Kimia dhe Njeriu

Kimia është shkenca ose me saktë ajo e degë e shkences natyroreqë merret me studimin e ndërtimit dhe vetive të materies dhe transformimeve të saj. Është studimi i vetive dhe strukturës së atomeve (duke përfshirë dhe izotomet e tyre të qëndrueshëm apo radioaktive), të përbërjeve dhe molekulave të përzierjeve dhe të tretësirave, si elemente bazë të natyrës dhe se si ato kombinohen për të formuar stadet e ndryshme të materies që na formojnë në dhe çdo gjë që na rrethon. Njohja e strukturës elektronike të atomeve është baza e kimise konvencionale, ndërsa njohja e strukturës së bërthamës është baza e kimisë bërthamore.

ROLI I ELEMENTEVE KIMIKE NE ORGANIZMIN E NJERIUT

Elementet e grupit te IA jane shume te rendesishem ne dieten e njeriut, sepse ato formojne perberje, te cilat jane te pranishme ne organizem ne formen e tretesirave jonike. Te gjitha jonet mbajne ngarkesa elektrike, keshtu ato jane tretesira elektrolitike mjaft te mira. Dy nga jonet me te rendesishme te cilat gjenden ne trupin e njeriut jane jonet K+ dhe jonet Na+.Te dy keto jone lehtesojne ndjeshem trasmetimin e impulsive nervore dhe kontrollojne sasine e ujit te mbajtur nga qelizat. Jonet Na+ gjenden kryesisht ne fluidet jashte qelizes ndersa jonet K+ gjendet ne fluidet brenda qelizes. Gjithashtu anionet klorur jane te pranishme ne keto fluide per te balancuar ngarkesat elektrike te kationeve te Na dhe K. Perqendrimet jonormale elektrolitike ne serumet e gjakut mund te ndikojne ne shfaqjen e semundjeve te ndryshme. Jonet perqendrimet e te cilave mund te preken si rezultat I ndonje semundje te ndryshme jane: Na+, K+, Cl- dhe HCO3-.

Elementë të rendësishëm për jetën e njeriut:

Hekuri (Fe):Funksjoni kryesor i hekurit ne organizem eshte trasporti i O2 nepermjet hemoglobines,mioglobines,sistemit te citokromeve dhe supstancave te tjera qe marrin pjese ne qarkullimin e O2.Hekuri se bashku me Cu dhe Co marrin pjese ne biosintezen e hemoglobines dhe formimin e rruazave te kuqe te gjakut.Pjesa me e madhe e hekurit qe clirohet ne zorre perthithet perseri.Mungesa ne hekur ben qe organizmi te shfaq shenja anemie e cila eshte e perhapur ne te gjith boten.Dietat me te rendesishme qe duhet konsumuar qe per marrjen e hekurit ne organizem jane:1-Dieta me permbajtje te larte te produkteve shtazore2-Dieta me permbajtje mesatare te produkteve shtazore3-Dieta me permbjatje te ulet te produkteve shtazore.Organizmi e merr hekurin prej produkteve me origjine bimore(Disa lloj perimesh),si dhe nga shume produkte me origjine shtazore kryesisht Mishi,Peshku,Vezet etj.Zakonisht rekomandohen dieta me 15 mg Fe/1000 kal e cila ndryshon ne varesi te moshes dhe seksit.

Zinku(Zn) : Edhe zinku ben pjes ne mikroelemente sepse edhe ai ne organizem ndodhet ne sasi shume te vogela,Per te plotesuar nevojat per zink rekomandohet qe ai te merret ne sasine 18mg/diete.Zinku mund te merret kryesisht permes Mishit,Kakaos,Arrave dhe ne sasi me te vogel permes perimeve, frutave e drithrave.Mungesa ne zink e organizmit sjell vonesa ne rritje,anoreksi,vjellje,si dhe prekje te lehte nga infeksjonet e ndryshme.

Mangani(Mn) :Mangani konsiderohet edhe ky nje perberes teper i rendesishem ne organizem,sepse ky katalizon reaksjone shume te rendesishme te forumimit te shqernave.

Seleni(Se) : Seleni eshte njeri nga elementet qe sherben per mbrojtjen qelizes kunder dukurise se peroksidimit.Me me shumice permbahet tek Peshqit e detit,perimet etj.Nqs ai mungon ne organizem ky i fundit shfaq dobesi,anemi,hipertension etj.

Kromi(Cr) :Ky konsiderohet si nje mikroelement baze sepse merr pjese ne organizem ne metabolizmin e yndyrnave.Ai gjendet me me shumice ne djath,birre dhe mish.Nqs ai mungon preken zakonisht nervat periferike.

Bakri(Cu) : Ashtu si e permenda pak me siper tek funskjonet e hekurit bakri eshte nje nga elementet baze qe merr pjese ne formimin e rruazave te kuqe te gjakut,ne djetat e perditshme rekomandohet nje sasi prej 1.5-2 mg Cu/dite.Ai ndodhet kryesisht ne melci,,tru,veshka,si dhe ne sistemin e miokardit te Zemres,ky element sigurohet permes ushqimeve te tilla si Mishi,Drithrat,Peshqit etj.Mungesa ne baker sjell perthithje jo normale,Dobesim te kockave,probleme anemike etj.

Kalciumi(Ca):Ky eshte njeri nga elementet qe ndodhet ne sasine me te madhe nga c’do kation tjeter.Ai kryesisht ndodhet ne formen e karbonateve.Funksjoni kryesor i tije eshte ai i ndertimit te skeletit dhe kockave,ajo pjese e tije qe nuk hyne ne ndertimin e kockave sherben per mpiksjen e gjakut ne organizem,ne funksjonimin normal te muskulit te zemres si dhe ne funskjonim normal te nervave.Ai ndodhet ne shume produkte ushqimore sidomos ne djath,qumesht,fasule,kallamar etj.Gjithashtu nje rol tjeter i rendesishem i kalciumit eshte edhe marrja pjese ne koagulimin e gjakut.

Fosfori(P): Fosfori merr pjese si element plastik dhe eshte shume i rendesishem ne mjaft procese biologjike ne organizmin tone.Nje sasi e konsiderueshme ndodhet ne skelet,pjesa tjeter ne muskuj,nje pjes ne tru dhe pjesa tjeter qe ngelet ne gjak.Gjithashtu nje rol i rendesishem i tije eshte edhe perberja e ATP,ruajtjen e ekuilibirit acid-baze ne organizem.Te pasura me fosfor jane qumshti,mishi dhe perimet,mungesa e tije ne organizem zakonisht shkakton dobesim te kockave.

Magnezi(Mg) : Se bashku me kalciumin dhe fosforin marrin pjese ne ndertimin e skeletit,Gjithashtu ai merr pjese edhe ne reaksjonet qe kane ATP.Ushqimet me te rendesishme jane djathi,mishi si dhe disa lloj perimesh.

Kaliumi(K): Kaliumi ndodhet ne organizem ne forme jonike dhe eshte i perqendruar ne brendesi te qelizave.Ky eshte perberesi kryesor i lengut brendaqelizor,ne dietat e perditshme per te plotesuar nevojat e organizmit rekomandohen 4g/dite.Gjendet ne produkte si Fasule,bizele,patate,banane,lulelaker dhe spinaq etj.Eleminim i tije nga organizmi behet me ane te urines.Mungesa e tije sjell bllokim te zemres,debulese,dobesim te muskujve madje shkon edhe deri ne humbje jete.

Natriumi(Na):Natriumi eshte perberesi jashtqelizor i organizmit,zakonisht ndodhet ne formen e Klorurit te Na.Edhe ky merr pjese ne rregullimin e ekuilibirit acido-bazik ne organizem,ai mund te merret prej produkteve te tilla si Mishi,veza,qumeshti,gjithashtu si burim baze per marrjen e tije sherben kripa e zakonshme NaCl.Mungesa e tije sjell hipertensjon arterial si dhe te vjella madje con deri ne gjendje kome.

Squfuri(S): Ky eshte nje element i cili eshte i pranishem ne te gjitha qelizat.Kryesisht ai gjendet ne proteina,dhe keto jane edhe baza e marrjes se tije,nje funksjonim normal i organizmit vjen duke pasur te pakten sasine minimale te tije me squfur.

Klori(Cl): Ky ndodhet ne organizem ne trajten e NaCl sikurse dhe natriumi edhe ky merr pjese ne rregullimin e ekuilibirit acid-baze,ky ka rol kryesor ne shkembimin e klorureve ne gjak,gjithashtu klori eshte anionin kryesor qe ndodhet ne stomak dhe ndodhet ne formen e HCl dhe eshte baza e tretjes se ushqimeve,nqs ka mungese te tije atehere shkaktohen semundje te ndryshme si ulcera etj,qe vijne si pasoje e tije ne pjese te tjera te trupit.

Kimia

Punoi:

Ilvana Dedja

IX-b

“Siri Kodra”

2012