siyasal İktidar kapsamında edebiyat ve ‘ulusal alıntılar’ genesis.pdf

7/29/2019 Siyasal ktidar Kapsamnda Edebiyat ve Ulusal Alntlar Genesis.pdf

1/16

Murat Belgenin Kasm aynda letiflimden kan GENESS Byk Ulusal An-

lat ve Trklerin Kkeniadl son kitabn deerlendirmeden nce kitapta sk-

a geen kimi kavramlara gelenek, anlat, z, kk, kken, icat vb.- ynelik

bir arka plan oluflturarak ve bu arka plann oluflturaca balamdan hareket-

le kitabn deerlendirilmesi yaplacaktr. Belge, bu kavramlara kitabnn Gi-

rifl ksmnda deiniyor ve bu kavramlara iliflkin analizlerinden sonra ortaya

kan sonular elefltirdii eserlerde somutluyor. alflmasnn son blmn-

de de bu kavramlara, bu kez daha kapsaml bir biimde yeniden dnerek

alflmasn sonlandryor. Olduka hacimli olan bu kitabn omurgasn bah-settiim kavramlarn oluflturduunu dflndmden salkl bir deerlen-

dirmenin yaplabilmesi iin kabaca da olsa bir balamsallafltrmann gerek-

li olduu kansndaym.

Batnn iki bin ksur yllk siyaset ve felsefe geleneinin metafizik unsurla-

ryla hesaplaflan ve mmkn olduu lde mevcut metafizikten kopmay

hedefleyen siyasi/felsefi karfl argmanlar, on dokuzuncu yzyln ortalarna

gelindiinde birbirlerinden habersiz olan iki Alman filozof tarafndan siste-

matik denebilecek bir aflamaya getirilip neredeyse zirvelefltirilmifllerdir. On

Siyasal ktidar KapsamndaEdebiyat ve Ulusal Alntlar: Genesis*

Dervifl Aydn Akko*

* Bu metnin hazrlanmasnda sunduu kaynaklar ve son derece derinlikli elefltirileri ile kendisinden byklde istifade ettiim stanbul Bilgi niversitesinden edebiyat hocam Dr. Yaln Armaana teflekkr birbor bilmekteyim.

** stanbul Bilgi niversitesi, Tarih Blm rencisi.

Toplumlarmzn ve tarihsel cemaatlerimizin kkleri hakkndafleyler duyuyoruz Ama insan, aa deildir. Kkleri yoktur,ayaklar vardr, insan yrr.

Juan Goytisilo, Metaforas de la migracion, (2004)


2/16

dokuzuncu yzyln ortalarnda, K. Marx ve F. Nietzsche, Almanyada He-gelin znelci diyalektik felsefesi ve Yeni-Kantln savlar flahsnda cisim-leflen Bat metafiziine cepheden savafl aarlarken esasnda Antik Yunandanmodern zamanlara evrilerek gelen ve uzun yllar insan zihni zerinde ege-

menliini kurmufl olan siyasi/felsefi argmanlar ve onlarn bal bulunduuparadigmay yapsal diyebileceimiz deiflikliklere uratmfllardr.

Marxn ve Nietzschenin Batnn deerler hiyerarflisine ksa devre yaptrarakmetafizik algnn srekliliini kesintiye uratan pratikleri, kendi zgn ve ya-ratc yataklarnda, nihayet H. Arendtin felsefi sistemleri veya o srada ka-bul edilmifl deerleri baflafla getirme hareketi (Arent, 2006: 49) olarak ni-teleyecei gelenekten modern kopufl1 aflamasna ulaflmfltr.

Bu gelenekten modern anlamda kopufl iin metafiziin kavramlarnn nere-deyse tamam elefltiriye tabi tutulur. Marx, Hegelin tz, tin, bilin, mut-lak tin gibi kavramlar ile arpflrken Nietzsche de algsn ahlkn tarihineve yine ahlkn gncel siyasi ve toplumsal geliflmeler zerindeki etkilerineyounlafltrmfltr. Kant, Hegel, Schopenhauer gibi filozoflar Nietzscheninsert elefltirilerinin merkezinde yer alan bafllca isimlerdir.

Hesaplafllan kavramlardan biri de kken kavramdr. Bu kavramn elefltiri-si Marxtan ziyade Nietzschede nemli bir yer teflkil etmektedir. Kken kav-ramnn iinde yer ald metafizik sylem ya da felsefi sistemler, kanlmazbir biimde z kavramn da syleminin iine yerlefltirip yrrle sokmak-

tadr. Bunun sonucu olarak da, kkeni ele alnmaya alfllan fleye mevcutmetafizik sylemce verili bir gemifl ve deiflmezlik zellii atfedilmeye bafl-lanr. Zaman iinde deiflmeden kalabilen, yapsnda herhangi bir dnfl-m yaflamayan bu z ve kk/kken kavramlar, Nietzscheye gre ahlknmevcut yaflamdaki hemen her fleyi idealize etmesiyle ilintilidir.

Nietzschenin kken ve z kavramlarna yapt elefltirilere gemeden nceonun ahlkn en byk ikiyzll olarak nitelendirdii ideal kavramnayapt elefltirileri ele almalyz. Nietzschenin 1887de kaleme ald AhlknSoyktadl kitabnn ilk blmnn sonlarna doru, ideal kavramna

ve ideal olan fleylerin nasl yaratldklarna ynelik uzunca bir aforizma yeralr. deallerin nasl retildiine bakmak her fleyden nce cesaret isteyen birpratiktir ve bu pratik iin kiflinin yeteri kadar merakl ve atak olmas gerek-mektedir. Cesaret ve merak sahibi kiflinin bunu yapmas iin ideallerin imaledildii aflalarda (oysa Platondan beri idealler her daim en sttedir vebu yukarda bahsettiimiz deerler hiyerarflisinin baflafla evrilmesinin Ni-etzschedeki rneklerinden sadece biridir.) yer alan karanlk delie bakma-s gerekir. Bu karanlk delik esasnda ideallerin retildii, tka basa intikam,nefret ve hn gibi duygularla ykl byk ve kt kokular saan bir mah-zen, biz iyiler-Bizler diliz diye sesler karan znelerin yer aldklar bykbir fabrikadr. Aflaya bakan merakl ve cesur insan, bu karanlk ve rkt-c mahzende ideallerin nasl ve neden retildiklerinin ahlki referans unsur-larn yakalar ve fakat en sonunda vard sonu, kt havasyla bu bykfabrikada retilen fleylerinyalandan baflka bir fley olmadn fark etmesidir(Nietzsche, 2003:55). dealler yalan olduklarndan temsilini stlendikleri kav-

252ToplumveK

uram,Say:1,Mays2009


3/16

253ramlar da (doruluk, erdem, iyilik, ktlk, gzellik vb) bsbtn yalandr.Nietzsche iin ahlk, deiflmez bir z ve kken ile iliflkisi olmayan, sonra-dan icat edilmifl en byk yalanlardan biridir.

Anlafllaca zere idealin kkeni yoktur, kkensizdir. Sonradan retilmifltir.

dealler, ahlka ikin kimi iktidar mekanizmalarnca, ilerindeki kin ve nef-ret unsurlar maniple edilip yalanlar silsilesi olarak toplumsal-tarihsel dz-lemde dolaflma sokulur. Dolaflmda olan yalanlar kkeni olmayan idealler-znelerince dflmanlarn boyunduruk altna almann silahlarna dnflt-rlr. Buradan sonra da mevcut yalanlar, ahlkn snrlarndan siyaseting ile flekillendirilen egemenlik iliflkileri mntkasna geifl yapar ve ikti-dar oyunlar iindeki yerlerini almaya bafllar.

Kken sorunu Nietzschede bilgi sz konusu olduunda da gndeme gel-mektedir. M. Foucault, Bilginin Arkeolojisini yazarken Nietzschenin bilgihakknda yazd aforizmalarn fazlasyla etkisi altndadr. Hatta denebilir ki,Foucaultnun nl bilgi-iktidar-sylem formlasyonundaki bilgi ve gkavramlar Nietzschenin argmanlar olmakszn yaratlamazlard. Foucault,Mays 1973te verdii bir konferansta Hakikat ve Hukuksal Biimler- bilgikonusuna yeniden dner ve Nietzschedeki bilgi anlayflndan hareketle ha-kikat ve hukuk arasndaki iliflkiyi yeniden ve bambaflka biimlerde tanmla-maya kalkflr. fadelerine Nietzscheden bir alnt yaparak bafllar. Alnt fly-ledir: Saysz gnefl sistemlerinin atefliyle ykanmfl evrenin bir kflesindekibir kvrmda bir gn bir gezegen ortaya kt, gezegenin zerinde zeki hay-

vanlar bilgiyi keflfettiler. Bu, evren tarihinin en gurur verici ve en yalancdakikas oldu (Foucault, 2005: 168).

Foucault, bu alntdaki bilgiyi keflfetme ifadesine eilerek Nietzschede kefl-fetme/icat etme szcklerinin nasl ve neden kullanldklarn belirtir. Fouca-ultya gre Nietzschenin polemik bir muhtevaya sahip olan metinlerinde sk-a geen icat Almanca Erfindung-szcn kullanmasnn nedeni bu sz-cn karflt olan kken Ursprung- szcn kullanmak istememesidir.

Bununla ilgili fien Bilimden bir rnek sunar. fien Bilimde Nietzsche, Scho-penhaurei dinin kkenini szmona tm insanlarda var olan bir ncelemeile kabul etmesinden tr elefltirir. Bu nceleme, yukarda bahsettiimizdeiflmeksizin kalan bir dinsel z kavramn kken szcnden hareket-le tek tek tm insanlarda var olan metafizik bir duygu ya da tasarm halinegetirir. Buradan sonra Foucault, Nietzsche adna flyle konuflur: Oysa, derNietzsche, tarih bu deildir, byle tarih yaplmaz, olaylar bu flekilde cereyanetmemifltir. nk dinin kkeni yoktur, Ursprungu yoktur, icat edilmifltir, di-nin bir Erfindungu vard. Belirli bir anda, dini ortaya karan bir fley mey-dana geldi. Din imal edildi; nceden yoktu (Foucault, 2005: 170).

Siyasalktida

rKapsamndaEdebiyatveUlusalAlntlar:Genesis

1- Hannah Arendt, geleneksek hiyerarflilerin tersine evrilmesi srecinde Vita Activa (emek, ifl ve eylem) ifa-desi balamnda Marxn ve Nietzschenin gelenee ynelik ykc hamlelerine ramen bu dflnrlerde ge-lenein kavramsal erevesinin az ok dokunulmadan braklmasndan tr gelenekten tam teflekll birkopuflun gereklefltirilemediini yazar. (nsanlk Durumu, s.49)


4/16

Byk fabrikada imal edilen fley salt din ya da bilgi deildir; esasnda top-lumsal/bireysel yaflam bir ucundan brne kat eden tm bir deerler sil-silesidir. ktidar bu deerler silsilesini yaratp kendine zg bir paradigmainfla ederken, bir yandan da hakikat oyunlarn oynamaktan geri durmaz.

cat edilen fleyler mahzenlerde yaflamakta olan ve kendilerinin yaflamn ger-ek kurucu znesi olduklarn kimi zaman plak fliddet kimi zaman flidde-tin biim deifltirmifl flekilleri olan ahlki/siyasi buyruklar vastasyla otoriterbir biimde dayatr. Dayatmann sreklilii, etkisi altna ald kiflinin tamteslimiyeti gerekleflene dein kesintisiz bir biimde srer. nsanlk hkimsnflarn denetiminde, tekil deil oul olan- kendi zgn geliflimi esnasn-da karfllaflt glklerden syrlp amalad gelecee ynelmek iin va-roluflunun belirli aflamalarnda belirli birtakm kavramlar gereklikle pek deiliflkisi olmasa dahi ortaya karmfl ya da Nietzschenin ifadesi ile icat et-mifltir. Tarihsel/kltrel icatlar, egemenlik iliflkileri mntkasna geince hz-la siyasallaflarak iktidar iliflkilerince sarlp sarmalanr ve sahip olduu oto-riteryan nitelik giderek daha bir belirginleflip keskinleflmeye bafllar.

Siyasal iktidarn srgit klnmasna araclk eden tarihsel/kltrel icatlar ken-di iinde eflitlilie sahiptir; bir icat toplumsal yaflamda kalc olabilecei gi-bi tersine geici bir sreliine de var olabilir; nemli olan mevcut icadn top-lumsal yaflama buna dn ve bugn ile toplumsal bellek demek dahadoru olacak sanrm- yerlefltirilmesi ve ondan da nce toplumsaln artkoktan siyasallaflmfl olan toplumsaln- verili icad flu ya da bu flekilde bn-

yesine dahil edebilecek konuma getirilmesidir. ou zaman eflitli kar is-teklerinin, iktidar olma arzularnn, egemenliin temel aktr haline gelmehrslarnn tetikledii, kflkrtp yaratlmalarna zemin ve olanak hazrladkla-r kurguya dayal, ideal olan eksen alan byk ve tantanal yalanlar olarakicatlar, byk lde modern an yaratmlardr. Kuflkusuz yukarda bah-settiim balam iinde siyasal iliflkilerin teflvik edip grnr kldklar yalan-larn tarihi ok eskilere gtrlebilir; fakat kastedilen bu yalan retimininmodernite ile younlaflp genelleflmesi ve hatta ou zaman yalanlar olarakalglanmaktan dahi azade olup hakikatin ta kendisiymiflesine toplumsal bel-lek tarafndan kanksanp isellefltirilmesidir.

Toplumsal yaflamda hemen hemen her gzenee sinmifl, gndelik pratikle-re dein nfuz etmifl olan iktidar iliflkilerinin ve bu iliflkilere ifllerlik kazan-drmay ve yeniden kazandrmay temel strateji olarak belirleyen aktrlerasker, brokrat, politikac, baba, kfle yazar, din ve bilim adamlar vb.- buifllerlik kazandrma arayfllarnda neredeyse hemen hemen her vastay kul-lanmaktadrlar. Bu vastalardan biri hi kuflkusuz tarihtir. Gerekliin sadkbir arafltrcs olan tarih, iktidarn mntkasnda flimdiki zamannn denetimive kalc istikrar iin ifllevsellefltirilir ve iktidarn grkemli gelecee uzanma-ya dair genel stratejisinin taktik taflycs, destek ve dayanaks olur. nktarih de sylem retir; kifliler, durumlar ve olaylara dayanan tarih hkim s-nflarn egemenliini kurma ifllevinin vastasna dnfltrld andan itiba-ren grltl, haflin, yrtc ve keskin sylemler retir ve nihayet retilenicat edilen- sylemler halihazrdaki teki sylemlere hukuki, ahlki, poli-tik vb.- eklemlenir ve onlarn destekisi olur. Bu balamda tarih, yle ki,

254ToplumveK

uram,Say:1,Mays2009


5/16

gemiflin bulank katmanlar arasnda neredeyse toplumsal bellein dahi k-ysndan kflesinden ekilip unutulmaya yz tutan en kk bir jesti, mimi-i, sembol, eylemi, szc, edimi, etkinlii, bilin iflaretini, flekli dahi elin-deki sondaj makinasyla bulmaya alflp bir sre sonra gemiflin mahzenin-

den ekip karr ve iktidarn mevcut genel sylemine yedekler. Bu sylemeyedeklenmifl tarihi gereklikler gerek olabilecei gibi uydurma da olabilir.Sz konusu olan fley, iktidarn egemenliinin tesisi olduunda gemiflin toz-lu ve krk dkk katmanlar arasndan ekilip karlan fleylerin uydurma yada hakiki olmas deildir; tm bu ekilip karlan fleylerin toplumsal/birey-sel yaflamda kabul grr olmas, belirli bir ifllerlie sahip olup var olan birboflluu doldurmasdr.

Siyasal iktidarn gelecek stratejisinin taktik taflycs olarak tarih bilindii ze-re anlatya dayanr ya da anlaty merkez alr. Tarih szckler, cmleler ara-

clyla anlat yaratm faaliyetidir; gemiflin flurasnda, burasnda kalmfl birolayn kaynaklar referans gsterilerek yazya aktarlmas ve nihayet yaznnbizatihi kendisinin arasallafltrlmasdr. Metinlerin yeniden ve yeniden yara-tlmas ve yaratlmfl sylemlerin dolaflma sokulmas ile iktidar kalclnpekifltirip younlafltrr. Anlatlan bir cinsin, bir snfn, bir rkn tarihi olabilirfakat nesnelefltirdii fley her ne olursa olsun, infla edilen anlatlar her defa-snda iktidarn hakikat oyunlar iindeki yerlerini alrlar.

Belirli bir dnemde egemen tarihsel anlatnn kimi zaman tersi ynde, onakarflt olarak yaratlmaya bafllayan alternatif tarih anlats, -krlma, bzlmeya da kopufl anlar- karfl-tarihlerin retilip icat edildii anlardr. Egemen ta-rih anlatsnn iinden ona ramen ykseltilmeye alfllan karfl-tarih anlat-lar aslnda mevcut toplumsal-siyasal yaflamdaki g dengelerinin alkalan-masnn bir neticesi olarak ortaya kan sylemsel yer deifltirme halleridir.Baflka bir deyiflle, atflan sylemlerin bir tr zemin kaybna uramasdr. Al-ternatif tarih anlatlar kmekte, yklp dalmakta olan bir iktidardan veonun art etkilerinden doan grece yeni anlatlardr; anlamlar nceki ikti-dar iliflkilerinin sabitledii koordinatlardan sklp baflka koordinatlarda ye-niden kodlanrlar. Fakat kodlanan her anlam, kadim bir ilke zerinden ha-

reketine devam eder: ktidarm, nk daha eskiyim, topran gerek sa-hibi benim nk kklerim sanlandan ok daha ncelere uzanmaktadr,zaman iindeki kimi dnflmlerim, sabitlii ve deiflmezlii baflat unsuruolan zmden yozlaflarak uzaklaflmamn bir sonucudur, ondan kimi ne-denlerle uzak dflmemle ilgilidir.

Modernitenin icat ettii uluslar bir kez bu karfl-tarih ve onun flaflaal anla-ts ile tekevvn ettiinde/ettirildiinde artk yaplmas gereken olabildiin-ce en eskiye ynelmek ve en eski zerinde hak iddia etmektir. En eskizerindeki hak iddias flimdinin teminat gibi bir iflleve sahipken ayn zaman-

da gelecein de ipotek altna alnp iktidar iliflkilerince rehin tutulmasdr.Bellek yaratmna ynelen tarih anlats, gemiflin iliflkileri iindeki en kkbir ayrntya dahi teet gemez, onun iin en nemsiz ve silik fley dahi an-latnn nesnesi olup iktidar kvamlafltrc bir deere sahiptir. Foucault, fluifadeyi belirtirken sanrm yukarda anlatlmaya alfllan fleyi dile getirmek-

255Siyasalktida



6/16

tedir: Tarih, riteller gibi, kutsallafltrma ayinleri gibi, cenaze trenleri gibi,ayinler gibi, sylence anlatlar gibi, bir iktidar yaratcs, bir iktidar youn-lafltrcsdr (Foucault, 2003:78).

Gemiflin hemen hemen her ayrntsn yedeine alan, ihtiflamnn parlts ilegzleri kamafltran, gc ve kuvveti ile byleyip etkisizlefltiren ve tm buolup bitenlerden sonra hukuksal zincirleri uyruklarnn boyunlara sarp sar-malayan bu krlefltirerek klelefltiren tarih anlats kuflku yok ki siyasal an-latnn bir parasdr. Tarihsel-siyasal anlatya bal olan bir baflka unsur da,arasallafltrmay, tarih gibi, onun da gereklefltirmesinden tr edebiyattr.Edebiyat ve siyaset arasnda da dorudan bir iliflki vardr; bu iliflkisellik ha-lini tayin eden fley de birok fleyde olduu gibi egemenlik iliflkileridir. Ede-biyatn, siyasal iktidarn mntkasna yaznsal anlamda en fazla yaklaflt an,romann bir alt-tr olarak tarihi romanlar birer eser olarak ortaya kar-

d anlardr.

Tarihi roman ou zaman olay rgsn kurarken gerek tarihle olan ilifl-kisini keser, ya da olay rgs esnasnda kurgu, gerek tarihi bir sreliineaskya alr ve bunun yerine icat edilmifl bir gemifl karr. Bu icat edilmiflgemifl, yazarn igdlerinin tatminine deil tam da o andaki egemen ikti-darn arzularna yneliktir. Egemen iktidarn yukarda bahsedilen gelecekstratejisinin hizmetine sunar kendini.

Edebiyat iktidarn flatafatl tarihini, debdebeli geliflimini kurgu araclyla icat

edip toplumsal/kltrel yaflama dahil ederken esasnda siyasal iktidarn sy-leminin mntkas dahilindedir. Bu mntkadaki belki de en gr ve hrn ol-duu yer ise ulusal anlat olarak tarihi romandr. Uluslar da bir bakma bel-li iktidar mekanizmalarnca tarihin infla ifllevselliinin de desteiyle belirli ira-di edimlerin srarcl sonucu sonradan yaratlmfllardr. Tahayyl edilen, s-nrlar izilmeye alfllan ulus, hayal edilmifl bir siyasal topluluktur-kendisi-ne hem egemenlik hem de snrllk ikin olacak flekilde hayal edilmifl bir ce-maattir. Hayal edilmifltir, nk en kk ulusun yeleri bile dier yeleritanmayacak, ou hakknda hibir fley iflitmeyecektir ama yine de her biri-

nin zihninde toplamlarnn hayali yaflamaya devam edecektir(Anderson,1995: 20). Andersonn bu ifadeleri biraz marjinal gibi gzkse de esasndabelirli bir gereklie iflaret etmektedir. Hayal edilen bir cemaat olarak ulushakikatte var olan bir topluluktur fakat bu byle de olsa, belirli bir zamanve meknsallk dzleminde yaratlmfl, infla edilmifltir. Burada flunu belirtmekde gereklidir. B. Andersonn hayal edilen bir cemaat olarak ulusu, icat vehayal srecinde belirli bir varolufla tekabl ettiinden yaratm sreci ileiliflkilidir; yoksa sahtekrlk ya da uydurma ile deil. Siyaset ile iliflkisigirift ve etrefil bir muhteviyata sahip olan bu edebiyat pratiinin makul d-zeyde anlafllabilmesi, dar edebi okumalar aracl ile yeteri kadar mmkn

klnamaz. Ulusal anlat olarak bir tarihi romann neden ve hangi gerekeler-le yaratldnn bilinebilmesi iin anlatnn sosyolojik etkisi, tarihsel ve gn-cel balar, ideolojik karakteri, hukuksal/politik zellikleri gibi ok saydaunsurun birarada eflzamanl olarak okunmas gerekmektedir. Ulusal anlatla-r eksen alan romanlar esasnda kurulufl romanlardr; burada kurulufl, ulu-

256ToplumveK

uram,Say:1,Mays2009


7/16

sun ortaya kflnn icat ediliflinin- bafllang noktasndan hareketle admadm yaratlmas srecidir.

Ulusal anlatlar hi kuflku yok ki, anlatsn mmkn klmak iin gemiflinkatmanlarna ynelir; katmanlar arasnda ulusa ait olduunu tasavvur ettii

hemen her fleyi flimdiki zamanda ifllemekte olan ze eklemeye alflr; zgemiflin karanlk dehlizlerinde bakmasn bilen gzler iin tm flaflaas ilezamann ve meknn srekli deiflim/dnflmne ramen bafllangtan be-ri sahip olduu flekliyle parldamaktadr. Tarihi romanlar da bu parltlaryanstan siyasal metinler haline gelir.

z kavram yukarda da bahsedildii gibi kken kavram ile beraber yrr-lktedir. Ulusal anlat romanlar, kkene ynelir, onu ele geirmek ister, fa-kat mevzu bahis olan fley bir kkenden ziyade icat edilen bir kurgudur, ge-lenein icad icadn gelenekselleflmesi ile iktidar iliflkilerindeki siyasal te-hizatta kendine has bir yer edinir.

Murat Belgenin GENESS Byk Ulusal Anlat ve Trklerin Kkeniadl ki-tab bu gelenekselleflmifl icatlar, kurgular ve yalanlar zerine kurulu, este-tikten yoksun, teknik hatalarla ykl olan bu edebiyatn deflifresi niteliin-dedir. Kurulmakta olan icat edilen- bir ulusal iktidarn gemiflin iktidar sy-lemiyle kurduu atflmal iliflkiselliklerin edebiyatn mntkasna girer girmezhangi biimlere brndn ve mevcut ulusal iktidarn nasl da dayanakbloklarndan birisi haline geldiinin ifflas olan bu alflmaya daha yakndan

bakmak iin yeterli bir balam oluflturulduu kansndaym.Genesis Byk Ulusal Anlat ve Trklerin Kkeni

Bilindii gibi genel anlamyla modernizasyon sreci Bat Avrupa da dahil ol-mak zere eflzamanl olarak yaflanmamfltr. Modernizasyon sreci (ya da pro-jesi) geleneksel toplumsal hiyerarflilere ve gemiflin sosyo-politik iliflkisellikle-rine galebe alp etkisizlefltirirken siyasal dnflm, esas anlamyla ulus-dev-letin yaratlmas ile zirvelefltirmifltir. 18. yzyl bafllarnda alttan alta etkisinigsteren, yzyln sonuna doru ise artk iyice belirginleflen ulus-devlet veulusuluk, ncelikle 1789 Byk Fransz Devrimi ile kendini grnr klmfl

ve yine bu devrimin genel art etkilerinin yaratt sonular araclyla dakendini siyasal yaflamda somutlafltrmfltr. Ulusuluk zaman iinde, hzla Av-rupann dier lkelerine de yayld. Fransada bafllayan ve giderek ivmelenenulusuluk/milliyetilik akm ya da burjuva ideoloji- bnyesinde birden faz-la etnik unsuru barndran byk imparatorluklarn mezar kazcs oldu.

Modernleflme her corafyada eflzamanl olarak yaflanmadndan imparator-luklara bal, modern ncesi (pre-modern) uluslarn modernleflmeleri, uy-gun bir ifade ile gecikmifl modernleflme olarak tanmlanmaktadr. Sosyo-politik alt yapsn kapitalizmin oluflturduu, hukuksal/kltrel dokusunu iseykselmekte olan burjuva snfnn Aydnlanma sylemi altndaki yenidn-ya algsnn rgledii modernleflme projesinin, Bat dfl toplumlardaki za-mansal farkll modernleflmenin yapsnda ksmi deifliklikler barndrsa damuhteviyatnda ok byk farkllklar Baty taklit ve kopya mantnn h-kim olmasndan tr- gstermemifltir.

257Siyasalktida



8/16

Ge modernleflen toplumlardan biri de Osmanldr. 19 yzyln sonuna do-ru mparatorluk iyiden iyiye gten dflmfl bir vaziyettedir; milliyetilik, Os-manlnn bnyesindeki eflitli etnik yaplardan topluluklarn modernitenin si-yasal hamlesi olan ulusuluk dalgasna kaplmalarna eflsiz bir zemin hazrla-

mfltr. lkin 1821de kendisi de ge modernleflen snr toplumlarndan biri olanYunanistann Osmanlya karfl bafllatt Ulusal Kurtulufl Savaflnn zaferi so-nucu bafllayan paralanma sreci, yzyln sonlarnda iyice hzlanmfltr. Ge-nifl bir corafyada oklu etnik ve dini organizasyonu ile Osmanl (imparator-luu) kanlmaz paralanma trajedisini sanclaryla beraber yaflamaktadr.

Murat Belge, eserine Osmanlnn bu trajedisi zerinde durarak bafllar. Avus-turya Bosnann ilhakn resmilefltirir; Trablusgarbta, Balkanlarda trajedi kat-lanarak byr ve nihayet Birinci Dnya Savafl yenilgisiyle trajedinin son per-desi oynanr. Osmanl iindeki entelektel kesim(ler) hi olmad kadar bu

siyasi buhranlar hakknda kafa yoruyor, bu kasvetli buhrandan kfln yolla-rn aryorlard. Dalmakta olan toplumsal-siyasal organizasyonu yeniden vedaha salam bir biimde biraraya getirmenin bir yolu olmalyd. Turanclkmmknl uzak bir gelecek topyas, Osmanlclk ise bir eflit iyimserlik-ti. Osmanlnn nihai yklfl kanlmazd. Bundan tr ne yapmal soru-sunun yant da kendi iinde elzemdi. Murat Belge, bu toz duman arasndahayat bir flekilde devam ettirmenin bir yolu bulunabilir miydi ve bunun for-ml ne olurdu? Byle zor bir zamanda, kendini topun aznda hisseden ke-simin Trk kimlii zerine dflnmeye bafllamas, btn gecikmiflliine

ramen kanlmazd (Belge, 2008: 7) diye bafllar eserine. 20. yzyln bafl-larnda hayat devam ettirmenin yollar zerine kafa yormakta olan kesim-ler bir kimlik olarak Trkl icat etmeye zorlanmfllardr. Ziya Gkalp vemer Seyfettinin nclnde 1911de Selanikte karlan Gen Kalemlerdergisi (edebiyatta sadelefltirilmifl bir dil oluflturma, dfl etkilerden uzak birgeliflim sergileme gibi amalar olan) tam da bu husus zerinden yaynabafllar ve bir siyasal-kltrel kimlik olarak ulusun inflas/yaratm iin nce-likle dilin infla edilip yaratlmasnn gerekliliini savunur.

Askeri yenilgilerin beraberinde getirdii sosyo-politik ykmn Osmanl ente-

lektel kesimi zerindeki etkisine ksaca deindikten sonra Belge, kimliinedebiyata dnfltrlmesi hamlesinin metinler zerinden deerlendirmesi-ne geer. Fakat bu metin analizlerine ynelmeden nce yukarda anlatmayaalfltm z, varolufl gibi kavramlarn ulusal anlatlar asndan sahip ol-duu niteliklere Avrupadan da rnekler vererek aklk getirmeye alflr.

Deiflim ve dnflm gibi szckler zclk (essentialism) asndan ra-hatsz edici szcklerdir. Deiflim, sabitlii ile anlafllan zden kopma, k-kenden uzaklaflma ve hatta ileri bir boyutta yozlaflmadr. zclk anlayfl-na varolufl her daim zden sonra gelmektedir metafizik algs hkimdir.

Felsefe uzunca bir sre deiflip dnflmeyen, verili ve ncelik kiplerine sa-hip bir z, varoluflun ncesinde konumlandrmfltr.

Modernizm projesinin de belirli bir noktadan sonra teflvik ettii bu alg, ulusinflas asndan nemli olmufltur; ulus ve onun kadim z gemiflin katman-lar arasndadr. Asl mevzu bahis olan fley uzaklaflldka yozlaflmaya, r-

258ToplumveK

uram,Say:1,Mays2009


9/16

yp yok olmaya neden olan, o bir mekn olarak deil ama zamansal ruholarak var olan ze ulaflmaya abalamak, onu bulmak, ona ynelmektir. Ta-rihle irtibatl ulusal edebiyat uluslaflma pratiklerinin yaratlmas ve pekifltiril-mesi iin flimdiki zamann Foucaultnun sylemsel flimdi-lik olarak belirtti-

i- iinden doru gemifle ynelir. zn kysnda kflesinde dolaymlana-rak kkenini arafltrr. Gemiflle irtibatlandrlan bu flimdi-likin gerekesisalt flimdinin organize edilmesi deil ayn zaman da Belgenin de belirttiigibi aslnda bir taraftan da gelecektir. Gelecekte byk olmak iin kay-bolan ve tarihin tabakalar altnda kalan temiz z o molozun altndan -karmak ve bugn yaflayan insanlara neleri kaybettiklerini gstermek gerekir.Bu yaplnca belki silkinip ya da titreyip kendilerine dnmeleri salanabi-lir. (s. 35)

Bu temiz z ncelikle siyasal iliflkiler, daha sonra da edebiyat tarafndan

yaratlan bir icattr esasnda. Bu z varolufltan nceye otoriter bir biim-de indirgeyen metafizik alg (20 yzylda J. P. Sartre, bu otoriter metafizikformlasyonu, varolufl zden nce gelir diyerek tersine evirmeye urafl-mfltr ve bu urafls da deerlerin tersine evrilmesi asndan son derecenemli ve anlamldr.) edebiyatn roman trne ve onun da bir alt-tr ola-rak ulusal kurulufl romanlar flekline brndnde ne gibi varyantlara vedeiflkenlere sahip olmaktadr? Belge, siyasal sylemin teflvik edip tarihselarpk mantalitenin kflkrtt bu estetik kayg ve deerlerden uzak roman-larn, yazarlarnn zihninde eser retilmeden nce halihazrda bulunan bir

zn esere yedirilme girifliminden baflka bir fley olmadnn analizine giri-flir. Doufl-kken anlatlarnn hangi stratejik yaplanmalarla kendilerini in-fla ettiklerini ve toplumsal-bireysel bnyede yaygnlafltrldklar lde genelanlamyla siyasal iktidarn doufl-kken anlatsnn nasl da devam oldu-unun aklamasna geiyor. Eserde Belge, doufl-kken anlatlarndaki hr-n ve tekilefltirici dili, yok etmeye meyilli siyasi sylemi deflifre ederkenbelirginlefltirilmifl bir yntemden olmasa bile edebiyatta yntem zaten tar-tflmal bir sorundur- kitap boyunca inceledii romanlar belirli bir okumatarz ile ele alp elefltiriyor. Bu okuma ve deerlendirme tarzn M. Belge

symptomatic okuma olarak adlandryor. Bu okuma verili eseri, bal ol-duu alann egemen ideolojisi erevesinde incelemek demektir.

Osmanlda 19. yzyln sonu ve 20. yzyl bafllarnda hareketlenen, yz yliinde de devam ettirilen bu doufl-kken ve ulusal anlatnn egemen ide-olojisi hi kuflkusuz milliyetilik ve hatta zaman zaman rklktr. Faflizmdir.Ulusal anlat iinde Trk kimliini infla etmeye ynelmifl, tarih ile ou za-man gerek tarihle ilgisi olmayan kurgu eksenli tarih ile- iliflkiler kurup siya-sal gelecee ynelme ve hayat devam ettirme stratejisinde, anlatlarn z-nesi kurulmakta olan ulusun ta kendisidir. Belgenin eseri bu anlamda, bu

milliyeti/faflist edebiyatn, edebiyat elefltirisinde bir ilk olmasndan ve ben-zerinin neredeyse hi olmamasndan tr gecikmifl fakat buna ramenson derece kapsaml bir elefltirisidir.

Byk Ulusal Anlatdaki egemen ideolojik ereveyi inceleyerek bafllayandeerlendirmelerin cisimleflmesi iin kurulufl romann elefltirisinin oda-

259Siyasalktida



10/16

na alyor Murat Belge. Bunlar Kemal Tahirin Devlet Anas, Tark BurannOsmanck, ve Erol Toyun Azap Ortaklaradl romanlardr.

nceleme ilk olarak Kemal Tahir zerinden bafllar. Tahirin Devlet Anas do-ufl-kken anlatsn yukarda da ksaca deinildii gibi meknsallktan ziya-

de belirli bir zamansallkla ve ayn zamansalln ruhu ile irtibatlandra-rak kuruyor. Kemal Tahir asndan amalanan ncelikle Biz kimiz?, Ne-reden geliyoruz?, Bizi biz yapan z nedir? gibi sorularn yantlarn bulma-ya, icat etmeye alflmaktr. Ve aslnda bu sorular tm kurulufl Genesis- ro-manlarnn bafllca sorulardr. Bu sorularn yantlar araclyla anlatnnomurgas yaplandrlmaya alfllr. Yantlar sreklilii ve younluu l-snde bu tr edebiyatn sylem reten ekseninden modernizmin ulus-dev-let genel eksenli paradigmasna zemin deifltirir, mevcut paradigmaya ek-lemlenir. Ulusal kltrn bir btnlk arz eder tarzda yaratlmas icat edil-

mesi- iin bu sorular hayati neme sahiptir ve edebiyat bu hayati neme sa-hip olan sorulara yant aramaya alfltka ou zaman, ifadenin Althus-serdeki anlam ve kullanm ile siyasal iktidarn ideolojik aygtlar iindekikurumsallafltrc ifllevini yerine getirmektedir. Buhranlardan, hezimetlerdenve ykmlardan domakta olan bir yeni ulus iin sekin bir tarih gerekmek-tedir. Ve bylesi bir sekin tarih yaratmnda entelektel sekinlerin yenimillete flanl bir soyktnn saygnln yklemesi ve bir milli mitos ola-rak bu gelenei cemaatle iliflkilendirmesi gerekir. (Jusdanis, 1998: 51)

Marksist Kemal Tahir de yeni millet iin flanl bir soykt arama ifli-

ne yukardaki sorular sorarak giriflir. Devlet fikri merkezi bir nem arzeder; ona gre Trkler asndan devlet, tarihleri boyunca defalarca kur-duklar bir cihaz, bir aygttr. Sorunu, yani ulusun douflunu ve kkeniniOsmanlnn kurulufluna dein gerilere gtrr Kemal Tahir. Asya retimTarz balamnda Osmanl Devletinin kuruluflunun corafi etmenlerini s-raladktan sonra Tahir, corafyann olumsuz flartlarndan tr toplumsalorganizasyonun devlet gibi gl ve yekpre bir rgt tarafndan srd-rlebileceini belirtir. Romanda Trk insannn meziyeti olarak kyll-n deil devlet kuruculuunu(s.183) n plana karr.2 Murat Belge, Ta-

hirin devlet vurgusunu sklkla belirtmesinden tr Tahirin devlet flo-venizmi yaptn belirtir.

Roman, Erturul Beyin ld tarih olan 1290dan bafllar ve Bilecikin aln-d yl biter. Belge, romann olay rgsn ayrntlaryla sralar. Romanda-ki ktlk gleri anlamnda negatif karakterleri ve nihayet toplumsal-siya-sal organizasyon olarak Devletin Analaflmasna dein kitab deerlendirir.

Tark Burann Osmanck ise Osman Gazinin lm ile bafllar ve yine Os-man Gazinin lm ile biter; Osman Gazi Bursann fethini beklemektedirlm dfleinde. Romandaki anlat bu bekleme srecinde gerekleflir. Ro-man bsbtn Cihn devletini kuran irde, fluur ve karakterin serimlenme-si zerine kuruludur. Tarihsel kiflilikler (Osman Gazi, Erturul Bey, Orhanbey vb) fazlasyla savafllk, gurur, g ve kuvvet gibi zelliklerle yaratlmfl-lardr. Gl bir soy gl olan bu kiflilerin bal bulunduu kavimden do-up oalmaktadr. Ve hatta yle ki, dnya bu gl kiflilerin iinde yer al-

260ToplumveK

uram,Say:1,Mays2009


11/16

261dklar bir soy ve bu soyun devlet kurma iradesinin oluflturduu bir l-ky beklemektedir. (s.13)

Solcu Erol Toy ise Azap Ortaklarnda Kemal Tahir ve Tark Burann ter-sine kurulufl, bafllang ann Osmanl Devletinin kurulufluna ve mevcut ku-ruluflu stlenen siyasal kifliliklere dein gtrmez. Onun bafllang annfieyh Bedreddin oluflturur. Erol Toy, egemen tarih iinden ona ramen kanbir karfl tarih aryor gibidir. Bedreddin, Erol Toyda adeta Leninvari bir siya-sal dehaya, Marxvari bir teorik derinlie sahiptir. Ulusal zn edebi anla-tsnn Erol Toydaki inflas bir zulm ve hakszlk makinas olan devlete kar-fl arpflanlarn kahramanca direnmeleriyle ete kemie brnmektedir.Tam da bu konuyla ilgili, yani devrimci sylemlerin kendi geleneklerininretilmesiyle ilgili olarak Eric Hobsbawn yerinde bir ifadeyle flunu belirtmek-tedir: Devrimci hareketler bile yeniliklerini bir halk gemifline (Saksonlara

karfl Normanlar, Franklara karfl nos ancetresles Gaulois atalarmz Galli-ler-, Spartaks), devrim geleneklerine (Engelsin Almanyada Kyl Savaflla-rnn nsznde iddia ettii gibi, Alman halknn da bir devrimci geleneivardr.) ve kendi kahraman ve flehitlerine referansla salamlafltrmfllardr(Hobsbawm, 2006: 16).

Erol Toy da Bedreddin3 direniflini iflte tam da bylesi bir gelenek icat et-mek iin kaleme almfltr. Bu icat edilen devrimci gelenek halkn belleindediri ve kuvvetli olan bir an olmak zorunda deildir; deifliklik yaratmak is-teyen kesimlerin devrimci istemlerince poplerlefltirilip siyasal propaganda-

larna koflullanan, resmedilen, izilen, seilen ve kurumsallafltrlan bir gele-nektir. Toy da bylesi bir siyasal ara olarak kendi Genesisini infla eder.

Belge, bu romannn doufl-kken asndan sunduklar bafllang nokta-larn ele aldktan sonra, Trklerin kkenini, anlatsnn merkezine alan butarihi romanlar yapsal diyebileceim elerine ayrmaktadr. Romanlarda-ki kadn, dflman, savafllk, kahramanlk, cinsellik ktler, iyi-ler gibi ok sayda eyi4ve bu elerde dile getirilen kin, hn, fke, ma-rurluk, abart gibi unsurlar sralyor.

Dflmanlk esi ile ilgili olarak rnein Kemal Tahirin flu ifadeleri alntla-nr Devlet Anadan: frenk adam, say ki kuduz canavardr. Kahpedir, k-ycdr, allah maldr, dini iman soymaktr. Irz, namusu, utanmas, acmas,sz yemini hi yoktur. Bunalrsa insan eti yer. (s.184) Dflmann teki-lefltirip kategorize eden bu slup Belgeye gre herhangi bir faflistin ha-yal gcnden geirmedii terimlerle bir Bat dflmanldr (s.59).

Siyasalktida


2- Metinde geen yazarlarn romanlarndan yaplan alntlar dorudan Murat Belgenin eserinden aktarlmaktadr.3- fieyh Bedreddinin edebiyatn anlat dzlemine dahil edilmesi Nzm Hikmette de mevcuttur. Murat Belge,

Bedreddinin Nzm Hikmet tarafndan tematiklefltirilmesini genesis kaygs duyulmadan yaplan bir tema-

tiklefltirme olarak tanmlar.4- Bu eler Belgenin alflmasnda hayli nemli bir yer teflkil etmektedir. Bununla birlikte bu elerin he-men tamam ana bafllklara iliflkin alt bafllklar olarak ele alnyor. Alt bafllklarn bir hayli fazla olmas alfl-may detaylandryor fakat okumay da bir o lde zorlafltryor. Murat Belge, sz konusu elerin hepsi-ne ele ald yazarlar asndan deinmektedir. ster solcu yazarlar ister milliyeti-faflist yazarlar olsun, ister-se de slamc yazarlar olsun, bu yazarlarn hepsinde bu elere biilen anlamlar hemen hemen ayndr. Bunedenle tek tek her yazarda bu tekilefltiren dili ele almayacam.


12/16

Kadn esi de bu yazarlarda dflman algsndan pek farkl deildir. Trkkimlii asndan soyun teminat olarak iffet ve ahlkla bezeli, cinsellii haz-za deil douma ynelik olan karakterler olarak yaratlrlar. fiehvet, arzu gi-bi cinsellik unsurlar ise Trk kadnndan ziyade gavur olarak ifade edilen

Rum, Bizans gibi teki rklarn kadnlarnn sahip olduklar zelliklerdir.Belge, son olarak genesis romanlarndaki iki eye daha deinir. Bunlardanbiri anlatya belirli bir eskilik, zaman aflm kazandrmak iin yaratlmaya a-lfllan dil olarak arkaizm; teki ise gerek tarih ile icat edilen tarih arasn-daki kopukluk, bilgi yanlfll olarak anakronizmdir. Bu iki e iin ro-mandan da epey rnek verdikten sonra alflmasnn birinci blmn bitirir.

Bu romanda edebilefltirilmifl bir siyasal kimlik olarak Trkn inflas, icatedilifli, kuruluflu sz konusudur. Bu kurulufl gecikmiflliinin etkisiyle hrnve serttir. Dili tekilefltiricidir. ze ynelir, onu yaflayp gncellefltirmek is-ter, mevcut yitiklik ve yozlaflma hep bu hayal edilenzden uzak dflme ileilgilidir. Ulusal anlatlarn bu kimlik yaratma servenlerinde ikin bir zellikolarak tafldklar milliyeti sylem kesiflii lsnde rk syleme katlana-rak geifl yapar. Bu milliyeti sylemin rklkla kvamlanp daha da cebe-rutlaflt anlatlar Trk edebiyatnda Necati Sepetiolu ve Nihal Atszn ro-manlarnda kendilerine yer edinmifllerdir. Belge de kitabnn ikinci blm-ne Sepetiolunun befl ciltlik romannn ilki olan Kilitadl eseri ile bafllar.

lkc N. Sepetiolu, bafllang ann Trklerin Malazgirt Savafl ile Ana-

doluya girmeleri zerine kurar. Simgesel bir biimde kullanlan Kilitsavafl-ta bu kilidin almas ile son bulur. Milliyeti tasarma gre flekillendirilen buroman da Trk insann aramaktadr, onun her fleye ramen deiflmeden ka-lan zn gemiflin tortular arasndan ekip karmak arzusundadr. Bunuyapmaya alflrken Sepetiolu, Belgeye gre befl cilt boyunca tekrardanibaret, kendi iine kapal, monoton ve skcdr. Eserde Trk faflizminin d-flnsel dayanaklar, snrlar belirginleflip somutlanr.

Genel anlamyla faflizm, zelde ise Trk faflizmi ve onun edebiyat cephesi,Belgeye gre fiziksellii n planda gelen bir kahramanlk idealini benim-

serler. Bu, bir kere milletin zdr. Hain olmayan her Trk, hatta bazenhain olanlar bile, bu z paylaflr. (s.163)

Fiziksel olarak olduka kuvvetli, savafl zellikleri ile dflmanlarnn korku-lu ryas olan bu kurmaca Trkn kendine has deiflmeyen pozitif zellik-leri ise adalet, doruluk, iyilik, merhamet, hoflgr gibi ok saydaideallefltirilmifl ahlki deerlerdir. Toplum ve nitekim birey bu ahlki de-erler eflliinde kurulup yceltilmelidir.

Sepetiolundan sonra Belge, Nihal Atszn romanlarna geer ve ulusal an-latnn Atszdaki ifadesini ele alr bu kez. N. Atsz kuruluflu Uzak Asyayadein gerilere gtrr Bozkurtlarn lm adl romannda. Orta Asyada,tkende doan ve orada geici bir yoklua urayan Trk soyu AnadoludaKurtulufl Savaflyla dirilmifltir diye yazar Murat Belge romann Dirilifl ksmnaklarken. Kitap yle tasarlanmasa da ksa bir zaman zarfnda ocuk edebi-yat kitaplarndan biri haline gelir. Belgeye gre kitabn amacnn okurlara

262ToplumveK

uram,Say:1,Mays2009


13/16

rk-milliyeti-militarist bir dnya grfl vermek olduu besbelli, apaktr.(s.206). Kitapta dflman saflarnda inliler merkezi bir yer teflkil eder.(Trkn dflmanlar meselesini Nihal Atsz oluna yazd mektupta bir hay-li genifl bir dflman listesi sralayarak uzun uzadya anlatmfltr. Ve aslnda

romanlarnda ele ald dflman problematii de mektubunda anlatt, Trkieriden ve dflardan yok etmek isteyen kuvvetlerden baflkas deildir.)

Nihal Atszn rk dnya grflne de yer veren Belge, dier romanlarnda tek tek ele alr. Bu romanlarda dile getirilen faflist anlatnn deflifresi iinhi de zorlanmaz Murat Belge, nk bu elerden fazlasyla bulunmakta-dr romanlarda.

Hem Sepetiolunun romanlarnda hem de Atszn romanlarnda, MuratBelge ilk roman yazarnn eserlerini deerlendirmek iin yapt elefltiri

tarzn devam ettiriyor. Yani romanlar, yukarda bahsettiim kadn, dfl-man, iyilik vb.- elerine ayrarak deerlendiriyor. Ve hatta kitabn ilerleyenblmlerinde ele ald Peyami Safa, Abdullah Ziya Kozanolu gibi yazarla-rn ulusal anlat romanlarnda da ayn elefltiri yntemini kullanyor. Aynelefltiri yntemini kulland farkl yazarlarn romanlarndaki elerin nitelik-leri hemen hemen ayndr; bu nedenle bu aynlklar burada birbiri ardna s-ralamak bir zaman kayb olacaktr. Bundan sonra tek tek Murat Belgenin a-lflmasnda ele alnan her yazarn eserindeki ulusal anlat elerini ele alma-yacak sadece Belgenin analizlerine dayanarak bu yazarlarn sorunsallafltr-dklar roman karakterlerini ve romanlarn gerisin gerisine uzanmaya alfl-

tklar gemiflin ne olduunu ifade etmeye alflacam.

Peyami Safa Attilromannda romann isminden de anlafllaca zere kuru-lufl mitosunu Hun lideri Attilya kadar gerilere gtrr. Batnn imgelemin-de bir barbar olarak yer edinen Attilnn bu barbarlk imgesinden arndrl-mas ifline soyunur Peyami Safa. Burada Murat Belge Peyami Safa flahsndabir anokronizmin altn izer: Hunlar Peyami Safada milli coflkular yaflatsada, yazarn Hunlara milli zellikler atfetmesi tabii son derece anakronik.Trklerin ta baflndan beri bir millet(ve ayn zamanda ordu) olduu efsane-

sini kuran rk-Turanc ideolojiyle ayn fleyi sylemifl oluyor (s.251).Belgenin alflmas Peyami Safadan sonra Kozanolunun Cengiz Han so-runsallafltrp ulusal anlatsn kurmaya alflt Kzl Tuadl romannn de-erlendirilmesine geer. Atill ve Cengiz Hann Trk edebiyatndaki anlat-nn temel karakterleri haline dnflmelerinin nedenleri rastlant deildir. Bel-geye gre bu tutum II. Meflrutiyetten beri, geliflen Trk akm, zndemilitarist bir ekirdek tafld iin, ncelikle Cengiz Han ve Attilnn roman-larn Trk tarihine entegre edilmesine aba harcanmasyla iliflkilidir (s.280).Her ne kadar Cengiz sar-rktan olsa da anlat bu durumu maniple ede-

rek durumu kurtarmaya alflr. Anlat, maniplasyon gdasn ise Gnefl-Dilteorisinin ifllendii, 1932de Birinci Trk Tarih Kongresinde Trklerin tari-hini kurup ykseltmeye abalayan tarihilerin icat ettikleri tarih sylemin-den almaktadr.

Belge alflmasndaki bir blm de gecikmeli olarak ulusal anlatya eklem-

263Siyasalktida



14/16

lenen slami Genesise ayrr ve doufl-kken anlatsnn slami edebiyatta-ki rneklerine Yavuz Bahadrolunun Turgut Alpadl roman kapsamndadeinir. Bu romanda ne kartlmaya alfllan ulusun zelliklerinden biri demalumdur ki dindarlktr. Ktl Bizans ve Rumlarda cisimlefltirip iyili-

i Trklerde gereklefltiren bu roman popler roman teknikleri kullanlarakyaratlmfltr. Ulusal siyasal ifllevinin yansra dini propaganda ifllevi de gs-termektedir yapt. Dier romanlarda olan anlat teknikleri ve bu tekniklerdedile getirilen eler afla befl yukar bu romanda da mevcuttur. Eserin birRomandan ok izgi roman akla getiren basit bir anlat izgisine oturdu-undan bahseder Murat Belge (s. 294).

Buradan sonra Murat Belge, en az Kemal Tahir kadar zerine eilip eserle-rini elefltirdii Halikarnas Balksnn (Cevat fiakir) eserlerine ve onun zih-niyet dnyasna geer. Kitabn son blmdr. Mavi Anadolu denilen ak-

mn ne olduunu ele alr Belge. Bu akmda da genesis eleri bulundu-undan bu akmn temsilcilerinin de eserleri incelenmelidir Murat Belgeyegre. O nedenle akmn roman yazan tek kiflisi olan Halikarnas Balksnneserlerini deerlendirmeye bafllar. Dier genesis romanlar yazarlarnnkin-den biraz farkl bir genesis algs vardr Mavi Anadolu akmnn temsilcileri-nin. nk Mavi Anadolu akm, Trklerin iinde yafladklar topran en es-ki rk olduu ynndeki sylemsel hattan kurmaz anlatsn; bunun yerinekltrel miras ifadesi n plana karlr. Kltrler kuflaktan kuflaa aktarl-maktadr. Sonra gelen daha nce gelmifl olanlarn kltrel birikimlerinden

miraslar olarak faydalanr, onlar sahiplenip isellefltirir. Kltrler arasndabir tr dostane geifl gibi ele alnan bu kltrel miras sylemi esasnda hide dostane bir biimde kurulmamfl, tersine sahiplenmenin younluu l-snde baskc-otoriter bir flekle brnmfltr. Bundan tr Egenin te ya-kasndaki Helen dnyas olabildiince acmasz bir biimde aflalanp hor-lanr Cevat fiakirin anlatsnda. Bir teki ve bir dflmann gerekli olmas-nn bir sonucudur bu durum Murat Belgeye gre (s.314).

Cevat fiakir krklarda ve ellilerde yazd Aganta Burina Burinata, Ulu Re-is, Turgut Reis, Yaflasn Deniz, Glen Adagibi ok sayda romannda toprak-

tan ziyade denizi Trk kimliinin infla edildii bir mekn olarak ele almfltr.Yukardaki tm romanlarn deilse bile Ulu Reis (1962) ve Turgut Reis(1966) adl iki romann genesis iin rnek teflkil edebilecei hususunu di-le getirir Murat Belge, nk Cevat fiakirin denize verdii nem nedeniyleTrklerin denizcilikte en baflarl olduklar zaman bir genesis sayd sy-lenebilir. diye yazmaktadr (s.344).

Belge, kitabn bu son yazarndaki genesis saplantsn uzun uzadya anlatr,genesis anlatsnn tm eleri Halikarnas Balks iin de geerlidir; o dadier genesis yazarlar gibi kendinden grmedii herkesi dflman katego-

risi iine hapseder. Kulland dil haflin ve vahfli bir rk dildir. Kadna yak-laflm, erkek egemen snfl uygarln hiyerarflik yaklaflmnn ayrmc, afla-layc dilinden pek farkl deildir. Sahip olduunu dflnd hma-nizme ynelik fikirler de acmasz sertliinin glgesinde anlat iinde kay-bolup gider.

264ToplumveK

uram,Say:1,Mays2009


15/16

Son olarak, Murat Belgenin deerlendirmeye alfltm bu son kitabnda yu-karda ismi gemeyen Halide Edip, Ahmed Hilmi, Melih Cevdet Anday gibiok sayda genesis yazarndan bahsedilmektedir; tm yazarlar hakkndaBelgenin neler sylediini yazmak olanak dfl olduundan bu metin kapsa-

mnda sadece nemli olabileceini dflndm yazarlara deindim.Sonu

Edebiyatn siyasetin taflyc vastas haline dnfltrlmesinin ok sayda r-neini veren Belgenin bu son alflmas, edebiyat elefltirisi tarihinde son de-rece nemli olan kendine has bir yere sahiptir. Edebiyatn Byk Ulusal An-latlarn temel kurucu unsurlarndan biri olduunu belirten Murat Belge,mevcut edebiyatn bu kuruculuk esnasnda anlatsnda iflledii birok fleyiaslnda icat ettiini belirterek elefltiriyi radikal boyutlarna vardryor. Mu-rat Belge, ideallerin imal edildii byk fabrikaya cesur bir biimde eilipbakyor ve neredeyse tm yalanlar kapsaml biimde gn yzne kart-yor. Gn yzne kartlan yalanlar olduka sert, ykc ve haflinler. Kimlikarayflnda hayat devam ettirme amacyla kkene ynelmek isteyen yazar-larn bu istemleri esnasnda kendilerinden olmayan, kendilerine benzeme-yen kiflileri nasl da acmaszca aflalayp horladklarn ve bundan tr debu yazarlarn milliyetilik ve faflizmin sularnda kula attklar belirtiliyor.Ulusal Anlatlar peflinde, Trk kimliini teki uluslarn kimliklerini aflalaya-rak icat etmeye alflan genesis yazarlarna ynelik olarak M. Belge, alfl-masnn sonunda flyle sesleniyor: z diye, kken diye bu kadar de-

belenmeyin, demez. nk uluslarn ve onlarn flahsnda ifadesini buldu-u varsaylan insann kkleri yoktur, insan aa deildir. Yrr. Kken vez diyerek, siyasal kayglar eflliinde, estetik deerlerden uzak, baskc birslupla infla edilen anlatlar, toplumsal-bireysel yaflamda olsa olsa dflman-lklarn inflasna yaramaktadrlar. Bunun yerine insanln ortak hislerininiinde ifade edilebilecei bir sylemin yerleflmesi gerekmektedir.

Bylesi bir sylemin yeniden ve herfleye ramen infla edilmesi iin ulusalolan eksen alan tm sosyo-politik anlatlarn geleneksellefltirilmeye alfllanstatkolar sarslmal ve hatta mmknse paralanmaldr. Anlatlarn birbir-

lerine dmlenerek yarattklar otoriter/tahakkmc sylemsel tanmlar, di-kifl yerlerinden yrtlp atlmal ve ortak hislerin iinde kendini zgrce ifadeedebilecekleri alternatif bir sylemin inflas gerekmektedir. Kuruluflu esna-snda kendisi dflndakini tekilefltirmeyen bir dil gerekmektedir. Dflman-ca duygular ktklar yerde etkisizlefltirebilen bir yeni dil iin yrrlkteolan dilin siyasal iliflkilerin cenderesindeki tkanarak keeleflmifl etkisindenkurtulmas gerekmektedir. Bu kurtuluflun somut olarak grnr klnmasiin elefltirinin kendisi bir kez meydana ktnda kendi snrlarn olabildi-ince geniflletip telere taflmak, radikallefltirmek durumundadr.

Grece 18 yzylda bafllayan ve gnmze dein derinleflerek uzanan; siya-sal-kltrel yaflama tm arlyla bir karabasan gibi ken milliyetiliinneden olduu ykmlarn insan dnyasnda yaratt ar tahribatlarn gideril-mesi kanmca biraz da bu radikallie baldr. Milliyeti boazlaflmalar dz-leminde birbirlerini acmaszca kesip bien, yok etme istemiyle benlii yanp

265Siyasalktida



16/16

266ToplumveK

uram,Say:1,Mays2009

tutuflan hayali cemaatlerin kendilerini imgelemin snrlarndan koparpgerek kld yer kundaklanmfl, tonlarca bombann sel gibi indii kentler-dir. Bu kentlerde yaflamlar paavraya evrilen genifl ynlardr. nsan yafla-mnn ftursuzca kymetsizlefltirildii gnmz modern iliflkilerinde egemen

iktidarlarn siyasal syleminin omurgasn hlmilliyetiliin oluflturmas in-sanln genel trajedesinin katlanarak bymesinden baflka bir sonu dour-mamaktadr. Bu sonucun somut gstergesi ise milliyetiliin etkisinde akltutulmas yaflayan insann iliklerine kadar zombilefl(tiril)mesidir.

Dnyay cehenneme eviren, yaflam katlanlr olmaktan karp zehirleyen,salgn hastalklar gibi ruhsal ykmlar yaratan, intiharvari yaflamlar rgtle-yen, insann en pespaye ykm igdlerini seferber ederek onu acmasz ca-navarlar haline dnfltren sylemin omurgasnn yarataca tm sarsntlararamen krlmas gerekmektedir. Eklem yerlerinden krlarak fel edilen bir

sylem, doas gerei paralana paralana yklacaktr. Bu karfl-ykmnmmkn klnmas insan zihnini kuflatmfl vaziyette olan geleneksel ahlkideer yarglarnn Nietzschenin deerlerin yeniden deerlendirilmesi ifa-desiyle mi yoksa Karl Marxn bilincin kitlesel dnflm olarak tanmlad- devrimci dnflm ile mi gerekleflecei, gnmz yok oluflunu yafla-yan insan, l insan gz nne alndnda pek de nemli bir mesele de-il gibi grnmektedir.

l doumlarn nlenmesi ve canl yaflamn yeniden ele geirilmesi iin mil-liyetiliin kendisini gzkr kld tarih, edebiyat, marfllar, cenaze trenle-

ri, kahramanlk fantazileri, gsteriflli heykeller, flaflaal nutuklar gibi hemenbirok alanda onunla saknmadan mcadele edilmelidir. Ulusal anlatlarnekirdeindeki hn ve intikam duygular tam da bu alanlardan gdasn ala-rak sertleflip hrnlaflmaktadr.

Kaynaka:

Anderson, Benedict. 1995. Hayali Cemaatler, Milliyetiliin Kkenleri ve Yaylmas. stan-bul: Metis Yaynlar.

Arendt, Hannah. 2006. nsanlk Durumu, stanbul: letiflim Yaynlar.Belge, Murat. 2008. GENESS Byk Ulusal Anlat ve Trklerin Kkeni. stanbul: letiflim

Yaynlar.Foucault, Michel. 2005. Byk Kapatlma, stanbul: Ayrnt Yaynlar.Foucault, Michel. 2003. Toplumu Savunmak Gerekir. stanbul: YKY.Hobsbawm, Eric. 2006. Gelenein cad. stanbul: Agora Kitapl.

Jusdanis, Gregory. 1998. Gecikmifl Modernlik ve Estetik Kltr, Milli Edebiyatn cat Edilifli.stanbul: Metis Yaynlar.

Nietzsche, Friedrich Wilhem. 2003. Ahlkn Soykt zerine- Bir Kavga Yazs. stanbul:Say Yaynlar.

siyasal İktidar kapsamında edebiyat ve ‘ulusal alıntılar’ genesis.pdf

Documents