silabus modul farmakoterapi endokrin dan ginjal...satuan acara pengajaran modul farmakoterapi...

15
SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL PROGRAM STUDI FARMASI FAKULTAS KEDOKTERAN UNIVERSITAS ISLAM SULTAN AGUNG SEMARANG 2015

Upload: others

Post on 31-Oct-2020

37 views

Category:

Documents


0 download

TRANSCRIPT

Page 1: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

SILABUS

MODUL

FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL

PROGRAM STUDI FARMASI

FAKULTAS KEDOKTERAN

UNIVERSITAS ISLAM SULTAN AGUNG SEMARANG

2015

Page 2: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

PERENCANAAN PEMBELAJARAN

1. Nama Modul : Farmakoterapi Penyakit Endokrin dan Ginjal

2. Kode : FR. 3624

3. SKS : 4

4. Sifat : WAJIB

5. Semester : VII

6. Perkiraan banyaknya peserta : 101 Mahasiswa

7. Deskripsi singkat Modul :

Modul Farmakoterapi Endokrin dan Ginjal berisi materi tentang:

Modul ini meliputi patofisiologi dan tatalaksana terapi penyakit Diabetes Mellitus,

Hipotiroid, Hipertiroid, gangguan kelejar adrenal, Addison, Dyemenorrhea, Premenstrual

Syndrom, Endometriosis, Gagal ginjal akut dan kronis, Glomerulonefritris, gangguan asam

– basa dan elektrolit, Drug Induce Kidney Disease, anemia dan Benign Prostatic

Hyperplasia.

Keseluruhan modul Farmakoterapi Penyakit Endokrin dan Ginjal dibagi menjadi 4

LBM yang diberikan masing-masing 16 jam (setara dengan 1 sks) setiap LBM nya.

Page 3: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

A. SAP MATA KULIAH MODUL

SATUAN ACARA PENGAJARAN

MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin

dan Ginjal

SEMESTER

POKOK BAHASAN

.VII

Modul ini membahas penyakit endokrin dan ginjal

MATERI

KULIAH

MODUL

KOMPONEN

Waktu

(jam/

menit)

Tujuan

Instruksional

Umum

Sasaran Belajar

Spesifik

Sub Pokok Bahasan Media Referensi Evaluasi Kontributor

LBM I

Diabetes

Mellitus dan

kontrasepsi

16

jam/

800

menit

Mahasiswa

mampu

memutuskan

farmakoterapi

yang tepat pada

diabetes mellitus

dan kontrasepsi

Memahami

mengenai

Gambaran

Klinis

Penyakit

Diabetes

Mellitus

Memahami

mengenai

etiologi,

patogenesis,

patofisiologi

penyakit

Diabetes

Mellitus

Memahami

tujuan, sasaran

terapi dan

tatalaksana

terapi

farmakologi

Gambaran

Klinis

Penyakit

Diabetes

Mellitus

Farmakoterapi

Diabetes

Mellitus

Terapi

Hormon Pada

Wanita

IDI “Cara

penggunaan

Kontrasepsi” Farmakologi

Kontrasepsi Oral

Multim

edia/

Laptop

, LCD/

proyek

tor

1. Alldredge, Brian K.

et al., 2013, Koda

Kimble and Young’s

Applied Therapeutics

: the Clinical Use of

Drugs 10th edition.

Lippincott Williams

& Wilkins,

Philadelpia : USA

2. Aronson, JK., 2005.

Meyler’s Side Effect

of Drugs 15th edition.

Elsevier

3. Baxter, K., 2008.

Stockley’s Drug

Interactions 8th

edition.

SGD,

Ujian

MID

Modul,

Ujian

Akhir

Modul,

OSPI

Core Disiplin:

1. Farmakolo

gi

2. Farmasetik

a

3. Patologi

Klinik

Suplementary

disiplin:

1. Farmakote

rapi

2. Biokimia

Page 4: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

Diabetes

Mellitus

Memahami

terapi non

farmakologi

pada pasien

Diabetes

Mellitus

Memahami

tatacara terapi

Hormon Pada

Wanita

Memahami

etiologi,

patogenesis,

patofisiologi

diabetes

ketoasidosis

Memahami

tujuan, sasaran

terapi dan

tatalaksana

terapi

farmakologi

diabetes

ketoasidosis

Memahami

terapi non

farmakologi

pada pasien

diabetes

ketoasidosis

Memahami

pemakaian

Pharmaceutical Press

: UK

4. Brunton, Laurence L.

et al., 2005.

Goodman &

Gilman’s the

Pharmacological

Basis of the

Therapeutics 11th

edition. McGraw

Hill’s, California

5. DiPiro, J.T., dkk,

2011.

Pharmacotherapy a

Pathophysiological

Approach, 8th

edition, Stamford :

Appleton & Lange.

6. Katzung, Bertram G.,

Basic & Clinical

Pharmacology 9th

edition

7. Sweetman, Sean C.

et al., Martindale :

the Complete Drug

Reference 36th

3. Biofarmase

tika

4. Toksikologi

5. Farmakoki

netika

6. Konseling

7. Islam

Disiplin

Ilmu

Page 5: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

kontrasepsi

oral dari segi

islam /IDI

Memahami

definisi,

epidemiologi,

fisiologi dan

tatalaksana

kontrasepsi

Memahami

beberapa

metode

kontrasepsi

dan terminasi

kehamilan

Mampu

menyelesaikan

studi kasus

mengenai

terapi rasional

pada penyakit

Diabetes

Mellitus

edition.

Pharmaceutical Press

: USA

LBM 2

Tiroid disorder,

adrenal

disorder,

ginecolog

disorder

16

jam/

800

menit

Mahasiswa

mampu

memutuskan

tentang

farmakoterapi

yang tepat pada

gangguan tiroid,

adrenal dan

Memahami

gambaran

klinis

gangguan

tiroid

Memahami

tujuan,

sasaran terapi

Gambaran

Klinis

Gangguan

Tiroid

Farmakoterapi

Hipertiroid dan

Hipotiroid

Farmakoterapi

gangguan

Multim

edia/

Laptop

, LCD/

proyek

tor

SGD,

Ujian

MID

Modul,

Ujian

Akhir

Modul,

Page 6: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

kelainan pada

menstruasi

dan

tatalaksana

terapi

farmakologi

Hipertiroid

dan Hipotiroid

Memahami

penggunaan

kontrasepsi

pada saat

pergi haji

Memahami

tujuan,

sasaran terapi

dan

tatalaksana

terapi

farmakologi

gangguan

kelenjar

Adrenal dan

penyakit

Addison

Memahami

tatalaksana

terapi non

farmakologi

gangguan

kelenjar

Adrenal dan

kelenjar Adrenal

dan penyakit

Addison

Farmakoterapi

Menstruation-

Related

Disorders

Farmakoterapi

Endometriosis

OSPI

Page 7: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

penyakit

Addison

Memahami

definisi,

epidemiologi,

patofisiologi

dan gejala

klinik pada

penyakit dan

tatalaksana

endometriosis

Memahami

tujuan,

sasaran terapi

dan

tatalaksana

terapi

farmakologi

Menstruation-

Related

Disorders

Memahami

tatalaksana

terapi non

farmakologi

Menstruation-

Related

Disorders

Mampu

menyelesaikan

Page 8: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

studi kasus

mengenai

terapi rasional

pada penyakit

gangguan

tiroid dan

menstruasi

LBM III

Penyakit ginjal

akut dan kronis,

Glomerulonefrit

is

16

jam/

800

menit

Mahasiswa

mampu

memutuskan

farmakoterapi

yang tepat pada

penyakit gagal

ginjal akut, kronis

dan

glomerulofrenitis

Memahami gambaran klinis (etiologi, patofisiologis, patogenesis, dan manifistasi Klinik ) dari pasien dengan gangguan gagal ginjal

Memahami

farmakoterapi

(sasaran dan

strategi terapi,

penatalaksana

an,

monitoring)

pada gagal

ginjal

Memahami

macam-

macam obat,

Gambaran

Klinis Gagal

Ginjal Akut

dan Gagal

Ginjal

Farmakoterapi

Gagal Ginjal

Akut

Farmakoterapi

Gagal Ginjal

Kronis

Farmakoterapi

Glomerulonefr

itis

IDI, Keluarga

Sakinah

Multim

edia/

Laptop

, LCD/

proyek

tor

SGD,

Ujian

MID

Modul,

Ujian

Akhir

Modul,

OSPI

Page 9: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

interaksi,

rejimen dosis,

mekanisme

aksi, efek

samping obat

pada gagal

ginjal

Memahami

terapi non

farmakologi

gagal ginjal

Memahami

mekanisme

komplikasi

yang terjadi

pada kasus

gagal ginjal

Memahami

patofisiologi,

gejala klinik

dan

farmakoterapi

(sasaran dan

strategi terapi,

penatalaksana

an,

monitoring)

pada penyakit

glomerulonefri

tis

Page 10: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

Memahami

data

laboratorium

penunjang dan

komplikasi

akibat

penyakit

glomerulonefri

tis

Memahami

terapi non

farmakologi

penyakit

glomerulonefri

tis

Memahami

definisi Kidney

Injury dan

Drug Kidney

Injury Disease

Memahami

mekanisme

dan

menyebutkan

beberapa

contoh obat

maupun

golongan obat

yang bisa

Page 11: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

menyebabkan

Kidney Injury

Menyelesaikan

studi kasus

tentang gagal

ginjal

LBM IV

Penyakit asam

basa, drug

induced kidney

disease, anemia,

BPH

16

jam/

800

menit

Mahasiswa

mampu

memutuskan

farmakoterapi

yang tepat pada

penyakit asam

basa dan

lektrolit;drug

induced kidney

disease;anemia;B

PH

Memahami

patofisiologi,

gejala klinik

pada

gangguan

keseimbangan

asam-basa dan

elektrolit

Memahami

farmakoterapi

(sasaran dan

strategi terapi,

penatalaksana

an,

monitoring)

gangguan

keseimbangan

asam-basa dan

elektrolit

Memahami

patofisiologi,

gejala klinik

Gambaran

Klinis

Gangguan

Keseimbangan

Asam-Basa dan

Elektrolit

Farmakoterapi

Gangguan

Asam-Basa dan

Elektrolit

Farmakoterapi

Anemia

Farmakoterapi

Benign Prostatic

Hyperplasia

Multim

edia/

Laptop

, LCD/

proyek

tor

SGD,

Ujian

MID

Modul,

Ujian

Akhir

Modul,

OSPI

Page 12: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

pada penyakit

anemia dan

BPH

Memahami

farmakoterapi

(sasaran dan

strategi terapi,

penatalaksana

an,

monitoring)

penyakit

anemia dan

BPH

Memahami

macam-

macam obat,

interaksi,

rejimen dosis,

mekanisme

aksi, efek

samping obat

pada penyakit

anemia dan

BPH

Memahami

terapi non

farmakologi

penyakit

anemia dan

BPH

Page 13: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

Memahami

interpretasi

data klinik

gangguan

keseimbangan

asam-basa

Memahami

definisi,

gambaran

klinis,

tatalaksana

terapi terkait

asidosis

metabolik

Mampu

melakukan

konseling obat

- obat pada

kasus penyakit

sistem

endokrin dan

renal

Mampu

menyelesaikan

studi kasus

gangguan

asam basa dan

elektrolit

Page 14: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

B. Metode Pembelajaran dan Bentuk kegiatan:

Metode pembelajaran PBL (Problem based learning) terdiri dari:

1. Tutorial

Tutorial merupakan pembimbingan kelas oleh seorang pengajar (tutor) untuk seorang

mahasiswa atau sekelompok kecil (10-12) mahasiswa. Proses ini merupakan proses

interaksi saling bertukar pendapat, dan atau saling mempertahankan pendapat dalam

pemecahan masalah sehingga didapatkan kesepakatan diantara mereka. Pembelajaran

yang menggunakan metode tutorial merupakan pembelajaran yang bersifat interaktif.

2. Kuliah Pakar

Kuliah merupakan proses pemberian informasi edukatif dari seorang ahli kepada

mahasiswa yang diharapkan akan membentuk fondasi akademik bagi mahasiswa.

3. Praktikum/Skill lab

Metode praktikum adalah metode mengajar dimana mahasiswa melakukan kegiatan

percobaan untuk membuktikan teori yang telah dipelajari memang memiliki kebenaran.

4. Belajar mandiri

Kegiatan ini adalah kegiatan aktif dari mahasiswa untuk menjawab issues-issue yang

telah diberikan selama perkuliahan, termasuk tugas-tugas dari dosen ataupun dari

praktikum.

5. Journal Reading

Pada metode ini, mahasiswa diajarkan untuk mereview, menganalisa journal-journal

pilihan farmasi dan mengevaluasinya sesuai dengan kebutuhan perkuliahan.

C. PERENCANAAN EVALUASI PEMBELAJARAN

1. Hasil Pembelajaran

Hasil pembelajaran dapat diukur dari evaluasi kemampuan mahasiswa yang

diperoleh selama proses pembelajaran. Komponen evaluasi meliputi Tutorial

(Kemampuan menganalisa dan memecahkan permasalahan kefarmasian, keaktifan

bertanya, menjawab serta penguasaan materi), ujian MID modul, ujian akhir modul dan

OSPI. Disamping itu monitoring dan umpan balik dari mahasiswa diharapkan dapat

memantau selama proses pembelajaran (berupa kuesioner dan kritik saran dari

mahasiswa)

Page 15: SILABUS MODUL FARMAKOTERAPI ENDOKRIN DAN GINJAL...SATUAN ACARA PENGAJARAN MODUL Farmakoterapi Penyakit Endokrin ... Patologi Klinik Suplementary disiplin: 1. Farmakote rapi 2. Biokimia

2. Penilaian (student assessment)

Bobot penilaian:

Tutorial : 15 %

Ujian MID Modul : 20 %

Ujian Akhir Modul : 35 %

Praktikum/Skill Lab : 30 %

3. Penetuan Kelulusan dan Penetapan Nilai Kedalam Huruf

a. Nilai Huruf mahasiswa yang dinyatakan “LULUS” adalah di mulai dari BC, B,

AB, A.

b. Nilai Huruf Mahasiswa yang dinyatakan “TIDAK LULUS” adalah dimulai dari C,

D, E dan berhak untuk mengikuti program remedial.

D. DAFTAR PUSTAKA

1. Alldredge, Brian K. et al., 2013, Koda Kimble and Young’s Applied Therapeutics : the

Clinical Use of Drugs 10th edition. Lippincott Williams & Wilkins, Philadelpia : USA

2. Aronson, JK., 2005. Meyler’s Side Effect of Drugs 15th edition. Elsevier

3. Baxter, K., 2008. Stockley’s Drug Interactions 8th edition. Pharmaceutical Press : UK

4. Brunton, Laurence L. et al., 2005. Goodman & Gilman’s the Pharmacological Basis of

the Therapeutics 11th edition. McGraw Hill’s, California

5. DiPiro, J.T., dkk, 2011. Pharmacotherapy a Pathophysiological Approach, 8th edition,

Stamford : Appleton & Lange.

6. Katzung, Bertram G., Basic & Clinical Pharmacology 9th edition

7. Sweetman, Sean C. et al., Martindale : the Complete Drug Reference 36th edition.

Pharmaceutical Press : USA

Dibuat oleh Diperiksa Oleh Disetujui oleh

Nama :Dr Atina H,

M.Sc, Apt Nama :Rina W M.Sc, Apt

Nama : Arifin S, M.Sc, Apt

Jabatan : Tim Modul Jabatan : Sek Prodi Jabatan : ka Prodi