DOMO - notlarM E Z A R Y A P I L A R I

Likya Bölgesi’nde günümüze kadar gelebilmiş enönemliyapılarmezarlardırvegeneldeanıtsalölçülerdeinşaedilmişlerdir.Likyabölgesindemezaryapımınabudenliönemverilmesi,bölgehalkının‘’ATALARKÜLTÜNE’’önemverdiğininaçıkbirgöstergesidir.

“

”

COĞRAFYA

LikyaBölgesi’ndegünümüzekadargelebilmişenönemliyapılarmezarlardırvegeneldeanıtsalölçülerdeinşaedilmişlerdir.Likyabölgesindemezaryapımınabudenliönemverilmesi,bölgehalkının‘’ATALARKÜLTÜNE’’önemverdiğininaçıkbirgöstergesidir.ZatenLetoonKutsalAlanı’nındışındadiğerLikyakentlerindetapınakçokazdır.KaldıkiLetoonKutsalAlanı’ndakiLetoon,ApollonveArtemistapınaklarıdaM.Ö.7-8.yy.son-rasıyapılmıştır.BubilgiilediğerLikyakentlerindekitapınaklarınçokazsayıdaolmasınıbirliktedüşündüğümüzde;LetoonKutsalAlanı’ndakitapınaklarınYunanveRomaetkisiileyapılmışolabileceğinisöyleyebiliriz.BudaenazındanilkdönemlerdeLikyalılariçin‘’AtalarKültünün’’önemliolduğunugösterdiğigibi,mezarlarıdanedenanıtsalyapmışolabileceklerinedairipuçlarıverecektir.(LikyaBölgesi’ndebulunanözgünLikyayapılarıarasındagösterilenmezaryapılarınınHelenistikDönemöncesineaitolduğuyapılanaraştırmalarlaortayakoyulmuştur.)Likyamezaryapılarındaüçtemeletkidensözedilebilir:

• Yunan• Yakındoğu• Yerel

BuçerçevededeLikyaBölgesi’ndedörtçeşitmezartipininolduğunusöyleyebiliriz:Payelimezarlar,lahitler,evcephelikayaoymamezarlarıvetapınakcephelikayaoymamezarları.

PAYELİ (Pilye veya Heroon tipi) MEZARLARPayeliMezarlar,Likya’nınmezaryapılarınınözelgrubunuoluşturmaktadırlar.Pilyemezarlarolarakdaadlandırılanbumezaryapılarının,çoğunluklabirkaideüzerindeyükselendikdörtgenbirsütunuvebusütununüzerindekapağıbulunanmezarodasınınyeraldığıgörülmektedir.ButipmezarlaraengüzelörneklerdenikitanesiXanthos’dagörülmektedir.

1. Nereidler (Su perisi) Anıtsal Mezarı: Mezarınfrizlerinesavaş,avsahneleri,şölensofralarıresmedilmiştir.Ayrıcaşemsiyealtındaoturanbirkişi,şehirkuşatmasahneleriveAmazonlargibimitolojikanlatımlarresmedilmiştir.

2. Harpy Anıtsal Mezarı:

Ölülerigökyüzünegötürdüğüdüşünülenmitolojikbirkadınkahramanayapılmıştır.Harpymezarodasınıkuşatanvekabartmalarlasüslüolankısım,bugünİngiltereBritishMuseum’dasergilenmektedir.

LikyaBölgesi’ndeHarpygibimitolojikbirkadınkahramanaanıtsalmezaryapılmışolmasışaşırtıcıdeğildirçünkükadınlarbölgenintoplumsalyaşamındahiçdegeriplandadeğildir.Hayatıniçindeveyönetimindesözsahibidirler.HattaHere-dotos’unyazdıklarınabakılırsaLikyatoplumundakadınlardahaönplandadır:

‘’Görenekleri,biryanıileGiritlileriöbüryanıileKaryalılarıandırır.Amabiradetlerivardırkibaşkahiçbirulustarastlanmaz.Babalarınındeğilanalarınınadınıalırlar.BirLikyalıöbürünekimlerdensindiyesorsa,kendiadındansonraanasınınadınıveonunsoyadınısöyler.Eğerbirkadınyurttaşbirkölenindamıaltındayaşıyorsayasalarçocuklarıözgürsayar,tersineyurdunenöndegidenkişisibileolsa,birerkekyabancıbirkadınlayadakölebirkadınlayaşıyorsaçocuklarıyurttaşlıkhaklarındanyoksunkalır.‘’

A n d r i a k eA n t i p h e l l o sA p e r l a iA p o l l o n i aA r a x aA r i a s s o sA r n e a iA r n n aA r s a d aA r y k a n d aB a l b u r aB u b o nC h o m aD a e d a l a G a g a eH i p p o u k o m eI d e b e s s o sİ s i n d aI s t l a d aK a d y a n d aK a n d y b aK a r m y l a s s o sK i b y r aK o r y d a l l aK y a n e a iL e t o o nL m y r aM y r a N y s aO k t a p o l i sO i n o a n d aO l y m p o sP a t a r aP h a s e l i sP h e l l o sP ı n a r aP o d a l i aP y d n a iR h o d i a p o l i sS i m e n aS u r aS i d y m aT e l m e s s o sT e r m e s s o s M .T h e i m u s s aT l o sT r e b e n n aT y b e r i s s o sT y p a l l i aT r y s a

“Patar Dağı’nın karşısında Adaklar ve armağanlar yaptım, Steller diktirip, Kutsal mekânlar inşa ettim.”

HititkralıIV.Tudhaliya(1250-1220)LukkaSeferi

Romalı tarihçi Maximus da Likya ölü gömme geleneklerinden bahsederken, Likyalı erkeklerin ölünün ardından yaslarını göstermek için kadın kıyafetleri giydiklerini belirtmiştir. Bu bilgi, daha sonraları farklı şekillerde yorumlanmıştır. Sözgelimi; kötü ruhların, erkeklere oranla kadınlara daha az zarar verdiği, bu nedenle de erkeklerin yas törenlerinde kadın kıyafetleri giymiş olabilecekleri ile sürülmüştür.

Xanthos Antik Kenti

LAHİTLER (Semerdam Tipi)LikyaLahitleriolarakadlandırılanlahitlerinenönemliözelliği‘’SEMERDAM’’tipibirözellikgöstermeleridir.Beşikörtüsüyadaterskayığıandıranbirçatısıolanbulahitmezarlarınbirevgibitasarlandığıgörülmektedir.BuradanhareketleLİKYALahitlerinin,evtipindeolduğusöylenebilir.Kaide,mezarodasıvemezarodasınınyukarıyadoğrusemerdamşeklindekapaklarıileüçbölümdenoluştuklarıgörülmektedir.

İdil,BenndorfveNiemann’ıniseLikyalahitlerinindörtöğedenoluşturduklarındanbahsetmektedir.Buöğeler;basamaklıyapı,Hyposorion,kaideişlevigörendüzmasiflevhavelahit(teknevekapak)

Kimizamanbasamaklıyapıvekaideişlevigörendüzmasiflevhanınbulunmadığı,bazızamanlardadabuikiöğeninbirleşerekbasitbirkaideolarakbulunduğunadikkatçekmektedir.KaideleriniseyaygınolarakmezarsahibininkölelerininyadatebaasınıngömüldüğüHyposorionolarakkullanıldığıgörülmektedir.

Bulahitlereresmedilmiş,farklıözellikleriyansıtançokçeşitlifigürlervardır.Bunlarınarasındadansözlülahit,yabandomuzlulahit,aslan-boğamücadelesininresmedildiğilahit(Persetkisi)vebenzerleriyeralmaktadır.

Patarakayaoymamezarlarının1995yılındaProf.Dr.FahriIŞIKtarafındanyapılankazılarındaeldeedilenbilgilerLikyaKayaOymamezarlarınınaçıklanmasındabüyükpaysahibidir.Patarakayaoymamezarlarınıngeneldetekbirmekandanoluştuğuvebumekanagirişintekbirbloktaşlakapatılmışbiraçıklıklasağlandığıgörülmektedir.Bukayaoymamezarlarıdahaçokkareplanlıdırveortalamagenişlikleri10m2’likbiralanıkaplamaktadır.görülmektedir.İçlerindegenel-likleklinelererastlanmamışölülerbaşlarınınaltındaküçüktaşdestekleryadasıkıştırılmıştoprakkoyularaktoprağauzanmışlardır.

Mezarlardanelegeçenkemiklerdenyolaçıkılarakburalarınıngenellikleailemezarlarıolarakkullanıldıklarıkanısınavarmakmümkünüdür.Yenigömüleryapmakamacıylaölülerin“U”formundayatırılmışkonumlarıbozulmadankenaraitildiklerivegömüsırasındarahathareketedebilmekamacıylaortaalanınboşbırakıldığıgözlenmektedir.Bununlabirliktemezarlarınsonkullanımındaortaalandakiboşlukölügömüalanıolarakkullanıldığıgörülmektedir.Mezarlarınkullanımıbittik-tensonradaMezarodasınınbirmezarsteliilebelirlendiğiIşıktarafındanöngörülmektedir.

Mezarodalarınınsadeoluşuvekremasyon(ölüyakma)ölügömmetarzındaherhangibirmalzemeninelegeçmeyişibumezarlarındahaçokinhümasyon(iskeletgömü)gömüamacıylakullanıldıklarınıgöstermektedir.

KayaOymaMezarlarınındafarklıtiplerivardır..Güvercinyuvasıyadaniştipininyanısıraceph-eleritapınağabenzeyenler,evebenzeyenler,ahşapcepheliolanlar,vesemerdamçatılıolanlar

Kaya oyma mezarlar Likya Bölgesi’nde rastlanan en sade kaya mezarları olarak karşımıza çıkmaktadırlar. Bu tip mezarlara Likya bölgesinin her alanında rastlamak mümkündür ancak kaya oyma mezarların en güzel örnekleri Patara, Xanthos ve Trebenna antik kentlerinde yer almaktadır.

KAYA OYMA MEZARLAR Pınara Antik Kenti

Kyaneai Antik Kenti

EV CEPHELİ VE TAPINAK CEPHELİ MEZARLAR

Ev tipi mezarlar, bir, iki nadiren üç katlı olup ahşap ev yapılarının taklitleri olarak ortaya çıkarlar. Kare şeklinde hatıl uçlarının tıpkı ikamet yapılarında olduğu gibi dışarıya doğru çıkık oldukları görülür. Giriş kapılarının üzerinde bir sıra yuvarlak ya da kare hatıl ucu görülür.

En güzel örneklerine Myra Nekropolünde rastlamak mümkündür. Myra Klasik çağ nekropolündeki kaya mezarlarına antik yol kalıntısı takip edilerek varılır. Nekropol alanında yer alan kaya mezarlarının büyük çoğunluğu, düz damlı (bazıları ise üçgen çatılıdır.) ev yapılarının taklitleri olan kaya mezarlarıdır.

Bu mezarlar içerisinde en önemli örneklerden birisi de Resimli Mezar olarak adlandırılan ev tipinde kayaya oyulmuş dış cephesinde 11 adet kabartma figürünün bulunduğu kaya mezarıdır. Mezarın kapı önü duvarların-da mezar beyi ve ailesi, dış yanlarında ise ailenin diğer üyeleri dizilidir. Kabartmalarda anlatılan ise ölü kültü ile ilgilidir.

Lykia Kaya mezarları ve bağımsız konut mezar odalarının iç donanımları özellikle mezar sahibinin isteği doğrultusunda şekillenir. Bu mezar odalarında; kline şeklinde taş yatak formları, yan ve arka duvarlara oyu-lmuş niş şeklinde yataklar gömü amacıyla kullanılmışlardır. Yapılan araştırmalarda ortaya çıkarılan kline tipolojilerinin yanı sıra tarihleme de etken rol oynayan kabartmalar ve Likçe yazıtlardan yola çıkılarak bu mezarların büyük çoğunluğunun İ.Ö. 4. Yüzyılın ilk yarısına tarihlenmektedir.

Kaynakça:

Prof. Dr. Cevdet BAYBURTLUOĞLU, Lykia, İstanbul 2004Prof. Dr. Veli SEVİN, Anadolu Tarihi Coğrafyası, Ankara, 2007Doç Dr. Ajmet Tolga TEK, Anadolu Tarihi Coğrafyası Ders Anlatımı, Eskişehir, 2008Elif UĞURLU, Lykia Bölgesi Ölü Gömme Adetleri Üzerine Genel Bir Bakış, A.Ü. ,2000Azra ERHAT, Mitoloji Sözlüğü, İstanbul, 2002Herodotos, Heredot Tarihi, Çev. Müntekim Ökmen, İstanbul, 2002Homeros, İlyada, Çev. Azra Erhat, İstanbul 2005Secda SALTUK, Arkeoloji Sözlüğü, İstanbul, 1989

Kyaneai Antik Kenti Antiphellos

DEMİR-ÖNCÜ MİMARLIK ORTAKLIĞI

Andifli mahallesi Cumhuriyet meydanıVeli Kaptan sokak no:2/a Kaş/Antalya+90 (0)242 836 3019+90 (0)535 627 9786info@atolyedomo.comwww.atolyedomo.com

DOMO - notlar;

bucoğrafyadayeralanyadabucoğrafyanınbizlerüzerindeyarattığıetkilerinsonucuoluşanşeylerüzerinedir.Hembugünekadariçindeyeraldığımız,kıyısındanköşesindendahilolduğumuzişleriolgunlaştırannotlardır;hemdeyineoişlerdengeriyekalan

kırıntılar,tortular,birikmişlerdir.