Gjimnazi “Kuvendi i Junikut” - Junik

Lënda: Njësia:

ARS: Prezanton:

Zhvillimi gjatë foshnjërisë dhe

fëmijërisë

Fëmijëria e mesme: 7 deri 11

vjeç

Zhvillimi gjatë adoloshencës

Pjekuria e hershme dhe e

vonshme

Pjekuria e hershme dhe ajo e

mesme

Pjekuria e vonë dhe mosha e

thyer

Përballja me vdekjen

Përballimi I vdekjes së dikujt

tjetër

11 pyetje

I rrituri: natyra e zhvillimit dhe

kalimit te kjo fazë

Zhvillimi gjatë foshnjërisë dhe

fëmijërisë

-Dy javët e para të jetës quhen periudhaneontale, kjo periudhë shënon kalimin ngamitra në jetën e pavarur.- Fizikisht i posalinduri është i dobët dhe ivarur nga të rriturit, nuk mund të ngrejëkokën ose të rrotullohet vetë.- Megjithatë i posalinduri ka një repertor tëdisa sjelljeve refleksive të dobishme.- Për shembull, nëse I posalinduri preket nënjërën anë të gojës, ai e kthen kokën ngastimuli dhe fillon të kërkojë dhe të thithëderisa të gjejë diçka dhe ta futë në gojë.- Ky refleks i rrënjosur I mundëson atij tëfutë në gojë gjirin e nënës dhe të ushqehet.

- Aftësitë ndjesore te të posalindurit janë tëzhvilluara mirë, të dëgjuarit e tyre është imirë, ata mund të shikojnë mirë deri nëpërafërsisht 30cm,por bota përtej kësajlargësie me siguri që është e mjegullt për ta.

-Emocionet e të posalindurit janë tëshpërndara, ndërkohë që gjumi në këtëperiudhë i merr atij përafërsisht 16 orë në ditë.

Foshnjëria: nga 2 javë në 2 vjeç

-Pas dy javësh jetë, I posalinduri merr titullin zyrtarfoshnjë.- Rritja dhe zhvillimi fizik në këtë periudhë janë më tëshpejta se sa në të gjitha fazat e tjera zhvillimore.- Kur janë dy muajsh, shumë foshnja mund ta ngrejnëkokën dhe mbështeten në krahët e tyre.- Kur janë 6 muajsh mund të rrotullohen nga prapa-para, të ulen dhe shpejt fillojnë edhe të lëvizin ngadalë.

- Kur janë 1 vjeç, ata mund të ecin dhe të kapinme gishtat e tyre objekte të ndryshme.- Në moshën 2 vjeçare, prekin çdo gjë dhe ecinmirë, ndërkohë që përmirësohet shikimi I tyre. - Të gjitha këto që u përmendën përfshihen tekzhvillimi fizik i foshnjës.

- Zhvillimi kognitiv. Sipas Zhan Piazhesë, foshnjëria I përket fazëssenzorimotorike.-Pas moshës 2 mujore, foshnja fillon tëndërveprojë aktivisht me mjedisin e tij.- Tash nuk I shikon më në mënyrëpasive objektet por kënaqet duke I shtyrë, tërhequr ose futur në gojë ato. - Kjo përvojë për te modifikuarmjedisin, besohet se është e rëndësishme ne zhvillimin e sjelljevemotorike si për shembull ecja.- Rreth moshës 4.5muajshe, foshnjatpërgjigjen pozitivisht, kur thirret emri I tyre.

Zhan Piazhe

- Në moshën 9 muajshe foshnjatfillojnë t`u përgjigjen gjesteve të tilla silëvizja e dorës për të thënë“Mirupafshim” ose “Papa” si e quajmëne.- Në moshën 1 vjeçare, shumica e foshnjave mund të flasin disa fjalë, ndërkohë që 6 muaj më vonë kapacitetiI fjalorit të tyre arrin deri në 250 fjalë.- Kjo I jep mundësi atyre të kuptojnëndalesa p.sh kur ju themi “Mos e prekatë”, ose të përgjigjen saktë, kur u kerkohet le të themi, të tregojnëhundën e tyre.

-Zhvillimi social dhe emocional. Foshnjat vijnë në botëme një gamë të kufizuar emocionesh, të cilat bëhenmë të ndërlikuara gjatë rritjes.-Rreth moshës dy muajshe, ata demonstrojnë sjelljene parë të vërtetë sociale: ata u buzëqeshinkujdestarëve të tyre.- Kur janë 4 muajsh, fëmijëve u shtohet edhe njëemocion tjetër: zemërimi.- Repertorit emocional të fëmijëve u shtohen edheemocionet e turpit nga të huajt dhe frika, se moslargohen njerëzit e afërt.- Kur fëmija mbush 2vjeç emocionet bëhen edhe mëkomplekse.- Në këtë kohë, shumë foshnja ndjehen fajtore për kurbëjnë sjellje të keqe dhe duket se ndjejnë turp kurdështojnë në ndonjë gjë.

Fëmijëria e hershme: 2 deri 7

vjeç

- Sipas Piazhesë, kur fëmija arrin në fazënparaoperacionale rreth moshës 2 vjeçare, ndodh një ndryshim cilësor. - Gjatë kësaj kohe ndodhin ndryshime tëmëdha ne grupet e muskujve te tyre, ku sjellinedhe disa sjellje motorike si: kërcimi, kapërcimi, hedhja, etj.- Nga 250 fjalë në moshën 2 vjeçare, fëmijaarrin të përvetësojë rreth 14,000 fjalë rrethmoshës 6 vjeçare, duke mësuar mesatarishtpothuajse 9 fjalë në ditë.

- Ndryshimi social më I spikatur gjatë kësajperiudhe shfaqet në marrëdhënie me moshatarët.- Në moshën 2 vjeçare, shumica e fëmijeveluajnë vetëm, edhe sikur fëmijët tjerë të jenëtë pranishëm.- Nga mosha 2 deri në atë 5 vjeçare kjo llojloje rrallohet në vazhdimësi dhe zevëndesohetme loja paralele, ku fëmijët luajnë pranënjëri-tjetrit në lojëra të ngjashme, por jo me njëri-tjetrin.- Nga fundi I fazës paraoperacionale, lojëdominante bëhet loja bashkëpunuese, e cilapërfshin bashkëpunimin në marrje dhedhënie.

- Në moshën 2 vjeçare, shumica e djemve dhee vajzave kanë filluar të veprojnë në mënyratipike të seksit të tyre. - Meshkujt priren të luajnë me vetura, aeroplanë dhe blloqe, ndërsa vajzat kryesishtluajnë me veshje, kukulla, kafshë plastike tëfryra etj…

- Këtu janë vitet e shkollës fillore. Rritja fizikevazhdon me ritme relativisht të ngadalshme, por kjo periudhë është e shëndetshme, duke qenë se fëmijët preken pak nga sëmundjet.- Në të menduar fëmija është I aftë të përdorëtë gjitha konceptet që përdorin të rriturit, përveç atyre abstrakte.- Ata mund të porosisin objekte sipas numrit, peshës dhe dimensioneve të tjera të tyre.- Një nga përvetësimet më ngazëllyese tëfëmijës në fazën operacionale konkrete ështëkoncepti I konservimit.

Fëmijëria e mesme: 7 deri 11

vjeç

- Fëmijët më të vegjël se 7 vjeç kanë dy gotate mbushura me ujë, nuk e kanë vështirë tadallojnë se në gota gjendet e njejta masë uji.- Ndërsa, nëse uji I njëres gotë hidhet në njëgotë më të gjatë, por më të ngushtë, atarëndom mendojnë që gota e gjatë ka mëshumë ujë, edhe sikur derdhja e ujit të jetëbërë përpara syve të tyre.

- Adoleshenca shoqërohet nga ndryshimetë mëdha fizike të pubertetit, përmes tëcilit personi I cili vetëm deri dje ishte njëfëmijë, bëhet I aftë për tu bërë prind vetë.- Periudha e adoleshencës shënohet me një rritje dhe ndryshim të shpejtë fizikdhe me një interes të shtuar seksual dheromantik ndaj të tjerëve.- Kjo është koha kur moshatarët janëshpesh më të rëndësishëm, se sa prindëritsa u përket lidhjeve dhe ndikimit

Zhvillimi gjatë adoloshencës

- Gjatë adoleshencës, veçanërisht gjatëpubertetit, I cili është edhe fillimi I adoleshencës, ndodhin një sërë ndryshimeshtë rëndësishme fizike.- Këto ndryshime ndryshojnë dukjen fizikekaq shumë, saqë në një çast të caktuar vajzatduken si gra dhe djemtë duken si burra.- Gjatësia dhe pesha rriten në mënyrëdrastike.- Puberteti fillon me prodhimin e hormoneveseksuale nga ovariet te femrat dhe testikujt temeshkujt.- Këto hormone nxisin një sërë ndryshimeshfiziologjike, të cilat çojnë tek ovulimi dhemenstruacionet tek femrat dhe prodhimin e qelizave të spermës te meshkujt.

- Ndryshimet më të dukshme që shfaqengjatë pubertetit janë zhvillimi I veçorivedytësore seksuale.- Te femrat, ndryshimi I parë ështëakumulimi I peshës te pjesa e gjinjve, gjë qërezulton me një rritje të lehtë gjatë viteve.

- Te meshkujt, ndryshimet e para dytësoreseksuale janë rritja e testikujve, trashja e zërit dhe rritja e penisit.-Shpejt pas kësaj, fillojnë të dalin qimet e mjekrës dhe të pubisit, duke krijuar kështuimazhin fizik të një të rrituri.

- Adoleshenca është koha e largimit dhenganjëherë edhe thyerjes në marrëdhënietme familjen.- Për adoleshentët moshatarët bëhen njerëzitmë të rëndësishëm të njeriut.- Veçanërisht fillimi I pubertetit sjell njëdistancim nga prindërit, adoleshentët e rinjshpenzojnë më shumë kohe me moshatarët e tyre se sa me prindërit, madje dhe gjatëfundjavave.

- Ekzistojnë tri sfera në të cilat adoleshentëtkanë më shumë probleme se sa individët e vegjël dhe të rritur :

1. Konflikte prindër-fëmijë. Konfliktet midis prindërve dhefëmijëve rriten gjatëadoleshencës së hershme dhembeten të rëndomta deri kurzvogëlohen. Kjo ndodh gjatëadoleshencës së vonë. Këtokonflikte fokusohen te daljet ne takim, se sa gjatë duhet të rrinëata larg shtëpisë etj.

2. Ndryshimet e disponimit.- Studimet kanë treguar se,

krahasuar me fëmijërinë dhepjekurinë, adoleshentëtpërjetojnë më shumë luhatje tëdisponimit.

- Për adoleshentët është më e rëndomtë të ndjehen tëturpshëm,të vënë në pozitë tëvështirë, të tërhequr nëvetvete, të vetmuar, nervozëdhe të lënë anash.

3. Sjelljet e rrezikshme.- Gjatë adoleshencës ka një rritje

drastike të numrit të sjelljeveqë e ekspozojnë adoleshentinndaj rrezikut.

- Ka një rritje të theksuar të tëpirit me qëllim dehjen, përdorimit të drogave, seksit tëpambrojtur, agresivitetit dhesjelljeve delikuente, të cilat nukpësojnë rënie deri në pjekurinëe hershme

Pjekuria e hershme dhe e

vonshme

- Pjekuria është koha e marrjes sëpërgjegjësive të të rriturve në punë dhenë marrëdheniet sociale.- Sfida e dashurisë së të rriturve, punësdhe lojës ndryshojnë në mënyrë tëkonsiderueshme në pjekuri.- Aftësia jonë për të ndëgjuar tone tëlarta bie pas moshës 20 vjeçare, ndërkohë që pas moshës 60 vjeçarefillojmë të humbim aftësinë për tëdëgjuar tone të ulëta.- Në pjekurinë e vonë ndodh dobësimi I inteligjencës fluide dhe I kujtesësafatshkurtër.

I rrituri: natyra e zhvillimit dhe

kalimit te kjo fazë

Pjekuria e hershme dhe ajo

e mesme

- Kur hyjmë në pjekurinë e mesme, ne bëhemi më tëkujdesshëm për statusin tonëshëndetësor.- Tri çështjet më të mëdha tëshëndetit në këtë periudhë janësëmundjet e zemrës, kanceri dhepesha.- Kanceri që lidhet me duhanin, shpesh shfaqet për herë të parëpikërisht gjatë pjekurisë sëmesme.

- Për sa I përket fazës së pjekurisë sëmesme, duhet thënë që ka disa dallimemidis meshkujve dhe femrave.- Për shembull, për femrat faza e pjekurisësë mesme do të thotë, që ato duhet tëkalojnë periudhën e menopauzës.- Menopauza është një kohë në pjekurinë e mesme, zakonisht në fund të dyzetav dhefillim të pesëdhjetave, kur menstruacionet e femrës ndërpriten krejtësisht.- Mosha mesatare e femrave, kur ato kanëmenstruacionet e fundit është 52 vjeç.- Ekziston një mendim që sipas të cilitmenopauza sjell edhe vështirësipsikologjike, dhembje dhe negativitet përfemrat.

- Zhvillimi fizik. Duke u bazuar në shkallën e ndarjes sëqelizave tek njerëzit biologët e vendosin limitin e jetësderi në 120 vjet.- Në moshë të thyer, arteriet bëhen më rezistuese ndajqarkullimit të gjakut dhe vëllimi I gjakut, që nxjerrzemra(rreth 6 litra në minutë) ulet me 1% çdo vit pas vitittë 50-të.

Pjekuria e vonë dhe mosha e

thyer

- Zhvillimi kognitiv. Gjatë jetës tonë shohim që sa mëshumë që individi futet në pjekurinë e vonë, aq më e mundshme është, që ai individ të dëmtohet fizikisht.- Kjo ngase si kujtesa ashtu dhe inteligjenca, zvogëlohetsa më shumë që mosha kalon.- Kur flitet për shëndetin mendor të të moshuarve, do tëishte mirë të përmenden tri çështje kryesore në lidhjenmes shëndetit dhe sistemeve të shëndetit mendor.

- E para, sistemi i shëndetit mendor pasqyron dhe ështëI ndikuar nga sistemi shëndetësor në përgjithësi dhepërcaktimi I qeverisë për të ndihmuar qasjen e tëmoshuarve në sistemin e shëndetit mendor.- E dyta, të moshuarit konsultohen më shpesh me mjekë, se sa me profesionistë të shëndetit mendor përvështirësitë e tyre psikologjike.- E treta ,tek të moshuarit shpesh ka një lidhje midis problemeve fizike dhe atyre mendore

- Shumica e personave që shkojnëdrejt vdekjes duan një mundësi tëmarrin disa vendime në lidhje me jetën dhe vdekjen e tyre. - Disa individë duan të përfundojnëndonjë punë të papërfunduar, atamund të duan, që të zgjidhinprobleme ose konflikte për tëvendosur rregull në punët e veta.- Por, a kalojmë të gjithë njerëzitnë këto faza para se të vdesim?

Përballja me vdekjen

- Elizabeth Kubler-Ross e ndau sjelljen dhe tëmenduarit e një personi pranë vdekjes në pesë faza: mohimi dhe izolimi, zemërimi, marrëveshja, depresioni dhe pranimi.

Elizabeth Kubler-Ross

- Mohimi dhe izolimi është faza e parë e para-vdekjes, gjatë së cilës personi e mohon, që vdekja povjen me të vërtetë.- Zemërimi është faza e dytë para-vdekjes, në tëcilën personi kupton që mohimi nuk është më një gjëreale.- Marrëveshja është faza e tretë para-vdekjes, gjatësë cilës personi zhvillon një ndjenjë shprese se vdekja do të shtyhet disi në kohë.- Depresioni është faza e katërt e para-vdekjes, në tëcilën personi fillon fillon ta pranojë, që vdekja ështëe sigurtë, në këtë periudhë mund të shfaqet njëperiudhë depresioni ose pikëllimi përgaditor.- Pranimi është faza e pestë, gjatë së cilës personizhvillon një ndjesi paqeje, një pranim të fatit të tij, nëshumicën e rasteve, një dëshirë për të qenë vetëm.

- Humbja mund të shfaqet në shumë forma në jetëttona, si për shembull, shkurorëzimi ose humbja e vendit të punës.-Por, asnjë humbje nuk është më e madhe se ajo qëvjen me atë të vdekjes së dikujt, që e duam shumë.- Shumë problematike është për të moshuarithumbja e partnerit.- Pas kësaj ata ndjehen të vetmuar, kanë vështirësiekonomike dhe mund t`u shfaqen vështirësi nëkujdesin për shëndetin e tyre.- Duhet përmendur se femrat duket që e përballojnëmë lehtë humbjen e bashkëshortit.- Megjithatë, duhet thënë se përshtatja në rrethanatjetësore pas humbjes së partnerit varet nga shumëfaktorë.

Përballimi i vdekjes së dikujt

tjetër

11 pyetje

1. Flisni për periudhën neontale tek foshnjat

2. Qka quanim “PERMANENCE E OBJEKTIT” ?

3. Qka quanim “PERMANENCE E OBJEKTIT” ?

4. Cilat janë ndryshimet më të dukshme që shfaqen gjatëpubertetit ?

5. Cilat janë tri sferat ku faktohet se adoleshenti Ka mëshumë probleme se sa individet e vegjel e te rritur?

6. Cka ndodh kur hyjmë në pjekurinë e mesme e cka ne ate te vonshmen ?

7. Gjatë ciles moshë femrat futen në menopauzë?

8. Sa e kane vendosur biologet limitin e jetes duke u bazuar ne shkallen e ndarjes se qelizave ?

9. Cka ndodh kur arrijme “moshën e thyer” ?

10. Cka bëri Elizabeth Kubler-Ross?

11. Kush e perballon me shume vdekjen ne moshe tethyer, mashkulli apo femra?

Faleminderit për vëmendjen…