T.C.

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ

SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI

SİVAS’TAKİ GEÇ DÖNEM OSMANLI KAMU YAPILARI

YÜKSEK LİSANS TEZİ

Danışman

Prof. Dr. Haşim KARPUZ

Hazırlayan

Mustafa BULUT

KONYA - 2006

ÖNSÖZ

Anadolu Türk Mimarlığında son zamanlara kadar ayrıntılı incelenmemiş

olan 19. ve 20. yüzyıl mimarlığımızdaki inşa hareketlerinin büyük bölümünü

kapsayan kamu yapılarının önemi zamanla anlaşılmış ve bu konuda yapılan

çalışmaların sayısı gün geçtikçe artmıştır.

Batılılaşma hareketleri ve özellikle Tanzimat’ın ilanıyla yapımı hemen

bütün Osmanlı topraklarında hızla yaygınlaşan kamu yapıları kent merkezlerine

yakınlıkları ve abidevi büyüklükleriyle dikkati çekmektedir.

Sivas’taki Geç Dönem Osmanlı Mimarisinin ayrıntılı olarak araştırılmayışı

bizi bu konuda çalışmaya yönlendirmiştir. Bu çalışma ile bu alanda küçükte olsa bir

eksikliğin giderilmiş olması ve çalışmamızın bu dönem araştırmalarına katkı

sağlaması temennimizdir.

Tez konusunun seçimi, metnin oluşturulması ve tezin nihayetlenmesinde

büyük emeği geçen danışman hocam Prof. Dr. Haşim KARPUZ’a, çalışmaya olumlu

eleştirileriyle katkı sağlayan Prof. Dr. Ali BAŞ’a, Prof.Dr. Remzi DURAN’a ve Yrd.

Doç. Dr. Erdal ESER’e çok teşekkür ederim.

Araştırma yaptığım kamu yapılarında bana her türlü konuda yardımcı olan

ve anlayışlı davranan başta kurumların müdürleri olmak üzere bütün çalışanlarına

teşekkür ederim. Ayrıca saha çalışması sırasında bana yardımcı olan kardeşim Mesut

BULUT’a da çok teşekkür ederim.

ÖNSÖZ

İÇİNDEKİLER

1. GİRİŞ……………………………………………………………………………...1

1.1. Konunun Tanımı Önemi ve Sınırları………………………………………….1

1.2. Sivas Tarihi Coğrafyası ……………………………………………………....1

1.3. Konu Hakkında Yapılan Çalışmalar………………………………………….3

1.4. Yöntem………………………………………………………………………..6

2. GEÇ DÖNEM OSMANLI MİMARİSİ VE BU DÖNEMİ OLUŞTURAN

ETKENLER…………………………………………………………………………8

3. SİVAS’TAKİ GEÇ DÖNEM KAMU YAPILARI KATALOĞU………….……13

3.1. Sivas Göğüs Hastanesi (Sivas Çevre Kültür ve Sanat Evi)…………….……13

3.2. Sivas Hükümet Konağı…………………………………………………...….18

3.3. Sivas İdadisi ( Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi)…………..…..22

3.4. Sivas Sanayi Mektebi (Sivas Açık Cezaevi)…………………………….…..31

3.5. Sivas Ziya Bey Kütüphanesi…………………………………………..….…38

3.6. Sivas Jandarma Dairesi………………………………………………………42

3.7. Sivas Sanayi Mektebi Demircilik Atölyesi (Sivas Endüstri Meslek Lisesi)...48

3.8. Sivas Erkek Öğretmen Okulu (Selçuk Anadolu Lisesi)……………………..51

4. GENEL ÖZELLİKLER ………………………………………………………….56

4.1. Malzeme ve Teknik………………………………………………………….56

4.2. Plan Özellikleri………………………………………………………………57

4.3. Cephe Özellikleri…………………………………………………………….58

4.4. Süsleme………………………………………………………………………62

4.5. Restorasyonlar ve Koruma Sorunları………………………………………..64

5. SONUÇ…………………………………………………………………………..66

KAYNAKÇA……………………………………………………………………....68

ÇİZİM LİSTESİ……………………………………………………………………74

RESİM LİSTESİ…………………………………………………………………...76

ÇİZİMLERİN DÜZELTMELERİ…………………………………………............80

ÇİZİMLER……………………………………………………………………........81

RESİMLER……………………………………………………………………..…141

1. GİRİŞ

1.1. Konunun Tanımı Önemi ve Sınırları

Türk Mimarlık Tarihi açısından 19. ve 20. yüzyıl mimarlığı ayrı bir öneme

sahiptir. Dönemin önemli olmasında meydana getirilen mimarlık ürünlerinin

yıkılmakta olan Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönem eserleri olması,

imparatorluğun o güne kadar kullandığı batı mimarlık üsluplarının bir sentezini

ortaya çıkarması, yeni kurulan rejimin ideolojik bir mimarlık yaratma çabası sonucu

Osmanlı Klasik Mimarisi’nin bazı unsurlarını kullanarak Milli Mimarlık olarak

adlandırılan üslubu oluşturması ve o güne kadar süregelen cami, medrese, han,

hamam, türbe gibi mimarlık ürünlerinin dışında ilk defa olarak postane, hükümet

konağı, müze binaları, banka, otel gibi kamu yapılarını bünyesinde barındırması

şeklinde sıralayabileceğimiz nedenler ön plandadır.

Sivas’taki mimari araştırmaların yoğunluğu Selçuklu Dönemi üzerine

yapılmış, Osmanlı Dönemi’ne ait yapılan araştırmalarda ise Geç Dönem Osmanlı

yapılarına yer verilmemiştir. Geç Dönem Osmanlı Mimarisi’nin önemli örneklerinin

başkent İstanbul’da, Milli Mimarlık Dönemi’nin başarılı örneklerinin ise yeni rejimin

başkenti Ankara’da verilmiş olması araştırmacıların dikkatini çekmiştir ve bu

dönemle ilgili araştırmalar bu iki başkentte yoğunlaşmıştır. Bu dönem yapıları

Anadolu’da İstanbul yapılarından daha sade olarak örneklerini vermiştir. Eski

çağlardan günümüze kadar önemli bir merkez olma özelliğini koruyan Sivas’ta Geç

Dönem Osmanlı Mimarisi’ne ait başarılı örnekler mevcuttur.

“Sivas’taki Geç Dönem Kamu Yapıları” adlı çalışma, Sivas-Merkez’deki

1850–1916 yılları arasında inşa edilen Göğüs Hastanesi, Hükümet Konağı, Sivas

İdadisi, Sanayi Mektebi, Ziya Bey Kütüphanesi, Jandarma Dairesi, Sanat Okulu

Demircilik Atölyesi ve Erkek Öğretmen Okulu gibi yapıları kapsamaktadır. Yapılan

araştırmadaki amaç bu yapıların plan, cephe ve mimari özellikleri açısından

değerlendirilmeleri, dönemi ile karşılaştırılmaları ve bu eserlerin dönem içerisindeki

yerlerinin belirlenmesidir.

1.2. Sivas Tarihi ve Coğrafyası

İlk çağlardan beri önemli bir şehir olma özelliğini koruyan Sivas’ın tarih

öncesi dönemi özellikle 1927 yılında Chicago Üniversitesi’nden Vonder Osten’in

Sivas çevresinde araştırmalar yapmasıyla aydınlanmıştır. Osten birçok höyük tespit

etmiştir ve bu höyüklerden Maltepe Höyüğünde Tahsin Özgüç tarafından yapılan

sondajlarda M.Ö. 2600 yıllarına tarihlenen Bakır ve Tunç çağlarına ait kültür katları

tespit etmiştir1.

Sivas adının kaynağı Roma İmparatorluk dönemine kadar uzanmaktadır.

İlin bu tarihten önceki adları bilinmemektedir. Sivas, Roma İmparatorluk döneminin

başlarında Sebasteia adıyla anılmaktaydı. Bu ad bir rivayete göre Pontos Kralı

Polemonos’un karısı Pitodoris’ce verilmiş ve Roma İmparatoru Augustus’a ithaf

edilmiştir2.

Tahsin Özgüç’ün Türk Tarih Kurumu ve Sivas İli adına Toprak Tepe’de

(Sivas Kalesi) yapılan kazılardan edinilen bilgilere göre, esas itibariyle tabii bir tepe

olan Toprak Tepe’de ilk önce M.Ö. 2. binin başında, Hititler (M.Ö. 1900-1200)

yaşamışlardır3.

M.Ö. 695-550 yılları arasında Med’lerin egemenliği söz konusudur. Kısa

süren Med egemenliğinden sonra bölgeyi Persler (M.Ö. 550–332), Kapodokya

Krallığı (M.Ö. 332-M.S.17) ve Roma’lılar egemenlikleri altına almışlardır. M.S. 395

yılında Roma İmparatorluğu’nun ikiye bölünmesiyle de Sivas Doğu Roma sınırları

içerisinde kalmıştır4.

Bizans devrinde Sivas ilk önce Bizans-Sasani, sonra da Bizans-İslam

mücadelesine sahne oldu. 663 yılından itibaren İslam devletleriyle Bizans arasında

sürekli el değiştiren Sivas’a 11. yüzyılın başlarından itibaren Türklerde girmeye

başlamışlardır. 1071 Malazgirt Savaşı’nın kazanılmasıyla da Sivas Türklerin

hakimiyetine girmiştir5.

Malazgirt savaşını kazanan Sultan Alparslan Anadolu’nun çeşitli

bölgelerinin yönetimini komutanları arasında pay etmesi sonucunda Sivas Danişment

Gazi’ye verilmiştir. Burada devletini kurup genişleten Danişment Gazi’nin ölümüyle

başlayan taht kavgaları sonucunda 1174 yılında Selçuklu Sultanı II. Kılıçaslan

Sivas’ı Anadolu Selçuklu yönetimine dahil etmiştir6.

Anadolu Selçukluları döneminde altın çağını yaşayan Sivas, bu dönemde

sosyal kültürel ve ekonomik yönden önemli gelişmelere sahne olmuştur. Bu

gelişmelerde Sivas’ın doğu-batı ve kuzey-güney ticaret yollarının kavşağında 1 Erdil, K., Sivas Rehberi, Sivas, 1953, s. 16 2 Anonim, Yurt Ansiklopedisi, Cilt: 9, İstanbul, 1993. s.6851 3 Ceylan, O., Sur ve Kaleleri İle Tarihte Sivas, Sivas, 1988, s. 11 4 Anonim, Yurt Ansiklopedisi, Cilt:9, İstanbul, 1993, s.6854 5 Demir, M., Türkiye Selçukluları ve Beylikler Devrinde Sivas Şehri, Sakarya, 2005, s. 14-19 6 Denizli, H., Sivas, Sivas, 2002, s. 57

bulunmasının önemli rolü vardır. Günümüzde hala ayakta duran ve şehrin simgesi

olmuş Çifte Minare, Gök Medrese, İzzettin Keykavus Darüşşifası, Buruciye

Medresesi ve Ulu Camii bu dönemden kalan yapılardır.

Selçukluların 1243 yılında Moğollara yenilmesiyle vergiye bağlanmış, bir

süre daha bu şekilde varlığını sürdüren devlet 1318 yılında yıkılmıştır. Bir süre

İlhanlı egemenliğinde kalan Sivas’ta 1340 yılında Eretna Beyliği kuruldu. Bu

beyliğin başkenti durumundaki Sivas, kısa süre sonra Eretna Beyliğinin yıkılmasıyla

Kadı Burhanettin kendi adıyla anılan ve kendi saltanatıyla sınırlı kalan devletini

kurdu. 1398 yılında Kadı Burhanettin’in ölmesiyle Sivas Osmanlılara bağlandı7.

Sivas’ın Osmanlılara bağlanmasından kısa bir süre sonra 1402 yılında

yapılan Ankara Savaşı Osmanlıların yenilgisi ile sonuçlanmıştır. Yıldırım Beyazıt’ın

esir düşmesiyle Osmanlı’da taht kavgaları başlamış, saltanatı II. Mehmet’in ele

geçirmesiyle de Osmanlı devlet düzeni yeniden sağlanmıştır. Yol güvenliğinin

eşkıyalık yüzünden ortadan kalkması, göçlerin yarattığı kargaşa ve savaşların yol

açtığı nüfus azalması nedeniyle Sivas 17. yüzyılın ikinci yarısından başlayarak

Anadolu ulaşım ağı ve ekonomisi içindeki önemini yitirmeye başlamıştır.

Sivas 20. yüzyıl başlarında ise Mustafa Kemal Paşa liderliğinde

Cumhuriyet’in temellerinin atıldığı bir il olarak karşımıza çıkmaktadır.

Bir Orta Anadolu şehri olan Sivas ilinde yükselti 1000 m. üzerinde olup,

doğuya gidildikçe yüksekliğin arttığı gözlenir. Kızılırmak vadisi boyunca uzanan

düzlük, Suşehri ovası ve Divriği-Palanga düzlüğü dışında engebeli bir arazi yapısına

sahiptir. Köse Dağları ve Tecer Dağları şehrin önemli dağ sıralarıdır. Genel olarak

karasal iklimin hüküm sürdüğü ilin bitki örtüsü bozkırlardır8.

1.3. Konu Hakkında Yapılan Çalışmalar

“Sivas’taki Geç Dönem Osmanlı Kamu Yapıları” adlı çalışmanın kaynak

taraması bölümünde hem Sivas hem de Osmanlı Geç Dönemi genel olarak

düşünülmüştür. Bu dönemle ilgili yayınların sınırlı sayıda olduğu tespit edilmiştir.

Ayrıca bu dönem içerisinde Sivas yapılarının değerlendirilmesi hususuna ise

neredeyse rastlanmamıştır. Sivas hakkında yapılan araştırmaların genelde Selçuklu

dönemine ait olduğu tespit edilmiştir. Sivas Valiliği tarafından yayınlanan eserlerin

7 Anonim, Yurt Ansiklopedisi, Cilt: 9, İstanbul, 1993, s.6857 8 Denizli, H., a.g.e., s. 31-50

ise bu konuda bir paragrafı aşmayan bilgiler verdiği ancak bunların da bilimsel

nitelik taşımadığı görülmüştür.

Fahrettin Başel’in Sivas Bülteni9 isimli kitabı Cumhuriyet tarihinde

Sivas’ın önemli bir salnamesi durumundadır. Kitapta Selçuklu eserlerinin yanı sıra

Osmanlı eserlerine de yer verilmiştir. Ayrıca ilin sosyal kültürel ve ekonomik

durumu belirtilirken bu durumun sonucu oluşmuş Sivas kamu yapıları hakkında da

bilgiler vermektedir.

Hikmet Denizli Sivas, Tarihi ve Anıtları10 adlı eserinde geç dönem Osmanlı

mimarisi’ndeki kamu yapılarına küçük bir bölüm ayırmıştır.

Hakkı Acun, “Sivas ve Çevresi Tarihi Eserlerinin Listesi ve Turistik

Değeri” adlı makalesinde kamu yapıları hakkında birer cümlelik bilgiler

vermektedir11.

Haluk Çağdaş’ın Tarih ve Toplum dergisinde Sivas İdadisi hakkında

bilgiler verdiği bir makalesi bulunmaktadır12.

Musa Törnük’ün Jandarma Dairesi13 hakkında ve Müjgan Üçer’in Göğüs

Hastanesi14 hakkında Hayat Ağacı Dergisinde Yayımlanmış kısa makaleleri

bulunmaktadır.

Genelde Sivas Kamu Yapıları hakkında yazılan bu kitap ve makaleler

dışında Geç Dönem Osmanlı Mimarisi’ni genel olarak kapsayan araştırmalar ise;

Mustafa Cezar’ın Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi15 isimli kitabı

batılılaşma dönemini, bu dönem sanat eserlerini ve özellikle 19. yüzyılın sonuna

damgasını vuran Osman Hamdi Bey’i ayrıntılı olarak anlatmıştır.

Ayda Arel’in Onsekizinci Yüzyıl İstanbul Mimarisinde Batılılaşma Süreci

adında, Osmanlı Devletinin batılılaşma hareketlerinin Osmanlı Mimarisi’ndeki

etkilerini İstanbul ölçeğinde değerlendirdiği bir kitabı vardır16.

9 Başel, M., Fahrettin, Sivas Bülteni, Sivas, 1935 10 Denizli, H., Sivas Tarihi ve Anıtları, Sivas, Tarihsiz 11Acun, H., “Sivas ve Çevresi Tarihi Eserlerinin Listesi ve Turistik Değeri”, Vakıflar Dergisi, Sayı: XX, Ankara, 1988, s. 182-220 12 Çağdaş, Haluk, “Sivas İdadisi”, Tarih ve Toplum, Sayı 90, İstanbul, 1990, s.30–33 13 Törnük, M. “Tarihi Jandarma Binası”, Hayat Ağacı, Sayı:2, Sivas, 2005, s. 78–79 14 Üçer, M., “Binası ve Tarihçesi İle Çevre Kültür Sanat Evi”, Hayat Ağacı, Sayı: 2, Sivas, 2005, s. 73-77 15 Cezar, M., Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, İstanbul, 1995 16 Arel, A., Onsekizinci Yüzyıl İstanbul Mimarisinde Batılılaşma Süreci, İstanbul, 1975

Doğan Kuban “Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme“ adlı kitabında

Osmanlı Devleti’nin 18. yüzyılda batılılaşma çabaları sonucu Barok ve Rokoko

Üsluplarının Osmanlı Mimarisi’ndeki yansımalarını anlatmıştır17.

Serim Denel’in Batılılaşma Sürecinde İstanbul’da Tasarım ve Dış

Mekanlarda Değişim ve Nedenleri18 isimli kitabında batılılaşma döneminin

özellikleriyle birlikte daha çok bu dönemin İstanbul’daki yenilik ve değişiklikleri

anlatmıştır.

Şevki Duymaz’ın II. Abdülhamid Dönemini her yönüyle ayrıntılı olarak

değerlendirdiği II. Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri19 isimli yayımlanmamış

doktora tezi bulunmaktadır.

Neşe Yıldıran’ın II. Abdülhamid dönemini ve yapılarını ayrıntılı olarak

incelediği İstanbul’da II. Abdülhamid Dönemi (1876–1908) Mimarisi 20 isimli

yayımlanmamış bir doktora tezi bulunmaktadır.

Milli Mimarlık konusunda ise Metin Sözen’in daha çok fotoğraflarla

desteklediği Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı21 isimli kitabı, Mete Tapan ile

ortak ürünleri olan 50 Yılın Türk Mimarisi22, Yıldırım Yavuz’un Mimar Kemalettin

ve I. Ulusal Mimarlık Dönemi23 gibi kitaplar bu dönem araştırmacılarının genel

olarak başvuru kaynaklarıdır. Ayrıca 1984 yılında düzenlenen Mimaride Türk Milli

Üslubu Semineri’nde farklı araştırmacıların bu dönemle ilgili görüşleri bir kitap

olarak yayımlanmıştır24.

Bunlar dışında özellikle Mimarlık ve Arkitekt dergilerinde yayımlanan ve

Ulusal Mimarlık konusunu işleyen birçok makale bulunmaktadır25.

17 Kuban D., Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme, İstanbul, 1954 18 Denel, S., Batılılaşma Sürecinde İstanbul’da Tasarım ve Dış Mekanlarda Değişim ve Nedenleri, Ankara, 1982 19 Duymaz, A., Şevki, II.Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri, Isparta, 2003. (S.D.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi) 20Yıldıran, N., İstanbul’da II. Abdülhamid Dönemi (1876-1908) Mimarisi, İstanbul, 1989, (M.S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi) 21 Sözen, M., Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı, İstanbul, 1984 22 Sözen, M.-Tapan, M., 50 Yılın Türk Mimarisi, İstanbul, 1973 23Yavuz, Y., Mimar Kemalettin ve I. Ulusal Mimarlık Dönemi, Ankara, 1981 24 Anonim, Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri 11–12 Haziran 1984, İstanbul, 1984 25 Alsaç, Ü., “Türk Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Devrindeki Evrimi”, Mimarlık, Sayı:121-122, İstanbul, 1973, s. 12-25. /Yavuz, Y., “Cumhuriyet Dönemi Ankara’sında Mimari Biçim Endişeleri”, Mimarlık, Sayı: 121-122, İstanbul, 1973, s. 26-44. / Behçet-Bedrettin, “Mimarlıkta İnkılap”, Mimar, Sayı: 8, İstanbul, 1933, s. 245-247. /Behçet-Bedrettin, “Türk İnkılap Mimarisi”, Mimar, Sayı: 9-10, İstanbul, 1933, s. 265-266. / Salah, Z., “Mektep İnşaatında (Plan-Tip) in Mahzurları”, Mimar, Sayı: 4, İstanbul, 1931, s. 124-125. Celal, B. O., “Büyük İnkılap Önünde Milli Mimari Meselesi”, Mimar, Sayı: 6, İstanbul, 1933, s. 163-164. / Emin, S., “İlk Mektep Projesi”, Mimar, Sayı: 12, İstanbul, 1933, s. 385-386. Yavuz, Y.-Özkan, S., “Osmanlı Mimarlığının Son Yılları”, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, s. 1078-1085

1.4. Yöntem

“Sivas’taki Geç Dönem Osmanlı Kamu Yapıları” adlı çalışma genel olarak

üç aşamada tamamlanmıştır. Birinci aşamada genelde Sivas Valiliği ve Sivas

Belediyesi’nce yayımlanan kitaplar ve Geç Dönem Osmanlı Mimarisi hakkında

yayımlanan kitap, makale ve yayımlanmamış tezler toparlanarak kaynak araştırması

yapılmıştır.

İkinci aşamada söz konusu yapıların rölöveleri çıkarılmış, genel ve detay

fotoğrafları çekilmiş ve ayrıntılı tanımlamaları yapılmıştır. Bazı yapıların restorasyon

halinde olması nedeniyle projeleri Bayındırlık Müdürlüğü’nden alınmış, restorasyon

projelerinin eksik yada farklı uygulandığı durumlarla karşılaşıldığında ise çizimler

üzerinde gerekli düzeltmeler yapılmıştır. Düzeltmelerin nerelerde yapıldığı çizimler

bölümünün başında verilmiştir.

Üçüncü aşamada ise elde edilen bütün bilgiler bir anahat planı çerçevesinde

düzenlenmiştir.

Çalışmamızın metin kısmı ise beş ana bölümden oluşmuştur.

Birinci bölüm Giriş bölümü olup; Konunun Tanımı Önemi ve Sınırları,

Sivas Tarihi ve Coğrafyası, Konu Hakkında Yapılan Araştırmalar, ve Yöntem,

şeklinde dört alt başlığa ayrılmış ve her bölümün kendi içerisinde açıklamaları

yapılmıştır.

İkinci bölümde Geç Dönem Osmanlı Mimarisi ve Bu Dönemi Oluşturan

Etkenler, üzerinde durulmuştur.

Üçüncü bölüm Katalog bölümüdür. Burada Sivas’taki Geç Dönem Osmanlı

Kamu Yapıları kronolojik sıralama ile ele alınmıştır. Yapıların tanımlarında önce

yapının yeri, bulunduğu çevre, bu günkü durumu ve kullanılış amacı belirtilmiş, daha

sonra yapının tarihçesine yer verilmiştir. Genel bir tanımdan sonra ayrıntılı tanımı

yapılırken bu dönem yapılarının en büyük özelliklerinin cepheler olmasından dolayı

ilk olarak cepheler; giriş, yan ve arka cephe sırasıyla tanımlanmıştır. Cephelerin

tanımlanmasına varsa bodrum kattan, bodrum katı olmayan yapıların ise zemin

katından başlanmış, cephelerdeki girişler, pencereler, sütunlar, silmeler, yapıyı

hareketli bir görünüme sokan çıkmalar ve süsleme elemanları açıklanarak üst katlara

geçilmiştir. Daha sonra yapı, plan elemanları ve plan tipi açısından değerlendirilmiş

ve her katı oluşturan mekanların incelemesi yapılmıştır. Daha sonra yapının bu güne

kadar geçirmiş olduğu tamirat ve restorasyonlar hakkında bilgi verilmiş,

değerlendirme cümlesiyle de metin nihayetlendirilmiştir.

Dördüncü bölüm Genel Özellikler bölümüdür. Bu bölümde yapılar,

malzeme ve teknik özellikleri cephe özellikleri, plan özellikleri, süsleme özellikleri,

restorasyonlar ve koruma sorunları, ile yapıların dönemlerine katkıları açısından

değerlendirilmiş, bu bağlamda diğer merkezlerdeki dönem örnekleriyle

karşılaştırılmışlardır.

Beşinci bölüm Sonuç bölümü olup araştırma sonucunda edindiğimiz

bilgiler ve yaptığımız gözlemler derlenmiş ve bu yapıların Geç Dönem Osmanlı

Mimarisi’ndeki yeri belirtilmeye çalışılmıştır.

Kaynakça bölümünde araştırma sırasında yararlandığımız ve konu ile ilgili

çalışmalar alfabetik olarak sıralanmıştır.

Çizimler bölümünde yapıların bodrum kattan başlamak üzere sırasıyla

zemin, birinci, ikinci kat ve çatı planları yanı sıra ön cephe, yan cepheler ve arka

cephe görünüşleri verilmiştir. Ayrıca çizimler bölümünün başında çalışmamız

kapsamına giren yapıların şehir merkezine ve birbirlerine olan yakınlıklarını gösteren

1/5000 ölçekli bir de imar haritası bulunmaktadır. Çizimlerin altına alındığı

kaynaklar da ayrıca belirtilmiştir.

Resimler bölümünde, Katalog bölümündeki sıralama ile resimlere yer

verilmiş ve yapıların eski resimlerinin alındığı kaynaklar yine resimlerin altına

belirtilmiştir.

2. GEÇ DÖNEM OSMANLI MİMARİSİ VE BU DÖNEMİ OLUŞTURAN

ETKENLER

16. yüzyılda Mimar Sinan, o güne kadarki Türk Mimarlık ürünlerinin

sentezini bünyesinde barındıran Klasik Osmanlı Mimarisi’ni oluşturmuştur. Bu

oluşumda Sinan gibi bir dehanın yanı sıra dünya siyasetine yön veren, ekonomik,

siyasi ve kültürel gelişimini zirvelere ulaştırmış bir Osmanlı Devleti’nin de önemli

bir payı vardır. Sinan’ın ölümünden sonra Osmanlı Devleti’nin yaklaşık bir asır daha

gücünü muhafaza edebilmesi, Sinan’ın haleflerince Klasik Mimari’nin bir süre daha

uygulanmasını sağlamıştır.

18. yüzyıl başlarında savaşlardaki yenilgilerin artması ve toprak kayıpları,

Batı’nın gittikçe yükselen çizgisine karşılık Osmanlı’da bu durumun tersinin

yaşanması gözleri batıya çevirmiştir. 18. yüzyıldan önce Avrupa ile fazla

ilgilenmeyen Osmanlı Devleti, bundan sonra Avrupa’nın hem siyasi durumu ile

ilgilenmiş, hem de düşünce sisteminin, ilminin ve sanatının etkisi altında kalmıştır26.

Batıyı tanıma arzusu birçok sefaretnamenin yazılmasına sebep olmuştur.

Bunlardan en önemlisi Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi’nin 1720 yılında Fransa’ya

giderek bir yıllık gözlemlerini anlattığı sefaretnamedir27.

Yabancı uzmanlardan yararlanma da yine bu yıllarda başlamış ve 1950

yıllarına gelinceye kadar bu durum devam etmiştir. Özellikle askeri alanda başlayan

yabancı uzmanlardan yararlanma durumu zamanla kendini birçok alanda

göstermiştir.

Tarihimizde Lale Devri diye anılan dönemde mimarlık ve sanatta kendini

göstermeye başlamıştır. Bu devirde daha çok küçük ölçekli çeşme gibi yapılarda

batılı üslupların özellikleri görülür. Bab-ı Hümayun önündeki III. Ahmed Çeşmesi,

Üsküdar İskele Meydanı’ndaki III. Ahmed Çeşmesi, Galata Berekerzade Çeşmesi,

Hekimoğlu Ali Paşa Meydan Çeşmesi gibi yapılarda batılı süslemeler

görülmektedir28.

Deneme özelliğindeki bu yapılar zamanla yerini Barok özelliklerin

görüldüğü büyük boyutlu yapılara bırakmıştır. 1748–55 tarihleri arasında yapılan

Nuruosmaniye Camii oval avlusu, yarım daire formundaki pencereleri, mihrap

26 Kuban D., Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme, İstanbul, 1954, s. 5 27 Cezar, M., Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, İstanbul, 1995, s. 26 28 Cezar, M., a.g.e. , s. 46

çıkıntısı, “S” kıvrımlı kubbe payandaları, abartılı şekilde kullanılmış silmeler,

minaresinin silmeli ve taş külahlı oluşu gibi özellikleri dolayısıyla barok bir yapı

olarak karşımıza çıkar.

Borak’la birlikte kullanılan ve genelde süsleme öğelerinde yer verilen

Rokoko ise I. Abdülhamid ve III. Selim’in yatak odalarında, Hamidiye Sebili,

Hüsameddin Ağa Çeşmesi ve Eyüp Şan Sultan Sebili gibi yapılarda görülmektedir29.

18. yüzyıl sonlarından itibaren, önceleri süslemeyle giren batılı motif ve

biçimlerin artık yapıya ekleme olmaktan çıkıp mimari tasarıma bağımlı, tasarımın

kendi öğesi olarak kullanılmaya başlanmış olmaları dikkati çekmektedir30.

Barok Sanat’ın ardından II. Mahmut döneminde mimarimize kaynağını

genel olarak eski Yunan ve Roma Mimarisi’nden alan Ampir Üslup girmiştir. Genel

özellikleri üçgen alınlıklar, üçlü girişler, girlant ve akroter benzeri uygulamalar,

korint ve dor sütun başlıkları kullanılması olan bu üslup, 19. yüzyıl sonlarına kadar

yoğun bir şekilde ürünlerini vermiştir. 19. yüzyılda yapılan Nusretiye, Dolmabahçe,

Ortaköy ve Mecidiye Camii Ampir üslupta yapılmış eserlerdir.

Reformcu kişiliğiyle tanınan III. Selim döneminde büyük boyutlu kışlalar

ve çeşitli askeri yapılar yapılmaya başlanmıştır. Askeri yapıların yanı sıra özellikle

Tanzimat’ın sosyal ve kültürel hayata getirdiği yenilikler sonucu okul, hastahane,

postahane, banka, otel, hükümet konakları, gar binaları gibi yeni yapı türlerinin

ortaya çıkışı ve bunların uygulanması, bu dönemde yoğun bir inşa faaliyetine

girilmesine sebep olmuştur.

19. yüzyılın başlarından itibaren yapıların genelde gayrimüslim mimarlara

yaptırıldığını görmekteyiz. Balyanlar olarak bilinen aileden yetişen Nikogos, Kirkor,

Karabet ve Serkis Balyan gibi mimarlar bu yüzyıla damgasını vurmuştur. Bunlar

dışında bu yüzyılda Samavoğlu Nişan, İbrahim Kami, Kamyonos ve Yorgi gibi

mimarlar da birçok iş almışlardır31.

Batılılaşmanın çevre üzerindeki etkileri 18. yüzyıl içinde genellikle yeni

motif ve şekillerin ithal edilerek kullanılmasıyla ortaya çıkmıştır. Geleneksel tasarım

yaklaşımlarına uyarlanan batılı şekillerden sonra, mekanlarda ve cephelerde yeni

şekillenmelere tasarım kalıplarının değişmesi gerçekleşmişken, 19. yüzyılda yoğun

29 Kuban D., “Rokoko”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt: 6, İstanbul, 1994, s. 339 30 Arel, A., Onsekizinci Yüzyıl İstanbul Mimarisinde Batılılaşma Süreci, İstanbul, 1975, s. 9 31 Cezar, M., a.g.e., s. 160

olarak giren ve batılı seçmeci mimarinin olduğu gibi uygulanmasıyla, İstanbul’da da

Neoklasik özellikler yaygınlaşmıştır32.

II. Abdülhamid dönemi Geç Dönem Osmanlı Mimarisi’nde ayrı bir öneme

sahiptir. Bu dönemde genelde eklektik bir mimari görüldüğünü ve dönemin sonlarına

doğru adına bir çok eleştiri yazılan33 Milli Mimarlık Üslubunun hakim olduğu

görülür.

Sanayi-i Nefise Mekteb-i Alisi’nin açılmasından sonra 19. yüzyıl sonlarına

kadar usta-çırak ilişkisi ile yetişen mimarlar, bu tarihten sonra batılı anlamda

yetiştirilmeye başlanmıştır34.

Avrupa mimarlığında 19. yüzyılın ilk yarısında etkili olan İslam bileşenli

Oryantalizm akımı, aynı yüzyılın her alanda yeniliklere açık deneme ortamı içinde,

Doğu Batı ilişkilerinin yakınlığı ve yoğunluğundan hız alarak Osmanlı Mimarlığı’na

da yansımıştır35. Genel özelliklerini sütün başlıkları, başlıklar üzerindeki özel

parçalar, kemer formları, sağır kemer-niş dizisi ve süslemelerinde gördüğümüz bu

üslubun uygulayıcıları genelde yabancı mimarlar olmuştur. Pertevniyal Valide Sultan

Camisi, Yıldız Hamidiye Camisi, Bahriye Nezareti, Harbiye Nezareti ve Beylerbeyi

Sarayı gibi yapılar bu üslupta verilmiştir36.

Resmi yapılardan konutlara kadar her türlü yapıda uygulamasını

gördüğümüz bu üslup, Osmanlı yönetiminin ve ekonomik gücü elinde bulunduran

toplum kesiminin estetik beğenisi, kültürü, toplumsal eğilimi, kısacası dünya görüşü

ile o denli uyum içindedir ki, eklektik eğilimlerin toplumsal bir destek bulduğu bile

söylenebilir37.

II. Abdülhamid döneminde birçok önemli yapının altında imzaları bulunan

yabancı mimarlar vardır. Bunların en önemlileri Alexandre Vallaury, Raimondo

D’aronco, Jachmund, Guilio Mongeri, Philippe Bello, Helmuth Cuno ve Otto

Ritter’dir. Bu mimarlardan D’aranco Sanayi Nefise Mektebi’nde, Jachmund ise

Hendese-i Mülkiye Mektebinde hocalık da yapmışlardır38. Bu dönemde ürün veren

Avrupa asıllı üç mimarın da simgesel gelenekçilikten vazgeçmedikleri, buna bağlı

32 Denel, S., Batılılaşma Sürecinde İstanbul’da Tasarım ve Dış Mekanlarda Değişim ve Nedenleri, Ankara, 1982, s. 33-41 33 Ayrıntılı bilgi için bk. Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri 11–12 Haziran 1984, İstanbul, 1984 34 Sözen, M.-Tapan, M., 50 Yılın Türk Mimarisi, İstanbul, 1973, s. 99 35 Saner, T., a.g.e., s. 1 36 Ayrıntılı bilgi için bk. Saner, T., a.g.e. 37 Yıldıran, N., a.g.e., s. 59 38 Sözen, M., a.g.e., s. 5-6

olarak tasarımlarında sembolik anlam taşıyan kimi geleneksel öğelere yer verdikleri

izlenmektedir39.

1789 Fransız İhtilali ile birlikte değişen şartlar ve milliyetçilik akımları çok

uluslu bir yapıya sahip olan Osmanlı Devleti’ni son derece olumsuz etkilemiş ve

Osmanlı Devleti parçalanmaya başlamıştır. Bu kötü gidişi durdurmak için

Osmanlılık, Panislamizm, ve Türkçülük gibi çeşitli ideolojiler ortaya atılmıştır. Bu

akımlardan Türkçülük akımı diğerlerine göre daha etkili

olmuştur. Bunda o zamanki sosyal ve kültürel olayların yanı sıra akımın öncülüğünü

yapan Ziya Gökalp’ın da önemi büyüktür. Türk tarihinin yetiştirdiği önemli

sosyologlardan olan Gökalp, Türk kültürünü hemen her alanda araştırmış ve her

alanda milli bir oluşumu savunmuştur40.

Çağdaş eğitim kurumlarında yetişen Türk mimarlarının mimarlık

düşüncesini etkilemeye başlamaları 1900 yıllarına rastlar. Bu yıllar, Mühendis

Mektebi’ni bitirdikten sonra Almanya’da mimarlık eğitimi görmüş Mimar

Kemalettin ve Fransa’da mimarlık eğitimi görmüş olan mimar Vedat Beylerin yurda

dönerek mimarlık yapmaya başladıkları tarihlerdir. Gerek bu mimarların gerekse

onları izleyen ve onlarla aynı ekole mensup olan Mimar Muzaffer, Mimar Ali Talat,

Mimar Arif Hikmet, Mimar Mehmet Nihat Beylerin Türk Mimarlık düşüncesine

getirdikleri en önemli yenilik “Milli Mimarlık” düşünceleri olmuştur41.

Dönemin mimarları eğitim kurumlarında sürekli cephe tasarımlarıyla

yetiştirildiklerinden uygulamalarında özellikle cephelere büyük özen

göstermişlerdir42. Bu dönemde cephe tasarımlarının yanı sıra plan konusunun da,

geleneksel mimarlık ürünlerinin planlarının bazı değişiklik ve yeniliklerle

oluşturulmuş yansımaları olduklarını söylenebilir.

Milli Mimarlık olarak adlandırılan bu üslup ürünlerini 1900–1930 yılları

arasında yoğun bir şekilde vermekle beraber, bu dönem yapılarında dönem özelliği

olarak dikkati çeken uygulamalar; her katta farklı şekillerdeki kemerler, cephelerde

hareketliliği sağlayan yatay ve düşeydeki silmeler, dışarı taşırılan bölümler, giriş

cephesinin özenli yapılması ve girişin vurgulanması, bazı bölümlerde kulelerin 39 Yıldıran, N., A.g.e., s. 275 40 Ayrıntılı bilgi için bk. Gökalp, Z., Türkçülüğün Esasları, Ankara, 1990, (Hazırlayan M. Kaplan). / Türk Töresi, Ankara, 1977. (Hazırlayan Y. Çotuksöken). / Türk Ahlakı, İstanbul, 1992, (Hazırlayan Y. Toker). / Türkleşmek, İslamlaşmak, Muasırlaşmak, Ankara, 1976. (Hazırlayan İ. Kutluk). / Hars ve Medeniyet, İstanbul, 1995. (Hazırlayan Y. Toker) 41 Alsaç, Ü., “Türk Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Devrindeki Evrimi”, Mimarlık, Sayı:121-122, İstanbul, 1973, s. 13 42 Sözen, M., a.g.e., s. 30

oluşturulması ve kulelerin çatılarının külah şeklinde veya kubbeli yapılması, uzun

saçaklar ve elibelindeler sayılabilir. Ayrıca yapı malzemesi olarak da genelde kesme

taşa yer verilmiş, çini malzeme de süsleme amaçlı kullanılmıştır. Bu özelliklerin

yapılara uygulanışında Osmanlı Klasik Mimarisi’nden ilham alınmıştır.

Genel olarak milliyetçilik fikirleri doğrultusunda batılı üsluplara bir tepki

olarak doğan bu üslubu Osmanlı Mimarisi’ndeki doğal bir oluşum olarak görmek

gerekmektedir. 18. yüzyıl ile birlikte yapılan batılı üsluptaki yapılar nasıl ki

batılılaşma hareketlerinin bir sonucu ise 19. yüzyılda gelişen milliyetçilik fikirlerinin

sonucu da Milli Mimarlık’tır.

Osmanlı Mimarisi’nde batılılaşma hareketleri sonucunda mimarimize giren

batılı üsluplar önceleri yüzeysel, sonraları üslupsal olarak geç döneme damgasını

vurmuşlardır. 20. yüzyıl başlarında ise bu durumun tekrar öze dönüş olarak

nitelendirilebilecek bir karaktere büründüğünü söyleyebiliriz.

İstanbul ve Ankara gibi başkent örneklerine nazaran biraz daha sade olarak

düzenlenen Sivas Kamu Yapıları Geç Dönem Osmanlı Mimarisi’nin

değerlendirmesine katkıda bulunabilecek önemli yapılardır.

3. SİVAS’TAKİ GEÇ DÖNEM KAMU YAPILARI KATALOĞU

3.1. Sivas Göğüs Hastanesi (Sivas Çevre Kültür ve Sanat Evi)

Sivas Göğüs Hastanesi, Sularbaşı Mahallesi, Niksar Caddesi üzerinde

bulunmaktadır. Yapı doğuda Fevzi Paşa İlköğretim Okulu, batıda İl Sağlık

Müdürlüğü binaları, güneyde apartmanlar ile çevrilidir. Kuzey cephede ise bahçe

bulunmaktadır.

Seyyahların Gözüyle Sivas isimli kitabın “Cuinet Seyahatnamesi”

bölümünde, Katolik Cizvit Papazların 200 öğrenciyle iyi bir eğitim verdiği bir

ilkokuldan bahsedilmektedir43. Ayrıca Fahrettin Başel Sivas Bülteni’nde bu yapının

Fransızların terk ettikleri bir yapı olduğunu belirtir44.

Osmanlı Devleti’nin zayıflamasıyla özellikle 19. yüzyılda birçok ülke

Osmanlı topraklarında çeşitli okullar açmışlardır. Genellikle misyonerlik faaliyetleri

için açılan bu okullardan biri olan yapı; 1920 yılında Memleket Hastanesi, 1925

yılında Numune Hastanesi, olarak kullanılmıştır45. 1952 yılında Numune

hastanesinin yeni binasına taşınmasıyla yapı Göğüs Hastalıkları Hastanesi olarak

kullanılmaya başlanmıştır. Bu hastane de 1976 yılında yeni binasına taşınınca yapı İl

sağlık müdürlüğüne tahsis edilmiştir46. 2001 yılında restorasyonu yapılmış olan yapı

günümüzde Sivas Valiliği Çevre Kültür ve Sanat Evi olarak kullanılmaktadır.

Yapı zemin katı ile birlikte dört kat olarak inşa edilmiştir. Zemin ve birinci

katlar kesme taştan inşa edilmiş, ikinci ve üçüncü katın dış cephelerine yapılan

kaplama ile kesme taş havası verilmiştir. Genel olarak kare bir plana sahip olan

yapının güneyi zemin katta eski fotoğraflarından da anlaşıldığı kadarıyla, gerekli bir

durum olmadığı halde batıya doğru genişletilerek yapılmıştır. Yaklaşık 16,80×17,20

m. dış cephe ölçülerine sahip yapının batı ve doğu cephelerine birer kapı açılmıştır.

Yapının üçüncü katı haçvari bir planda yapılmıştır. Cephelerin ortalarına yerleştirilen

kolların üzerleri kırma çatı ile ikinci katın köşelerindeki mekanların üzeri ise beşik

çatı ile örtülmüştür. Doğu cephede birinci katın yüksekliğince poligonal bir çıkma

yapılmıştır. Eski fotoğraflarından anlaşıldığı kadarıyla yapı kuzey duvarına bitişik

olarak bir çan kulesine sahiptir. (Resim 1) Ayrıca haçvari plandaki üçüncü katın

43 Mahiroğulları, A., Seyyahların Gözüyle Sivas, İstanbul, 2001, s. 135 44 Başel, M., Fahrettin, a.g.e., s. 152 45 Başel, M., Fahrettin, a.g.e., s. 150 46 Üçer, M., “Binası ve Tarihçesi İle Çevre Kültür Sanat Evi”, Hayat Ağacı, Sivas, 2005, Sayı:2, s. 75

cephelerindeki ikişer pencerenin üzerine, beşik çatının saçaklarına kadar büyük bir

üçgen alınlık düzenlenmiş, içerisine de “S ve C” kıvrımlarına sahip bitkisel

süslemeler yerleştirilmiştir. Bu üçgen alınlıklardan bir diğerine ise üç yapraklı yonca

motifi yerleştirilmiştir. (Resim 2)

Yapının ana girişi batı cephededir. (Resim 3) Bu cephe zemin katta 19,60

m. diğer katlarda ise 18,40 m. uzunluğundadır. Cephenin ortasına 1,15×2,45 m.

ölçülerinde kesme taş söveli bir kapı yerleştirilmiştir. Kenarları silmelerle

çevrelenmiş kapının üzeri, kilit taşı belirginleştirilen basık kemerle taçlandırılmıştır.

Kapının güneyinde dört, kuzeyinde ise üç pencere vardır. Pencereler 0,90×1,10 m.

ölçülerinde olup basık kemerlidirler. Pencerelerin üzerlerinde yapıyı baştanbaşa

dolaşan bir silme bulunur. Giriş kapısının üzerine 1,25×5,70 m. ölçülerinde bir

balkon düzenlenmiştir. Yapıyı dolaşan silme, balkon kenarlarını da dolaşır

şekildedir. Birinci katta da yine balkonun ortasına basık kemerli bir kapı

oluşturulmuş, iki yanına da, zemin kattaki pencerelerle düşeyde aynı aks üzerinde

basık kemerli pencereler yerleştirilmiştir. Bu kattaki pencereler 0,90×2,30 m.

ölçülerindedir. Pencerelerin üzerlerine de yine yapıyı baştanbaşa dolaşan ikinci bir

silme eklenmiştir. (Çizim 6)

İkinci katta düzenlenen sekiz pencere de 0,80×1,75 m. ölçülerinde

yapılmıştır. Pencerenin üzerine 0,50 m. beton saçaklar yapılmıştır. Cephenin

ortasındaki üçüncü kat mekanlarının da 0,85×1,05 m. ölçülerinde küçük pencereleri

vardır.

Yapıdaki bütün pencereler ve iki kapı basık kemerli ve kilit taşı

belirginleştirilerek yapılmıştır. Üçüncü katta her cepheye ikişer pencere açılmıştır.

Ayrıca yapının eski fotoğraflarında ikinci kattaki kare formlu pencereler de yapılan

restorasyonda değiştirilerek basık kemerli hale getirilmiştir.

Yapının güney cephesinin zemin katı batıya doğru genişler şekilde

yapılmıştır. (Çizim 1) Bu genişlemeye diğer katlarda devam edilmemiş, cephenin üç

kademeli olarak düzenlenmesiyle bu eğrilik düz olarak geçilmiştir. Üst katlarda

kademelerin oluşturulması sonucu buranın zemin kat duvarlarıyla aralarındaki

boşluklara küçük çatılar yerleştirilmiştir. Bu cephede zemin kata altı pencere

yerleştirilmiştir. Birinci ve ikinci katlara da her kademeye ikişer pencere açılmıştır.

Her kademenin doğusunda oluşturulan küçük girintilerle cephe hareketli bir

görünüme kavuşturulmuştur. (Resim 7)

Kuzey cephe oldukça sade tutulmuştur. Zemin kata iki, birinci ve ikinci

katlara ise üçer pencere açılmıştır. Bu cephe de yine kademeli olarak yapılmıştır.

(Resim 3)

Doğu cephenin ortasındaki poligonal çıkma sekizgen planlıdır. (Resim 5)

Ancak dışa beş kenarlı olarak yansıtılmıştır. Birinci kat ile aynı yükseklikteyken

restorasyon sırasında biraz daha yükseltilmiş ve üzeri kırma çatı ile örtülmüştür.

Çatıda alaturka kiremit kullanılmıştır. Poligonal çıkmanın doğu cephesi hariç diğer

dört kenarına her iki katta da pencereler açılmıştır. Çıkmanın zemin katta güneyine

bir kapı ve bir pencere, kuzeyine ise iki pencere açılmıştır. Birinci katta ise kuzeye

yine iki pencere, güneye ise tek pencere oluşturulmuştur. İkinci kat ise cepheye

açılan yedi pencere ile aydınlatılmıştır.

Haçvari plan şemasına sahip üçüncü kat beşik çatı ile örtülmüştür. (Çizim

4) Kuzey-güney doğrultusundaki kol doğu-batı doğrultusundaki koldan biraz dar

düzenlendiğinden bu bölümün çatısı kuzey-güney doğrultusundaki çatıya göre biraz

alçak kalmıştır. Köşelerde kalan ikinci kat mekanlarının üstleri de kırma çatı ile

kapatılmıştır. Çatılarda alaturka kiremit kullanılmıştır.

Yapının zemin katı 0,80 m. duvar kalınlığına sahiptir. Batı cephedeki kapı

giriş holüne açılmaktadır. Holün kenarlarına düzenlenen merdivenlerle birinci kata

çıkılır. Hol kuzey-güney istikametinde bir koridora açılmaktadır. Koridordan holün

iki yanındaki odalara geçilir. Apsis şeklindeki poligonal çıkmanın dahil olduğu oda

oldukça geniş tutulmuştur ve bu çıkmanın yönünün doğuda olması burasının

Fransızlarca kullanıldığı günlerde bir ibadet mekanı olabileceğini gösterir. Bu odanın

güneyine yine bir mekan düzenlenmiş kuzeyine ise ikinci bir merdiven ve tuvalet

yerleştirilmiştir. Zemin kattaki mekanlar idare odası ve tiyatro bölümünden

oluşmaktadır.

Zemin kattaki giriş holünün üzerine birinci katta küçük bir oda yapılmıştır.

Bu oda müdür odası olup, batıdaki balkona bu odadan geçilir. Orta bölüm yine

koridor olarak düzenlenmiş, kenarlara mekanlar yerleştirilmiştir. (Çizim 2)

Güneybatı köşedeki oda Sivas Odası olarak düzenlenmiştir. Odada sekiler

oluşturulmuş, duvarlar Sivas halılarıyla kaplanmıştır. Odadaki ahşap tavan süslemesi

Sivas ve çevresinde sıkça karşılaştığımız örneklerdendir. Tavan göbeği baklava

dilimleriyle oluşturulmuş olup, kenarlarındaki bölümlere “S ve C” kıvrımları,

kartuşlar ve vazo içerisinden çıkan bitkisel süslemeler işlenmiştir. Duvarların tavana

yakın bölümlerine de alçı süslemeler yapılmıştır. Ayrıca eski fotoğraflarında

poligonal çıkmanın tavanında içerisine bitkisel süslemenin yapıldığı sekizgen

göbekli alçı süsleme görülmektedir. Bu kattaki diğer mekanlar restorasyon merkezi,

sergi salonu ve idareci odası olarak kullanılmaktadır.

Duvar kalınlıkları 0,40 m. olan ikinci katın ortasındaki koridorun kuzeyine

üçüncü kata çıkış merdivenleri yapılmıştır. Toplam beş mekandan oluşan ikinci

kattaki mekanlar takı tasarımı, kumaş boyama, müzik odası ve koro odası olarak

kullanılmaktadır. (Çizim 3)

Üçüncü katta yapının ortasına küçük bir hol oluşturulmuştur. Bu holden

kattaki diğer üç mekana geçilir. Bu mekanlar da tezhip, ebru, hat ve resim derslerinin

verildiği odalardır.

Sade bir cephe düzenlemesine sahip olan yapının, Sivas’taki Hristiyan

ustalar tarafından yapılmış olma ihtimali yüksektir. Yapının birinci katında poligonal

çıkmanın dahil olduğu büyük odadaki alçı kabartma tavan süslemeleri, üçüncü

katındaki üçgen alınlıklar ve içindeki üç yapraklı yonca motifi günümüze

ulaşamamıştır. Bunun Dışında 1920 yılında yapının Memleket Hastanesi olarak

kullanıldığı dönemlerde yapıldığını tahmin ettiğimiz ahşap tavan süslemeleri

günümüze orijinal olarak gelebilmiştir. Yapıda ayrıca zemin kat pencerelerinin demir

korkuluklarında küçük gülbezekler kullanılmıştır.

Sivas Müze Müdürlüğü’nden edinilen bilgiye göre; yapı 2001 yılında

büyük çaplı bir restorasyon geçirmiştir. İç duvarları dolmagöz duvar tekniğinde

yapılan yapının, tavan ve merdivenleri de ahşapken restorasyonda betonarme haline

getirilmiştir. Pencere ve kapı kasaları eskisine uygun olarak yenilenen yapı, iç

mekanları itibariyle tamamen yeni bir bina görünümüne kavuşturulmuştur.

Hikmet Denizli yapının haçvari plana sahip üçüncü katının 1930-35 yılları

arasında yapıldığını belirtmektedir47. Ayrıca kitabesi olmayan yapı Sivas Müze

Müdürlüğü’ndeki koruma envanterinde 19. yüzyıla tarihlendirilmiştir. 1. Dünya

Savaşı sırasında misyonerlik faaliyetlerinin sekteye uğradığı dönemlerde yapı

Fransızlarca terk edilmiş olmalıdır. Dolayısıyla haçvari plandaki son katı yapının

hala Fransızlarca kullanıldığı bir döneme tarihlendirme daha uygun olmaktadır.

Yapının ikinci ve üçüncü katlarının malzemelerinin diğer katlardan farklı olduğu

yapının eski fotoğraflarından anlaşılmaktadır. Bunula birlikte yapının ikinci

katındaki pencerelerden bazılarının kare şeklinde yapılarak cephedeki üslup

47 Denizli. H. a.g.e., s. 171

bütünlüğünün bozulması, doğu cephedeki poligonal çıkmanın birinci kat seviyesinde

sona ermesi ve ana giriş cephesi olan batı cephedeki girişte bulunan merdivenlerin

birinci kat ile birlikte sona erdirilerek burada küçük bir mekan oluşturulması, yapının

ikinci katının da üçüncü kat ile birlikte yapılmış olabileceğini ve yapının iki aşamada

inşa edilme durumunu akla getirebilir. Ayrıca yapının eski fotoğraflarındaki üçgen

alınlığın içerisinde “S ve C” kıvrımlarına sahip bitkisel süslemenin bulunması da

yapının son iki katının kuzey cephedeki çan kulesi ile birlikte Milli Mimarlık

Dönemi’nden önce yapıldığının göstergesidir. Hastane olarak kullanılmaya başlanan

yapıdaki çan kulesi fonksiyonu kalmamasıyla muhtemelen 1920–30 yılları arasında

yıkılmış olmalıdır. Hikmet Denizli’nin verdiği tarihlerin çan kulesinin bu tarihlerde

yıkılmasıyla, burada yapılan küçük çaplı onarımın tarihi olması muhtemeldir.

Yapının batı cephesinin merdivenleri Barok üslupta yapılmıştır. Ayrıca

yapının üçüncü katındaki haçvari planda kolların uçlarının üçgen alınlıklı yapılması

Ampir üslup özelliğidir. Bu bilgiler ışığında kitabesi olmayan yapıyı 19. yüzyılın

ikinci yarısına tarihlemek mümkündür.

Sivas ili merkezinde bulunan Göğüs Hastanesi, Kültür Bakanlığı

Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulun 22.07.1983 tarih ve A4468

sayılı kararı ile tescil edilerek koruma altına alınmıştır.

3.2. Sivas Hükümet Konağı

Sivas Hükümet Konağı, Hükümet Meydanı’nın kuzeyinde yer almaktadır.

Yapının doğusunda Sivas Belediyesi, kuzeyinde Adliye ve Milli Eğitim

Müdürlüğü’nün önceki binaları, batısında Jandarma Dairesi ve güneyinde Hükümet

Meydanı vardır. Hükümet Konağı olarak yapılan yapı birçok değişiklikler geçirerek

günümüze ulaşmıştır.

Sivas Hükümet Konağı, güçlü ve ciddi devlet otoritesini yansıtacak

şekilde48 abidevi ölçülerde karşımıza çıkan ve genel olarak 19. yüzyıl sonlarında

yapılmaya başlanan Hükümet Konaklarının başarılı örneklerinden birisidir. Yapı

1884 senesinde Sivas Valisi Halil Rıfat Paşa (Resim 124) tarafından iki katlı ve 42

odalı olarak yaptırılmıştır49. Zamanla ihtiyaçlara cevap veremediği için Vali

Muammer Bey zamanında 1913 yılında 22 odalı üçüncü bir kat eklenmiştir50. 1890

yılında Sivas’a gelen Cuınet yapı hakkında şunları yazmaktadır:

“Birkaç modern yapı şehrin süslenmesine katkıda bulunmaktadır. İlk

bakışta saymak gerekirse; kesme taştan yapılmış Hükümet Konağı muhteşem bir

yapıdır. İki kat üzerine inşa edilmiş, zemin katta geniş bir salona açılan 60’a yakın

odası vardır. Birinci katta, merkezi kısım mescit olarak düzenlenmiş büyük bir salon

bulunur. Konak, zengin mobilyalarla tefriş edilmiş, hoş fresklerle süslenmiştir. Her

akşam belediye teşkilatı tarafından kuruluşu yeni gerçekleştirilen bir bando takımı

bahçede müzik çalar”51.

Simetrik olarak düzenlenen yapı, 20×50 m. ölçülerinde dikdörtgen

planlıdır. Yapının kuzey ve güney cephelerinin ortaları dışarı taşırılmıştır. Yapı

bodrum kat ile birlikte dört katlıdır. 1913 yılında eklenen son kat ahşaptandır ve

yapının 1974 yılında geçirdiği büyük yangında bu kat tamamen yanmış, zemin ve

birinci katın ise sadece dış cephe duvarları ayakta kalabilmiştir. 1975–81 yılları

arasında yapılan büyük onarımla yapı içte tamamen betonarme sistemde yapılmış,

duvarlar tuğla ile örülmüştür. Yapının eski fotoğraflarından anlaşıldığına göre üstü

düz dam şeklindedir ve kalkan duvarı ile çevrilidir. 1913 yılında yapıya ikinci katın

eklenmesiyle dönem özelliği olarak uzun saçaklar, elibelindeler ve bir kırma çatı

yapılmıştır. Ayrıca ikinci kat dış cepheleri zemin ve birinci katın dış cepheleriyle

48Ortaylı, İ., “ Osmanlı’dan Bugüne Hükümet Konakları”, Mimarlık, Sayı: 203, İstanbul, 1984, s. 7 49 Karaman, F., Salname-i Vilayet-i Sivas 1308 (1890), İstanbul, 2001, s. 51 50 Acun, H., a.g.m., s. 191 51 Mahiroğulları, A., a.g.e., s. 132

aynı özellikte yapılmıştır. Yapının güney cephede bir kuzey cephede ise iki giriş

kapısı bulunmaktadır.

Yapının ön cephesi Hükümet Meydanı’na bakan güney cephesidir. (Çizim

15) 50,25 m. uzunluğun olan cephenin tam ortasındaki 7,40 m. ölçüsündeki bölüm

2,20 m. dışarı taşırılarak üçlü giriş oluşturulmuştur. Yapıdaki bu uygulama Konya

Hükümet Konağı’nın girişiyle aynı özelliktedir. Bu girişteki dört sütunun beden

duvarında gömme sütun şeklinde karşılıkları vardır. Ana girişin üzerinde basık sivri

kemer bulunmaktadır. Yanlardaki küçük aralıklar ise sivri kemerlerle geçilmiştir.

Sütunlar silmeli başlıklara sahiptir. Girişin çıkıntısı birinci katta iç mekana dahil

edilmiş, buradaki mekan genişletilmiştir. Sonradan yapılan ikinci katta ise bu bölüm

balkon olarak düzenlenmiştir. Zemin kat ve birinci kat pencereleri dikdörtgen formlu

olup, pencerelerin kenarlarına yapılan 0,25 m. enindeki niş kuşatma kemerleriyle

cepheye hareketlilik kazandırılmıştır. İkinci katta da yine dikdörtgen pencereler

vardır. Kat ayrım bölümlerine de birer silme yapılmıştır. (Resim 15)

Yapı yaklaşık 2 m. genişliğinde saçaklara sahiptir. Saçakların altına

pencerelerin arasına gelecek şekilde elibelindeler düzenlenmiştir. Saçaklar ahşap

malzemeyle alttan kaplamalı tavan tekniğindedir. Ayrıca yapının dışarı taşırılan

bölümünün çatısı yan bölümlerin çatısından yaklaşık 1,80 m. yüksekte yapılarak giriş

bölümü vurgulanmıştır.

Yapı eğimli bir arazi üzerine yapıldığı için doğu ve batı cepheleri arasında

1,60 m. kot farkı bulunmaktadır. Ayrıca cephenin doğusuna bodrum kattaki

mekanların aydınlatılması için iki kuranglez* düzenlenmiştir.

Yapının batı cephesinde zemin katının güneyine, yarım daire kemerli iki

pencere, kuzeyine ise küçük ve kare şeklinde iki pencere yerleştirilmiştir. (Çizim 17)

Cephenin ortası içeride sahanlık bölümüne denk gelmektedir. Bodrum katı

aydınlatmak için sahanlık bölümünün ortasına sivri kemerli bir pencere

yerleştirilmiştir. Zemin kat ile birinci katın ayrımında bulunan silme sahanlık

bölümünde biraz yüksekte yapılan pencerelerin üstünü dolaşmaktadır. (resim 16) Bu

silmenin üzerine birinci katta dikdörtgen formlu üç pencere daha yapılmıştır. İkinci

kattaki pencere, saçak ve elibelinde uygulamaları güney cephe ile aynı özelliktedir.

Yapının kuzey cephesi de genel olarak güney cephesi ile aynıdır. (Çizim

18) Cephenin batısına ikinci bir giriş daha eklenmiştir. Bu girişin üzerinde yandaki

Milli Eğitim Müdürlüğü ile bağlantıyı sağlayan koridor şeklindeki geçiş yapılan son

restorasyonda kaldırılarak yapı dış cephede özgün haline kavuşturulmuştur.

Cephenin ortasındaki üçlü giriş bölümü güney cephe ile yine aynı özelliktedir. Ancak

güney cephede ikinci kattaki balkon uygulaması bu cephede yapılmamış duvarlar

birinci kat duvarlarıyla düz geçilmiştir. (Resim 18) Cephenin doğusuna yine iki

kuranglez yapılmıştır. Cephede yaklaşık 1,40 m. kot farkı bulunmaktadır.

Yapının doğu cephesinin ortasına bodrum katı aydınlatan sivri kemerli bir

pencere, bu pencerenin iki yanına da küçük ölçekli kare şeklinde birer pencere

açılmıştır. (Çizim 16) Batı cephenin zemin ve birinci katındaki kare şeklindeki

küçük pencerelerin yerini bu cephede yarım daire kemerlere sahip dikdörtgen

pencereler almıştır. Bunun dışında silme, saçak, elibelinde ve pencere özellikleri batı

cephe ile aynıdır. (Resim 19)

Yapı yaklaşık 4 m. yüksekliğindeki kırma çatı ile örtülmüştür. Yapının

ortasındaki dışarı taşırılan bölümlerin çatıları yan mekanların saçak seviyelerinden

1,80 m. yüksekte başlatılmış ve meyillerinin az verilmesiyle çatıların ana mahyaları

yapının ortasında birleştirilmiştir. (Çizim 14) Çatı Marsilya tipi kiremit ile

kaplanmıştır.

Yapının iç mekanı ile ilgili özgün bir değeri bulunmamaktadır. Yapının

içinin tamamen yanmasıyla 1975–81 yılları arasında yapılan restorasyonda iç

mekanlar tamamıyla değiştirilmiş, çok fonksiyonlu olarak kullanılan yapı bu

restorasyonla sadece valilik çalışma programına göre düzenlenmiştir.

Dikdörtgen planlı olan yapının ortasında yaklaşık 4 m. genişliğinde bir

koridor vardır. (Çizim 10) Mekanlar, bu koridorun etrafında sıralanmıştır. Bodrum

kat dış duvar kalınlığı 1.50 m. olan yapının iç duvarları tuğla olduğundan 0,20 m.

olarak düzenlenmiştir. Bodrum katta toplam 23 oda bulunur. Bu odalar günümüzde

arşiv odaları olarak kullanılmaktadır. Ayrıca mutfak ve yemek salonu da yine

bodrum kata yapılmıştır.

Bodrum kattan yapının batısındaki merdivenlerle zemin kata çıkılmaktadır.

Zemin kattan itibaren ikinci kata hem yapının batısındaki merdivenlerden, hem de

yapının kuzey cephesinin ortasındaki merdivenlerden çıkılabilmektedir. (Çizim 11)

Kuzey cephedeki merdivenler de yapıya restorasyon sırasında eklenmiştir. Zemin kat

* Kuranglez: Bir yapıda zemin düzeyinin altında kalan mekanlara ışık vermek için

yapılan çukur.

1,20 m. duvar kalınlığına sahiptir. Bu katta toplam 13 oda bulunur. Bu odalar da

danışma, giriş holü, il idare kurulu, yazı işleri müdürlüğü, dernekler müdürlüğü,

mahalli idareler müdürlüğü ve planlama müdürlüğü olarak kullanılmaktadır.

Birinci katın 0,80 m. duvar kalınlığı vardır. Ortadaki koridorun etrafına

toplam 14 oda sıralanmıştır. Bu odalar vali yardımcıları ve sekreterlerin odalarıdır.

Ortadaki merdivenlerin karşısına bir de kütüphane düzenlenmiştir. Koridorda, ilk

yapılışında çiçeklik şeklinde düzenlenmiş, restorasyondan sonra ise camekanlı sergi

vitrini olarak düzenlenen üç niş vardır. (Çizim 12)

İkinci kat 0,35 m. duvar kalınlığına sahiptir. Bu katta da yine koridor

etrafında toplam 15 oda düzenlenmiştir. Bu odalar; valilik makam odası, toplantı

salonu, şeref salonu, kabul salonu, özel kalem müdürü, sekreter, basın ve halkla

ilişkiler odalarından oluşmaktadır. (Çizim 12)

Sivas Hükümet Konağı genel olarak sade bir düzenlelemeye sahiptir. Dışarı

taşırılan giriş bölümleri, pencerelerin üzerlerindeki yarım daire kemerlerle sivri

kemerler ve kat ayrımlarındaki silmeler, uzun ahşap saçaklar ve elibelindeler

cepheleri hareketli gösteren uygulamalardır.

Yapı 1975–81 yılları arasında yapılan büyük restorasyondan başka bir de

2005 yılı içerisinde restorasyon geçirmiştir. 2005 yılı restorasyonu daha çok yapının

iç mekanı ile ilgilidir. İç mekanlar itibariyle hiçbir özgün değeri bulunmayan yapının,

özellikle dış cephede zemin ve birinci kat duvarları ile pencere düzenlemesi özgün

halini korumaktadır. Ayrıca 1913 yılında yapılan ikinci kat, çatı ve saçaklar yapının

eski fotoğraflarından da yararlanılarak özgün şekliyle yapılmaya çalışılmıştır.

1884 yılında yapılan Sivas Hükümet Konağı’nda Ampir Üslup özelliği olan

üçlü giriş uygulaması vardır. Yapı sonradan yapılan ikinci kattaki saçaklar ve

elibelindeler ile Milli Mimarlık özelliklerini de bünyesinde barındırmaktadır.

Sivas ili merkezinde bulunan Hükümet Konağı, Kültür Bakanlığı

Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulun 08.07.1977 tarih ve A646

sayılı kararı ile tescil edilerek koruma altına alınmıştır.

3.3. Sivas İdadisi ( Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi)

Sivas İdadisi, Hükümet Meydanı güneybatısında, İsmet Paşa Bulvarı’nda

yer almaktadır. Yapının güneydoğusunda İsmet Paşa Bulvarı, kuzeydoğusunda

Hükümet Meydanı ve Atatürk Anıtı, kuzeybatısında orduevi, güneybatısında ise

Sivas’ta şenliklerin düzenlendiği başka bir meydan bulunmaktadır. Sivas idadisi

olarak hizmete açılan yapı, daha sonra sultani olarak kullanılmıştır. Ulu Önder

Atatürk ve Heyet-i Temsiliye Üyeleri binayı 2 Eylül 18 Aralık 1919 tarihleri arasında

“Milli Mücadele Karargahı” olarak kullanmışlardır. Okul kongre faaliyetlerinden

sonra kısa bir süre Astsubay Okulu olarak hizmet vermiştir52. Bir süre Sivas Lisesi

olarak kullanılan yapı daha sonra 1981 yılına kadar Kongre Lisesi olarak kullanılmış

ve 1984 yılında mülkiyeti Kültür Bakanlığına devredilmiştir. Yapılan tadilatlar

sonucunda 19 Aralık 1990 tarihinden itibaren müze olarak hizmet vermeye

başlamıştır.

İdadiler günümüz liselerinin eski karşılıkları olup, genel olarak 1884–85

tarihleri arasında büyük vilayet merkezlerinde yapılmışlardır53. İlk defa yapımının

Vali Sırrı Paşa (tayin tarihi 1887) tarafından düşünüldüğü ve kısa sürede planlanarak

temellerinin atıldığı bilinmektedir54. Sırrı paşanın görevden alınmasıyla yapım

aşaması bir süre duraksamış ve Vali Memduh Bey zamanında 1892 yılında

tamamlanmıştır. Yapının günümüzde müzede sergilenen, Sivaslı hattat Mahmud

Edib tarafından yazılan 0,50×1,50 m. ölçülerindeki dört satırdan oluşan mermer

kitabesinde (Resim 36) şu ifadeler yer alır:

«bM²d*×MD*� vìU¦“ sšìd*Ôd$0 vìU8 ÊU• bšL1¼«b¾� È“U� u*×½u–

”«u�Å sšM²bM§« p� ÕËbL¦ bL1¦ ˆœ«“U–UÄ Âu*E¦ ÊbMš¼U2— üU� ë¾Ô—

.bìu¼Ë« UAì& vJ*¦ Èœ«b�« V×J¦ u¾–& ˆbMšJ*š¼«Ë vײôË

v�«u� V²œ« œuL1¦ ±≥±∞ ëM� ‰Ëô« lš�—

“Şevketlü Gazi Abdülhamid Han-ı Sani Hazretleri’nin zamanı

saltanatlarında

Rütbe-i Bala ricalinden Mazlum Paşa-Zade Mehmed Memduh Beğ

Efendi’nin

52 Anonim, Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2005, s.6 53 Özgüven, Burcu, “İdadi Binaları”, Tarih ve Toplum, 82, Ankara, 1990, s. 44 54 Çağdaş, Haluk, a.g.m., s.30

Sivas Vilayeti Valiliğinde işbu Mekteb-i İdadi-i Mülki inşa olundu.

Rebi-ül evvel sene 1310 (4 Ekim 1892) Mahmud Edib-i Sivasi”

Salname-i Maarif-i Umumi isimli kitapta 1899 yılına ait idadideki hocalar

ve verilen dersler hakkında bilgiler verilmektedir. Buna göre okulda Musi Efendi.

Abdurrahman Efendi, İsmail Efendi, Menhal Efendi, Şükrü Efendi; Kimya, Türkçe,

Hesap, Cebir, Makine, Fransızca, Ermenice, Hendese, Resim, Hat, Ahlak, Edebiyat,

Tarih, Coğrafya gibi dersler vermektedir55.

Genel olarak simetrik bir planlamaya sahip yapı bodrum kat ile birlikte üç

katlı olarak inşa edilmiştir. Dış duvarlarında kesme taş ve moloz taş kullanılmış, iç

duvarları ise dolmagöz duvar (ahşap arası taş dolgu) tekniğindedir. Yapı ön ve arka

cepheler itibariyle 39,50 m. yan cephelerde ise 33,50 m. ölçülerinde kareye yakın ve

iç avlulu bir plana sahiptir. Dört kapısı bulunan yapının güneydoğu ve kuzeybatı

cephelerindeki kapılar zemin kata, kuzeydoğu ve güneybatı cephelerindeki kapılar

ise bodrum kata açılmaktadır. Kırma çatı ile örtülü olan yapı ön ve arka cephelerde,

köşeleri çıkma yapmış, yan cephelerde ise çıkmalar yapının ortasına yerleştirilmiş ve

hareketli bir cephe elde edilmiştir.

Yapının ana girişi kuzeybatı cephesinden olup, günümüzde eskiye nazaran

önemini yitirmiş olan ve Taşlı Sokak olarak adlandırılan caddedendir. (Resim 25)

Yapının abidevi bir bahçe kapısı vardır. (Resim 30) Yarım daire kemere sahip olan

taç kapının kenarlarına içleri yivli ve kaidesi kartuşlarla süslenmiş birer pilastr

yerleştirilmiştir. Pilastrların üzerine silmelerle başlık yapılmıştır. Yarım daire

formundaki kemerin üzerine bir silme yerleştirilmiş, bu silmenin üzerine de korniş

yapılmıştır. İki silme arasında da küçük ölçekli ve estetik amaçlı konsollar

oluşturulmuştur.

Kapının hemen arkasında simetrik olarak yerleştirilen iki küçük mekan

vardır. (Resim 29) 1,73×1,76 m. ölçülerindeki kare mekanlar Barok ve Ampir

özellikler gösterir. Mekanların pencereleri dikdörtgen içerisine alınmıştır. Gotik

tarzda oldukça yüksek pencere kemerleri olan yapının kemerinin dışındaki boşluklara

istiridye kabuğu yerleştirilmiştir. Pencerenin üzerine de barok tarzda dalgalı bir saçak

yapılmış, saçakla pencere arasındaki bölüme de bir vazo içerisinden çıkan “S ve C”

kıvrımlı bitkisel süslemeler yerleştirilmiştir. (Resim 31)

55 Salname-i Maarif-i Umumi, (H. 1318), Cilt: 3, İstanbul, 1899,s. 1392-1393

Ana giriş cephesi dönem özelliği olarak diğer cephelere nazaran oldukça

hareketli tutulmuştur. (Çizim 22) Cephenin kenarları 1,8 m. dışarı taşırılmıştır.

1,45×3 m. ölçülerindeki giriş yarım daire kemere ve iki kanatlı bir ahşap kapıya

sahiptir. Kapı kanatları birbirinin simetriğidir. Kapılar genel olarak beşe bölünmüş ve

içlerine dikdörtgen tablalar, baklava dilimleri ve düzgün olmayan beşgenler

yerleştirilmiştir. En üstteki bölüm kapının kemerine uyum sağlayacak şekilde yarım

daire ile sınırlandırılmıştır. Bu bölümdeki giriş beden duvarından 0,2 m. çıkıntı

yapan ve 0,4 m. çapındaki gömme sütunlarla üçlü giriş şeklinde düzenlenerek

cepheye kolosal düzenin hakim olması sağlanmıştır. Zemin ve birinci katlardaki

gömme sütunların arasına yerleştirilen düşeyde yükselen elemanlar ve buradaki

silmenin tabla şeklini alması, İstanbul Bahriye Nezareti avlusundaki sütun

başlıklarını hatırlatır şekildedir56. Girişin yanındaki bölümlere birer pencere

yerleştirilmiştir. Sütun kaidelerinin altına köşelerdeki gibi yine yarısı beden

duvarlarına gömülmüş hissini veren ve yüksekliği 0,7 m. olan kaideler yerleştirilmiş,

yapıyı dolaşan silmelerden ikisi de kaidenin alt ve üstünü dolaşacak şekilde

düzenlenmiştir.

Zemin kat pencereleri yarım daire kemerlere sahiptir ve pencerelerin

kenarlarındaki silmeler zemine kadar uzanmaktadır. Zemine kadar uzanan

pencerelerin dikey silmeleri, yatay olarak düzenlenen iki silme ile kesiştirilmiş,

ortada kalan dikdörtgen bölüme baklava motifi işlenmiştir. Zemin kat pencereleri 1

m. genişliğinde 2.05 m. boyundadır.

Cephe beş bölüme ayrılmış ve her bölüme üçer pencere açılmıştır. Zemin

kattaki pencerelerin düşeyde aynı aks üzerinde birinci katta da devam ettiğini

görürüz. Birinci kat pencereleri basık kemerli olarak düzenlenmiş olup, 1 m.

genişliğinde 2,20 m. boyunda yapılmışlardır. Pencerelerin üzerlerine silmelerle

üçgen alınlık oluşturulması Haydarpaşa Garı’nın pencerelerini hatırlatan bir

uygulamadır57. (Resim 33) Pencerelerin altında yapıyı çevreleyen iki silme bulunur.

Bu iki silme arasına ise içleri boş kartuşlar yerleştirilmiştir.

Giriş cephesinin birinci kat beden duvarları, zemin kata göre biraz içeri

çekilmiş, bu çekilme üçgen alınlıkların üzerindeki silmelerin olduğu bölümde tekrar

aynı seviyeye getirilmiştir. Üçgen alınlıkların başladığı yerden itibaren beden

56Ayrıntılı bilgi için bk. Saner, T., 19. Yüzyıl İstanbul Mimarlığında Oryantalizm, İstanbul, 1998 57Ayrıntılı bilgi için bk. Yıldıran, N., a.g.e.

duvarında ince bir çıkıntı yapılmış ve bu çıkıntı, içbükey bir kıvrıma sahip silme ile

belirginleştirilmiştir.

Giriş cephesinde; altısı yapıyı baştanbaşa dolaşan, ikisi de sadece yapının

giriş cephesini ve yan cephelerin çıkıntı yapan bölümlerine kadar uzanan toplam

sekiz silme bulunmaktadır. Giriş cephesinin vurgulanması ve daha hareketli bir

görünüme sahip olması amacıyla yapılan bu iki silme, boş kartuşların ve baklava

dilimi şeklindeki süsleme elemanlarının altlarındaki silmelerdir.

En üstteki iki silmenin arasına 0,25 m. yükseklikteki ince tablalar

yerleştirilmiştir. Cephedeki çıkıntı yapan bölümler ve bu bölümlerle giriş

bölümünün arasında kalan bölümlere ikişer tabla, giriş bölümündeki sütunların

arasına ise birer tabla düzenlenmiştir. Ayrıca kornişin hemen altına 0,25×0,20 m.

ölçülerinde ve 0,50 m. ara ile yerleştirilmesiyle cepheyi hareketli gösteren dikdörtgen

levhalar antik mimarideki metopları* anımsatacak şekilde düzenlenmiştir.

Ön cephedeki tüm bu hareketlilik, yaklaşık 0.40×0.46 m. ölçülerindeki

kornişle taçlandırılmıştır. Aynı zamanda yapının sonradan yapılan çatısının da

yaklaşık 0,50 m. uzunluğunda ahşaptan alttan kaplamalı tavan şeklinde düzenlenen

saçakları vardır.

Yapının yan cepheleri kuzeydoğu ve güneybatı yönlerinde olup, genel

olarak simetrik düzenlenmiştir. Yapının bodrum kat ile beraber üç katlı düzenlenmesi

ve yapının giriş cephesinin direkt zemin kata açılması ön ve arka cephe arasında

yaklaşık 2 m.lik bir kot farkına neden olmuştur. Bu fark yapının kuzeybatı

cephesinde kendisini hissettirir. Giriş cephesinin en altında zemin seviyesindeki

silme arka cephede zeminden 2 m. yüksektedir.

Kuzeydoğu cephe ortadaki çıkıntı yapan bölüm ve yan mekanlar olarak üç

bölümde düşünülebilir. Yan mekanlardan kuzeybatıdaki bölüm giriş cephesi ile aynı

özelliklere sahip olup kesme taştan yapılmıştır. Çıkıntı yapan bölümlerden itibaren

arka ve yan cepheler; köşeler, pencereler ve silmeler dışında tamamen moloz taştan

yapılmış olup üzeri sıva ile kapatılmıştır. (Çizim 24)

Bu cephenin bodrum katında iki pencere ve bir kapı vardır. Pencere ve

kapılar sepetkulpu kemere sahip olup, kilit taşları belirginleştirilmiştir. Pencereler üst

kattaki pencerelerle aynı aks üzerine yapılmış olup, kapı için aynı durum söz konusu

* Metop: Antik Yunan Mimarlığında, dor düzeninde frizi bezemek için kullanılan ve

trigliflerin arasında yer alan kare biçimli mermer levha.

değildir. Giriş cephesinde olduğu gibi bu cephenin de zemin kat pencereleri yarım

daire kemerlerle, birinci kat pencereleri ise basık kemerlerle oluşturulmuştur. Bu

cephedeki çıkıntı yapan bölümden simetriğindeki diğer çıkıntılı bölüme kadar giriş

cephesindeki iki silme ve pencere altlarındaki baklava dilimleri ve kartuşlar

kullanılmamış, arka ve yan cepheler olduğu için sade bırakılmıştır. Çıkmanın zemin

kat pencereleri, zemin katın diğer pencerelerine göre 0,45 m. yüksekte yapılmıştır.

Bunun sebebi içteki merdivenlerin sahanlığı ile pencerenin altının aynı kotta

yapılmak istenmesidir. Pencerelerin 0,45 m. yüksek yapılmasıyla aradaki boşluğa

sadece bu üç pencerenin silmelerini çevreleyecek şekilde bir sime yapılmıştır.

Birinci katta da giriş cephesindeki silmeler, üçgen alınlıklı ve basık kemerli

pencereler ile tablalar tekrar eden unsurlardır.

Yapının güneybatı, cephesi kuzeydoğu cephe ile genel olarak aynı

özellikleri gösterir. (Çizim 23) Ancak kuzeydoğu cephedeki kot farkı bu cephede

görülmez. Güneybatı cephe zemini yaklaşık 28,50 m. düz olarak devam eder ve

düzenlenen merdivenlerle giriş cephesine çıkılır. Yaklaşık olarak merdivenlerin

başladığı bölüme küçük bir pencere yerleştirilmiştir. Yapının güneybatı yönüne 1933

yılında bir pansiyon inşa edilmiştir58. Orta bölümü dışarı taşırılan cephenin buradaki

üç penceresinden ortadaki diğerlerine nazaran 0,40 m. daha büyük yapılmıştır. Bu

pencerenin 1933 yılında inşa edilen pansiyon binasına geçişi sağlayan kapı olduğu

anlaşılmaktadır. (Resim 26)

Yapının güneydoğu (arka) cephesi de yan cephelerle aynı özelliklere

sahiptir. (Resim 24) Bu cephede dikkati çeken en önemli unsur zemin kata girişi

sağlayan merdivenler üzerindeki dört sütunun taşıdığı balkondur ki; bu uygulama

Sivas’a demiryolunun gelip İstasyon Caddesi’nin önem kazanması sonucu 1930

yılında yapılmıştır. (Resim 28). (Çizim 25)

Köşelerde cephe 1,45 m. dışarı taşırılmış, iki taraftan da 4,35 m. mesafeden

sonra orta bölüm de tekrar 0,55 m. dışarı taşırılarak hareketli bir cephe görüntüsü

verilmiştir.

Bodrum katta sepetkulpu kemerlere sahip ve 1,43 m. yüksekliğinde on

pencere bulunur. Merdivenlerin sahanlığının altına da yine sepetkulpu kemer

formuna yakın şekilde düzenlenmiş kemerlere sahip üç pencere vardır ve bunlardan

ortadaki kapatılmıştır.

58 Duymaz, A., Şevki, a.g.e., s. 140

14 basamakla yaklaşık 2,40 m. yüksekliğindeki sahanlığına çıkılan

merdivenlerin 0,37 m. eninde ve silmeli küpeşteleri vardır. Küpeşteleri

nihayetlendiren babalar ön cephede yapının köşelerindeki kaideler ve gömme

sütunların kaideleri ile aynı özellikte düzenlenmişlerdir. Bu babalardan sahanlık

bölümündekiler aynı zamanda buradaki dört sütunun da kaideleri durumundadır.

Sütunlar yükseldikçe incelir şekilde düzenlenmiş olup, silmelerle oluşturulan

başlıklarla balkon kirişinin arasına ince bir de tabla yerleştirilmiştir.

Sahanlıktaki kaideler ve sütunların dikdörtgen şekilde düzenlenen

karşılıkları yapının beden duvarına bitişik olarak yapılmıştır. Bu ayaklarla yapının ön

cephesinde olduğu gibi arka cephesinde de üçlü giriş oluşturulmuştur. Buradaki kapı

da ön cephedeki kapı ile aynı özelliklere sahiptir.

Balkonun altında yaklaşık 0,60 m. yüksekliğinde düz bir kiriş

bulunmaktadır. Kirişin üzerine de yaklaşık 0,40 m. kalınlığındaki balkon tabliyesi

yerleştirilmiştir. Balkon tabliyesinde dört sütunun üzerine gelecek şekilde

merdiveninkine nazaran biraz daha ince babalar yerleştirilmiş ve aralarına da

tırabzanlar oluşturulmuştur.

Yapının eski fotoğraflarına bakıldığında çatısının olmadığını, çatı katının

etrafının korkuluklarla çevrili olduğunu ve yapının ön cephesindeki iki çıkmanın ve

girişin üzerinin çeşitli uygulamalarla taçlandırıldığı görülür. (Resim 22-23) Ancak bu

düzenleme günümüzde yapıya sonradan yapılan ve oldukça yüksek olan bir kırma

çatı ile bozulmuştur.

Yapı yüksek bir kırma çatıya sahiptir. Yaklaşık 5 m. yüksekliğe sahip olan

çatının, ön ve yan cephelerdeki çıkmaları ile arka cephedeki köşe çıkmaları ayrı

mahyalarla belirginleştirilmiş, ancak arka cephenin ortasındaki çıkma saçakla düz

geçilmiştir. Yapının iç avlusunun çatıdaki duvarları dolmagöz duvar tekniğinde

yapılmış ve çatı bir duvarla küçük bir geçiş bölümü bırakılacak şekilde kuzeydoğu-

güneybatı doğrultusunda ikiye bölünmüştür. Avlunun duvarları çatı seviyesinden

sonra 0,50 m. daha devam ettirilmiş ve üzerine avlunun kırma çatısı yerleştirilmiştir.

Avlu çatısının 0,30 m. üzerinde bir beşik çatı bulunmaktadır. Çatının tamamı

marsilya kiremit ile kaplanmıştır.

Kareye yakın plana sahip olan yapı iç avluludur. Kenarlardaki mekanlarla

avlu arasında geniş bir koridor bulunmaktadır. Yapının yan cephelerindeki dışarı

taşırılan bölümlere karşılıklı olarak merdivenler yerleştirilmiş, köşelerdeki mekanlar

oldukça büyük tutulmuştur.

1990 yılından beri Atatürk Kongre ve Etnografya Müzesi olarak kullanılan

yapının bodrum katında depo, fotoğrafhane, laboratuar, kömürlük, kalorifer dairesi,

çay ocağı, banyo ve lavabo gibi mekanlar bulunmaktadır. Bu mekanlar yapının

güneydoğusuna yerleştirilmiş, kuzeybatı bölümü ise geniş bir salon olarak

düzenlenmiştir.

Zemin kat dış duvarları yaklaşık 1 m. iç duvarları ise yaklaşık 0,30 m.

yapılmış, pencereler mazgal pencere şeklinde düzenlenmiştir. Tavan tamamen

ahşaptan yapılmış olup alttan kaplamalıdır.

Yapının kuzeybatı yöndeki giriş bölümü kare bir mekana sahip olup

oldukça geniş tutulmuştur. Girişin kuzeydoğu bölümünde iki küçük mekan vardır ve

bu mekanlar müze çalışanlarına aittir. Köşedeki mekan ise büyük bir konferans

salonu olarak düzenlemiştir. Girişin güneybatısında silahların sergilendiği salonlar

vardır. Köşedeki büyük salon ise kilim teşhir salonu olarak kullanılmaktadır. (Çizim

19)

Yapının ortasında 7×14 m. ölçülerinde ve 1 m. duvar kalınlığına sahip

dikdörtgen avlu bulunmaktadır. (Resim 35) Avlunun kuzeydoğu-güneybatı

istikametinde iki kapısı ve 14 penceresi bulunur. Avlu yapının özgününde açık avlu

iken yapılan tadilatlarla kapatılmıştır. Yapının okul olarak kullanıldığı yıllarda beden

eğitimi salonu olan avlu günümüzde halıların sergilendiği salon olarak

kullanılmaktadır. Ön cephedeki girişin simetriğine yerleştirilen arka cephedeki giriş

ince bir koridor şeklinde düzenlenmiştir. Bu girişin kuzeybatısındaki mekanlarda

yöresel giysiler ve elişleri sergilenmektedir. Güneydoğudaki iki bölüm ise bakır

eşyalara ayrılmıştır. Güneydoğu köşedeki bölüm Sivas Odası olarak düzenlenmiştir.

(Resim 34) Bu bölüme oda havası vermek için yapının ana beden duvarlarıyla

arasında boşluk kalacak şekilde yeni duvarlar oluşturulmuş ve oluşturulan bu duvara

kapı, pencere nişleri açılmıştır. Büyük salon kalın bir duvarla ikiye bölünmüş ve seki

altı bölümü oluşturulmuştur. Ayrıca odanın tavanına da Geleneksek Sivas Evleri’nde

sıkça karşılaştığımız baklava dilimli motiflerin ağırlıkta olduğu bir tavan göbeği

yerleştirilmiştir.

Zemin katın iç duvarları 0,30 m. olarak düzenlenmiş olmasına rağmen, ana

giriş bölümünün kuzeybatı yönündeki duvar 1 m. ve arkadaki girişin kuzeybatı

yönündeki duvar 0,70 m. kalınlığında yapılmıştır. Zemin katta bu kalın duvarların

üzerine birer düz kiriş yerleştirilmiştir. Bu uygulama birinci katta da sürdürülmüştür.

Ancak birinci kattaki kirişler basık kemerle oluşturulmuştur.

Yan cephelerdeki dışarı taşırılan bölümlere karşılıklı merdivenler

yerleştirilmiştir. Merdivenlerin olduğu bölüme geçişte ikisi duvarlara bitişik toplam

dört ahşap sütunla üçlü giriş tekrarlanmış, sütunların üzeri yarım daire kemerlerle

geçilmiştir. Merdivenler dıştaki iki koldan sahanlığa, ortadaki koldan ise birinci

kata çıkılacak şekilde düzenlenmiştir. Korkuluklar ahşaptan yapılmış, içlerine de

laleler stilize çiçek motifleri ile “S ve C” kıvrımlı bitkisel süslemeler yapılmıştır.

(Resim 43)

Birinci katın merdivenlerinin girişi de yine üçlü giriş şeklindedir. İki tarafta

da merdivenlerin hemen çıkışındaki koridorlara birer tavan göbeği yapılmıştır. Tavan

göbeği “S” kıvrımı ile oluşturulan çarkıfelek motifi şeklindedir. Köşeliklere de yine

“S ve C” kıvrımlarına sahip bitkisel süsleme yapılmıştır. (Resim 41)

Birinci kat beden duvarları 0,80 m. kalınlığında yapılmış olup, pencereler

ve tavanlar da zemin kat ile aynı özelliktedir. (Çizim 20)

Yapının güneydoğu cephesindeki dört oda müze idaresinin kullandığı

odalardır. Bu cephenin kuzeyindeki büyük salon kütüphane olarak kullanılmaktadır.

Yapının diğer köşe odaları da Belgeler Salonu olarak kullanılmaktadır. Kuzeybatı

cephede ise Cumhuriyet’in temellerinin atıldığı Kongre Salonu ve Atatürk’ün Yatak

Odası ile Telgraf Odası bulunmaktadır. Bu odalar kongre günlerinde kullanıldığı

şekliyle bırakılmıştır. Odaların duvar ve tavanlarındaki kalem işi süslemeler ve odada

bulunan masa ve sıralar günümüze değin muhafaza edilmiştir. (Resim 38)

Atatürk’ün yatak odasında da karyola, yatak, yorgan, masa, sandalye, gaz

lambası, çeşitli kumaş ve halılar bulunmaktadır. (Resim 39)

Bu odalar aynı zamanda Sivas’ın ilk müzesidir. Atatürk’ün Odası ve

Kongre Salonu, 1923 yılından lisenin burada öğrenim verdiği 1981 yılına kadar 4

Eylül ve 10 Kasım günleri, ayrıca resmi bayramlarda da ziyarete açılıyordu59.

Yapıda taş süsleme olarak; dış cephede pencerelerin silmeleri, yatayda

oluşturulan silmeler, saçak, pencerelerin altlarına yerleştirilen baklava dilimleri ve

kartuşlar, birinci kat pencerelerinin üzerindeki üçgen alınlıklar, cepheleri hareketli

olarak gösteren tablalar, metoplar ve merdiven korkuluklarındaki tırabzanlar

sayılabilir. Bu süslemeler genelde mimariye bağlı süslemelerdir. Ana giriş kapısının

kilit taşının altına da sekiz yapraklı bir stilize çiçek motifi kazınmıştır.

59 Üçer, M., “Mustafa Kemal Paşa’nın Odası”, Hayat Ağacı, Sayı:3, Sivas, 2005, s.30

Portalin iki yanındaki mekanların üzerine deniz tarakları, “S ve C”

kıvrımlarına sahip bitkisel süslemeler işlenmiştir. Portal üzerine de küçük ölçekli

konsol şekilleri, içleri yivli pilastrlar ve kartuşlar gibi süsleme elemanları

yerleştirilmiştir.

Yapıda ahşap süslemeyle iç mekanda merdivenlerin korkuluklarında ve

birinci kat girişlerindeki tavan göbeklerinde karşılaşılır. Merdiven bölümündeki

sütunların üzerlerine de ahşaptan yarım daire formunda kemerler yapılmış ve

oluşturulan köşeliklerin içerisine de yine stilize çiçek motifleri “S ve C” kıvrımlara

sahip bitkisel süsleme yapılmıştır. Yapının zemin ve birinci kat tavanları da tamamen

ahşaptan olup alttan kaplamalı olarak yapılmıştır.

Yapıda madeni süsleme olarak bahçe kapısındaki demir kapıyı, zemin kat

pencerelerindeki korkuluk demirlerini sayabiliriz. Kapı kanatları üzerinde “S ve C”

kıvrımları olup, portalin yarım daire formundaki kemerinin içerisine merkezden dışa

doğru ışınsal doğrular şeklinde çıkan demirlerden oluşturulmuş süsleme bulunur.

Kongre Salonu’nun ve Atatürk’ün Odası’nın duvar ve tavanlarında kalemişi

süslemeler bulunmaktadır. Duvarlara yapılan panolara köşelikler oluşturulmuş

ortaları süslenmiştir. Tavanların ortasına perde motifi yapılmış, kenarlarına da yine

panolar yerleştirilmiştir. Onarımlar sırasında badanaların kazınması sonucu kalemişi

süslemelerin yapıdaki diğer sınıflarda da olduğu bilinmektedir.

Sivas İdadisi inşa edildiği günün koşulları düşünüldüğünde şehrin

gereksinimlerini karşılayacak şekilde büyük ölçekte yapılmıştır. Ayrıca içerisinde

bulunduğu tarihi yapıların çevrelediği meydanın önemli bir parçası durumundadır.

Yapının iyi durumda olması bu rolünü uzun süreler daha sürdüreceğini gösterir.

Yapıdaki silmelerin sütun başlıkları ve saçaklarda dahil olmak üzere

yoğunluğu, bahçe kapısının yanındaki mekanlardaki dalgalı saçak uygulaması, “S ve

C” kıvrımlarına sahip süslemeler, bahçe kapısındaki silmelerin arasında “S”

şeklindeki küçük konsollar ve bahçe kapısının yarım daire kemerle düzenlenmesi

Barok, yapının ön cephedeki kolosal düzeni, üçgen alınlıklar, içleri boş kartuşlar,

istiridye kabukları ve yivli pilastrlar ise yapıdaki Ampir özellikler olarak karşımıza

çıkar. 1892 yılında yapılan Sivas İdadisi bu özellikleriyle Barok-Ampir mimari

tarzının önemli örneklerindendir.

Sivas ili merkezinde bulunan Atatürk Kongre ve Etnografya Müze Binası,

Kültür Bakanlığı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulunun

22.07.1983 tarih ve A.4468 sayılı kararı ile tescil edilerek koruma altına alınmıştır.

3.4. Sivas Sanayi Mektebi (Sivas Açık Cezaevi)

Sivas Sanayi Mektebi Çayyurt Mahallesi, Rahmi Günay Caddesi üzerinde

bulunmaktadır. 1951 yılından günümüze açık cezaevi olarak kullanılan yapı, sanat

okulu olarak yapılmış ve uzun süre bu amaçla kullanılmıştır.

Sultan Abdülmecid’in batılılaşma yolunda yaptığı girişimler sırasında ordu

ve sarayın gereksinimleri için yeni fabrikalar, bunlarda çalışacak işçilerin

yetiştirilmesi için sanayi mektepleri açtırmasıyla, bu konuda yeni bir dönem

başlamıştır60. Gittikçe yaygınlaşan bir eğitim kurumu olan sanayi mekteplerinin ilk

örneklerinden biri de Sivas Sanayi Mektebi’dir.

İlin sanat sahasındaki gelişmesini temin etmek ve memlekete sanatkar

yetiştirmek maksadıyla ilk defa Vali Hacı Hasan tarafından düşünülüp başlanılan ve

Sanatlar Okulu olarak kurulmak istenen yapı uzun süre imkansızlıklar nedeni ile

gerçekleştirilememiş ve Reşit Akif Paşa’nın (Resim 125) valiliği sırasında Sanayi

Mektebi, halinde kurulmuştur. Vali Muammer Bey zamanında demircilik,

marangozluk ve halı atölyeleri açılmıştır. Mektebin tahsil süresi dört yıldır61.

Yapının ön ve arka cepheleri olan batı ve doğu cepheleri geniş bir bahçe

şeklinde düzenlenmiş, kuzey ve güney cephelerine ise mahkumların kullanmaları

için yemekhane ve halı atölyeleri gibi çeşitli tesisler inşa edilmiştir.

Günümüzde cezaevinin deposunda muhafaza edilen Sivas Sanayi

Mektebi’nin kitabesinde (Resim 61) şu ifadeler yer alır:

ÊU�— ®œUF� vìU¦“ sšìd*Ôd$0 e¦²bM§« vìU8 ÊU• bšL1¼«b¾� u*×½u–

”«u� sšìd*Ôd$0 U–UÄ n½U� bš–— Ê œ&—“Ë rE�« Ë ˆbM²d*ìu²UL£

v£U–œUÄ v¦Uì ÂUì Ë ¡UM� l²UM# V×J¦ u¾–& ˆbMšJ*š¼«Ë

s*²œ« œU–u½ ‚—ôË« ëF§œ p¼« «b�«u�ÅÅÅ Ë gLìu¼Ë« ö« —b­ ë§U$ö�

±≥≤∞ ëM�.—bAL*²œ« ‹U¥ÒÔ« ˆ—z«œ v�«—u� ˆbš½d�

“Şevketlu Abdülhâmid Han-ı Sâni efendimiz hazretlerinin zaman-ı saadet-i

resân-i

Hümayunlarında ve eâzâmü vüzeradan Reşit Akif Paşa hazretlerinin

60 Sözen, M.,- Dülgerler, O. N., “Birinci Ulusal Mimarlık Döneminin Önemli Bir Yapısı: Konya’ da Sanayi Mektebi”, Doğumunun 100. Yılında Atatürk’e Armağan, İstanbul, 1981, s. 444 61 Başel, M., Fahrettin, Ag.e., s. 97

Sivas valiliğinde iş bu mekteb-i sanayi bina ve nam-ı nâmi padişahî

Bi’l izafe kadri âlâ olunmuş ve Sivas’ta ilk defa olarak küşâd

Edilen sergide burası daire ittihaz edilmiştir. Sene1320/1902”

Yapı genel olarak simetrik düzenlenmiş “U” plan tipindedir. Yaklaşık 14,50

m. enindeki kollar yapıdan 17,70 dışarı taşırılarak düzenlenmiştir. Dışarı taşırılan

kolların ortalarına birer giriş yerleştirilmiş olup bu girişler içeri çekilmiştir. İki katlı

olarak inşa edilen yapının ana girişi ise batı cephedeki dışarı taşırılan kolların

ortasındaki avluya yapılmıştır. Dışta kesme taş ve moloz taş malzeme kullanılan yapı

içte dolmagöz duvar tekniğindedir ve dış yüzeyler tamamen sıvanmıştır. Yapı iki

katlı olarak inşa edilmiş ve kırma çatısı sac ile kaplanmıştır.

Toplam 55,50 m. cephe uzunluğuna sahip olan yapının ana girişi batı

cephenin ortasında düzenlenen avludaki beş merdivenle çıkılan giriştir. (Resim 52)

Sahanlığın kuzey ve güney yönlerinden başlayan merdivenler, çeyrek daire şeklinde

batıya dönerek sonlanır. (Resim 55) Merdivenlerin taştan yapılmış korkulukları

bulunur. İkinci basamakta merdiven korkuluklarının silindirik şekilde babaları vardır

ve bu babaların üzerine küre şeklinde taşlar yerleştirilerek estetik bir görünüm

kazandırılmıştır. Sahanlığın üzeri iki sütun tarafından taşınan ahşaptan yapılmış

üçgen alınlıklı bir çatı ile örtülmüştür. Sütunlar, ahşap olup üzerlerine bitkisel

süslemeler yapılmıştır. Ayrıca sütunların alt kısımları küçük nişler şeklinde oyularak

yivli sütun elde edilmiştir. (Resim 57) Sütun başlıkları iyon düzenindedir. (Resim 54)

Silmeli kaideleri olan Sütunlar 0,90 m. yüksekliğinde içleri kartuşlanan ve

deniztarağı ile süslenen ikinci bir kaideye sahiptirler. Sütun başlıklarının üzerine ince

tablalar yerleştirilmiş ve tablaların üzerine de 0,55 m. yüksekliğinde kiriş

oluşturulmuştur. Üçgen alınlığın ortasında 53×76 m. ölçülerinde kitabelik bölümü

vardır. Kitabelik bölümünün iki kenarına stilize palmet ve lotus motifleri ile volütler,

“S ve C” kıvrımlı bitkisel süslemeler yapılmıştır. (Resim 53) Sahanlıktan 1,50×2,86

m. ölçülerindeki basık kemerli kapı ile yapının içerisine geçilir. Kapı iki kanatlı olup

üzerine sekizgenler ve köşeleri pahlanmış dikdörtgenler çakılmıştır. Kapının iki

yanına da basık kemerli birer pencere açılmıştır.

Yapı avlu bölümünde revaklı olarak düzenlenmiştir. (Çizim 29) Yapının

avlusundaki 1,95 m. dışarı taşırılan giriş bölümü ve kolların doğu bölümlerinin

avluya doğru 3,16 m. dışarı taşırılması sonucu arada kalan bölüm revak olarak

düzenlenmiştir. Revakların her biri sekizgen kesitli yedi sütun ve üzerlerindeki

kemerlere yapılan “S ve C” kıvrımlı süslemelerle oluşturulmuştur. (Resim 59) Ancak

günümüzde bu görüntü, yapıya sonradan yapılan madeni camekan ve altındaki ince

bir duvarla zedelenmiştir. Bu ahşap kemerlerin üzerine çok kollu palmetlerden

oluşan bir yatay bordür oluşturulmuş, bordürün üzerine de çok küçük ölçekli ahşap

konsollar yerleştirilmiştir. Ayrıca avluda revakların köşelerine birer kapı açılmış, bu

kapılara da altı basamaklı birer merdiven düzenlenmiştir.

Batı cephedeki dışarı taşırılan kolların her birinin revaklı bölümden sonra

avluya açılmış üç penceresi vardır. Bu pencerelerden ortadakinin altına bodrum

kattaki odayı aydınlatmak için küçük bir pencere açılmıştır. Dışarı taşırılan kolların

batı cephelerinde girişin iki yanına açılmış ikişer pencere bulunur. Girişte beden

duvarları paralelinde zeminden yaklaşık 5 m. yüksekte olan ve kilit taşına bir

gülbezek işlenen bir basık kemer kullanılmıştır. Bu açıklık 4,20 m. ölçüsündedir. Bu

abidevi girişten sonra beden duvarlarından 2,70 m. içeri çekilerek yine basık kemerli

ve 1,40×2,78 m. ölçülerinde ikinci bir giriş oluşturulmuştur. (Resim 51) Bu

girişlerden kuzeydekine beş, güneydekine ise kot farkından dolayı yedi basamak ile

çıkılır. Giriş kapısının iki yanına oldukça dar ve uzun birer pencere yerleştirilmiştir.

Girişin içeri çekilmesi sonucu merdivenlerin kenarlarında kalan bölümlerin etrafı

madeni korkuluklarla çevrilmiş ve bu bölüme balkon havası verilmiştir.

Cephenin kuzey ve güneyi arasında yaklaşık 0,40 m. kot farkı bulunmaktadır.

Cepheyi revak bölümleri hariç üç silme baştanbaşa dolaşır. Bunlardan en alttaki

zemin kat taban seviyesindedir. İkinci silme pencerelerin üzerine zemin katın

tavanını karşılayacak şekilde düzenlenmiştir. Bu silme aynı zamanda yapının dışarı

taşırılan kollarındaki büyük basık kemerli girişlerin üstünü de üçgen alınlık

oluşturacak şekilde dolaşır. Üçüncü silme ise saçaklardır ki, bu silme yapının ön

cephesinde revaklı bölümler dışında kullanılmıştır. Kuzey-güney cephelerde de

yaklaşık 1 m. daha devam ettikten sonra yerini ahşap saçaklara bırakmıştır. Ahşap

saçakların silmelerle uyumlu olması için silmeler gibi meyilli şekilde düzenlenmiştir.

Yapının güney cephesinde batı ve doğu cepheler arasında yaklaşık 1m. kot

farkı bulunur. (Çizim 31) Cephe toplam 29,50 m. uzunluğundadır. Cephenin

batısındaki 8,80 m. uzunluğundaki bölüm yaklaşık 4 m., doğusundaki 10,10 m.

uzunluğundaki bölüm ise 2 m. dışarı taşırılmıştır. Batıdaki dışarı taşırılan bölümün

ortasına dikdörtgen bir kapı oluşturulmuş, üzerine de küçük bir pencere açılmıştır.

Orta bölüme de yine bir kapı ve iki pencere açılmıştır. Doğudaki dışarı taşırılan

bölümün ortasında bir kapı ve iki yanında da birer pencere vardır. Cephenin bodrum

kat pencereleri küçük tutulmuştur. Batıdaki bölümün zemin katında basık kemerli üç

pencere düzenlenmiştir. Cephedeki diğer iki bölüme ise bodrum kattaki pencere ve

kapılarla düşeyde aynı aks üzerinden çalışacak şekilde birer pencere yerleştirilmiştir.

Çatının cephedeki çıkmalar üzerine aynı eğimle yapılmasıyla ortadaki bölüm

üzerine kalkan duvarı yapılmıştır. Kalkan duvarına zemin kattaki üç pencereden

kenarlardakilerin üzerine gelecek şekilde açılan iki küçük pencere ile çatının

aydınlatılması sağlanmıştır.

Arka cephe ön cepheye nazaran oldukça sade tutulmuştur. Yapı yaklaşık 0,57

m. yüksekliğinde bir subasman üzerine inşa edilmiştir ve kot farkı yoktur. (Çizim 32)

Cephe toplam 52 m. uzunluğundadır. Doğu cephede kenarlardaki 10,23 m. ve 11.75

m. uzunluğundaki bölümler ve ortadaki 10,11 m. uzunluğundaki bölüm 2,60 m.

dışarı taşırılmış, içte kalan mekanlarla üst katta balkon oluşturulmuştur. (Resim 47)

Dışa taşırılan bölümlere bodrum katta ve zemin katta üçer pencere açılmış, içeride

kalan bölümlere de bodrum katta ortada bir kapı ve kenarlarında birer pencere, zemin

katta ise balkonların bulunduğu cepheye yakın olan açıklıklar kapı diğerleri de

pencere olarak düzenlenmiştir. Bu cepheye günümüzde tuvalet, banyo gibi mekanlar

eklenmiş, cephedeki bazı pencereler de kapatılmıştır. Cephenin güneyindeki balkonu

0,77 m. yüksekliğinde taş kaideleri olan beş sütün taşımaktadır. Zemin katta balkon

bölümüne tuvalet ve banyo eklenince sütunlar dörde düşmüştür. Sütunlar başlık

bölümleri ve kemerlerinin süslemesiz yapılması dışında ön cephedekilerle aynı

özelliklere sahiptir. Balkonların 0,80 m. yüksekliğinde ahşap korkulukları vardır. Ön

cephedeki silmelerin sadeleşerek bu cephede de devam ettiği görülür. Cephedeki

bütün pencere ve kapılar basık kemerli olup silmelerle çevrelenmiştir. Sonradan

yapılan banyolardan güneydekine bir, kuzeydekine ise iki küçük pencere açılmıştır.

Kuzey cephenin batı ve doğu cepheleri arasında yaklaşık 3,80 m. kot farkı

vardır. (Çizim 30) Cephenin doğudaki çıkıntı yapan bölümünün bodrum ve zemin

katına üçer pencere yerleştirilmiştir. Ortadaki bölüme bodrum ve zemin kata

yerleştirilen üçer pencereden bodrum kattakiler güney cephedekiler gibi kot

farkından dolayı küçük ölçekli yapılmışlardır. Ayrıca bu orta bölümün üzerine yine

kalkan duvarı yapılmış ve iki pencere oluşturulmuştur. Batıdaki dışarı taşırılan

bölüme sonradan küçük ölçekli bir aralık düzenlenmiş ve bu aralıktan yapıya bir kapı

açılmıştır.

Yapının batı ve güney cepheleri beyaz, doğu ve kuzey cepheleri ise vişne

rengine boyanmıştır. Doğu ve kuzey cepheler kullanılmayan arka bahçede

olduklarından oldukça bakımsız durumdadır. Ayrıca yapının bodrum katının

kullanılmaması da bu görünüşte önemli bir etkendir. Yapının içteki plan düzeninin

dış cephelere yansıdığı söylenebilir. Yapının dışarı taşırılan bölümleri ve pencere

dizileri dışardan yapının planının okunmasını sağlamaktadır.

Yapı sac ile kapatılmış bir kırma çatıya sahiptir. Çatıda avludaki girişin üçgen

alınlıklı çatısı ve kuzey güney cephelerdeki ikişer çıkıntı dikkati çeker. (Çizim 28)

Yapıda bodrum kat duvar kalınlıkları yaklaşık 1 m. olarak düzenlenmiştir.

(Çizim 26) Yapının bodrum katı batı cephede dışarı taşırılan kollardan, güney

koldaki mekanlar dışında kullanılmamaktadır. Güney cephenin bodrum katına

düzenlenen üç kapı birbirinden bağımsız üç odaya açılır. Bu odalardan doğudakinin

yüksekliği batıdakilere nazaran kot farkından dolayı biraz daha düşüktür. Odalar

depo olarak kullanılmaktadır. Bodrum katın ortasındaki büyük mekana giriş yapının

hem arka cephesindeki balkonların altındaki kapılardan, hem de zemin katta hol

diyebileceğimiz dikdörtgen mekanlara simetrik olarak düzenlenen merdivenlerle

oluşturulmuştur. Bodrum katta merdivenlerin olduğu bölüme tuvaletler

düzenlenmiştir. Bu merdivenlerden kuzeydekinin aralık bölümünden sonra köşedeki

odaya ve oradan da kollardan kuzeydekinin bodrumuna geçilir. Kuzeydeki kolun

batısındaki mekana giriş zemin kattaki odadandır. Bodrum katın da planı yine “U”

şeklindedir. Bodrum katta her odanın ortasına gelecek şekilde birer ahşap kiriş

atılmış ve altlarına da ahşap destekler yerleştirilmiştir. (Resim 64) Tavan ahşap

kirişlerle oluşturulmuş, alttan kaplamalı tavan tekniğinde çakılan tahtalarla da kirişler

kapatılmıştır.

Zemin kat duvarları 0,80 m. kalınlığındadır. (Çizim 27) Bu katın güney

cephedeki dışarı taşırılan kol üzerindeki mekanlar tamamen cezaevi çalışanlarına

aittir. Burada cezaevi müdürü, yardımcıları, memur odaları ve iki depo vardır.

Doğudaki müdür ve yardımcılarının odasının memur odalarıyla bağlantılı olabilmesi

için revakların bittiği bölüme bir kapı açılmış ve holdeki müdür odasının yanındaki

mekan kaldırılarak burası hole dahil edilmiştir. Ayrıca avluda, güneydeki revağın

köşesindeki kapıdan girildiğinde yapının özgün halinde bütün olan yalnız sonradan

eklemelerle üçe bölünen memur odalarına geçilir. Bu bölümde ortadaki odanın kapısı

pencerelerden birinin kapıya dönüştürülmesiyle oluşmuştur.

Kuzeydeki kolun doğu yönündeki girişine bir aralık bölümü yapılmış, bu

bölümün de güneyindeki iki oda yine cezaevi çalışanlarına ayrılmıştır. Kuzeyindeki

büyük oda ise berber olarak düzenlenmiştir. Diğer mekanlar mahkumlar için

düzenlenmiş olup, televizyon odası, çay ocağı gibi mekanlardır. Camekanlarla

kapatılmış bölümdeki kapılardan revaklı bölüme geçildiğinde biri televizyon odasına

diğeri de hole açılın iki kapı görülür. Bu holden bodrum kata iniş bulunmaktadır.

Balkona geçilen kapılarda bu holdedir. Balkonlara sonradan birer banyo ve tuvalet

eklenmiştir. Ancak buralar günümüzde kullanılmamaktadır.

Yapının ortasında oluşturulan avludaki giriş kapısı mahkumların maket evler

ve gemi yapımı gibi işlerle uğraştığı odaya açılır. Bu bölümün doğusunda ise

terzihane vardır.

Zemin kat tavanları da bodrum katta olduğu gibi alttan kaplamalı tavan

tekniğinde çakılan ahşaplarla oluşturulmuştur. Bu tahtalar odaların hepsinde düz iken

ana girişin açıldığı odada tahtalar 45 derecelik açıyla çakılmıştır. Bu odanın

tavanının ortasına küçük bir baklava dilimi yerleştirilmiş ve tahtalar üzerindeki

çıtalar 0,25 m. ara ile çakılarak estetik bir görünüm elde edilmiştir. Duvarlarla

tavanların birleşim noktaları içbükey şekildedir ve güneydoğudaki odada bu

bölümlere alçı süslemeler yapılmıştır.

Pencerenin kenar silmeleri, yataydaki kat ayrımlarına yapılan silmeler, saçak,

avludaki girişin sütun kaideleri, dışarı taşırılan kolların girişlerindeki büyük basık

kemer üzerinde yer alan gülbezek motifi ile ön ve arka cephelerdeki ahşap sütunların

kaideleri yapıdaki taş süslemelerdir.

Revak bölümündeki sekizgen ahşap sütunlar, sütun başlıkları, küçük

konsollar, avludaki üçgen alınlık merdivenlerin tırabzanları, tavanlar ve basit

silmelere sahip çıtaların çakılmasıyla oluşturulmuş kapılar ahşap süslemeleri

gördüğümüz bölümlerdir. Ayrıca yapının güneydoğu köşesindeki günümüzde depo

olarak kullanılan oda diğer odalara nazaran daha itinalı yapılmıştır. Bu odanın tavan

ve duvarın birleşim yerlerindeki içbükey kıvrımların hemen altına alçı süslemeler

yapılmış olup odanın tavanına tekne tavan havası verilmeye çalışılmıştır. (Resim 63)

Sivas Sanayi Mektebi büyük boyutu ile dikkati çekmektedir. Yapı

günümüzde sağlam bir durumda olmasına rağmen bazı bölümlerine ve özellikle de

bodrum kata ve arka cephenin tamamına ciddi bir tadilatın yapılması gereklidir.

Ayrıca yapının bodrum katının büyük oranda kullanılmaması da yapıya büyük

oranda zarar vermektedir.

Yapıda ampir özellikleri ağırlıktadır. Özellikle avludaki girişin üçgen

alınlıkları, yivli sütunlar, iyon düzenindeki sütun başlıkları, sütun kaidelerindeki

istiridye kabuğu motifi ve dışarı taşırılan kolların basık kemerli girişlerinin

üzerindeki silmenin de basık kemeri üçgen alınlık oluşturacak şekilde dolaşması

yapıdaki ampir özelliklerdir. Özellikle iyon düzenindeki sütun başlıkları, başlıklar

üzerlerindeki yastıklar ve 0,55 m. yüksekliğindeki kiriş antik dönemdeki abaküs ve

arşitrav şekillerini anımsatmaktadır.

Avludaki girişin merdivenlerinin dairesel formu Barok sanata yapılan atıftır.

Yapıdaki en dikkati çeken uygulama revak uygulamasıdır. Bunun dışında

sütunların üzerlerindeki kemer formları ve duvarların tavana yakın bölümlerindeki

alçı süslemeler Sivas’taki sivil mimarlık ürünlerinde görülen uygulamalardır.

1902 yılında yapılan Sivas Sanayi Mektebi Barok ve Ampir gibi batılı iki

üslubun özelliklerinin yanında Osmanlı Mimarisi’nin tekrar özüne dönmeye

başladığı 1900’lerin başında ortaya çıkan Milli Mimarlık Dönemi’nin de özelliklerini

bünyesinde barındıracak şekilde düzenlenmiştir.

Sivas ili merkezinde bulunan Sivas Açık Cezaevi, Kültür Bakanlığı

Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulun 20.10.1990 tarih ve 851 sayılı

kararı ile tescil edilerek koruma altına alınmıştır.

3.5. Sivas Ziya Bey Kütüphanesi

Ziya Bey Kütüphanesi Çarşıbaşı Mahallesi Nalbantlarbaşı Caddesi’nde yer

almaktadır. Doğusunda Nalbantlarbaşı Caddesi ve sebze hali, güneyinde yeraltı

çarşısı, batı ve kuzeyinde ise market ve apartmanlarla çevrilidir.

Kütüphane olarak inşa edilen ve günümüzde de bu hizmetini sürdüren

yapının giriş kapısının üzerindeki kitabede şu ifadeler yer alır.

١٣٢٤ ëM� UAì« ‰« v�ìU¥¾×½ v� Uš$

“Ziya Bey Kütüphanesi El inşa sene 1324 (1906)”

Osmanlıca yazılan bu kitabenin altına da sonradan Latin harfleriyle;

“Ziya kütüphanesi 1908” ibaresi düşülmüştür.

1908 tarihi yapının hizmete başladığı tarihtir. Yapının 1906 tarihli zemin

kat duvarları tamamlanmış şekilde eski bir fotoğrafı mevcuttur. (Resim 66)

Ziya Bey’in vefatıyla kütüphaneye varisleri tarafından tutulan görevlilerce

bakılmıştır. Daha sonra Kültür ve Turizm Bakanlığı Eski Eserler ve Müzeler Genel

Müdürlüğü’nce 07.04.1980 tarihinde 6.100.000 TL karşılığında kamulaştırılmıştır.

Zemin kat ile birlikte iki kat olarak inşa edilen yapının zemin katı kesme taş

ve moloz taştan, birinci katı ise dolmagöz duvar tekniğinde yapılmıştır. Yapı genel

olarak dikdörtgen bir plana sahiptir. Doğu cephesinde köşeler dışarı taşırılmıştır. Batı

cephesine ise fazladan bir mekan yapılmış ve merdiven bölümü dışarı taşırılmıştır.

Kapısından büyük olarak düzenlenen yedi yarım daire kemerlere sahip pencerelerle

aydınlanan yapının doğu cephesinin ortasında bir girişi vardır ve çatısı kırma çatı

şeklindedir. Yapının kuzeyindeki market ve batısındaki apartman yapıya bitişik

nizam şeklinde inşa edilmiştir. Kütüphanenin merdiven çıkıntısının olduğu bölümde

apartman batıya çekilerek arada aydınlık bölümü oluşturulmuştur.

Yapının doğu cephesinin ortasına basık kemerli ve çift kanatlı 1,24×2,50 m.

ölçülerinde bir kapı yerleştirilmiştir. (Resim 70) Kapının hemen üzerinde alt ve üst

tarafı düz geçilen oval bir pencere vardır. Bu pencerenin üzerine de kitabe

yerleştirilmiştir. Kapının kuzey ve güney yönlerine üçer pencere düzenlenmiştir.

Pencereler yarım daire kemerlere sahip olup kilit taşları belirginleştirilmiştir.

2,40×4,10 m. ölçülerindeki pencerelerin “S ve C“ kıvrımlı süslemelere sahip madeni

şebekeleri vardır. (Resim 69)

1982–83 yıllarında yapılan onarımdan önce yapının zemin katı dükkan

olarak kullanılmıştır. Yapının eski fotoğraflarından anlaşıldığı kadarıyla doğu

cephenin güneyindeki pencere bu dükkanlardan birinin kapısı durumundadır.

Dükkanlar onarımdan sonra Güzel Sanatlar Galerisi’ne dönüştürülmüştür.

Yapının eğimli bir arazi üzerinde oluşu ve zaman içerisinde zeminin

yükselmesiyle pencerelerin denizlik seviyeleri yükseltilmiştir. Pencerelerin

aralarında kalan bölümler ve köşeler ayak şeklinde dışarı taşırılmış ve bu ayaklara

denizlik seviyesinde içleri boş kartuşlar ve silmeler yapılmıştır. Cephedeki dışarı

taşırılan bölümlerin kat ayrımı seviyesinde silmeler oluşturulmuştur. (Çizim 37)

Doğu cephenin birinci katına da zemin kattakilerin üzerine gelecek şekilde

birer pencere açılmıştır. (Resim 73) Pencereler 0,90×1,90 m. ölçülerinde olup, kesme

taş sövelere sahiptir. Yapının birinci katındaki ayaklar köşeler ve pencere kenarları

kesme taştan, diğer bölümler ise dolmagöz duvar tekniğinde yapılmıştır. Yapının

ortasına düzenlenen kapının üzerine birinci katta da yarım daire kemere sahip bir

kapı açılmıştır. Bu kapının üzerine bir silme yapılmış ve kapı üçgen alınlıkla da

taçlandırılmıştır. (Resim 72)

Ana giriş kapısının iki yanına zemin kat tavan seviyesinde ikişer konsol

yapılmıştır. Muhtemelen konsollar birinci kata yapılması düşünülen balkonun

taşıyıcıları durumunda olacaklardır. Ancak bu bölüme günümüze kadar herhangi bir

balkon uygulaması yapılmamıştır. Doğu cephe 0,65 m. yüksekliğindeki silmeli

saçakla taçlandırılmıştır.

Yapının güney cephesinin doğusuna diğer cephe ile aynı özellikte bir

pencere yerleştirilmiş, batısına ise bir çeşme düzenlenmiştir. (Çizim 38) Yarım daire

formlu kemere sahip çeşmenin doğu cephedekilere benzer iki konsolu vardır. (Resim

71) Konsolların üzerinde de lento bulunur. Güney cephenin birinci katına da iki

pencere açılmıştır. (Resim 68)

Yapının batı cephesine oluşturulmuş aydınlık bölümünde zemin katta kare

biçimli iki pencere ve yarım daire kemere sahip bir pencere açılmıştır. Birinci katta

ise üç dikdörtgen pencere bulunur.

Yapının kuzeyi, yanındaki marketle bitişik nizamdır.

Kırma çatıya sahip olan yapının çatısı 1981 onarımından önce sac ile

kaplıyken onarımdan sonra çatı alaturka kiremit ile kaplanmıştır.

Yapının doğudaki ana giriş kapısı giriş holüne açılmaktadır. (Resim 75)

Giriş holünün batısında üst kata çıkılan oval merdivenler, kuzey ve güneyinde ise

üçer mekan bulunur. Kuzeydeki ilk mekan danışma bölümü olarak düzenlenmiştir.

Bu odanın kuzeybatı köşesine yerleştirilen koridordan süreli yayınlar bölümüne

geçilmektedir. Ayrıca yapının batısında dışarı taşırılan bölümdeki kazan dairesi ve

tuvalete geçiş de yine bu koridordan sağlanır. Giriş holünün güneyindeki üç mekan

için ayrı bir koridor oluşturulmamış, mekanların ortalarına yarım daire kemerlere

sahip kapılardan geçişler sağlanmıştır. (Resim 74) Yapının zemin katı doğu cepheye

açılan büyük pencerelerle oldukça aydınlatılmıştır. Bu mekanlardan ilk ikisi okuma

salonu olarak düzenlenmiş, sonuncusu ise Sivas Belge ve Dokümantasyon Merkezi

olarak hizmete sunulmuştur. (Çizim 33) Yapı eğimli bir arazi üzerine inşa

edildiğinden güney cephedeki üç mekan farklı zemin kotlarına sahiptir. Ayrıca taban

ve tavanlar tamamen ahşap kaplamadır.

Giriş holünün batısında ikinci kata çıkılan merdivenler bulunur.

Merdivenler ahşaptan olup, kenarlardan çift taraflı ve oval şekilde sahanlığa, oradan

da ortadaki düz merdivenden birinci kata çıkılır. Birinci kata yapılan sahanlığa da

yine oval şekilde ve kenarlara düzenlenen altı basamakla çıkılır. Merdivenlerin ahşap

korkulukları ve tırabzanları vardır. Bu sahanlığın batı ve kuzeyine birer pencere

yapılmış, güneyine ise niş açılarak burası vitrin haline getirilmiştir. Buradaki

sahanlık da muhtemelen bir oda olarak düşünülmüş ancak herhangi bir uygulama

yapılmamıştır. (Resim 76)

Merdivenlerin açıldığı birinci kat holünün güneyindeki iki mekan okuma

salonu olarak düzenlenmiştir. Aynı zamanda bu iki mekan kütüphane eski eserler

bölümüdür. (Çizim 34) Kütüphane kayıtlarından anlaşıldığına göre 776’sı el

yazması, 3272 Osmanlıca, 2395 Arapça, 115 Farsça ve matbu olan toplam 5782 eski

eser bulunmaktadır.

Holün kuzeyine ise bir okuma salonu (Resim 77) ve iki idare odası

düzenlenmiştir. Holün doğusunda balkona açılan kapı bulunur. Birinci katın taban ve

tavanları da tamamen ahşap kaplamadır.

Yapının birinci katındaki pencereler zemin kattaki pencereler kadar büyük

olmadığından bu kat gün ışığından yeterince faydalanamamaktadır.

Dış cephedeki içleri boş kartuşlar, büyük boyutlu konsollar, birinci kattaki

kapının üzerindeki üçgen alınlık, pencere kenarlarındaki söveler ve silmeler yapıda

dikkati çeken taş süslemelerdir.

Yapının yarım daire kemerlere sahip büyük pencerelerinin merkezden dışa

doğru ışınsal doğrularla oluşturulmuş ve “S ve C” kıvrımlarına sahip madeni

süslemeleri vardır. Bunlardan pencere kemeri içerisindekiler yapının eski

fotoğraflarında da görülebilmektedir.

Yapı 1981 ve 1982–83 onarımları dışında birde 2005 yılında onarım

görmüştür. Son yapılan onarımda pencere kasaları yenilenmiş, taban tahtaları

değiştirilmiş, iç mekanlar boyanmış, ısıtma sistemi doğalgaza çevrilmiş ve okuyucu

masa ve sandalyeleri tamamen yenilenmiştir.

II. Abdülhamid döneminde tek başına inşa edilen kütüphane yapısına pek

rastlanmaz62. Sivas’ta tek başına 1906 yılında bir kütüphane yapısının inşa edilmesi

Ziya Bey’in şahsi gayretlerinin yanında şehrin böyle bir gereksiniminin olduğunun

da göstergesidir. Ayrıca Ziya Bey Kütüphanesi’nin özellikle zemin kat

pencerelerinin büyük yapılmasıyla iç mekanın gün ışığından yeterince

faydalandırılması günümüz mimarisindeki kütüphane yapılarının da en büyük

özelliğidir.

Yapıdaki büyük pencereler, yarım daire kemerler ve oval şeklinde

düzenlenen merdiven bölümü yapıdaki barok özellikler olarak karşımıza

çıkmaktadır. Bunun dışında birinci kattaki kapının üzerine yapılan üçgen alınlık ve

ayakların kaidelerindeki içleri boş kartuşlar ampir özelliklerdir.

Sivas ili merkezinde bulunan Ziya Bey Kütüphanesi, Kültür Bakanlığı

Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulun 08.12.1978 tarih ve A4282

sayılı kararı ile tescil edilerek koruma altına alınmıştır.

62 Duymaz, A., Şevki, a.g.e., s. 154

3.6. Sivas Jandarma Dairesi

Jandarma Dairesi doğusunda Hükümet Meydanı, kuzeydoğusunda

Hükümet Konağı, güneyinde orduevi, batısında ise lojmanlar ve Saraybosna parkı ile

çevrilidir. Jandarma Dairesi olarak yapılan yapı 1996 yılına kadar bu hizmetini

sürdürmüş, 1996 yılında Jandarma Alay Komutanlığı’nın yeni binasına taşınmasıyla

bina sosyal tesis olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Yapının sekizgen kulesinin birinci kat penceresinin hemen altına

yerleştirilen kitabesi üç satır olup, ilk satırı kazınmıştır. Kitabenin son iki satırı şu

şekildedir.

U–UÄ n½U� bš–— u*׼˜ Ë

.ÈbM*š­ ¡UM� v� ˆ—z«œ Ø릗«bì«Š ˆbMšìU¦“ vJ*š¼«Ë sšìd*Ôd$0

١٣٢∂

“Ve Devletlû Reşit Akif Paşa

Hazretlerinin valiliği zamanında Jandarma Dairesi bina kılındı. 1326”

(1908)

Kesme taştan inşa edilen yapı 55,30 m. doğu, 40 m. güney cephe

uzunluklarıyla “L” planda yapılmış, güneydoğu köşesine bodrum kat ile birlikte dört

katlı olan abidevi bir kule yerleştirilmiştir. “L” planın kolları tek katlı olarak

düzenlenmiştir. Zemin katına dış cepheden üç giriş açılan yapı, kırma ve beşik çatıya

sahip olup, çatılar alaturka kiremit ile kaplanmıştır.

55,30 m. uzunluğundaki doğu cephede yapının eğimli bir arazi üzerine

kurulmasından dolayı yaklaşık 1 m. kot farkı bulunmaktadır. (Çizim 46) Yapının eski

fotoğrafları incelendiğinde yapıdaki bu kot farkının yapıldığı yıllarda da mevcut

olduğu, dış cephelere açılan üç kapıdan ikisine merdivenlerle çıkıldığı görülmektedir.

(Resim 78) Özellikle kule bölümündeki merdivenin geniş bir sahanlığının olduğu ve

sahanlığa iki yöndeki basamaklarla çıkıldığı dikkati çeker. Ancak günümüzde bu

merdivenler kaldırılmış, dış cephedeki bütün girişler iptal edilmiştir. Ayrıca bu

cephedeki bodrum kata açılan iki pencere de günümüzde kapatılmıştır. Doğu

cephenin zemin katında basık kemerli, ince ve uzun olarak düzenlenmiş 19 pencere

vardır. (Resim 86) Pencerelerden kule bölümündeki hariç ikişerli düzenlenmiştir ve

altlarına denizlikler yerleştirilmiştir. Denizliklerin altlarında da pencerelerin enleriyle

sınırlı tutulan ince silmeler oluşturulmuştur. Cephenin ortasına yerleştirilen kapının

kenarlarındaki pencereler diğer pencerelerden daha ince yapılarak giriş

vurgulanmıştır. (resim 81)

Yapının sekizgen kulesinin cephelerle zeminden itibaren ayrılmış olmasına

rağmen, kulenin abidevi görünümünün zedelenmemesi için zemin katın dış cephe

duvarları kule ile cepheler arasında düz geçilmiştir. (Resim 83) Ayrıca bu

bölümlerdeki mekanların gün ışığından yeterince faydalanmaları içinde dilimli atnalı

kemere sahip birer pencere yapılmıştır. (Resim 85)

Cephedeki pencereler 0,90×1,90 m. ölçülerinde yapılmış olup, tümü basık

kemerlidir. Kapılar ise yarım daire kemerlere sahiptir. Kilit taşları belirginleştirilmiş

ve kenarlarındaki silmelere kaide ve başlıklar yerleştirilmiştir. (Resim 84)

Yapının zemin katında toplam beş silme vardır. Bunlardan alttaki ikisi

oldukça kalın formlarıyla dikkati çeker. En üstteki silme aynı zamanda saçak silmesi

olup, hemen altındaki silme ile birlikte yapıyı baştanbaşa dolaşmaktadır. Ortadaki

silme ise cephenin hareketli görünmesinde önemli bir paya sahiptir. Bu silme

pencerelerin üzengi seviyelerinin biraz daha aşağısından başlayıp ikişerli düzenlenen

pencerelerden her birinin kemerlerini dolaşacak şekilde düzenlenmiştir. Zemin katta

yarım kalan bir uygulama vardır ki, bu cephenin kuzeyindeki altı pencerenin

üzerlerinin saçağa kadar buradaki silmede dahil olmak üzere kabartılarak

pencerelerin taçlandırılması uygulamasıdır.

Yapının kule bölümündeki girişi de yine yarım daire kemerle oluşturulmuş,

kilit taşı belirginleştirilmiştir. Kapının kenarlarına ince ayaklar ve bu ayaklara kaide

ve başlıklar yapılmıştır. Ayrıca bu bölümler kapının kemerinden sonra saçak

seviyesine kadar pilastr şeklinde devam ettirilmiştir.

Zemin kat beşik çatı ile kapatılmış olup alaturka kiremit ile kaplanmıştır.

Ayrıca çatıya ikişerli düzenlenen pencerelerin hemen üzerine gelecek şekilde altı

arnavut* bacası yerleştirilmiştir.

Yapının birinci katı sekizgen kulenin kuzey ve batı cephesine ikişer mekan

eklenmesiyle oluşturulmuştur. Bu iki mekanın köşeleri kulenin gövdesine uyum

sağlayacak şekilde pahlanmış ve bu araya yine alaturka kiremit kaplı küçük bir çatı

yerleştirilmiştir. Bu mekanlar beş pencere ile aydınlatılmış olup, pencereler zemin

kat pencereleriyle aynı özelliktedirler. Kulenin yanındaki odalar silmelerle

oluşturulmuş ve oldukça kalın olan saçaklara sahiptir.

Birinci katta sekizgen kule beş kenarının ortasındaki pencerelerle

aydınlatılmıştır. Kitabe kulenin güneydoğu kenarındaki pencerenin altına

yerleştirilmiştir. Bu pencerenin denizliği kitabenin bulunduğu kısmı vurgulayacak

şekilde meyilli olarak uzatılmıştır. Yapının

ikinci katı dış cephede sekizgen kuleden ibarettir. Burası köşk odası olarak

düzenlenmiştir.

Oda kulenin dört kenarının ortalarına açılan 0,75×1 m. ölçülerindeki pencerelerle

aydınlatılmıştır. Ayrıca köşk odasının güneydoğu cephesi anıt şeklinde

düzenlenmiştir. Bu bölümün duvarı biraz içeri çekilmiş, taşların kademeli olarak

yükseltilmesi sağlanmış ve üst tarafına yuvarlak bir tepe penceresi açılmıştır. Bu

pencerenin altına da girlant yapılmıştır. Bu katın saçakları buradaki yuvarlak

pencerenin üstünü dolaşacak şekilde düzenlenmiş ve saçağın üzerine de akroter

yapılmıştır.

Yapının eski fotoğraflarında buradaki girlant ve akroterin taş malzemeyle

yapıldığını görürüz. Günümüzde bu bölümler boyanmıştır. Ayrıca kule oldukça

yüksek sekizgen bir külaha sahip iken bu düzenleme yerini alçak düzenlenen alaturka

kiremitle kaplı pramidal bir çatıya bırakmıştır.

Yapının güney cephesi de doğu cephesiyle aynı özelliklere sahiptir. (Çizim

47) Güney cephe biraz daha kısa tutulmuş olup, buradaki mekanlar zemin katta

toplam 15 pencere ile aydınlatılmıştır. Yapının bu bölümünün üzeri kuzey cephedeki

mekanlardan dolayı kırma çatı ile örtülmüştür. Cephenin ikinci katı diğer cephenin

simetriğidir.

Jandarma Binası’ndaki, dış cephede kollar ile kule arasındaki tabii kot farkı

ve kollardan kuleye doğru piramidal yükseliş sekizgen kuleyi ön plana çıkarmıştır.

Yapının kuzey ve batı cepheleri “L” planın iç cepheleridir ki bu bölüm

doğal bir iç avlu şeklindedir. (Resim 87) Avluda bodrum kat hissedilmez. İç

cephelerin duvarları yapılan restorasyonda kaplama kesme taş şeklinde

düzenlenmiştir. Yapının bodrum kata açılan bütün girişleri günümüzde kapatılmıştır.

Zemin kat birbirinden bağımsız mekanlara sahip olduğundan birçok kapıya sahiptir.

* Arnavut Bacası: Çatı yüzeyi üzerine çıkıntılı biçimde yerleştilmiş çatı penceresi.

Yapının batı cephesine yarım daire kemerlere sahip üç kapı düzenlenmiştir.

Bunlardan kenarlardaki çift kanatlı olan kapılar günümüzde iptal edilmiştir. Cepheye

toplam sekiz pencere açılmıştır. Bu pencerelerden ikisi küçük ölçekli ve dikdörtgen

formludur. Diğer altı pencere ise kenarları silmelerle çevrelenmiş basık kemerli

pencerelerdir. Cephede yatayda düzenlenen iki silmeden birincisi pencere kemeri

üzengi seviyelerinin biraz altına diğeri de pencerelerin hemen üstüne yerleştirilmiştir.

Ayrıca bu kolun kör cephe olarak düzenlenen kuzey cephesine içlerinde kartuşlar

yapılan iki niş açılmıştır.

Yapının kuzey cephesinde iki giriş oluşturulmuş ve orta bölüm dışarı

taşırılmıştır. Bu cepheye de ikisi küçük ve dikdörtgen formlu toplam dokuz pencere

yerleştirilmiştir.

Avluda iki kolun birleştiği bölüm poligonal olarak düzenlenmiş ve ortasına

birinci kata çıkılan merdivenler yapılmıştır. (Resim 90) Yapının birinci katına her iki

cephede de ikişer küçük pencere yerleştirilmiş ve ön cephedeki silmelerden ikisi bu

cepheleri de dolaşacak şekilde devam ettirilmiştir. Birinci kat çatısının kalkan

duvarlarına da yine küçük üç pencere açılmıştır. Ayrıca giriş kapısının hemen

üzerine içteki holün yeterince aydınlatılması için basık kemerli büyük bir pencere

yerleştirilmiştir.

Yapının kuzey cephesindeki giriş bölümü dikdörtgen formdaki aralık

bölümüne açılır. Bu bölümün doğusuna günümüzde küçük bir kantin

oluşturulmuştur. Aralık bölümünün kuzeyine gazino güneyine ise yemek salonu

yerleştirilmiştir. Bu salonların tavanları içte beden duvarlarından 1 m. içe doğru

açılan eliböğründelerle desteklenmiştir. (Resim 91) Yemek salonunun güneyine

mutfak yerleştirilmiştir. Mutfağın kapısı kule bölümünün holüne açılır. Kule ve

yanındaki iki mekan günümüzde derslik olarak kullanılmaktadır. (Çizim 43) Kulenin

zemin kat tavanına ahşaptan çarkıfelek motifi yapılmış ve ortasına da sekiz kollu

yıldız yerleştirilmiştir. Tavanın duvarlarla birleştiği bölümlere de alçı süslemeler

yapılmıştır. Ayrıca holün batısında bir banyo bulunur. Holün kuzeybatısına

düzenlenen merdivenlerle yapının birinci kat merdiven bölümüne çıkılır. (Resim 92)

Ancak bu giriş de günümüzde iptal edilmiştir. Holün güneyindeki kapının açıldığı

koridordan burada bulunan kuaför salonlarına geçilir. Bu bölümün aynı zamanda

avludaki dışarı taşırılan bölümün yanında da girişi bulunmaktadır. (Resim 88)

Avluda dışarı taşırılan bölümün ortasına düzenlenen kapıdan hole geçilir.

Holün batısı mutfak, doğusu ise rütbeli personel odası olarak düzenlenmiştir. Bu

holün güneyine ikinci bir hol daha düzenlenmiştir. Bu ikinci holün de doğusuna

misafir odası ve banyo, güneyine tuvalet, batısına ise misafirlerin kullanmaları için

büyük bir gazino düzenlenmiştir.

Yapının birinci ve ikinci katı komutanın kaldığı ev olarak düzenlenmiştir.

(Çizim 44-45) Birinci kata avludan düzenlenen kapıdan girildiğinde karşımıza güney

ve doğu yönlere doğru uzanan iki merdiven çıkar. (Resim 94) Bu bölüm aynı

zamanda yapının zemin katının günümüzde kapatılan kapısının ulaştığı bölümdür.

Merdivenlerden birinci katın holüne çıkılır. Simetrik olarak düzenlenen bu katta

sekizgen kulenin etrafına ikişer mekan yerleştirilmiştir. Bu mekanlardan kulenin

kuzeyindekiler oda, batısındakiler ise biri oda diğeri mutfak olacak şekilde

düzenlenmiştir. Ayrıca mutfağın hemen yanına ikinci kata çıkış merdiveni

düzenlenmiş, bu bölümün simetriğine de banyo ve tuvalet yerleştirilmiştir. Kulenin

zemin katındaki tavan göbeği ile aynı özelliklere sahip bir tavan göbeği de birinci

katın kuledeki odasına yerleştirilmiştir. (Resim 95) Birinci katın tavanları tamamen

ahşaptan alttan kaplamalı tavan tekniğinde yapılmıştır.

Birinci kattaki merdivenlerden ikinci kata çıkıldığında oldukça büyük bir

mekanın hol olarak düzenlendiği görülür. Bu bölüm birinci katın çatısının özellikle

avlu cephesinde yüksek yapılmasıyla dışarıdan hissedilmez. Holde birinci katın

çatısının ahşap direk ve mahyaları vardır. (Resim 96) Ayrıca hol de sonradan alttan

kaplamalı tavan tekniğinde kaplanmıştır. Holün giriş bölümünün simetriğinde küçük

bir oda vardır. Sekizgen kuledeki oda köşk odası olarak düzenlenmiştir. 1992 yılının

kasım ayında elektrik kontağından çıkan yangın sonucu yapının özellikle sekizgen

kulesinin tavanında ve birinci kat çatısında oluşan tahribat nedeni ile İl Jandarma

Komutanlığı tarafından hazırlanan projelerle yapı 1995 yılında Koruma Kurulu

kararları doğrultusunda aslına uygun olarak onarılmıştır63.

Yapı süsleme açısından sade tutulmuştur. Dış cephelerde yataydaki

silmeler, pencere denizlikleri ve altlarındaki küçük silmeler dilimli atnalı kemere

sahip pencere ve kapıların başlık ve kaide ile ayak şekli verilmiş düşey silmeleri

cepheleri hareketli gösteren taş süslemelerdir. İkinci kattaki köşk odasının

güneydoğu cephesine düzenlenen girlant, akroter ve uçları volütlü uygulamalar

sekizgen kuleyi taçlandıran diğer taş süslemelerdir. Kulenin zemin kat ve birinci

kattaki odalarına ahşap tavan göbekleri yapılmış, birinci katın diğer mekanlarının

63 Törnük, M. a.g.m.,, s. 79

tavanları da alttan kaplamalı tavan tekniğinde oluşturulmuştur. Yapının birinci

katının duvar ve tavanların birleşmeleri içbükey bir kıvrımla sağlamış ve bu

bölümlere de alçı süslemeler yapılmıştır ki yapı bu özelliği ile Sivas Sanayi

Mektebi’ndeki uygulamaları anımsatmaktadır.

Jandarma Dairesi olarak 1908 yılında yapılan yapı günümüzde de Sivas

Jandarma Alay Komutanlığı’nın sosyal tesisi olarak kullanılmaktadır. Yapı oldukça

sağlam durumdadır. Ancak özellikle dış cephede duvarların bazı bölümlerinin

temizlenmesi gerekmektedir.

Kuleyi taçlandıran uygulamalar olarak belirtilen girlant, akroter ve uçları

volütlü süslemeler ile yapının kuzey kolunun kör cephelerine yapılan kartuşlar

Ampir üslup özellikleridir. Ayrıca kulenin iki yanındaki nişlerin olduğu bölüme

yapılan dilimli atnalı kemerlere sahip pencereler oryantalist eğilimlerin sonucudur.

Yapıyı bu özellikleriyle Eklektik (karma) üslup kapsamında değerlendirebiliriz.

Sivas ili merkezinde bulunan Jandarma Dairesi, Kültür Bakanlığı

Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulun 22.07.1983 tarih ve A4468

sayılı kararı ile tescil edilerek koruma altına alınmıştır.

3.7. Sivas Sanayi Mektebi Demircilik Atölyesi (Endüstri Meslek Lisesi)

Sivas Sanayi Mektebi Demircilik Atölyesi, Çayyurt Mahallesi Rahmi

Günay Caddesi üzerinde yer almaktadır. Doğusunda Rahmi Günay Caddesi,

güneyinde Yüceyurt Caddesi ve kuzey ve batı cephelerinde ise okul bahçesi ve okula

ait diğer binalar bulunmaktadır.

1902 yılında Reşit Akif Paşa zamanında açılan Sanayi Mektebi, Vali

Muammer Bey’in64 (Resim 126)1911 yılında demircilik, marangozluk ve halı

atölyelerini yaptırmasıyla oldukça gelişmiştir65. Demircilik Atölyesi, Sanayi Mektebi

yapılarından günümüze ulaşabilmiş iki yapıdan biridir. Sanayi Mektebi’nin ilk binası

olan ve günümüzde Sivas Açık Cezaevi olarak kullanılan yapı ile aynı bahçe

içerisinde yer alırken, zamanla arada Rahmi Günay Caddesi oluşturulmuştur. Sonraki

dönemlerde de sanat okuluna ait binalar Demircilik Atölyesi’nin bulunduğu tarafa

inşa edilmişlerdir.

Yapı 2003 yılına kadar Milli Eğitim Bakanlığı Mülkiyetinde Sivas Endüstri

Meslek Lisesi olarak kullanılmıştır. Yapının 27.08.2003 tarihinde Sivas Arkeoloji

Müzesi olarak kullanılmak üzere İl Özel İdaresine tahsisi yapılmıştır. Yapı müze

olarak kullanılabilmesi için 2005–2006 yıllarında restorasyona tabi tutulmuştur.

Restorasyon bu günlerde de hala devam etmektedir.

Genel olarak simetrik bir planlamaya sahip olan yapı “U” planlıdır. Yapının

güneyine yapılan küçük bir bodrumla bu bölüm iki, bunun dışındaki bölümler ise tek

katlı olarak düzenlenmiştir. Günümüzde yapılan restorasyonda bodrum kat muhafaza

edilmiş, yapının dışarı taşırılan kolları ve yapının ortasında küçük bir bölüm iki katlı

olarak düzenlenmiş, diğer bölümler ise tek katlı düşünülmüştür. Yapının sadece batı

cephesi düz olarak yapılmış, bunu dışındaki üç cepheye de yapının kolları taşırılarak

hareketli cepheler oluşturulmuştur. Yapının dört cephesinden de girişi

bulunmaktadır. Kırma çatıya sahip olan yapı kesme taştan inşa edilmiştir. Yer yer

moloz taş da kullanılmıştır.

Yapının batı cephesinin ortasına 2,50×4,30 m. ölçülerinde teğet kemerli

büyük bir kapı yerleştirilmiştir. (Resim 98) Bu kapının kuzey ve güneyine üçer tane

yine teğet kemerli 2,50×3,20 m. ölçülerinde pencereler yerleştirilmiştir. Kuzey ve

güney yönlerde dışarı taşırılmış olan kollara ikili olarak düzenlenmiş teğet kemerli

1,20×3,10 m. ölçülerinde dört pencere yerleştirilmiştir. Pencerelerin kenarlarına 64 Vali Muammer Bey İçin Bk. Orhun, H., Meşhur Valiler, Ankara, 1969 65 Başel, M., Fahrettin, a.g.e., s. 97

silmeler yapılmış, pencere kemerlerinin üzengi seviyelerinin az aşağısına düzenlenen

ikinci bir silme ile de pencereler birbirlerine bağlanmıştır. Ayrıca pencerelerin

altında silmelerle yapılmış denizlikler bulunur. Günümüzde yapılan restorasyonda

yapının çatısı tamamlanmış 1,55 m. saçaklar yapılmıştır. Ayrıca yapının saçaklarının

altındaki elibelindelerin dayanakları günümüzde mevcuttur. Restorasyon projesinde

bu bölümlerde elibelindeler görülmektedir. Yapının doğu cephesine büyük

pencereden her birinin arasına birer elibelinde eklenmiştir. (Çizim 52)

Yapının kuzey cephesinin köşelerindeki 6.70 m. ölçüsündeki bölümler 5,10

m. dışarı taşırılmıştır. Dışarı taşırılan bu bölümlerin kuzey cephelerine ikişer, iç

cephelerine ise birer pencere düzenlenmiştir. (Resim 100) Pencereler yine 1,20×3,10

m. ölçülere sahip teğet kemerli ve bir silme ile birbirlerine bağlanır özelliktedir.

Cephenin ortasına 2,20×3,70 m. ölçülerinde ve basık kemeri geçmeli taşlarla

oluşturulan kapı yerleştirilmiş, kapının doğu ve batısına ise 2,50×3,30 m.

ölçülerindeki büyük teğet kemerli pencereler yerleştirilmiştir. Bu pencerelerde bir

silme ile birbirlerine bağlanmıştır. Bu silmenin kapı ile birleştiği bölümde sütun

kaidesi şeklinde bir taşıntı yapılmış, üzerine de kapıyı oldukça yüksek bir seviyeden

dolaşan bir silme eklenmiştir. Bu silme ile basık kemer arasına dikdörtgen kitabelik

bölümü oluşturulmuştur.

Güney cephe genel olarak kuzey cephenin simetriğidir. (Resim 101) Bu

cephenin ortasındaki kapı ikiye bölünerek aşağıdaki bölüm bodrum kata açılan bir

kapı olarak düzenlenmiş, üst tarafa ise basık kemerli bir pencere yapılmıştır. Bunun

dışındaki özellikler kuzey cephe ile tamamen aynıdır. (Çizim 54)

Doğu cephede 13,10 ve 12,40 m. ölçülerindeki bölümler 13,30 m. dışarı

taşırılmıştır. Dışarı taşırılan bölümlerin doğu cephelerine diğer cephelerdeki

pencerelerle aynı özellikte dörder pencere avluya bakan cephelerine ise ikişer

pencere açılmıştır. Cephenin ortasına basık kemeri geçmeli taşlarla yapılmış bir kapı,

kapının kuzey ve güneyine ise büyük boyutlu teğet kemerli ikişer pencere

yapılmıştır. (Çizim 53) Yapının ilk yapılışında ana giriş cephesi doğu cephe olarak

düşünülmüştür. Zamanla arada cadde oluşturulması ve sanat okulunun diğer

binalarının batıya yapılıp okulun genel girişinin de batıya alınmasıyla bu cephe

kullanılmaz olmuştur.

Yapı marsilya kiremitle kaplı kırma çatıya sahiptir. Yapının bugünkü çatısı

orijinal çatısı ile genelde aynıdır. Ancak yapının eski fotoğraflarında kuzey cephede

taşıntı yapan bölümlerin üzerilerine arnavut bacası uygulamasının olduğu görülür.

Yapının iç mekanı işlevini değiştirmesiyle tamamen yenilenmiştir. Zemin

kat tavan yüksekliğinin ikinci bir katı kaldıracak olmasıyla burası dışarı taşırılan

bölümlerde iki katlı olarak düzenlenmiştir.

Yapının burdum katı güney cephededir. (Çizim 49) Restorasyon projesine

göre yapının bodrum katında arkeolojik eserler deposu, tuvalet, ısıtma merkezi gibi

mekanlar mevcuttur. Zemin katının girişinde giriş holü, kitap satış noktası ve

güvenlik bölümleri vardır. Yapının güneydeki kolu tuvalet, laboratuar, kafeterya,

memur odası, müdür ve sekreter odaları gibi mekanlardan oluşmaktadır. Bunun

dışında kalan alan tek mekan halinde sergileme salonu olarak düzenlenmiştir. (Çizim

50)

Yapının dışarı taşırılan kollarının her biri iki katlı olarak düzenlenmiştir. Bu

bölümler de sergileme alanı olarak düşünülmüştür. Ayrıca yapının ortasında 6,40 m.

eninde bir bölüm de iki katlı olarak düzenlenmiştir. Bu bölümde de mültivizyon

birimleri, araştırmacı odaları ve kütüphane oluşturulmuştur.

Yapının eski fotoğraflarından anlaşıldığına göre uzun saçakları, saçakların

altındaki elibelindeler, teğet kemerli pencereleri, basık kemerli girişleri ve cepheleri

hareketli gösteren silmeleriyle Milli Mimarlık Dönemi’nin Sivas’taki önemli bir

yapısı durumundadır. Arkeoloji Müzesi olarak kullanılmaya başlanmasıyla da daha

faydalı bir fonksiyona kavuşturulmuş olacaktır.

Sivas ili merkezinde bulunan Sanayi Mektebi Demircilik Atölyesi, Kültür

Bakanlığı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulun 22.07.1983 tarih ve

A4468 sayılı kararı ile tescil edilerek koruma altına alınmıştır.

3.8. Sivas Erkek Öğretmen Okulu (Selçuk Anadolu Lisesi)

Sivas Erkek Öğretmen Okulu, Çayyurt Mahallesi, Rahmi Günay Caddesi

üzerinde yer almaktadır. Yapı büyük bir bahçe içerisine inşa edilmiştir ve batısında

askeri tesisler, güneyinde lojmanlar, güney batı ve kuzeyinde okulun yakın tarihte

yapılan binaları bulunmaktadır.

Zamanın Maarif Müdürü Atıf Bey’in teşebbüsleri ile Askeri Rüştiye’nin üst

katında 1889 yılında Darülmuallimin olarak açılmıştır. Açılan bu okul birkaç yer

değişikliğinden sonra Sivas Valisi Muammer Bey zamanında 1331 (1913) yılında

okulun ilk açıldığı yerde günümüzdeki binayı yaptırmasıyla okul buraya

taşınmıştır66. Seyyahların Gözüyle Sivas kitabının Vital Cuınet seyahatnamesi

bölümünde de (Seyyahın Sivas’a geldiği tarih 1890) seyyah 10 öğretmen ve 60

öğrencili bir Darülmuallimin’den bahsetmektedir67. Salname-i Vilayet-i Sivas 1308

(1890) isimli kitapta da Sivas Darülmuallimin’in 60 öğrencisi ve bir öğretmeninden

bahseder68. Okulun öğretmen ihtiyacı bir süre başka okullardan gelen öğretmenlerle

karşılanmıştır.

Kitabesi olamayan yapı “U” planlıdır ve genel olarak simetrik yapılmıştır.

Yapı plan itibariyle Sanat Okulu ve Demircilik Atölyesi Binalarına benzemektedir.

Yapının doğu ve batı cepheleri yaklaşık 56,30 m. kuzey güney cepheleri ise 33,70 m.

ölçülerindedir. Batı cephesinde 9,50 m. ölçülerindeki iki kol ile kuzey güney

cephelerinin ortalarında yaklaşık 7, 50 m. ölçülerindeki birer kol dışarı taşırılmıştır.

Yapının doğu cephesinde ise orta bölüm dışarı taşırılmış, kenarlara da birer poligonal

çıkmalar yapılmıştır. Tamamen kesme taştan yapılan yapı kırma çatı ile örtülmüştür.

Yapının üçü “U” planın ortasında oluşturulmuş avluda, biri kuzeydoğudaki poligonal

çıkmada olmak üzere toplam dört kapısı vardır. Yapı iki katlı olarak inşa edilmiştir.

Ayrıca doğu cephenin altında küçük bir bodrum uygulaması yapılmışsa da

günümüzde bodruma olan girişler kapatılmıştır. Dış cepheleri oldukça hareketli olan

yapının içerisi çok sayıda açılan büyüklü küçüklü pencerelerle aydınlatılmıştır.

Kuzey-güney doğrultusunda inşa edilen yapının ön cephesi doğu cephesi

olup, bu cepheye 9,50 m. enindeki iki kol 22,40 m. ölçüsünde dışarı taşırılarak ortada

oldukça büyük bir avlu oluşturulmuştur. (Resim 109) Yapının bütün cephelerini kat

aralarına yapılmış iki silme dolaşmaktadır. Ayrıca pencere kemerlerinin üzengi

66 Başel, M., Fahrettin, a.g.e., s. 102 67 Mahiroğulları, A., a.g.e. , s. 134 68 Karaman, F., a.g.e., s. 68

seviyesinin az aşağısından başlayıp pencere kemerlerini dolaşan üçüncü bir silme ile

cepheler oldukça hareketli gösterilmiştir. (Çizim 59)

Zemin katta avlunun ortasına 2 m. eninde basık kemerli bir kapı

oluşturulmuştur. Kapı yaklaşık 3,80 m. yüksekliğinde yapılmış, çevresini dolaşacak

şekilde de bir bordür düzenlenmiştir. Yapılan bu bordür ile basık kemerin arasında

kitabeliği andıran dikdörtgen şeklinde küçük bir pano bulunur. Avlunun güney ve

kuzeyindeki diğer kapılarda aynı özelliklerde yapılmışlardır. (Resim 115) Avlunun

ortasındaki kapının iki yanına da 2,50×3,50 m. ölçülerindeki teğet kemerlere sahip

büyük boyutlu dörder pencere açılmıştır. Pencerelerin altına aynı zamanda denizlik

görevi de yapan 0,25 m. kalınlığında silmeler yapılmıştır. (Resim 116)

Avlunun kuzey ve güney cephelerine 1,30×2,85 m. ölçülerinde altışar

pencere açılmıştır. Pencerelerin kemerleri yine teğet kemerlidir. (Resim114) Ayrıca

avlunun doğu cephesi dışında, bütün cephelerdeki pencerelerin üzerine gelecek

şekilde ve zemin kat tavanı seviyesindeki silmenin hemen altına ince bir silme

yapılmıştır. Bu silmenin uçları da çeyrek daire şeklinde oyulmuştur.

Yapının avludaki dışarı taşırılan kollarının doğu cephelerine üçer pencere

açılmıştır. Kolların doğu cephelerinde pencere kemerlerinin etrafını dolaşacak

şekilde düzenlenen silmelerin üzerlerinden başlayıp saçağa kadar uzanan bölüme,

köşelerden 1,60 m. içeri çekilerek yapılan girintiyle cephe hareketli bir görünüme

kavuşmuştur. (Resim 110) Zemin kattaki pencereler düşeyde aynı aks üzerinde

birinci katta da tekrarlanır. Avlunun kuzey ve güney cephelerindeki altışar pencere

birinci katta zemin kattaki kapı üzerlerine ikişer pencere konulmasıyla sekize

yükselir. Avlunun doğu cephesinde zemin kattaki 2,50 m. ölçülerindeki büyük

pencerelerin her birinin üzerlerine birinci katta aralarına 0,50 m. boşluk bırakılarak 1

m. eninde iki pencere yerleştirilmiştir. Birinci katın pencereleri basık kemerli olup,

yine basık kemerli bir silme ile pencereler taçlandırılmıştır. (Resim 118) Avlunun

doğusundaki birinci kat pencereleri ise biraz daha özenli yapılmış ve pencere

kemerlerinin üzengi seviyelerine ince silmeler yerleştirilmiştir. Ayrıca ana giriş

kapısının üstünde birinci katta bulunan büyük kapı günümüzde kapatılmış

durumdadır. Bu kapı daha çok estetik amaçlı yapılmıştır.

Yapının eski fotoğraflarından anlaşıldığına göre ana giriş kapısının üzerine

yarım daire formunda küçük bir balkon yerleştirilmiştir. Balkona birinci kattaki

büyük kapı açılmaktadır. Bu kapının üzerine de alt tarafı konik olarak düzenlenen ve

bayrağın asıldığı yine yarım daire bir balkon daha yapılmıştır. Giriş bölümündeki bu

uygulama girişin vurgulanması amacıyla yapılmıştır. Ayrıca bu bölümün üstünde ve

yapının dışarı taşırılan kollarının tümünün ortasında saçaklarla üçgen alınlık şeklinde

yapılan uygulamalarla kollar taçlandırılmıştır. Yapının dışarı taşırılan kollarının

oldukça hareketli ve estetik görünmesini sağlayan bu uygulamalar günümüzde yok

edilmiştir.

Yapının güney cephesinin ortasında yaklaşık 7,50 m. ölçüsündeki bölüm

3.60 m. dışarı taşırılmıştır. (Çizim 60) Cephede her kata 13 pencere düzenlenmiş

olup, cephenin özellikleri avlunun kuzey ve güney yönleri ile aynıdır. 1,30 m. olarak

düzenlenen pencerelerden batıdaki üçü 1 m. ölçüsünde yapılmışlardır. Yapı hafif

eğimli bir arazi üzerine kurulduğundan bu cephenin doğu ve batısı arasında yaklaşık

1,10 m. kot farkı vardır. Ayrıca yapının bodrum katının duvarları içeri doğru hafif

meyilli yapılmıştır. (Resim 111)

Yapının doğu cephesinin ortasında 13,80 m. ölçüsündeki bölüm 4 m. dışarı

taşırılmıştır. (Çizim 62) Bu bölüme enleri 1,50 m. olan pencereler yerleştirilmiştir.

Dışarı taşırılan bu bölümün kuzey ve güney yönlerine de birer pencere açılmıştır. Bu

bölümün 12,05 m. güneyine ve 11,70 m. batısına birer poligonal çıkma

yerleştirilmiştir. Poligonal çıkmaların doğu kenarlarının ortalarına birer kapı

açılmıştır. Ancak bu kapılar günümüzde kapatılmış durumdadır. Güneydeki

poligonal çıkmanın dört kenarında 1 m. eninde pencereler bulunur ve burada üzengi

seviyesindeki silmenin üzerinden başlayıp saçağa kadar köşelerde küçük boşluklar

bırakılarak devam eden içeri çekilme söz konusudur. (Resim 112) Poligonal

çıkmalarla ortadaki dışarı taşırılan bölümün birbirine bakan cephelerinde bodrum

kata açılan küçük pencereler bulunmaktadır. Kuzeydeki poligonal çıkmanın

güneydoğu kenarındaki pencere günümüzde merdivenle çıkılan bir kapı haline

getirilmiştir. Poligonal çıkmaların dış taraflarındaki ikişer pencere de 1 m. enindedir

ve bunlar dışındaki pencereler de 1,30 m. olarak yapılmıştır. Birinci katta basık

kemerli ve üzerleri silmelerle taçlandırılmış pencereler bulunur. Kat ayrımındaki

silmeler, pencere kemerlerinin üzengi seviyesindeki silmeleri, pencerelerin

üzerlerindeki ince silmeler ve denizlikler cephede tekrar eden unsurlardır.

Kuzey cephe de küçük ölçü farklılıkları olmakla birlikte güney cephe ile

aynı özellikleri gösterir. (Çizim 61) Cephelerdeki pencereler ve dışarı taşırılan

bölümler yapı içindeki mekanları dışarıda olduğu gibi hissettirmektedir.

Yapının üzeri kırma çatı ile kapatılmıştır. (Çizim 58) Yapının eski

fotoğraflarından anlaşıldığına göre ana giriş kapısının üstü ve dışarı taşırılan

bölümlerin hepsinin uçlarına üçgen alınlıklı çatılar yerleştirilmiştir. Ayrıca yapının

doğu cephesindeki poligonal çıkmaların çatılarının da külah şeklinde yapıldığı

görülmektedir. Günümüzde ise bu görünüm tamamen değiştirilmiştir. Üçgen

alınlıkların olduğu bölümlerdeki duvarlar yıkılmış ve buralar kırma çatı ile düz

olarak geçilmiştir. Ayrıca poligonal çıkmaların külah şeklindeki yüksek çatıları da

günümüzde oldukça düşük seviyedeki çatılara dönüştürülmüştür.

“U” planlı yapının içerideki avluya bakan cepheleri koridor, dış cepheleri

ise sınıf olarak düzenlenmiştir. Dış cephelere açılan çok sayıda pencere ile yapı

yeterince aydınlatılmıştır. Yaklaşık 0,90 m. duvar kalınlığına sahip olan yapının

poligonal çıkmaların batısına yerleştirilen birer merdivenle birinci katına

çıkılmaktadır. Ahşap olarak yapılan bu merdivenler ve yapının taban ve tavanları

1965 yılında gördüğü büyük onarımda tamamen betona çevrilmiştir. Çatıdaki üçgen

alınlıklar ve ana girişin üzerindeki balkon formu bu onarım sırasında kaldırılmıştır.

Yapının ana giriş kapısı yaklaşık 3 m. enindeki zemin kat koridoruna

açılmaktadır. (Çizim 56) Ana girişin karşısına büyük bir sınıf düzenlenmiş, yanlarına

da günümüzde depo olarak kullanılan küçük birimler yapılmıştır. Depo bölümleri ile

merdivenlerin arasına da birer sınıf yerleştirilmiştir. Poligonal çıkmalardan

güneydeki küçük bir tuvalet olarak düzenlenmiştir. Kuzeydeki poligonal çıkma ise

yanındaki sınıf ile birleştirilerek büyük bir tuvalete dönüştürülmüştür. Zemin katın

tavan yüksekliğinin fazla olması sebebiyle poligonal çıkmalar yatayda ikiye

bölünmüştür. Poligonal çıkmaların ikinci katlarına da tuvaletler yapılmış girişleri ise

merdiven sahanlıklarından düzenlenmiştir. Koridor merdivenlerin olduğu bölümde

dışarı taşırılan kolların koridoru ile birleşir. Bu kollara da üçer sınıf düzenlenmiştir.

Ancak kuzeydeki kolun doğusundaki sınıfı ikiye bölünerek küçültülmüş ve buraya

küçük bir idare odası yapılmıştır. Yapının iç duvar kalınlıkları genel olarak 0,60 m.

kalınlığında olup, zemin kat 5,30 m. tavan yüksekliğine sahiptir. Ayrıca koridorların

birleştiği bölümlere basık kemerli birer kiriş yapılmıştır. Ahşap taban ve tavanların

1965 yılında betonarmeye çevrilmesiyle de koridorların ve sınıfların tavanlarına çok

sayıda kiriş yapılmıştır.

Birinci katın planı zemin kat ile aynıdır. (Çizim 57) Birinci katta doğu

cepheye doğru dışarı taşırılan kollardan güney kol üzerindeki mekanlar poligonal

çıkma da dahil olmak üzere okul idaresine aittir. Ortadaki büyük sınıf birinci katta

kütüphane olarak kullanılmaktadır. Yanlarındaki küçük mekanlar ise arşiv odalarıdır.

Kuzeydeki poligonal çıkma harita odası olup, bunun dışındaki mekanlar sınıf olarak

kullanılmaktadır. Yine bu katta da koridorların birleşim yerlerine basık kemerli

kirişler yapılmıştır. Birinci katın tavan yüksekliği yaklaşık 4,50 m. olarak

düzenlenmiştir. Yapının içerideki kapıları orijinal olup, hepsi basık kemerlidir.

Yapıda taş süsleme görülür. Dış cephelerde kat ayrım noktalarındaki yatay

silmeler, pencere denizlikleri, zemin kat pencerelerinin kemerlerinin etrafını dolaşan

silme, birinci kat pencerelerinin üzerindeki pencereleri taçlandıran basık kemerler ve

üzengilerindeki küçük silmeler cephelerin hareketli görünmesini sağlayan taş

süslemelerdir. Günümüzde yapıda bunlar dışında süsleme unsuru bulunmamaktadır.

1913 yılında Sivas Erkek Öğretmen Okulu olarak hizmetine başlayan yapı

günümüzde Selçuk Anadolu Lisesi olarak işlevini sürdürmektedir. Yapıda

günümüzde boyalarının yenilenmesi ve bazı bölümlerin alçılanması gibi küçük

onarımlar yapılmaktadır.

Hareketli cepheleri, doğu cephesindeki poligonal çıkmaları, bu çıkmaların

üzerindeki külah şeklindeki çatıları, pencereleri, dışarı taşırılan kollar ve ana giriş

üzerindeki balkonu ile Sivas Erkek Öğretmen Okulu Milli Mimarlık Dönemi’nin

Sivas’taki en başarılı yapısıdır.

Sivas ili merkezinde bulunan Sivas Erkek Öğretmen Okulu, Kültür

Bakanlığı Gayrimenkul Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulun 20.10.1990 tarih ve

851 sayılı kararı ile tescil edilerek koruma altına alınmıştır.

4. GENEL ÖZELLİKLER

Genel olarak kesme taştan yığma tekniğinde inşa edilen Sivas’taki Geç

Dönem Osmanlı Kamu Yapıları özgün cephe tasarımlarıyla dikkat çekmektedir. Bu

yapılar plan özellikleri açısından Geç Dönem Osmanlı Mimarisi’nin tip projelerinin

başarılı örnekleridir. Yapılardaki süslemeler ise genel olarak dönem özelliklerini

yansıtacak şekilde yapılmış olup, yapıların üsluplarının belirlenmesinde önemli bir

etkendir.

4.1. Malzeme ve Teknik

Sivas’taki Geç Dönem Osmanlı Kamu Yapıları’nın geneli kesme taşlarla

kagir olarak inşa edilen yapılardır. Dış cephe itibariyle bu yapılardan Hükümet

Konağı, Erkek Öğretmen Okulu ve Göğüs Hastanesi’nin zemin ve birinci katı

tamamen kesme taştan inşa edilmiştir. Sivas İdadisi, Jandarma Dairesi ve Ziya Bey

Kütüphanesi gibi yapıların ana giriş cepheleri ve caddeye bakan cepheleri kesme

taştan yapılmışken, diğer cepheler moloz taştan yapılmıştır. Sanayi Mektebi ve

Demircilik Atölyesi’nde kesme ve moloz taş bir arada kullanılmıştır. Dikkat çeken

uygulama moloz taş ile yapılan yapıların cephelerinin sıvanması ve boyanmasıdır.

Yapıların iç duvarları tamamen dolmagöz duvar tekniğinde yapılmıştır.

Yapılar ahşap tavanlara ve merdivenlere sahiptir. Sivas İdadisi, Ziya Bey

Kütüphanesi, Jandarma Dairesi ve Sanayi Mektebi gibi yapılar ahşap tavanlarını

muhafaza etmektedir. Bu yapılardan Sivas İdadisi’nin merdivenleri betonarme olarak

yapılmış, diğer üç yapının ahşap merdivenleri yenilenerek korunmuştur. Bunlar

dışındaki yapıların ahşap tavanları yapılan restorasyonlarda betonarme sisteme

dönüştürülmüştür.

Kapılar, pencere kasaları, saçaklar, sütunlar, merdiven korkulukları ve

küpeşteleri ahşap malzemenin kullanıldığı diğer yerlerdir.

Çatılar da ahşap mahya direk ve ızgaralarla oluşturulmuş olup, geneli

alaturka kiremit veya marsilya kiremitle kaplanmıştır.

Madeni malzeme bazı kapılarda, pencere ve merdiven korkuluklarında ve

kısmen de süsleme amacıyla kullanılmıştır.

Alçı malzeme ise yapılarda süsleme amaçlı kullanılmıştır.

4.2. Plan Özellikleri

Bu dönemde genel olarak dış cephelere önem verilmesinden dolayı

yapıların planlarının çözümlemesi ikinci planda kalmıştır. Buna rağmen yeni yapı

tiplerinin ortaya çıktığı bu dönemde yapıların planlarında geçmiş mimarlık

ürünlerine atıfta bulunan bazı özelliklerin yanında yeni çözümlemelere gidildiği de

söylenebilir. Daha çok iki, üç ve dört katlı olarak inşa edilen yapılar mekanları

itibariyle dıştan kolaylıkla anlaşılmaktadır. Ayrıca bu dönem yapılarından özellikle

okulların tip projelerin bir ürünü olduğu söylenebilir.

Yapıların cephelerine olduğu gibi planlarına da simetri hakimdir. Göğüs

Hastanesi bu özelliğin dışında kalmaktadır. Ayrıca Sanayi Mektebi de özellikle

çalışanların kullandığı bölüme yapılan eklemelerle bu özelliğini günümüzde kısmen

yitirmiştir. İç mekanda çok üniteli olarak düzenlenen Jandarma Dairesi de zemin

katta simetrik olarak düzenlenmemesine rağmen birinci ve ikinci katlarının planına

simetri hakimdir. Ziya Bey Kütüphanesi doğu cephedeki mekanlar itibariyle simetrik

olarak yapılmıştır.

Sivas İdadisi kareye yakın planıyla dikkati çeker. Geç Dönem Osmanlı

Mimarisi’nde idadiler üç farklı plan tipinde yapılmıştır. Daha çok büyük merkezlerde

yapılan ortası avlulu kareye yakın plan şemasındaki idadiler; Sivas, Manisa, İzmir ve

Bursa gibi merkezlerde yapılmışlardır69. Aydın Teknik Lisesi de plan itibariyle Sivas

İdadisi ile aynı özelliklere sahiptir. Erkek Öğretmen Okulu, Sanayi Mektebi ve

Demircilik Atölyesi gibi yapılar “U” planda yapılmıştır. Hükümet Konağı ve kısmen

de Ziya Bey Kütüphanesi dikdörtgen planları ile dikkati çeker. Jandarma Dairesi ise

“L” planlı yapılmıştır.

Bu dönem yapılarının önemli uygulamalarından biri de koridorlardır.

Koridorlar Demircilik Atölyesi ve Erkek Öğretmen Okulu gibi “U” planlı yapılarda

avlu tarafına yapılmış, dış cephelerde ise sınıflar oluşturulmuştur. Sanayi

Mektebi’nde koridor uygulamasına revak bölümü kısmen cevap vermiş olup, yapıda

geçişler daha çok hollerden düzenlenmiştir. Bu plan tipi Osmanlı Geç Dönem

Mimarisinde tip proje olarak uygulanmıştır. Aynı plan tipi Denizli Lisesi’nde70,

Edirne Mekteb-i İdadi Mülkiyesi’nde71, Bolvadin Akçeşme İlköğretim Okulu ve

69 Özgüven, B., a.g.m., s. 46 70 Özgün, S., Denizli Kamu Yapıları (1876-1940), (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya, 2000, s. 128 71 Kodaman, B., Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara, 1991, s. 183-84

Serinhisar Yavuz Yıldırım Ekiz İlköğretim Okulu’nda uygulanmıştır72. Ziya Bey

Kütüphanesi’nin ana giriş kapısı giriş holüne, bunun dışındaki mekanlar da birbirine

açılmaktadır. Göğüs Hastanesi ve Hükümet Konağı’nın koridorları yapıların

ortalarına düzenlenmiş, iki cepheye yerleştirilen mekanlara geçişler bu koridorlardan

sağlanmıştır. Sivas İdadisi’nde ise koridor, yapının ortasındaki avlu ile kenarlardaki

sınıfların arasına yapılmıştır.

Yapıların çok katlı yapılmaları merdivenlerin önemini arttırmıştır. Söz

konusu yapıların birçoğunda iki merdiven bulunmaktadır. Jandarma Dairesi’nin

sekizgen kulesindeki ana girişinin iptal edilmesiyle giriş avluya yapılmıştır. Bu

girişten sahanlığa çıkıldığında biri güneyde diğeri doğuda olan iki merdiven ile

karşılaşılır. Göğüs Hastanesi ve Ziya Bey Kütüphanesi’nin merdivenleri barok

üslupta yapılmıştır. Ayrıca Göğüs Hastanesi’nin sonradan yapılan iki ve üçüncü

katları için mekanlardan birisi iptal edilmiş ve buraya ikinci bir merdiven

eklenmiştir. Erkek Öğretmen Okulu’nda merdivenler poligonal çıkmaların batısına

yerleştirilirken Sanayi Mektebinde ise hollerin doğusuna yerleştirilmiştir. Her iki

yapıda da merdivenler simetri esasına göre düzenlenmiştir. Sivas İdadisi’nde de

merdivenler simetrik olarak yan cephelerin çıkma yapan bölümlerine

yerleştirilmiştir. Merdivenler yine iki kenardan sahanlığa, ortadan da birinci kata

geçilecek şekilde düzenlenmiştir. Hükümet Konağı batı yönde tek merdivene

sahipken sonradan girişin karşısına yapının ikinci merdiveni yapılmıştır.

Bu dönemde yapıların genelinde avlu oluşturulmuştur. Sivas İdadisi iç

avluya sahip bir yapıdır. Açık avlusu günümüzde kapatılmıştır. Sanayi Mektebi,

Erkek Öğretmen Okulu ve Demircilik Atölyesi gibi yapılarda ise avlu, kolların

13,50–22,50 m. arasında dışarı taşırılmasıyla ön cephelerde oluşturulmuştur. Sanayi

Mektebi’ndeki revaklar da bu avluyu destekler niteliktedir. Ayrıca Jandarma

Dairesi’nin “L” planı içte bir avlunun oluşmasını sağlamıştır.

4.3. Cephe Özellikleri

Bu dönem yapılarında cephelerde ilk dikkati çeken uygulama simetridir.

Konu dahilindeki yapılardan sadece Göğüs Hastanesi’nde simetrik bir düzenlemeye

gidilmemiştir. Jandarma Dairesi’nde de kuzeye uzanan kol batıya uzanan kola göre

72 Özgün, Selda, 1839-1940 Yılları Arasında Ege Bölgesi Okul Binalarında Cephe, Konya, 2006 ( S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi)

biraz uzun tutulmasına rağmen simetrik düzenleme söz konusudur. Simetri bu

yapılarda giriş ekseni düşünülerek oluşturulmuş, bu durumu da dışarı taşırılan kollar

desteklemiştir.

Yapıların ön cepheleri oldukça özenli yapılmış, yan cepheler ve arka cephe

ise genelde sade bırakılmıştır. Bu durum kendisini en fazla Ziya Bey

Kütüphanesi’nde hissettirmektedir. Caddeye bakan doğu ve güney cepheleri oldukça

hareketli bir cephe görüntüsü sunarken, kuzey cephe kör cephe olarak bırakılmış, batı

cephede ise sade olarak yapılan dört pencere ile yetinilmiştir. Sivas İdadisi ön

cephesi pencerelerin altları baklava dilimleri ve kartuşlarla süslenmiş ve cepheye

diğer cephelerden fazla iki silme daha yapılmıştır. Pencere altına yapılan kartuşların

bir benzerini de İzmir Ödemiş Ziraat Mektebi’nde görürüz.

Jandarma Dairesi’nin güney ve doğu cepheleri hareketli ve özenle

yapılmışken, avludaki diğer cepheler oldukça sade düzenlenmiştir. Ziya Bey

Kütüphanesi, Sivas İdadisi ve Jandarma Dairesi’nin ön cepheleri kesme taşla

yapılırken arka cephelerinin moloz taşla yapıldığı görülür. Ayrıca Sivas İdadisi’nin

ön cephedeki üçlü girişi ve korniş altındaki metop uygulamaları Kütahya Lisesi’nde

de görülmektedir. Hükümet Konağı’nda ön ve arka cephe girişleri üçlü giriş şeklinde

düzenlenmiş, yan cepheler ise giriş bölümleri dışında ön ve arka cephe ile aynı

özellikte yapılmıştır. Sade bir şekilde düzenlenen üçlü girişiyle Ampir Üslup’ta inşa

edilen Hükümet Konağı, sonradan yapılan çatısındaki uzun saçaklar ve

elibelindelerle Milli Mimarlık Üslubu’na bürünmüştür. Bu özelliğiyle Çankırı ve

Trabzon Hükümet Konaklarıyla benzerlik gösterir73. Ayrıca Konya Hükümet

Konağı’nın girişi de Sivas Hükümet Konağı ile benzerlik gösterir. Benzer bir durum

Erkek Öğretmen Okulu ve Göğüs Hastanesi için de geçerlidir. Erkek Öğretmen

Okulu’nun ön ve arka cepheleri uzun çıkmalar, poligonal çıkmalar, balkon ve büyük

pencereler gibi uygulamalarla yan cephelerden daha hareketli ve özenli bir cephe

görünümündedir. Göğüs Hastanesi, ön cephesindeki balkon ve arka cephesindeki

poligonal çıkma ile yan cephelerden daha özenli yapılmıştır. Ayrıca Sanayi

Mektebi’nin ön cephedeki kesme taş kornişleri yan ve arka cephelerde ahşap saçağa

dönüşmüştür.

Cephelerin hareketli görünmesindeki en büyük etkiyi yapıdaki çıkmalar ve

kuleler sağlamaktadır. Sivas İdadisi’nde çıkmalar ön cephede köşelerde, yan

73Ortaylı, İ., a.g.m. , s. 7

cephelerde ortada, arka cephede ise hem ortada hem köşelerde yapılarak cepheler

hareketlendirilmiştir. Hükümet Konağı’nda çıkmalar cephenin ortasına verilmiştir.

Erkek Öğretmen Okulu’nda dört cepheye de farklı büyüklüklerdeki çıkmalar

verilirken, Sanayi Mektebi’nin ve Demircilik Atölyesi’nin ön ve yan cephelerine

çıkmalar düzenlenmiştir. Ziya Bey Kütüphanesi’nin de doğu cephesinde köşe

çıkmaları bulunmaktadır. Göğüs Hastanesi’nin kuzey ve güney cepheleri ise

kademeli olarak düzenlenmiştir. Ancak bu düzenleme bahsedilen anlamda bir çıkma

değildir.

Sivas kamu yapıları’ndaki en başarılı kule uygulaması Jandarma

Dairesi’nde yapılmıştır. Yapının “L” planda olması, köşesine kulenin yapılması ve

kuleye birinci kat ile kademeli bir yükselişin düzenlenmesi yapının ağırlık noktasının

tamamen kule üzerinde yoğunlaşmasına neden olmuştur. Ayrıca kulenin, ikinci katta

yapılan tepe penceresi, girlant ve volütlerle taçlandırılması da yine dönem özelliği

olarak karşımıza çıkmaktadır. Erkek Öğretmen Okulu’nun doğu cephesindeki

poligonal çıkmalar da yine cephenin hareketli ve estetik görünümünde ön plandadır.

Göğüs Hastanesi’ndeki poligonal çıkma ise yapıya göre oldukça büyük boyutu ile

dikkat çeker. Jandarma Dairesi’ndeki kule ve Göğüs Hastanesi ile Erkek Öğretmen

Okulu’ndaki poligonal çıkmalar sekizgen planlıdır. Ancak dışarı beş kenarlı olarak

yansıtılmıştır. Ayrıca Jandarma Dairesi’nde kulenin kollarla birleştiği bölümleri

dilimli atnalı kemer formuna sahip pencerelerle gizlenmeye çalışılmıştır.

Söz konusu yapıların hemen hepsinin cepheleri yatay ve dikey silmeler,

kornişler ve pilastr uygulamalarıyla hareketlendirilmiştir. Bu durumun en başarılı

örneği Sivas İdadisi’dir. Ön cephesine yatayda toplam sekiz silme düzenlenen

yapının birinci kat pencerelerinin üzerine yine silmelerle üçgen alınlık yapılmış, en

üstteki korniş ile de yapı taçlandırılmıştır. Jandarma Dairesi zemin katta oldukça

kalın yapılan iki silmesi ile dikkati çeker. Ayrıca Jandarma Dairesi, Erkek Öğretmen

Okulu ve Demircilik Atölyesi gibi yapılardaki silmeler, pencerelerin üzengi

seviyesinin biraz altından başlayarak pencere kemerlerini dolaşacak şekilde

düzenlenmiştir. Denizli Acıpayam Atatürk İlköğretim Okulu ve Muğla Yatağan

Atatürk İlköğretim Okulu’nda da aynı düzenlemeler görülür. Ziya Bey

Kütüphanesinde birinci kat pencerelerin kesme taş söveleri ve kornişi cephenin

önemli uygulamalarıdır. Sanayi Mektebi’nde pencereler üzerindeki silme batı

cephede dışarı İlköğretim Okulu aşırılan kollardaki büyük basık kemerlerin üstünü

üçgen alınlık şeklinde dolaşmaktadır. Bunlar dışındaki yapılarda silmeler genelde

yalnızca kat ayrım noktalarına düzenlenmişlerdir.

Cephelerde ana girişlerin vurgulanması, dönemin diğer bir özelliğidir. Sivas

İdadisi’nde ana giriş cephesi kolosal düzen ile vurgulanmıştır. Yapının eski

fotoğraflarında da kolosal düzenlemenin çatı seviyesine yapılan uygulamalarla

taçlandırıldığını görülmektedir. Ayrıca arka cephede giriş bölümünün dışarı

taşırılması ve girişin üzerine dört sütunun taşıdığı bir balkon yapılması da yine

girişin vurgulanması adına yapılan uygulamalardır. Erkek Öğretmen Okulu ve Göğüs

Hastanesi’nin ana girişleri, girişler üzerine yapılan balkonlarla vurgulanmıştır. Ziya

Bey Kütüphanesi’nde de aynı durum söz konusu iken bu yapıya balkon yapılmamış,

ancak balkon için yapılan büyük konsollarla giriş vurgulanmıştır. Hükümet

Konağı’nın girişi, düzenlenen üçlü giriş ve bu girişin dışarı taşırılmasıyla

vurgulanmıştır. Sanayi Mektebi’nde ise ana girişi vurgulamak için bu bölümde barok

merdivenler, sütunlar ve üçgen alınlık kullanılmıştır.

Yapılar genellikler kırma çatı ile örtülmüştür. Göğüs Hastanesi’nin haçvari

plandaki üçüncü katı ve Jandarma Dairesi’nin zemin katı tek mekanlı bölümler

oldukları için kırma çatı ile örtülmüşlerdir. Jandarma Dairesi ve Demircilik

Atölyesi’nin çatılarına arnavut bacaları yapılarak estetik bir görünüm sağlanmıştır.

Jandarma Dairesi’nin kulesi ve Erkek Öğretmen Okulu’nun poligonal çıkmaları

oldukça yüksek külah şeklinde bir çatı ile örtülüyken, bu uygulamalar günümüze

ulaşamamıştır. Ayrıca Erkek Öğretmen Okulu’nun dışarı taşırılan bölümlerinde çatı

başlangıç seviyelerinin ortalarına üçgen şeklinde kalkan duvarı yapılarak saçakların

bu duvarın üzerini dolaşması sağlanmış ve bu uygulama ile çıkmalar

taçlandırılmıştır. Çatılar genellikle Marsilya ve alaturka kiremitlerle kaplanmış olup,

sadece Sanayi Mektebi’nin çatısı sac ile kaplanmıştır. Eski fotoğraflarından

anlaşıldığına göre özgün halinde olan bu yapının da alaturka kiremit ile kaplandığını

görürüz.

Milli Mimarlık Dönemi’nin önemli bir özelliği olan geniş saçaklar ve

elibelinde uygulamalarını Hükümet Konağı’nın çatısında bulabiliriz. Yapıda yaklaşık

2 m. genişliğinde saçak kullanılmış ve altına da ahşaptan uzun elibelindeler

yapılmıştır. Demircilik Atölyesi için de aynı durum söz konusudur. Yine bir Milli

Mimarlık Dönemi Yapısı olan Erkek Öğretmen Okulu’nda ise böyle bir uygulamaya

gidilmemiştir.

Bu dönemde cephelerdeki diğer önemli uygulama, pencerelerdir. Pencereler,

cephelerde çok sayıda yapılmış olup, büyük boyutlarıyla dikkati çekmektedir. Büyük

ve çok sayıda yapılan pencereler hem yapının içerisinin gün ışığından yeterince

yararlanmasını sağlamış, hem de cephelere hareketlilik katmıştır. Pencereler cepheye

ikili ve üçlü gruplar halinde açılmıştır. Ayrıca bu dönemde pencereler her katta farklı

kemer şekilleriyle dikkati çeker. Jandarma Dairesi, Sanayi Mektebi ve Göğüs

Hastanesi’nin bütün pencereleri basık kemerlere sahiptir. Hükümet Konağı

dikdörtgen pencerelere sahip olup, pencerelerin üzerelerine her iki katta da yarım

daire kemerler yapılmıştır. Sivas İdadisi ve erkek Öğretmen Okulu’nun pencereleri

her katta farklı olarak düzenlenmiştir. Ayrıca Sivas İdadisi’nin birinci kat pencereleri

üçgen alınlıklarla ve Erkek Öğretmen Okulu’nun yine birinci kat pencereleri basık

kemer şeklinde düzenlenen ince bir silme ile taçlandırılmıştır. Basık kemerli

pencerelerin üzerinin taçlandırılması uygulamasını Denizli Çal Gazi Paşa İlköğretim

Okulu, Denizli Gazi Mustafa Kemal İlköğretim Okulu ve Sarayköy Gazi İlköğretim

Okulu’nda görürüz. Ziya Bey Kütüphanesi’nin zemin kat pencereleri büyük ve yarım

daire şeklindeyken, birinci kat pencereleri küçük ve dikdörtgen olarak

düzenlenmiştir. Ayrıca Demircilik Atölyesinde ve Erkek Öğretmen Okulu’nda enleri

2,50 metreyi bulan büyüklükte pencerelerle karşılaşılır. Bu pencereler teğet kemerli

olup, yapıların koridorlarına düzenlenmişlerdir.

Giriş kapıları genelde basık kemerlidir. Ancak Jandarma Dairesi ve Sivas

İdadisi’nin girişleri yarım daire kemerlerle yapılırken, Göğüs Hastanesi’nin girişi

kesme taş söve ile yapılmış, basık kemerle taçlandırılmıştır.

Kapı ve pencerelerin kilit taşları da Göğüs Hastanesi’nde, Sivas İdadisi’nde

ve Ziya Bey Kütüphanesi’nde belirginleştirilmiştir.

Giriş kapıları yapılarda genelde aynı eksen üzerinde verilmiştir. Sivas

İdadisi, Hükümet Konağı ve Demircilik Atölyesi’nin girişleri yapıların ortalarına

verilmiştir. Jandarma Dairesi’nde de sekizgen kuledeki girişin kapatılmasıyla giriş

avluda kule girişinin eksenine alınmıştır.

4.4. Süsleme

Sivas’taki Geç Dönem Kamu Yapıları’nın cephelerinde süsleme daha çok

mimari elemanlarla yapılmışlardır. Sütunlar, balkonlar, merdivenler, silmeler,

saçaklar, pilastrlar, konsollar, külahlar, kilit taşları, pencere ve kemer sistemleri

cephelerde genelde dekoratif amaçla kullanılmışlardır. Mimari elemanlarla yapılan

süslemeler dışında söz konusu yapılarda taş, ahşap alçı, kalemişi ve madeni

süslemelere de yer verilmiştir.

Sivas İdadisi’ndeki pencerelerin altına silmelerle oluşturulan dikdörtgen

bölümlere düzenlenen baklava dilimleri ve kartuşlar, portalin yanındaki iki

mekanların pencereleri üzerindeki istiridye kabukları, “S ve C” kıvrımlı bitkisel

süslemeler, çiçek motifleri, ana giriş kapısının kilit taşının altındaki çiçek motifi

dikkati çeken taş süslemelerdir. Sanayi Mektebi dışarı taşırılan kolların girişleri

üzerindeki büyük basık kemerlerin kilit taşına yapılan gülbezekler ve ana giriş

kapısına düzenlenen sütunların kaidelerindeki istiridye kakukları, Ziya Bey

Kütüphanesi’ndeki kartuşlar, Jandarma Dairesi’nin kuzeydeki kör cephesi üzerine

yerleştirilen ve içlerinde çiçekler bulunan kartuşlar, Erkek Öğretmen Okulu’nun ön

cephesindeki birinci kat pencerelerinin üzengi seviyelerine yapılan ve ince bir sütun

başlığı hissi veren silmeler söz konusu yapılardaki diğer taş süslemelerdir.

Dönem yapılarında ahşap süsleme daha çok saçaklarda tavanlarda ve

merdiven bölümlerinde görülür. Ancak Sanayi Mektebi’nin ön cephesine ahşap

süsleme hakimdir. Avludaki ana giriş kapısının sütunları, sütunlarının üzerindeki

yivler, bitkisel süslemeler ve başlıklar, üçgen alınlık ve içerisine yapılan bitkisel

süslemeler, revak bölümündeki sütunlar, başlıkları ve kemer bölümündeki süslemeler

ön cephedeki ahşap süslemelerdir. Ayrıca arka cephede oluşturulan iki balkon ve

buradaki sütun ve kemerlerin, revak bölümü ile aynı özellikte düzenlendiği görülür.

Sivas İdadisi merdiven korkuluklarındaki ahşap süslemeler yapıldığı günden bugüne

sağlam bir şekilde gelen dönemin önemli örneğidir. Ayrıca merdiven çıkışlarına

düzenlenen çarkıfelek motifli tavan göbekleri ve buradaki sütunların kemerleri

üzerine de ahşap süslemeler yapılmıştır. Jandarma Dairesi sekizgen kulesinde ve

Göğüs Hastanesi’nin Sivas Odası’nda ahşap tavan göbeği bulunmaktadır. Hükümet

Konağı’nın saçakları ve elibelindeleri de yine ahşaptan yapılmıştır.

Sivas İdadisi’nin taç kapısındaki ve Ziya Bey Kütüphanesi’nin

pencerelerindeki madeni şebekeler orijinal halini muhafaza etmekle birlikte benzer

özellikte yapılmışlardır.

Jandarma Dairesi’nin birinci katında ve Sanayi Mektebi’nin bazı odalarında

duvarların tavana yakın bölümlerine sade alçı süslemelerin yapıldığını görülür.

Kalemişi süslemeleri bu dönem yapılarından sadece Sivas İdadisi’nde

görmekteyiz. Kongre Salonu ve Atatürk’ün Odası’nın duvarları ve tavanları boşluk

bırakmamacasına kalemişleriyle süslenmiştir. Odaların duvarlarına içlerine bitkisel

süslemeler yapılan panolar yapılmıştır. Özellikle Kongre Salonu’nun tavanının

ortasına bir perde motifi yapılmış, etrafı da küçük panolara bölünerek her bir panoda

farklı süslemeler oluşturulmuştur.

4.5. Restorasyonlar ve Koruma Sorunları

Sivas’taki kamu yapılarından Göğüs Hastanesi, Hükümet Konağı ve Sanayi

Mektebi Demircilik Atölyesi gibi yapılar büyük çaplı restorasyonlar geçirmiştir.

Gögüs Hastanesi’ne betonarme kolon ve kirişler yapılarak iç tefrişatı tamamen

değiştirilmiş, yapı oldukça sağlam ve kullanılabilir duruma getirilmiştir.

Sivas Hükümet Konağı’nın içteki ahşap tavan ve tabanlar ile duvarlarının

tamamı ve yapının ahşaptan yapılan ikinci katı geçirdiği yangında yok olmuştur.

Yangın sonrası 1975-81 yılları arasında yapılan restorasyonda yapının içi ve ikinci

katı tamamen betonarme sistemle yeniden yapılmıştır. Küçük odaları günün

koşullarına uyum sağlayacak şekilde genişletilmiş ve iç tefrişatı bakımından

özgünlüğünün kaybolmasına neden olunmuştur. Zemin ve birinci katları dış cephe

beden duvarları özgün halini korumaktadır. Sağlam durumda olan bu duvarların yükü

yapının içinin betonarme sistemle yapılmasıyla oldukça hafiflemiştir74. Yapı 2005

yılında da iç tefrişatıyla ilgili küçük çaplı bir restorasyon geçirmiştir.

Sivas İdadisi günümüze küçük çaplı onarımlarla sağlam bir şekilde

gelmiştir. Yapının açık avlusu 1945 yılında yapılan onarımda kırma çatıya,75 ahşap

merdivenleri de betonarme sisteme dönüştürülmüştür. Moloz taşla yapılan arka ve

yan cepheler sıvanmıştır. Cumhuriyetin temellerinin atılması gibi önemli bir olaya

tanıklık eden yapı aynı zamanda Sivas’ın ilk müze binasıdır. 1881 yılına kadar lise

olarak kullanılan yapı yapılan tadilatlarla 1990 yılında müze olarak hizmet vermeye

başlamıştır. Yapı günümüzde oldukça sağlam durumdadır.

Sivas Sanayi Mektebi restorasyona tabi tutulmamış bir yapı olarak

karşımıza çıkmaktadır. Ancak yapının arka cephesine yapılan eklemeler cephenin

özgün karakterini bozmuştur. Ayrıca arka cephenin sıva ve boyaları dökülmüş,

balkonların ahşap tabanları oldukça eskimiştir. Bodrum katın da kullanılmaması bu

bölümün bakımsız olmasına neden olmuştur. Arka cepheye yapılan eklemelerin

kaldırılması, balkonların ahşap tabanlarının değiştirilmesi ve bodrum katın faal hale 74 Bu bilgi Sivas Müze Müdürlüğü restorasyon raporundan alınmıştır. 75 Anonim, Kızılırmak Gazetesi, Sayı:431, Sivas, ( 13 Nisan 1945 tarihli yazı)

getirilmesi için yapının restorasyona tabi tutulması gerekmektedir. Ayrıca yapının

bodrum katının da kullanılacak şekilde işlev değiştirmesi yapının daha uzun süre

sağlam bir şekilde ayakta kalmasını sağlayacaktır.

Ziya Bey Kütüphanesi 1982-83 yılları arasında dükkan bölümü ve çatı

örtüsünün değiştirilmesi gibi onarımlara tabi tutulmuştur. Bunun dışında 2005

yılında geçirdiği restorasyonda da pencere kasalarının ve taban tahtalarının

yenilenmesi ve ısıtma sisteminin doğalgaza dönüştürülmesi gibi değişiklikler

yapılmıştır76. Yapı günümüzde özgün halini korumaktadır ve oldukça sağlam

durumdadır.

Sivas Jandarma Dairesi’nde 1992 yılında geçirdiği yangından sonra 1995

yılında restorasyon yapılmıştır. Bu restorasyonda yapının zemin katındaki mekanlar

genişletilmiş, moloz taşla yapılan avludaki cephelere kaplama kesme taşlar yapılmış

ve külah şeklinde bir çatıya sahip olan sekizgen kulenin çatısı pramidal bir çatıya

dönüştürülmüştür. Dış cephe itibariyle genel olarak özgün halini koruyan yapı

sağlam ve kullanılabilir durumdadır. Ancak yapının özellikle doğu cephesinin

yağmur ve kar sularına maruz kalmasıyla kirlenen duvarlarının temizlenmesi

gerekmektedir.

Sanayi Mektebi Demircilik Atölyesi 2005-2006 yılları arasında işlev

değiştirmesi sebebiyle büyük çaplı bir restorasyon geçirmiştir. Günümüzde de devam

eden restorasyonda yapının içi tamamen değiştirilmiş ve yapı betonarme sisteme

kavuşturulmuştur. Bununla birlikte yapının dışarı taşırılan kolları ve ortasındaki

küçük bir bölüm ikişer katlı olarak düzenlenmiştir. Yapı, dış cepheleri itibariyle

özgün halini korumaktadır. İçte betonarme sistemle sağlam bir şekilde yapılan yapı

Arkeoloji Müzesi olarak kullanılmaya başlanmasıyla da daha faydalı bir amaca

hizmet etmiş olacaktır.

Sivas Erkek Öğretmen Okulu 1965 yılında büyük bir onarım geçirmiştir.

Yapılan onarımda ahşap tavan ve tabanlar betonarme sisteme dönüştürülmüş, ön

cephedeki küçük balkon uygulamaları ve dışarı taşırılan kollardaki üçgen alınlıklar

kaldırılmış, arka cephedeki iki poligonal çıkmanın külah şeklindeki çatıları poligonal

çatı haline dönüştürülmüştür77. Yapı günümüzde oldukça sağlam durumdadır.

76 Kütüphane tanıtım broşüründen alınan bilgi 77 Bu bilgi Okul Müdürü Bahattin Işık’tan alınmıştır.

5. SONUÇ

“Sivas’taki Geç Dönem Kamu Yapıları” adlı çalışmanın kapsamına giren

1850–1916 yılları arasında inşa edilen kamu yapıları Osmanlı Geç Dönem

Mimarisi’nin taşradaki uygulamalarıdır. Osmanlı Mimarisi’nin 18. yüzyıl ile birlikte

Barok ve Ampir gibi batılı üsluplarda mimarlık ürünleri vermesi ve 20. yüzyıl

başlarında daha çok ideolojik bir üslup olarak tanımlanan Milli Mimarlık üslubunda

ürünler vermesi durumunu, özellikle 19. yüzyıl sonlarından itibaren Sivas’ta kamu

yapıları bazında görmemiz mümkündür.

Araştırma Geç Dönem Osmanlı Mimarisi’nde batılı üsluplarda verilen

mimarlık ürünlerinin yerini yavaş yavaş Milli Mimarlık Üslubu’ndaki örneklere

bıraktığı bir dönemde, yaklaşık 30 yıl içerisinde inşa edilen kamu yapılarına

yoğunlaşmıştır. Bu tarihlerin dışında kalan ve inşasını 19. yüzyılın ikinci yarısına

kadar indirgeyebildiğimiz Göğüs Hastanesi ise diğer kamu yapılarından biraz farklı,

sade ve özgün tasarımıyla dikkati çeker.

Sivas’taki kamu yapılarından Sivas İdadisi, Jandarma Dairesi ve Ziya Bey

Kütüphanesi Geç Dönem Osmanlı Mimarisi’nin genel özelliklerini bünyesinde

barındıran ve zengin cephe tasarımlarıyla dikkati çeken yapılardır. Jandarma Dairesi

aynı zamanda Eklektik özelliklerin bulunduğu Sivas’taki tek örnektir.

Erkek Öğretmen Okulu ve Sanayi Mektebi Demircilik Atölyesi kullanılan

malzemeleri, dışarı taşırılan kolları, poligonal çıkmaları, yatay ve düşeydeki

silmeleri, farklı kemer sistemlerine sahip çok sayıdaki pencereleri, hareketli

cepheleri, süslemeleri ve örtü şekilleriyle Milli Mimarlık Dönemi’nin başkent

anlayışındaki Sivas örnekleridir.

Sanayi Mektebi, inşa edildiği tarihten dolayı, Barok ve Ampir özelliklerinin

yanında Milli Mimarlık Dönemi Özelliklerini de bünyesinde barındırması açısından

Sivas’taki önemli bir örnektir. Milli Mimarlık Dönemi için erken bir tarih olarak

kabul edilebilecek 1902 yılında Sivas’ta bu üslupta bir yapının yapılması, başkentteki

sosyal ve kültürel gelişimin Sivas’a kısa sürede yansıdığını gösterir.

Hükümet Konağı üçlü girişiyle sade bir Ampir Üslup özelliğindeki bir

yapıyken sonradan yapılan çatı, saçaklar ve elibelindelerle Milli Mimarlık

Dönemi’nin özgün bir yapısı haline gelmiştir.

Göğüs Hastanesi ise diğer yapılardan biraz daha erken tarihli sade bir Barok

yapısı olarak yapılmıştır.

Mimari anlamda başkent üslubuna yakın örneklerin verildiği Sivas Kamu

Yapıları’nın bir diğer özelliği yapılış tarihleridir ki bu özellik Sivas İdadisi ve Sanayi

Mektebi düşünüldüğünde bu tür yapıların Osmanlı’da yapılmaya başladığı

zamanlarla Sivas yapılarının yapılış zamanlarının paralellik göstermesidir. Bununla

birlikte tek başına yapılan kütüphane yapısının pek görülmediği Osmanlı Geç

Dönemi’nde Sivas’ta böyle bir yapının yapılması şehrin o dönemki önemini gösteren

uygulamalardır.

Tanzimatın ilanıyla birlikte bütün Osmanlı topraklarında kamu yapılarının

inşası büyük bir hız kazanmıştır. İnşa edilen bu yapılar Geç Dönem Osmanlı

Mimarisi’nin genel özelliklerini bünyesinde barındırırlar. Bu çalışma ile 1850-1916

yılları arasında Sivas’ta inşa edilen kamu yapılarının döneminin özelliklerini en iyi

şekilde yansıttığı ve döneminin değerlendirilmesinde önemli katkılar sağlayacak

yapılar olduğu ortaya konmuştur.

KAYNAKÇA

Acun, H., “Sivas ve Çevresi Tarihi Eserlerinin Listesi ve Turistik Değeri”,

Vakıflar Dergisi, Sayı: XX, Ankara, 1988, s.182–220

Akurgal, Ekrem, "Ulusal Mimarlığın Yeniden Doğuşu", Mimaride Türk Milli Üslubu

Semineri 11–12 Haziran 1984, İstanbul, 1984, s.31–34

Alsaç, Üstün, " Türk Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Devrindeki Evrimi”,

Mimarlık, Sayı: 121–122. İstanbul, 1973, s. 12–25

Alsaç, Üstün, Türkiye’deki Mimarlık Düşüncesinin Cumhuriyet Dönemindeki

Evrimi, Trabzon, 1974

Alsaç, Üstün, "Cumhuriyet Döneminde Yayınlanan Mimarlık Dergileri", Çevre, Sayı:

1, İstanbul, 1979, s. 86–90

Anonim, Yurt Ansiklopedisi, Cilt: 9, İstanbul, 1993

Anonim, Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi, İstanbul, 2005

Anonim, "Cumhuriyetin On Senelik Sanat Hayatı", Mimar, Sayı: 9–10,

İstanbul, 1933, s. 263–264

Anonim, " Milli Mimari Meselesi ve Cereyanlar", Arkitekt, Sayı: 5–6, İstanbul,

1938, s. 95

Anonim, "Mimarlık ve Millicilik Davamız", Yapı, Sayı: 13, İstanbul, 1942, s. 13

Anonim, "Harp Sonrası Türk Mimarisi", Yapı, Sayı: 17, İstanbul, 1942, s. 3

Arel, A., Onsekizinci Yüzyıl İstanbul Mimarisi’nde Batılılaşma Süreci,

İstanbul, 1975

Arık, Oluş, "Bugünün Türkiye'sinde Milli Üslup Arayışı Hedefe Ulaşabilir mi ?",

Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri 11–12. Haziran 1984, İstanbul

1984, s. 15–22

Arseven C. E., Yeni Mimari, İstanbul, 1931

Arseven C. E., Türk Sanatı Tarihi, İstanbul, 1955–59

Asaf B., Türk Mimarisi ve Beynelmilel Vasıflar", Mimar, Sayı: 11–12, İstanbul,

1931, s. 366

Aslanoğlu, İnci, Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı, Ankara, 1980

Aslanoğlu, İnci, , " Sanat ve Mimarlıkta Art Nouveau Akımı", Yeni Boyut, Sayı: 3,

İstanbul, 1982, , s. 20–3

Aslanoğlu, İnci, “1930’lar Türk Mimarlığı’nda Batı Etkileri”, Bedrettin Cömert’e

Armağan, Ankara, 1980, s. 549–560

Aslanoğlu, İnci, "Birinci ve İkinci Milli Mimarlık Akımları Üzerine Düşünceler",

Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri 11–12 Haziran 1984, İstanbul,

1984, s. 41–51

Aslanoğlu, İnci, "1928–1946 Döneminde Yapılan Resmi Yapıların Mimarisinin

Değerlendirilmesi" Tarih İçinde Ankara, 1984, s. 281–288

Aslanoğlu, İnci, "1923–1950 Yılları Arasında Ankara'da Çalışan Yabancı Mimarlar",

Ankara Konuşmaları, Ankara, 1992, s. 118–127

Barışta, Örçün, "İstanbul Son İmparatorluk Dönemi Yapılarında Süs Kubbesi İle

Taçlandırılmış İskele Binaları", Vakıflar Dergisi, Sayı: 19, Ankara,

1985, s. 285–294

Başel, M., Sivas Bülteni, Sivas, 1935

Batur, Afife, "Cumhuriyet Döneminde Türk Mimarlığı", Cumhuriyet Dönemi

Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 5, Ankara, 1986, s. 1379-1423

Behçet-Bedrettin,

"Türk İnkılâp Mimarisi", Mimar, Sayı: 9–10, İstanbul, 1933, s. 265–6

Behçet-Bedrettin, Behçet-Bedrettin,

"Cumhuriyetin 10 Senelik Sanat Hayatı", Mimar, Sayı: 9–10, İstanbul,

1933, s. 263–4

“Mimarlıkta İnkılap”, Mimar, Sayı: 8, İstanbul, 1933, s. 245–247

Çağdaş, Haluk, “Sivas İdadisi”, Tarih ve Toplum, Sayı 90, İstanbul, 1990, s.30–33

Celal, B.O., "Büyük İnkılap Önünde Milli Mimari Meselesi", Mimar, Sayı: 6,

İstanbul, 1933, s. 163–4

Ceylan, O., Sur ve Kaleleri İle Tarihte Sivas, Sivas, 1988

Cezar, M., Sanatta Batıya Açılış ve Osman Hamdi, İstanbul, 1995

Çetintaş, Sedat, "İnkılap Mimarisi İsteriz" Yapı, Sayı: 5, İstanbul, 1942, s. 9

Demir, M., Türkiye Selçukluları ve Beylikler Devrinde Sivas Şehri, Sakarya,

2005, s. 14–19

Demirbel Y. R., "Prof. Mimar M. Vedat Tek", Arkitekt, Sayı: 9–10, İstanbul, 1941–42,

s. 231–233

Denel, S., Batılılaşma Sürecinde İstanbul’da Tasarım ve Dış Mekanlarda

Değişim ve Nedenleri, Ankara, 1982

Denizli, H., Sivas Tarihi ve Anıtları, Sivas, (Tarihsiz)

Denizli, H., Sivas, Sivas, 2002

Duymaz, A., II.Abdülhamid Dönemi İmar Faaliyetleri, Isparta, 2003. (S.D.Ü.

Şevki, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi)

Eldem, S. H., "Milli mimari Meselesi", Arkitekt, Sayı: 9–10, İstanbul, 1939, s. 220–

223

Eldem, S. H., "Milli ve Yerli Mimari Davamız" Mimarlık, Sayı: 4, İstanbul, 1944, s. 2–8

Eldem, S. H., "Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı" Mimarlık, 1973/11–12, s. 5–12

Eldem, S. H., "50 Yıllık Cumhuriyet Mimarlığı", Mimarlık, Sayı: 121–122, İstanbul,

1973, s. 5–11

Eldem, S. H.,

Emin, S.,

" Son 120 Sene İçinde Türk Mimarisinde Millilik ve Rejionalizm

Araştırmaları", Mimaride Türk Milli Üslubu Semineri 11–12.

Haziran 1984, İstanbul 1984, s. 53–59

“İlk Mektep Projesi”, Mimar, Sayı: 12, İstanbul, 1933, s. 385–386

Erdil K., Sivas Rehberi, Sivas, 1953

Fırat, N., İnci,

Fırat, N., İnci, Fırat, N., İnci,

"Arif Hikmet Koyunoğlu", Kültür Ve Sanat, 1990, Sayı: 8, s. 44–48

1900–1930 Yılları Arasında Konya’da Türk Mimarisi, Ankara, 1996,

(A. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi.

Ankara’da Cumhuriyet Dönemi Mimarisinden İki Örnek

Etnografya Müzesi Ve Eski Türk Ocağı Binası, Ankara, 1998

Gündüz Ö., "Arif Hikmet Koyunoğlu ve Yaşamı", Mimarlık, Sayı: 181, Ankara,

1982, , s. 5–7

İleri S. Nuri, "Mimarlığımızda M. Vedat Zamanı", Yapı, İstanbul, 1942, Sayı: 15, s.

14–15

Karaman, F., Salname-i Vilayet-i Sivas 1308 (1890), İstanbul, 2001

Kodaman, B.,

Kortan Enis,

Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara, 1991, s. 183-84

Türkiye’de Mimarlık Hareketleri ve Eleştirisi 1950–1960, Ankara

1971

Koyunoğlu, A.

Hikmet,

"Eski Türk Ocakları Merkez Binasının İnşaatına Ait Anılarım",

Kültür ve Sanat, Sayı: 5, İstanbul, 1977, s. 147–52

Kodaman, B., Abdülhamid Dönemi Eğitim Sistemi, Ankara, 1991

Kuban, Doğan, Türk Barok Mimarisi Hakkında Bir Deneme, İstanbul, 1954

Kuban, Doğan, "Çağdaş Kültürde Ulusal Üslup Nedir? Ne Değildir?", Mimaride

Türk Milli Üslubu Semineri 11–12. Haziran1984, İstanbul,

1984, s. 7–13

Kuban, Doğan, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt: 6, İstanbul, 1994, s.

339–340

Kulaksızoğlu,

E.,

"Mimarlığımız”, Mimarlık, 1963/6, s. 1–4

Kuran,

Abdullah,

“Yakın Çağ Türk Mimarisi Üzerine Bir Çalışma”, Milletlerarası

I. Türk Sanatları Kongresi, Ankara 19–24.Ekim 1959, Ankara

1959, s. 270–76

Kuran

Abdullah,

"XX. Yüzyılda Batı Mimarisi İle Türk Mimarisinin Gelişmesi

Hususunda Mukayeseli Bir Çalışma" Türk Sanatı Tarihi

Araştırma ve İncelemeleri, Sayı:1, İstanbul, 1963, s. 415–422

Kuran,

Abdullah,

"Türk Mimarisinde Çeşitli Üsluplar Üzerine Görüşler" Mimaride

Türk Milli Üslubu Semineri 11–12 Haziran 1984, İstanbul, 1984,

s. 61–5

Kuran,

Abdullah,

"Mimarlıkta Yeni Türk Üslubu ve Osman Hamdi Bey", 1. Osman

Hamdi Bey Kongresi Bildirileri 2–5. Ekim1990, İstanbul 1992, s.

113–7

Mahiroğulları,

A.,

Seyyahların Gözüyle Sivas, İstanbul, 2001

Mortaş Abidin, “Modern Türk Mimarisi", Arkitekt, Sayı: 5–6, İstanbul, 1941, s.

115–116

Orhun, H.,

Ortaylı, İ.,

Meşhur Valiler, Ankara, 1969

“Osmanlı’dan Bugüne Hükümet Konakları”, Mimarlık, Sayı: 203,

İstanbul, 1984, s. 5-15

Öz, Tahsin, "Türk Mimari Tarihi Neden Yazılmıyor" Arkitekt, Sayı: 1–2,

İstanbul, 1945, s. 3–4

Özgün, S.,

Özgün, Selda,

Özgüven, B.,

Denizli Kamu Yapıları (1876-1940), Konya, 2000, s. 128

(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi)

1839-1940 Yılları Arasında Ege Bölgesi Okul Binalarında Cephe,

Konya, 2006, ( S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış

Doktora Tezi)

“İdadi Binaları”, Tarih ve Toplum, Sayı: 82, İstanbul, 1990, s. 43-48

Özkan, Süha, "Mimar Vedat Tek ( 1873–1942)", Mimarlık, Sayı: 11–12, İstanbul,

1973, s. 45–51

Sakaoğlu, N., “Galatasaray Lisesi”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt:

Saner, T.,

3, İstanbul, 1994, s. 369-371

19. Yüzyıl İstanbul Mimarlığında Oryantalizm, İstanbul, 1998

Sayar, Zeki, "Devlet Yapılanın Bugünkü Durumu", Arkitekt, Sayı: 15, İstanbul,

1946, s. 249–50

Selah, Z., "Mektep Binalarında Estetik", Mimar, Sayı: 8, İstanbul, 1931, s. 254

Sözen, Metin, vd., Türk Mimarisinin Gelişimi ve Mimar Sinan, Ankara, 1975

Sözen, Metin, "II. Meşrutiyet Sonrası Gelişmeler ve I. Ulusal Mimarlık Akımı", VIII.

Türk Tarih Kongresi Bildiri Özetleri, Ankara, 1976, s. 124–5

Sözen, Metin, Tarihsel Gelişim İçinde Türk Sanatı, İstanbul, 1983

Sözen, Metin, Cumhuriyet Dönemi Türk Mimarlığı, Ankara, 1984

Sözen, Metin, "Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi ve Mimarları", Mimaride

Türk Millî Üslubu Semineri 11–12 Haziran 1984, İstanbul, 1984,

s.35–39

Sözen, Metin, "Cumhuriyet Dönemi Mimarlığı", İslam Mimari Mirasını Koruma

Konferansı Bildirileri 22–26 Nisan 1985, İstanbul, 1987, s. 219–20

Sözen, Metin,

Tapan, Mete,

50 yılın Türk Mimarisi, İstanbul, 1973

Sözen, Metin,

Dülgerler, O.

N.,

"Birinci Ulusal Mimarlık Döneminin Önemli Bir Yapısı: Konya’da

Sanayi Mektebi", Doğumunun Yüzüncü Yılında Atatürk'e

Armağan, İstanbul, 1981, s. 437–460

Tek, Y.R., "Mehmet Vedat ve Milli Mimari", Yapı, İstanbul, 1942/14, s. 10–8

Tekeli, İlhan,

İlkin, Selim,

Mimar Kemalettin’in Yazdıkları, Ankara, 1997

Törnük, M. “Tarihi Jandarma Binası”, Hayat Ağacı, Sayı: 2, Sivas, 2005, s. 78–79

Tuncer, O.

Cezmi,

"Mimaride Türk Milli Üslubu İlkeleri", Mimaride Türk Milli Üslubu

Semineri 11–12. Haziran 1984, İstanbul, 1984, s. 67–105

Ural, Soner, "Türkiye'nin Sosyal Ekonomisi ve Mimarlık 1923–1960", Mimarlık,

1974/1, s. 5–24

Üçer, M., “Binası ve Tarihçesi İle Çevre Kültür Sanat Evi”, Hayat Ağacı, Sayı:

2, Sivas, 2005, , s. 73–77

Üçer, M.,

“Mustafa Kemal Paşa’nın Odası”, Hayat Ağacı, Sayı:3, Sivas, 2005,

s. 29–31

Yavuz,

Yıldırım,

"Cumhuriyet Dönemi Ankara'sında Mimari Biçim Endişesi"

Mimarlık, , Sayı: 121–122, İstanbul, 1973, s. 26–44

Yavuz, Yıldırım,

"İkinci Meşrutiyet Döneminde Ulusal Mimari Üzerindeki Batı Etkileri

(1908–918)", ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, Ankara, 1976/2,

Sayı: l, s. 9–34

Yavuz, Yıldırım, Mimar Kemalettin ve Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi, Ankara, 1981

Yavuz, Yıldırım, "Mimar Kemalettin Bey (1870–1927)", ODTÜ Mimarlık Fakültesi

Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 1, Ankara,1976, s. 9–34

Yavuz, Yıldırım, “Kemalettin Bey’in Ulusal Mimarlık Alanındaki Katkıları”, Sanat

Dünyamız, Sayı: 45, İstanbul, 1991, s. 36–44

Yavuz, Yıldırım, "Ankara Cumhuriyet Dönemi Mimarisi" Ankara Konuşmaları, Ankara,

1992, s. 96–107

Yıldıran, N.,

İstanbul’da II. Abdülhamid Dönemi (1876-1908) Mimarisi,

İstanbul, 1989, (M.S.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış

Doktora Tezi)

ÇİZİM LİSTESİ

Sivas Kamu Yapılarını Gösteren İmar Haritası

Çizim 1. Göğüs Hastanesi Zemin Kat Planı

Çizim 2. Göğüs Hastanesi Birinci Kat Planı

Çizim 3. Göğüs Hastanesi İkinci Kat Planı

Çizim 4. Göğüs Hastanesi Üçüncü Kat Planı

Çizim 5. Göğüs Hastanesi Çatı Planı

Çizim 6. Göğüs Hastanesi Batı Cephe Görünüşü

Çizim 7. Göğüs Hastanesi Kuzey Cephe Görünüşü

Çizim 8. Göğüs Hastanesi Güney Cephe Görünüşü

Çizim 9. Göğüs Hastanesi Doğu Cephe Görünüşü

Çizim 10. Sivas Hükümet Konağı Bodrum Kat Planı

Çizim 11. Sivas Hükümet Konağı Zemin Kat Planı

Çizim 12. Sivas Hükümet Konağı Birinci Kat Planı

Çizim 13. Sivas Hükümet Konağı İkinci Kat Planı

Çizim 14. Sivas Hükümet Konağı Çatı Planı

Çizim 15. Sivas Hükümet Konağı Güney Cephe Görünüşü

Çizim 16. Sivas Hükümet Konağı Doğu Cephe Görünüşü

Çizim 17. Sivas Hükümet Konağı Batı Cephe Görünüşü

Çizim 18. Sivas Hükümet Konağı Kuzey Cephe Görünüşü

Çizim 19. Sivas İdadisi Zemin Kat Planı

Çizim 20. Sivas İdadisi Birinci Kat Planı

Çizim 21. Sivas İdadisi Çatı Planı Cephe

Çizim 22. Sivas İdadisi Kuzeybatı Cephe Görünüşü

Çizim 23. Sivas İdadisi Güneybatı Cephe Görünüşü

Çizim 24. Sivas İdadisi Kuzeydoğu Cephe Görünüşü

Çizim 25. Sivas İdadisi Güneydoğu Cephe Görünüşü

Çizim 26. Sivas Sanayi Mektebi Bodrum Kat Planı

Çizim 27. Sivas Sanayi Mektebi Zemin Kat Planı

Çizim 28. Sivas Sanayi Mektebi Çatı Planı

Çizim 29. Sivas Sanayi Mektebi Batı Cephe Görünüşü

Çizim 30. Sivas Sanayi Mektebi Kuzey Cephe Görünüşü

Çizim 31. Sivas Sanayi Mektebi Güney Cephe Görünüşü

Çizim 32. Sivas Sanayi Mektebi Doğu Cephe Görünüşü

Çizim 33. Ziya Bey Kütüphanesi Zemin Kat Planı

Çizim 34. Ziya Bey Kütüphanesi I-I Kesiti

Çizim 35. Ziya Bey Kütüphanesi 2-2 Kesiti

Çizim 36. Ziya Bey Kütüphanesi Doğu Cephe Görünüşü

Çizim 37. Ziya Bey Kütüphanesi Güney Cephe Görünüşü

Çizim 38. Ziya Bey Kütüphanesi Batı Cephe Görünüşü

Çizim 39. Ziya Bey Kütüphanesi Zemin Kat Tavan Planı

Çizim 40. Ziya Bey Kütüphanesi Birinci Kat Tavan Planı

Çizim 41. Ziya Bey Kütüphanesi Birinci Kat Penceresi

Çizim 42. Ziya Bey Kütüphanesi Detaylar

Çizim 43. Sivas Jandarma Dairesi Zemin Kat Planı

Çizim 44. Sivas Jandarma Dairesi Birinci Kat Planı

Çizim 45. Sivas Jandarma Dairesi İkinci Kat Planı

Çizim 46. Sivas Jandarma Dairesi Doğu Cephe Görünüşü

Çizim 47. Sivas Jandarma Dairesi Güney Cephe Görünüşü

Çizim 48. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Bodrum Kat Planı

Çizim 49. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Zemin Kat Planı

Çizim 50. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Birinci Kat Planı

Çizim 51. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Çatı Planı

Çizim 52. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Batı Cephe Görünüşü

Çizim 53. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Doğu Cephe Görünüşü

Çizim 54. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Güney Cephe Görünüşü

Çizim 55. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Kuzey Cephe Görünüşü

Çizim 56. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Zemin Kat Planı

Çizim 57. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Birinci Kat Planı

Çizim 58. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Çatı Planı

Çizim 59. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Batı Cephe Görünüşü

Çizim 60. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Güney Cephe Görünüş

Çizim 61. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Kuzey Cephe Görünüşü

Çizim 62. Sivas Erkek Öğretmen Okulu doğu Cephe Görünüşü

RESİM LİSTESİ

Resim 1. Göğüs Hastanesi’nin Eski Bir Fotoğrafı Doğu Cephe

Resim 2. Göğüs Hastanesi’nin Eski Bir Fotoğrafı Batı Cephe

Resim 3. Göğüs Hastanesi Kuzeybatıdan Görünüşü

Resim 4. Göğüs Hastanesi Doğu Cephe

Resim 5. Göğüs Hastanesi Doğu Cephedeki Kule

Resim 6. Göğüs Hastanesi Batı Cephedeki Girişin Üzerindeki Balkon

Resim 7. Göğüs Hastanesi Güneybatıdan Görünüşü

Resim 8. Göğüs Hastanesi Birinci Kat Koridoru

Resim 9. Göğüs Hastanesi’ndeki Sivas Odası’ndan Görünüş

Resim 10. Göğüs Hastanesi’ndeki Sivas Odası’ndan Görünüş

Resim 11. Göğüs Hastanesi Sivas Odası’ndaki Tavan Göbeği

Resim 12. Sivas Hükümet Konağı Eski Bir Fotoğrafı Hükümet Meydanı’ndan

Görünüş

Resim 13. Sivas Hükümet Konağı İstasyon Caddesinden Görünüşü (1930’lar)

Resim 14. Sivas Hükümet Konağı Jandarma Dairesi’nden Görünüşü

Resim 15. Sivas Hükümet Konağı Güney Cephe

Resim 16. Sivas Hükümet Konağı Batı Cephe

Resim 17. Sivas Hükümet Konağı Kuzey Cephe

Resim 18. Sivas Hükümet Konağı Kuzeydoğu Cephe

Resim 19. Sivas Hükümet Konağı Doğu Cephe

Resim 20. Sivas Hükümet Konağı Birinci Kat Koridoru

Resim 21. Sivas Hükümet Konağı Tanıtım Panoları Bölümü

Resim 22. Sivas İdadisi Eski Bir Fotoğrafı

Resim 23. Sivas İdadisi (Karşıda Hükümet Konağı, Solda Jandarma Dairesi

Görünmekte)

Resim 24. Sivas İdadisi Güneydoğu Cephe

Resim 25. Sivas İdadisi Kuzeybatı Cephe

Resim 26. Sivas İdadisi Güneybatı Cephe

Resim 27. Sivas İdadisi Güneyden Görünüşü

Resim 28. Sivas İdadisi Güneydoğu Cephedeki Merdiven Bölümü ve Balkon

Resim 29. Sivas İdadisi Portalin Arkasındaki Mekanlardan Biri

Resim 30. Sivas İdadisi Portali

Resim 31.Sivas İdadisi Süslemelerden Ayrıntı

Resim 32. Sivas İdadisi Ana Giriş Kapısı

Resim 33. Sivas İdadisi Birinci Kat Pencereleri

Resim 34. Sivas İdadisi’ndeki Sivas Odası

Resim 35. Sivas İdadisi Avlusu (Halı Teşhir Salonu)

Resim 36. Sivas İdadisi Kitabesi

Resim 37. Sivas İdadisi Zemin Kat Koridoru

Resim 38. Sivas İdadisi Kongre Salonu

Resim 39. Sivas İdadisi Kongre Salonu’ndaki kalemişi süslemeler

Resim 40. Sivas İdadisi Atatürk’ün Odası

Resim 41. Sivas İdadisi Koridordaki Tavan Göbeği

Resim 42. Sivas İdadisi Merdivenlerin Girişindeki Sütunlar ve Kemerleri

Resim 43. Sivas İdadisi Merdiven Korkuluklarındaki Süslemelerden Ayrıntı

Resim 44. Sivas İdadisi Ana Giriş Kapısı Kemerinin Kilit Taşındaki Süsleme

Resim 45. Sivas Sanayi Mektebi Eski Bir Fotoğrafı

Resim 46. Sivas Sanayi Mektebi Batı Cephe

Resim 47. Sivas Sanayi Mektebi Doğu Cephe

Resim 48. Sivas Sanayi Mektebi Doğu Cephe

Resim 49. Sivas Sanayi Mektebi Doğu Cephedeki Balkon

Resim 50. Sivas Sanayi Mektebi Batı Cephedeki Dışarı Taşırılan Kolların Giriş

Bölümleri

Resim 51. Sivas Sanayi Mektebi Giriş Bölümünden Ayrıntı

Resim 52. Sivas Sanayi Mektebi Avludaki Ana Giriş Kapısı ve Üzerindeki Üçgen Alınlık

Resim 53. Sivas Sanayi Mektebi Üçgen Alınlık Üzerindeki Süslemeler ve Kitabelik

Bölümü

Resim 54. Sivas Sanayi Mektebi Giriş Bölümündeki Sütunların Başlıkları

Resim 55. Sivas Sanayi Mektebi Giriş Bölümündeki Merdivenlerden Ayrıntı

Resim 56. Sivas Sanayi Mektebi Revakların Üstündeki Süslemelerden Ayrıntı

Resim 57. Sivas Sanayi Mektebi Giriş Bölümü Sütunları Üzerindeki Yivler ve Bitkisel

Süslemeler

Resim 58. Sivas Sanayi Mektebi Giriş Bölümü Sütunlarının Kaideleri

Resim 59. Sivas Sanayi Mektebi Revak Bölümü

Resim 60. Sivas Sanayi Mektebi Giriş Kapısı

Resim 61. Sivas Sanayi Mektebi Kitabesi

Resim 62. Sivas Sanayi Mektebi Tavan Süslemesi

Resim 63. Sivas Sanayi Mektebi Güneydoğudaki Odanın Tavanı ve Alçı süslemesi

Resim 64. Sivas Sanayi Mektebi Bodrum Katı

Resim 65. Ziya Bey Kütüphanesi Eski Bir Fotoğrafı

Resim 66. Ziya Bey Kütüphanesi 1906 Yılında Çekilmiş Bir Fotoğrafı (İnşaat Halinde)

Resim 67. Ziya Bey Kütüphanesi Güneydoğudan görünüşü

Resim 68. Ziya Bey Kütüphanesi Güney Cephe

Resim 69. Ziya Bey Kütüphanesi Zemin Kat Penceresi

Resim 70. Ziya Bey Kütüphanesi Giriş Kapısı ve Konsollar

Resim 71. Ziya Bey Kütüphanesi Güney Cephedeki Çeşme

Resim 72. Ziya Bey Kütüphanesi Balkon Kapısı ve Üzerindeki Üçgen Alınlık

Resim 73. Ziya Bey Kütüphanesi Birinci Kat Penceresi

Resim 74. Ziya Bey Kütüphanesi Zemin Kat Mekân ve Geçişleri

Resim 75. Ziya Bey Kütüphanesi Zemin Kat Giriş Holü ve Merdivenler

Resim 76. Ziya Bey Kütüphanesi Birinci Kat Holü ve Merdivenler

Resim 77. Ziya Bey Kütüphanesi Birinci Kat Okuma Salonu.

Resim 78. Sivas Jandarma Dairesi Eski Bir Fotoğrafı

Resim 79. Sivas Jandarma Dairesi Eski Bir Fotoğrafı

Resim 80. Sivas Jandarma Dairesi Güneydoğudan Görünüş

Resim 81. Sivas Jandarma Dairesi Hükümet Konağından Görünüşü Doğu Cephe

Resim 82. Sivas Jandarma Dairesi Güney Cephe

Resim 83. Sivas Jandarma Dairesi Sekizgen Kulesi

Resim 84. Sivas Jandarma Dairesi İptal Edilen Giriş Kapılarından Birisi

Resim 85. Sivas Jandarma Dairesi Dilimli Atnalı Kemerine Sahip Penceresi

Resim 86. Sivas Jandarma Dairesi Dış Cephe Pencereleri

Resim 87. Sivas Jandarma Dairesi Avludan Görünüşü

Resim 88. Sivas Jandarma Dairesi Avludan Kuzey Cephenin Görünüşü

Resim 89. Sivas Jandarma Dairesi Avlu cephesindeki Pencerelerden Ayrıntı

Resim 90. Sivas Jandarma Dairesi Kuzey Duvarının Üzerindeki Süslemeler

Resim 91. Sivas Jandarma Dairesi Zemin Kat İç Mekânı

Resim 92. Sivas Jandarma Dairesi Kulenin Kuzeybatısındaki Holde Birinci Kata Açılan

Merdivenler

Resim 93. Sivas Jandarma Dairesi Birinci Kat Holünün Tavanı ve Alçı Süslemeleri

Resim 94. Sivas Jandarma Dairesi Birinci Kat Holüne Açılan Çift Yönlü Merdivenler

Resim 95. Sivas Jandarma Dairesi Sekizgen Kulenin Birinci Kattaki Tavan Göbeği

Resim 96. Sivas Jandarma Dairesi İkinci Kattaki Hol

Resim 97. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Eski Bir Fotoğrafı

Resim 98. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Batı Cephe

Resim 99. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Kuzeybatıdan Görünüş

Resim 100. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Kuzey Cephe Giriş Bölümü

Resim 101. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Güney Cephe

Resim 102. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Kuzey Cephe

Resim 103. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Kuzey Cephedeki Dışarı Taşırılan

Bölüm

Resim 104. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Sınıfları

Resim 105. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Sınıfları

Resim 106. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Sınıfları

Resim 107. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Sınıfları

Resim 108. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Pencere ve Pencere Silmelerinden

Ayrıntı

Resim 109. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Eski Bir Fotoğrafı

Resim 110. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Batı Cephesi

Resim 111. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Güney Cephe

Resim 112. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Doğu Cephe

Resim 113. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Kuzeydoğudan Görünüş

Resim 114. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Avludan Dışarı Taşırılan Bölümün Görünüşü

Resim 115. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Giriş Kapısı

Resim 116. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Giriş Cephesindeki Büyük Pencereler

Resim 117. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Zemin Kat Pencereleri

Resim 118. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Birinci Kat Pencereleri

Resim 119. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Giriş Cephesi Birinci Kat Pencereleri

Resim 120. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Sekizgen Kuleden Ayrıntı

Resim 121. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Birinci Kattaki Koridor

Resim 122. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Zemin Kat Sınıfının Görünüşü

Resim 123. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Birinci Kat Sınıfının Görünüşü

Resim 124. Halil Rıfat Paşa

Resim 125. Reşit Akif Paşa

Resim 126. Vali Muammer Bey

ÇİZİMLERİN DÜZELTMELERİ

Sivas Göğüs Hastanesi’nde zemin, birinci ve ikinci katlardaki

merdivenlerle, kapılar ve kapı genişlikleri düzeltilmiştir.

Sivas Hükümet Konağı’nın restorasyon projesindeki merdivenlerin

koridorun kenarlarına alınıp ortaya asansör düzenlenmesi uygulamalarını restorasyon

sırasında yapılmadığı ve dış cephelerde ikinci kat pencerelerinin niş kuşatma

kemerine sahip olmadığından dolayı bu bölümler restorasyon projesinde yapının

günümüzdeki durumuna göre değiştirilmiştir.

Resim 1. Göğüs Hastanesi’nin Eski Bir Fotoğrafı Doğu Cephe Erdal Çetinkaya Koleksiyonu

Resim 2. Göğüs Hastanesi’nin Eski Bir Fotoğrafı Batı Cephe SivasAtatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 3. Göğüs Hastanesi Kuzeybatıdan Görünüş

Resim 4. Göğüs Hastanesi Doğu Cephe Resim 5. Göğüs Hastanesi Doğu . Cephedeki Poligonal Çıkma

Resim 6. Göğüs Hastanesi Ana Girişin Üzerindeki Balkon

Resim 7. Göğüs Hastanesi Güneybatıdan Görünüşü

Resim 8. Göğüs Hastanesi Birinci Kat Koridoru

Resim 9. Göğüs Hastanesi’ndeki Sivas Odası’ndan Görünüş

Resim 10. Göğüs Hastanesi’ndeki Sivas Odası’ndan Görünüş

Resim 11. Göğüs Hastanesi Sivas Odası’ndaki Tavan Göbeği

Resim 12. Sivas Hükümet Konağı Eski Bir Fotoğrafı Hükümet Meydanı’ndan Görünüş Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 13. Sivas Hükümet Konağı İstasyon Caddesinden Görünüşü (1930’lar) Erdal Çetinkaya Koleksiyonu

Resim 14. Sivas Hükümet Konağı Jandarma Dairesi’nden Görünüşü

Resim 15. Sivas Hükümet Konağı Güney Cephe

Resim 16. Sivas Hükümet Konağı Batı Cephe

Resim 17. Sivas Hükümet Konağı Kuzey Cephe

Resim 18. Sivas Hükümet Konağı Kuzeydoğu Cephe

Resim 19. Sivas Hükümet Konağı Doğu Cephe

Resim 20. Sivas Hükümet Konağı Birinci Kat Koridoru

Resim 21. Sivas Hükümet Konağı Tanıtım Panoları Bölümü

Resim 22. Sivas İdadisi Eski Bir Fotoğrafı Erdal Çetinkaya Koleksiyonu

Resim 23. Sivas İdadisi (Karşıda Hükümet Konağı, Solda Jandarma Dairesi Görünmekte) Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 24. Sivas İdadisi Güneydoğu Cephe Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 25. Sivas İdadisi Kuzeybatı Cephe

Resim 26. Sivas İdadisi Güneybatı Cephe

Resim 27. Sivas İdadisi Güneyden Görünüşü

Resim 28. Sivas İdadisi Güneydoğu Cephedeki Merdiven Bölümü ve Balkon

Resim 29. Sivas İdadisi Portalin Resim 30. Sivas İdadisi Bahçe Kapısı Arkasındaki Mekanlardan Biri

Resim 31.Sivas İdadisi Süslemelerden Ayrıntı

Resim 32. Sivas İdadisi Ana Giriş Kapısı Resim 33. Sivas İdadisi Birinci Kat . Pencereleri

Resim 34. Sivas İdadisi’nde Sivas Odası Olarak Düzenlenen Bölüm

Resim 35. Sivas İdadisi Avlusu (Halı Teşhir Salonu)

Resim 36. Sivas İdadisi Kitabesi

Resim 37. Sivas İdadisi Zemin Kat Koridoru

Resim 38. Sivas İdadisi Kongre Salonu

Resim 39. Sivas İdadisi Atatürk’ün Odası Resim 40. Sivas İdadisi Kongre Salonu’ndaki Kalemişi Süslemelerden Ayrıntı

Resim 41. Sivas İdadisi Merdiven Çıkışlarına Düzenlenen Tavan Göbeği

Resim 42. Sivas İdadisi Merdivenlerin Girişindeki Ahşap Sütunlar ve Kemerleri

Resim 43. Sivas İdadisi Merdiven Korkuluklarındaki Süslemelerden Ayrıntı

Resim 44. Sivas İdadisi Ana Giriş Kapısı Kemerinin Kilit Taşındaki Süsleme

Resim 45. Sivas Sanayi Mektebi Eski Bir Fotoğrafı Erdal Çetinkaya Koleksiyonu

Resim 46. Sivas Sanayi Mektebi Batı Cephe

Resim 47. Sivas Sanayi Mektebi Doğu Cephe

Resim 48. Sivas Sanayi Mektebi Doğu Cephe

Resim 49. Sivas Sanayi Mektebi Doğu Cephedeki Balkon

Resim 50. Sivas Sanayi Mektebi Batı Cephedeki Dışarı Taşırılan Kolların Giriş Bölümleri

Resim 51. Sivas Sanayi Mektebi Giriş Resim 52. Sivas Sanayi Mektebi Avludaki Bölümünden Ayrıntı Ana Giriş Kapısı ve Üzerindeki Üçgen Alınlık

Resim 53. Sivas Sanayi Mektebi Üçgen Alınlık Resim 54. Sivas Sanayi Mektebi Giriş Üzerindeki Süslemeler ve Kitabelik Bölümü Bölümündeki Sütunların Başlıkları

Resim 55. Sivas Sanayi Mektebi Giriş Resim 56. Sivas Sanayi Mektebi Revak Bölümündeki Merdivenlerden Ayrıntı Bölümündeki Süslemelerden Ayrıntı

Resim 57. Sivas Sanayi Mektebi Giriş Bölümü Resim 58. Sivas Sanayi Mektebi Giriş Sütunları Üzerindeki Yivler ve Bitkisel Bölümü Sütunlarının Kaideleri Süslemeler

Resim 59. Sivas Sanayi Mektebi Revak Bölümü

Resim 60. Sivas Sanayi Mektebi Giriş Kapısı

Resim 61. Sivas Sanayi Mektebi Kitabesi

Resim 62. Sivas Sanayi Mektebi Tavan Süslemesi

Resim 63. Sivas Sanayi Mektebi Güneydoğudaki Odanın Tavanı ve Alçı süslemesi

Resim 64. Sivas Sanayi Mektebi Bodrum Katı

Resim 65. Ziya Bey Kütüphanesi Eski Bir Fotoğrafı Erdal Çetinkaya Kolaksiyonu

Resim 65. Ziya Bey Kütüphanesi Eski Bir Fotoğrafı Erdal Çetinkaya Kolaksiyonu

Resim 67. Ziya Bey Kütüphanesi Güneydoğudan görünüşü

Resim 68. Ziya Bey Kütüphanesi Güney Cephe

Resim 69. Ziya Bey Kütüphanesi Zemin Kat Resim 70. Ziya Bey Kütüphanesi Giriş Penceresi Kapısı ve Konsollar

Resim 71. Ziya Bey Kütüphanesi Güney Resim 72. Ziya Bey Kütüphanesi Balkon Cephedeki Çeşme Kapısı ve Üzerindeki Üçgen Alınlık

Resim 73. Ziya Bey Kütüphanesi Birinci Kat Resim 74. Ziya Bey Kütüphanesi Zemin Penceresi Kattaki Okuma Salonları ve Geçişleri

Resim 75. Ziya Bey Kütüphanesi Zemin Kat Resim 76. Ziya Bey Kütüphanesi Birinci Kat Giriş Holü ve Merdivenler Holü ve Merdivenler

Resim 77. Ziya Bey Kütüphanesi Birinci Kat Okuma Salonu

Resim 78. Sivas Jandarma Dairesi Eski Bir Fotoğrafı Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 79. Sivas Jandarma Dairesi Eski Bir Fotoğrafı Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 80. Sivas Jandarma Dairesi Güneydoğudan Görünüş

Resim 81. Sivas Jandarma Dairesi Hükümet Konağından Görünüşü Doğu Cephe

Resim 82. Sivas Jandarma Dairesi Güney Cephe

Resim 83. Sivas Jandarma Dairesi Sekizgen Resim 84. Sivas Jandarma Dairesi İptal Kulesi Edilen Giriş Kapılarından Birisi

Resim 85. Sivas Jandarma Dairesi Dilimli Resim 86. Sivas Jandarma Dairesi Dış Cephe Atnalı Kemerine Sahip Penceresi Pencereleri

Resim 87. Sivas Jandarma Dairesi Avludan Görünüşü

Resim 88. Sivas Jandarma Dairesi Avludan Kuzey Cephenin Görünüşü

Resim 89. Sivas Jandarma Dairesi Avlu cephesindeki Pencerelerden Ayrıntı

Resim 90. Sivas Jandarma Dairesi Kuzey Duvarının Üzerindeki Süslemeler

Resim 91. Sivas Jandarma Dairesi Zemin Kat İç Mekanlarından Biri

Resim 92. Sivas Jandarma Dairesi Kulenin Resim 93. Sivas Jandarma Dairesi Birinci Kuzeybatısındaki Holde Birinci Kat Kat Holünün Tavanı ve Alçı Süslemeleri Sahanlığına Açılın Merdivenler

Resim 94. Sivas Jandarma Dairesi Birinci Kat Holüne Açılan Çift Yönlü Merdivenler

Resim 95. Sivas Jandarma Dairesi Sekizgen Kulenin Birinci Kattaki Tavan Göbeği

Resim 96. Sivas Jandarma Dairesi İkinci Kattaki Hol

Resim 97. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Eski Bir Fotoğrafı Erdal Çeinkaya Kolaksiyonu

Resim 98. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Batı Cephe . Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 99. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Kuzeybatıdan Görünüş Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 100. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Kuzey Cephe Giriş Bölümü Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 101. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Güney Cephe . Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 102. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Kuzey Cephe (Restorasyon Halinde)

Resim 103. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Kuzey Cephedeki Dışarı Taşırılan Bölüm

Resim 104. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Sınıfları Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 105. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Sınıfları . Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 106. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Sınıfları Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 107. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Sınıfları . Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 108. Sivas Sanat Okulu Demircilik Atölyesi Pencere ve Pencere Silmelerinden Ayrıntı Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 109. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Eski Bir Fotoğrafı Sivas Atatürk-Kongre ve Etnografya Müzesi Arşivi’nden

Resim 110. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Batı Cephesi

Resim 111. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Güney Cephe

Resim 112. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Doğu Cephe

Resim 113. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Kuzeydoğudan Görünüş

Resim 114. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Avludan Dışarı Taşırılan Bölümün Görünüşü

Resim 115. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Giriş Resim 116. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Kapısı Giriş Cephesindeki Büyük Pencereler

Resim 117. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Zemin Kat Pencereleri

Resim 119. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Giriş Cephesi Birinci Kat Pencereleri

Resim 118. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Birinci Kat Pencereleri

Resim 120. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Resim 121. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Poligonal Çıkmadan Ayrıntı Birinci Kattaki Koridor

Resim 122. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Zemin Kat Sınıfının Görünüşü

Resim 123. Sivas Erkek Öğretmen Okulu Birinci Kat Sınıfının Görünüşü

Resim 124. Halil Rıfat Paşa Resim 125. Reşit Akif Paşa

Valilerin resimleri Hayri Orhun’un

Resim 126. Vali Muammer Bey Meşhur Valiler adlı kitabından alınmıştır