2013 – 2014Marit Pelk

Een onderzoek naar de acceptatie en adoptie van de iPad met zorg op afstandsoftware bij ouderen (65+) in de thuissituatie.

Zorg op afstand: Nuttige techniek

Voorwoord Dit onderzoek werd uitgevoerd als minorproduct ten behoeve van de minor “Wijs in wetenschap” aan de Avans Hogeschool te Breda. Tijdens het onderzoek hebben verschillende zorgorganisaties hun medewerking geboden namelijk; BrabantZorg te Veghel, Groenhuysen te Roosendaal, Het Laar te Tilburg, Schakelring te Tilburg en Thebe te Goirle. Daarnaast heeft Focus Cura mij de mogelijkheid gegeven gebruik te maken van een iPad met zorg op afstand software. Ik heb van veel mensen steun, begeleiding en feedback ontvangen gedurende de voorbereiding en de uitvoering van dit onderzoek. Een aantal van deze mensen wil ik speciaal hiervoor bedanken. Als eerste wil ik Dhr. Peter Hoegen bedanken voor de goede begeleiding die hij mij heeft gegeven. Daarnaast wil ik Dhr. Karel de Winter bedanken voor de hulp die hij heeft gegeven bij het tot stand komen van een onderzoeksonderwerp. Veel dank ben ik verschuldigd aan Dhr. Jeen Beckers en Dhr. Jeroen van der Heijden van Focus Cura omdat zei mij de mogelijkheid hebben gegeven gebruik te maken van hun zorg op afstand techniek. Ook wil ik Mevr. Désirée Hobbelen van BrabantZorg, Mevr. Marjo van Tol en Mevr. Kelly Molewijk van Groenhuysen, Mevr. Myriam Krol van Het Laar, Mevr. Henriëtte van Broekhoven van de Schakelring en Dhr. Piet van Gils van Thebe bedanken voor hun medewerking aan het onderzoek. Tenslotte wil ik alle respondenten die de tijd hebben genomen mee te werken aan het onderzoek bedanken.

Dank, Marit Pelk

InhoudVoorwoord.............................................................................................................................................7

Samenvatting........................................................................................................................................11

1. Aanleiding.....................................................................................................................................14

1.1. Aanleiding tot het onderzoek...............................................................................................14

1.2. Belang...................................................................................................................................14

1.3. Probleemstelling...................................................................................................................14

1.4. Onderzoeksvraag..................................................................................................................14

1.5. Deelvragen............................................................................................................................15

1.6. Afbakening vraagstelling.......................................................................................................15

1.7. Doelstelling...........................................................................................................................15

2. Literatuur......................................................................................................................................16

2.1. Vraagstelling literatuur.........................................................................................................16

2.2. Resultaten uit de literatuur..................................................................................................17

2.2.1. Pensioen.......................................................................................................................17

2.2.2. Techniek.......................................................................................................................18

2.2.3. Zorg op afstand.............................................................................................................19

2.2.4. Modellen......................................................................................................................20

2.2.5. Conclusie.......................................................................................................................21

3. Onderzoeksopzet..........................................................................................................................23

3.1. Onderzoeksdesign................................................................................................................23

3.2. Doelgroep.............................................................................................................................23

3.3. Populatie..............................................................................................................................23

3.4. Steekproefgrootte................................................................................................................24

3.5. Werving respondenten.........................................................................................................25

3.6. Samenwerking......................................................................................................................25

3.6.1. Focus Cura....................................................................................................................25

3.6.2. De zorginstellingen.......................................................................................................26

4. Methode.......................................................................................................................................27

4.1. Introductie film.....................................................................................................................27

4.1.1. Eisen aan de film...........................................................................................................27

4.1.2. Conclusie.......................................................................................................................28

4.2. Vragenlijst.............................................................................................................................28

4.3. Dataverzameling...................................................................................................................29

4.4. Dataverwerking....................................................................................................................29

5. Resultaten....................................................................................................................................30

5.1. Betrouwbaarheidsanalyse....................................................................................................30

5.2. Correlatie..............................................................................................................................30

5.3. Regressie -analyse................................................................................................................31

5.4. Geslacht en leeftijd...............................................................................................................33

5.5. Huisvesting en scholing........................................................................................................34

5.6. Sociale participatie...............................................................................................................35

5.7. Fysieke gesteldheid..............................................................................................................35

5.8. Bekendheid met de techniek................................................................................................36

5.9. Kosten...................................................................................................................................38

5.10. Voor en nadelen volgens de respondenten......................................................................38

5.11. Acceptatie.........................................................................................................................39

5.12. Adoptie.............................................................................................................................39

6. Discussie.......................................................................................................................................40

6.1. Beperkingen van het onderzoek...........................................................................................40

6.2. Validiteit van de meetinstrumenten.....................................................................................41

6.3. Verschillen tussen geworven ouderen en de populatie........................................................42

6.4. Verbanden tussen de sociale participatie en de constructen...............................................43

6.5. Verbanden tussen fysieke gesteldheid en de constructen...................................................44

6.6. Verbanden tussen de bekendheid met de techniek en de constructen...............................44

6.7. Verband tussen kosten van de techniek en de constructen.................................................45

6.8. Grensopstelling acceptatie en adoptie.................................................................................45

6.9. Vervolg onderzoek................................................................................................................45

7. Conclusie en aanbevelingen.........................................................................................................46

7.1. Beantwoording van de onderzoeksvragen...........................................................................46

7.2. Beantwoording van de hoofdvraag......................................................................................46

7.3. Aanbevelingen......................................................................................................................47

Bibliografie...........................................................................................................................................48

Bijlage 1: Wervingsbrief........................................................................................................................51

Bijlage 2: Introductie film.....................................................................................................................52

Bijlage 3: Enquête.................................................................................................................................53

Bijlage 4: Acceptatie scores..................................................................................................................62

Bijlage 5: Adoptie 1 scores...................................................................................................................63

Bijlage 6: Adoptie 2 scores...................................................................................................................64

Samenvatting Titel: Zorg op afstand: Nuttige techniek. Een onderzoek naar de acceptatie en adoptie van de iPad met zorg op afstandsoftware bij ouderen (65+) in de thuissituatie. Naam: Marit PelkInleiding: Binnen de gezondheidszorg zijn er verschillende ontwikkelingen gaande. De vergrijzing zorgt er voor dat de verhoudingen tussen jong en oud momenteel sterk stijgen. Daarnaast worden er de laatste jaren in de gezondheidszorg veel positieve resultaten geboekt. Dit zorgt er voor dat er minder aandoeningen dodelijk zijn maar chronisch worden. Door dit gegeven wordt er door ouderen vaak langer gebruik gemaakt van de gezondheidszorg. Ook wordt er binnen de zorg steeds meer bezuinigd, vooral op personeelskosten. Door het tekort aan personeel en de groei van de zorgvraag wordt het steeds lastiger de gewenste zorg te leveren. Door zorg op afstand is het mogelijk een efficiëntere werk methode te creëren. Doordat veel ouderen langer zelfstandig willen wonen, kan de zorgvrager door middel van zorg op afstand gemakkelijk in contact komen met de zorgverlener. Vooral cliënten die weinig klachten hebben kunnen hier baat bij hebben, omdat een bezoek van een zorgverlener inefficiënt is als het bezoek ook zonder fysiek contact kan plaatsvinden. Probleemstelling: Momenteel wordt zorg op afstand veel aangeboden op computers en tablets. In de toekomst willen ze zorg op afstand alleen nog via tablets verzorgen omdat deze handzamer en gemakkelijker in gebruik zijn. Het grootste deel dat op dit moment gebruik maakt van de zorg, zijn de ouderen. Veel ouderen hebben nog nooit met een tablet gewerkt. Daarom word er in dit onderzoek geambieerd antwoord te geven op de vraag; In welke mate accepteren en adopteren ouderen (65+) iPad’s met zorg op afstand software in hun thuissituatie en wat zijn de redenen hiervoor?. Methode: Om dat het lastig is gedrag van ouderen te verklaren wordt er gebruik gemaakt van het Technology Acceptance Model (TAM). Dit gevalideerde model beoogd gedrag te kunnen verklaren aan de hand van de constructen “perceived usefullness” (waargenomen bruikbaarheid) en “preceived ease of use” (waargenomen gebruiksvriendelijkheid). Aangezien de standaard vragenlijst van de TAM niet gebruikt kon worden, omdat deze gericht was op techniek op de werkvloer, is er een vergelijkbare enquête opgesteld. De opgestelde enquête bevat stellingen op het gebied van bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie en adoptie. Deze stellingen werden beantwoord aan de hand van een 7 punt likertschaal. Daarnaast is er nog gevraagd naar persoonlijke kenmerken. Er is ter introductie van de techniek een film gemaakt waarmee ouderen geïnformeerd werden over de werking en de functies van de iPad met zorg op afstand software. Het onderzoek heeft plaatsgevonden in vijf verschillende zorginstellingen, namelijk; BrabantZorg te Veghel, Groenhuysen te Roosendaal, Het Laar te Tilburg, Schakelring te Tilburg en Thebe te Goirle. 45 ouderen van deze zorgorganisaties hebben mee gewerkt aan het onderzoek. Resultaten: Het onderzoeksmodel dat gebruikt is voor het onderzoek blijkt een zeer goed bruikbaar middel te zijn. Een aantal persoonlijke factoren blijken invloed te hebben op de bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie en adoptie. Namelijk; de mate waarin gewerkt is met de iPad, het opleidingsniveau, de zelfstandigheid, de woonsituatie en of de ouderen al eens gehoord hadden van zorg op afstand. Door ouderen wordt het gemis aan fysiek contact opgegeven als een reden waarom de techniek niet zou worden geaccepteerd en geadopteerd.

Conclusie: Ouderen zijn eerder bereid de iPad met zorg op afstand software te accepteren en adopteren als de techniek door hen als nuttig ervaren wordt. Daarbij is de bruikbaarheid een belangrijke voorspeller voor de mate waarin de techniek word geaccepteerd en geadopteerd. Verondersteld wordt dat 59% van alle respondenten (n = 44) de iPad met zorg op afstand techniek accepteert en 40% van de respondenten (n = 43) adopteert deze techniek.Aanbevelingen: Voordat er over gegaan wordt naar deze nieuwe manier van zorg is het raadzaam de ouderen goed te informeren. Omdat uit de literatuur blijkt dat 75% van alle telemedicine initiatieven mislukken door gebrek aan acceptatie wordt geadviseerd hierop in te spelen. Omdat bruikbaarheid de belangrijkste voorspeller is, is het van belang dat de ouderen het nut van de techniek gaan inzien. Aangezien ouderen onderling veel van elkaar verschillen is het aan te raden bij informatie bijeenkomsten goed op te letten welke ouderen achter blijven. Deze ouderen zouden dan een apart groep kunnen vormen. Ouderen accepteren en adopteren de zorg op afstand techniek eerder als al vaak met een iPad gewerkt is. Het stimuleren van het werken met techniek is erg van belang. Door iPad cursussen te organiseren worden oudere gestimuleerd te werken met een iPad. Trefwoorden: Zorg op afstand, telemedicine, adoptie, acceptatie, ouderen, vijfenzestigplussers, zorg innovatie. Eerste begeleider: Peter HoegenTweede beoordelaar: Karel de WinterEmail adres student: maritpelk@live.nl

1. Aanleiding In dit hoofdstuk wordt de aanleiding tot het onderzoek en de relevantie besproken. Hieruit zal de probleemstelling en de onderzoeksvraag ontstaan.

1.1. Aanleiding tot het onderzoek.Binnen de gezondheidszorg zijn er verschillende ontwikkelingen gaande die er voor zorgen dat er meer technische hulpmiddelen moeten komen. Een van deze ontwikkelingen is de vergrijzing. Na de tweede wereldoorlog heeft er een geboortegolf plaatsgevonden waarin relatief veel kinderen werden geboren (CBS, 2012). In de jaren zestig en zeventig daalde dit aantal sterk (ontgroening) (CBS, 2007). Het gevolg hiervan is dat de verhoudingen tussen het aantal ouderen en jongeren momenteel sterk stijgt. Door de positieve resultaten die er de laatste jaren geboekt zijn op het gebied van gezondheidszorg zijn minder aandoeningen dodelijk maar worden chronisch. Dit is natuurlijk positief maar het resulteert er wel in dat ouderen vaak langer en vaker gebruik moeten maken van de gezondheidszorg. Ook wordt er binnen de zorg steeds meer bezuinigd, vooral op personeelskosten. Door het te kort aan personeel en de groei van de zorgvraag wordt het steeds moeilijker de gewenste zorg te leveren.

1.2. Belang Door het creëren van een efficiënter werk methode, kunnen kosten bespaard worden. Daar komt nog bij dat ouderen steeds langer zelfstandig thuis willen blijven wonen. Door middel van bijvoorbeeld zorg op afstand kunnen medewerkers van zorginstellingen gemakkelijk in contact komen met cliënten. Zeker de cliënten met weinig klachten hebben hier baat bij, omdat een bezoek van een verpleegkundige inefficiënt is als het bezoek ook zonder fysiek contact kan plaats vinden. Mocht een cliënt alleen controle voor medicatie nodig hebben dan kan dit ook gedaan worden door middel van zorg op afstand. Hierdoor kan de zorgverlener zijn tijd beter inplannen en heeft de cliënt zeggenschap over het zorgmoment.

1.3. Probleemstelling Zorg op afstand wordt momenteel veel aangeboden op computers of tablets. In de toekomst willen ze de zorg op afstand alleen nog maar op de tablets verzorgen omdat deze handzamer en makkelijker in gebruik zijn. Het grootste deel dat op dit moment gebruik maakt van de thuiszorg, en dus in de toekomst zorg op afstand, zijn ouderen. Veel ouderen hebben nog nooit met een tablet gewerkt. De meeste ouderen hebben wel met andere technische middelen gewerkt zoals; een televisie, computer, telefoon, radio, e.d. Zeker de ouderen die pas net met pensioen zijn. Bij de oudere die net met pensioen zijn valt in de toekomst de meeste winst te behalen als het gaat om deze effectieve manier van zorg. Als deze groep (vroegtijdig) leert omgaan met een tablet dan zal in de toekomst de zorg op afstand vereenvoudigd worden doordat ze het apparaat al kennen. Dan rest mij de vraag of ouderen deze vorm van techniek wel willen en kunnen gebruiken.

1.4. Onderzoeksvraag In dit onderzoek wordt er gekeken naar de acceptatie en adoptie van iPad’s met zorg op afstand software bij ouderen. Door middel van de verzamelde literatuur en een onderzoek naar de acceptatie en adoptie van iPad’s met zorg op afstand software wordt verwacht antwoord te kunnen geven op de vraag; In welke mate accepteren en adopteren ouderen (65+) iPad’s met zorg op afstand software in hun thuissituatie en wat zijn de reden hiervoor?

1.5. Deelvragen Om antwoord te kunnen geven op de onderzoeksvraag moet er naar verschillende aspecten gekeken worden. Om deze verschillende aspecten duidelijk te krijgen zijn er deelvragen geformuleerd die samen het antwoord vormen op de hoofdvraag. De deelvragen staan hieronder geformuleerd:

Wat zijn redenen voor ouderen om de iPad met zorg op afstand software wel of niet te accepteren?

Wat zijn redenen voor ouderen om de iPad met zorg op afstand software wel of niet te adopteren?

Accepteren en adopteren ouderen de iPad met zorg op afstand software?

1.6. Afbakening vraagstelling Met accepteren in de vragenlijst wordt het volgende bedoeld; Het aanvaarden van de

techniek. In de vraagstelling wordt met adopteren bedoeld; Het in gebruik nemen van de techniek. Met ouderen in de vraagstelling wordt bedoeld; Mannen of vrouwen die ouder zijn dan

vijfenzestig jaar en die instaat, zijn een film te bekijken, een vragenlijst te lezen en deze zelfstandig in te vullen.

In de vraagstelling wordt met zorg op afstand software bedoeld; Software van het bedrijf Focus Cura met de naam Pal4 die gebruikt wordt om zorg via de iPad te leveren.

Met thuissituatie in de vraagstelling wordt bedoeld; Ouderen die zelfstandig wonen, in een aanleunwoning verblijven of die wonen in een zorginstelling.

1.7. DoelstellingDe doelstelling van dit onderzoek is verklaringen te vinden waarom ouderen de iPad met zorg op afstand software wel of niet accepteren en adopteren. Door het onderzoek wordt duidelijk waaraan de iPad en/of de zorg op afstand software moeten voldoen om de iPad en de zorg op afstand software af te stemmen op de wensen van de ouderen. Door de uitkomsten van het onderzoek in praktijk te brengen kan mogelijk de implementatie van zorg op afstand met een iPad worden vergroot.

2. LiteratuurOm het probleem te onderzoeken is er eerst een literatuurstudie gedaan om achtergrondinformatie te verkrijgen en bestaande informatie samen te voegen tot een duidelijk beeld van het probleem.

2.1. Vraagstelling literatuur Om een duidelijk beeld van het probleem te krijgen is er in de literatuur gezocht naar bruikbare informatie. Hiervoor zijn een aantal vragen opgesteld die in de literatuurstudie aan bod komen. De vraagstelling van deze literatuurstudie luidt; Wat is in de literatuur bekend over de acceptatie van en adoptie door ouderen ten aanzien van het gebruik van een iPad met software voor zorg op afstand in hun thuissituatie en de relevante factoren die een rol spelen bij de acceptatie en adoptie van de iPad met software voor zorg op afstand door deze ouderen?

Uit deze vraagstelling worden de volgende deelvragen gedestilleerd;

Wat is in de literatuur bekend over het proces van acceptatie en adoptie van (nieuwe) technieken door ouderen en factoren die deze processen beïnvloeden?

o Wat zijn de knelpunten van techniek voor de oudere bevolking? o Staan ouderen open voor de nieuwe technologieën? o Wanneer willen ouderen een nieuwe techniek in gebruik nemen? o Wat zijn de effecten van pensionering bij ouderen (65+)?

Wat is in de literatuur bekend over zorg op afstand in relatie tot het gebruik hiervan door ouderen?

Welke gevalideerde meetinstrumenten worden bij vergelijkbare onderzoeken gebruikt en welke zijn toepasbaar op het onderzoek naar acceptatie en adoptie van iPad’s met zorg op afstand software in de thuissituatie bij ouderen?

2.2. Resultaten uit de literatuur Om een goed beeld te krijgen van de doelgroep is er eerst uitgebreid informatie gezocht naar de effecten die met pensioen gaan heeft op de ouderen. Daarna is er informatie gezocht over de gebruikte techniek onder ouderen en de knelpunten van techniek. Verder is er nog gekeken of ouderen openstaan voor techniek.

2.2.1. PensioenAangezien de laatste jaren de levensverwachting van ouderen is gestegen, heeft de huidige generatie ouderen van 65+ nog gemiddeld 17 jaar (mannen) tot 20 jaar (vrouwen) in het vooruitzicht. Van deze jaren kunnen de ouderen gemiddeld nog 11 jaar in goede gezondheid leven. Over het algemeen verloopt de overgang van werkende naar met pensioen zonder grote problemen. Echter heeft ongeveer 15 procent van de mensen die met pensioen gaan aanpassingsproblemen. Veel ouderen zoeken andere bezigheden zoals hobby’s en oppassen. Echter blijven ook een aantal ouderen betaald en onbetaald werk verrichten (Dingemans & Solinge, 2007). De nieuwe activiteiten die ouderen na hun pensioen gaan doen geeft ze een doel, dit resulteert er in dat het welbevinden wordt verbeterd. Veel ouderen voelen zich beter in hun vel na hun pensioen dan voorheen. Uit een onderzoek uit het tijdschrift Gedrag & Organisatie blijkt dat er een verbetering wordt gezien in hoe mensen die met pensioen zijn hun eigen gezondheid ervaren. Tevens wordt er een afname geconstateerd in de medische consumptie. Echter blijkt wel dat dit niet het geval is bij mensen die vooraf opzien tegen het stoppen met werken. In deze groep is een toename te zien in de ernst van langdurige aandoeningen (Solinge, 2005).Met de leeftijd neemt de kan op vereenzaming toe. Ouderen die een netwerk opbouwen en dit instant weten te houden, voelen zich in het leven niet alleen gelukkiger en zekerder maar hebben meer succes zelfstandiger te zijn (Groof & Elchardus, 2003). Ouderen met kleine netwerken in verhouding met ouderen met grote netwerken hebben 2.5 keer zoveel kans op eenzaamheid en 1.7 keer zoveel kans op depressieve symptomen en 1.5 keer zoveel kans op overlijden. Het blijkt dat deze resultaten onafhankelijk zijn van het wel of niet hebben van een partner (Tilburg, 2000).

2.2.2. TechniekDe oudere mensen kunnen in verhouding met jongere mensen mindergoed tegen oncomfortabele situaties. De omgeving waar ouderen in wonen is daardoor sterk van invloed op verschillende aspecten, zoals; werk, leer- , ziekte- , zorg- en genezingsproces, de ondersteuning van ouderen en het verminderen van fouten, ongelukken, ongemakken en het gevoel van onveiligheid. Technologie in de woonomgeving kan ouderen helpen, actiever en geïnspireerd te worden, beter te leren en minder snel ziek worden, sneller genezen, sneller hulp ontvangen, minder onzeker worden, minder snel slachtoffer worden van ongelukken en kan een betere hulp verkrijgen bij incidenten (Roelofsen, 2013).Over het algemeen hebben ouderen een positieve houding tegenover nieuwe technologische toepassingen in hun woonomgeving. Echter moeten de ouderen het nut van de techniek wel inzien. De meeste voordelen die ouderen zien in de technologische toepassingen in hun woonomgeving hebben betrekking op het gemak en de veiligheid. De techniek kan vooral nuttig zijn voor ouderen met een klein sociaalnetwerk. Als nadeel zien mensen dat door techniek ouderen minder zelfstandig worden en minder gaan bewegen. Ouderen kunnen aan de techniek gaan wennen wat er in zou resulteren dat ouderen afhankelijk worden van de techniek. Veel ouderen geven aan dat er al genoeg techniek in hun woonomgeving aanwezig is en daarom niet nog meer techniek willen aanschaffen. Angst om iets verkeerd te doen of de apparatuur kapot te maken is voor ouderen ook een nadeel (Denissen, Seydel, Ben allouch, & Dohmen, 2006).Veel ouderen maken gebruik van techniek, de drie meest gebruikte vormen hiervan zijn televisie, radio en de telefoon. Ouderen hebben een monofunctionele kijk op techniek, er wordt door hun één functie aan één apparaat gekoppeld. Vaak als een technische toepassing meerdere functies kan invullen dan wordt er vaak maar van één functie gebruik van gemaakt. Een overstap van monofunctionele tot multifunctionele toepassingen kan bereikt worden door met vertrouwde techniek aan de gang te gaan. Zodra er wordt gezien dat er profijt behaald kan worden uit een multifunctionele toepassing van techniek kan de techniek kans van slagen hebben (Honing, 2010).

Niet alleen de techniek zelf wordt door ouderen vaak lastig begrepen maar ook de bijgaande instructies leveren problemen op. Binnen handleidingen wordt er vaak opzettelijk informatie weggelaten om de lezer geconcentreerd te houden en exploratief gedrag uit te lokken. Door de grote cognitieve belasting die veroorzaakt wordt door het lezen van de handleiding wordt het voor ouderen moeilijker de handleiding te begrijpen. Oudere maken in verhouding met jongeren veel meer fouten en kunnen in de zelfde tijd minder stappen van de handleiding doorlopen (Horen, Jansen, Noordman, & Maes, 2000).

Door de groei in technologie en de verscheidenheid van toepassingsmogelijkheden maakt het internet een aantrekkelijk medium wordt. Steeds meer ouderen maken gebruik van het internet. In 2009 gebruikt 39 procent van de Belgische ouderen, met een leeftijd van 50 tot 65 jaar, het internet (Decock, 2009-2010). Bijna alle ouderen gebruiken op dit moment internet. De ouderen vinden dat hierdoor de samenleving socialer is geworden. Doordat veel oudere technische hulpmiddelen in huis hebben staan ze meer open voor techniek. Ouderen vervaarden nieuwe technologieën als onbelangrijk maar kwamen er op een gegeven moment achter hoe belangrijk het voor hen kan zijn. Wel vinden ouderen ICT verwarrend. Een mobiele telefoon wordt door veel ouderen gebruikt omdat het een gevoel van zekerheid geeft. Ze zien het echter wel als een hulpmiddel. Hierbij vinden ouderen het een nadeel dat ze nooit eens onbereikbaar kunnen zijn (Hoppe, 2013).

2.2.3. Zorg op afstandDe naam zorg op afstand is precies waar de term voor staat, het is namelijk zorg die door de techniek op afstand geleverd kan worden in het bijzonder met een beeldverbinding. Zorg in de thuissituatie bestaat uit grofweg uit twee categorieën namelijk, concrete handelingen en begeleidingen en communicatie. Met concrete handelingen wordt bijvoorbeeld het schoonmaken van een wond en het helpen opruimen van een huis bedoeld. Onder begeleiding en communicatie worden bijvoorbeeld, raad geven, ondersteunen, voorlichten, luisteren en in de gaten houden van cliënten verstaan. Zorg op afstand richt zich vooral op de laatste categorie want deze kan met telecommunicatie middelen op afstand gegeven worden (Grin & Aarts, Zorg op afstand, bestaande techniek voor nieuwe doelgroepen, 2011). Door Zorg op afstand wordt er geambieerd zorg te kunnen leveren die de regie over het leven weer in de handen van de cliënten legt en zorgverleners meer ruimte geeft om maatwerk te leveren (Grin, Haar van Twillert, & Stevens, Kwalitatieve rapportage van de monitor zorg-op-afstand, 2008). Uit een onderzoek dat gedaan is door Nivel (Nederlands instituut voor onderzoek) in opdracht van brancheorganisatie ActiZ blijkt dat 76 procent van de gebruikers zeer tevreden zijn over zorg op afstand via telebegeleiding of een videonetwerk. Cliënten voelen zich veiliger door deze interactieve manier van zorg. In 2008 maakte ruimt elfhonderd cliënten met een AWBZ (algemene wet bijzondere ziektekosten) indicatie gebruik van zorg op afstand. Door middel van telebegeleiding of een videonetwerk kon er contact worden opgenomen met zorgverleners en zo begeleiding en advies krijgen. Ouderen boven de 75 jaar met een chronische ziekte maakte relatief veel gebruik van deze techniek en waren er zeer tevreden over. Zo blijkt ook uit het onderzoek dat 71 procent van de gebruikers zich veiliger voelt en 61 procent geeft aan door deze techniek langer zelfstandig thuis te kunnen blijven wonen. Op het gebied van zelfredzaamheid vindt 34 procent dat dit is toegenomen waarvan 19 procent aangeeft hierdoor minder hulp nodig te hebben en 29 procent dat ze minder behoefte hebben aan hulp van mantelzorgers. 47 procent van de gebruikers vindt dat de bereikbaarheid van de thuiszorg is verbeterd en 33 procent verklaart het videonetwerk vooral te gebruiken voor een praatje met de zorgverleners. Echter geeft naar 11 procent aan meer contact te hebben met anderen door het videonetwerk (Nivel, 2008). Volgens (Broens, Huis in't Veld, Vollenbroek-Hutten, Halteren, & Nieuwenhuis, 2007) wordt er geconstateerd dat 75 procent van de telemedicine initiatieven mislukken in de operationele fase. Het blijkt namelijk lastig routines te veranderen. Ook wordt de techniek vaak niet geaccepteerd door de gebruikers. Om de acceptatie van telemedicine toepassingen te verbeteren moet de houding van de gebruikers positief worden beïnvloed. Dit kan door de zorgverleners en de cliënten bij het ontwerp van het systeem te betrekken (Broens, Huis in't Veld, Vollenbroek-Hutten, Halteren, & Nieuwenhuis, 2007).

2.2.4. ModellenHet is lastig om gedrag van ouderen te verklaren. In het onderzoek van (Denissen, Seydel, Ben allouch, & Dohmen, 2006) kwamen een aantal gevalideerde modellen voor die beogen gedrag te verklaren. Deze modellen staan hieronder opgesomd;

Theory of Reasoned Action (Hale, 2003) Theory of planned behaviour (Ajzen, 1991) Technology Acceptance (Davis, 1986)

Theory of Reasoned ActionDeze theorie gaat er vanuit dat de beste voorspeller van het gedrag van iemand de intentie tot een bepaald gedrag is. Om de intentie van een bepaald gedrag te kunnen bepalen zijn er volgens Azjen en Fishbein twee factoren erg belangrijk, namelijk attitudes (meningen of opvattingen) en perceived social norms (waargenomen sociale normen) (Britttamar, 2012).

Theory of Planned BehaviourDeze theorie gaat er van uit dat er een directe samenhang is tussen de intentie van een bepaald gedrag met het uiteindelijke waarneembare gedrag. Bij deze theorie wordt de intentie door drie factoren beïnvloed, namelijk Attitudes (meningen en opvattingen), de subjectieve normen (wat mensen denken dat andere er van vinden) en de waargenomen gedragscontrole. (de verwachting dat het nieuwe gedrag effectief kan worden uitgevoerd) (Burken, 2003).

Technology Acceptance ModelDit model dat te zien is in figuur 2.1 heeft als doel algemene factoren van ICT acceptatie te bepalen, die het gedrag van de gebruikers kunnen verklaren voor een breed scala van ICT- toepassingen en gebruikersgroepen. Het Technology Acceptance Model (TAM) is een innovatie adoptiemodel, dat stelt dat de theoretische constructen “perceived usefulness” (waargenomen bruikbaarheid) en “perceived ease of use” (waargenomen gebruiksvriendelijkheid), de gebruikersacceptatie en adoptie van nieuwe technologie kan voorspellen (Geurts, 2005).

Figuur 2.1, Technology Acceptance Model

2.2.5. ConclusieOp basis van de voorlopige resultaten kan geconcludeerd worden dat de meeste ouderen die met pensioen gaan geen problemen ondervinden. De meeste ouderen vullen de tijd die ze voorheen met werken kwijt waren aan andere activiteiten. Een aantal van deze ouderen blijft betaald of onbetaald werken. De nieuwe activiteiten geven ze een doel in het leven dit werkt positief voor het welbevinden. Ouderen voelen zich gezonder tijdens hun pensioen en er worden afname gezien in de medische consumptie. Dit is echter niet zo voor de ouderen die van te voren opzagen tegen hun pensioen. Over het algemeen heeft de dus pensionering een positief effect op de gezondheid en het welbevingen. Echter komt eenzaamheid wel vaker kijken bij deze groep. Door middel van techniek kunnen de ouderen misschien gemakkelijker in contact komen met familie en vrienden waardoor ze minder snel vereenzamen. Over het algemeen hebben ouderen een positieve houding tegenover techniek, zeker als er profijt te behalen valt. Techniek kan positieve effecten hebben op ouderen, namelijk; actiever te worden, geïnspireerd te worden, beter leren en minder snel ziek worden, sneller genezen, sneller hulp ontvangen, minder onzeker worden, minder snel slachtoffer worden van ongelukken en kan een betere hulp verkrijgen bij incidenten. Ook zien ouderen nadelen aan techniek. Ouderen zijn bang om juist minder zelfstandig worden en minder gaan bewegen of dat ze zouden gaan wennen aan de techniek en dus afhankelijk ervan worden. Ook vinden sommige ouderen dat ze al genoeg techniek hebben of ze zijn bang iets verkeerd te doen of kappot te maken. Verder bleek dat ouderen meer moeite hebben met techniek in vergelijking met jongeren maar er is zeker een stijgende lijn in het gebruik van techniek onder ouderen te zien. Dat de ouderen openstaan voor techniek is een goed teken voor het onderzoek. Zorg op afstand is zorg die doormiddel van techniek op afstand geleverd kan worden door middel van een beeldverbinding. Zorg in de thuissituatie kan onderverdeeld worden in twee categorieën namelijk concrete handelingen en begeleiding en communicatie. Zorg op afstand richt zich vooral op de laatste categorie. Zorg op afstand zou de regie over het leven weer terug leggen bij de cliënt en zorgt er voor dat de zorgverleners meer ruimte krijgen om maatwerk te leveren. Gebruikers van zorg op afstand zijn erg tevreden over het systeem met in het bijzonder vijfenzeventigplussers met een chronische aandoening. De techniek laat veel positieve resultaten zien op het gebied van veiligheid, zelfstandigheid en communicatie. Echter blijkt wel dat 75 procent van de telemedicine initiatieven mislukken in de operationele fase. Dit komt omdat de techniek vaak niet geaccepteerd wordt door de gebruikers. Om de acceptatie te verhogen zou de houding van de gebruikers positief moeten worden beïnvloed. Dit kan bereikt worden door de gebruikers bij het ontwerp van het systeem te betrekken. De gevonden resultaten laten zien dat ouderen een techniek als zorg op afstand zeker zouden kunnen gebruiken als dit als nuttig wordt ervaren. De techniek kan vele voordelen hebben zo blijkt uit het onderzoek van Nivel. Doordat veel zorg op afstand projecten falen in de operationele fase vanwege gebrek aan acceptatie is het zeker van belang te kijken naar de acceptatie en adoptie van ouderen tegenover zorg op afstand die in dit geval gegeven word op de iPad. Door de resultaten die het onderzoek zal brengen kan er gekeken worden welke aanpassingen de iPad en/of de zorg op afstand software nodig heeft om de acceptatie en de adoptie te verhogen.

Om resultaten te genereren is er gekeken naar verschillende modellen die gebruikt kunnen worden. De drie gevonden modellen, Theory of Reasoned Action, Theory of Planned Behaviour en Technology Acceptance Model, zijn gevalideerde modellen die al in veel onderzoeken zijn gebruikt om gedrag te verklaren. Echter bij het onderzoek over de acceptatie en adoptie van techniek is het Technology Acceptance Model (TAM) het geschiktst omdat dit model uitgaat van ICT- toepassingen.

3. Onderzoeksopzet In dit hoofdstuk wordt duidelijk hoe het onderzoek is vormgegeven. Er zal worden gekeken naar het onderzoeksdesign, doelgroep, populatie en de respondenten. Om tot het aantal respondenten te komen zal er ook gekeken worden naar de steekproefgrootte en de haalbaarheid van het onderzoek.

3.1. OnderzoeksdesignHet onderzoek naar de acceptatie en adoptie van iPad’s met zorg op afstand software onder ouderen is uitgevoerd in een verklarend kwantitatieve vorm. De resultaten van het onderzoek geven inzicht in het percentage van de ouderen die deze software op de iPad accepteren en adopteren. Er zal binnen de enquête gezocht worden naar stellingen die een verklaring kunnen vormen waarom de techniek juist wel of niet word geaccepteerd en geadopteerd. Bij een kwantitatief onderzoek zouden er minder ouderen ondervraagd kunnen worden en wordt de kans kleiner dat er verklaringen van het gedrag gevonden kunnen worden. Via een enquête wordt er naar de mening van de ouderen gevraagd om het gedrag te verklaren, dit wordt ook wel een survey- onderzoek genoemd.

3.2. Doelgroep De doelgroep van het onderzoek zijn ouderen met een leeftijd boven de 65 jaar. Alle ouderen die voldoen aan dit criterium en in staat zijn de film te bekijken en de vragenlijst te lezen en in te vullen kunnen in aanmerking komen om te werken op een iPad. Om deze reden zal er geen maximum leeftijd worden opgesteld.

3.3. Populatie Voor de werving van de ouderen is er beroep gedaan op een aantal thuiszorg en verpleeg instanties. Op dit moment zijn er in Nederland 2.801.482 65-plussers (CBS, 2007). Doordat in het onderzoek ouderen mee hebben gewerkt die aangesloten zijn bij een instelling, dit wil zeggen dat de ouderen zorg ontvangen in hun eigen woonomgeving of inwonen in de instantie, zal dit de doelgroep verkleinen. Volgens het CBS zijn er in 2009 in de leeftijdsgroep van 65 tot 80 jaar 68.360 ouderen die zorg ontvangen met verblijf. Voor de leeftijdsgroep 80+ is dit 181.145 in 2009 (CBS, 2010). Uit de gegevens van het CBS blijkt dat 221.295 van alle ouderen in de leeftijdsgroep van 65 tot 80 jaar zorg verkrijgen zonder verblijf. Bij de ouderen die 80 jaar of ouder zijn is dat 286.550. (CBS, 2011)

3.4. Steekproefgrootte Door middel van de verkregen gegevens uit paragraaf 3.3 blijkt dat de populatie bestaat uit 757.350 ouderen. Aan de hand van dit aantal zal de steekproefgrootte 384(n) omvatten met een 95 procent( z = 1,96) betrouwbaarheidsniveau en een fout marge van 5 procent (e= 5). Aangezien er geen verwachting was of de ouderen de techniek accepteren en adopteren moest hiervoor dus het meest ongunstige scenario genomen worden (p= 50, q= 50). De formule die voor deze berekening is gebruikt is te zien in figuur 3.1., steekproefgrootte. De uitwerking van de formule is te zien in figuur 3.2, berekening steekproefgrootte. Het corrigeren van de steekproefgrootte heeft geen zin als de totale populatie bestaat uit meer dan 10.000 mensen. In dit geval is de totale populatie meer dan 10.000 mensen en heeft een correctie geen zin.

Figuur 3.1., steekproefgrootte. Figuur 3.2., berekening steekproefgrootte.

Echter komen niet alle ouderen in aanmerking zorg op afstand. Dat komt omdat er waarschijnlijk een groot aantal ouderen beperkingen hebben in het zichtvermogen, gehoor en/of last hebben van een verstoorde motoriek waardoor het gebruik van een iPad met zorg op afstand software praktisch niet mogelijk is. Hierdoor zal de totale populatie lager uitvallen. Hier zijn geen gegevens over beschikbaar.Uit de steekproefgrootte berekening kwam n=384. Dit is binnen de gestelde tijd niet haalbaar. Er zijn 5 zorginstellingen benaderd die in totaal hebben gezorgd voor 45 ouderen die mee hebben gewerkt aan het onderzoek.

3.5. Werving respondentenDe werving van de ouderen heeft plaatsgevonden in zorginstellingen. Bij verschillende zorginstellingen is navraag gedaan of er interesse bestaat om mee te werken. Er zijn 12 instellingen benaderd waarvan 5 instellingen aangegeven hebben mee te willen werken aan het onderzoek. De instellingen die hebben aangegeven mee te willen werken zijn de volgende; BrabantZorg te Veghel, Groenhuysen te Roosendaal, Het Laar te Tilburg, Thebe te Goirle en de Schakelring te Tilburg. Om de ouderen te informeren over het onderzoek is er een wervingsbrief opgesteld die te zien is in bijlage 1: wervingsbrief. Deze brief is door de instanties onder de bewoners en bezoekers verspreid. Er is besloten het onderzoek plaats te laten vinden na een activiteit. Dit in verband met de extra maatregelen die eventueel getroffen moesten worden om de ouderen op de goede locaties te krijgen.

3.6. Samenwerking Tijdens het onderzoek is er samengewerkt met verschillende zorgorganisaties en een bedrijf die de mogelijkheid heeft geboden gebruik te maken van hun zorg op afstand techniek.

3.6.1. Focus Cura Focus Cura is een bedrijf die in samenwerking met verschillende zorgorganisaties innovaties ontwikkelen voor ouderen en chronisch zieken om ze instaat te stellen zo lang mogelijk zelfstandig te wonen. Focus Cura heeft zorg op afstand software ontwikkeld die werkt op een iPad genaamd PAL4 (Focus Cura, 2013). De naam PAL4 is een afkorting voor “persoonlijk assistent voor het leven”. Door vier zorgorganisaties en het zorg innovatiebedrijf Focus Cura is in 2006 het PAL4 systeem opgezet. Focus Cura en de zorgorganisaties zorgen ervoor dat het PAL4 systeem aangeboden wordt. Focus Cura zorg voor de techniek en de logistiek en de zorgorganisaties voor de zorg. Door PAL4 wordt het mogelijk om cliënten op afstand zorg te bieden. PAL4 maakt voor deze dienst gebruik van een computer of een iPad. De gebruikers kunnen doormiddel van het PAL4 systeem contact leggen met zorgverleners, medici, lotgenoten en familie. Het systeem heeft naast de mogelijkheden tot videocontact ook andere functies zoals; spelletjes spelen, informatie opzoeken over de wijk, nieuws lezen en informatie lezen over ziektebeelden. Voor chronisch zieken biedt PAL4 aanvullende zorginformatie en virtuele en fysieke activiteiten. Door een redactie op kantoor wordt alle informatie actueel gehouden (Hoof & Wouters, 2012). Het bedrijf heeft ingestemd te helpen bij het onderzoek en heeft voor het onderzoek een iPad met de zorg op afstand software voor 3 weken ter beschikking gesteld.

3.6.2. De zorginstellingenDe 5 zorgorganisaties kennen verschillende zorgtypes. Een overzicht hiervan is te zien in tabel 3.1 gevolgd door een korte uitleg van elke zorgorganisatie.

Tabel 3.1: Overzicht zorgtypes Zorgorganisatie Locatie Plaats Zorgtype BrabantZorg AAtrium Veghel zorgcentraGroenhuysen Weihoek Roosendaal BehandelcentrumHet Laar - Tilburg Woon-zorgcomplex Schakelring Duynsberg Tilburg Serviceflat Thebe Guldenakker Goirle Woon-zorgcomplex

BrabantZorg, locatie: AAtrium Het AAtrium is een woonzorgcentrum waarin 61 ouderen kunnen wonen. De ouderen beschikken over een eigen appartement en de ontvangen benodigde zorg. Ook heeft het AAtrium een gesloten afdeling voor 20 mensen met dementie (BrabantZorg, 2012).

Groenhuysen, locatie: WeihoekDe Weihoek is een regionaal behandelcentrum voor lichamelijke aandoeningen. De locatie heeft 6 woningen die ieder 10 bewoners hebben. De Weihoek werkt op de volgende gebieden; chronische longziekten, hartfalen en Parkinson. Er wordt veel samen gewerkt met het naastgelegen Franciscus ziekenhuis. De patiënten verblijven na hun ontslag uit het ziekenhuis tijdelijk in de Weihoek (Groenhuysen, 2013).

Het LaarServicecentrum Het Laar is een wooncomplex waar zorg wordt gegeven voor ouderen in Tilburg. Het Laar biedt een breed pakket van zorg en dienstverlening aan voor zelfstandig wonende tot en met verzorgingshuis- en verpleeghuiszorg (Het Laar, 2013).

Schakelring, locatie: DuynsbergServiceflat De Duynsberg biedt tijdelijk verblijf voor de bewoners van Zonnehof. De ouderen wonen hier zelfstandig en ontvangen wanneer nodig zorg (Stichting Schakelring, 2013).

Thebe, locatie: GuldenakkerWoonzorgcentrum Guldenakker verleent ondersteuning op het gebied van verzorging of verpleging. Op het gebied van wonen bieden ze aanleunwoningen, appartementen en verpleeghuisplaatsen aan.

4. MethodeVoor het onderzoek is er gebruik gemaakt van verschillende meetinstrumenten. Er is namelijk een film getoond over de werking en de functie van de iPad en van de zorg op afstand software. Vervolgens is er een vragenlijst ingevuld. De verkregen data zijn daarna verwerkt en geanalyseerd. Hoe dit allemaal tot stand is gekomen en hoe het is uitgevoerd wordt in dit hoofdstuk beschreven.

4.1. Introductie filmHet doel van de introductiefilm was de ouderen kennis te laten maken met de iPad en de zorg op afstand software. In de introductiefilm werd duidelijk waar de ouderen de iPad en de zorg op afstandsoftware voor kunnen gebruiken en hoe het werkt. Het was van belang dat de ouderen zelf een mening gingen vormen over de iPad en de zorg op afstandsoftware. Om die reden is er tijdens het maken van de film opgelet dat de gesproken tekst niet sturend over zou komen.

4.1.1. Eisen aan de filmMet de leeftijd nemen een aantal beperkingen toe. Ouderen zien en horen namelijk slechter. Ook is het lastig voor ouderen om de “nieuwe” technische termen te kunnen begrijpen en daarom is er in de film rekening gehouden met deze factoren. Het was namelijk de bedoeling dat de ouderen het filmpje kunnen begrijpen om zo hun mening over de techniek te kunnen vormen.

Zichtvermogen:Ouderen hebben meer licht nodig om goed te kunnen zien waarbij de kleur van het licht belangrijk is. Bij te veel licht kunnen ouderen de voorwerpen niet goed meer herkennen. Veel ouderen hebben problemen met waarnemen als er weinig contrast zichtbaar is. Langzaam bewegende voorwerpen kunnen ouderen moeilijker detecteren in het perifere gezichtsveld. Verder kunnen ouderen lastig detail waarnemen. Op het gebied van waarneming blijken ouderen vooral problemen te ondervinden met het lezen. Ook als de letters groot genoeg zijn is kan de leessnelheid een probleem zijn (Weerd &Rietsema).

Gehoor:Slechthorendheid komt veel voor bij ouderen. Slechthorendheid bij ouderen is het geleidelijk verschuiven van de gehoordrempel met het toenemen van de leeftijd. Het oor wordt ongevoeliger voor geluid. Ouderen ondervinden ook hinder van harde geluiden, zachte geluiden en verstaan slecht in een rumoerige omgeving. Ook komt het voor dat ouderen het geluid wel horen maar slecht kunnen herkennen. Dit resulteert er in dat de ouderen vaak extra tijd nodig heeft om te herkennen wat er gezegd wordt. Daarnaast kunnen ouderen bij een spreeksnelheid van hoger dan 175 woorden per minuut het gesprek niet goed meer volgen (Weerd & Rietsema).

4.1.2. ConclusieTijdens het maken van de film is gelet op het kleurgebruik zodat de kleuren voldoende contrast met elkaar hebben. Er is ook niet naar een kleur verwezen aangezien ouderen misschien kleuren minder goed herkennen. In de film worden niet teveel details gebruikt omdat ouderen deze vaak lastig kunnen waarnemen. De tekst in de film is gesproken omdat veel ouderen minder snel en moeilijk kunnen lezen. De gesproken tekst is niet sneller dan 175 woorden per minuut zodat de ouderen het verhaal goed kunnen volgen. Het volume van de gesproken tekst is niet te hard en ook niet te zacht ingesproken. Dit is gedaan zodat de ouderen geen hinder kunnen ondervonden van het geluid. De omgeving waarin de film werd afgespeeld moest voldoende licht bevatten en niet rumoerig zijn zodat de ouderen hun aandacht kunnen richten op de film. In bijlage 2: Introductie film, staat een link naar de film vermeld.

4.2. VragenlijstDe stellingen uit de enquête zijn gebaseerd op de enquête, zie bijlage 5: TAM enquête, die gebruikt wordt bij het TAM. In de enquête van het TAM worden stellingen in twee verschillende categorieën gesteld namelijk, perceived usefulness (bruikbaarheid; de perceptie van de ouderen of het gebruik van de nieuwe techniek hun prestaties zal verbeteren (Denissen, Seydel, Ben allouch, & Dohmen, 2006)) en perceived ease of use (gebruiksvriendelijkheid; De perceptie of de techniek door de ouderen eenvoudig te gebruiken is (Denissen, Seydel, Ben allouch, & Dohmen, 2006)). De stellingen uit deze enquête worden beantwoord aan de hand van een 7 punt likertschaal. Dit wil zeggen dat er gebruik wordt gemaakt van schaal die voornamelijk gebruikt wordt in enquêtes die als doel hebben voorkeuren of mate van overeenstemming met betrekking tot een verklaring te tonen (Bertram, 2006). De enquête die opgesteld is voor dit onderzoek, heeft de stellingen ook gesteld aan de hand van de twee categorieën perceived usefulness en perceived ease of use. Dit is gedaan omdat vanuit deze twee categorieën een voorspelling kan worden gemaakt over de acceptatie en adoptie van techniek doormiddel van een berekening. Voor deze berekening is het van belang dat de vragen beantwoord worden op een 7 punt schaal. Daarnaast zou de nauwkeurigheid afnemen als de schaal van 7 punten naar 5 punten zou gaan omdat er minder nuances aan te brengen zijn in een antwoord. Ter tegemoetkoming van de relatief grootte likertschaal is er besloten de vragenlijst niet langer te maken dan 40 stellingen in totaal. De enquête die voor de TAM is opgesteld kon echter binnen dit onderzoek niet gebruikt worden. De stellingen gaan namelijk over ICT toepassingen op de werkvloer en niet de thuissituatie. Daarnaast zijn er binnen dit onderzoek twee constructen die mee tellen namelijk de iPad en de zorg op afstand software. De enquête die voor de TAM is opgesteld is bij het maken van de enquête nauwkeurig bekeken om vergelijkbare stellingen te verkrijgen. Naast de stellingen in de twee categorieën perceived usefulness en perceived ease of use zijn er ook stellingen voorgelegd over de acceptatie en de adoptie van deze techniek. Dit is gedaan zodat er later een voorspelling gemaakt kan worden welk construct belangrijk is om de acceptatie en adoptie te verhogen. Daarnaast is er ook nog naar een aantal persoonlijke kenmerken gevraagd namelijk; hoe de ouderen hun gezichtsvermogen en gehoor beoordelen, of ze last hebben van trillende handen, hoe de ouderen hun zelfstandigheid en eenzaam beoordelen, of de ouderen bekend zijn met de technieken, wat hun woonsituatie is en er is naar de leeftijd en het geslacht gevraagd. Deze vragen zijn opgesteld omdat verwacht wordt dat deze kenmerken redenen kunnen zijn waardoor ouderen de technieken wel of niet accepteren. De enquête is te vinden in bijlage 3: enquête.

4.3. Dataverzameling Op de dag van de metingen werden de ouderen verwelkomd met een kopje koffie of thee en iets lekkers. Ondertussen werd er aan de ouderen uitgelegd wat precies de bedoeling was van de bijeenkomst. Daarna kregen de ouderen de introductiefilm te zien en hadden daarna tijd om vragen te stellen. De ouderen kregen daarna de mogelijkheid om even met de iPad’s te “spelen”. De ouderen kregen zo een duidelijk beeld hoe het navigeren op de iPad werkt en konden de opties van de zorg op afstand software bekijken. Hierna werd aan alle ouderen gevraagd een enquête in te vullen waarin gevraagd werd naar hun mening onder deze techniek.

4.4. DataverwerkingHet TAM kan op basis van de constructen perceived usefulness (bruikbaarheid) en perceived ease of use(gebruiksvriendelijkheid) voorspellen of een techniek wordt geaccepteerd en geadopteerd. Om deze voorspelling te kunnen maken zijn er ook stellingen op het gebied van acceptatie en adoptie in de enquête opgenomen. Door het berekenen van een Cronbach’s alpha van elk construct kon gekeken worden of de stellingen in de constructen het zelfde meten. Vervolgens kon er een totaalscore gemaakt worden van elk construct echter was dit bij adoptie niet mogelijk aangezien bij deze stellingen gebruik is gemaakt van een andere meetschaal. Adoptie 1 maakt gebruik van een 7 punt likertschaal en adoptie 2 maakt gebruik van een school schaal van 1 t/m 10. Daarna is de samenhang tussen de constructen gemeten om te kijken of dit overeenkomt met het TAM. Vervolgens is er doormiddel van een regressie -analyse voorspeld welke constructen voorspellend waren voor de acceptatie en de adoptie. Verder is er door middel van de Mann-Whitney U-toets en de Kruskal-Wallistoets gekeken naar significante verschillen tussen de constructen en de persoonlijke kenmerken. Door dit te doen kon er gekeken worden welke persoonlijke kenmerken een positieve of negatieve invloed hebben op de acceptatie en de adoptie. In de enquête zijn er twee openvragen gesteld met betrekking tot de voor en nadelen van deze techniek. Alle antwoorden op deze vragen zijn geclusterd en hieruit zijn de meest voorkomende voor en nadelen naar voren gekomen. Verder is er nog gekeken naar de mate waarin de iPad met zorg op afstand software werd geaccepteerd en geadopteerd door de respondenten. Dit is gedaan door middel van de totaalscores op de constructen acceptatie, adoptie 1 en adoptie 2 per respondent te bekijken en deze te vergelijken met een opgestelde grenswaarde.

5. ResultatenIn dit hoofdstuk zal eerst gekeken worden naar de betrouwbaarheid van het meetinstrument. Daarna wordt er gekeken welk construct de acceptatie en adoptie het beste kan voorspellen. Vervolgens wordt er gezocht naar persoonlijke factoren die invloed hebben gehad op de acceptatie en adoptie. Tot slot zal nog gekeken worden in welke mate de techniek wordt geaccepteerd en geadopteerd.

5.1. BetrouwbaarheidsanalyseVan alle stellingen is de cronbach’s alpha berekend om de betrouwbaarheid van de enquête (α = ,70) en de afzonderlijke constructen te bepalen. Voor het bepalen van de betrouwbaarheid van de afzonderlijke constructen werden er in totaal 25 stellingen gebruikt. Onderling is er gekeken of de stellingen uit de afzonderlijke constructen allemaal vergelijkbare correlaties hebben zie tabel 5.1. Dit was het geval dus alle stellingen zijn mee genomen in het onderzoek.

Tabel 5.1: Betrouwbaarheidsanalyse van de constructenConstruct Cronbach’s alpha Aantal itemsBruikbaarheid ,948 11Gebruiksvriendelijkheid

,889 8

Acceptatie ,842 4Adoptie ,798 2

5.2. Correlatie Er is gekeken naar de samenhang tussen de verschillende constructen. Dit is berekend door middel van Spearman’s correlatie coëfficiënt. Aangezien de constructen afkomstig zijn van het TAM zal de samenhang tussen naast elkaar gelegen constructen sterker zijn dan niet naast elkaar gelegen constructen.

Tabel 5.1: Samenhang tussen de onderlinge constructen

**p < ,001 *p < ,05

Aangezien de adoptie in 2 verschillende meetschalen gemeten is kon deze niet samen gevoegd worden tot een totaal scoren vandaar dat er bij adoptie 2 correlatie coëfficiënten berekend zijn. In de enquête (zie bijlage…) is te zien welke stellingen horen bij de constructen. Opvallend is dat de samenhang tussen EOU (gebruiksvriendelijkheid) en andere constructen klein is, zie tabel 5.2. Echter hebben de andere constructen een grote samenhang. Uit een onderzoek van Fred D. Davis, de grondlegger van het TAM, blijkt ook dat de gebruiksvriendelijkheid een veel kleinere samenhang heeft, ten opzichte van de andere constructen, met de bruikbaarheid, acceptatie en adoptie (Davis, 1986). Er is voldoende samenhang tussen de constructen om een regressie -analyse uit te voeren.

5.3. Regressie -analyse Een regressie –analyse wordt gebruikt om een lineair verband te schatten tussen één of meer onafhankelijke variabelen en één afhankelijke variabele. Bij een regressie –analyse wordt er verondersteld dat het gaat om een causaal verband dit is niet het geval bij een correlatie – analyse. De regressie coëfficiënten (Bèta) wordt gebruikt om te achterhalen welke afhankelijke variabelen de meeste invloed hebben gehad op de acceptatie en de adoptie.

Tabel 5.2: Regressie met de invloed op acceptatie.R R2 B SE Sig.

(Constant) - - 3,664 - ,017*USEF ,838 ,702 ,276 3,22146 ,000**(Constant) - - 9,656 - ,003*EOU ,377 ,142 ,213 5,47075 ,012***p < ,001 *p < ,05

Uit tabel 5.2 blijkt dat er een duidelijke rechtlijnige positieve samenhang is tussen USEF (bruikbaarheid) en ACC (acceptatie). Hoe hoger de bruikbaarheid wordt gescoord des te hoger er wordt gescoord op acceptatie. De correlatiecoëfficiënt van dit verband is 0,84 (p< 0,001) De totale variantie van de acceptatie kan voor 70% verklaard worden uit de bruikbaarheid. Om de acceptatie van ouderen te voorspellen uit de bruikbaarheidscores kan dus de volgende formule worden gebruikt: Geschatte acceptatie = 3,664 +,276 * Bruikbaarheid. De standaard –schattingsfout die daarbij gemaakt wordt, is 3,22146. Om met 95% (Ŷ = 1,96) zekerheid een schatting te maken van de acceptatie moet er een marge genomen worden, dus de geschatte acceptatie plus/min 1,96 * 3,22146. De EOU (gebruiksvriendelijkheid) heeft een matige positieve samenhang met acceptatie. De correlatiecoëfficiënt van dit verband is 0,38 (p< 0,05). Dit wil zeggen dat de totale variantie van de acceptatie voor 14% kan worden verklaard uit gebruiksvriendelijkheid. Hieruit kan dus worden geconcludeerd dat de bruikbaarheid van een techniek de beste voorspeller is voor de mate waarin de techniek geaccepteerd wordt.

Tabel 5.3: Regressie met de invloed op adoptie 1.R R2 B SE Sig.

(Constant) - - -,516 - ,333USEF ,808 ,653 ,087 1,138 ,000**(Constant) - - ,671 - ,521EOU ,445 ,198 ,085 1,731 ,003***p < ,001 *p < ,05

Er is een duidelijke rechtlijnige positieve samenhang tussen USEF (bruikbaarheid) en ADO1 (adoptie 1) dit blijkt uit tabel 5.3. Hoe hoger de score van de bruikbaarheid is des te hoger er wordt gescoord op adoptie1. Dit verband verhoudt zich met een correlatiecoëfficiënt van 0,81 (p < 0,001). Voor 65% kan de totale variantie van adoptie1 verklaard worden uit de gescoorde bruikbaarheid. Om een voorspelling te maken van adoptie1 door middel van de bruikbaarheidscores zal de constante factor mee genomen moeten worden. Echter is de constante factor horend bij het construct bruikbaarheid niet significant (p= ,333). Mocht dit wel het geval zijn dan zou de formule er als volgt uitzien:

Geschatte adoptie1 = -516 +,087 * Bruikbaarheid. De standaard –schattingsfout die daarbij gemaakt wordt, is 1,138.

Om een schatting te maken waarvan er een zekerheid is van 95% (Ŷ = 1,96) moet er een marge genomen worden. Dit wil zeggen: de geschatte adoptie1 plus/min 1,96 * 1,138.EOU (gebruiksvriendelijkheid) heeft een kleine matige samenhang met adoptie1. In dit verband is de correlatiecoëfficiënt 0,45 (p< 0,05). Dit houdt in dat de totale variantie van de adoptie1 voor 20% verklaard kan worden uit de gebruiksvriendelijkheid. Uit deze gegevens kan worden geconcludeerd dat de beste voorspeller van de adoptie de bruikbaarheid is.

Tabel 5.4: Regressie met de invloed op adoptie 2.R R2 B SE Sig.

(Constant) - - ,259 - ,745USEF ,752 ,565 ,105 1,572 ,000**(Constant) - - 3,399 - ,013*EOU ,278 ,077 ,062 2,288 ,074**p < ,001 *p < ,05

Tabel 5.4 laat zien dat er een duidelijke rechtlijnige positieve samenhang is tussen de scores van USEF (bruikbaarheid) en ADO2 (adoptie2). Hoe hoger er gescoord wordt op de bruikbaarheid van de techniek hoe hoger er wordt gescoord op de adoptie2. De correlatiecoëfficiënt van dit verband is 0,75 (p< 0,001). De variantie van de adoptie2 kan voor 57% verklaard worden uit de bruikbaarheid. Om een voorspelling te kunnen maken over adoptie2 zal er een constante factor mee worden genomen in de berekening echter is deze bij het construct bruikbaarheid niet significant (p =,745). Zou dit wel het geval zijn dan zou de formule er als volgt uit zien: Geschatte adoptie2 =,259 +,105 * Bruikbaarheid. De standaard –schattingsfout die er hierbij gemaakt wordt, is 1,572. Om te schatten met een 95% (Ŷ = 1,96) zekerheid moet er een marge genomen worden. Dit houdt in: de geschatte adoptie2 plus/min 1,96 * 1,572.De EOU (gebruiksvriendelijkheid) heeft een kleine positieve samenhang met ADO2 (adoptie2). In dit verband is de correlatiecoëfficiënt 0,28 echter is deze niet significant gevonden. De variantie van adoptie2 kan dus niet verklaard worden door de gebruiksvriendelijkheid. Bruikbaarheid is voor adoptie2 de beste voorspeller.

5.4. Geslacht en leeftijd.De verhouding van geslacht bij de groep respondenten uit dit onderzoek (n= 43) bestaat uit 16 (37%) mannen en 27 (63%) vrouwen. In Nederland zijn de verhoudingen bij 65-plussers in 2013 45 % man en 55% vrouwen (CBS, 2013). De verdeling in het geslacht binnen de steekproef is niet normaalverdeeld. Er zijn in deze steekproef wel meer vrouwen dan mannen wat overeen komt met de huidige populatie. Echter zijn er geen significante verschillen gevonden in bruikbaarheid (UFEF), gebruiksvriendelijkheid (EOU), acceptatie (ACC) en adoptie (ADO1 & ADO2) in de verschillende constructen met betrekking tot het geslacht. Dat de steekproef qua geslacht afwijkt van de huidige populatie zou dus geen gevolgen moeten hebben voor de kwaliteit van het onderzoek.De leeftijden in dit onderzoek liggen tussen de 65 en 94 jaar, gemiddelde 81 jaar. Op het gebied van leeftijd zijn er geen significante verschillen gevonden in bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie, adoptie 1 en adoptie 2.

5.5. Huisvesting en scholing.De respondenten komen uit de provincie Noord-Brabant. Van de respondenten(n=44) zijn er 6 (14%) thuiswonend, 9 (21%) ouderen wonen in een aanleunwoning en 29 (66%) wonen in een zorg instelling. Volgens een onderzoek van het RIVM woont slechts een klein percentage van de oudere in een verpleeg of verzorgingshuis. Dit betreft bijna 5% van alle 65plussers en bijna 15% van de 80plussers. Over het algemeen woont 95% van de ouderen zelfstandig (RIVM, 2011). Er blijkt uit dit onderzoek dat er verondersteld kan worden dat er een verschil in adoptie 1 bestaat tussen ouderen met een verschil in de woonsituatie. De ouderen die thuiswonend zijn scoren hoger op adoptie 1, dit zou betekenen dat deze ouderen de techniek sneller in gebruik zouden nemen. Dit verschil in adoptie 1 is significant (Kruskal-Wallistoets Chi2 = 6,375; df = 2; p < 0,05) De gemiddelde rangscore voor thuiswonende is 28,75, voor de ouderen die in een aanleunwoning wonen is dit 12,88 en tenslotte voor de ouderen die inwonend zijn in een zorg instelling is dit 22,41. De vraag horende bij adoptie 1 is: Ik zou de iPad graag in gebruik nemen, voor gebruik bij mijn dagelijkse zorg. Het feit dat er door de thuiswonende mensen hoger wordt gescoord op adoptie 1 valt te verklaren doordat deze ouderen met deze techniek langer zelfstandig thuis kunnen blijven wonen. Volgens het onderzoek van Gameren, Stevens, Woittiez, Kok & Sadiraj (2005) zijn ouderen die zelfstandig wonen over het algemeen gelukkiger. Ook geven de onderzoekers aan dat ouderen zelfstandig willen wonen maar dan moet dit wel mogelijk zijn. De ouderen geven aan dat (technische) hulpmiddelen van belang zijn om dit te kunnen realiseren (E. van Gameren, 2005).Van alle respondenten (n=39) zijn 15 (39%) ouderen lager dan LBO of VMBO opgeleid, 6 (15%) ouderen zijn VMBO/LBO opgeleid, 6 (15%) ouderen hebben een HAVO opleiding gedaan, 6 (15%)ouderen hebben MBO opleiding, 3 (8%) ouderen hebben een HBO en 3 (8%) hebben er een WO opleiding. Dit is iets lager dan het landelijk gemiddelde van 25% die hoog is opgeleid (CBS, 2005). Uit het onderzoek zou verondersteld kunnen worden dat er een verschil in bruikbaarheid, acceptatie, adoptie 1 en adoptie 2 bestaat tussen mensen met een verschil in opleidingsniveau. De verschillen in bruikbaarheid (Kruskal-Wallistoets Chi2 = 14,899; df = 5; p < 0,05), acceptatie (Kruskal-Wallistoets Chi2

= 11,211; df = 5; p < 0,05), adoptie 1 (Kruskal-Wallistoets Chi2 = 15,404; df = 5; p < 0,05) en adoptie 2 (Kruskal-Wallistoets Chi2 = 13,827; df = 5; p < 0,05) zijn significant. De ouderen met een WO diploma scoren op alle constructen gemiddeld het hoogste. Echter is er geen logische volgorde af te leiden uit de andere opleidingsniveaus in combinatie met de andere rangordescores. De gemiddelde rangordescores in combinatie met het opleidingsniveau staat hieronder afgebeeld in tabel 5.5.

Tabel 5.5: Gemiddelde rangordescores van het opleidingsniveauBruikbaarheid Acceptatie Adoptie 1 Adoptie 2

Lager dan LBO/VMBO

14,43 15,30 12,87 11,90

VMBO/LBO 24,58 22,25 21,33 22,92HAVO 28,50 27,92 26,00 26,75MBO 21,25 21,00 28,20 21,20HBO 7,33 8,00 9,50 12,75WO 31,83 30,25 28,25 29,25**p < ,001 *p < ,05

5.6. Sociale participatie Van de respondenten (n= 42) beoordeelde 10 (24%) ouderen hun zelfstandigheid zeer goed,26 (62%) met goed, 5 (12%) met neutraal en 1 (2%) slecht. Uit het onderzoek kan verondersteld worden dat er een verschil in gebruiksvriendelijkheid (EOU) bestaat tussen ouderen die verschillend zijn in de zelfstandigheid. Hoe zelfstandiger de oudere is hoe hoger de gebruiksvriendelijkheid wordt geschat. De verschillen in gebruiksvriendelijkheid zijn significant (Kruskal-Wallistoets Chi2 = 8,076; df = 3; p < 0,05). De gemiddelde rangscore voor de ouderen die hun zelfstandigheid met slecht beoordeelde is 4,00, voor ouderen die hun zelfstandigheid beoordeelde met neutraal is dit 11,00, voor de ouderen die de zelfstandigheid beoordeelde met goed is dit 21,26, en de ouderen die hun zelfstandigheid met zeer goed beoordeelde is dit 27,05. Van alle respondenten (n=43) gaven 25 (58%) ouderen aan zich nooit eenzaam te voelen, 11 (26%) voelen zich bijna nooit eenzaam, 6 (14%) ouderen zou zich soms eenzaam voelen en 1 (2%) oudere is zeer vaak eenzaam. De eenzaamheidscores hebben geen significante verschillen in bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie, adoptie 1 en adoptie 2 gevonden.

5.7. Fysieke gesteldheid De enquête bevatte vragen over hoe de ouderen hun gezichtsvermogen, gehoor en functie van de handen beoordeelde. Van de respondenten (n=42)beoordeelde 6 (14%) ouderen hun gehoor zeer goed, 19 (45%) goed, 6 (14%) neutraal,10 (24%) slecht en 1 (2%)oudere gaf aan zeer slecht te kunnen horen. Uit het onderzoek blijkt dat er bij verschil in gehoor geen significante verschillen bestaan in de bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie, adoptie 1 en adoptie 2. Door alle ouderen die mee werkte aan het onderzoek (n=42) werd het gezichtsvermogen als volgt beoordeeld: 2 (5%) ouderen gaven het gezichtsvermogen een zeer goed, 16 (38%) goed, 15 (36%) neutraal, 7 (17%) slecht en 2 (5%) beoordeelden hun gezichtsvermogen met zeer slecht. Er blijkt uit het onderzoek dat er bij een verschil in het gezichtsvermogen geen significante verschillen zijn gevonden in bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie, adoptie 1 en adoptie 2.Op de vraag de respondenten (n=41) last hebben van hun handen werd er door 15 (37%) ouderen aangegeven dit nooit te hebben, 5 (12%) gaven aan dit bijna nooit te hebben, 13 (32%) zouden hier soms last van hebben, 5 (12%) zouden er vaak last van hebben en 3 (7%) ouderen gaven aan zeer vaak last te hebben van hun handen. Er blijkt uit de resultaten van dit onderzoek dat de verschillen in functie van de handen geen significante verschillen zijn gevonden in bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie, adoptie 1 en adoptie 2.

5.8. Bekendheid met de techniekVan de respondenten (n= 44) had 50% al eens gehoord van zorg op afstand voordat er deelgenomen werd aan het onderzoek. Er blijkt uit het onderzoek dat er verondersteld kan worden dat het wel of niet gehoord hebben van de techniek significante verschillen laten zien in de adoptie. Als de ouderen al eerder gehoord hebben van zorg op afstand wordt er matiger gescoord op de adoptie (gemiddelde rangscore, ADO1: 17,52, ADO2: 17,28) dan mensen die hier nog nooit eerder iets over hebben gehoord(gemiddelde rangscore, ADO1: 25,48, ADO2: 24,55). De verschillen in adoptie 1 (Mann-Whitney U = 137,000; Z = -2,129; p < 0,05) en adoptie 2 (Mann-Whitney U = 135,500; Z = -1,961; p < 0,05) zijn significant gevonden. Er is gekeken of de mensen die gehoord hebben van zorg op afstand ook zorg op afstand hebben ontvangen.

Tabel 5.6: Kruistabel: Bekend met zorg op afstand / Ontvangen zorg op afstand. ZOA ontvangen Totaal

Zeer vaak Soms Bijna nooit NooitBekend ZOA

Ja 1 21 22Nee 1 1 20 22

Totaal 1 1 1 41 44

Uit tabel 5.6 blijkt dat 21 mensen die gehoord hebben van zorg op afstand nog nooit zorg op afstand hebben ontvangen. Dit wil dus zeggen dat de ouderen die al eerder gehoord hebben van zorg op afstand en daarom de techniek in mindere mate adopteren dit niet doen vanwege slechte ervaringen. Verondersteld wordt dat de oudere negatieve verhalen hebben vernomen van de techniek en daarom minder bereid zijn de techniek te adopteren. Van alle respondenten (n= 44) heeft slechts 1 (2%) oudere zeer vaak zorg op afstand ontvangen, 1 (2%) soms, 1 (2%) bijna nooit, en 41 (93%) ouderen hebben nog nooit zorg op afstand gehad. Uit het onderzoek blijkt dat bij een verschil in het wel of niet ontvangen van zorg op afstand er zijn geen significante verschillen bestaan in de bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie, adoptie 1 en adoptie 2.

De respondenten (n=43) is de vraag gesteld in welke mate ze gewerkt hebben met een iPad. De ouderen hebben deze vraag als volgt beantwoord: 29 (67%) ouderen heeft nog nooit gewerkt met een iPad, 6 (14%) bijna nooit, 3 (7%) soms, 3 (7%) vaak en 2 (5%) heeft zeer vaak gewerkt met een iPad. Uit het onderzoek blijkt dat er verondersteld kan worden dat er een verschil in bruikbaarheid, acceptatie, adoptie 1 en adoptie 2 bestaat tussen ouderen met een verschil in de mate weermee gewerkt is met een iPad. De verschillen in bruikbaarheid (Kruskal-Wallistoets Chi2 = 11,156; df = 4; p < 0,05) gebruiksvriendelijkheid (Kruskal-Wallistoets Chi2 = 12,004; df = 4; p < 0,05), acceptatie (Kruskal-Wallistoets Chi2 = 12,487; df = 4; p < 0,05), adoptie 1 (Kruskal-Wallistoets Chi2 = 11,460; df = 4; p < 0,05) en adoptie 2 (Kruskal-Wallistoets Chi2 = 10,389; df = 4; p < 0,05) zijn significant. De ouderen die vaak gewerkt hebben met de iPad scoren het hoogste op alle constructen. Er is echter tussen de mate weermee gewerkt is met een iPad en de andere rangordescores geen logische volgorde te bepalen. Hieronder in tabel … staan de gemiddelde rangscores in combinatie met de mate waarin er gewerkt is met een iPad.

Tabel 5.7: Gemiddelde rangordescores van gewerkt met de iPad.Bruikbaarheid Gebruiksvriendelijkheid Acceptatie Adoptie 1 Adoptie 2

Nooit 19,73 17,32 20,11 19,59 19,71Bijna nooit

30,33 29,00 31,25 28,42 28,75

Soms 10,17 24,50 9,50 7,67 11,17Vaak 36,17 38,67 34,83 35,50 30,00Zeer vaak 14,75 27,25 9,75 16,00 5,75**p < ,001 *p < ,05

5.9. KostenAan de respondenten (n= 41) werd gevraagd hoeveel er bereid zijn te betalen voor de iPad met de Zorg Op Afstand software. Er kon bij deze vraag gekozen worden voor €0, €50, €100, €150, €200, €250 en €300. 29 (71%) van de ondervraagde ouderen wil niets betalen voor deze techniek, 5 (12%) ouderen wilde €50 betalen, 3 (7%) €100, 1 (2%) €150, 1 (2%) €200 en 2 (5%) ouderen waren bereid €300 euro te betalen. Uit het onderzoek blijkt dat het verschil in kosten die men bereid is te betalen geen significante verschillen laten zien op bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie, adoptie 1 en adoptie 2.

5.10. Voor en nadelen volgens de respondenten. Voordelen zien de respondenten vooral in het beeldbellen, ze verwachten hierdoor snellere hulp en/of reacties te ontvangen. Tevens wordt door vele respondenten aangegeven dat er verwacht wordt dat het contact met vrienden, familie, zorgverleners en huisarts zal worden verbeterd. Ook wordt het beeld gezien als een positieve toevoeging aan de regulieren communicatie middelen die bestemd zijn voor de zorg. Als nadeel zien de ouderen het fysieke contact dat verminderd zal worden. Er wordt verwacht dat de zorg een stuk onpersoonlijker zal worden door de aanschaf van deze techniek. Vele vinden zich ook te oud om met deze techniek te werken en verwachten de techniek niet meer (goed) te kunnen aanleren. Veel ouderen vinden de kosten van de techniek een nadeel aangezien het niet duidelijk is dat deze techniek in de toekomst nog vergoed zal worden.

5.11. Acceptatie Alle stellingen bij dit construct konden beantwoord worden aan de hand van een 7 punt likertschaal. In totaal waren er binnen dit construct 4 stellingen. Waardoor er een maximale score kon worden behaald van 28 en een minimale score van 4. Om de mate van acceptatie te kunnen bepalen is er een grens gesteld op 60%. Als er door een respondent een hogere of gelijke score is gehaald dan 60% van de maximale score, dan zal de respondent de techniek accepteren. Er is gekozen voor 60%, dit wil zeggen een score boven de 16,8, omdat het middelpunt van de likertschaal neutraal aangeeft. Als een respondent die op alle vragen neutraal scoort wil dit niet zeggen dat de techniek geaccepteerd wordt door die respondent vandaar de 60%. Van alle respondenten (n=44) scoorden 26 personen hoger dan 60% van de totale score. De uitwerkingen hiervan zijn te vinden in bijlage 4 hierdoor word dus verondersteld dat 59% van alle respondenten de techniek accepteren.

5.12. Adoptie Adoptie is gemeten doormiddel van twee stellingen met verschillende schalen. Een stelling is gemeten aan de hand van een 7 punt likertschaal. De andere stelling is gemeten doormiddel van een schoolschaal. Hierdoor kunnen de scores niet bij elkaar opgeteld worden aangezien de stellingen dan niet even zwaar wegen. De maximale score van ADO1 is 7 punten en de minimale score is 1. Om de maten van adoptie te bepalen is er ook hier een grens gesteld op 60%, dit wil zeggen een score boven of gelijk aan 4,2. Van alle respondenten (n=43) scoorde er 17 hoger dan 60% van de maximale score. De uitwerkingen hiervan zijn te vinden in bijlage 5. Door deze bevindingen kan dus worden verondersteld dat 40% van de respondenten de techniek adopteren.De andere stelling heeft een maximale score van 10 en een minimale score van 1. Om de mate van adoptie te kunnen bepalen is ook hier weer de grens gelegd op 60%, voor deze stelling houdt dat in een score van 6 of hoger. Van alle respondenten (n=42) scoorde er 23 hoger of gelijk aan 60% van de maximale score dit is te zien in bijlage 6. Er kan door deze bevindingen verondersteld worden dat 55% van de respondenten de techniek adopteren.

6. Discussie In dit hoofdstuk worden de beperkingen aan het onderzoek besproken en zal duidelijk worden welke consequenties dit heeft. De resultaten uit het onderzoek worden samengevat en er wordt gezocht naar de betekenis ervan in het kader van de onderzoeksvraag.

6.1. Beperkingen van het onderzoek Mede door de gestelde tijd waarin het onderzoek uitgevoerd moest worden en de beperkte tijd dat de techniek ter beschikking was, zijn de resultaten van dit onderzoek beperkt tot 45 ouderen. Een grotere groep respondenten zou voor een betere representativiteit van de resultaten kunnen zorgen. Aangezien de resultaten toch significante verschillen laten zien kan verondersteld worden dat dit bij een grotere groep ook het geval is.Voor de werving van de zorginstellingen is gebruik gemaakt van een contactlijst die is aangeboden door de Avans Hogeschool, dit heeft er toe geleid dat de zorginstellingen allemaal gevestigd zijn in Noord-Brabant. Het kan goed zijn dat ouderen uit de Randstad anders scoren op de constructen bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie en adoptie. De resultaten uit het onderzoek zijn het meest toepasbaar in de provincie Noord-Brabant. De zorginstellingen hebben de ouderen binnen hun instelling geworven doormiddel van een wervingsbrief. In de brief stond vermeld dat er binnen dit onderzoek naar een mening wordt gevraagd over iPad met zorg op afstand techniek. Echter heeft een zorginstelling te horen gegeven dat er wegens gebrek aan interesse voor de nieuwe techniek op de ene locatie gezocht is naar een andere locatie waar het onderzoek kon plaatsvinden. Het zou mogelijk kunnen zijn dat hierdoor de resultaten positiever uitkomen dan dat deze in werkelijkheid zijn. Echter wordt deze kans vrij klein geacht aangezien in de literatuur naar voren komt dat ouderen over het algemeen een positieve houding hebben tegenover (nieuwe) techniek (Denissen, Seydel, Ben allouch, & Dohmen, 2006). Doordat de onderzoeker zelf te zien was in de introductie film is de mogelijkheid aanwezig dat de ouderen enigszins sociaal wenselijk geantwoord hebben. Echter bleken de ouderen wel een sterke mening te hebben over het onderwerp.

6.2. Validiteit van de meetinstrumentenTijdens het schrijven van het script voor de introductie film is opgelet dat de tekst niet sturend overkomt. Het filmscript is door twee docenten van de Avans Hogeschool beoordeeld en hebben op dit gebied geen opmerkingen geplaatst. Onder de ouderen waren na het zien van de film de meningen over de techniek verdeeld en dit is terug te zien in de resultaten van het onderzoek.De acceptatie en adoptie zijn binnen dit onderzoek gemeten aan de hand van het gevalideerde Technology Acceptance Model (TAM). Bij het opstellen van de enquête is nauwkeurig gekeken naar de stellingen die het TAM gebruikt. De stellingen zijn op de zelfde manier geformuleerd als het TAM en hebben een vergelijkbare inhoud. De enquête is door één docent van de Avans Hogeschool, één bedrijf en twee zorginstellingen bekeken en de opmerkingen die zijn geplaatst zijn verwerkt. De enquête had nog voorgelegd kunnen worden aan een testgroep ouderen om te kijken of alle stellingen op de juiste manier opgevat werden. Dit is in verband met tijdsdruk niet gedaan. Echter zijn er tijdens de bijeenkomsten geen vragen geweest over de inhoud of vraagstelling van de stellingen. Van alle 25 stellingen is de cronbach’s alpha berekend om de betrouwbaarheid van de enquête (α = ,70) te bepalen. Voor alle individuele constructen bruikbaarheid (α = ,95), gebruiksvriendelijkheid (α = ,89), acceptatie(α = ,84) en adoptie(α = ,80) is ook een cronbach’s alpha berekend. Aangezien de cronbach’s alpha bij alle constructen hoog is kon er een totaalscore per construct gemaakt worden. Bij adoptie was dit echter niet mogelijk aangezien er gebruik is gemaakt van 2 verschillende meetschalen namelijk, een schoolschaal en een 7 punt likertschaal. Vervolgens is er gekeken naar de onderlinge samenhang tussen de constructen doormiddel van Spearman’s correlatie coëfficiënt. Omdat de constructen afkomstig zijn van het TAM zal de samenhang tussen de naast elkaar gelegen constructen hoger zijn dan de niet naast elkaar gelegen constructen.

Tabel 6.1: Samenhang tussen de onderlinge constructen

**p < ,001 *p < ,05Uit tabel 6.6 blijkt dat alle constructen een hoge samenhang hebben. Echter is de samenhang tussen EOU (gebruiksvriendelijkheid) en de andere constructen klein. In het TAM hebben ook alle constructen een grote samenhang met uitzondering van EOU (Davis, 1986). Er kan dus verondersteld worden dat de enquête gemeten heeft volgens het TAM. Adoptie 1 heeft een grotere samenhang met alle andere constructen dan adoptie 2. Dit zou dus betekenen dat adoptie 1 de adoptie beter meet dan adoptie 2. Dit valt te verklaren door te kijken naar de vraagstelling. De stelling horende bij adoptie 1;” Ik zou de iPad graag in gebruik nemen, voor gebruik bij mijn dagelijkse zorg”. Hier wordt letterlijk gevraagd of de ouderen de techniek willen gebruiken. De vraag horende bij adoptie 2; “Wat voor een rapport cijfer (tussen 1 en 10) zou u geven aan de iPad voor het gebruik in de zorgverlening aan u?” . Hier word de techniek beoordeeld en niet direct of de ouderen de techniek willen gebruiken. Er kan dus geconcludeerd worden dat adoptie 1

adoptie beter meet dan adoptie 2.

6.3. Verschillen tussen geworven ouderen en de populatie. In 2013 is in Nederland de verhoudingen bij 65- plussers 45% man en 55% vrouw. In het onderzoek is deze verhouding 37% mannen en 63% vrouwen. De verdeling in geslacht binnen de steekproef is niet normaalverdeeld. Net als in huidige populatie zijn er meer vrouwen in het onderzoek betrokken dan mannen. Aangezien dit onderzoek uitgevoerd is op basis van een relatief kleine steekproef ( n = 45) zou dit het verschil tussen de steekproef en de huidige populatie kunnen verklaren. Naar verwachting zal er bij een grotere steekproef minder verschil te zien zijn tussen de populatie en de steekproef. Dat de steekproef enigszins afwijkt van de huidige populatie zou geen gevolgen moeten hebben voor de kwaliteit van het onderzoek. Er zijn namelijk geen significante verschillen gevonden, bij verschil in geslacht, op de constructen bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie en adoptie. De leeftijden in het onderzoek liggen tussen de 65 en de 94 jaar, gemiddeld 81 jaar. 20 ouderen vallen in de leeftijdscategorie 65-plussers en 22 ouderen vallen in de leeftijdscategorie 80-plussers. Uit de cijfers van het CBS blijkt dat in 2009 68.360 65-plussers zorg ontvangen met verblijf in de leeftijdscategorie 80-plussers is 181.145 (CBS, 2010). Het aantal ouderen dat zorg ontvangt zonder verblijf is bij 65-plussers 221.295 en bij 80-plussers is dit 286.550 (CBS, 2011). Dit verklaard waarom er in de steekproef meer 80- plussers zitten dan 65-plussers omdat in deze groep meer zorgbehoevende ouderen zitten. Het verschil is bij de huidige populatie groter dan in de steekproef. Er zijn geen significante verschillen gevonden bij verschil in de leeftijd op de constructen bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie en adoptie. Het zou kunnen dat dit wel bereikt was als er een grotere steekproef was genomen. De frequentie bij een bepaalde leeftijd is vaak niet hoog waardoor het bereiken van een significantieniveau lastig wordt. Er werd namelijk wel verwacht dat er op basis van leeftijd een verschil gevonden zou worden. Uit de voor en nadelen bleek ook dat ouderen zich te oud vonden om de techniek in gebruik te nemen.Het overgrote deel van de ouderen uit de steekproef is inwonend in een zorginstelling (66%). Volgens het RIVM woont over het algemeen 95% van de ouderen zelfstandig (RIVM, 2011). Van de respondenten is 14% slechts thuiswonend en 21% woont in een aanleunwoning. Het wonen in een aanleunwoning kan gezien worden als zelfstandig wonend met dagelijkse zorg. Het feit blijft dat er een groot verschil is in woonomgeving ten opzichte van de huidige populatie. De manier waarop de ouderen geworven zijn, via een zorgorganisatie, zou hiervoor een verklaring geven. De ouderen die inwonend zijn in een zorginstelling zijn dagelijks aanwezig op de locatie waar de metingen hebben plaatsgevonden. Er kan verondersteld worden dat deze ouderen vaker aanwezig zijn bij de activiteiten die door de zorginstelling worden georganiseerd dan ouderen die wonen in een aanleunwoning of thuiswonend zijn. Dit zou een reden gegeven waarom er meer ouderen bij de meting aanwezig zijn die wonen in de zorginstelling. Echter werd er in de hoofdvraag gevraagd naar de mate waarin de iPad’s met zorg op afstand software werden geaccepteerd en geadopteerd in hun thuissituatie. Daaruit blijkt dat thuiswonende ouderen hoger scoren op de adoptie van de techniek. Volgens een onderzoek van Gameren, Stevens, Woittiez, kok & Sandiraj (2005) zijn ouderen die zelfstandig wonen gelukkiger. De onderzoekers geven aan dat ouderen zelfstandig willen blijven wonen als dit mogelijk is. Hierbij geven de ouderen uit dat onderzoek aan dat (technische) hulpmiddelen van belang zijn om dit te kunnen realiseren (E. van Gameren, 2005). Dit geeft een verklaring waarom ouderen die thuiswonend zijn het hoogste score op adoptie. Daarna score de ouderen die inwonend zijn in de zorginstelling het hoogste. Dit zou betekenen dat op basis van deze

beredenering wonen in een aanleunwoning niet gezien wordt als zelfstandig wonend.

Landelijk is 25% hoger opgeleid (CBS, 2005). Bij de ouderen uit het onderzoek ligt dit iets lager. 39% van de ouderen is lager dan LBO of VMBO opgeleid, 15% van de ouderen zijn VMBO/LBO opgeleid, 15% van de ouderen hebben een HAVO opleiding gedaan, 15% van de ouderen hebben MBO opleiding, 8% van de ouderen hebben een HBO en 8% hebben er een WO opleiding. Aangezien er vroeger minder lang doorgestudeerd werd dan tegenwoordig kan verondersteld worden dat het aantal hoger opgeleide ouderen iets lager ligt dan het landelijk gemiddelde. Vroeger waren er andere benamingen voor de opleidingsniveaus. Dit zou er in geresulteerd kunnen hebben dat ouderen hun opleidingsniveau hebben ingeschat omdat de huidige benamingen onbekend zijn voor hen. Zit zou verklaren waarom er geen logische volgorde te onderscheiden is bij verschil in opleidingsniveau en de constructen bruikbaarheid, acceptatie en adoptie. WO ouderen score gemiddeld het hoogst op deze constructen. Er zou verwacht worden dat het HBO daarna de hoogste score zou opleveren. Echter is dit niet het geval. Dit wil niet zeggen dat het gevonden resultaat vals significant is. Ouderen die WO opgeleid zijn weten dat het de hoogste vorm van opleiding betreft. Daarnaast staan de afkortingen uitgewerkt achter de antwoord mogelijkheid. Bij de antwoordmogelijkheid WO is te verduidelijking aangegeven dat het gaat om de universiteit.

6.4. Verbanden tussen de sociale participatie en de constructenUit onderzoek van (Denissen, Seydel, Ben allouch, & Dohmen, 2006) blijkt dat techniek vooral nuttig kan zijn voor ouderen met een klein sociaal netwerk. In dit onderzoek is dit niet significant gebleken. Een van de voordelen die door de ouderen gegeven werd is dat het contact met vrienden en familie door de iPad met zorg op afstand software verbeterd kan worden als beide partijen gebruik maken van deze techniek. In het onderzoek van (Denissen, Seydel, Ben allouch, & Dohmen, 2006) werd een grotere steekproef gebruik van 100 ouderen. Naar verwachting zou door middel van een groter aantal respondenten er een significant verschil gevonden kunnen worden tussen eenzaamheid en de constructen bruikbaarheid, acceptatie en adoptie. Uit dit onderzoek is gebleken dat de zelfstandigheid invloed heeft op hoe de gebruiksvriendelijkheid van de techniek wordt in geschat. Naar mate een oudere zich zelfstandiger vind wordt de gebruiksvriendelijkheid ook hoger ingeschat. Waarschijnlijk zal dit komen omdat die ouderen het meeste baat hebben bij deze techniek. Eerder werd er uit het onderzoek al bekend dat ouderen die thuiswonend zijn de techniek eerder adopteren zodat er langer zelfstandig thuis kan worden gewoond. Deze bewering wordt hierdoor dus bevestigd.

6.5. Verbanden tussen fysieke gesteldheid en de constructenVoor het onderzoek zijn er criteria opgesteld waaraan de ouderen moesten voldoen om deel te nemen aan het onderzoek. Deze criteria hadden betrekking op de fysieke gesteldheid van de ouderen. De ouderen moesten instaat, zijn de film te bekijken, de vragen lijst te lezen en in te vullen. Als de oudere voldeed aan deze criteria dan zouden ze in aanmerkingen kunnen komen om met een iPad te werken. De vragen die opgenomen zijn over de beoordeling van het gehoor, gezichtsvermogen en de functie van de handen geven geen significante verschillen in de constructen bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie en adoptie. Dit is te verklaren aan het feit dat een oudere die erg veel last heeft van een van deze factoren niet in aanmerking is gekomen om deel te nemen aan het onderzoek. Ouderen die op een van deze factoren hoog gescoord hebben, komen nog wel in aanmerking aangezien alles zelfstandig is gedaan. Het overgrote deel heeft niet tot beperkt last van een van deze factoren. Mocht er dus gezocht worden naar een verband in de fysieke gesteldheid en de acceptatie en adoptie van iPad’s met zorg op afstand software bij ouderen in de thuissituatie, dan zal hier rekening mee gehouden moeten worden tijdens het opstellen van de doelgroep criteria.

6.6. Verbanden tussen de bekendheid met de techniek en de constructenOuderen die al eerder iets gehoord hebben over zorg op afstand score matiger op adoptie. Dit verband is significant gevonden. Er is gekeken of dit verband verhouding houd tot het ontvangen van zorg op afstand. Echter heeft slechts een oudere die al eerder gehoord heeft van zorg op afstand, zorg op afstand ontvangen. De rest van de ouderen heeft nog nooit zorg op afstand ontvangen. Hieruit kan geconcludeerd worden dat het niet ligt aan slechte ervaringen. Waarschijnlijk hebben ouderen negatieve verhalen gehoord over zorg op afstand waardoor dit zich uit in een matigere adoptie van de techniek. Het zou ook zo kunnen zijn dat de introductie film een positieve indruk heeft achter gelaten bij de ouderen die er nog nooit eerder van zorg op afstand hebben gehoord. Echter zou dit dan ook het geval moeten zijn bij de andere groep. De kans dat het aan de introductie film heeft gelegen wordt erg klein ingeschat. Er is een significant verband gevonden tussen de mate waarin ouderen gewerkt hebben met een iPad en de constructen bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie en adoptie. Ouderen die vaak hebben gewerkt met een iPad score gemiddeld het hoogst op alle constructen. Er is echter uit de andere rangordescores geen logische volgorde te bepalen. Verwacht wordt dat dit te verklaren is door de interpretatie van de ouderen. Wat de ene oudere vaak vindt, is voor de andere bijvoorbeeld bijna nooit. Hiermee wordt geconcludeerd dat de vraagstelling van deze vraag niet geschikt is om een verband tussen de mate waarin gewerkt is met een iPad en de constructen goed weer te geven.

6.7. Verband tussen kosten van de techniek en de constructenDoor verschillende onderzoeken worden de kosten van de techniek als belangrijke barrière gezien (Denissen, Seydel, Ben allouch, & Dohmen, 2006). Uit het onderzoek worden geen significante verschillen gevonden tussen de kosten en de constructen. Terwijl dit volgens de ouderen een groot nadeel aan de techniek is. De ouderen weten niet wat er in de toekomst nog vergoed zal worden in de zorg. De vraag die in het onderzoek van (Denissen, Seydel, Ben allouch, & Dohmen, 2006) op het gebied van kosten gesteld is als volgt; “wie moet de kosten dragen?”. Binnen dit onderzoek is er gevraagd naar de bereidheid hoeveel de ouderen zelf aan de techniek willen betalen. Het verschil in de vraagstelling zou kunnen verklaren waarom in dit onderzoek er geen significatie op dit gebied gevonden is.

6.8. Grensopstelling acceptatie en adoptie. Om te bepalen of ouderen de techniek accepteren en adopteren is er een grens opgesteld. Deze grens is gelegd op 60% van de maximale score die was te behalen. Het middelpunt van de likertschaal, die gebruikt is bij het beantwoorden van de stellingen, geeft neutraal aan. Als de grens op 50% gesteld zou zijn dat zouden ouderen die overal neutraal scoren de techniek accepteren en adopteren. Door de grens te stellen op 60% accepteren en adopteren de ouderen de techniek alleen als ze gemiddeld positief zijn over de techniek. Deze grens is niet op basis van de literatuur bepaald maar volgens eigen interpretatie. Andere onderzoekers zouden hier een andere mening over kunnen hebben.

6.9. Vervolg onderzoek De reden voor dit onderzoek was het achterhalen in welke mate ouderen de iPad met zorg op afstandsoftware zouden accepteren en adopteren in de thuissituatie en wat de redenen hiervoor zijn. Het model dat gebruikt is in dit onderzoek is zeer goed bruikbaar, dit blijkt uit de resultaten en analyses van het onderzoek. Aangezien de factoren die invloed hebben op de acceptatie en adoptie gebruikt kunnen worden om de implementatie van deze techniek te verbeteren is het zinvol vervolg onderzoek te doen. Zinvol is om een soort gelijk onderzoek uit te voren met een groter aantal respondenten. Hierdoor kan gekeken worden of de factoren die nu niet significant gevonden zijn, maar wel in andere onderzoeken, dan wel significant blijken. Ook zou een soort gelijk onderzoek uitgevoerd kunnen worden bij een iets jongere doelgroep, bijvoorbeeld 50 tot en met 65 jaar, om te kijken of de acceptatie en adoptie van de iPad met zorg op afstand software in de toekomst toe neemt.

7. Conclusie en aanbevelingen

7.1. Beantwoording van de onderzoeksvragenMet dit onderzoek is geambieerd een beeld te krijgen over de mate waarin een iPad met Zorg Op Afstand software wordt geaccepteerd en geadopteerd door ouderen. Ook is er gekeken naar de achterliggende redenen en de voorspellende factoren. Tijdens het onderzoek werd getracht antwoord te vinden op de deelvragen die voortvloeide uit de onderzoeksvraag. Deze deelvragen zijn gerelateerd aan de redenen waarom de iPad met zorg op afstand software wel of niet werd geaccepteerd en geadopteerd en in welke mate dit wordt gedaan. Omdat niet alles wat besproken is kan worden weergegeven, werd een keuze gemaakt. Hierbij werd geselecteerd op basis van de belangrijkste resultaten die uit het onderzoek naar voren kwamen. Om te beginnen worden de conclusies voor het beantwoorden van de deelvragen besproken. Vervolgens worden deze conclusies samengevoegd om antwoord te kunnen geven op de hoofdvraag.

7.2. Beantwoording van de hoofdvraag Met dit onderzoek is geambieerd een beeld te krijgen over de mate waarin een iPad met Zorg Op Afstand software wordt geaccepteerd en geadopteerd door ouderen. Ook is er gekeken naar de achterliggende redenen en de voorspellende factoren. De ouderen zien voordelen van deze techniek vooral in het beeldbellen. Er wordt verwacht dat de ouderen hierdoor sneller voorzien worden van de benodigde hulp. Ook verwachten de ouderen dat de reactietijd verbeterd wordt. Er wordt aangegeven dat het contact met vrienden, familie, zorgverleners en de huisarts verbeterd zal worden als beide partijen gebruik maken van deze techniek. Het bellen met beeld wordt gezien als een goede toevoeging aan de regulieren communicatie middelen die bestemd zijn voor de zorg. Naar verwachting van de ouderen zal het fysieke contact af nemen waardoor de zorg door hen als onpersoonlijk wordt ingeschat. Ook geven de ouderen aan zich te oud te voelen om met deze techniek te werken en verwachten dat het moeilijk aan te leren is. Echter is er bij verschil in leeftijd geen significant verschil gevonden in acceptatie en adoptie van de iPad met zorg op afstandsoftware. Door veel ouderen worden de kosten van de techniek als nadeel gezien omdat het niet duidelijk is wat er in te toekomst nog vergoed zal worden in de zorg. Uit het onderzoek is er bij een verschil in de hoeveelheid men bereid is te betalen voor de techniek geen significant verschil in de acceptatie en adoptie gevonden.Er is een regressie –analyse uitgevoerd om te kijken welke construct de grootste invloed heeft op de acceptatie en adoptie. Hieruit blijkt dat de totale variantie van de acceptatie voor 70% (p< 0,001) verklaard kan worden uit de bruikbaarheidscores. De gebruiksvriendelijkheidscores verklaart de totale variantie van de acceptatie voor slechts 14% (p< 0,05). De totale variantie van adoptie 1 kan voor 65% (p< 0,001) verklaard worden uit de bruikbaarheidscores en voor 20% (p< 0,05) verklaard worden uit de gebruiksvriendelijkheidscores. Bij adoptie 2 kan de totale variantie voor 57% (p< 0,001) verklaard worden uit de bruikbaarheidscores. De gebruiksvriendelijkheidscores kunnen de totale variantie van adoptie 2 niet verklaren aangezien dit niet significant gevonden is.Doormiddel van de Kruskal -Wallistoets en de Mann -Whitney U-toets is er gekeken welke persoonlijke factoren invloed hebben op de constructen bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie en adoptie. Dit heeft een aantal resultaten opgeleverd. Zo blijkt dat ouderen die vaak hebben gewerkt met een iPad het hoogst op alle constructen(p< 0,05).

Daarnaast scoren WO opgeleide ouderen gemiddeld hoger op bruikbaarheid, acceptatie en adoptie (p< 0,05). De gebruiksvriendelijkheid van de techniek werd hoger ingeschat naar mate de ouderen de zelfstandigheid hoger inschatten (p< 0,05). Ook blijkt er dat ouderen die thuiswonend zijn scoren hoger op adoptie 1 dan ouderen die wonen in een aanleunwoning of inwonend zijn in een zorg instelling (p< 0,05). Er werd matiger gescoord op adoptie wanneer de ouderen al eerder iets gehoord hadden over zorg op afstand. Uit het onderzoek blijkt dat 59% van alle ouderen die mee hebben gewerkt aan het onderzoek de iPad met zorg op afstand software accepteert. De ouderen die volgens adoptie 1 de techniek adopteren is 40%, bij adoptie 2 is dit 55%. Echter blijkt uit de correlaties dat adoptie 1 een hogere samenhang heeft met de rest van de constructen. Geconcludeerd kan worden dat ouderen eerder bereid zijn de iPad met zorg op afstand software te accepteren en adopteren als de techniek door hen als nuttig ervaren wordt. De bruikbaarheid is een belangrijke voorspeller voor de mate waarin de iPad met zorg op afstand software word geaccepteerd en geadopteerd. Daarnaast zijn er een aantal persoonlijke factoren die invloed hebben op de bruikbaarheid, gebruiksvriendelijkheid, acceptatie en adoptie. Wetende; de mate waarin gewerkt is met de iPad, het opleidingsniveau, de zelfstandigheid, de woonsituatie en of de ouderen al eens gehoord hadden van zorg op afstand. Een reden volgens de ouderen om de techniek niet te accepteren en adopteren in het gemis aan fysiek contact. Er kan verondersteld worden dat 59% van alle respondenten (n = 44) de iPad met zorg op afstand techniek accepteert en 40% van de respondenten (n = 43) adopteert deze techniek.

7.3. Aanbevelingen Raadzaam is de ouderen op voorhand te informeren voordat er wordt overgegaan op deze

nieuwe manier van zorg. Aangezien 75% van alle telemedicine initiatieven mislukken in de operationele fase door een

gebrek aan acceptatie is het aan te raden hier op in te spelen. Omdat de bruikbaarheid een belangrijke voorspeller is voor de acceptatie en adoptie is het van belang dat ouderen het nut van de techniek (gaan) inzien.

Bij voorlichting en communicatie naar de ouderen toe moet opgelet worden dat de ouderen onderling erg kunnen verschillen. Mocht dit tijdens een bijeenkomst opvallen dan zou het verstandig zijn de groep onder te verdelen in twee groepen.

Ouderen blijken de techniek eerder te accepteren en adopteren als er gewend is om met een iPad te werken. Het stimuleren van het werken met techniek is erg van belang. Door iPad cursussen te organiseren worden oudere gestimuleerd te werken met een iPad.

BibliografieAjzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Organizational Behavior and human Decision Processes , 50, 179-211.

Bertram, D. (2006, oktober 1). Retrieved oktober 29, 2013, from http://poincare.matf.bg.ac.rs/~kristina/topic-dane-likert.pdf

BrabantZorg. (2012). brabantzorg. Retrieved oktober 29, 2013, from brabantzorg.net/brabantzorg/organisaties/BrabantZorg/: http://www.brabantzorg.net/brabantzorg/organisaties/BrabantZorg/

Britttamar. (2012, juli 5). Theorie van geredeneerd gedrag (Theory of Reasoned Action). Retrieved September 14, 2013, from mens-en-samenleving.infonu.nl: http://mens-en-samenleving.infonu.nl/psychologie/53223-theorie-van-geredeneerd-gedrag-theory-of-reasoned-action.html

Broens, T., Huis in't Veld, R., Vollenbroek-Hutten, M., Halteren, A. v., & Nieuwenhuis, L. (2007). Determinants of successful telemedicine implementations: a literature study. Enschede: University of Twente.

Burken, P. v. (2003, maart 3). De theorie van ‘planned behavior’ is breed inzetbaar voor het aansporen tot meer bewegen. Retrieved 9 14, 2013, from psychfysio.nl/Nieuws/3_03_3.html: http://www.psychfysio.nl/Nieuws/3_03_3.html

CBS. (2005, Juli 25). CBS. Retrieved Januari 12, 2014, from cbs.nl: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/onderwijs/publicaties/artikelen/archief/2005/2005-1745-wm.htm

CBS. (2012, April 25). cbs. Retrieved Oktober 23, 2013, from http://www.cbs.nl: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/publicaties/artikelen/archief/2012/2012-027-pb.htm

CBS. (2007, December 12). In 2013 bijna 400 duizend 65-plussers erbij. Retrieved September 14, 2013, from CBS.nl: http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/publicaties/artikelen/archief/2007/2007-2339-wm.htm

CBS. (2007, september 21). Presentatie effecten ontgroening. Nederland: CBS.

CBS. (2010, December 02). statline. Retrieved september 26, 2013, from http://statline.cbs.nl/: http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=71569ned&D1=2&D2=0&D3=4-5&D4=0&D5=a&D6=l&HDR=T&STB=G1,G2,G3,G4,G5&VW=T

CBS. (2011, oktober 27). statline. Retrieved December 26, 2013, from http://statline.cbs.nl/: http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=81364ned&D1=0,2-4&D2=0&D3=2-3&D4=0&D5=0,11-15&D6=0&HDR=T&STB=G5,G1,G2,G3,G4&VW=T

CBS. (2013, April 15). statline. Retrieved Januari 12, 2014, from statline.cbs.nl: http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=03759NED&D1=1-2&D2=97-117,l&D3=0,17-56&D4=l&HDR=G3,G2&STB=T,G1&VW=T

Davis, F. (1986). A technology acceptance model for empirically testing new end-ure information systems: theory and results. doctoral dissertation, MIT Sloan School of management, Massachusetts institute of thechnology.

Decock, S. (2009-2010). De modererende invloed van vividness op emotionele versus rationele banners gericht naar senioren. Gent : Universiteit Gent.

Denissen, E., Seydel, E., Ben allouch, S., & Dohmen, D. (2006). Ouderen en nieuwe technologie in huis : bondgenoten of vijanden? Twente: University of Twente.

Dingemans, E., & Solinge, H. v. (2007). Met pensioen: wat te doen? Demos , pp. 4-7.

Focus Cura. (2013). focuscura. Retrieved oktober 29, 2013, from focuscura.nl/website/: http://www.focuscura.nl/website/

Geurts, G. (2005). Mobiele data-oplossingen, de trailer naar succes? . Twente : Universiteit Twente .

Grin, J., & Aarts, W. (2011). Zorg op afstand, bestaande techniek voor nieuwe doelgroepen. Cordaan.

Grin, J., Haar van Twillert, E. t., & Stevens, P. (2008). Kwalitatieve rapportage van de monitor zorg-op-afstand. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.

Groenhuysen. (2013). groenhuysen. Retrieved oktober 29, 2013, from groenhuysen.nl: http://www.groenhuysen.nl/organisatie/organisatie/visie/399

Groof, S. d., & Elchardus, M. (2003). Onderzoek naar de effecten van langdurige pensioenering. Brussel: Vrije Universiteit Brussel.

Hale, J. L. (2003). The theory of reasoned action. In I. J. (Eds.), The persuasion handbook: Developments in theory and practice (pp. Hale, J. L., Householder, B.J., & Greene, K.L. (2003). The theory of reasoned action. In J.P. Dillard & M.259 – 286). Thousand Oaks: CA: Sage.

Het Laar. (2013). hetlaar. Retrieved oktober 29, 2013, from hetlaar.nl/: http://www.hetlaar.nl/

Honing, M. (2010). Ouderen en technologie. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam.

Hoof, J. v., & Wouters, E. (2012). Zorgdomotica. Houten: Bohn Stafleu van Loghum.

Hoppe, A. (2013). Verhalen over technologie: ouderen en de veranderingen van ICT. Enschede.

Horen, F. v., Jansen, C., Noordman, L., & Maes, A. (2000). Over de grenzen van taalbeheersing: Ouderen en handleidingen: Welke informatie kan gemist worden? Den Haag: Sdu Uitgevers.

Kempen, M. v. (2005). Marktonderzoek naar de wensen van senioren inzake Hoger Onderwijs Voor ouderen. Tilburg: Universiteit van Tilburg.

Nivel. (2008). Zorg op afstand; altijd dichtbij. Utrecht: ActiZ.

RIVM. (2011). Gezond ouder worden in nederland. RIVM.

Roelofsen, P. (2013). Healthy Ageing en de gebouwde omgeving. Facility Management Magazine , 32-37.

Solinge, v. H. (2005). Veranderingen in gezondheid in de overgang van werk naar pensioen: een longitudinale analyse. Gedrag & Organisatie , pp. 356-378.

Stichting Schakelring. (2013). schakelring. Retrieved oktober 29, 2013, from schakelring.nl: http://www.schakelring.nl/woonzorgcentra-schakelring/tilburg-zonnehof-de-duynsberg.html

tabletsmagazine. (2010-2013). Wat is een tablet PC? Retrieved September 3, 2013, from http://www.tabletsmagazine.nl: http://www.tabletsmagazine.nl/tablet-pc-informatie/wat-is-een-tablet-pc/

Tilburg, T. v. (2000). Persoonlijke relatienetwerken van ouderen: een indeling. Amsterdam : Thela.

Weerd, W. d., & Rietsema, J. Ouderen en Techniek. Eindhoven: KBO.

Bijlage 1: Wervingsbrief

Geachte Heer/ Mevrouw,

Graag zou ik mij even willen voorstellen. Ik ben Marit Pelk en ik studeer gezondheidszorgtechnologie. Ik ben bezig met een onderzoek naar de gebruiksmogelijkheden van de iPad bij de zorg en dienstverlening aan mensen zoals u. In de nabije toekomst zal het namelijk steeds vaker voorkomen dat er binnen de zorg gebruik wordt gemaakt van de iPad die hiernaast afgebeeld is. Een iPad is afgeleid van een laptop. Een laptop is een computer die vaak op schoot of op een bureau gebruikt wordt. Een iPad is gemaakt om in je hand te houden. Hij weegt ongeveer 650 gram waardoor de iPad overal mee naar toe genomen kan worden.

Dit apparaat is volgens velen geschikt voor vijfenzestigplussers. Er is echter nog nooit onderzoek gedaan wat vijfenzestigplussers ervan vinden. Graag zou ik u dan ook vragen om mee te werken met het onderzoek zodat u uw mening kan laten horen. Door dit onderzoek kan worden vastgesteld of de iPad geschikt is voor u. Mocht dit niet het geval zijn dan kan er gekeken worden waardoor dit komt. Zodat er in de toekomst rekening gehouden kan worden met jullie wensen en ervaringen.

Op [datum] zal ik bij [Naam instelling] langs komen. Tijdens deze bijeenkomst zult u een korte film te zien krijgen over de iPad. Daarna is er tijd om vragen te stellen en de iPad te bekijken. Vervolgens zult u een korte vragenlijst krijgen. Deze vragen gaan over uw mening met betrekking tot de iPad. Ook zal er gevraagd worden naar uw leeftijd, geslacht en hoe u uw gezondheid beoordeeld. Alle gegevens zullen anoniem behandeld worden.

Graag zie ik u op [datum]. Met vriendelijke groet,

Marit Pelk Student GezondheidszorgtechnologieAvans Hogeschool te Tilburg

Bijlage 2: Introductie film

Doormiddel van deze link kan de introductie film die gemaakt is voor dit onderzoek worden bekeken:

http://youtu.be/MbNHHBJyqEQ

Bijlage 3: EnquêteIn deze bijlage staat de vragenlijst die gemaakt is voor het onderzoek naar de acceptatie en adoptie van iPad’s met zorg op afstand software onder ouderen.

U heeft net de film over de iPad en zorg op afstand gezien. U heeft de iPad ook in het echt kunnen bekijken. Op basis van wat u heeft gezien kunt u deze vragenlijst invullen. U dient één vakje per vraag in te vullen. Alvast bedankt.

Bruikbaarheid

Ik zou het fijn vinden om via de iPad contact te hebben met mijn huisarts.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Ik zou het fijn vinden om via de iPad contact te hebben met een verpleegkundige.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Ik zou het fijn vinden om via de iPad contact te hebben met mijn familie en/of vrienden.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Ik zou het fijn vinden om via de iPad een controle moment te hebben over mijn medicatie.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Ik zou het fijn vinden om via de iPad zorgverleners te kunnen oproepen om langs te komen.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Veel functies op de iPad zou ik graag willen gebruiken.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Ik zou het fijn vinden om revalidatieoefeningen of fysiotherapie oefeningen te doen via de iPad.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Ik zou het fijn vinden om via de iPad een stuk tekst te lezen.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Ik zou het fijn vinden om via de iPad spelletjes te spelen of puzzels te maken.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Via de iPad kan ik sneller aan informatie komen dan zonder een iPad.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Door de iPad kan ik vaker contact hebben met mijn familie.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Gebruiksvriendelijkheid

Het leren omgaan met de iPad zal voor mij niet moeilijk zijn.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Als ik de iPad wil gebruiken weet ik hoe ik dat moet doen.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

De symbolen op de iPad zijn eenvoudig te begrijpen.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

De bediening van de iPad door middel van mijn vinger zal gemakkelijk zijn voor mij.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Het scherm van de iPad is voor mij helder genoeg om het goed te kunnen zien.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

De geluiden van de iPad zijn voor mij goed te horen.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

De iPad is voor mij gemakkelijk vast te houden.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

De iPad is voor mij gebruiksvriendelijk.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Acceptatie

De iPad is een goed hulpmiddel bij de zorgverlening aan mensen zoals ik.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Ik zou het fijn vinden de iPad te gebruiken als aanvulling op mijn verkregen zorg.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

De iPad zou een positief effect hebben op mijn dagelijks leven.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Met de iPad zou ik me wel een tijd kunnen vermaken.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Adoptie

Ik zou de iPad graag in gebruik nemen, voor gebruik bij mijn dagelijkse zorg.

□Zeer eens

□Eens

□Beetje eens

□Neutraal

□Beetje oneens

□Oneens

□Zeer oneens

Wat voor een rapport cijfer (tussen 1 en 10) zou u geven aan de iPad voor gebruik in de zorgverlening aan u?

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

(Omcirkel het cijfer dat u zou geven.)

Kosten

Momenteel wordt deze techniek bekostigd door de overheid als uw zorginstelling beslist van deze techniek gebruik te maken. In de toekomst wordt er binnen de zorg minder vergoed.

Hoeveel bent u bereid eenmalig voor deze techniek te betalen?

□Niets

□€ 50

□€ 100

□€ 150

□€ 200

□€ 250

□€ 300

Voor en Nadelen

Wat is volgens u het grootste voordeel van deze techniek?

Het grootste voordeel aan deze techniek is:

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Wat is volgens u het grootste nadeel van deze techniek?

Het grootste nadeel aan deze techniek is:

………………………………………………………………………………………..…………………………………………………………………

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

Algemene gegevens

Wat is uw leeftijd?

………. Jaar

Wat is uw Geslacht?

Man / Vrouw

Wat is uw hoogst genoten opleiding?

□ Lager dan LBO of VMBO

□ VMBO / LBO –voorbereidend of lager middelbaar onderwijs

□ HAVO - hoger algemeen voortgezet onderwijs

□ VWO - voorbereidend wetenschappelijk onderwijs

□ MBO - middelbaar beroepsonderwijs

□ HBO - hoger beroepsonderwijs

□ WO - wetenschappelijk onderwijs (universiteit)

Hoe beoordeelt u uw gezichtsvermogen?

□Zeer goed

□Goed

□Neutraal

□Slecht

□Zeer slecht

Hoe beoordeelt u uw gehoor?

□Zeer goed

□Goed

□Neutraal

□Slecht

□Zeer slecht

Heeft u last van trillende handen?

□Nooit

□Bijna nooit

□Soms

□Vaak

□Zeer vaak

Voelt u zich eenzaam?

□Nooit

□Bijna nooit

□Soms

□Vaak

□Zeer vaak

Hoe beoordeelt u uw zelfstandigheid?

□Zeer goed

□Goed

□Neutraal

□Slecht

□Zeer slecht

Heeft u al eens eerder gehoord van Zorg Op Afstand?

Ja / Nee

Heeft U al eens Zorg Op Afstand ontvangen?

□Nooit

□Bijna nooit

□Soms

□Vaak

□Zeer vaak

Heeft U al eens gewerkt met een iPad?

□Nooit

□Bijna nooit

□Soms

□Vaak

□Zeer vaak

Wat is uw woonsituatie?

□ Thuiswonend

□ In een aanleunwoning

□ Inwonend, in een zorginstelling

□ Anders, namelijk; ………………………………………………………………………………………..…………

Dit was het einde van de vragenlijst. Bedankt voor uw medewerking.

Bijlage 4: Acceptatie scoresIn deze bijlage staan alle totaalscores van acceptatie vermeld per respondent. Daarnaast wordt aangegeven of de respondent de techniek accepteert. Respondentnummer: ACC scores 60% Acceptatie001 26 16,8 +002 17 16,8 +003 13 16,8 -004 19 16,8 +005 24 16,8 +006 18 16,8 +007 17 16,8 +008 23 16,8 +009 16 16,8 -010 17 16,8 +011 21 16,8 +012 27 16,8 +013 ? ? ?014 16 16,8 -015 24 16,8 +016 22 16,8 +017 22 16,8 +018 8 16,8 -019 10 16,8 -020 14 16,8 -021 10 16,8 -022 23 16,8 +023 16 16,8 -024 17 16,8 +025 11 16,8 -026 10 16,8 -027 11 16,8 -028 20 16,8 +029 10 16,8 -030 20 16,8 +031 20 16,8 +032 10 16,8 -033 20 16,8 +034 17 16,8 +035 21 16,8 +036 28 16,8 +037 24 16,8 +038 28 16,8 +039 20 16,8 +040 14 16,8 -041 6 16,8 -042 8 16,8 -043 24 16,8 +044 13 16,8 -045 16 16,8 -

Bijlage 5: Adoptie 1 scoresIn deze bijlage staan alle totaalscores van adoptie 1 vermeld per respondent. Daarnaast wordt aangegeven of de respondent de techniek adopteert. Respondentnummer: ADO1 scores 60% Adoptie001 7 4,2 +002 5 4,2 +003 2 4,2 -004 4 4,2 -005 6 4,2 +006 4 4,2 -007 4 4,2 -008 5 4,2 +009 2 4,2 -010 4 4,2 -011 4 4,2 -012 6 4,2 +013 ? ? ?014 3 4,2 -015 6 4,2 +016 6 4,2 +017 6 4,2 +018 1 4,2 -019 2 4,2 -020 2 4,2 -021 ? ? ?022 6 4,2 +023 4 4,2 -024 4 4,2 -025 3 4,2 -026 1 4,2 -027 1 4,2 -028 6 4,2 +029 2 4,2 -030 4 4,2 -031 3 4,2 -032 2 4,2 -033 5 4,2 +034 5 4,2 +035 4 4,2 -036 7 4,2 +037 6 4,2 +038 7 4,2 +039 2 4,2 -040 5 4,2 +041 2 4,2 -042 1 4,2 -043 5 4,2 +044 1 4,2 -045 1 4,2 -

Bijlage 6: Adoptie 2 scoresIn deze bijlage staan alle totaalscores van adoptie 2 vermeld per respondent. Daarnaast wordt aangegeven of de respondent de techniek adopteert. Respondentnummer: ADO2 scores 60% Adoptie001 8 6 +002 7 6 +003 6 6 +004 7 6 +005 5 6 -006 ? ? ?007 6 6 +008 9 6 +009 9 6 +010 8 6 +011 6 6 +012 8 6 +013 ? ? ?014 5 6 -015 8 6 +016 6 6 +017 9 6 +018 4 6 -019 4 6 -020 7 6 +021 5 6 -022 8 6 +023 5 6 -024 3 6 -025 2 6 -026 2 6 -027 3 6 -028 5 6 -029 5 6 -030 6 6 +031 5 6 -032 ? ? ?033 6 6 +034 6 6 +035 7 6 +036 10 6 +037 8 6 +038 9 6 +039 5 6 -040 3 6 -041 1 6 -042 1 6 -043 7 6 +044 3 6 -045 2 6 -