuje odnose u Uniji poslije Mastrihta. Usvojen je i potpisan 1997. god. a na snagu stupio 1999. god. Iako je kod njegovog donoenja bilo nesuglasica i kontroverzi, posebno o ulozi EU u oblasti zajednike spoljne i bezbjednosne politike, lanice su ipak postigle visok stepen saglasnosti. 6 Ove norme su regulisane lanom 202. Ugovora o Evropskoj zajednici.54

O konkretnim problemima se moe odluivati jednoglasno (konsenzusom) ili 7 kvalifikovanom (prostom) veinom glasova, u zavisnosti od znaaja razmatranih tema u vrijednosnoj hijerarhiji Unije, ali i mogunosti implementacije doneenih mjera u samim lanicama. Jedinstveni evropski akt (JEA) je afirmisao odluivanje kvalifikovanom veinom, dok se prosta veina koristi rijetko, uglavnom u donoenju proceduralnih odluka. Poslije sporazuma iz Mastrihta kvalifikovana veina postaje kljuna tehnika u donoenju veine odluka u EU. Dalje, Ugovor iz Amsterdama proiruje polje odluivanja kvalifikovanom veinom na oblast razvoja, zapoljavanja i nekih segmenata unutranjih poslova i, to je veoma znaajno, ovim modelom glasanja otvara se mogunost izjanjavanja o najvanijim temama iz spoljne politike (koje su jednoglasno usvojene u Evropskom savjetu). Afirmacija odluivanja kvalifikovanom veinom ne iznenauje, kada se uzmu u obzir brojni problemi izmeu zemalja lanica nastali traenjem punog konsezusa, ali i nezadovoljstva nekih zemalja u sluajevima donoenja odluka putem proste veine koje one nisu bile spremne prihvatiti. Navedeni razlozi su doprinijeli da je kvalifikovana veina postala kompromisna matrica odluivanja o raznovrsnim pitanjima vezanim za sadanji status i budunost Zajednice. Meutim, treba istai da se kod glasanja kvalifikovanom veinom u Savjetu Evropske unije poslije novih proirenja javljaju novi problemi. Oni se manifestuju u injenici da se lake moe obezbijediti blokirajua manjina a da se do veine dolazi tee, to nije dobro za efikasno donoenje odluka na nivou Savjeta, posebno u situacijama kada EU oekuju velika iskuenja, ne samo u njoj ili u procesima irenja, nego i na meunarodnom planu. Pored ovih, stalno su otvorena pitanja o pravednoj valorizaciji snage, te statusa lanica i dodijeljenog im prava na odreeni broj glasova. Procentualno, uee u ukupnom broju glasova EU15 raste, to novoprimljene lanice u ovoj fazi razvoja Zajednice stavlja u podreeni poloaj, dok starim lanicama otvara mogunost privilegija u donoenju odluka. Glasanje konsenzusom "de facto" otvara mogunost primjene prava na veto, posebno za najosjetljivija politika, 8 meudravna i ekonomska pitanja koja zadiru u vitalne interese samih lanica. Savjet Evropske unije ini napore da se blokade u donoenju odluka eliminiu ili bar svedu na minimum. Zbog toga se posebna panja posveuje procesu usaglaavanja prije glasanja (u ovome moe pomoi i Evropski savjet), ali i naknadno, u pruanju pomoi da se pronau neke optimalne solucije u implementaciji ve izglasanih odluka. Predsjedavanje Savjetom Evropske unije podrazumijeva estomjeseno voenje od strane drave koja predsjedava u estomjesenom periodu. Predsjedavajui Savjeta ima velika interna, ali i eksterna ovlaenja, jer predstavlja Uniju i iznosi njene stavove po dominantnim meunarodnim pitanjima. Drugo, ova pozicija ima veliki znaaj za zemlju koja predsjedava Unijom u estomesenom mandatu. Iako je period od est mjeseci kratak, predsedavajue zemlje mogu nametnuti neke svoje inicijative ili realizovati konkretne ideje ili interese. Da bi se sprijeila monopolizacija predsjedavanja, ali i da bi se obezbijedila ravnopravnost meu zemljama lanicama uveden je princip rotacije u rukovoenju Savjetom Evropske unije, indentino kao i kod drugih komunitarnih institucija. Rotacija se provodi estomjeseno prema ve utvrenom redoslijedu i ravnopravno za svaku dravu lanicu. U sljedeoj tabeli je prikazan raspored predsjedavanja za lanice EU: Tabela 1.1: Plan predsjedavanja EU u periodu 2007-2013. god. I/2007 Njemaka II/2007 Portugal I/2008 Slovenija II/2008 Francuska I/2009 eka Republika II/2009 vedska I/2010 panija II/2010 Belgija I/2011 Maarska II/2011 Poljska I/2012 Danska II/2012 Kipar I/2013 Irska II/2013 Litvanija

Kvalifikovana veina se mijenja u zavisnosti od prijema novih lanova. U EU27, za kvalifikovanu veinu treba 258 od 345 glasova, to znai da blokirajua manjina iznosi 91 glas. Radi poreenja, kada je u EU6 utemeljen Savjet ministara, Njemaka, Francuska i Italija su imale po etiri, Holandija i Belgija po dva i Luksemburg jedan glas, a blokirajua veina je iznosila pet glasova. 8 Luksemburkim kompromisom (1966) i Kompromisom iz Janine (1994) determinisana su vitalna prava zemalja lanica. Prvi je uvrstio pravo na veto kao neotuivo suvereno pravo svake drave, dok drugi djelimino naputa prvi pristup i nudi fleksibilnija alternativna rjeenja.6

7

Aktuelni plan predsjedavanja je napravljen 1996. god. za period do 2020. god. U njemu se pazilo na ravnomjerniju distribuciju predsjedavanja od strane velikih zemalja Unije. Ovu instituciju servisira generalni sekretarijat u ijoj se funkciji nalaze Komitet stalnih predstavnika 9 COREPER, Budetski komitet i Specijalni komitet za poljoprivredu. Savjet Evropske unije u svome djelokrugu rada donosi regulative i uredbe sa obavezom svake zemlje lanice da ih primjenjuje, te donosi uputstva koja 10 su obavezujua za zemlje kojima su upuene. Ipak, postoji autonomnost u pronalaenju modusa njihovog izvrenja. Odluke, kao nain sprovoenja politika Zajednice obavezne su za subjekte i nivoe na koje se odnose, dok su preporuke i miljenja uglavnom neobavezujui dokumenti, koji se donose kada nije mogue postii kosenszus. Ipak, miljenja i preporuke esto mogu biti u funkciji nagovjetavanja donoenja obavezujuih regulativa i uredbi.

1.3. Evropska komisijaEvropska komisija je vano zakonodavno, izvrno, dijelom ak i (kvazi)sudsko tijelo Unije. Ona je izuzetno vana za funkcionisanje Unije i predstavlja njen centralni organ. Iako je sa aspekta osnovnih demokratskih naela, ali i prema savremenim ustavnim doktrinama rije o neobinoj koncentraciji ingerencija u jednom funkcionalnom organu, Evropska komisija predstavlja respektabilnu i sa praktinog aspekta jedinstvenu komunitarnu instituciju. Iako sloeniji ili hibridni oblici organizovanja institucija u EU nisu rijetkost, ova forma organizovanja je po mnogo emu specifina. Nastanak 1965. god. fuzijom nekih izvrnih organa Zajednice i budunost koja e Evropskoj komisiji odrediti konane konture organizovanja i dati joj odgovarajui arsenal ingerencija, po mnogo emu su specifini. Od odluke da li e se EU kretati u pravcu federalizacije ili e uticaj vlada zemalja lanica evropske integracije usmjeravati prema konfederalnom obliku organizovanja, zavisie budue ingerencije i reforme ove institucije. Tako objanjavamo privremenost nekih rjeenja u organizaciji Evropske komisije. Ipak, treba naglasiti da Komisija u ovom trenutku ima vanu misiju nadnacionalnog organa koji daje pokretaku snagu procesima evropskih integracija. Dananje ingerencije i aktivnosti koje provodi Komisija daju joj za pravo da se u "realnom ivotu" tretira i ponaa kao "vlada Zajednice". Ona izvrava operativne zadatke u Uniji uz ovlaenja koja prevazilaze ingerencije vlada njenih lanica. Na tijelima Komisije se usvajaju odluke obavezujueg karaktera. Broj odluka i uredbi je enormno visok, pa se u EU stvaraju i negativne percepcije o Evropskoj komisiji kao ultrabirokratskom tijelu. Na njenu adresu se upuuju i brojne kritike zbog nedovoljne politke odgovornosti. Hijerarhijski, vii organi u odnosu na Komisiju su Evropski savjet i Savjet Evropske unije, kojima su prema odredbama Ugovora o Evropskoj uniji dodijeljene kljune ingerencije u razvoju ekonomskog sistema i monetarnoj sferi, ali i najvia ovlaenja u sektoru spoljne i bezbjednosne politike. Tako npr. prema odredbama Ugovora iz Mastrihta Savjet Evropske unije odluke iz oblasti monetarne politike moe donositi prema preporukama Evropske centralne banke (ECB) poslije konsultacija sa Evropskim parlamentom i Komisijom, to je regulisano lanom 107. Ugovora o Evropskoj zajednici. Ugovorom su regulisani odnosi Komisije i Evropskog parlamenta. Parlament moe podsticati Komisiju na izradu akata kojima se provode obaveze i zadaci iz Ugovora na nivou Unije (lan 192. Ugovora). Ipak, Komisija, kao embrion budue vlade EU ima irok manevarski prostor za djelovanje, igrajui kljunu ulogu u realizaciji vizije 11 i ideje o ujedinjenoj Evropi i kao takva predstavlja "srce institucionalnog sistema Evropskih zajednica." Evropska komisija podnosi zakonske prijedloge, pokree programe i projekte, te kreira druge mjere za Savjet Evropske unije. Isto tako, preko nje se nadgleda provoenje zakona i ustavne regulative. Komisija participira u pripremi akata za Savjet Evropske unije. Poslije usvajanja takvih dokumenata Savjet, striktno konsenzusom,COREPER skraeno od Committee of Permanent Representatives (Komitet stalnih predstavnika). Evropski Savjet je promovisao "otvoreni metod koordinacije", sistem kolektivne koordinacije i nadzora nad zajednikim politikama EU. Ovakav pristup je formalizovao Evropski savjet u Lisabonu 2000. god. posebno kroz nadgledanje makroekonomske politike i zapoljavanja, razvoj preduzetnitva, socijalne i penzione politike. Odstupanja nacionalnih politika podrazumijevaju apele, upozorenja, pa ak i primjenu sankcija od strane EU (npr. sluaj "probijanja" budetskih limita u Grkoj). 11 O institucionalnoj ulozi Komisije u EU vidjeti u: J.V. Louis & M. Waelbroeck, La Commission au Coeur du systeme institutionnel des Communautes europeennes, Universite de Bruxelles, Bruxelles, 1989.10 9

7

moe usvojiti neki akt ili odluku koji mijenjaju ono to je ve usvojeno. Komisija raspolae odreenim dijelom optih normativnih nadlenosti sa pravom da po pojedinim pitanjima moe uputiti direktive dravama lanicama. Ona posjeduje i opta ovlaenja, tako da u obliku dokumenata, protokola, memoranduma ili na drugi nain moe davati inicijative i sugestije po razliitim komunitarnim pitanjima. Iako je uloga Komisije na spoljnopolitikom planu inferiorna u odnosu na znaaj Savjeta Evropske unije, ipak i ona obezbjeuje komunikaciju sa UN i njenim specijalizovanim institucijama, Svjetskom trgovinska organizacijom (WTO) i drugim meunarodnim i specijalizovanim organizacijama. U domenu zajednike spoljne politke Evropska komisija moe davati inicijative, prijedloge ili insistirati na zasjedanju Savjeta Evropske unije na rjeavanju tih pitanja. EU razvija meunarodnu saradnju sa afrikim, karipskim i pacifikim dravama preko Evropskog fonda za razvoj itd. No, kakva je uloga Evropske komisije u sferi rjeavanja ekonomskih problema i makroekonomske politike? Ona je zaduena za provoenje zajednikih politika EU i kao izvrni organ implementira odluke Savjeta Evropske unije. U odreenim situacijama i Savjet moe obavljati neke izvrne funkcije. Vana je i uloga komiteta formiranih od strane predstavnika lanica EU, kojima predsjedava lan Komisije. Ova strunoadministrativna tijela primjenjujui razliite procedure razmatranja i odluivanja utiu na specifine probleme funkcionisanja trgovinske politike, zajednike poljoprivredne politike, carinskog sistema itd. Dalje, Evropska komisija je zaduena za procedure projektovanja i bilansiranja budeta. Njegov nacrt i struno miljenje Komisija dostavlja Savjetu Evropske unije i Evropskom parlamentu participirajui tako u njegovoj kreaciji i usvajanju. Evropska komisija upravlja strukturnim fondovima (fundamentalnim finansijskim resursima regionalne politike). Ona upravlja i socijalnim fondom koji unapreuje socijalnu politiku Unije, stimulie zaposlenost, utie na rast linog standarda graana itd. Komisija upravlja i Evropskim fondom za regionalni razvoj i Evropskim fondom za poljoprivrednu orijentaciju i garancije. Fond za regionalni razvoj je veoma znaajan instrument kojim se djeluje na ravnomjerniji razvoj pojedinih podruja Unije (ima izraenu ekonomsku i socijalnu komponentu). EU u kontinuitetu afirmie proklamovanu politiku i ciljeve. Jedan od najvanijih se odnosi na tzv. proirenja Zajednice. Zavretkom sjevernih ulo se u procese junih irenja. Evropska komisija ima posebnu odgovornost za afirmaciju odnosa sa istonim zemljama, bez obzira da li su se one ve integrisale u EU ili se nalaze u predpristupnoj ili pristupnoj fazi. To Komisiji daje dodatne obaveze, jer su integracije uz formalnopravne poslove praene mnogim, nekad i grandioznim programima. Treba apostrofirati da su 1988. i 1993. god. udvostrueni strukturni fondovi. Novi veliki projekti i programi kao to su INTERREG za zemlje lanice, zatim CARDS, PHARE, Tacis i Meda za programe prekogranine saradnje, uz ve afirmisane programe kao npr. AGENDA, dodatno su opteretili rad Komisije, ali i podigli njen uticaj. Meutim, dodatni poslovi esto nisu bili praeni rastom finansijskih kapaciteta za njihovu implementaciju to je, uz deficit administrativnog osoblja, kumuliralo razliitim vrstama problema u radu Komisije. Ovo se posebno odnosi na devedesete godine prolog vijeka kada je Evropska komisija dodatno optereena novim zadacima, ali bez adekvatne finansijske kompenzacije. Formacijski, Komisija je u svom sastavu do 2004. god. imala dvadeset lanova-komesara, dok je poslije 2004. god. broj komesara porastao na 30. Poslije posljednjeg proirenja na EU27 broj komesara je manji od broja drava. Komisija rasporeuje resore komesarima prema odreenim kriterijumima. Oni se mogu birati vie puta iz iste zemlje, a ima zemalja koje jo nisu imale komesara. Poslije imenovanja komesari vie ne predstavljaju drave iz kojih dolaze, ve odgovaraju Skuptini Evropskih zajednica i uivaju punu politiku i ekonomsku samostalnost. S druge strane, komesarima su nametnuta stroga pravila ponaanja. Prema ovim kodeksima oni ne mogu obavljati nijednu drugu plaenu ili neplaenu funkciju ili vriti bilo kakav izborni mandat. Pravila utvruju i limite vrijednosti poklona koje komesari mogu primati, obavezno prijavljivanje finansijskog stanja, ukljuujui i finansije branog druga, te utvruju posebna pravila sukoba interesa. Mandat lanova Komisije traje pet godina i moe se obnoviti. Komesare biraju zemlje lanice, dok se ratifikacija Komisija vri u Evropskom Parlamentu. Predsjednika Evropske komisije bira Savjet Evropske unije kvalifikovanom veinom. Prethodno se mora obezbijediti saglasnost Evropskog Parlamenta. Ova visoka funkcija se bira na mandatni period od pet godina i njen nosilac ima izuzetno visoka i znaajna ovlaenja. U sljedeoj tabeli su prikazani svi dosadanji predsjednici Evropske komisije:

8

Tabela 1.2: Dosadanji predsednici Evropske komisije Period 1958-1967 1968-1969 1970-1972 1972-1972 1973-1976 1977-1980 1981-1984 Ime iprezime Walter Hallstein Jean Rey Franco M. Malfatti Sicco Mansholt Franois X. Ortoli Roy Jenkins Gaston Thorn Drava Njemaka Belgija Italija Holandija Francuska V.Britanija Dunost prije Komisije Ministar spoljnih poslova Ministar ekonomije i fin. Ministar za javne radove Ministar poljoprivrede Ministar ekonomije i finan. Ministar ekonomije i finan. Ministar ekonomije i finan. 1995-1999 Predsjednik Vlade-Premijer Predsjednik Vlade-Premijer Jacques Santer

Luksemburg Predsjednik Vlade-Premijer

1985-1995 Jacques Delors Francuska Luksemburg Predsjednik Vlade-Premijer 1999-2004 od 2005 Romano Prodi Jose M.Barroso Italija Portugal

Iz tabele je vidljivo da su predsjednici birani uglavnom od premijera ili ministara ekonomije i finansija zemalja lanica Unije. To govori o znaaju i profesionalnom profilu jedne od najznaajnijih i najodgovornijih funkcija u EU. Svi predsjednici su na neki nain, manje ili vie, ostavljali rezultatske tragove. Bez pretenzija za valorizacijom njihovih rezultata (jer e se o tome detaljnije govoriti u sljedeim poglavljima ove knjige) za mnoge od njih su vezane odreene reforme kao npr. "Delorovi paketi" ili "Manoltov plan" u poljoprivredi. Dalje, uoava se da su predsjednici Komisije uglavnom visoki funkcioneri ekonomske provenijencije. To samo po sebi govori o karakteru problema i pitanja kojima se bavi ova visoka komunitarna institucija. Uloga Evropske komisije se moe objasniti na primjeru donoenja mjera kojim se nastoje ublaiti negativni uticaju aktuelne krize na ekonomiju zajednikog trita EU. U drugoj polovini 2008. god. efovi drava i vlada EU su u Briselu odobrili da Zajednica izdvoji 200 milijardi evra za saniranje ekonomske krize. Institucije EU, ali i zemlje lanice rade intenzivno na otklanjanju posljedica krize i u 2009. god. u emu je uloga Komisije esto i presudna. Plan Evropske komisije je da se finansijska podrka kree u nivou od oko 1,5% GDP to su prema budetskim izdvajanjima visoka sredstva. Uglavnom, radi se o utvrivanju zajednikih smjernica za lanice EU, koje imaju zadatak da njihovu realizaciju usklade sa nacionalnim planovima. U ovim sredstvima budet EU e participirati sa oko 30 milijardi evra, dok e razliku od 170 milijardi obezbijediti lanice EU. Sredstva se prema planu trebaju iskoristiti za finansiranje privrednih aktivnosti i saniranje finansijskih trita na kojima su blokirani krediti za privredu, posebno za finansiranje malih i srednjih preduzea. Pored ovoga, predvieno je i smanjenje poreza na dodatu vrijednost kako bi se privredi omoguilo smanjenje trokova i pomoglo na jaanju unutranje i spoljne konkurentnosti. Zbog neplanirane redistribucije dohotka Komisija je predloila da se privremeno dopusti i probijanje strogih limita za budetske deficite, javne dugove i inflaciju. Dakle, prema planu se moe odstupiti od proklamovanih "kriterijuma konvergencije". Sve navedene mjere koje je predloila Evropska komisija imaju za cilj da amortizuju udare na ekonomski rast, pad zaposlenosti i preduprijede socijalne nemire irih razmjera. Iz predloenog se moe zakljuiti da je uloga Evropske komisije u ekonomiji EU veoma znaajna, kako za zemlje lanice, tako i za Zajednicu u cjelini. Ugovorom iz Amsterdama uloga predsjednika je dodatno ojaana, posebno kroz nadlenosti politikog odluivanja, uvoenje koordinacije sa dravama lanicama u izboru komesara, ukljuujui i mogue promjene resora. Ugovor iz Nice dodatno ojaava poziciju predsjednika i on postaje istinski lider Komisije. U okviru Komisije djeluju Generalni direktorati (ili Generalne direkcije) kao vane institucije realizacije planiranih ciljeva i provoenje zajednikih evropskih politika. Zato je organizacija direktorata-direkcija podijeljena na industriju, poljoprivredu, konkurenciju, regionalni razvoj, saobraaj, energiju itd. Razvoj Unije je praen ekspanzijom novih direktorata-direkcija, posebno u kontekstu novih zajednikih politika. Oni mogu odluivati u domenu svojih nadlenosti, pokretati nove ideje i predlagati nove zakonske prijedloge. Direktorati sarauju i koordiniraju sa drugim institucijama bez obzira na njihovu poziciju na hijerarhijskoj ljestvici i brinu o dosljednoj primjeni doneenih mera. Jednostavno, promjene u Zajednici utiu na strukturu i broj direktorata-direkcija koje vremenom postaju sve brojnije u odnosu na prethodne decenije.9

Tabela 1.3: Organizaciona struktura generalnih direktorata Energija i saobraaj Administracija i osoblje Regionalna politika Mediji i komunikacije Razvojna politika Pravosue i unutranji poslovi Unutranje trite Politika zapoljavanja i socijalna politika Porezi i carinska unija Istraivanje Trgovina Zajedniki istraivaki centar Politika konkurencije Politika zatite ivotne sredine Budetska politika Zatita zdravlja i potroaa Finansijska kontrola Kancelarija za humanitarnu pomo Ekonomski i finans. poslovi Informaciono drutvo Preduzetnitvo Spoljni poslovi Poljoprivredna politika Politika proirenja Politika ribarstva U okviru "ostalih slubi" su organizovani Generalni sekretarijat i pravna sluba, sluba za prevoenje i 12 konferencije, slube za izdavatvo i interne revizije itd. U okviru ovih slubi su organizovani i Eurostat, OLAF, te Evropska grupa za etiku u nauci i novim tehnologijama i grupom savjetnika. Tako su tokom 2002. god. ove institucije (direktorati i ostale slube) zapoljavale 28,5 hiljada zaposlenih slubenika, koji su direktno ili posredno upravljali budetom od blizu 97 milijardi evra. U generalnim direkcijama, ostalim dijelovima 13 Komisije i njenim pomonim organima su zaposleni administrativni i struni radnici, te funkcioneri. Direkcije obavljaju zadatke koji su indentini poslovima ministarstava jer je svaka od njih odgovorna jednom komesaru, a oni pojedinano zadueni za razliite resore kao npr. ekonomska i monetarna pitanja, industrija, konkurencija, unutranje trite, fiskalni sektor, poljoprivreda, ribolov, budet, regionalna politika, zapoljavanje, socijalna politika, spoljni poslovi i dr. Broj zaposlenih jo uvijek ne predstavlja pretjerano finansijsko optereenje. Problem je nedovoljan kvalitet zaposlenih, jer na nivou EU jo uvijek nije pronaeno rjeenje za obezbjeenje dovoljog broja strunih kadrova za efikasniji rad svih tijela. Veliku odgovornost za ovakvo stanje snose i same drave lanice, koje u nedostatku politike volje jo uvijek nisu dole do optimalnih rjeenja usmjeravanja najstrunijih kadrova u institucije EU. Ipak, vidljivo je da EU ima razvijenu organizacionu strukturu koja joj omoguava efikasno provoenje stratekih ciljeva, implementaciju velikog broja zajednikih politika, saradnju sa zemljama lanicama, provoenje spoljne politike i realizaciju brojnih drugih zadataka. Kako se na prvi pogled ini da je administrativno-politiki aparat EU glomazan, sa pravom se postavlja pitanje o trokovima potrebnim za njegovo funkcionisanje? Iako su ti trokovi prema ukupnom outputu EU relativno niski i iznose svega oko 1,2% DBP, bez kompleksne analize se ne moe dati realnija ocjena efikasnosti funkcionisanja komunitarnih institucija. Ako se analizira struktura finansijskih okvira funkcionisanja EU i sredstva za rad administracije stave u odnos sa planiranim GDP Zajednice dolazi se do zakljuka da je rije o podnoljivim sredstvima za ovu istorijsku etapu njenog razvoja. Gornja granica srednjoronih finansijskih okvira maksimalnih rashoda je strogo limitirana i nje se moraju pridravati svi nosioci budetkih aktivnosti. Tako je npr. budetski limit u periodu 2000-2006. god. iznosio 1,27% GDP EU, dok je od 2007. do 2013. god. limitiran na 1,24% GDP. Dakle, ukupna budetska izdvajanja na nivou Zajednice iznose oko 240 evra per kapita. Treba istai vanu injenicu u vezi finansiranja komunitarne administracije. Iako su budetske stavke u toku planiranja razliito tretirane, a neke i znaajno redukovane, rashodi administracije su, pored izdataka za poljoprivredu i razvoj konkurentnosti, stavka budeta koja biljei kontinuirani rast, to se vidi iz tabele 1.4.

Evropska sluba za borbu protiv pronevjera. Nemaju pravo odluivanja ve preciznu izvrnu ulogu. Ova praksa je uvedena na inicijativu Komisije iako nije predviena osnivakim aktima Unije (vidi u tekstu presude od 13.6.1958., CICE, Meronic/Haute Autorite, aff. 9/56, str.11.).13

12

10

Tabela 1.4: Rashodi administracije prema finansijskom okviru 2007-2013. god. Godina iznos (mlrd. evra) Godina Iznos (mlrd. evra) 2007 6.720 2011 7.320 2008 6.900 2012 7.450 2009 7.050 2013 7.680 2010 7.180 2007-2013 50.300 Izvor: http//www.ekof.bg.ac.yu Dakle, ukupni trokovi administracije EU u periodu 2007-2013. god. planirani su u iznosu od oko 50 milijardi evra. Na prvi pogled ovaj iznos je izuzetno visok. Meutim, da bi se objasnila dimenzija trokova administracije EU, neophodno ih je staviti u odnos sa ukupnim rashodima budeta EU. Tada se moe primjetiti da su oni jo uvijek na relativno niskom nivou, posebno kada se uzmu u obzir zadaci centralnih komunitarnih institucija u izgradnji EU, voenju zajednikih politika i realizaciji spoljnopolitikih aktivnosti. Ne bi trebalo zanemariti da je EU ve sada jedan od kljunih svjetskih ekonomskih i politikih aktera to je zasluga centralnih institucija i komunitarne administracije. Rashode budeta agregirane po kljunim aktivnostima prikazuje tabela 1.5. Tabela 1.5: Rashodi budeta EU u periodu 2006-2007. god. (u 000 evra) Budet Budet Indeks Naziv 2007 2006 2 3 4 5(3/4) Odriv razvoj 44 862 050 35 865 973 125,08 Zajedn. poljopriv. politika-CAP Graanska prava, slobode, bezbjednost i pravda EU kao globalni partner Administracija Kompenzacija UKUPNO Izvor: http://eur-lex.europa.eu/budget/ Iz prethodne tabele se vidi da se trokovi administracije EU kreu u nivou od oko 6% od raspoloivog budeta. Ali, treba konstatovati da je ovdje rije samo o administraciji centralnog nivoa vlasti, jer u lanicama jo funkcioniu nacionalne administracije. No, neophodno je istai da su trokovi administracije Unije (pogotovo ako se kompariraju sa ostvarenim drutvenim proizvodom koji se realizuje na zajednikom tritu) podnoljivi. Ipak, evropesimisti i evrokritiari u svakoj problematinoj i kriznoj situaciji aktuelizuju rasprave o ovim trokovima. I na kraju, potrebno je rei da je, za razliku od prije nekoliko decenija, kada je uloga Komisije u stvaranju i evoluciji Unije bila veoma znaajna, ova institucija biljeila kontinuirani uspon i rast rejtinga. Kao u sluaju Evropskog savjeta, i ovoj instituciji postepeno opada uticaj. Takvoj slici doprinose i suprostavljeni stavovi u vezi njene uloge u realizaciji projekta stvaranja ujedinjene Evrope, ali i miljenja da se Komisija previe birokratizovala i otuila od realnih komunitarnih problema. Kritiari trae njeno kontinuirano mijenjanje, kako interno, tako i prema dravama lanicama EU i ostatku svijeta. U cilju poveanja efikasnosti predlau se razliite ideje a jedna od njih je i transformacija Komisije u sekretarijat ili drugi oblik prateeg servisa Savjeta Evropske unije. Trai se, da se rad takvih institucija podvrgne kontroli Evropskog parlamenta, Savjeta Evropske unije i parlamenata zemalja lanica EU. Ipak, radikalnije promjene postojee organizacione strukture institucija EU nisu realne.11

R.b. 1 1 2 3 4 5 6

% 6 38,84 47,38 1,02 6,37 6,01 0,38 100

54 718 541 1 176 966 7 352 747 6 942 264 444 646 115 497 219

54 579 471 1 162 155 8 093 291 6 604 078 1 073 500 107 378 470

100,25 101,27 90,85 105,12 41,42 107,56

1.4. Evropski parlamentEvropski parlament je visoki zakonodavni organ Evropske Unije, ali jo uvek nije postao glavno zakonodavno tijelo. Zakonodavne ingerencije Parlamenta su limitirane, posebno u fiskalnoj sferi, gdje je ova institucija ostala bez nadlenosti. Ipak, mnogo vanija uloga Parlamenta je svedena na lansiranje politikih inicijativa i strategija u cilju jaanja integracionih procesa. Treba naglasiti da politike aktivnosti Parlamenta, 14 iako hijerarhijski visoko pozicionirane, imaju predominantno deklarativnu, a manje izvrnu ulogu. Evropski parlament ima pravo imenovanja i rasputanja, pa tako npr. potvruje izbor Evropske komisije koju moe ak i raspustiti odlukom dvotreinske veine. Ali, Jedinstvenim evropskim aktom, a kasnije i Ugovorom iz Masrihta, ojaane su i proirene nadlenosti Evropskog parlamenta, posebno u demokratskoj kontroli komunitarnih aktivnosti. Tako npr. Parlament moe istraivati sluajeve korupcije veih razmjera, krenje postojeih zakona i propisa ili nenamjenska troenja sredstava. Za tu svrhu se mogu koristiti privremene komisije ili drugi mehanizmi kontrole. Parlament moe imenovati i ombudsmana sa istranim nadlenostima koji moe razmatrati albe svih institucija EU izuzev Suda pravde i Suda prve instance. Evropski parlament participira u potvrivanju meunarodnih sporazuma ili ugovora o proirenju koje donosi natpolovinom veinom. Vano je naglasiti da Evropski parlament u koordinaciji sa Savjetom Evropske unije odluuje o nekim zakonodavnim i budetskim pitanjima. Meutim, u oblasti fiskalne politike Parlament posjeduje limitirane nadlenosti dok je njegova uloga u usvajanju i kontroli budeta znaajna, ali je i tu u nekim segmentima limitirana. Za razliku od klasinih parlamentarnih funkcija ovo tijelo ne bira i podrava vladu mehanizmima parlamentarne veine, ve veinsku podrku obezbjeuje od pitanja do pitanja. U tom sistemu odluivanja je i veinska podrka Parlamenta u nekim situacijama neobavezujua za Savjet Evropske unije ili za Evropsku komisiju. Ovo ukazuje na sloene procedure odluivanja Evropskog parlamenta, to ovu instituciju ini jedinstvenom u parlamentarnoj praksi. Ipak, uvaavajui da je ovo specifina razvojna etapa EU i da su sile divergencija meu lanicama i kandidatima za prijem snane, uticaj Parlamenta je ipak optimalno dimenzioniran i smjeten u veoma sloene i fleksibilne ustavno-pravne okvire. Dakle, ovo tijelo predstavlja 15 jedinstvenu meunarodnu instituciju a njegovi lanovi se biraju direktnim izborima na demokratski nain. Evropski parlament je prva institucija koja je definisana Ugovorom iz Rima ali ne u dananjem obliku i pod sadanjim nazivom. Ova visoka institucija je Rimskim ugovorom bila definisana kao Skuptina i ovaj naziv 16 je zadran do 1962. god. kada je promijenjen naziv u Evropski parlament. Poslije proirenja 1973. god. Evropski parlament ima 198, a poslije izbora provedenih 1979. god. ukupno 410 poslanika. Poslije 1984. god. broj poslanikih mjesta raste na 434 da bi se poslije ulaska panije, Grke i Portugala u Uniju poveao na 518. Slijedee proirenje sa Austrijom, vedskom i Finskom poveava broj poslanika na 626. Sadanji sastav 17 Evropskog parlamenta broji 736 lanova. lanovi Evropskog parlamenta se biraju na period od 5 godina. Od ukupnog broja jedna treina lanova su ene a izborni proces se odvija po univerzalnim izbornim pravilima.

Kao izabrano tijelo Evropski parlament je odmah po uspostavljanju poeo predlagati fundamentalne prijedloge. Tako je 1984. god. sainjen nacrt Ugovora o osnivanju EU (poznat kao "Spinelijev plan") ali on nije usvojen iako su njegove ideje realizovane kroz druge komunitarne programe i ugovore. 15 Prvi direktni izbori za Evropski parlament odrani su 1979. god. Odluka o direktnim izborima doneena je na Samitu u Parizu 1974. god. a njena primjena odloena za pet godina. 16 Evropski parlament je nasljednik Skuptine EZU, savjetodavnog tijela osnovanog 1952. god. Skuptina je imala 78 predstavnika a promjene su izvrene rezolucijom Parlamenta 1962. god. 17 Amsterdamskim ugovorom je predvieno da Evropski parlament moe imati najvie 700 poslanika bez obzira na broj lanica. Ugovor iz Nice ovaj broj poveava na 732, dok 2008. god. EU27 ima 736 poslanika.12

14

Tabela 1.6: lanovi Evropskog parlamenta po zemljama lanicama (2008. god.) Zemlja lanica Njemaka Francuska Italija V. Britanija panija Poljska Rumunija Holandija Belgija eka R. Grka Maarska Portugal Izvor: Evropski parlament Iz tabele se 1.6. vidi da ekonomski razvijenije zemlje i osnivai Zajednice imaju i najvei broj lanova Parlamenta ime se eli sauvati kontinuitet evropskih integracija. Ali, sa ovom raspodjelom nisu zadovoljni osnivai niti novoprimljene lanice jer stalno irenje Unije dovodi do teritorijalnih disperzija glasova, tako da se odluivanje u ovom domu uslonjava. Situacija postaje jo kompleksnija kada se lanovi Parlamenta svrstaju prema politikim afinitetima. U tabeli 1.7. prikazane su kljune politike grupacije koje egzistiraju u Evropskom parlamentu: Tabela 1.7: Politike grupacije u Evropskom parlamentu (2008. god.) Politika grupacija Evropska narodnjaka partija-Evropske demokrate Partija evropskih socijalista Savez liberala i demokrata za Evropu Unija za Evropu nacija Evropski zeleni-Evropski slobodni savez Evropska ujedinjena ljevica-Nordijska zelena ljevica Nezavisnost i demokratija Neprikljueni lanovi Izvor: Evropski parlament Br. lan. Parlamenta 284 215 103 44 42 41 24 32 Broj lanova 99 78 78 78 54 54 35 27 24 24 24 24 24 Zemlja lanica vedska Austrija Bugarska Finska Danska Slovaka R. Irska Litvanija Letonija Slovenija Kipar Estonija Luksemburg Malta Broj lanova 19 18 18 14 14 14 13 13 9 7 6 6 6 5

Iz prethodne tabele je vidljivo da su dvije vodee politike grupacije u Evropskom parlamentu Evropska narodnjaka partija-Evropske demokrate i Partija evropskih socijalista. Ovakva politika situacija se ponavlja u skoro itavom periodu postojanja Parlamenta. Ove dvije grupacije nikada nisu mogle pojedinano imati natpolovinu parlamentarnu veinu. Posljednji izbori za Parlament su odrani 7. juna. 2009. god. na kojima su 18 uvrene konzervativne i desne politike opcije to neki analitiari tumae i kao trijumf evroskepticizma. U Evropskom parlamentu poslanici se grupiu, ne po nacionalnoj matrici, nego prema pripadnosti politikoj opciji i transnacionalnim politikim grupama. Podrku multi-nacionalnom pristupu u koncentraciji stranaka i poslanikih mandata pruio je i Ugovor iz Mastrihta. To ne iznenauje ako se zna da su politike partije koje funkcioniu na cijeloj teritoriji EU ili njenom veem dijelu snani integracioni i kohezioni faktori18

Na izborima pravo glasa je imalo blizu 380 milona evropljana koji su birali 736 poslanika Parlamenta.13

Zajednice i komunitarne ideje. Ove politike grupe imaju vlastite sekretarijate. Da bi se formirala politika grupa neophodno je obezbijediti 20 poslanika iz 6 zemalja, a od juna 2009. god. najmanje 25 lanova Parlamenta iz sedam zemalja. U radu Evropskog parlamenta se ispoljavaju politike razlike koje se prenose i na rad komisija i ostalih tijela. Kada je rije o nainu izbora, drave lanice slobodno odreuju demokratsku proceduru po kojoj e izabrati svoje poslanike u Evropski parlament, ali kako je ve reeno, u skladu sa univerzalnim izbornim pravilima. Rimski i Amsterdamski ugovori predviaju jednoobrazne procedure u izborima za lanove Parlamenta. I Ugovor iz Masrihta predvia mogunost jednoobraznih izbora, s tim da takvu proceduru propiu Savjet Evropske Unije i Evropski parlament. Meutim, zbog protivljenja Velike Britanije ovaj koncept se ne realizuje. Poslanici se biraju na pet godina i imaju politiku pripadnost. Posebna panja je posveena sukobu interesa i inkopatibilnosti funkcija kao to su funkcije lana vlade drave lanice, lanova komisija, komiteta, direktorata i predstavnika Raunovod-stvenog Suda ili Suda pravde, lana Administrat-ivnog savjeta itd. Takoe, poslanik ne moe biti lan Ekonomskog ili Socijalnog komiteta Unije, niti biti lan organa upravljanja komunitarnim fondovima nastalim realizacijom Osnivakih ugovora. Poslanik ne moe biti zaposlen u Evropskoj investicionoj banci ili slinim institucijama. Dakle, rije je o irokom spektru ogranienja. No, poslanici imaju prava na imunitet i druge privilegije, od kojih je najvaniji princip slobode javnog miljenja i glasanja. Oni se ne mogu pozivati na pravo imuniteta u sluajevima kada budu uhvaeni u nekom krivinom djelu. Kao i u uobiajenim situacijama parlamentarne demokratije Evropski parlament moe oduzeti poslaniki imunitet. Mjesto zasjedanja Evropskog parlamenta je Strazbur. U ovom gradu se odrava dvanaest plenarnih sjednica a vanredne se odravaju i u Briselu. Godinje zasjedanje se odrava svakog drugog utorka mjeseca marta. Ovo tijelo ima ovlaenje da izmeu poslanika izabere Predsjednika i predsjednitvo koje zatim bira generalnog sekretara Evropskog parlamenta (koji koordinira i usmjerava rad slubi i pomonih tijela). Parlament servisira generalni sekretarijat koji je lociran u Luksemburgu. Ovo je stvorilo problem funkcionisanja ovog visokog tijela, ali su problemi rijeeni Ugovorom iz Edinburga, a definitivna opredjeljenja potvrena Ugovorom iz Amsterdama kojim se Strazbur inaugurie u parlamentarni centar ujedinjene Evrope. Evropski parlament posebno afirmie rad komisija koje pripremaju prijedloge i radne materijale za plenarne i godinju sjednicu, ime se u procesu odluivanja poveava transparentnost i efikasnost rada. Nerijetko se pribjegava formiranju privremenih komisija ili potkomisija zaduenih za elaboraciju specifinih tema. Sljedei pregled razvrstava komisije Evropskog parlamenta prema ekonomskom i neekonomskom karakteru njihove djelatnosti. Komisije Evropskog parlamenta ekonomskog i subekonomskog karaktera: Ekonomska, monetarna i komisija za industrijsku politiku Budetska komisija Komisija za budetsku kontrolu Komisija za spoljne ekonomske odnose Komisija za regionalnu politiku Komisija za poljoprivredu i razvoj sela Komisija za ribarstvo Komisija za istraivanje, tehnoloki razvoj i energetiku Komisija za razvoj i saradnju Komisija za saobraaj i veze Komisija za ekologiju, zdravstvo i zatitu potroaa Komisije Evropskog parlamenta neekonomskog karaktera: Komisija za spoljna pitanja, bezbjednosnu i odbrambenu politiku; Komisija za ustavna pitanja; Komisija za slobode, prava graana i unutranje poslove; Komisija za kulturu, omladinu, obrazovanje i medije; Komisija za prava graana; Komisija za radna i socijalna pitanja; Komisija za prava ena; Komisija za odreivanje, verifikaciju imenovanja i imuniteta; Komisija za albe; Komisije prema potrebi.

14

Iz pregleda se uoava heterogenost komisija. Ipak, vidljivo je da veina pripada grupi koja se bavi ekonomskim ili subekonomskim temama. To je i razumljivo jer se najvei broj institucija EU bavi pitanjima iz ekonomske i subekonomske sfere. Ovo stanje je objanjivo injenicom da se evropske zemlje nalaze u procesima dominantno ekonomskih integracija. Ve je reeno da se u sluaju sumnje u korupciju ili nenamjenskog troenja mogu konstituisati privremena tijela, to su "omoguile" odredbe Ugovora iz Mastrihta. Parlament moe formirati i interparlamentarne delegacije koje komuniciraju sa parlamentima drugih zemalja, te meunarodnim institucijama i organizacijama. Iako nema ovlaenje za donoenje godinjih odluka o budetskim prihodima i rashodima, nadlenost Parlamenta u oblasti budeta je svedena na odluivanje o tzv. neobaveznim trokovima. U obavezne trokove ulaze izdaci za finansiranje poljoprivrede i rashode koji se u budetu javljaju kao recidivi Osnivakih ugovora i o njima odluuje Savjet Evropske unije. Dakle, postoji limitiranost Parlamenta u sektoru budetskih nadlenosti. Ali, Parlament veinom glasova ili kvalifikovanom veinom od dvije treine glasova moe 19 odbaciti budet. Tada Savjet Evropske unije i Evropska komisija moraju predloiti novi prijedlog budeta. Parlamentu dakle, pripada pravo naknadne ocjene i kontrole prihvatanjem ili neprihvatanjem izvjetaja o 20 izvrenju budeta koji podnosi Evropska komisija. Evropski parlament ima vane ingerencije nad Evropskom komisijom i Savjetom Evropske unije kada je rije o politikoj kontroli. Ovdje se ne radi samo o izglasavanju lanova Evropske komisije, ve je rije o tome da Skuptina ima ingerencije odluivanja o prijedlogu izglasavanja nepovjerenja Evropskoj komisiji. Ovo je instrumentarij demokratske kontrole i ravnotee politikog sistema Unije. Dalje, lanovi Evropskog parlamenta mogu postavljati pitanja Evropskoj komisiji i Savjetu Evropske unije. Parlament kontrolie Komisiju i Savjet preko razliitih izvjetaja o njihovom radu ili preko peticija po razliitim pitanjima funkcionisanja Unije. Konano, Parlament ima karakteristike medijatora ili ombudsmana. Graani Unije mogu ulagati albe na rad zajednikih institucija, to obezbjeuje kontrolu, transparentnost i politiku ravnoteu u cilju efikasnijeg funkcionisanja komunitarnih institucija. Tehniki, zakonodavna uloga se vri konsultacijama, saradnjom, zajednikim odluivanjem i usaglaavanjem miljenja. Kada su u pitanju konsultacije, one se najee obavljaju sa Savjetom Evropske unije onda kada je to predvieno Osnivakim ugovorom. Postupak uspostavljen JEA omoguava Skuptini Zajednica pravo veta i dostavljanje amandmana, to je nalo mjesta i u Ugovoru o Evropskoj uniji. Mastrihtom je proiren postupak saradnje na nove oblasti kao to su odluke o Evropskom socijalnom fondu, zatiti ivotne sredine, istraivanju, transportu, profesionalnoj obuci, uslovima rada, zabrani diskriminacije na nacionalnoj osnovi itd. Ugovor iz Mastrihta ustanovljava i postupak zajednikog odluivanja koji se odvija u nekoliko faza. Najee se primenjuje u odluivanju u oblasti ureenja unutranjeg trita ali nije rijetka upotreba i u slobodi kretanja radne snage, istraivanju i razvoju, ivotnoj sredini, transevropskim mreama, zdravstvu te obrazovanju i kulturi. Ugovor iz Amsterdama afirmie upotrebu ovog postupka na socijalnu politiku, evropsko dravljanstvo, saobraaj, prevare i dr. Ugovor iz Nice proiruje postupke zajednikog odluivanja na industrijsku politiku i neka pitanja graanskog prava. Davanje saglasnog miljenja omoguava Evropskom parlamentu pravo veta u sluaju kada je saglasnost uslov za odluke Savjeta Evropske unije. Saglasno miljenje se donosi veinom glasova Skuptine Zajednica, izuzev kad je rije o pristupanju novih drava lanica. U Mastrihtu je ovaj postupak proiren na 21 odreena pitanja iz domena rada Evropskog sistema centralnih banaka, kohezionih fondova, nekih meunarodnih ugovora i unifikacije izbornih pravila za Evropski parlament.

Evropski parlament je odbacio budet 1980. god. i 1985. god. Evropski parlament nije prihvatio izvjetaj Evropske komisije o izvrenju budeta 1996. god. Izvjetaj je razmatran 1998. god. i njegovo neprihvatanje (zbog zloupotraba i nepravilnosti) je tokom 1999. god. izazvalo veliku krizu u Zajednici. 21 Ustanovljena 1994. god. zbog pomoi slabije razvijenim lanicama. Fondovi imaju cilj smanjiti razlike u nivou razvijenosti zemalja EU i olakati im pristup u EMU.20

19

15

Evropski parlament sa Savjetom ministara zajedniki odluuje o pitanjima koja su izuzetno znaajna za funkcionisanje i razvoj EU. Locirana su u dva perioda. Prvi se odnosi na zajedniko odluivanje od 1993. god. poslije poetka primjene Ugovora iz Mastrihta, gdje spadaju: Usaglaavanje zakonodavstva za regulaciju unutranjeg trita. Slobodno pruanje usluga na zajednikom tritu. Zatita potroaa. Transevropske mree. Pitanja iz oblasti zatite ivotne sredine iz nadlenosti EU. Dugoroni programi istraivanja. Obrazovanje, kultura i zdravstvo. Sloboda kretanja radne snage, nastanjivanja i nostrifikacije diploma.

Amsterdamskim ugovorom zajedniko odluivanje ove dvije institucije se znatno proiruje slijedeim pitanjima: Regionalni razvoj. Saobraaj i proirenje nadlenosti u oblasti transevropskih mrea. Zapoljavanje i socijalna politika. Statistika. Carinska saradnja. Transparentnost, borba protiv prevara i zatita podataka. Zdravstvena zatita. Dravljanstvo, sloboda nastanjivanja i zabrana nacionalne diskriminacije. Istraivanje i razvoj.

Iz prethodnog pregleda se uoavaju kljuni pravci evolucije EU. Dinaminost i raznovrsnost zajednikog odluivanja Parlamenta i Savjeta najbolje govore o ovom vanom periodu za njen opstanak i stvaranju pretpostavki za nastavak integracionih procesa.

16

Simplificirana ema naina odluivanja prikazana je na slici 1.8. Slika 1.8.: Simplificirana shema odluivanja u EU

1.5. Sud pravde evropskih zajednica

1.5. Evropski sud pravdeSud pravde evropskih zajenica, ili Evropski sud pravde je vrhovna sudska institucija EU. On ima krucijalnu ulogu u razvoju evropskog prava. Ova injenica je posebno vana zbog toga to je Unija veoma sloena i dinamina dravno-pravna integracija iji razvoj nije mogu bez obimnog zakonodavstva i svih oblika regulacije. Sud ima tri osnovne nadlenosti. Prva obaveza se odnosi na zakonito provoenje Ugovora i drugih regulativa EU. Drugu determinie uloga krajnje instance u Zajednici koja se odnosi na rjeavanje sudskih sporova. Konano, Sud je nadlean za pruanje pomoi nacionalnim zakonodavstvima. Ovaj organ Zajednice zasjeda u Luksemburgu i nadlean je u svim sluajevima predvienim Osnivakim ugovorima. U tim situacijama nije potrebno prihvatanje nadlenosti ovog suda od strane drava lanica. Kao vrhovni promoter i uvar komunitarnog prava Sud svoju poziciju afirmie filozofijom federalizma. Zbog toga je i dobio epitet Vrhovnog suda "potencijalne evropske federacije," odnosno ova institucija EU 22 aktivno participira u kreiranju komunitarnog pravnog sistema federalnog tipa.

22

Vidjeti vie u: P. Moreau Defarges, Les organisations internationales, Armand Colin, 1993.17

U svom sastavu Sud pravde ima po jednog sudiju iz svake zemlje lanice (tako npr. u EU27 Sud ima 27 sudija, u EU25 ih je bilo 25 itd.). Pored njih, Sud ima i opte pravobranioce (u EU25 je bilo osam nezavisnih advokata-pravobranilaca). Sudije i advokati moraju biti strune i nezavisne linosti koji se uz prethodni 23 dogovor sa vladama lanica imenuju na mandatni period od est godina. Njihov mandat moe biti obnovljen. Aktima EU nisu predviene bilo kakve restrikcije u vezi nacionalne pripadnosti zaposlenih u Sudu pravde. Ipak, praksa je pokazala da su sve dosadanje sudije vodile porjeklo iz zemalja lanica. Kao i komesari ili poslanici, tako i sudije Suda pravde evropskih zajednica uivaju zakonom propisane privilegije i imunitete. Tajnim glasanjem Sud pravde imenuje sekretara i sekretarijat na mandatni period od est godina. Sud zasjeda plenarno i u vijeima od po tri, pet ili jedanaest sudija (veliko vijee). Stranke koje izlaze pred Sud pravde moraju imati zastupnike a odluke koje Sud donosi mogu biti u obliku presuda ili ordonansi. Odlukom Savjeta Evropske unije iz 1988. god. Evropskom sudu pravde je pridruen Prvostepeni sud sa primarnim ciljem rastereenja Suda pravde. Ingerencije Prvostepenog suda su rezervisane za sporove izmeu institucija EU i firmi, posebno u antimonopolskoj regulativi i trgovinskom zakonodavstvu. Kod ovog suda je veoma vana brzina odluivanja. Evropski sud pravde je krajnja instanca razrjeavanja sporova, sprovoenja ugovora i implementacije regulative na cijelom podruju Unije. Pravni sporovi izmeu drava lanica ili sporovi lanica sa institucijama EU se iznose pred Evropsku komisiju i ukoliko se ne mogu pronai rjeenja, 24 takvi sluajevi idu pred Sud pravde. Evropski sud pravde i Prvostepeni sud, svaki u okviru sopstvene 25 nadlenosti, trebaju osigurati tumaenje i primjenu ovog Ugovora. Pred Sudom pravde evropskih zajednica mogu se voditi sljedee vrste sporova: prethodno (prejudicijelno) pitanje, postupak (tuba) za ponitenje akta, tuba radi izostanka, tuba zbog neispunjenja obaveza i postupak (tuba) za utvrivanje vanugovorne odgovornosti.

1.6. Evropski raunovodstveni sudOvaj sud je najmlaa i jedna od najautoritativnijih institucija EU. Zadatak suda je kontrola stanja cjelokupnih prihoda i rashoda Zajednice. Iako nije klasini pravosudni organ, jer nema nikakva pravosudna ovlaenja (shodno tome nema pravo gonjenja), Raunovodstveni sud raspolae drugim irokim ovlaenjima. O nekim aspektima pravnog poloaja ovog suda govori injenica da njegovi akti ne mogi biti predmet tube za ponitaj pred Sudom pravde evropskih zajednica. ak je Ugovorom iz Amsterdama ovom sudu dozvoljeno da, zbog ouvanja svoje nadlenosti, pokree postupke za ponitaj akata. Ugovor Raunovodstvenom sudu proiruje ovlaenja u istrazi, jer kod svakog komunitarnog ili nacionalnog organa, fizikog ili pravnog lica koje upravlja komunitarnim fondovima moe izvriti provjeru "na licu mjesta". Ovaj sud je ustanovljen Briselskim ugovorom 1975. a stupio je na snagu 1977. god. Ugovor je, izmeu ostalog, sadravao reforme budetskih procedura i proirenje nadlenosti Skuptine iz Strazbura. Meutim, tek po potpisivanju Ugovora iz Mastrihta, Raunovodstveni sud postaje institucija Evropske unije, to je posebno regulisano odjeljkom 5. Ugovora. Dakle, ova institucija kontrolie zakonitost prihoda i rashoda Zajednice uvidom u desetine hiljada finansijskih operacija. Preko "izjave o tanosti rauna i zakonitosti i regularnosti obavljenih poslova" Raunovodstveni sud dostavlja Evropskom parlamentu i Savjetu Evropske unije na uvid regularnost poslovanja rauna institucija i organa koje je osnovala EU. Sud participira u proceduri usvajanja izvjetaja Evropske komisije o izvrenju budeta pred Strazburkom Skuptinom i konsultuje se po relevantnim finansijskim i budetskim pitanjima Zajednice. Prema Ugovoru iz Amsterdama, Raunovodstveni sud ima pravo kontrole fondova Zajednice (kojima upravljaju spoljni organi) i Evropske investicione banke. Sjedite Evropskog raunovodstvenog suda je u Luksemburgu. Formacijski, on ima petnaest lanova koji se biraju na mandatni period od est godina od strane Savjeta Evropske unije. U instituciji je zaposleno23 24

26

Da bi se izbjegla izmjena cjelokupnog sudijskog kadra na kraju mandatskog perioda, polovina sudija se bira ve poslije tri godine. Ako doe do spora meu lanicama oko povrede Ugovora, Komisija mora dati odgovor najkasnije do tri mjeseca. U suprotnom tuba se predaje sudu, to ukazuje na kvazisudsku ingerenciju Komisije. 25 Ove odredbe su regulisane lanom 220. Ugovora iz Nice. 26 U literaturi se mogu nai i sinonimi Evropski revizorski sud ili Evropski finansijski sud.18

petnaest efova kabineta i isto toliko ataea a ukupno je zaposleno oko 500 radnika. Kao i drugi visoki funkcioneri Unije, lanovi ovog suda imaju odreene privilegije i pravo na imunitet, ali podlijeu strogim pravilima sukoba interesa i obavezi nepristrasnosti u obavljanju poslova. Ugovor iz Nice omoguava Sudu da formira vijea u cilju usvajanja pojedinih izvjetaja, te da utvrdi interna pravila ponaanja pravilnikom koji odobrava Savjet Evropske unije kvalifikovanom veinom. Raunovodstveni sud je jedna od najmlaih institucija EU kojoj raste rejting i uticaj. Realno je oekivati 27 njegovu dalju ekspanziju i rast uticaja. Uloga Suda e i u budunosti sve vie jaati, kako zbog irenja i ulaska novih drava ija raunovodstvena praksa jo uvijek nije na nivou najviih evropskih standarda, ali i zbog kontinuiranog rasta makroekonomskih agregata i pokazatelja EU. Tako se poveava finanijska osnova koja je predmet kontrole ove institucije. Pored ovoga, nove tendencije na globalnim finansijskim tritima (apostrofira se aktuelna finansijska kriza) dodatno motiviu Sud u realizaciji aktivnosti iz njegove nadlenosti. Globalna kriza vodi ka novoj ulozi moderne kapitalistike drave koja intervenie ogromnim finansijkim sredstvima prema finansijskim tritima i sektoru realne ekonomije. Sredstva se usmjeravaju za tano odreene namjene i izvrenje tano definisanih nacionalnih makroekonomskih ciljeva. To neminovno proiruje interese dravnih institucija prema dodatnoj finansijskoj kontroli u emu je uloga Evropskog raunovodstvenog suda izuzetno znaajna.

1.7. Ostale institucije EU1.7.1. Ekonomski i socijalni komitet Ekonomski i socijalni komitet je konsultativni organ ustanovljen Rimskim ugovorom a definitivno uvren lanom 257. Ugovora iz Nice. Osnovni zadatak ovog komunitarnog organa je pruanje strune pomoi Evropskoj komisiji, a po potrebi i ostalim tijelima EU. Kao jedno od najstarijih konsultativnih tijela Komitet ima epitet druge evropske skuptine. Rad Komiteta je nezavisan u odnosu na druge institucije Unije. Dovoljno je ukazati na samo nekoliko injenica da bi se uoio veliki znaaj ekonomske komponente evropskih integracija i uloga Ekonomskog i socijalnog komiteta u integracionim procesima. U Komitet ulaze predstavnici proizvoaa, trgovaca, zanatlija, poljoprivrednika, predstavnici drutvenih djelatnosti i mnogi drugi. Komitet je podijeljen u tri grupe. Prvu ine poslodavci, drugu radnici a treu grupu ine predstavnici ostalih aktivnosti (interesne grupe). Poetkom milenijuma Komitet je imao 222 lana a ukupan broj zaposlenih je iznosio oko 700. Izbor lanova Ekonomskog i socijalnog komiteta se vri na period od etiri godine uz mogunost reizbora. Ugovor iz Mastrihta je Ekonomskom i socijalnom komitetu omoguio da zasjeda na sopstvenu inicijativu (prije Mastrihta pravo na sazivanje su imali iskljuivo Savjet Evropske unije i Evropska komisija). Komitet je organizovan u sekcije koje razmatraju razliite teme, uglavnom iz ekonomske i socijalne problematike. Tako postoje sekcije za industriju, socijalnu politiku, poljoprivredu itd. Njihov zadatak je struna analizira odreenih pitanja o kojima se odluuje na Savjetu Evropske unije ili Evropskoj komisiji. Dakle, najvii organi Unije imaju obavezu da u oblasti ekonomsko-socijalne kohezije, monetarne i fiskalne politike, zapoljavanja, obrazovanja, zdravstva, kulture, transevropskih saobraajnica i dr. konsultuju Ekonomski i socijalni savjet. Ukoliko se ne ispotuje ovakva procedura Evropski sud pravde moe ponititi takve odluke. Zbog svega navedenog, ne iznenauje spoznaja da znaaj ovog konsultativnog organa, koji najviim komunitarnim institucijama pribliava razne profesionalne drutvene grupe, kontinuirano raste. Kao i u sluaju Evropskog raunovodstvenog suda nestabilnost na globalnom nivou i pogoranje makroekonomske i socijalne situacije u EU dodatno utiu na rast autoriteta Komiteta. Stagnacija privrednog rasta, borba protiv nezaposlenosti i inflacije sve vie zaokupljaju vlade svih zemalja. Na ta pitanja je sve tee pronai pravovremene i efikasne odgovore. Sfera ekonomije i socijalni sektor e u blioj budunosti postati najosjetljiviji segment drutvene strukture i drutvenih odnosa, pa se od ovog strunog organa oekuju najbolji prijedlozi prema institucijama EU.

27

Hrvatska je npr. do polovine 2006. god. iz fondova i programa predpristupne pomoi "povukla" 261 milion evra (97% odobrenih sredstava). Prosjena iskorienost fondova EU od strane ostalih tranzicionih zemalja je iznosila oko 69%. Kontrola korienja prepristupnih fondova je izuzetno znaajna aktivnost EU.19

Broj glasova u Ekonomsko socijalnom komitetu nije podijeljen prema stvarnoj ekonomskoj snazi zemalja lanica. U tabeli 1.9 je prikazan broj glasova ovog komunitarnog tijela za EU27: Tabela 1.9: Pregled glasova lanica EU u Ekonomsko socijalnom komitetu Njemaka V. Britanija Francuska Italija panija Poljska Rumunija Holandija Grka EU 27 24 24 24 24 21 21 15 12 12 344 eka Rep. Belgija Maarska Portugal vedska Bugarska Austrija Slovaka Danska 12 12 12 12 12 12 12 9 9 Finska Litvanija Irska Slovenija Letonija Estonija Kipar Luksemburg Malta 9 9 9 7 7 7 6 6 5

Izvor: Ugovor iz Nice, str. 83-84. (Treaty of Nice, p.83-84.) Sastav Komiteta ukazuje na elju njegovih kreatora da se u punoj mjeri afirmie princip koncensusa. Bez obzira na parcijalne interese vlada zemalja lanica, pitanja o kojima raspravlja Komitet posmatraju se u kontekstu unapreenja komunitarnih ideja i razvoja zajednikog evropskog trita. Komitet e i u budunosti imati znaajnu ulogu u predlaganju ekonomskih i socijalnih mjera, kako redovnim servisiranjem osnovnih komunitarnih institucija, tako i rjeavanjem problema proizalih iz vanrednih kriznih situacija.

1.7.2. Komitet regiona Komitet regiona je savjetodavno tijelo odgovorno za rjeavanje pitanja iz domena regionalne politike i regionalnog razvoja Evropske unije. U njegovom sastavu se nalaze predstavnici regionalnih i lokalnih tijela, birani na mandatni period od etiri godine. Imenuje ih Savjet Evropske unije a na prijedlog drava lanica. Ugovor o Evropskoj uniji predvia da se ove funkcije obavljaju samostalno i u optem interesu Zajednice. Ekspanzija regionalne politike kao fundamentalne zajednike politike i kontinuirani rast subvencija koje se iz razliitih izvora troe na regionalni razvoj ovom Komitetu daju sve vei znaaj. Uticaj mu raste i zbog kontinuiranog irenja Zajednice, pa je ovo komunitarno tijelo neophodno kod usaglaavanja, koordinacije i harmonizacije interesa "starosjedilaca" i zemalja koje ulaze u EU. Komitet je ustanovljen Ugovorom iz Mastrihta. Po odredbama tog akta Komitet regiona se obavezno konsultuje u oblastima gdje postoje ili se mogu uoiti neposredni regionalni interesi. Rije je najee o radu kohezionih i strukturnih fondova, pitanjima funkcionisanja energetskog sektora, obrazovanja, zdravstva, kulture, telekomunikacija, transevropske mree, ruralnog razvoja i dr. Ugovor iz Amsterdama proiruje nadlenost Komiteta. Obavezno konsultovanje Komiteta se proiruje i na socijalnu politiku, zapoljavanje, profesionalno usavravanje, saobraajnu politiku i zatitu ivotne sredine. Zahvaljujui afirmaciji regionalne politike Komitet regiona zauzima sve znaajniju poziciju u strukturi konsultativnih komunitarnih tijela. Amsterdamski Ugovor je proirio i neke interne nadlenosti. Tako Komitet moe autonomno donositi svoj unutranji pravilnik bez odobrenja Savjeta Evropske unije. Kao i Ekonomski i socijalni komitet i Komitet regiona predstavlja tijelo ija je uloga u evropskim integracijama i sistemu komunitarnih institucija u stalnom usponu. Broj glasova u Komitetu regiona nije podijeljen prema regionalnim parametrima (gradacija po ovom principu je kompleksna), ve odgovara strukturi Ekonomsko socijalnog savjeta. U tabeli 1.10 prikazan je broj glasova ovog komunitarnog tijela za EU27.

20

Tabela 1.10: Pregled glasovi lanica EU u Komitetu regiona Njemaka V. Britanija Francuska Italija panija Poljska Rumunija Holandija Grka EU 27 24 24 24 24 21 21 15 12 12 344 eka Rep. Belgija Maarska Portugal vedska Bugarska Austrija Slovaka Danska 12 12 12 12 12 12 12 9 9 Finska Litvanija Irska Slovenija Letonija Estonija Kipar Luksemburg Malta 9 9 9 7 7 7 6 6 5

Izvor: Ugovor iz Nice, str. 83-84. (Treaty of Nice, p.83-84.) Sastav lanova Komiteta regiona, kao i u sluaju Ekonomsko socijalnog komiteta ukazuje na neophodnost pune koordinacije i usklaivanja regionalnih interesa u rjeavanju problema iz njegove nadlenosti. Taj pristup unapreuje komunitarnu ideju, posebno u regionalnom razvoju. Potrebno je naglasiti da se regionalni pristup u organizaciji Zajednice razvio u specifinu komunitarnu doktrinu (npr. ideje o "Evropi regija"). Regionalna politika i regionalni razvoj e i u budunosti EU imati veliki znaaj.

1.7.3. Evropska investiciona banka Evropska investiciona banka (EIB) je ustanovljena 1957. god. Ugovorom iz Rima, osnivanjem Evropske ekonomske zajednice (EEZ), tanije, protokolom koji je bio sastavni dio aneksa ovog Ugovora. Ugovor o Evropskoj uniji daje Evropskoj investicionoj banci visoku hijerarhijsku poziciju meu kumanitarnim institucijama, odmah iza najviih tijela EU. Banka svoje aktivnosti usmjerava na ravnomjerni razvoj zajednikog trita i daje vaan doprinos jaanju ekonomske kohezije, smanjenju regionalnih razvojnih disproporcija itd. Ciljevi Evropske investicione banke se mogu sistematizovati prema sljedeim sektorima: Podrka programima uravnoteenog razvoja zajednikog trita. Obezbeenje finansijskih sredstava za pomo regionalnom razvoju. Podrka programima od zajednikog interesa za vei broj drava lanica EU. Stimulisanje politike zapoljavanja pozajmicama (Amsterdamski Ugovor) i razvoj malih i srednjih preduzea. Davanje pozajmica za razvojne projekte u manje razvijenim regionima EU. Garantovanje vraanja kredita koje uzima EU. Garantovanje za isplatu pomoi zemljama tzv. "treeg svijeta." Davanje finansijskih pozajmica dravama kandidatima za pristupanje EU. Podrka investicijama u funkciji afirmacije unutranje i spoljne politike EU. Finansijske transakcije koje doprinose razvoju zajednikog evropskog trita ili redukciji regionalnih razlika itd.

Evropska investiciona banka (EIB) ima svojstvo pravnog lica. Njeno sjedite je u Luksemburgu. U organizacionoj strukturi banke dominiraju Savjet guvernera, te Administrativni savjet i Upravni komitet. Savjet guvernera ima kljunu ulogu u odluivanju, uobiajenu za odluivanje u bankama nacionalnog ili komercijalnog znaaja. On donosi opte smjernice kreditne politike i ciljeve harmonizovane sa razvojem zajednikog evropskog trita. Ovaj organ vri monitoring izvrenja tih ciljeva i drugih direktiva. Savjet guvernera okuplja ministre koje postavljaju drave lanice EU (jedan ministar iz svake drave). Administrativni savjet, koji ima ekskluzivnu nadlenost za finansijske operacije donosi konane odluke o davanju garancija, kredita i zakljuenja ugovora. Njega ini 25 lanova i 13 zamjenika koji su nezavisne i kompetentne linosti21

koje u svom radu odgovaraju samo Evropskoj investicionoj banci. Upravni komitet je zaduen za servisiranje redovnih dnevnih poslova. Ova banka se ne moe smatrati komercijalnom bankom, iako ona nije netrina institucija ili netrini fond. Ipak, injenica da se njenim aktivnostima stimuliu projekti koji u sebi imaju i politiku komponentu, daje za pravo onima koji ovu vanu komunitarnu instituciju tretiraju kao netrinu organizaciju. Poslednji krizni dogaaji na svjetskoj ekonomskoj sceni su doprinijeli dodatnoj afirmaciji EIB. Kraj 2008. a posebno poetak 2009. god. karakteristini su po finansijskim intervencijama nacionalnih vlada vodeih ekonomskih sila, ali i srednje razvijenih i malih drava. Kao preko noi, dravna intervancija vie nije "bauk" ve postaje realnost, ak i neminovnost kojom se, kakve li ironije, kapitalistike privrede spaavaju od 28 mogueg privrednog sloma. U takvim uslovima svaka finansijska institucija dravne provenijencije je vie nego dobro dola. Preko njih (a to EIB jeste) vlade mogu efikasnije rjeavati nagomilane ekonomske probleme alokacijama sredstava prema sektorima i akterima koji e poluiti najbolje ekonomske i socijalne efekte. Meutim, postoje i druge opasnosti koje proistiu iz injenice da se prvobitna namjena EIB u izmijenjenim drutveno-ekonomskim okolnostima moe transformisati u amortizera postojeih problema, to svakako nije bio osnivaki cilj ove finansijske institucije. Forsiranjem zajednikih politika EU, a posebno zajednikog trita i regionalnog razvoja, Evropska investiciona banka e i u budunosti predstavljati jednu od kljunih institucija zaduenih za implementaciju komunitarnih politika. Reakcija EIB na aktuelnu krizu. Evropska investiciona banka je ve u decembru 2008. god. reagovala na 29 irenje krize ka evropskom ekonomskom prostoru. Bord direktora EIB je napravio Operativni plan za period 2009 -2011. god. koji sadi nain podrke i operativne mjere prevazilaenja finansijske i ekonomske krize u lanicama EU. Tako e ukupan iznos kredita u 2009. i 2010. god. biti povean za oko 30% u odnosu na nivo iz 30 prethodnih godina. Obim kredita EIB u ove dvije godine e iznositi po 15 milijardi evra. Ovo e uticati na rast dodatnih investicija na nivo od oko 72 milijarde evra u 2009. i 2010. god. Procjena o obimu dodatnih investicija proizilazi iz injenice da se ukupno efektuirane investicije kreu u iznosu koji je oko pet puta vei u odnosu na finansiranje od strane banke. Sredstva EIB e se usmjeravati u sljedee namjene: dodatnu podrku razvoju malih i srednjih preduzea, investicije u energetiku, infrastrukturu, saobraaj i sprjeavanje klimatskih promjena. Dio dodatnih kredita e se usmjeriti u podrku zemljama Centralne i istone Evrope za rjeavanje problema konvergencije i rast rezervi. U tabeli 1.11 prikazani su podaci o planu ulaganja EIB koji je usklaen sa potrebama EU u prevazilaenju ekonomske i finansijske krize. Tabela 1.11.: Planirani obim ulaganja i nivo investicija EIB Namjena Dodatno godinje finansiranje Dodatno ukupno investiranje za 2009. i 2010. (godinje u u 2009. i 2010. (godinje u milijardama evra) milijardama evra) Mala i srednja Preduzea Energija, infrastruktura, transport, klimatske promj. Konvergencija

3,5

14

6 2,5

36 10

28 eki premijer Vaclav Klaus je izjavio da dravna podrka bankama "sahranjuje" kapitalizam i na mala vrata vraa socijalizam. Za sadanju krizu optuuje suvino uplitanje drave i rast trokova administracije (autorski lanak za list Mlada fronta, Prag, 2008. god.). 29 COP je skraenica za Corporate Operational Plan. 30 U 2007. god. EIB je plasirala sredstva u ukupnom iznosu od 47,8 milijardi evra za projekte realizacije ciljeva zajednikih politika. Za potrebe zemalja EU27 plasirano je 41,4 milijarde evra ili 87% sredstava.

22

Rezerve Ukupno

3 15

12 72

Izvor: European Investment Bank, Directors approve anti-crisis measures for 2009-2010, Press Secretariat. Iz prethodne tabele se moe zakljuiti, da se kreditna sredstva kojim EIB djeluje na zajednikom tritu radi neutralizacije finansijske krize usmjeravaju prema tano definisanim oblastima. Na prvi pogled je vidljivo da je rije o intervencijama strukturnog karaktera, to je i razumljivo, obzirom na ulogu EIB u finansijskom sektoru EU. Ova injenica ohrabruje, ne samo zbog brzine kojom je banka reagovala na aktuelnu situaciju, ve i zbog njene privrenosti temeljnim naelima finansiranja. Reakcija banke (iako su interventna sredstava banke su viestruko manja od gubitaka nastalih finansijskom krizom) daje jasnu poruku u ime EU da e se biti upotrijebljene sve raspoloive mjere odbrane evropskog ekonomskog i finansijskog prostora.

23

2. REGIONALNE INTEGRACIJE2.1. Opti i teorijski pristup regionalnim integracijamaRegionalne ekonomske integracije su razliiti oblici fuzija nacionalnog, regionalnog i meunarodnog nivoa. Ekonomske integracije se stvaraju izmeu drava ili njihovih dijelova (regiona). One se dalje mogu integrisati na dravnom ili meudravnom nivou. Motivi za integracije nacionalnih privreda se nalaze u realizaciji mnogiih ciljeva, kao to su otklanjanje carinskih i necarinskih barijera, eliminacija drugih ogranienja koja ograniavaju meunarodnu trgovinu itd. Integracije obezbjeuju slobodu kretanja ljudi i kapitala, ali i ostalih proizvodnih faktora. Dakle, sutina ekonomskih integracija je uglavnom, unaprjeenje trgovine kroz paralelne procese ogranienja i liberalizacije. Polazna pozicija za izuavanje ovih fenomena je liberalizacija izmeu lanica integracije, dok u odnosu na tree zemlje postoje ili se uvode nove trgovinske barijere. Savremene regionalne integracije su funkcionalni oblici organizacije izmeu razliitih drava. Postoje i integracije koje nastaju iz vojno-bezbjednosnih, politikih, ekolokih i drugih razloga, ali i njihovih kombinacija. Dakle, regionalne integracije su specifian vid udruivanja razliitih ekonomskih, politikih ili geografskih prostora. Funkcionisanje regionalnih integracija je vremenom doprinijelo stvaranju mnogih teorija, od 31 federalista, konfederalista, nacionalista, funkcionalista itd. Razlike su u dostignutom nivou politikih, 32 demokratskih ili ekonomskih odnosa. Mjere na planu regionalnih integracija imaju cilj eliminaciju prepreka integracijama. Dalje, primjenjuju se i mjere harmonizacije, onda kada su integracioni procesi ve u zavrnim fazama. Strategijske ekonomske integracije su udruivanja drava (obino susjednih) u cilju zatite od nelojalnog uvoza, dok se druge mogu odnositi na integracije radi poveanja trgovinske razmjene geografski ili politiki bliskih zemalja u odnosu na ostale zemlje. Na stvaranje strategijskih ekonomskih blokova snano utiu i globalni ekonomski procesi. Federalne oblike integracija karakterie postojanje nadnacionalnih institucija, gdje god postoji mogunost efikasnijeg funkcionisanja centralnog (federalnog) nivoa. Tako i politika mo prelazi sa nacionalnog na nadnacionalni nivo. S druge strane, funkcionalisti se zalau za institucije koje e biti zajedniki voene od strane zemalja i u kojima e se reforme ka snanim integracijama deavati "korak po korak." Ovaj vid integracija podrazumijeva visok stepen komunitarnosti, tolerancije i prava na veto lanica integrisane zajednice. Funkcionalistima i federalistima su suprostavljeni nacionalisti. Oni preferiraju integracije uz zadravanje visokog stepena suvereniteta i nacionalnog identiteta lanica zajednice, pa stoga u pluralnim politikim drutvima esto opstruiu federaliste i funkcionaliste. Teorijski, postoji nekoliko osnovnih oblika ekonomskih integracija. Balasa je 1961. god. postavio koncept koji se sastoji od pet faza (oblika regionalnog udruivanja) kroz koje prolaze i u kojima se mogu nai regionalne integracije. Balasine faze integracija su iz sadanje perspektive zastarjele, ali su jo uvijek aktuelne zbog izuavanja doktrinarnih, istorijskih, ekonomskih i politikih pogleda, razloga i motiva nastajanja velikih 34 integracija. Pored Balase za razvoj teorije evropskih integracija najzasluniji su Mid (Meade) i Timbergen sa radovima objavljenim 1953. i 1954. god. Sutina tih i ostalih pogleda na oblike organizovanja regionalnih ekonomskih integracija se moe sumirati u sljedeim strukturama:33

31

O problemima evropskog konstitucionalizma vidjeti u Lenaerts, K., Constitutionalism and the Many Faces of Federalism, American Journal of Comparative Law 38, 1990, p. 205.; Koleman, D., Savest Evrope, VEGA, Novi Sad, 2003.; Mancini, F., The Making of a Constitution of the Europe, Common Market Law Review 26, 1989, p. 595 ili u Joerges, C. And Neyer, Multi-Level Governance, Deliberative Politics and the Role of Law, European University Institute, Working Paper RSC, 1997. i dr. 32 O teoriji konstitucionalnih i postkonstitucionalnih ugovora i osnovama drutvenih sloboda vidjeti u Bjukenen Dejms, Granice slobode, DERETA, Beograd, 2002. god. str. 31-103. i dr. 33 Balassa je ugledni ekonomista koji se bavio izuavanjem makroekonomskih problema i efektima integracija. 34 O liberalizaciji trita Balassa pie ezdesetih godina prolog vijeka u: Balassa B., Trade liberalization and "revaled" comparative advantage, Manchester Schol of Economics and Social Studies, 1965. i Balassa B., Trade liberalization among industrial countries, Mc. Graw-Hill, New York, 1967.24

Zona slobodne trgovine je preferencijalni sporazum izmeu drava. On se odnosi na uklanjanje svih carinskih i kvantitativnih (necarinskih) ogranienja u trgovini izmeu lanica zone. Ovaj oblik udruivanja podrazumijeva da svaka drava zadri carinsku tarifu i trgovinske propise prema treim zemljama. Najvei nedostatak ovog oblika ekonomske integracije je pojava tzv. skretanja trgovine (trade deflection). Uvoz iz treih zemalja u zonu slobodne trgovine je voen trinim principima i neminovno se obavlja preko zemlje sa najmanjim carinskim optereenjem. Poslije procedure uvoza, zemlja lanica zone slobodne trgovine autonomno formira cijenu robe. To joj omoguava najkonkurentniju poziciju na cijelom podruju zone slobodne trgovine, ak i bez rasta produktivnosti rada. Kako trgovinska razmjena sa lanicama zone nema ogranienja takav oblik trgovine sa treim zemljama moe dovesti do povlaenog poloaja i naruiti trine odnose u zoni slobodne trgovine. Zato je kljuni problem funkcionisanja zone slobodne trgovine nain regulisanja pravila o porijeklu koja se primjenjuju na cjelokupan uvoz u zonu slobodne trgovine. Takoe, jedan od veih problema koji se mogu desiti u zoni slobodne trgovine je elaboriran u sljedeem primjeru. Pretpostavimo da tri zemlje odlue da formiraju zonu slobodne trgovine. Svaka od njih razliito formira nivo carina na uvoz poljoprivrednih proizvoda iz treih zemalja na sljedei nain: zemlja A 5%, zemlja B 10% i zemlja C 30%. Pretpostavimo da zemlja C eli zatitu domaih proizvoaa poljoprivrednih proizvoda, pa je zbog toga formirala visok nivo carina. Nakon odreenog vremena zemlja C je odluila da joj ciljno trite za izvoz njenih poljoprivrednih proizvoda bude zemlja A, upravo zbog niih uvoznih carina poljoprivrednih proizvoda. Problem se javlja kod ponovnog uvoza ovih roba u zemlju C, jer se sada njihova politika zatite domae poljoprivrede tretira kao protekcionistika, to u savremenim trgovinskim odnosima nije dozvoljeno. Pored poljoprivrede, konkretni problemi su esto prisutni u trgovini motornim vozilima, saobraaju, elektronskim ureajima i sl. Grafikon 2.1. prikazuje funkcionisanje zone slobodne trgovine. Na njemu se analizira situacija stvaranja zone slobodne trgovine izmeu samo dvije zemlje, i to referentne zemlje (zemlje domaina) i zemlje partnera koja je odluila da sa referentnom zemljom ue u ovu integraciju. Naravno, ovo je simplificirani primjer koji pretpostavlja brojna ogranienja i pretpostavke.

Grafikon 2.1.: Zona slobodne trgovine na primjeru dvije zemlje U zoni slobodne trgovine zemlje lanice ukidaju meusobne carine, ali mogu zadrati zateene carinske stope za vanjsko trite. Zona slobodne trgovine uspostavlja novu situaciju u kojoj zemlja sa viim cijenama OPmax uvozi robe bez carinskog optereenja iz zemlje partnera u slobodnoj trgovinskoj zoni, po nioj cijeni OP. Najvea mogunost je uvoz cjelokupne proizvodnje iz zemlje partnera. Ova situacija je znaajna sa aspekta veliine zemalja. Zbog toga, ako je partnerska zemlja relativno manja od referentne zemlje, ona e moi ostvariti dodatni rast koji generie rast izvoza u drugu (ili druge) zemlje zone. Cijene u referentnoj zemlji e se uspostaviti na nivou svjetskih cijena, uveanih za iznos carine u zemlji partneru. Tako dolazi do stvaranja efekta "trade deflection" koji je rezultat novonastale situacije u kojoj zemlja partner obezbjeuje tranju u referentnoj zemlji, a istovremeno vri uvoz sa svjetskog trita.

25

Ukupni efekti stvaranja zone slobodne trgovine izmeu zemalja zavise od odnosa ponude i tranje meu njima. Ali, vratimo se na formiranje cijena u zoni. Kada se ova dva trita fuzioniu, djelovanjem trinih zakona e neminovno doi do tzv. spillover efekata u sektoru cijena. Tako e cijene u referentnoj zemlji pasti na nivo P', dok e cijene u zemlji partneru porasti sa nivoa P na nivo P'. Dakle, ujednaie se cijene u obe zemlje, jer se poslije potpisivanja sporazuma nalaze u istom trinom sistemu. Poslije tog prilagoavanja proizvoai iz zemlje partnera e poveati proizvodnju sa 0Q5 na 0Q6. To e povoljno uticati na privredu ove lanice zone i popraviti njenu makroekonomsku poziciju (osnovna makroekonomska pretpostavka je, da eksterni rast proizvodnje djeluje na rast outputa, pad stope nezaposlenosti, rast akumulacije i stabilnost u sektoru cijena). Meutim, proizvoai iz zemlje partnera e i dalje kupovati koliine roba 0Q5, jer e ta lanica zone nastaviti uvoziti robe po svjetskim cijenama uveanim za carinu. rafirani pravougaonik prikazuje efekte od carina (za zemlju partnera) od realizacije uvoza sa svjetskog trita. Neto efekti referentne zemlje su u suficitu koji izaziva efekat trade creation (zbir povrna dva rafirana trougla) i gubitak zbog pojave efekta trade diversion (povrina rafiranog pravougaonika), jer sav uvoz (Q2Q1) poslije ulaska u zonu dolazi iz zemlje partnera, a ne kao prije sa svjetskog trita. U stvari, zbog uloge zemlje partnera u zoni dolazi do ukupnog rasta uvoza u zonu slobodne trgovine za koliine 0Q5-Q2Q1. Ova razlika predstavlja efekat trade creation koji se u zoni javlja zbog uticaja partnerske zemlje. Ve na prvi pogled je vidljivo da je zona slobodne trgovine sloena integraciona struktura. Prethodni primjer obuhvata zonu od samo dvije zemlje. Kod zona sa vie zemalja problemi poslije integracija se dodatno komplikuju, posebno ukoliko je rije o zemljama koje nemaju modernu i efikasnu izvrnu vlast i institucije (vlade, carinske slube, granine slube, organe bezbjednosti, komore i sl.). U tim sluajevima se dogaaju velike pekulativne preraspodjele izmeu lanica zone koje nisu rezultat dogovorene politike. Carinska unija je oblik ekonomske integracije koji predstavlja sloeniju varijantu zone slobodne 35 trgovine. Razlika se ogleda u primjeni carinske politike. U okviru carinske unije, lanice prema nelanicama unije formiraju zajedniku carinsku tarifu. Ovaj oblik integracija primjenjuje jedinstvenu uvoznu tarifnu politiku, zadravajui karakteristike zone slobodne trgovine u odnosu na njihovu unutranju razmjenu. Kljuna prednost carinske unije nad zonom slobodne trgovine je u tome to nema skretanja trgovine. Tako se uvoznici iz carinske unije i proizvoai iz treih zemalja spreavaju da za uvoz koriste zemlju sa najniim carinskim stopama. Druga prednost carinske unije je ostvarenje "velikog trita" i njegova konkurentnost. Dokazano je da eliminacija meusobnih carinskih trokova i harmonizacija prema ostatku svijeta obezbjeuje nie trokove, rast eksterne konkurentnosti i profita, te poboljava poloaj u meunarodnoj razmjeni roba i usluga. Zajedniko trite je karakteristino po uklanjanju preostalih trgovinskih barijera koje postoje u trgovini meu lanicama ove integracone strukture. Svi trini akteri na zajednikom tritu imaju jednaka prava i obaveze, bez obzira na zemlju porijekla ili mjesta gde je registrovano sjedite. Faktori proizvodnje imaju slobodu kretanja, isto kao i sami proizvodi kojima se trguje unutar zajednikog trita, pa je kretanje ljudi, kapitala, roba i usluga bre i efikasnije. Zajedniko trite predstavlja veliki izazov i grandiozno drutveno dostignue moderne epohe. Ekonomska i monetarna unija predstavlja najkompleksniju integracionu strukturu koja sa moe formirati u savremenom svijetu. Karakteristina je po tome to sve lanice prihvataju jedinstvenu valutu, a samim tim, i voenje zajednike monetarne politike. Isto tako, monetarna unija podrazumijeva saradnju zemalja lanica preko raznovrsnih politika koje se implementiraju na zajednikom tritu. Tako npr. u EU, kao najveoj i najkompleksnijoj ekonomskoj integraciji ima dvadesetak zajednikih (komunitarnih) politika. One se usaglaavaju na niim ili viim instancama odluivanja. Ovaj pristup zahtijeva visok stepen harmonizacije, posebno kod usaglaavanja fiskalne i kreditne politike. U ovakvim unijama centralne bankarske institucije su odgovorne za kretanja u monetarnoj sferi i kreiranje monetarne politike. P