sažetak - morskodobro.com filepored boljeg korišćenja i zaštite područja koja su pod posebnim...

UTICAJ JP MORSKO DOBRO NA ODRŽIVI RAZVOJ TURIZMA U HERCEG NOVOM

Mentor: Doc. dr Aleksa Vučetić 1 Kandidat: Anđela Ivanović

Sažetak

Republika Crna Gora posvećena je očuvanju životne sredine i održivom korišćenju prirodnih resursa, bržem i ravnomjernijem ekonomskom i društvenom razvoju, i procesu evropskih integracija, što definiše pravce i ciljeve njenog razvoja. Istovremeno, Crna Gora se u prvim godinama 21. vijeka suočava sa brojnim i složenim izazovima i problemima koje treba prevazići kako bi se osiguralo postizanje tih ciljeva. Pored boljeg korišćenja i zaštite područja koja su pod posebnim režimom zaštite, potrebno je takođe osigurati primjenu principa održivog razvoja i zaustavljanje trendova koji prijete da naruše jedinstvene vrijednosti i odlike primorskog regiona. Puna primjena procjene uticaja na životnu sredinu može da odigra značajnu ulogu u pojedinačnim projektima, dok su u širem kontekstu neophodne temeljne promjene kako bi se osiguralo integralno planiranje i upravljanje obalnim područjem. Morski akvatorijum Crne Gore obuhvata unutrašnje vode i teritorijalno more u širini od 12 nautičkih milja, dok obalno područje obuhvata oko 300 km obale sa priobalnim pojasom i gradovima i naseljima šest crnogorskih opština. Zakonom iz 1992. god., definisano je i Morsko dobro kao područje posebne namjene koje obuhvata uski kopneni pojas duž čitave obale (površine oko 60 km2 ) i površinu teritorijalnog mora oko 2.500 km2 . ključne riječi..................zaštita životne sredine, održivi razvoj, morsko dobro

Abstract

Republic of Montenegro is committed to the protection of enviroment and sustainable use of natural resources, faster and more balanced economic and social development, and the process of European integration, which all define the directions and goals of its development. At the same time, in the first years of the 21st century, Montenegro is facing numerous, complex challenges and problems that need to be overcome in order to ensure these goals are achieved. Besides better use of and protection of the areas that are subject to special protection regime, it is also necessary to ensure the implementation of the sustainable development principles and to stop the trends that threaten to damage the unique values and characteristics of the coastal region. Adequate implementation of enviromental impact assessment can play an important role at the level of individual projects, while in the wider context it is necessary to introduce fundamental changes in order to ensure integral planning and management of the coastal area. The sea of Montenegro includes the interior wates and the territorial sea up to 12 nautical miles off the shore, while the coastal zone covers some 300 km of the coast and the towns and settlements within six Montenegrin municipalities. The law from 1992 defined morsko dobro as a special purpose area covering the narrow coastal belt along the whole coast (the land of some 60 km2) and the area of the territorial sea of some 2.500 km2.

Keywords: sustainable tourism development, protection of enviroment, morsko dobro



UVOD

Po definiciji Svjetske turističke organizacije (WTO)1, održivi turizam «rezultira upravljanjem svim resursima na način da se zadovolje sve ekonomske, socijalne i estetske potrebe, a da se pri tom sačuvaju kulturni integritet, osnovni ekološki procesi, biološki diverzitet i sistemi za obezbjeđivanje života» (1996). Održivi turizam je imao tendenciju da se najviše bavi ekološkim pitanjima. Međutim, kao što se može vidjeti iz gornje definicije, taj koncept je proširen tako da obuhvata socijalne, ekonomske i kulturne aspekte pošto se shvatilo da lokalne zajednice mogu da ostvare najviše koristi od turizma ako je on održiv na duži rok. Održivi turistički razvoj predstavlja krovni model koji se predlaže Cnoj Gori, odnosno to je razvojni model koji posebno ističemo, da bi se izbjegle ekološke i socijalne opasnosti, koje je masovni turizam izazvao u mnogim zemljama u razvoju, pa i u razvijenim zemljama. Održivi razvoj kao razvojni model destinacija koje se tek pojavljuju na tržištu se, po definiciji WTO-a, smatra nekompatabilnim sa razvojem «mainstream», masovnog turizma. Postoje, nedvosmislene, ekonomske koristi od masovnog turizma, ali socijalni i ekološki troškovi, koji prate te ekonomske koristi, spriječavaju nas da ga smatramo održivim- zavisno od stepena zrelosti životnog ciklusa takvih destinacija, degradacija koja rezultira iz masovnog turizma je neprihvatljiva za lokalno stanovništvo. Razvoj i primjena politike održivog razvoja turizma mora se bazirati na brojnim principima i kriterijumima: ekološka održivost, društvena održivost, kulturna održivost, ekonomska održivost, obrazovni element, lokalno učešće i princip zaštite. Prema Vodiču za održivi turizam vodeći principi održivog turizma su ključni za razvoj i primjenu njegove politike. Razvrstani su u tri velike grupe: okvirni tokovi (zauzimanje holističkog stava, angažovanje široki krug interesanata, dugoročno planiranje, određivanje globalnih i lokalnih uticaja, promocija održive potrošnje, izjednačavanje održivosti i kvaliteta), razvijanje pristupa (posmatranje svih uticaja kroz troškove – princip zagađivač plaća, minimalizovanje rizika – princip opreza, perspektiva životnog ciklusa, razmatranje funkcionalnih alternativa, poštovanje granice razvoja), osiguranje progresa (prilagođavanje promjenama; preduzimanje kontinuiteta korišćenja održivog razvoja). Fundamentalni princip jeste međugeneracijska jednakost: razvoj se smatra održivim, samo u onoj mjeri u kojoj se današnje potrebe mogu zadovoljiti, a da to ne spriječi buduće generacije u zadovoljavanju njihovih potreba. Postojeća generacija, drugim riječima, treba da ostavi sledećoj generaciji zalihe dobara za kvalitetan život, koje neće biti manje od onih koje su i sami naslijedili. Kao takav, koncept održivog razvoja se obično formuliše oko tri ključna pitanja: ekonomska efikasnost, društvena jednakost i ekološka održivost. 1 WTO (1998), Tourism Vision, executive summary



Održivost i razvoj Preporuke komisije EU koncentrišu se na pet faktora uspjeha: 2

• Turistički ponuđači treba da se intenzivnije orjentišu prema željama gostiju. • Transparentni i dobri okvirni uslovi treba da ojačaju konkurentnost i ožive tržište. • Moderne infrastrukture treba da povećaju efikasnost učinka destinacije. • Treba razvijati ljudske resurse. •

Ali, održivost znači više nego samo sačuvati prirodu. STO definiše principe održivosti na sljedeći način:

Treba podsticati i obezbjediti održivi razvoj.

• Prirodni, istorijski, kulturni i drugi turistički resursi se čuvaju za trajno korišćenje u budućnosti, ali istovremeno služe i u korist društva koje živi danas.

• Turizam treba razvijati tako, da na lokalnom ili regionalnom nivou ne izazove ozbiljne ekološke ili sociokulturne probleme.

• Ekološki kvalitet destinacije mora ostati očuvan i mora se, gdje god je nužno, poboljšavati.

• Treba obezbjediti visok stepen zadovoljenja turista, da bi destinacija bila konkurentna i ostala popularna na tržištu.

• Prednosti iz turističke privrede treba raspodijeliti u širokom obimu. Zaštita mora i obalnog područja 3

• kontinuirana naučna istraživanja fizičkih, hemijskih i bioloških karakteristika mora kako bi se snimilo sadašnje stanje priobalnih voda i otvorenog mora; organizovanje monitoringa organskih i neorganskih zagađivanja mora;

• donošenje zakonskih propisa u svrhu kompletne zaštite mora (od zagađenja i prekomjerne eksploatacije) i kontrolu njihovog sprovođenja, praćenje i usvajanje savremene standardne metodologije;

• zaštitu kompletnog ekosistema mora uz koju se sve kompletne toga ekosistema mogu racionalno koristiti, bez opasnosti od poremećaja prirodne ravnoteže:

• zaštitu biodiverziteta morskih organizama ugroženog antropogenom eritrofikacijom i mogućim prelovom; zaštitu živih resursa mora zona reprodukcije i ishrane morskih organizama i utrđenog optimalnog nivoa njihove ekspoatacije; obezbjediti saradnju sa susjedima, korisnicima Jadrana u cilju zajedničke kontrole kvaliteta vode i živog svijeta.

2 Regionalni master plan za turizam (2003) str. 20 3 Pravci razvoja Crne Gore ekološke države str. 16



• razviti strategiju integralnog upravljanja morskim dobrom na bazi opredjeljenja održivog razvoja, uključujući i ekskluzivne turističke zone i urbane sredine: razviti integralnu politiku i proceduru donošenja odluka o upotrebi dijelova morskog dobra, uključujući sve zaineresovane sektore koji treba da stimulišu kompatibilnost i ravnotežu načina korišćenja; identifikovati postojeće i projektovane vidove korišćenja priobalnih područja kroz adekvatan informacioni sistem o morskom dobru; planirati razvoj uz prethodno urađene detaljne analize stvarnih i potencijalnih uticaja na životnu sredinu; obezbjediti pristup zaineresovanih pojedinaca, grupa i organizacija relevantnim informacijama, uz mogućnost učešća u planiranju i donošenju odluka o korišćenju morskog dobra; razviti metodologiju praćenja promjena kvaliteta vode i priobalnog zemljišta;

• razviti preventivne mjere kako bi se izbjegla degradacija morskih ekosistema i smanjio rizik od dugoročnih negativnih posledica; osigurati ekonomske instrumente u okviru zakonske regulative za stimulisanja privrede da se koriste čiste tehnologije i druga sredstva konzistenata sa principom „zagađivač plaća”.

• obezbjediti uslove za uravnoteženo korišćenje i očuvanje bioresursa mora: uvećanje potencijala bioresursa mora kako radi zadovoljenja ljudskih potreba za ishranom, tako i za ostvarenje razvoja turizma i drugih ekonomskih i socijalnih ciljeva razvoja;

• definisati „ekološke kapacitete” na korišćenje neposrednog priobalja i litoralnog kordona za kupanje i druge vidove antropopresije; obezbjediti efikasno čišćenje litorala i priobalja od zagađivanja rasutim otpacima; eliminisati izlijevanja neprečišćenih otpadnih voda u području litorala, a izgradnju septičkih jama na udaljenjima manjim od 300m od obale; eliminisati sve oblike skladištenja opasnih i štetnih materija na području litorala; zatim nekontrolisano pretakanje i skladištenje naftnih derivata i mineralnih ulja; zabraniti eksploataciju pijeska i šljunka sa plaža, kao i neposrednog zaleđa obalske linije.

Opredjeljujući se za koncepciju održivog razvoja4, nosioci razvojne politike Crne Gore su prihvatili ravnopravnost sva tri osnovna segmenta razvoja: ekonomije, društva i očuvanja životne sredine. Pri tome se podrazumjeva da ekonomski razvoj treba da obezbjedi materijalno bogatstvo, socijalni razvoj- društveni i kulturni prosperitet, a ekološki razvoj i unapređenje- zdraviji život. Prilikom definisanja ekoloških osnova strategije razvoja, imaju se u vidu sledeći problemi životne sredine: nivo zagađenosti Skadarskog jezera i Zetske ravnice i uticaj Kombinata aluminijuma u Podgorici (KAP); potencijalno zagađenje Boke Kotorske i primorja zbog neadekvatnog tretmana otpadnih voda; zagađenje pljevaljskog regiona; sušenje šuma; izuzetna zagađenost čvrstim otpadom na cjelokupnoj teritoriji Republike. Postizanje opšteg konsenzusa o prednosti razvoja i unapređenja kvaliteta životne sredine kao osnove očuvanja ljudskog zdravlja, nad svim drugim segmentima razvoja i usvajanja o potrebi zaštite prirode, bio i deodiverziteta kao civilizacijskog odnosa prema okruženju i budućim generacijama:



• obezbjeđenje integrisanja problematike životne sredine i održivog razvoja u sve segmente politike, planiranja i upravljanja; sprovođenje nacionalne reforme ekonomske politike u odnosu na politiku životne sredine, u cilju obezbjeđivanja integracija razvojnih opredjeljenja i potreba za zdravom životnom sredinom;

• razvijanje i jačanje institucionalnih okvira kontrole i zaštite životne sredine kako bi se

omogućila efikasna integracija ekonomsko- ekoloških sistema, kao i razvijanje i unapređivanje procedure integrisanja životne sredine i razvoja u proces odlučivanja i upravljanja u okvirima centralne i lokalne uprave; omogućavanje uključivanja pojedinaca, grupa i organizacija u donošenje odluka uz njegovanje „ekološke demokratije”; reformisanje zakonodavne zaštite životne sredine i prirode.

• razviti informisanje o stanju i promjenama u životnoj sredini i to kroz ekologizaciju

javnog informisanja, ali i kroz ustanovljenje informacionog sistema koji će da pruži pravovremene i tačne informacije o svim promjenama u životnoj sredini; postizanje mobilizacije građana uz obezbjeđenje lične i institucionalne odgovornosti;

• poboljšati sistem kontrole i upravljanja životnom sredinom, a u okviru toga sistem

referentnih labaratorija koje bi se bavile kontrolom kvaliteta vazduha, voda, zemljišta i hrane, inteziteta jonizujućeg zračenja, buke i vibracija;

• razvijati pernamentno obrazovanje iz ekološke i problematike međuzavisnosti društvenog

razvoja i životne sredine; raditi na unapređenju ekološke svijesti i ekološke etike u svim okvirima društvenog života a posebno u sferi ekonomije;

• stalno raditi na razvoju i implementaciji nacionalnih i lokalnih programa održivog

razvoja i programa zaštite i unapređenja životne sredine; usaglasiti efikasno korišćenje tržišnih instrumenata, uključujući troškove zaštite, sanacije i unapređenja životne sredine u okvire proizvodnje i potrošnje, čime bi se prevazišlo shvatanje da je životna sredina „besplatno javno dobro” i prenošenje problema na sledeće generacije;

• integrisati troškove zaštite i sanacije životne sredine u sferu privređivanja, kako bi cijene

proizvoda realno odslikavale relativnu oskudicu resursa i njihovu vrijednost; da u bilansima proizvodnje i potrošnje budu integrisani društveni troškovi (društveni standard) i troškovi životne sredine, razviti realni državni obračunski sistem zasnovan na stvarnim troškovima proizvodnje, društvenog standarda, vrijednostima resursa i šteta po životnu sredinu koje su posledica razvoja;

• razviti sisteme i sve oblike od prirodnih i akcidentnih hazarda kroz sistem upravljanja;

definisati maksimalno dozvoljene emisije (GVE), kroz adekvatne uredbe; raditi na preorijentaciji tehnoloških procesa, naročito u industriji u smislu razvoja malootpadnih tehnologija, energetski i resurno efikasnijih;

Cilj istraživanja prije svega jeste sagledavanje trenutnog stanja u Opštini Herceg Novi, uočiti probleme vezane za održivi razvoj turizma i istražiti uticaj JP Morsko dobro. Kao hipotezu postavljam da J.P Morsko dobro ima pozitivan uticaj na održivi razvoj turizma u Herceg Novom. Nakon sprovedenog istraživanja data pretpostavka će biti opovrgnuta ili prihvaćena u zaključnim razmatranjima. Tehnika ispitivanja koju sam koristila je intervju sa zaposlenim u preduzeću Morsko dobro sa sjedištem u Budvi.

4 Pravci razvoja Crne Gore ekološke države str. 6



1. Pojam i značaj održivog razvoja turizma

Koncept održivog razvoja podrazumjeva balansiranje ekonomskih, socijalnih i ekoloških zahtjeva kako bi se osiguralo «zadovoljavanje potreba sadašnje generacije bez ugrožavanja mogućnosti budućih generacija da zadovolje svoje potrebe». Od 1987. godine kada je na ovaj način definisan u Izvještaju Svjetske komisije za životnu sredinu i razvoj, kojom je predsjedavala Gro Harlem Brundtland, pa do današnjeg dana, održivi razvoj je postao jedan od ključnih elementata u formulisanju i sprovođenju razvojnih politika u svijetu.

Operacionalizacija koncepta i njegova primjena u praksi rezultat su kako teorijskih tako i političkih težnji usmjerenih ka osiguravanju dugoročnog razvoja ljudskog društva i očuvanju životne sredine. U tom procesu, ključni događaji i pokretačka snaga bili su Svjetski samiti u Riju i Johanesburgu kao i usvajanje Milenijumske deklaracije UN septembra 2000. godine Turizam je označen jednim od ključnih ciljnih sektora u okviru Petog akcionog programa životne sredine Evropske unije. Evropski savjet za unutrašnje tržište je 21. juna 1999. godine priznao značajnu ekonomsku ulogu evropske turističke privrede kao i potrebu za povećanjem njene konkurentnosti na osnovu balansiranog i održivog razvoja i zaštite životne sredine i zatražio je od Komisije i država članica da zajednički dijeluju u cilju maksimiziranja mogućih doprinosa turizma rastu zaposlenosti, zaštiti okruženja i održivom razvoju.

Turističke aktivnosti građana Evrope poprimaju sve više i više transnacionalni, međunarodni i globalni karakter. To se mora uzeti u obzir pri oblikovanju strategija za održiviji turizam. Turizam je u suštini evropsko pitanje i treba, shodno tome, da bude razmatran i integrisan u većoj mjeri u okviru budućeg Šestog akcionog programa životne sredine u Kardifski proces za integrisanje svih akcija u vezi sa brigom o životnoj sredini u politike Evropske unije i u Evropsku strategiju za održivi razvoj.

Razvoj i primjena politike održivog razvoja turizma mora se bazirati na brojnim principima i kriterijumima: ekološka održivost, društvena održivost, kulturna održivost, ekonomska održivost, obrazovni element, lokalno učešće i princip zaštite.



1.1 Održivi razvoj

Održivi razvoj teži očuvanju životne sredine, racionalno korišćenje prirodnih resursa. Balansirajući socijalne, ekonomske i faktore zaštite životne sredine mi na taj način vodimo računa o generacijama koje dolaze. Održivi razvoj je razvoj u pravcu umjerenog korišćenja resursa tako da buduće generacije nisu ugrožene. Kolokacija "održivi razvoj" prvi put se pojavila 1987. godine u zvaničnom izveštaju Svijetske komisije Ujedinjenih nacija za životnu sredinu i razvoj naslovljenom "naša zajednička budućnost" ili "Izveštaj Brundtland" (komisijom je predjedavala Gro Harlem Brundtlant). Ovaj termin je smišljen da označi "razvoj koji zadovoljava potrebe sadašnjosti i ne ugrožava mogućnost budućih generacija da zadovolje svoje sopstvene potrebe". Izgledalo je da je namjera bila ekološki motivisana tj. da se radilo o očuvanju životne sredine. Nažalost, ono što je trebalo očuvati bio je sve brži ekonomski razvoj bogatih zemalja, koje su se oslanjale na prirodne resurse siromašnih zemalja. Kako je ova dvosmislena namera dovela do formiranja termina "održivi razvoj", njen lingvistički odraz ili izraz bio je takođe dvosmislen. Ovaj termin je kasnije na srpski jezik preveden kao "održivi razvoj". Koncept održivog razvoja bila je ideja vodilja na Zemaljskom samitu u Rio de Žaneiru 1992. godine. Konferencija Ujedinjenih nacija o životnoj sredini i razvoju, takođe poznata i kao Samit u Riu ili Svijetski samit je bila međunarodna konferencija na najvišem nivou održana u Rio de Žaneiru od 3. juna do 14. juna 1992. godine. Rezultati samita bili su sledeći dokumenti:

• Deklaracija iz Ria o životnoj sredini i održivom razvoju; • Agenda 21; • Konvencija o biodiverzitetu; • Okvirna konvencija o klimatskim promjenama.

Komisija za održivi razvoj je uspostavljena kao organ Ujedinjenih nacija od 1992 godine sa zaduženjem za praćenje daljeg toka aktivnosti započetih na Svijetskom samitu u Riu. Jednom godišnje se Komisija za održivi razvoj sastaje u sjedištu Ujedinjenih nacija i svake godine je posvećena određenoj temi. Konvencija o biodiverzitetu i Okvirna konvencija o klimatskim promjenama su zamišljene kao pravno obavezujući dokumenti. Konvencija o biodiverzitetu je ratifikovana tokom Samita u Riu, a Okvirna konvencija o klimatskim promjenama je dovela do potpisivanja Sporazuma u Kjotu 1997. U decembru 2007. godine na ostrvu Bali u Indoneziji je održana Konferencija o klimatskim promenama deset godina nakon potpisivanja sporazuma u Kjotu.

http://sr.wikipedia.org/sr-el/Zemaljski_samit�

http://sr.wikipedia.org/sr-el/Ð Ð¸Ð¾_Ð´Ðµ_Ð�ÐµÐ½ÐµÐ¸Ñ�Ð¾�

http://sr.wikipedia.org/sr-el/1992�

http://sr.wikipedia.org/sr-el/Ð Ð¸Ð¾_Ð´Ðµ_Ð�Ð°Ð½ÐµÐ¸Ñ�Ð¾�

http://sr.wikipedia.org/sr-el/3._Ñ�Ñ�Ð½�

http://sr.wikipedia.org/sr-el/14._Ñ�Ñ�Ð½�


http://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%91%D0%B8%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D0%B2%D0%B5%D1%80%D0%B7%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%82�

http://sr.wikipedia.org/sr-el/%D0%9A%D1%98%D0%BE%D1%82%D0%BE_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D1%82%D0%BE%D0%BA%D0%BE%D0%BB�



http://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Bali&action=edit&redlink=1�



U poglavlju 17 ’’Rio deklaracije’’ o zaštiti okeana, mora, uključujući zatvorena i poluzatvorena, o zaštiti obalnih područja i racionalnom korišćenju i razvoju njihovih resursa, postavljeni su ciljevi da se:5

• Obezbjedi integralna politika i procedure za donošenje odluka, uključujući sve

zainteresovane sektore, koji treba da stimulišu kompatibilnost i ravnotežu u načinu korišćenja;

• Identifikuju postojeći i projektovani vidovi korišćenja obalnih područja i njihova interakcija;

• Koncentriše na jasno definisanu problematiku koja se odnosi na upravljanje obalnim područjem;

• Pristupi planiranju i realizovanju projekata na preventivan i predostrožan način, koji uključuje prethodnu procjenu i sistematsko praćenje efekata velikih projekata;

• Stimuliše razvoj i primjena metoda, kao što su nacionalna knjigovodstvena evidencija resursa i životne sredine, koja iskazuje promjene vrijednosti do kojih dolazi usled upotrebe priobalnih područja i mora, uključujući zagađenja, eroziju, gubitak resursa i unuštenje staništa;

• Obezbjedi, u što većoj mjeri, pristup zainteresovanih pojedinaca, grupa i organizacija relevantnim informacijama i mogućnostima za konsultacije i učešće u planiranju i donošenju odluka na odgovarajućim nivoima.

Agenda 21 sadrži oko 500 strana i 40 poglavlja. To je dokument usvojen od strane vlada 182 zemlje na Konferenciji Ujedinjenih nacija o životnoj sredini i razvoju, odnosno na Zemaljskom samitu u Rio de Žaneiru 1992. godine. Kao logički nastavak u oblasti turizma, Svijetska turistička organizacija, Svijetski savjet za putovanja i turizam i Zemaljski savjet zajednički usvojili su 1996. godine dokument - Agenda 21 za turistčku privredu. Cilj ovoga dokumenta je da pomogne organima vlada nadležnim za turizam, nacionalnim turističkim organizacijama, poslovnim udruženjima i preduzećima u oblasti turizma da ostvare svoje potencijale u cilju dostizanja održivog razvoja na lokalnom, regionalnom, nacionalnom i međunarodnom nivou. Teme ove agende su siromaštvo, zaštita atmosfere, šuma, vodenih resursa, kao i zaštita domaćih i divljih životinja. Teme su i važne oblasti ljudskog djelovanja kao što su zdravstvo i poljoprivreda, a agenda se bavi i drugim bitnim problemima, kao što je odlaganje otpada. U dokumentu je posebna pažnja posvećena djeci i omladini, ženama, poljoprivrednicima i preduzetnicima. Ujedinjene nacije su preuzele na sebe da pomažu ovim grupama, što je predstavljalo značajnu razliku u odnosu na dotadašnju praksu. Održivi razvoj i unapređenje životne sredine su prioritetna pitanja koja se tiču ne samo ukupne populacije već i svijetskog privrednog rasta. Tokom poslednje tri decenije, najviše pažnje je posvećeno stalnom pogoršanju životne sredine, iskazanom kroz lokalno zagađenje vazduha, smanjenje ozonskog omotača, krčenje šuma i drugih pojava. Ukoliko bi se ovo remećenje opšte ekološke ravnoteže nastavilo, moglo bi da dovede u opasnost kvalitet održanja života na Zemlji i, na kraju, da dovede do ekološke i ekonomske katastrofe. 5 Doklestić O (2007) – Fuzzy model zaštite Bokokotorskog zaliva, zadužbina Andrejević str 15,16

http://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%97%D0%B4%D1%80%D0%B0%D0%B2%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE&action=edit&redlink=1�

http://sr.wikipedia.org/sr-el/Ð�Ð¾Ñ�Ð¾Ð¿Ñ�Ð¸Ð²Ñ�ÐµÐ´Ð°�

http://sr.wikipedia.org/sr-el/Ð�Ñ�Ð¿Ð°Ð´�

http://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%94%D0%BE%D0%BA%D1%83%D0%BC%D0%B5%D0%BD%D1%82&action=edit&redlink=1�

http://sr.wikipedia.org/sr-el/Ð�ÐµÑ�Ðµ�

http://sr.wikipedia.org/sr-el/Omladina�

http://sr.wikipedia.org/sr-el/Ð�ÐµÐ½Ð°�

http://sr.wikipedia.org/sr-el/Ð�Ñ�ÐµÐ´Ñ�Ð·ÐµÑ�Ð½Ð¸Ðº�

http://sr.wikipedia.org/sr-el/Ð£Ñ�ÐµÐ´Ð¸Ñ�ÐµÐ½Ðµ_Ð½Ð°Ñ�Ð¸Ñ�Ðµ�

http://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9F%D1%80%D0%B0%D0%BA%D1%81%D0%B0&action=edit&redlink=1�



1.2 Održivi razvoj turizma u Crnoj Gori

Prvi izvještaj o stanju životne sredine (EPR)6 za Jugaslaviju izvršena je 2002. godine i obuhvatila je reviziju situacije u Crnoj Gori, s obzirom da je ona tada predstavljala sastavni dio te zemlje. 2003 godine SR Jugoslavija je restrukturirana u labaviju federaciju, Državnu zajednicu Srbija i Crna Gora, zasnovanu na jednakosti dvije države članice. U maju 2006 godine, građani Crne Gore su na referdumu odlučili da njihova zemlja treba da bude suverena. Crna Gora je proglasila nezavisnost 3 juna 2006 godine. Druga EPR revizija za Crnu Goru izvršena je 2006 godine, nakon što je zemlja stekla nezavisnost. Ova druga revizija namjerava da izmjeri napredak koji je Crna Gora ostvarila u upravljanju životnom sredinom od revizije koja je izvršena 2002 godine, kao i da se pozabavi predstojećim izazovima u oblasti životne sredine.

Opšti kontekst Crna Gora, koja se proglasila ekološkom državom Ustavom iz 1992 godine, ostvarila je robusan ekonomski rast od 2002 godine, sa godišnjim porastom BDP-a od 4 do 5 procenata, i pokušava da harmonizuje svoja pravila sa pravilima Evropske unije (EU) radi mogućeg pridruživanja. Međutim, u oblasti životne sredine u zemlji se javljaju ozbiljni problemi. Voda se pretjerano troši u poređenju sa raspoloživim resursima, a sistem snabdijevanja ima akutnih problema, uključujući i nedostatak vode u ljetnjem periodu. Otpadne vode se ispuštaju bez prethodnog tretmana, što predstavlja ozbiljan problem na primorju, gdje se netretirana voda ispušta u more. Godine 2004 prikupljeno je samo 60% ukupnog opštinskog čvrstog otpada. Crna Gora ima i neke ozbiljne vruće tačke sa aspekta zagađenja vazduha, posebno veliki kombinat aluminijuma u Podgorici, kao i željezara u Nikšiću. Trenutno, Crna Gora privatizuje svoja glavna industrijska dobra, u odsustvu čvrste politike koja bi obezbjedila čistu životnu sredinu, i ohrabruje razvoj primorskog turizma. Njena energetska efikasnost svrstava je među deset zemalja u svijetu sa najmanjom efikasnošću.

Izrada politike, planiranje i implementacija

Okvir za odlučivanje i njegova primjena Crna Gora je ostvarila značajan napredak u harmonizaciji svog zakonodavstva sa zakonodavstvom Evropske unije u oblasti životne sredine. Sofisticirani zakoni su usvojeni 2005 godine i to vezano za: objedinjeno sprečavanje i kontrolu zagađenja (IPPC); stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu (SEA) ; procjenu uticaja na životnu sredinu (EIA) ; buku i otpad. Drugi zakoni su u fazi izrade, uključujući i zakon o fondu za životnu sredinu; zaštiti vazduha; jonizirajućem zračenju i bezbjednosti od zračenja; hemijskim materijama i vodi. Zakon o životnoj sredini iz 1996 godine se revidira. Međutim, posebnu zabrinutost izaziva generalno loša primjena zakona.



Strateški okvir, koji skoro da nije postojao 2002. godine je značajno osnažen sa usvajanjem Agende ekonomskih reformi 2002-2007, Strategije smanjenja siromaštva i niza konkretnijih strategija za unapređenje upravljanja obalnim područjem, otpadom, otpadnim vodama, bukom, itd. Nacionalna strategija održivog razvoja je usvojena početkom 2007. godine. Ali, ove strategije nisu međusobno usaglašene i ne sadrže obaveze izvještavanja vezano za njihovu implementaciju. Takođe, prioriteti u oblasti životne sredine koje je Vlada zacrtala nisu jasno definisani i još uvijek su rijetke informacije o primjenama preduzetih aktivnosti na implementaciji tih strategija. Kapaciteti za implementaciju zakona i strategija su očito nedovoljno razvijeni. Administracija u oblasti životne sredine ima nedovoljan broj službenika da bi mogla da se izbori sa svim zadacima koje nameće novo zakonodavstvo i strateški okvir, a da ne spominjeno sprovođenje ozbiljnih reformi. Osnivanje Agencije za zaštitu životne sredine (EPA) 2007. godine značajno bi ublažilo ovaj problem. Ipak, kapacitet i nadležnosti ne postoje ni na lokalnom nivou. Implementacija novih zakona o SEA, EIA i IPPC predviđena za 2008. godinu trebalo bi da dovede do decentralizacije nadležnosti na opštinskom nivou. Opštine će morati i da razviju službe koje će se baviti instalacijama/ pogonima za upravljanje otpadom i otpadnim vodama, kako je definisano u master planovima, a to su zadaci koje one ne mogu izvršiti u ovom trenutku. Sprovođenje propisa u oblasti životne sredine je definitivno slabost. Tu postoji nedostatak monitoringa i izvještavanja o životnoj sredini, odsustvo registra zagađivača, fragmentirani sistem izdavanja dozvola, razasute nadležnosti inspekcije i neefikasna praksa u inspekciji. Štaviše, pitanja životne sredine su očito nedovoljno važna za pravosudni sistem, s obzirom da on ne daje povratne informacije inspekciji za životnu sredinu o postupcima koji su pred sudom. Ne postoje sankcije za kršenje propisa u oblasti životne sredine, što objašnjavaja zašto nadležni subjekti posvećuju malo pažnje zaštiti životne sredine. To je posebno evidentno u upravljanju primorskom regionu, gdje se rapidno povećava pritisak za razvojem turističkih aktivnosti. Pored toga, proces privatizacije koji je u toku, a koji trenutno ne podliježe nikakvim ograničenjima sa aspekata životne sredine, izaziva veliku zabrinutost vezano za preduzeća koja u velikoj mjeri zagađuju sredinu.

Informisanje, učešće javnosti i obrazovanje Osnivanje Agencije za zaštitu životne sredine trebalo bi da ojača i racionalizuje monitorng životne sredine u srednjem roku. Još uvijek ne postoji nacionalni program objedinjenog nadzora nad životnom sredinom, iako nekoliko institucija za monitoring vrši mjerenja i proizvodi podatke. Od 2001 godine zadaci vezano za monitoring su godišnje dodjeljivani ovim institucijama na osnovu tendera, iako neke od njih još uvijek nisu akreditovane i ne zadovoljavaju sve evropske standarde kvalitet. sirovi podaci se dostavljaju ministarstvu, a ono nema kapaciteta da ih dalje obradi. Stoga se ovi podaci trenutno ne koriste kao podrška upravljanju životnom sredinom. Od 2002 godine životna sredina je kao disciplina uključena u sve nivoe obrazovanja od osnovne škole do univerziteta. Međunarodna pomoć je jako aktivna vezano za obrazovanje u oblasti životne sredine. Crna Gora mora održati zamajac i redovno obučavati nastavno osoblje o pitanjima životne sredine i održivog razvoja. Ekološko ponašanje stanovništva biće važno za koncept «Ekološka Crna Gora». Međutim, neformalno obrazovanje je u velikoj mjeri nerazvijeno, pri čemu trenutno postoji samo nekoliko institucionalnih kampanja za podizanje svijesti na primorju o problemima odlaganja otpada. NVO nisu dovoljno aktivne po ovom pitanju.



Niz novih zakona osnažili su ulogu javnosti u procesu odlučivanja o pitanjima životne sredine. Važan primjer uticaja na odlučivanje predstavlja projekat izgradnje brane na rijeci Tari, koja bi bila locirana u zaštićenoj zoni, a taj predlog je povučen pod pritiskom javnosti 2005 godine. Uprkos tome, potreban je dodatni napredak u definisanju procedura za uključivanje javnosti, na osnovu jasnih i transparentnih kriterijuma. Na primjer, takve procedure koje su trebale biti definisane u okviru EIA, SEA i IPPC procesa još uvijek nisu odobrene, niti se primjenjuju. Praksa javnih debata i javnih rasprava je osnažena, ali njihovi rezultati se rijetko uzimaju u obzir, a pristup pravdi je obeshrabrujuće komplikovan. Crna Gora nije potpisnica Arhus konvencije o pistupu informacijama, učešću javnosti u procesu odlučivanja i pristupu pravdi.

Međunarodni sporazumi i obaveze Od sticanja nezavisnosti, Crna Gora je zadržala strateški cilj da postane članica Evropske unije. Ovaj dugoročni cilj mora se ostvariti kroz harmonizaciju njenog zakonodavstva sa 145 dokumenata u oblasti zaštite životne sredine. Država dobija pomoć Evropske unije; ali u mnogim slučajevima, zbog činjenice da Crna Gora nije jasno definisala svoje prioritete, projekti su uglavnom zasnovani na inicijativi donatora. Takođe ulaže napore da postane potpisnica međunarodnih sporazuma i ugovora čija je potpisnica ranije bila SRJ. uključujući i multilateralne sporazume. Crna Gora aktivno priprema svoj zakonski osnov potreban za primjenu multilateralnih sporazuma i za integrisanje u Evropsku uniju. Ali sama implementacija će biti problematičnija, jer struktura i kapaciteti ministarstava nisu prilagođeni djelotvornoj implementaciji multilateralnih sporazuma i projekata tehničke pomoći. U vrijeme misije, zemlja još uvijek nije imala odgovorne osobe za većinu multilateralnih sporazuma. Zemlja privlači značajnu donatorsku pomoć za projekte u oblasti životne sredine na nacionalnom i lokalnom nivou. Niz zemalja ispoljava interesovanje za pružanja pomoći za niz različitih projekata. Prepreka je nedostatak informacija o razvojnoj pomoći i nepostojanje jasno definisanih prioriteta međunarodne saradnje u oblasti zaštite životne sredine. Zemlje donatori i međunarodne institucije bore se da same utvrde na koje bi projekte bilo najbolje da fokusiraju svoju podršku kako bi to zaista bilo od koristi za zemlju što je kontraproduktivno za neometano i efikasno korišćenje strane pomoći. Kapacitet vlasti nadležnih za pitanja životne sredine da djelotvorno odgovore na razvojnu pomoć nije dovoljan da bi se brojni predlozi donatora pretvorili u konkretne projekte.



Mobilisanje finansijskih resursa za životnu sredinu

Ekonomski instrumenti Upotreba ekonomskih instrumenata za ciljeve u oblasti životne sredine još uvijek je nedovoljno razvijena. Ne postoji sveobuhvatna statistika o prihodima od ekoloških taksi i naknada. Iako su zakonom propisane, naplaćuje se jako mali iznos od naknada za zagađenje. Ako se i naplate, one ne odražavaju na pravi način princip po kojem zagađivač ili korisnik plaća. Od njih se ostvaruju umjereni prihodi, ali ne obezbjeđuju adekvatni stimulansi za bolje ponašanje i veću brigu o životnoj sredini. Ukratko, sankcije nisu ni kredibilne, ni djelotvorne. Hitno je potrebna strožija i intezivnija upotreba kombinacije ekonomskih i regulatornih instrumenata u mnogim sektorima. Zagađenje vazduha povezano sa saobraćajem je zabrinjavajuće, jer nisu preduzete nikakve mjere za smanjenje zavisnosti od zastarjelih vozila i benzina lošeg kvaliteta. Naknade za otpad, vodu i otpadne vode su suviše niske da bi uticale na smanjenje proizvodnje otpada i potrošnje vode. Ne postoje djelotvorni stimulansi usmjereni na preduzeće koja troše resurse i zagađuju okolinu. Ne postoje informacije o tome koliko je industrijski sektor opremljen sa sredstvima za borbu protiv zagađenja, a ni o tome da li ovaj sektor nastavlja uticaj na životnu sredinu ili investira u zaštitu životne sredine. Ne promoviše se upotreba čistijih tehnologija u sektorima industrije i energetike, a ne postoje ni ekonomski stimulansi za uvođenje najboljih raspoloživih tehnika (BAT).

Troškovi u oblasti životne sredine i njihovo finansiranje Poslednjih godina nije došlo do značajnijeg povećanja rashoda javnog sektora u oblasti životne sredine. Ukupni rashodi čine samo 0.2% BDV-a. Fond za životnu sredinu, koji bi trebalo da počne sa radom tokom 2007 godine, će obezbjediti dodatnih oko 0.05 do 0.1% BDP-a. Uprkos ovom dodatnom prihodu, sredstva će i dalje biti ograničena. Duže vrijeme državna sredstva za životnu sredinu nisu trošena na jasno definisane prioritete i njihova djelotvornost u odnosu na troškove nije dokazana. Kao posledica toga, kriterijumi za opredjeljivanje sredstava za različite projekte i regione nisu transparentni. Crna Gora treba da poboljša svoju praksu i radi na osnovu operativnih programa postavljenih po prioritetu i usmjerenih na rezultate. Mora se vršiti cost- benefit analiza (analiza troškova i koristi) predloženih velikih projekata. Ovakvu praksu trebalo bi primjeniti i kod trošenja sredstava iz novo-osnovanog fonda za životnu sredinu. Ne postoji sistem izvještavanja vezano za rashode i prihode za zaštitu životne sredine. Rashodi privatnog sektora vezano za mjere zaštite životne sredine su jednostavno nepoznati. Postoji potreba za koherentnim i sveobuhvatnim sistemom informisanja i izvještavanja u ovoj oblasti, kao i vezano za prihode koji se odnose na zaštitu životne sredine koje pokriva javni sektor i domaćinstva.



Integrisanje zabrinjavajućih pitanja u oblasti životne sredine u sektore privrede i promovisanje održivog razvoja

Turizam i životna sredina Crna Gora ima veliki potencijal za budući razvoj turizma, sa velim brojem visoko- kvalitetnih i interesantnih osobina i lokacija. Skorije investicije značajno podstiču razvoj turističke privrede, a posebno na primorju. Primorska regija je počela da unapređuje svoju unfrastrukturu u oblasti vodosnabdijevanja i sakupljanja otpadnih voda. Što se tiče održivog turizma, primijećen je stalni rast u centralnom i posebno u sjevernom regionu, djelimično zahvaljujući i aktivnostima osnaženog NVO sektora. Unaprijeđena ponuda u oblasti zdravstvenog i wellness turizma, prirodnjačkog i avanturističkog turizma trebalo bi da produže turističku sezonu, da bolje integrišu i čitavu unutrašnjost zemlje u turističku ponudu i da uravnoteže turistički promet. Na žalost, povećana dinamika ovog sektora privrede dovodi do nekontrolisane gradnje. Na primorju se i dalje povećavaju pritisci na prirodu i pejzaž, uglavnom zbog nepostojanja planiranja namjene zemljišta. Sistem prostornog planiranja je razvijen sa posebnim zonskim planovima i strategijama upravljanja, ali opštine ga ne implementiraju. Nekontrolisana i nelegalna gradnja se odvija uz plaže, pa čak i u zaštićenim zonama, ali je inspekcijaska služba isuviše slaba da bi vršila kontrolu preko građevinskih dozvola. I u planinskoj regiji je priroda ugrožena. Tamo je potrebno izgraditi turističku infrastrukturu, ali postojeći projekti za nekoliko velikih skijaških zona nisu usklađeni sa principima održivog razvoja. Nacionalna strategija održivog razvoja sadrži prioritete vezano za održivi razvoj, a Zakon o strateškoj procjeni uticaja i procjeni uticaja na životnu sredinu predstavljaju snažna sredstva da se ograniče turistički pritisci, ali nijedan od njih ne stupa na snagu prije 2008 godine. I zaštićene zone su izložene prijetnjama od turističkih pritisaka. U principu, nacionalni parkovi su pogodna mjesta za održivi razvoj. U Crnoj Gori, menadžment planovi za četiri nacionalna parka i druga zaštićena dobra su bili predmet rasprave, ali nikada nisu realizovani. Za to je potreban stručni savjet, profesionalni menadžment i dovoljan broj zaposlenih za sve tipove zaštićenih zona, ali danas u Crnoj Gori ništa od toga nije raspoloživo u dovoljnoj mjeri. Kao rezultat toga, ne postoje eko standardi za turističke objekte, a pravila o zaštiti prirode se često krše. Niz preporuka za razvoj održivog turizma dat je Crnoj Gori u prvoj Reviziji učinaka u oblasti životne sredine (EPR) još 2002 godine, ali one nisu implementirane. Iako su one i dalje relevantne, kontekst se promjenio u međuvremenu, a pritisci su se značajno uvećali. Vlada treba da reformiše svoj pristup što hitnije i da u praksi primjeni ove preporuke. 6 Ekonomska komisija za Evropu, Komitet za politiku zaštite životne sredine, (2007) Drugi izvještaj o stanju životne sredine Republika Crna Gora, Ujedinjene Nacije Njujork i Ženeva. str 1- 4.



Osnovni zadaci Sektora za zaštitu životne sredine u Ministarstvu turizma i zaštite životne sredine7

• Zaštita životne sredine; • Održivo korišćenje prirodnih resursa; • Zaštita prirode, nacionalni parkovi, zaštićene oblasti i biodiverzitet; • Zaštita vazduha, klime i ozonskog omotača; • Zaštita od štetnih efekata jonizujućeg i nejonizujućeg zračenja; • Zaštita kvaliteta zemljišta; • EIA, SEA i IPPC; • Monitornig stanja životne sredine i registar zagađivača; • Ekonomski instrumenti u oblasti životne sredine; • Upravljanje otpadom; • Izvoz, uvoz, tranzit i odlaganje opasnih supstanci, uključujući radioaktivne supstance; • Koordinacija opštinskih infrastrukturnih sistema za otpadne vode; • Koordinacija regionalnih sistema vodosnabdijevanja i • Međunarodna saradnja na polju životne sredine.

Projekat osnivanja Agencije za zaštitu životne sredine (EPA) u Crnoj Gori EPA bi bila osnovana uz podršku EU u sklopu projekta kojim rukovodi Evropska agencija za rekonstrukciju (EAR). Osnovna svrha osnivanja EPA je striktno razdvajanje politike životne sredine od zakonodavnih zadataka. Ti zakonodavni zadaci bi ostali unutar Ministarstva turizma i zaštite životne sredine. Zakonska implementacija i sprovođenje zakonodavstva bi bila odgovornost nove Agencije i imali bi direktne implikacije na polju međunarodne saradnje u oblasti životne sredine. Mandat EPA bi uključio:

• Izdavanje ekoloških dozvola i EIA, SEA i IPPC postupaka; • Inspekcijske aktivnosti i aktivnosti sprovođenja u skladu sa zakonodavstvom iz oblasti

životne sredine; • Prikupljanje i obrada podataka o monitoringu životne sredine datih od strane ovlašćenih

institucija, ustanovljenje ekoloških baza podataka i organizovanje širenja informacija i pristup javnosti istima;

• Izvještavanje vezano za ekološki acquis communautaire EU, nacionalne zahtjeve iz zakona o zaštiti životne sredine i sporazume iz oblasti životne sredine i

• Objavljivanje Izvještaja o stanju životne sredine nakon odobrenja od strane Vlade i saopštavanja svih relevantnih informacija o životnoj sredini zainteresovanim stranama, uključujući relevantne međunarodne organizacije.

7 prema Zakonu o javnoj raspravi (SL RCG br. 72/2006)



Program monitoringa bi bio racionalizovan ali tenderski postupak za monitoring bi ostao kakav jeste. EPA bi bila odgovorna za praktičnu implementaciju integrisanog pristupa ekološkim pitanjima na osnovu zahtjeva ekološkog acquis communautaire EU. Osnivanje agencije bi imalo uticaja na sadašnje odgovornosti Vladinih organa i institucija. U cilju djelotvornosti EPA u izvršavanju svojih zadataka, predviđa se da ista ima kapacitet od oko 50 zaposlenih, i da finansira svoje ljudske resurse i potrebnu opremu.

Strateški cilj razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020 g. glasi 8 Primjenom principa i ciljeva održivog razvoja Crna Gora će stvoriti jaku poziciju globalne visokokvalitetne turističke destinacije, turizam će za stanovništvo Crne Gore obezbjediti dovoljno radnih mjesta i rast životnog standarda, a država će ostvariti prihode na stabilan i pouzdan način. Stratečki cilj razvoja turizma će se postići preko grupe operativnim ciljeva –

• operativni cilj br. 1 – stvaranje potrebne turističke i prateće infrastrukture u pravcu postizanja strateškog cilja;

• operativni cilj br. 2 – Crna Gora formira posebnu jedinstvenu prodajnu ponudu;

• operativni cilj br. 3 – Crna Gora je poznata i prihvaćena kao ’’cjelogodišnja’’ turistička

destinacija;

• operativni cilj br. 4 – Institucionalni i pravni okvir odgovara zahtjevu uspješnog i održivog razvoja turizma;

• operativni cilj br. 5 – Lokalno stanovništvo se sve više uključuje u turističku privredu

(’’interni marketing’’) 8Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020, (2008) Podgorica, str 19



Održivi razvoj kako u Crnoj Gori tako i globalno:9

• Uravnotežen i pravičan ekonomski razvoj koji se može održati u dužem vremenskom periodu;

• Smanjenje siromaštva, kroz osnaživanje siromašnih i obezbjeđivanje njihovog boljeg pristupa neophodnim uslugama i sredstvima;

• Učešće svih zainteresovanih strana u procesu odlučivanja (centralne i lokalne vlasti, nevladine organizacije, privatni/ poslovni sektor, profesionalne organizacije, sidikat) uz izgradnju dijaloga i povjerenja i uz razvoj društvenog kapitala;

• Pažljivo upravljanje i očuvanje (u najvećoj mogućoj mjeri) neobnovljenih resursa; • Racionalna, održiva upotreba energije i prirodnih resursa (vode, zemljišta, šuma itd.) • Minimiziranje otpada, efikasno spriječavanje i kontrola zagađenja, i minimiziranje

ekoloških rizika; • Unapređenje sistema obrazovanja zdravstva, i poboljšanja u vezi sa ravnopravnošću

polova; • Zaštitu kulturnog identiteta.

Trenutno stanje u Crnoj Gori:10

• Divlja gradnja svuda u zemlji; • Neplanska urbanizacija (Budva, Sutomore, poluostrvo Luštica, Boka Kotorska); • Uništavanje otpada i prečišćavanje otpadnih voda; • Gust drumski saobraćaj oko Boke Kotorske i u gradovima; • Haotične plaže i problem sa parkiranjem; • Nekontrolisani, čak reklamni lov na ptice na Skadarskom i Šaskom jezeru.

9 Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020, (2008) Podgorica, str 58 10 Reginalni Maste plan za turizam(2003), str 20



Program monitoringa životne sredine Crne Gore 11

Godišnji monitoring životne sredine Crne Gore realizuje se kroz pet programa i to: Program kontrole kvaliteta vazduha. Kontrola kvaliteta vazduha ostvaruje se kroz: sistematsko mjerenje i misije osnovnih i specifičnih zagađujućih materija, sistematsko mjerenje kvaliteta padavina, povremeno mjerenje imisije zagađujućih materija iz izduvnih gasova motornih vozila, zatim međunarodni program praćenja kvaliteta vazduha, padavina i radioaktivnosti, kao i praćenje uticaja zagađenog vazduha na životnu sredinu. Program ispitivanja kvantiteta i kvaliteta površinskih i podzemnih voda. U cilju zaštite, korišćenja i upotrebe površinskih i podzemnih voda, kao i radi praćenja zagađenosti voda vrši se sistematsko ispitivanje kvantiteta i kvaliteta voda u vodotocima, jezerima, akumulacijama, u obalnom moru, podzemnih voda prve izdani, kao i izvorištima prvog ranga. U okviru ispitivanja kvantiteta voda, vrši se mjerenje protoka, visine vodostaja i temperature voda. Kvalitet voda se ispituje mjerenjem 52 parametra, i to fizičko-hemijskih, mikrobioloških i saprobioloških, na propisanim mjernim stanicama i propisanom dinamikom. Program ispitivanja sadržaja opasnih i štetnih materija u zemljištu. Cilj Programa je utvrđivanje sadržaja opasnih i štetnih materija u zemljištu, kao segmentu životne sredine, radi njegove zaštite, očuvanja i poboljšanja. Program obuhvata ispitivanje obradivog i neobradivog zemljišta u blizini postojećih gradskih i industrijskih deponija, kao i u okolini saobraćajnica na prilazu gradskim naseljima. Program ispitivanja sadržaja radionuklida u životnoj sredini. Radi otkrivanja prisustva, utvrđivanja opasnosti, obavještavanja i preduzimanja mjera zaštite od jonizujućeg zračenja vrši se sistematsko ispitivanje radionuklida u vazduhu, boravišnim prostorijama, zemljištu, rijekama, jezerima, moru, čvrstim i tečnim padavinama, biljnom i životinjskom svijetu, građevinskom materijalu, predmetima opšte upotrebe, vodi za piće, životnim namjernicama i stočnoj hrani, na mjestima, vremenskim intervalima i metodama propisanih Programom. Poseban segment predstavlja izrada radonske mape. Program praćenja stanja biodiverziteta. Program se realizuje kroz sljedeće segmente: permanentno prikupljanje informacija o stanju biološkog diverziteta u Crnoj Gori (rasprostranjenost, brojnost i veličina populacije vrsta), utvrđivanje stvarnih i kvantitativnih pokazatelja o stanju biljaka i životinja, tumačenje njihove varijabilnosti, naročito onih koje su ugrožene ili interesantne na globalnom ili nacionalnom planu, zatim utvrđivanje stanja odabranih tipova staništa koje su od globalnih ili nacionalnog značaja, kao i valorizaciju prirodnih vrijednosti Crne Gore i utvrđivanje statusa konverzacije ugroženih vrsta upoređivanjem utvrđenog stanja sa statusom koji propisuje međunarodna i domaća zakonska regulativa.

11 Program monitoringa životne sredine Crne Gore, vlada crne gore www.vlada.cg.yu (03.04.2009)

http://www.vlada.cg.yu/�



Programi i projekti u funkciji održivog razvoja Crne Gore Program realizacije koncepta održivog razvoja i ekološke države, neophodno je u operativnom smislu „usidriti” sa nekoliko kapitalnih projekata kroz čiju bi (ali ne samo njihovu) implementaciju bio materijalizovan cilj: Crna Gora ekološka država. Ovi projekti su:

• Javni radovi na (re)konstrukciji infrastrukture; • Javni radovi na čišćenju Crne Gore od čvrstog otpada; • Projekat regionalnog vodovoda i kanalizacije; • Rekonstrukcija telekomunikacionog sistema; • Programi uštede energije i vode; • Projekat saniranja Skadarskog jezera (saradnja sa Albanijom); • Projekat rekonstrukcije aerodroma; • Sistematsko praćenje (ispitivanje mogućnosti transfera) ekološki značajnih dostignuća u

svijetu, • Uvođenje integralnog monitoringa parametara životne sredine; • Program zdravstvenog turizma i rekonstrukcija zdravstva; • Rekonstrukcija obrazovanja, širenje ekološke svijesti i etike; • Unaprijeđenje uloge mas medija u razvoju ekološke informisanosti i kulture; • Rekonstrukcija Vlade (uz osnivanje Agencije za zaštitu životne sredine) i prelazak na

proces budžetiranja na osnovu predloženog koncepta ZBB; • Institucionalizovanje aktivnog učešća Parlamenata u programima zaštite životne sredine; • Institucionalizovanje funkcije “Ombudsmana” u zakonodavnoj i izvršnoj vlasti.



Tabela 1: strateška orijentacija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020 godine- swot analiza

Izvor: Strategija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020, (2008) Podgorica, str 16



1.3 Održivi razvoj turizma u Herceg Novom Koncept humanog turizma i odživog razvoja kao savremeno i opšte prihvaćeno stajalište u vezi turističkog razvoja destinacije, definisan je između ostalog i sledećim činjenicama:

• prirodno okruženje zauzima centralno mjesto u razvoju i upravljanju turizmom; • društveni i prirodni kapaciteti jedne destinacije su ograničeni u mogućnostima; • aktivno učešće domicilnog/ lokalnog stanovništva u formulisanju strategije i izboru

prioriteta razvoja i upravljanja turističkom destinacijom. Devastacija prostora kao vidljiva posledica zanemarivanja navedenih činjenica postaje značajno ograničavajući faktor razvoja određene destinacije. Brzi razvoj turističkih destinacija može se posmatrati kao ’’ždrerač prostora’’ čime se bitno umanjuju razvojne šanse i razvoj usmjerava neželjenim tokom. Primjer nekih destinacija na Mediteranu kao što je Majorka ukazuje na činjenicu da ’’turizam može da uništi tle na kojem raste’’. Posledica turističke ekspanzije su betonske plaže, problem otpadnih voda, zagušenost saobraćaja, porast cijena nekretnina, gubljenje specifičnosti i ’’šarma’’ destinacije, izgradnja velikih hotelskih kapaciteta sa uniformnom hotelskom ponudom i sl. Razvoj turizma na hercegnovskom području, u prošlim dekadama, izvršio je snažan uticaj na pomjeranje seoskog stanovništva iz zaleđa prema destinaciji i napuštanje ruralnog prostora čime je negativno uticao na poljoprivredne mogućnosti područja. Neposredni obalski pojas uključujući plaže i mjesta za kupanje uglavnom je iskorišćen hotelskom gradnjom i pratećim ugostiteljsko- trgovačkim sadržajima. Postojeću plansku i urbanističku regulativu, na području hercegnovske opštine, biće neophodno dopunjavati i revidirati, u cilju kvalitetnijeg iskorišćenja preostalog prostornog potencijala. Planske aktivnosti na zaštiti prirodne sredine moraju poštovati sledeće principe:

• stepen izmjenjenosti; • reprezentativnost; • raznolikost; • integralnost i • estetski.

Stepen očuvanosti prirodnog okruženja hercegnovske destinacije je različit po pojedinim mikrolokacijama u zavisnosti od nivoa turističkog prometa, stepena izgrađenosti ugostiteljskih kapaciteta, kvaliteta vodovodne i kanalizacione mreže i sl. Kvalitet morske vode na određenim lokacijama je ispod dozvoljenog što predstavlja značajno ograničenje valorizaciji osnovnog turističkog resursa, kupališta. Očuvanost, u hercegnovskom zaleđu, kako flore tako i faune je veoma dobra i može se smatrati turističkom atraktivnošću koja bi se perspektivno mogla valorizovati.



Održivi turistički razvoj predstavlja krovni model koji se predlaže Crnoj Gori, odnosno to je razvojni model koji posebno ističemo, da bi se izbjegle ekološke i socijalne opasnosti, koje je masovni turizam izazvao u mnogim zemljama u razvoju, pa i u razvijenim zemljama. Održivi turizam kao razvojni model destinacija koje se tek pojavljuju na tržištu, po definiciji WTO-a, smatra nekompatabilnim sa razvojem masovnog turizma. Postoje, nedvosmislene, ekonomske koristi od masovnog turizma, ali socijalni i ekološki troškovi, koji prate te ekonomske koristi, spriječavaju nas da ga smatramo održivim- zavisno od stepena zrelosti životnog ciklusa takvih destinacija, degradacija koja rezultira iz masovnog turizma je neprihvatljiva za lokalno stanovništvo. Specifični problemi, koji su nastali kao prateća pojava dosadašnjeg ekonomskog i društvenog razvoja na području Opštine Herceg Novi su ekološke prirode. Realna ocjena, odnosno procjena prisutnih i djelujućih ekoloških poremećaja teško je izvodljiva, budući da ne postoje jedinstveno prihvatljiva reprezentativna i objektivna mjerila. Dramatičnost sa kojom se tretiraju ekološki poremećaji i koji su izraženi kroz pojam održivog razvoja prisutna je i na području Herceg Novog. Naime, sve je u znaku traganja za realno ostvarivim uslovima, bolje reći, mogućnostima održivog razvoja na kome i ova strategija dugoročnog razvoja počiva. Neophodno je odbaciti tezu da na području Herceg Novog nisu nastali veći ekološki poremećaji. Prisustvo poremećaja je evidentno. Nastali su narušavanjem ekološke ravnoteže aktivnim djelovanjem ljudskog faktora. Raznovrsnost ekoloških poremećaja uslovljena je interakcijom ljudskog faktora u odnosu na korišćenje prostorne cjeline i njihove specifičnosti ili posebnosti.12

Područje Herceg Novog je u pogledu prisutnosti i stvaranja ekoloških poremećaja, a posebno ekscesnih pojava u većem stepenu izloženo tokom glavne turističke sezone. Veliki broj turista, njihovo nekontrolisano ponašanje u interakciji sa neodgovarajućom opremljenošću i izgrađenošću vitalnih infrastrukturno-komunalnih sistema, tokom sezone, učestalije izazivaju ekološke ekscese. Van turističke sezone, ekološki poremećaji svedeni su na manju mjeru u okvirima mogućeg, ali ne i potpuno efikasne kontrole i otklanjanja. Efekti i inicijativa u održivom razvoju turizma jedino mogu biti pravilno ocjenjeni ako su ustanovljeni pokazatelji održivog razvoja. Dobro definisana strategija dugoročnog razvoja, da bi bila ostvariva, potrebno je da se zasniva i na odgovarajućim strožije urađenim i provjerenim projekcijama prirasta stanovništva i rasta proizvodnje, iskazanim nekim reprezentativnim agregatom, odnosno veličinom, ali i prigodno izrađenim scenarijima razvoja koju daju strategiji orijentacioni karakter i neophodnu prilagodljivost realnim procesima razvoja u budućnosti. Prema tome, sastavne komponente definisane strategije dugoročnog razvoja područja Herceg Novi su:

• preduslovi strategije; • projekcije razvojnih agregata; • scenariji razvoja; • strateški ciljevi i • strateški prioriteti.

12 Kovačević R., Radojičić Lj., Sterniša A., (2006) Lokalni ekološki akcioni plan, Herceg Novi, str 8



• Prostorni plan Republike – Izmjene i dopune;

Planska dokumentacija 13

Područje Opštine Herceg Novi je pokriveno sledećim planovima:

• Prostorni plan područja posebne namjene za Morsko dobro Republike (u fazi donošenja); • Prostorni plan Opštine Herceg Novi (donijet 1989.godine); • Novi Prostorni plan Opštine Herceg Novi (u fazi nacrta); • Generalni urbanistički plan Herceg Novi (donijet 1989.godine)- posebno dio koji se

odnosi na prirodne uslove i pogodnost terena za urbanizaciju; • Bazne studije i elaborata koji su urađeni za potrebe izrade novog prostornog plana.

Ocjena sprovedenih mjera i njihov uticaj na upravljanje prostorom U vremenu od donošenja važećeg GUP-a i Prostornog plana Opštine, osim izrade i donošenja planskih dokumenata, nisu preduzimane nikakve značajne posebne mjere na sprovođenju planske dokumentacije. Odnos planske dokumentacije, njenog sprovođenja i upravljanja prostorom, može se ocjeniti po sledećim bitnim činiocima prostora: Zbog nepostojanja odgovarajućih mjera za sprovođenje PPO i GUP-a, nije se mogla izbjeći stihijska centralizacija funkcija u prostoru – najveća urbanistička bolest prošlog vijeka, tako da, umjesto skladnog razvoja Opštine u cjelini, postoji nekontrolisani rast na pojedinačnim lokacijama ili zonama i opšta stagnacija sve ostale teritorije. Individualna izgradnja, kako stambena tako i poslovna, odvijala se, uglavnom, u okvirima i po smjernicama postojećih detaljnih urbanističkih planova. Međutim ’’potrošenost’’ postojećih planova dovodi do smanjenja mogućnosti izgradnje, što zbog potreba za izgradnjom koje stalno rastu, dovodi do smanjenja mogućnosti izgradnje, što zbog potreba za izgradnjom koje stalno rastu, dovodi do povećanja nelegalne gradnje, umjesto upravljanja prostorom, postoji nered koji prijeti da bitno ugrozi prostor, kako sa funkcionalnog, tako i sa estetskog stanovišta. U oblasti saobraćaja i tehničke infrastrukture, ulaganja nisu bila ni blizu potrebama, pogotovo u oblasti puteva, mreže ulica i trotoara, atmosferske kanalizacije i gradskog zelenila. Pitanja vodosnabdijevanja i tretmana otpadnih voda nisu riješena. Izuzetak čini oblast telekomunikacija gdje je postignut značajan napredak. Ekološki najugroženiji prostorni segment je morski akvatorijum, prvenstveno onaj u zalivskom dijelu. Drugi po redu ugroženosti je urbani segment u kome su skoncentrisane dominantne privredne i neprivredne djelatnosti, odnosno stanovništvo.14

13 Kovačević R., Radojičić Lj., Sterniša A., (2006) Lokalni ekološki akcioni plan, Herceg Novi, str 11



Ekološki najosjetljiviji segment morsko- zalivskog akvatorijuma izložen je stalnom zagađivanju kroz aktivnost Brodogradilišta u Bijeloj. Morske struje raznose i talože zagađujuće čestice i materijale. Posebnu osjetljivost akvatorij ima u odnosu na otvorene i zatvorene kanalizacione sisteme za evakuaciju otpadnih (fekalnih) voda. Izgrađeni kanalizacioni sistemi na područjima topljanskog zaliva su svedeni na najprostije načine obrade zagađenih voda koje se direktno- nekontrolisano, ili indirektno- uslovno kontrolisano, ispuštaju u more. Visoka turistička sezona, kada je prisutan veliki broj kupača, često je opterećena problemima prekida vodosnabdijevanja, ili disfunkcionalnošću, inače, nesigurnog kanalizacionog sistema odvođenja otpadnih voda i njihovog ispuštanja u more. Ekološka međuzavisnost morskog akvatorijuma, obale i priobalnog urbanog segmenta je evidentna, budući da se dešavaju problemi povremenih prekida vodosnabdijevanja i odvođenja otpadnih voda. Postoji još nekoliko ekoloških poremećaja koji mogu imati u budućnosti značaj teže rješivijih razvojnih problema. Naime, u izgradnji i rekonstrukcijama turističkih objekata na obali, godišnje uređenje vještački stvorenih plaža dovlače ogromne količine pijeska i šljunka sa nepoznatim posledicama i recidivima djelovanja morskih struja na fizičko- hemijski sastav morskog dna, prije svega, u pogledu mijenjanja kvaliteta morskog blata. To je otvoreno pitanje koje se ne smije prepustiti individualnim odlukama i interesima.

Ocjene degradacije odnose se na sledeće prostore:

• Veliki dio teritorije Opštine je relativno degradiran u svom izvornom stanju i njega čine područja krša i degradiranih šuma i makija;

• Bitno je degradirano morsko dno, pogotovo u priobalju Igala, zbog brojnih zagađivača i neodgovarajućeg tretmana otpadnih voda;

• Degradirano je more kao životna sredina, posebno u piobalnom dijelu od Bijele do Kumbora, zbog negativnog uticaja Brodogradilišta u Bijeloj;

• Relativno su degradirane zone preduzeća koja su u transformaciji ili su propala kao: PKB, Mješovito, Prvoborac, a koje su služile za proizvodne, skladišne ili pomoćne djelatnosti (skladišna zona u Zelenici, Nemila, dijelovi Sutorinskog polja, zapuštene površine u Baošićima i Đenovićima...)

• Relativno je degradirana sva površina pod individualnom stambenom izgradnjom, jer ne postoje odgovarajuće površine za kolski i pješački saobraćaj, niti ih je moguće oformiti bez ozbiljne rekonstrukcije.

Prevazilaženje razvojnih problema i strukturno prilagođavanje savremenim uslovima progresa osnovana je odlika scenarija održivog razvoja. Osnovni elementi ovog scenarija naslanjaju se na projekcije stanovništva, domaćinstva i društvenog proizvoda po stanovniku. Ovaj takođe očekivani scenarij razvoja predviđa da će na svakog stanovnika Herceg Novog 2021. godine biti ostvareno oko 10.180 eura. Herceg Novi će stabilizovanim razvojem biti među vodećim, razvijenijim opštinama Crne Gore značajno utičući na njen ekonomski razvoj orijentacijom na turizam kao vodeću privrednu djelatnost na oba nivoa. 14 Kovačević R., Radojičić Lj., Sterniša A., (2006) Lokalni ekološki akcioni plan, Herceg Novi, str 15



Jačanjem i organizovanjem proizvodnje dobara i usluga, usmjerenih na kompletiranje ukupne turističke ponude Herceg Novog, kroz osnivanje i stabilizovanje malih i srednjih preduzeća privatnog vlasništva, stvoriće se osnova za produktivno zapošljavanje radne snage i smanjivanje stope nezaposlenosti na minimalnu vrijednost. Privatizovane turističke organizacije i smještajni kapaciteti doživjet će značajnije kvalitativnije promjene, stalno se prilagođavajući izmjenjenim okolnostima, koliko to, ipak ograničene, domaće i inostrane direktne investicije budu omogućavale. Razvoj Herceg Novog, i pored efekata povećane prozvodno-uslužne djelatnosti, biće pod nepovoljnijim uticajem perifernog i graničnog položaja Herceg Novog u Crnoj Gori. Biće to ograničavajući faktor ubrzanijeg i potpuno stabilizovanijeg procesa razvoja sa većim ekonomskim i finansijskim efektima. Ostvareni efekti u privredi omogućit će da se pristupi riješavanju nekih krupnijih infrastrukturnih problema, prije svega, u sferi vodosnabdijevanja i kanalizacije kao i kontrolisanom deponovanju čvrstog otpada sa pretpostavkom saradnje javnog i privatnog sektora. Problemi ekoloških poremećaja, međutim neće bit riješeni u cijelini već samo djelimično. Potpuno riješavanje ekoloških problema i narušavanja zahtijevalo bi daleko veće ekonomske i finansijske efekte od onih koji su predviđeni LEAP-om. (Lokalni Ekološli Akcioni Plan) Nastabilnost političkih kretanja na prostorima Balkana zahtijevaće dodatno vrijeme da bi se prisutni konflikti eliminisali i odnosi sa susjedstvom stabilizovali na duži vremenski rok. Vrijeme koje je potrebno da se konflikti otklone ne pruža mogućnost ekonomskog rasta i napretka, već nasuprot, značajno gubljenje i ograničavanje obima proizvedenih roba i usluga i na području Herceg Novog, a posebno neiskorišćenih ljudskih resursa izloženih nezaposlenosti i ćudima sive ekonomije, a time i korupcije. Organizacija prostora LEAP-om u prosperitetu biće u određenoj mjeri poboljšana tako što će ispoljeni problemi u namjeni površina, a posebno u izgrađivanju i opremanju infrastrukturnih objekata i kompleksa biti umanjeni ali ne i otklonjeni. Skoro ukupno stanovništvo biće smješteno u užem priobalnom pojasu, a ruralno visokobrdsko i planinsko zaleđe potpuno napušteno i zapušteno. Sistem saobraćajnica biće samo djelimično poboljšan, eventualnom modernizacijom nekih lokalnih puteva i kvalitetnijim režimom javnog i privatnog saobraćaja zajedno sa načinom parkiranja unutar urbane zone naročito tokom glavne turističke sezone. Tendencija naseljavanja longitudinalno pored magistralnog puta u priobalju biće nastavljena uz povećani stepen kontrole i primjenjivanja odgovarajućih urbo-građevinskih standarda i normi. Opština Herceg Novi nalazi se na suštinskoj prekretnici u oblasti zaštite i unapređenja životne sredine sa stanovišta planske dokumentacije. Važeća planska infrastruktura, koja je u mnogo čemu zastarjela i prevaziđena, ne obrađuje pitanja zaštite i unapređenja životne sredine u skladu sa savremenim pravilima i preporukama zasnovanim na principu održivog razvoja. da bi se uhvatio korak sa vremenom i preduzele mjere očuvanja i unapređenja životnog prostora u koordinaciji i organizaciji Sekretarijata za urbanizam i građevinarstvo, počelo se sa poslovima na izradi i donošenju nove planske dokumentacije gdje ekološka dimenzija dolazi u prvi plan. Urađena je Strategija dugoročnog razvoja opštine, u toku je izrada novog prostornog plana i pri kraju je izrada ocjene stanja prostornog uređenja za područje Generalnog urbanističkog plana. U operativnom smislu, novi ekološki pristup planiranju već se realizuje kroz projektne zadatke za izradu Detaljnih urbanističkih planova, čime se stvaraju uslovi za svakodnevnu praktičnu primjenu tih novih principa u planiranju i u uređenju prostora.15 15 Kovačević R., Radojičić Lj., Sterniša A., (2006) Lokalni ekološki akcioni plan, Herceg Novi, str 18



Tabela 2: Pregled najvažnijih i prioritetnih oblasti djelovanja

Izvor: NSOR (2005) str 40

2. Dostignuti nivo razvoja turizma posmatrano kroz prizmu održivosti Opština Herceg Novi planski je pokrivena Prostornim planom opštine, Generalnim urbanističkim planom i sa preko pedeset detaljnih urbanističkih planova i urbanističkih projekata, Opština Herceg- Novi nalazi se na suštinskoj prekretnici u oblasti zaštite i unaprijeđenja životne sredine sa stanovišta planske dokumentacije. Važeća planska infrastruktura koja je u mnogo čemu zastarjela i prevaziđena ne obrađuje pitanja zaštite i unapređenja životne sredine u skladu sa savremenim pravilima i preporukama zasnovanim na principu održivog razvoja. Da bi se uhvatio korak sa vremanom i preduzele mjere očuvanja i unapređenja životnog prostora u koordinaciji i organizaciji Sekretarijata za urbanizam i građevinarstvo počelo se sa poslovima na izradi i donošenju nove planske dokumentacije gdje ekološka dimenzija dolazi u prvi plan. Urađena je strategija dugoročnog razvoja opštine, u toku je izrada novog Prostornog plana i pri kraju je izrada ocjene stanja prostornog uređenja za područje Generalnog urbanističkog plana. U operativnom smislu, novi, ekološki, pristup planiranju već se realizuje kroz projektne zadatke za izradu Detaljnih urbanističkih planova čime se stvaraju uslovi za svakodnevnu praktičnu primjenu tih novih principa u planiranju i u uređenju prostora. 16 16 Kovačević R (2006) LEAP, str 5



2.1 Održivi turizam u razvojnim planovima Herceg Novog

Pored pomenutih planova kojim je pokrivena Opština Herceg Novi i gdje je akcenat na održivom razvoju, treba i spomenuti Master plan crne Gore, Regionalni koncept Boke Kotorske. Cilj studije je izrada jednog regionalno- planskog koncepta za razvoj turizma i njegovog sprovođenja u gradovima, uzimajući u obzir ekološke granice, kao modela za druge oblasti. centralni aspekt za turizam je pitanje kvaliteta morske vode (odvod otpadnih voda). vezano za ovu temu u republici postoje zamisli koje još nisu do kraja razrađene.17 Izrada studije je vršena uz saradnju sa stručnim osobama iz relevantnih oblasti, koje su obrađivale specifične zadatke (turistička strategija, prostorno planiranje, planiranje predjela, planiranje golfa). Tokom više boravaka na licu mjesta u izradi koncepata usko su uključeni lokalni stručnjaci, akteri i zainteresovani građani ili su oni bili uključeni kao primaoci naloga. Tvrdnje u studiji oslanjaju se na različite izvore informacija, npr:

• razgovori sa predstavnicima relevantnih institucija (ministarstva, uprave, organizacije), • analiza raspoložive dokumentacije, • snimanje stanja i analize na licu mjesta, • razgovori sa ekspertima i prilozi iz relevantne tematske oblasti, • istraživanja sprovedena za regionalni koncept.

Postojeći planovi i programi prostornog razvoja velikim dijelom više nisu aktuelni i nije ih moguće realizovati. Planove razvoja gradova je neophodno aktualizovati i doraditi. Razvojni planovi važe za period od 20 godina. Plan razvoja Herceg- Novog je istekao 2000 godine. Opština trenutno radi na aktualizaciji razvojnog plana. U taj plan se slivaju razne studije i istarživanja (npr. saobraćaj). Iz ove studije izdvojila bih planove vezane za Igalo i Meljine. Ono što je veoma bitno jeste da je naglašen održivi razvoj i zaštita životne sredine. Okolina Igala obuhvata teren mediteranskog Instituta, pojas obale Boke Kotorske, kao i dolinu rijeke Sutorina i njeno ušće u more. Zajedno, te tri oblasti čine jedan važan prirodni prostor, koji se desetljećima negativno razvijao. Osim toga, postoji niz ekoloških problema, koje prouzrokuju saobraćaj i otpadne vode. 18

Potencijal za optimiranje rekreativne ponude koja se može koristiti tokom cijele godine još nije iscrpljen. 17 Regionalni Masterplan (2003) str. 70



Obalni put koji vodi pored Instituta i protiče paralelno sa obalom ima ulogu prilaznog puta do Starog grada, te ima gust saobraćaj. Sa jedne i druge strane su objekti i vozila koja se tu stalno parkiraju. Pješaci samo teško mogu proći ovim uskim putem i sveukupno, te ulice zbog takvog saobraćaja ne znače kvalitet boravka. Sve u svemu, situacija je za pješake u Igalu veoma teška. slika 1: šetalište Igalo Travnata površina između Vile Galeb i šetališta sa stazama koje djeluju samovoljno projektovane, trebala bi biti iznova oblikovana kao park u duhu vremena. Stara popločenja, nezadovoljavajuća rasvjeta, neatraktivne građevine i asfaltni pokrivač na cestama treba zamijeniti novim materijalima. Produžavanje šetališta sve do ušća Sutorine povećava atraktivnost plaže. U dijelu produženog šetališta treba ukloniti ono što smeta (radionice itd.), plažu treba proširiti i popraviti. Izvor :Regionalni master plan (2003) str 82 Odvoz smeća je nezadovoljavajući i gradske deponije smeća su preopterećene. Na rubu naselja prema dolini je jedna gradska deponija smeća. Ali, kao i u čitavoj Crnoj Gori, u dolini Sutorine se mogu naći divlje deponije smeća. Razvoj okruženja zdravstvenog Instituta Igalo ima dva glavna cilja. S jedne strane treba ojačati ekonomsku bazu Instituta u Igalu i to povećanjem atraktivnosti okruženja. Sa druge strane treba uvažiti posebnu ulogu doline Sutorine kao kapije prema Crnoj Gori i to treba sprovesti u djelo kroz privlačno oblikovanje predjela. Razvoj se bazira na sveobuhvatnom konceptu predjela. Tako se uzimaju u obzir svi zahtjevi okoline i ekologije, pored estetskih aspekata. Treba napraviti veliki park koji će biti ’’ulazna kapija’’ za turiste iz Hrvatske i ujedno kao prijatan ambijent za banjske goste, turiste i lokalno stanovništvo. Glavne karakteristike ovog novog prostora za odmor bili bi objekti za sport i rekreaciju, npr. igralište za golf, kao i pješačke i biciklističke staze duž renaturalizovane rijeke. Sve mjere bi trebalo detaljno ispitati što se tiče hidroloških aspekata. U svrhu renaturacije rijeke treba preduzeti različite mjere. Cilj je da se opet stvori prvobitno meandrirajuće riječno korito. Betonske zidove korita treba ukloniti u što većoj mjeri i zamjeniti ih prirodnim, zelenilom zasađenim padinama. Duž obale bi bile staze za šetnju, Izvor mineralne vode dobiće posebnu formu. Postojeće kanalisanje toka rijeke utiče negativno na stvaranje ljekovitog blata, jer rijeka donosi sa sobom manje sedimentacije. Još jedan problem u vezi kvaliteta blata je u stanovanju u dolini rijeke i u tome što nedostaje sistem otpadnih voda, pa se otpadne vode direktno i nepročešćene ispuštaju u rijeku. Intezivno poljoprivredno korišćenje u dolini predstavljalo bi opasnost za kvalitet blata, jer bi upotrebljeni pesticidi/ herbicidi uticali na blato. Da bi se obezbjedila ekonomska baza Instituta, dolina Sutorine bi trebala biti pod zaštitom, što se vode tiče.



Izgradnja igrališta golfa doprinosi povećanju vrijednosti čitave doline i služi osiguravanju i očuvanju prirodnog prostora. velikodušno planirano igralište sa 18-rupa ima površinu od ca. 120 hektara i tako zauzima veliki dio doline. Istočno od golf terena su površine za poljoprivredno korišćenje, uzgoj u plastenicima i za jedan „baštenski centar”. U okviru renaturacije Sutorine betonski karakter rijeke se ublažava proširivanjem betoniranog korita rijeke u obliku malih jezera. Vješto postavljene pregrade/ pragovi i kamenje u riječnom koritu, te ozelenjavanje na obali, dopuniće sliku prirodnog vodenog toka. Deponiju smeća na periferiji naselja potrebno je zatvoriti i izvršiti renaturaciju terena. Snabdijevanje vodom i sređen odvoz smeća i odvod otpadnih voda moraju biti obezbjeđeni. Slika 2: Skica za golf teren u dolini Sutorine

Izvor: Regionalni master plan za turizam (2005) str 87

Koncept predviđa sledeće sadržaje:

• Prije skretanja za Njivice, pa sve do Instituta treba uz obje strane magistrale zasaditi drveće, da to bude privlačna aleja, koja će biti zeleni element u predjelu.

• Paralelno sa alejom bi išla pješačka/ biciklistička staza. • Na ulazu u predio Igala bio bi jedan krug, naglašen drvećem. Ovaj s jedne strane služi

toe, da se regulišu saobraćajni tokovi, sa druge strane da se naglasi ulaz u to područje kao kapija u Igalo i Crnu Goru. Osim toga, time se smanjuje brzina saobraćaja. Dalje od tog kruga smiju da voze samo oni koji tu stanuju i korisnici sportskih objekata. Time će u tom čitavom području biti mirnije što se saobraćaja tiče.

• Parking predviđen za ca. 300 automobila služiće posjetiocima plaže i posjetiocima aportskih i kulturnih priredbi..

• Specifičnost tog „novooblikovanog” puta je „Welcome to Montenegro” centar. Ovaj centar, sa pogledom na Herceg Novi i zeleno Igalo, turistima koji dolaze iz pravca Hrvatske služi kao izvor informacija.

18 Regionalni Masterplan za turizam (2003) str 80-88



Slika 3 Tourusm Development of Boka Kotorska Region Model Project - Igalo Izvor: Regionalni Masterplan za turizam str. 88



Model projekat »Lazaret« 19

Herceg Novi su radi reorijentacije njegove turističke ponude i radi etabliranja kao cjelogodišnje destinacije potrebni novi, tržišno orijentisani prozvodi. Svoje velike strukturne probleme (upor. Igalo) grad će moći da riješi samo ako pomoću atraktivnih modela pokaže, da temeljne promjene uopšteno povećavaju kvalitet i da su one izvodljive. Herceg Novi ne raspolaže ni sa jednim hotelom u segmentu sa 4-zvijezdice. Prenamjenom i preoblikovanjem istorijskih zgrada tzv. „Lazareta”, može se na uzoran način pokazati koje mjere i okvirni uslovi su potrebni, da bi se postigao jedan novi kvalitet. Lazaret je kao kompleks posebno podesna za prenamjenu, jer on osim postizanja komfora koji nudi hotel sa 4- zvijezdice i 150 kreveta, može da se osloni na:

• šarm iz vremena austro-ugarske monarhije, • položaj u središtu Boke Kotorske, • plac sa drvećem, • vlastita plaža sa sitnim šljunkom, • vlastita mala marina, • veza sa gradom kroz gradski park ili duž šetališta i to pješice.

Sedmi stub prestavljaju sledeće ostvarive glavne usluge:

• odmor, kupanje, • wellness/ fitness, zdravlje, • sportovi na vodi i jedriličari u prolazu, • umjetničke i kulturne priredbe, • seminari, • gastronomija.

Cilj planova je prenamjena Lazareta u jedan od najatraktivnijih vrhunskih hotela na crnogorskoj obali, koji demonstrira standarde kvaliteta i doživljaja i koji istorijske građevinske supstance pametno koristi u ekonomske svrhe i radi stvaranja atmosfere. razvojni konceprt je usmjeren na različite ciljne grupe i stvoriće nekoliko osnova proizvoda, čime je moguć rad tokom čitave godine, te funkcija mjesta za obrazovanje. Od velikog značaja je pri tome povećanje vrijednosti obalnog dijela Meljina, da bi se unutar Herceg Novog stvorila jedna vrsta „kvalitetnog ostrva” za zahtijevnije tržišne segmente, a odatle se na sličan način može krenuti u cjelokupnu preorijentaciju gradske turističke privrede. Stvoriće se jedan atraktivan završetak šetališta, kao protupol Instituta Igalo, a da bi cijelo šetalište duž obale dobilo veću vrijednost. Od neposrednog interesa za turistički razvoj je oblast u pojasu između magistrale i obale. Građevinska struktura je veoma različita, zgrade imaju između dva i sedam spratova, a i trenutna namjena je veoma heterogena. pored privatnih pansiona, malih hotela, kafića i restorana, tu se nalaze i kuće, skladišta i zanatske hale, vatrogasna služba, te zgrade koje koristi vojska. U tom dijelu su uglavnom starije građevine, ima i neizgrađenih površina i napuštenih propalih objekata. Sve u svemu, većini objekata je potrebna temeljna sanacija. Osim toga sve to jedan izbetonirani potok/ kanal za kišnicu dijeli na dva dijela.



Tzv. „ Lazaret” se nalazi na zapadnom rubu Meljina. Kompleks zgrada potiče sa početka 18. vijeka i prvobitno su je napravili Mletci kao karantin. dvije glavne zgrade, koje su poređane u jednom kvadratu, čine jednu zatvorenu cjelinu oko četiri unutrašnja dvorišta. Glavni cilj razvojnog koncepta je da se bivši Lazaret pretvori u hotel sa 4- zvijezdice. Ovdje je veoma značajno, da se istovremeno poveća vrijednost okruženja, da bi kao lokacija dobilo traženu atraktivnost za jedan takav hotelski kompleks. Prenamjena Lazareta mora stoga ići paralelno sa razvojnom koncepcijom za dio grada- Meljine, da bi se spriječio štetan razvoj u okruženju. Hotel treba da služi kao baza za turistički razvoj Meljina i da kao interesantna krajnja tačka jednog preoblikovanog obalnog šetališta privlači turiste. Koncept u tu svrhu predviđa sledeće sadržaje. Kičmu ove oblasti predstavlja šetalište. Cilj je da se šetalište razvija u atraktivnu stazu za pješake. Zato na raznim mjestima treba napraviti markantna mjesta, koja će služiti kao prostor za odmor i mjesto koje privlači. Meljine kao krajnja istočna tačka ima će tu funkciju. Preporučuje se, da opština Herceg Novi napravi jedan koncept za čitavo šetalište od Igala do Meljina. Koncept bi trebao sadržavati podatke o podlozi, biljkama, opremi, dozvoljenom korišćenju i preporukama sa oblikovanje susjednih zgrada. Šetalište treba prema gore navedenim preporukama preoblikovati i tako mu povećati vrijednost. Sadnjom drveća će se naglasiti staza, a drveće će istovremeno prolaznicima pružiti zaštitu od sunca. Problematična mjesta i neestetski objekti duž staze trebaju biti sanirani ili uklonjeni, npr. terase koje se ne koriste i platforme za kupanje, polomljene ograde, ulične svjetiljke itd. Na kraju šetališta – u podnožju brda Lalovina – treba napraviti jedan gradski trg. Stepenice koje vode do mora pozivaju na sjedenje, kej služi kao vidikovac i kao pristanište za čamce. Sa trgom bi graničio jedan novi objekat sa kafićem/ restoranom. Grupa objekata koji se nalaze preko puta, trenutno je prazna. To treba sanirati i preurediti u jedan mali hotel 2 – 3 zvijezdice, sa ca. 40 – 50 kreveta. Za to se predviđaju jedna nova zgrada i bazen u zadnjem dijelu placa. Tako će šetalište dobiti živopisnu krajnju tačku. Do kafića i hotela, te do objekata u susjedstvu može se stići sa obalnog puta preko jedne ulice. Vrijeme pristupa biće ograničeno, da bi se obezbjedilo da šetalište koriste samo pješaci. Plaža će u ovom dijelu biti sanirana i stvaranjem jedne vještačke plaže biće šira za ca. 20m. Postojeći kafić na plaži će biti renoviran i dopunjen, da bi se stvorili javni sanitarni čvorovi za posjetioce plaže. Most preko potoka koji je zreo za rušenje biće saniran i zamjenjen novim mostom. Tok potoka će biti izmjenjen i dobiće estetski, prirodniji oblik, da bi privlačio pogled, a ne da predstavlja neuglednu barijeru. Zgrade duž šetališta biće sanirane. Ovdje se preporučuje, da opština donese smjernice saniranja, da bi se osiguralo očuvanje tradicionalne arhitekture regije, a time bi se i nove građevine arhitektonski uklopile u čitavu cjelinu. Od strane opštine bi izvođačima radova trebalo staviti na raspolaganje dobijanje besplatnih stručnih savjeta. Kod prenamjene stambenih zgrada i kod novih zgrada će naglasak kog namjene u Meljinama biti na malim privatnim pansionima i turističkim apartmanima. Da bi se moglo stići do imanja duž šetališta, a da se ne optereti šetalište, potrebno je napraviti jedan novi put otpozadi. Koncept predviđa, da postojeći objekti pored glavne zgrade budu zamjenjeni novim objektom. Novi objekat na šetalištu treba da bude okrenut prema vodi. Zajedno taj novi objekat i istorijksa zgrada čine izdvojen hotel oko jedne zelene terase sa bazenom.



U prizemlju glavne zgrade su predviđene javne prostorije za goste, npr. restoran, hala, recepcija, prostorije za seminae i hala za priredbe. Na gornjim spratovima bi bile sobe za goste. Unutrašnja dvorišta glavne cjeline bi se prekrila staklom i tu bi bio prostor za boravak, te recepcija i restoran. To bi bila takođe interesantna kulisa za umjetničke izložbe i prijeme. Glavni ulaz sa prilazom nalazi se u sredini, na sjevernom traktu zgrade, dostupan sa šetališta Pet Danica. Na obali bi bio jedan restoran/ terasa sa stepenicama koje vode u more, te pogled na hotelsku marinu. Slika 4: Lazaret Slika 5: Meljine sa brda Lalovina

Izvor: Regionalni Masterplan za turizam Izvor: Regionalni Masterplan za turizam (2005) str 90 (2005) str 90 Slika 6: Tourusm Development of Boka Kotorska Region Model Project- Lazaret

Izvor: Regionalni Master plan za turizam (2005) str 93 19 Regionalni Masterplan za turizam (2003) str 89-95



Slika 7: Tourism Development of Boka Kotorska Region Model Project- Lazaret

Izvor: Regionalni Masterplan za turizam str.93



2.2 JP MORSKO DOBRO, BUDVA

STATUS MORSKOG DOBRA, ORGANIZACIONI MODEL

I NAČIN RADA JAVNOG PREDUZEĆA

I SMISAO I POJAM MORSKOG DOBRA 20 Zakonom je definisano da je Morsko dobro javno dobro u opštoj upotrebi. Ovakav status Morskog dobra proističe iz Rimskog prava i međunarodne prakse. I prije donošenja Zakona o morskom dobru iz 1992 godine, u regulativi je postojalo definisano Morsko dobro koje je formalno bilo povjereno Opštinama, bez razvijene prakse upravljanja. Rezultati iz tog perioda su trošak za njegovo uređenje i održavanje i operativno neriješen status (samo je Opština Kotor imala Odluku o definisanju ovog područja). Od 1992 godine Javno preduzeće upravlja jedinstvenim prostorom morskog dobra, a na osnovu Zakona o morskom dobru, Odluke o osnivanju Javnog preduzeća za upravljanje morskim dobrom i Odluke o uslovima, vremenu korišćenja i visini naknade za korišćenje morskog dobra. Zakonom je definisano da Morsko dobro čini: obala i obalna infrastruktura (plaže, klifovi, ostrva, hridi, ušća riječnih tokova, luke, pristaništa, privezišta i sl.) i funkcionalna cijelina koja je svojom djelatnošću vezana za more. Prostor morskog dobra obuhvata 58km² kopna i 2500km² mora. Granice su konačno definisane Odlukom o donošenju Prostornog plana morskog dobra (Sl. list RCG, br. 30/07). II NADLEŽNOSTI U ZONI MORSKOG DOBRA Prostorom se upravlja na osnovu planova i programa koje donose nadležni organi. Plan najvišeg reda koji se odnosi na morsko dobro je Prostorni plan područja posebne namjene za morsko dobro, a shodno aktuelnom Zakonu, za pojedine zone u okviru Morskog dobra, Vlada donosi Studije lokacija. Javno preduzeće pripada resoru uređenja prostora koje nad njim vrši upravni nadzor (Ministarstvo za ekonomski razvoj). Upravni nadzor i kontrolu u zoni morskog dobra vrši više inspekcijskih organa (Inspekcija zaštite prostora, Građevinska inspekcija, Vodoprivreda, Ekološka, Saobraćajna inspekcija, zatim Lučke kapetanije, Inspekcija za ribarstvo, Plovna jedinica MUP-a i sl., kao i opštinske inspekcije).



Javno preduzeće Morsko dobro koja u svom radu realizuje planove i programe koje donose ili utvrđuju nadležni organi. Na osnovu zakona, Javno preduzeće ustupa na korišćenje dijelove morskog dobra u smislu realizacije planova i programa, a u cilju njegove zaštite, uređenja i unapređenja. Kroz model privatno- javnog partnerstva, aktivnošću korisnika, nivo uređenja obale značajno je unapređen. Naša nadležnost djeluje moćno, a u suštini, odnosi se na kontrolu izvršavanja obaveza korisnika koje su ugovorili sa Javnim preduzećem.

Plan korišćenja sredstava Plan objekata privremenog karaktera u zoni morskog dobra

Program organizacije kupališta

NADLEŽNOSTI U ZONI MORSKOG DOBRA

- PLANOVE I PROGRAME DONOSE DRŽAVNI ORGANI

VLADA CRNE GORE Ministarstvo za Ekonomski razvoj

Ministarstvo turizma i zaštite životne sredine

Realizacija kroz Ugovore sa JP Morsko dobro III ZAŠTITA, UREĐENJE I UNAPREĐENJE MORSKOG DOBRA Javno preduzeće formira fond sredstava iz naknada koje po Ugovoru plaćaju zakupci za komercijalno korišćenje dijelova- lokacija u Morskom dobru. sva sredstva se koncentrišu u fond firme i služe u cjelini i isključivo za reinvestiranje na intervencijama zaštite, uređenja i unapređenja morskog dobra, i funkcionisanje Javnog preduzeća. Način utroška sredstava definiše se Programom koji donosi Javno preduzeće, na osnovu prioriteta za investiranje dogovorenih sa opštinama. Na kraju, Vlada Crne Gore daje saglasnost na ovaj program. Od osnivanja godišnji prihodi Javnog preduzeća imaju trend rasta i u 2008. godini su iznosili cca 4 500 000 eura. Koeficijent efikasnosti reinvestiranja u morsko dobro iznosi više od 75% prikupljenih sredstava. Dosadašnje investiranje u morskom dobru procjenjuju se na cca 20 000 000 eura, što obuhvata investicije koje neposredno realizovalo Javno preduzeće kao i ulaganja koja su realizovali naši zakupci.



U smislu poštovanja međunarodnih standarda i dobre saradnje sa lokalnim zajednicama, Javno preduzeće aktivno učestvuje (ima status fokal pointa) u međunarodnim projektima koji se odnose na prostor obalnog područja i zonu mora i obale. Takođe, se trude da na osnovu principa dobre prakse ostvare maksimalnu moguću saradnju sa lokalnim zajednicama (opštine i mjesne zajednice) i nevladinim sektorom. Fond sredstava Javnog preduzeća formira se iz naknade za korišćenje morskog dobra Grafikon 2: prikaz porasta broja ugovora od 1995. g. - 2008. g Izvor: Dragoljub Marković, savjetnik direktora JP Morko dobro, Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom Crne Gore, Okrugli sto ’’Morsko dobro i lokalna samouprava, problemi i izazovi, Status Morskog dobra organizacioni model način rada JP

241

382414

506

366461

538 564 569 607659 662 648 636

0

100

200

300

400

500

600

700

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008

IV AKTIVNOSTI JAVNOG PREDUZEĆA ZA UPRAVLJANJE MORSKIM DOBROM Sa porastom finasijskih prihoda Javno preduzeće je otvorilo realizaciju značajnih projekata, pa je tako rekonstruisan Škver u Herceg Novom, izgrađeno tri faze Šetališta Pet Danica, u dvije faze uređena riva u Dobroti u dužini od oko 700m, finansirano učešće Javnog preduzeća u uređenje šetališta i obale u Petrovcu, pripremljena izgradnja »Kaceme« u Ulcinju, obale Žukotrlica u Baru i uređenje obale na Pakovu u Tivtu, kao i niz drugih projekata. U ime države Crne Gore, Morsko dobro učestvuje u međunarodnim inicijativama i projektima koje se odnose na obalno područje i zonu mora i obale. Tako su značajno doprinijeli izradi nacionalne strategije održivog razvoja (NSOR), bili inicijatori i nosioci izrade Strategije integralnog upravljanja obalnim područjem (SIUOP- u nacrtu) realizovali su međunarodni projekat PLANCOAST u Crnoj Gori, te su afirmisani kao implementaciona agencija za Program upravljanja obalnim područjem- CAMP Crna Gora, čija je realizacija inicirana u okviru UNEP/MAP-a.



Svoje aktivnosti Javno preduzeće bazira na zaključenim sporazumima sa Opštinama kojima definišu prioritete za zaštitu, uređenje i unapređenje zone morskog dobra, kako bi obezbjedili optimalne uslove za dalji razvoj Primorja i ukupno Crne Gore. U tom smislu, Javno preduzeće sarađuje sa mjesnim zajednicama na realizaciji konkretnih aktivnosti na uređenju i održavanju zone morskog dobra. Od osnivanja, javno preduzeće je usmjereno na saradnju sa nevladinim organizacijama i udruženjima građana čije aktivnosti su vezane za obalu i more. Javno preduzeće intezivno pruža podršku njihovom radu i sa druge strane nastoji da krajnje transparentno obavlja svoje djelatnosti i učini dostupnim uvid u svoj rad svim zainteresovanim građanima i institucijama nevladinog sektora. Na osnovu uporednih iskustava i učešća u međunarodnim projektima, i pored uvjerenje da je, u osnovi, njihov sistem i model- finkcionalan, došli su do saznanja koja ukazuju na potrebu i mogućnost njegovog poboljšanja. Sa druge strane i formalno pokrenuta procedura izmjena i dopuna Zakona o morskom dobru i drugih propisa kojima se reguliše ova oblast i rad Javnog preduzeća, kao i konstruktivne sugestije i kritike, čine ove aktivnosti aktuelnim i otvaraju mogućnosti da se na racionalan način u Crnoj Gori do maksimuma uredi pitanje upravljanja morskim dobrom. Očekuje se da će to doprinijeti zaštiti, uređenju i unapređenju jednog od najzačajnijih dijelova prostora Crne Gore i time biti čak i uzor za druge koji se bave sličnim problemima.

Kako bi omogućilo da Zakon o morskom dobru zaživi u praksi, da ostvari što bolje efekte i oživi ekonomsku aktivnost na obalnom pojasu, Republika Crna Gora je u tu svrhu osnovala posebno preduzeće.21

Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom Republike Crne Gore sa sjedištem u Budvi, osnovano je u skladu sa Zakonom o morskom dobru posebnom Odlukom Skupštine Republike Crne Gore 02.06.2002.godine, sa zadatkom da obezbijedi:

• zaštitu i unapređenje korišćenja morskog dobra, • upravljanje morskim dobrom, • zaključivanje ugovora o korišćenju morskog dobra, • izgradnju i održavanje infrastrukturnih objekata za potrebe morskog dobra.

20 Mr Dragoljub Marković, savjetnik direktora JP Morko dobro, Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom Crne Gore, Okrugli sto ’’Morsko dobro i lokalna samouprava, problemi i izazovi, Status Morskog dobra organizacioni model način rada JP



Početkom devedesetih godina novoosnovano Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom našlo se pred velikim izazovom, i, po prirodi stvari, suočilo se na samom startu sa nizom organizaciono – tehničkih pitanja i problema koje je valjalo rješavati u hodu, brzo i efikasno. Taj svojevrsni proces samoizgradnje poslovnog sistema jednog sasvim novog Javnog preduzeća sa specifičnim djelokrugom rada i sa funkcijama od državnog interesa – krenuo je, bezmalo, sa nulte pozicije. Ali, sa jasnom vizijom i čvrstim ubjeđenjem da se uz dobru organizaciju i moderan menadžment početni problemi mogu i moraju uspješno rješavati i to u punoj koordinaciji uz pomoć nadležnih državnih organa i institucija.

Već u tim prvim danima osmišljen je i ostvaren optimalni model organizacije Javnog preduzeća, formirane su odgovarajuće službe, ustanovljen je interni informacioni sistem i baza podataka. Konačno, stvoren je takav radni ambijent koji je motivisao zaposlene da brzo ovladavaju specifičnom materijom i problematikom morskog dobra. Insistiranje poslovodstava da se na početku, prije svega, investira u znanje i stručno usavršavanje je bio logičan i pragmatičan odgovor na činjenicu da su u oblasti upravljanja i zaštite morskog dobra nedostajala dragocjena iskustva i neka čvršća uporišta u prethodnoj praksi koja bi se mogla valjano koristiti.

Prvi početni koraci Javnog preduzeća načinjeni su promišljeno i u tijesnoj saradnji sa naučno-istraživačkim institucijama. Jednako su korišćene i konsultantske usluge, organizovani su stručni kolokviji i seminari, ostvaren je dobar kontakt sa javnošću, lokalnim zajednicama, republičkim organima i institucijama, kao i sredstvima javnog informisanja u Republici.

Ta, moglo bi se reći, prva faza u razvoju Javnog preduzeća i usvajanju savremene tehnologije upravljanja morskim dobrom, podrazumijevala je ustanovljavanje posebnog katastra koji sadrži sve relevantne podatke o morskom dobru i objektima na njemu, njihovog položaja, oblika, površine, kao i podatke o pravima na morskom dobru i njegovim korisnicima. Bio je to obiman posao kome je, logično, prethodila potreba konačnog utvrđivanja granica morskog dobra na kopnu.

Naime, kopnena granična linija morskog dobra, u vrijeme osnivanja Javnog preduzeća nije bila određena čitavom dužinom obale, već su pojedine opštine, uglavnom iz Boke, na osnovu starog Zakona o morskom dobru, to uradile u svojim opštinama prema granicama još 1978.godine. Zato je Vlada Republike Crne Gore 11.novembra 1992.godine odredila posebnu Komisiju, sa zadatkom da uz stručno angažovanje Republičkog zavoda za geodetske i imovinsko-pravne poslove, Republičkog hidrometeorološkog zavoda, Javnog preduzeća za upravljanje morskim dobrom i nadležnih ministarstava utvrdi i definiše graničnu liniju morskog dobra dužinom čitavog obalnog pojasa.



Ekonomsko-funkcionalni princip utvrđivanja kopnene granične linije morskog dobra podrazumijeva prostor koji se funkcionalno vezuje za eksploataciju obale, mora, podmorja, morskog dna i podzemlja. To je "dio kopna koji po svojoj prirodi ili namjeni služi korišćenju mora". Drugim riječima, to je specifična ekonomska i tehničko-tehnološka cjelina morskog dobra. Zbog toga i kopnena granična linija morskog dobra slijedi fizičku granicu ovih prostornih cjelina (luke, marine, brodogradilišta i zone za razvoj turizma). Tako zaokružene i precizno premjerene prostorne cjeline čine morsko dobro, njegov morski prostor površine od 2.504 km2 i kopneni dio od 49 km2, što ukupno čini 18,5% teritorije Republike Crne Gore.

Kada se svi ovi podaci imaju u vidu, nameće se nesumnjivi zaključak da morsko dobro predstavlja najznačajniji dio prostora Crne Gore, njenu mediteransku fasadu kojom participira sa 0,64% u morskoj obali i sa 0.0066% u ukupnoj površini Mediterana. To je prostor koji Crnu Goru neposredno i najdirektnije integriše u okruženje, odnosno u svijet. U svakom slučaju, morsko dobro kao integralna cjelina predstavlja najznačajniji ekonomski potencijal Republike Crne Gore koji je povjeren Javnom preduzeću za upravljanje morskim dobrom sa sjedištem u Budvi.

U oblasti unapređenja korišćenja morskog dobra Javno preduzeće je ostvarilo posebno dobre rezultate u ugovaranju, odnosno ustupanju plaža, kupališta, djelova obale i akva prostora, lokacija za postavljanje privremenih objekata i terasa u zoni morskog dobra. Prilikom ugovaranja Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom čvrsto se držalo sledećih načela i principa:

• Prostor morskog dobra je jedinstven, veoma je ograničen i kao takav mora biti dostupan svima pod istim uslovima.

• Valorizacija prostora na obali i moru ostvaruje se uz striktno poštovanje urbanističkih i drugih prostornih planova, očuvanje javne funkcije je obavezno.

• Sva fizička i pravna lica mogu biti korisnici morskog dobra. Isključena je mogućnost da djelovi morskog dobra pređu iz državnog u privatno vlasništvo.

• Morsko dobro se ustupa na vremensko korišćenje kao uređeno ili neuređeno. • Izgradnja i uređenje morskog dobra obavlja se u skladu sa konkretnim izvođačkim

projektima. • Novoizgrađeno morsko dobro, bez obzira da li je investitor privatni ili državni subjekt, u

državnom je vlasništvu. • Privatni vlasnici u zoni morskog dobra imaju sva vlasnička prava kao i izvan zone

morskog dobra. • Pojedinačno pravo korišćenja morskog dobra ostvaruje se putem Ugovora o korišćenju sa

Javnim preduzećem.



Javno preduzeće zainteresovanim subjektima može da ponudi četiri modela investiranja u morsko dobro:

Prvi model podrazumijeva da je investitor projekta korisnik morskog dobra i da sam, u cjelini, realizuje projekat. Dužina trajanja i visina naknade u upravnoj su proporciji sa visinom ulaganja i obimom projekta. Kada je u pitanju ovaj model Javno preduzeće učestvuje sa lokacijom, vremenom korišćenja i administrativnim menadžmentom. Korisnik morskog dobra učestvuje sa sredstvima i organizacijom. Osnovni ciljevi ugovora sadržani su u zaštiti i uređenju morskog dobra, u izgradnji koja povećava vrijednost morskog dobra, u domaćinskom gazdovanju, u ostvarenju što veće profitne stope od strane korisnika morskog dobra i u naplati naknade za korišćenje morskog dobra.

Drugi model podrazumijeva da je investitor projekta samo Javno preduzeće. U većini slučajeva radi se o nekomercijalnom ulaganju u uređenje, izgradnju ili zaštitu morskog dobra. Treći model podrazumijeva zajedničku investiciju Javnog preduzeća i lokalnih zajednica, turističkih društava i drugih subjekata. U ovom modelu se radi, dakle, o zajedničkom ulaganju zbog nemogućnosti samo jednog investitora da da sam snosi troškove i organizuje realizaciju konkretnog projekta.

Četvrti model se uglavnom koristi kada su u pitanju nekonvencionalne investicije manjeg obima i jednostavne u tehničkom smislu. Javno preduzeće ovim modelom nudi zainteresovanim subjektima, prije svega građanima, građevinski materijal, projekat i nadzor. Iskustva pokazuju da se ovaj model najčešće koristi prilikom uređenja obale, ponti, mandraća, obalnih zidova i slično.

Svi navedeni principi i modeli korišćenja i uređenja morskog dobra, koje Javno preduzeće nudi zainteresovanim subjektima, imaju sledeće zajedničke ciljeve:

• Afirmaciju ulaganja sredstava u morsko dobro; • Optimalizaciju uloženih sredstava; • Povećanje motivacije da se preduzetničke ambicije i energije usmjere ka ekonomskoj

valorizaciji morskog dobra sa ciljem njegovog unapređenja i zaštite; • Animaciju građana i predizetnika za uključenje u programe zaštite i razvoja morskog

dobra.



Linija Morskog Dobra

Kopnena granica morskog dobra Republike Crne Gore počinje u opštini Herceg Novi na Rtu Kobila, odatle ide gornjom ivicom puta Vitaljina – Herceg Novi, do mosta na rijeci Sutorini. Gornjom ivicom puta Njivice – Herceg Novi granica produžava do vile "Galeb", zatim dalje ide gornjom ivicom šetališta "Pet danica", te prolazi kroz Igalo i Herceg Novi do Meljina. Od Meljina, granica ide starim lokalnim putem do magistrale u Zelenici i nastavlja kroz Kumbor, Đenoviće, Baošiće i Bijelu. Odatle, gornjom ivicom lokalnog puta Zelenika – Bijela, do izlaska na magistralu. Od Bijele, preko Kamenara, Kostanjice, Morinja, Risna i Perasta, granica ide gornjom ivicom magistrale. Dalje, kroz Dobrotu ide gornjom ivicom lokalnog puta do Kotora, gdje dalje ide gornjom stranom lokalnog puta Kotor – Lepetani. Od Lepetana do Tivta ide gornjom stranom magistrale. Kod Doma kulture i crkve Sv. Roko, skreće sa magistrale i ide glavnom saobraćajnicom uz more, do Doma vojske, gdje skreće i duž ograde remontnog kompleksa ide do magistrale. Granica dalje ide magistralom uz ogradu do vojnog hotela, gdje skreće stazom između školskog centra i hotela, do asfaltirane staze kroz park, sve putem, do Pina. Kroz Tivat ide lokalnim putem uz more do naselja Župa, gdje izlazi na magistralu i donjom ivice magistrale produžava do aerodroma Tivat, a dalje do raskrsnice za Kotor , gdje produžava gornjom stranom lokalnog puta Radovići - Krašići – Luštica i dalje za Rose. Od Rosa do rta Platamuna granica ide ivicom hridi, sa nešto većim zahvatom na rtu Arza. Od rta Platamuni do plaže Jaz granica ide putem Platamuni – Jaz. Sa plaže Jaz granica izlazi na Jadransku magistralu i prati donju granicu magistrale do tunela. Od tunela ide ivicom grebena do Starog grada Budve, zatim zidinima Starog grada do šetališta " Slovenska obala". Dalje, granica nastavlja donjom ivicom šetališta do tunela - Rt Zavala i ide ivicom hridi do Bečića, dalje kroz Bečiće ide gornjom ivicom šetališta do kraja plaže u Rafailovićima, gdje izlazi do magistrale i njenom donjom stranom ide do plaže "Kamenovo". Od plaže Kamenovo granica ide ivicom grebena i uz Kraljičinu plažu i plažu Miločer do Svetog Stefana. Od Svetog Stefana do Petrovca granica ide ivicom grebena obuhvatajući plažu Drobni Pijesak i hotel "AS". Kroz Petrovac granica ide priobalnom ulicom i to njenom donjom stranom do kraja plaže, zatim grebenom do Buljarica zahvatajući plažu Lučice. Granica produžava kroz Buljarice i ivicom plaže do kraja Buljaričkog polja, odakle ivicom grebena nastavlja do Crnog rta obuhvatajući plažu Čanj sa hotelskim kompleksom. Od Crnog Rta do Sutomora ide lokalnim putem. U Sutomoru granica ide ulicom "Iva Novakovića" do Jadranske magistrale, zatim donjom ivicom magistrale do puta uz plažu Žukotrlica. Putem nastavlja do mosta na rijeci Železnici, zatim niz rijeku do šetališta uz plažu Topolica. Šetalištem ide do kompleksa luke Bar, obuhvatajući ga u cijelosti do potoka Ujtin. Od potoka Ujtin do plaža Mali i Veliki Pijesak granica ide ivicom grebena. U zaleđu plaža Mali i Veliki Pijesak granica ide lokalnim putem do granica odmarališta, obuhvatajući i samo omaralište, nastavlja grebenom do naselja Kruče, obuhvatajući plažu Utjeha, sa nešto većim zahvatom na rtu Odrač i Džafran, a dalje grebenom preko Rta Mavrijan obuhvata uvalu Valdanos i Rt Mendra i nastavlja grebenom do Starog grada Ulcinj. Zidinama Starog grada i priobalnom ulicom ide uz Malu plažu i donom ivicom puta do hotela "Albatros". Od hotela ide grebenom do tunela za kanal Port Milena, a kanalom do kompleksa Solane "Bajo Sekulić", a odatle ide granicom putnog pojasa magistralnog puta Ulcinj – Sv. Nikola do rijeke Bojane. Rijekom Bojanom ide do državne granice sa Albanijom.



Slika 8: Linija Morskog dobra

Izvor: www.morskodobro.com (03.05.2009)

2.3 Uticaj JP Morsko dobro na održivi razvoj turizma u Herceg Novom JP Morsko dobro ima odličnu saradnju sa Opštinom Herceg Novi. Probleme na koje je naišlo JP Morsko dobro u svom radu jeste nesređeno šetalište. Njihov posao je uređivanje i održavanje obale, kao i sprijačavanje divlje gradnje u zoni morskog dobra. Samim tim JP Morsko dobro vodi računa o zaštiti životne sredine. U saradnji sa Javnim komunalnim preduzećem sređuju obalu, odvoze smeće i održavaju javnu rasvjetu.

Služba za održivi razvoj Služba za održivi razvoj kooridinira i obavlja poslove izrade programa i uslova za organizaciju i uređenje kupališta, kontrola kupališta, praćenje kvaliteta morske vode za kupanje, realizacija projekata o zaštiti mora, izrada katastra zagađivača, monitoring obalnih procesa, koordinira međunarodnu saradnju iz oblasti integralnog upravljanja obalnim područjem i održivog razvoja, sprovodi kampanju Plava zastavica, saradjuje sa institucijama MAP-a, saradjuje sa NVO u realizaciji ekoloških akcija i obavlja i druge adminstrativno - tehničke poslove.

Služba za kontrolu morskog dobra Služba za kontrolu morskog dobra vrši sve poslove u zakonskim okvirima kontrole morskog dobra: obavlja poslove praćenja i kontrole izvršavanja svih ugovorenih obaveza na teritoriji opštine; obavlja poslove kontrole morskog dobra uopšte,; učestvuje u zajedničkim kontrolama morskog dobra,; prati realizaciju ugovora o komunalnom održavanju zone morskog dobra; redovno informiše službe u Preduzeću o stanju na terenu; priprema zapisnike o izvršenim kontrolama; vrši nadzor nad izvođenjem radova na održavanju u zoni morskog dobra, učestvuje u radu komisija JP, ostvaruje saradnju sa nadležnim ministarstvima, organima lokalne samouprave i lokalnim preduzećima na poslovima nadležnosti iz službe, koordinira aktivnostima na praćenju programa i projekata, obrađuje zahtjeve imovinsko pravne prirode.

http://www.morskodobro.com/�



Kontrolna zona Morskog Dobra

09.01.2009. Prijava br 163 Slika 9: Igalo Kontrolom zone morskog dobra na području opštine Herceg Novi, dana 30.12.2008. godine, službenici Javnog preduzeća su konstatovali da na području šetališta u Igalu, na dijelu katastarske parcele br. 926/2. K.O. Topla, a zapadno od katastarske parcele br. 928/2 K.O. Topla, investitor izvodi građevinske radove na izgradnji parapetnog zida od blok opeke. Prijavljeno: Inspekcija zaštite prostora 30.12.2008. 06.04.2009. Prijava br 203 Slika 10: Kupalište na Savini Kontrolom zone morskog dobra na području opštine Herceg Novi, kupališta 'Savina' na Savini, dana 01.04.2009. godine, službenici Javnog preduzeća su konstatovali da je na mulu, na istočnoj strani kupališta, izgrađen zaštitni zid dužine cca 8 metara, visine 0.70 metara, za koje radove investitor nije imao odobrenje- dozvolu Prijavljeno- Komunalna policija, Herceg Novi Izvor: www.morskodobro.com (03.05.2009)




06.04.2009. Slika11:Đenovići Prijava br 202 Kontrolom zone morskog dobra na području opštine Herceg Novi, u Đenovićima, dana 02.03.2009. godine, službenici Javnog preduzeća su konstatovali da se na lokaciji Vojvodića mulo izvode radovi na popločavanju terase, koja nije predviđena Planom privremenih objekata za 2009 godinu, za opštinu Herceg Novi. Radovi se izvode istočno od lok. 17.1 navedenog Plana, na vlasničkoj parceli Vojvodić Uroša. Prijavljeno- Komunalna policija, Herceg Novi Izvor: www.morskodobro.com (03.05.2009) 24.04.2009. Prijava br 215 Slika 12: Đenovići Kontrolom zone morskog dobra na području opštine Herceg Novi, u Đenovićima, dana 15.04.2009. godine, službenici Javnog preduzeća su konstatovali da se na lokaciji plaže 17.G, ispred kompleksa 'Fanfani' izvode radovi na popločavanju terase, koja nije predviđena sa Planom privremenih objekata za 2009. godinu, za opštinu Herceg Novi, kao i da se vrši nasipanje plaže sa većom količinom zemlje. Vršeći kontrolu tokom perioda 18-21.04.2009. godine konstatovali smo da je nasuta zemlja rasplanirana po prostoru plaže, kao i da je dijelom prekrivena šljunkom. Izvor: www.morskodobro.com (03.05.2009)





INVESTICIJE JP Morsko Dobro

2005 godina OPŠTINA HERCEG NOVI: ukupno....149.290,00€

• sanaciju i uređenje pristaništa - mula u gradskoj luci «Škver», • nabavku betonskih ivičnjaka za uređenje dijela obale u Zelenici, • uređenje obale u Kumboru, • predsezonsko nasipanja i ravnanje plaža, • rekonstrukciji i opravci javne rasvjete na potezu Milašinovića plaža-hotel “Plaža”

– Savina i uz priobalni put u Kumboru. Slika 13: Škver Slika 14: Škver Izvor: www.morskodobro.com (07.05.2009) Izvor: www.morskodobro.com (07.05.2009)

Sa Komunalnim preduzećem «Čistoća» i Javnim stambenim preduzećem Herceg Novi, zaključeni su ugovori kojim su definisane obaveze predsezonskog generalnog čišćenja, svakodnevnog održavanja zone morskog dobra, održavanje javne rasvjete i hortikulturnog uređenja zone morskog dobra. Korisnici morskog dobra su u 2005. godini, na osnovu obaveza preuzetih zaključenim ugovorima sa Javnim Preduzećem, o korišćenju morskog dobra, realizovali aktivnosti kao što su: nastavak ugovorenih radova na plaži u Igalu, uređenje obale ispred hotela "Rivijera", sanacija i infrastrukturno opremanje kupališta - uređenje plaže "Žaba" , uređenje plaže i šetališta istočno od hotela Plaža, uređenje plaže "Bela Ladja", sanacija oštećenog kupališta "Copas" , sanacija oštećenog kupališta "Ćorovića" plaža, sanacija oštećenog kupališta "Perla", uređenje plaže u Meljinama kod Lučice, izgradnja i uređenje nove plaže u Đenovićima...





2006 godina OPŠTINA HERCEG NOVI: ........312.821 €

Javno preduzeće je na uređenje, izgradnju i održavanje zone morskog dobra u opštini Herceg Novi uložilo ukupno 312.821 eura. Najznačajni investicioni poslovi koji su realizovani odnose se na:

• sanaciju i uređenje šetališta Pet Danica na dijelu od Škvera prema hotelu ” Plaža ” u dužini od cca 274 metara, što predstavlja I fazu uređenja Šetališta.

U saradnji sa Opštinom i učešćem od 50% ukupne investicie urađenja je nova rasvjeta na Savini na potezu od restorana ” Galija ” do restorana ” Perla ” u dužini od 270 metara i u Igalu na dijelu šetališta ispod Banje I faza.

Urađena je projektna dokumentacija za sanaciju i rekonstrukciju šetališta Pet Danica od „Rent-a vila“ do hotela „Plaža“ u dužini 700 metara kao predpostavka njegovog daljeg uređenja.

Slika 15: Šetalište Pet Danica Slika 16: Šetalište Pet Danica

Izvor: www.morskodobro.com(07.05.2009) Izvor: www.morskodobro.com (07.05.2009)

Korisnici morskog dobra su u 2006. godini, na osnovu obaveza preuzetih zaključenim ugovorima sa Javnim preduzećem o korišćenju morskog dobra, realizovali sledeće investicione aktivnosti u iznosima koji prema procjenama stručnih lica Javnog preduzeća iznose oko 270.000 eura , a odnose se na: uređenje obale ispred stare faze Instituta, uređenje plaže Žaba", uređenje plaže ispred hotela Delfin u Bijeloj, uređenje plaže kod Lučice u Meljinama, izgradnja i uređenje nove plaže u Đenovićima. Sa Javnim preduzećem "Čistoća" Herceg Novi i Javnim "Komunalno - Stambeno" preduzećem Herceg Novi zaključeni su ugovori kojim su definisane obaveze predsezonskog generalnog čišćenja, svakodnevnog održavanja zone morskog dobra, održavanje javne rasvjete i hortikulturnog uređenja zone morskog dobra. Sa mjesnim zajednicama Kamenari, Bijela, Baošići, Đenovići, Kumbor i Zelenika zaključeni su Sporazumi o sezonskom angažavanju radne snage koja će vršiti dodatne poslove uređenja morskog dobra. Izvršeno je nasipanje plaža riječnim pijeskom kako bi se poboljšao plažni prostor. U saradnji sa Mjesnim zajednica i zahtjevima građana izvršena je dodjela cementa i pijeska za sanaciju ponti i mandraća. Takođe, izvršeno je uklanjanje privremenih objekata.





2007 godina OPŠTINA HERCEG NOVI: ........426.665 € Javno preduzeće je na uređenje, izgradnju i održavanje zone morskog dobra u opštini Herceg Novi uložilo ukupno 426.665 eura. Najznačajni investicioni poslovi koji su realizovani odnose se na:

• rekonstrukcija i uređenje šetališta Pet Danica na dijelu od Škvera prema hotelu ” Plaža ” u dužini od cca 274 metra, što predstavlja II fazu uređenja i rekonstrukcije Šetališta.


Izvor: www.morskodobro.com (07.05.2009) Izvor: www.morskodobro.com (07.05.2009)

U saradnji sa Javnim Komunalno stambenim preduzećem Herceg Novi vršeni su poslovi rekonstrukcije i održavanja javne rasvjete na šetalištu Pet Danica. Sanacija ponti i manraća u Kamenarima, Bijeloj, Baošićima, Đenovićima, Kumboru i Zelenici. Predsezonsko nasipanje plaža pijeskom Sa Javnim preduzećem "Čistoca" Herceg Novi, zaključen je ugovor kojim su definisane obaveze svakodnevnog, cjelogodišnjeg održavanja zone morskog dobra. Sa mjesnim zajednicama Kamenari, Bijela, Baošići, Đenovići, Kumbor i Zelenika zaključeni su Sporazumi o sezonskom angažavanju radne snage koja ce vršiti dodatne poslove uređenja i čišćenja morskog dobra. Takođe, izvršeno je uklanjanje određenog broja privremenih objekata.





2008 godina OPŠTINA HERCEG NOVI ukupno.......257.040,93 €

• III faza uređenja šetališta „Pet Danica“

Predviđa radove na popločavanju i uređenju šetališta u nastavku već popločanog dijela prema hotelu “ Plaža„ u dužini cca 250m. Vrijednost investicije 154.841,48 eura.


Izvor: www.morskodobro.com (07.05.2009) Izvor: www.morskodobro.com (07.05.2009) Predstavlja tekuće održavanje postojeće rasvjete na šetalištu Pet Danica. Vrijednost investicije 9.235,85 eura. Redovni poslovi na popravci rasvjete na šetalištu Pet Danica. Popravke, na osnovu ugovora sa JP Morsko dobro vršilo je JKSP Herceg Novi, periodično kad se za to pojavi potreba.

• Sanacija otvorenog plivačkog bazena. vrijednost investicije 15.000,00. • Nasipanje plaža riječnim pijeskom. • Rekonstrukcija javne rasvjete

Predviđa se nastavak uobičajene aktivnosti nasipanja pijeska na plažama i drugim dijelovima obale koji se koriste za kupanje za oskudne sa pješčanom površinom. vrijednost investicije 45.864,00 eura. Slika 21: Nasipanje pijeska na plažama Slika 22: Nasipanje pijeska na plažama

Izvor: www.morskodobro.com (09.05.2009) Izvor: www.morskodobro.com (09.05.2009)







• Uređenje obale u MZ Zelenika, Kumbor, Đenovići, Baošići i Bijela. Vrijednost investicija 32.099,60 eura

Do nedavno, ekološko obrazovanje se nije smatralo prioritetnim. Predmeti prirodnih nauka (poput biologije i geografije) su bili uključeni u nastavne programe srednjih škola: međutim, u Crnoj Gori nije bilo ni formalnog niti neformalnog sistema ekološkog obrazovanja kao takvog. Prepoznajući ove okolnosti i u skladu sa ciljem vođenja zemlje prema EU integracijama, Vlada je započela suštinsku reformu nacionalnog obrazovnog sistema. Ključne komponente ove reforme uključuju modernizaciju nastavnih programa, unapređenje metodologije nastave i obuku nastavničkog kadra. Prema planu razvijenom od strane Ministarstva prosvjete i nauke, reforma je započela u izabranim pilot osnovnim školama prije tri godine, a u 2006. godini i za izabrane srednje škole. Taj proces će postepeno uključivati sve više i više osnovnih i srednjih škola i drugih obrazovnih institucija dok obrazovni programi svih obrazovnih institucija ne budu bazirani na ažuriranim nastavnim programima i modernizovanoj nastavnoj metodologiji. Implementacija reformi je bazirana na Strateškom planu za reformu obrazovanja za period 2006 do 2010 a glavni izazovi su ograničeni resursi i – ključna oblast reforme - kompetencije postojećeg obrazovnog kadra. Javno preduzeće Morsko dobro u saradnji sa NVO-ima učestvuje u obrazovanju i podizanju svijesti o značaju očuvanja životne sredine, organizujući Dan Obale, Dan Planete Zemlje, Sajam ekologije.

Dani obale Međunarodni Dan Obale se, u organizaciji Programa za zaštitu životne sredine Ujedinjenih Nacija (UNEP) i Mediteranskog akcionog plana (MAP), obilježava 24. oktobra u zemljama Mediterana aktivnostima koje imaju za cilj informisanost i podizanje svijeti o značaju mora i obalnog područja kao prirodnog i društveno- ekonomskog resursa čiji održivi razvoj predstavlja najaktuelniji izazov na nacionalnom i međunarodnom nivou. javno preduzeće ua upravljanje morskim dobrom je u saradnji sa institutom za biologiju mora iz Kotora pokrenulo izradu edukativno- propagandnog postera „Živi svijet Jadranskog mora“ koji će u određenom broju primjeraka biti dostavljen osnovnim školama na crnogorskom primorju. U okviru akcije obilježavanja Dana obale planirano je da u ovim školama naučnici iz Instituta za biologiju mora održe kratko predavanje na temu „Značaj mora i obalnog područja“. Ovoj akciji se odazvalo ukupno 14 osnovnih škola, iz svih 6 primorskih opština ( JUOŠ “Ilija Kišić“, JUOŠ „Dašo Pavičić“ i JUOŠ „Milan Vuković“) Učenici petog, šestog, sedmog i osmog razreda, su imali priliku da kroz fotografije i kratke video snimke upoznaju živi svijet Jadranskog mora, kao i načine očuvanja morskog biodiverziteta i zaštite obale od raznih oblika destrukcije. Djeca su svojim pitanjima, komentarima i predlozima ova predavanja učinila zanimljivima, i pokazala svoju zainteresovanost za ovakav vid učenja. 21 www.morskodobro.com




Dan Planete Zemlje

Slika 23: Čišćenje priobalja u H. Novom Javno preduzeće Morsko dobro kao i svake godine, u cilju obilježavanja 22. aprila, dana Planete zemlje, u saradnji sa svojim partnerima, nevladinim organizacijama iz primorskih gradova, organizuje akcije čišćenja plaža i podmorja kao i uređenje javnih površina. Ove akcije su sastavni dio mreže ekoloških akcija koje se organizuju u 174 zemlje svijeta, u okviru „Earth day Network“ organizacije kojoj, kao jedini predstavnik Crne Gore, doprinos ovom globalnom, i jednom od najmasovnijih pokreta za zdraviju i čistiju životnu sredinu, dalo je Javno preduzeće Morsko dobro u saradnji sa svojim partnerima, Izvor: www.morskodobro.com (10.05.2009) lokalnim nevladinim organizacijama, kao i volonterima i građanima dobre volje, čiji je odaziv tokom akcija, bio u velikom broju. U Opštini Herceg Novi, 22. aprila 2009. godine, u periodu od 10:00 do 14:00 časova, JP Morsko dobro je u saradnji sa NVO „Ekofest“ sproveli su akciju čišćenja priobalja na potezu Vojničkih Banja arheološkog lokaliteta (zapadni dio plaže„ Hotela Plaža“) do porušene, zarasle i zapuštene fortifikacije Citadela, kao i uklanjanje nerazgradivog smeća i potencijalno osposobljavanje objekta za pristup uz moguće pravljenje klupa za sjedanje i stolića. U akciji je učestvovalo NVO „Ekofest“ i veliki broj njihovih saradnika. Ministarstvo turizma i životne sredine, u saradnji sa relevantnim zainteresovanim stranama, bi trebalo završiti reformu sistema integrisanog monitoringa i informisanja o životnoj sredini. Ministarstvo bi trebalo preuzeti vodeću ulogu u njegovoj implementaciji kao i odgovornost za mobilizovanje potrebnih unutrašnjih i spoljnjih resursa. Ministarstvo turizma i životne sredine bi posebno trebalo: 22

1 Usklađivati program monitoringa životne sredine i sistem izvještavanja sa standardima Evropske agencije za životnu sredinu; 2. Pojasniti nadležnosti pojedinih institucija za monitoring kod implementacije različitih dijelova integrisanog programa monitorniga; 3. Pojasniti postupke i standarde za obezbjeđivanje, obradu i širenje informacija; i 4. Revidirati postojeće politike i postupke izvještavanja kako bi se javnosti redovno objelodanjivale informacije o životnoj sredini dobijene od strane aktera na polju monitoringa i nadležnih vladinih organizacija, uključujući tu i Internet.




Da bi se dalje osnažile nevladine organizacije (NVO) koje djeluju na polju životne sredine i da bi se poboljšalo učešće javnosti u odlučivanju vezanom za životnu sredinu, Vlada, u saradnji sa NVO-ima, bi trebala: 1. Revidirati zakon o poreskom oslobađanju za NVO, 2. Završiti pripremne postupke za pristupanje Konvenciji o pristupu informacijama, učešću javnosti u odlučivanju, i pristupu pravdi po ekološkim pitanjima (Aarhus Konvencija), 3. Dalje unaprijediti propise o pristupu javnosti ekološkim informacijama i učešću u odlučivanju na polju životne sredine, posebno u EIA i postupcima izdavanja dozvola, te razvoju ekoloških politika, planova i programa, i 4. Inicirati reviziju i usvajanje politika i pojasniti postupke saradnje između vladinih organizacija i NVO-a. Kako bi se završila reforma i implementirala Strategija obrazovanja za održivi razvoj, Ministarstvo prosvjete i nauke, u saradnji sa Ministarstvom turizma i zaštite životne sredine i drugim relevantnim stranama odgovornim za odrešene oblasti profesionalnog obrazovanja i NVO-ima bi trebalo:

1. Povećati broj programa obuke na visoko školskim ustanovama za obuku nastavnog osoblja i za sve aktere uključene u implementaciju reforme obrazovanja na nivou osnovnih i srednjih škola, sa posebnim naglaskom na životnu sredinu i održivi razvoj;

2. Olakšati uključivanje ekoloških pitanja i principa održivog razvoja u programima univerzitetskog obrazovanja, stručne obuke i obrazovanja odraslih; i

3. Olakšati uključenje NVO- a, u neformalno ekološko obrazovanje i obrazovanje za održivi razvoj, kroz obrazovne projekte i kampanje.

22 Ekonomska komisija za Evropu, Komitet za politiku zaštite životne sredine, (2007) Drugi izvještaj o stanju životne sredine Republika Crna Gora, Ujedinjene Nacije Njujork i Ženeva. str 39,40.



3. Projekcija nužnih mjera i aktivnosti i rezultata u domenu održivog razvoja

turizma u H. Novom Herceg Novi se u glavnoj ljetnoj sezoni pretvara u turističko vašarište. Uprkos njegovoj istoriji pod raznim gospodarima, koji su gradu ostavili tri tvrđave, nasljeđena atmosfera i suptropsko zelenilo se guši u drumskom saobraćaju i gužvi. Herceg Novi se čini (još) prihvatljivim za starije goste, koji ne traže više od sunčanja na betonskoj plaži, kao i – sa Igalom – za skromne goste zdravstvenog turizma. Njegova trenutna turistička posjeta sastoji se uglavnom od starijih gostiju- kupača i banjskih gostiju. hoteli su zastarjeli i jednostavnog su standarda. A problemi su jasni kao dan: manjkavo vodosnabdijevanje, saobraćajni haos, velik „špic” potražnje ljeti, nezadovoljavajući kvalitet plaža, nikakva ili loša infrastruktura. Sam grad je pun. Guši se u rijeci automobila i tumaranju gostiju. Kompleksni cilj održivog razvoja, koji podjednako teži ekonomskim, ekološkim, socijalnim i kulturnim ciljevima, može se dostići samo tako što će se taj razvoj usaglasiti sa svim nacionalnim i komunalnim institucijama. Tu spada i obrada tačke presjecanja svih oblasti privrede, prosvjete, životne sredine, umjetnosti i kulture. Veoma je važno da se uključi i javnost. Njena podrška je potrebna zato što ona mora da sarađuje na postizanju cilja održivosti i da u sopstvenom ekonomskom interesu inicijativno učestvuje. Osim funkcija koordinacije, informacija i donošenja odluka, u okviru razvoja turizma moraju se riješavati brojni zadaci, koji su svrsishodno sažeti, da bi se obezbjedila kompetentnost, efikasnost i kontinuitet:

• strateško planiranje, • izgradnja infrastrukture, • prekogranična kooperacija. • kontrola kvaliteta turističkih proizvoda, • savjetovanje privatnika koji razvijaju proizvod, • formiranje direktnog prodajnog sistema, • praćenje i analiza tržišta, • edukacija i usavršavanje, • organizovanje manifestacija.



Strategija održivog razvoja ne smije samo da sadrži dugoročne ciljeve, već mora u vrlo kratkom roku pokazati rezultate shodno donijete i usaglašene odluke, propise i pravilnike. Skupština Opština Herceg Novi donijela je: - odluku o inicijativi za usklađivanje domaćeg zakonodavstva sa Međunarodnim propisima o zaštite mora. - odluka o izradi katastara zagađivača - pravilnik o monitoringu kvaliteta vode za kupanje - odluka o formiranju eko- patrole na nivou opštine (cilj očuvanje životne sredine i spriječavanje dalje degradacije) - donijeti su propisi o identifikaciji vrijednih, prirodnih i ambijentalnih cijelina i pomorskih lokaliteta koji će uživati poseban režim zaštite - preraspodjela nadležnosti na relaciji Država- Opština- JP Morsko dobro - donijeta je odluka o načinu kažnjavanju i težini kazne za zagađivače koje krše propise

3.1 Predlog zakonskih mjera 23 Zakon o zaštiti životne sredine("Sl. list Crne Gore", br. 48/08 od 11.08.2008) - Ovim zakonom uređuju se: principi zaštite životne sredine i održivog razvoja, subjekti i instrumenti zaštite životne sredine, učešće javnosti o pitanjima životne sredine i druga pitanja od značaja za životnu sredinu. Zakon o zaštiti prirode (Sl. list SRCG br. 36/77, 39/77, 2/89, 29/89, 39/89, 48/91, 17/92, 27/94)– Ovim zakonom štiti se priroda kao cjelina, a naročito posebne prirodne vrijednosti, prirodne znamenitosti i prirodne rijetkosti koje su zbog zdravstvene, kulturne, obrazovno- vaspitne, naučne, istorijske, estetske i turističko- rekreativne vrijednosti od posebnog značaja za život i rad radnih ljudi, građane i društvenu zajednicu. Zakon o životnoj sredini (Sl. list RCG, br 12/96, 55/00) – Republika se stara o očuvanju vrijednosti i poboljšanju kvaliteta životne sredine, smanjenju rizika za život i zdravlje ljudi, otklanjanju i spriječavanju štetnih uticaja na životnu sredinu radi obezbjeđenja i poboljšanja ukupnog kvaliteta življenja. Životna sredina, u smislu ovog zakona, je prirodno okruženje: vazduh, zemljište, buka i vibracije, kao i okruženje koje je stvorio čovjek, gradovi i druga naselja, kulturno- istorijska baština, infrastrukturni, industrijski i drugi objekti. Zakon o procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list RCG br. 80/05 od 28.12.2005)- Ovim zakonom uređuje se postupak procjene uticaja za projekte koji mogu imati značajan uticaj na životnu sredinu, sadržaj elaborata o procjeni uticaja, učešće zainteresovanih organa i organizacija i javnosti,postupak ocjene i izdavanja saglasnosti, obavještavanje o projektima koji mogu imati značajan uticaj na životnu sredinu druge države, nadzor i druga pitanja od značaja za procjenu uticaja na životnu sredinu.



Zakon o integrisanom spriječavanju i kontroli zagađivanja životne sredine (Sl. list RCG, br. 80/05 od 28.12.2005)- Ovim zakonom uređuju se uslovi i postupak izdavanja integrisane dozvole za postrojenja i aktivnosti koje mogu imati negativne uticaje na zdravlje ljudi, životnu sredinu ili materijalna dobra, vrste aktivnosti i postrojenja, nadzor i druga pitanja od značaja za spriječavanje i konntrolu zagađivanja životne sredine. Zakon o strateškoj procjeni uticaja na životnu sredinu (Sl. list RCG, br. 80/05 od 28.12.2005) – Ovim zakonom utvrđuju se uslovi, način i postupak vršenja procjene uticaja određenih planova ili programa na životnu sredinu (u daljem tekstu: strateška procjena), kroz integrisanje principa zaštite životne sredine u postupak pripreme, usvajanja i realizacije planova ili programa koji imaju značajan uticaj na životnu sredinu. Ciljevi strateške procjene su: - obezbjeđivanje da pitanja životne sredine i zdravlje ljudi budu potpuno uzeta u obzir prilikom razvoja planova ili programa, - uspostavljanje jasnih, transparentnih i efikasnih postupaka za stratešku procjenu, - obezbjeđivanje učešća javnosti - obezbjeđivanje održivog razvoja - unapređivanje nivoa zaštite zdravlja ljudi i životne sredine. Zakon o morkom dobru – (Sl. list RCG, br. 14/92) Ovim zakonom je utvrđeno da morsko dobro čine: morska obala, luke, lukobrani, nasipi, srudovi, kupališta, hridi, limani, grebeni, vrulje, izvori i vrela na obali, ušća rijeka koje se ulivaju u more, kanali spojeni sa morem, morske vode i teritorijalno more, živa i neživa bogatstva i njima i u epikontinentalnom pojasu kao i dio kopna koji po svojoj prirodi ili namjeni služi korišćenju mora za pomorski saobraćaj i morski ribolov i za druge svrhe koje su u vezi sa korišćenjem mora. Takođe, zakonom je utvrđeno da ovaj prostor ima karakter dobra u opštoj upotrebi, te da je dostupan svima pod jednakim uslovima. Za upravljanje morskim dobrom formirano je posebno Javno preduzeće ’Morsko dobro’ koje u ime države gazduje ovim prostorom dok državni i lokalni organi vlasti imaju upravne nadležnosti u smislu donošenja planova, programa, vršenju upravnog i inspekcijskog nadzora, itd. JP ’Morsko dobro’ je ovlašćeno da ugovorom ustupa na korišćenje djelove morskog dobra i tako formira fond iz kojeg obezbjeđuje zaštitu, uređenje i unapređenje ovog prostora. Takođe, kroz privatno – javno partnerstvo sa korisnicima koji uglavnom predstavljaju mala i srednja preduzeća ulažu se značajna sredstva u uređenju obale i unapređuje razvoj.

Zakon o vodama (Sl. list RCG, br. 27/07) uređuje se pravni status i način upravljanja vodama, vodnim i priobalnim zemljištem i vodnim objektima, uslovi i način obavljanja vodne djelatnosti i druga pitanja od značaja za upravljanje vodama i vodnim dobrom. Načela upravljanja vodama zasnivaju se na integralnom upravljanju vodama, uz uspostavljanje jedinstvenog vodnog informacionog sistema, održivom razvoju, duguročnoj zaštiti kavliteta, ekonomskom vrednovanju voda po principu ’korosnik plaća- zagađivač plaća’ i uvažavanju BAT tehnologija. Zakonom je izvršeno razdvajanje funkcije države i obezbjeđeno je jedinstveno upravljanje vodama koje je dato u nadležnost posebnog organa uprave- Ušrave vode. Takođe se predviđa obrazovanje Savjeta za vode, kao savjetodavnog i stručnog tijela Vlade. Zakon je usklađen sa Direktivom Evropskog parlamenta i vijeća 2000/60/EC.



Predlog zakona o zaštiti mora od zagađenja sa plovnim objektima je uslovljen primjenom Barselonske i MARPOL Konvencije, kao i drugih pravilnika i preporuka međunarodne pomorke organizacije i Mediteranskih organizacija pod pokroviteljstvom UN. Zakon treba da definiše kontrolu i nadzor, preventivne mjere, kao i korektivne mjere u slučajevima zagađivanja sa brodova. Ovim zakonom se predlaže i proglašavanje Bokokotorskog zaliva kao posebno osjetljive zone od zagađivanja.

Zakon o planiranju i uređenju prostora (Sl. list RCG, br. 28/05) Ovim zakonom su, između ostalog, utvrđene nadležnosti za donošenje prostornih i urbanističkih planova (planskih dokumenata), sa podjelom na državni i lokalni nivo za različite vrste planova kao i nadležnosti u njihovoj primjeni kroz upravni postupak za izdavanje rješenja o lokaciji. Tako Skupština Republike Crne Gore donosi: Prostorni plan Republike, prostorni plan područja posebne namjene (za Morsko dobro) detaljni prostorni plan (npr. za infrastruktura riješenja) studije lokacija (za pojedine zone morskog dobra), a njihova realizacija, izdavanje rješenja o lokaciji, je u nadležnosti republičkog organa u čijem resoru je uređenje prostora. Donošenje prostornog plana Republike i prostornog plana područja posebne namjene je obavezno. Skupštine opština donose lokalna planska dokumenta a to su: prostorni plan jedinice lokalne samouprave, generalni urbanistički plan, detaljni urbanistički plan, urbanistički projekat i lokalna studija lokacije. Donošenje prostornog plana jednice lokalne samouprave i generalnog urbanističkog plana za centra jedinice lokalne samouprave je obavezno. Takođe, obavezno je međusobno usklađivanje planova i to tako što planovi nižeg reda moraju biti u skladu sa planivima višeg reda.

Zakon o vodosnabdijevanju i odvođenju otpadnih voda sa područja opštine Herceg Novi (Sl. list RCG, br. 34/04) Radi ostvarivanja zajedničkih interesa građana u oblasti vodosnabdijevanja opština Herceg Novi, Kotor, Tivat, Budva, Bar i Ulcinj (u daljem tekstu: Crnogorsko primorje), Javno preduzeće za vodosnabdijevanje, deponovanje čvrstog otpada za područje Crnogorskog primorja i Cetinja, organizuje se i posluje kao Javno preduzeće regionalni vodovod Crnogorsko primorje (u daljem tekstu: Javno preduzeće).

Zakon o održavanju čistoće, prikupljanju i korišćenju otpada (Sl. list RCG, br. 27/94) Ustavni osnov za donošenje ovog zakona sadržan je u članu 12 (tačka 4) i u članu 65 Ustava Republike Crne Gore kojim je definisano da Republika Crna Gora štiti životnu sredinu, kao i da su sloboda privređivanja i sloboda preduzetništva ograničene zaštitom životne sredine, kao i član 19 Ustava Republike Crne Gore na osnovu koga svako ima pravo na zdravu životnu sredinu i na blagovremeno i potpuno obavještenje o njenom stanju, kao i da je svako obavezan da čuva i unapređuje životnu sredinu. Shodno članu 1 Ustava, Crna Gora je demokratska i ekološka država, iz čega proizilazi da je, uz razvoj demokratije, osnovni zadatak očuvanje životne sredine. Ciljevi i politika u oblasti zaštite životne sredine sve više se izražavaju u spriječavanju, smanjenju i, u mjeri u kojoj je to moguće, potpunom otklanjanju negativnih posljedica zagađenja i to intervencijom na izvoru zagađenja i obezbjeđenjem održivog upravljanja prirodnim resursima.



Zakon o vodosnabdijevanju i odvođenju otpadnih voda i deponovanja čvrstog otpada sa područja opština Heceg Novi, Kotor, Tivat, Budva, Bar, Ulcinj i Cetinje (Sl.list RCG, br. 46/91) Zakon o upravljanju otpadom (Sl. list RCG, br. 80/05) Pravilnik o kriterijumu za izbor lokacije, načinu i postupku odlaganja otpadnih materija (Sl. list RCG, br. 56/00) Pravilnik o načinu uništavanja smeća i fekalija (Sl. list RCG, br. 20/83)

3.2 Predlog ekonomskih mjera 24

Finansiranje obrazovanja i zaštite životne sredine, Podsticanje razvoja turizma koji je orijentisan na prirodu, eko- hoteli i eko- lodge, Obuka i zapošljavanje novih kadrova za nedostajuće specijalnosti u oblasti zaštite

biodiverziteta i zaštićenih područja prirode Investiciono održavanje gradskog vodovoda kako bi se osigurao kvalitet vode za piće Razvoj kapaciteta (posebno na opštinskom nivou) za kontinuirano planiranje i

primjenu savremenih trendova, integraciju zahtjeva održivosti (kroz procjenu uticaja planova na životnu sredinu)

Stimulisanje programa za reciklažu otpada Stvaranje zakonodavnog, institucionalnog finansijskog i regulatornog okvira za veće

učešće privatnog sektora i ulaganje u održivi razvoj Razvoj kapaciteta (posebno na opštinskom nivou) za kontinuirano planiranje i

primjenu savremenih trendova, integraciju zahtjeva održivosti (kroz porocjenu uticaja planova na životnu sredinu)

Jačanje kapaciteta nadležnih inspekcija za primjenu zakona i planova, poboljšanje koordinacije i razgraničenja nadležnosti, i doslijedna primjena kaznenih mjera u slučaju nepoštovanja propisa/ planova

Donošenje politike zaštite pejzaža u skladu sa Predionom konvencijom Savjeta Evrope,

Identifikacija i vrednovanje pejzaža, i integracija zaštite životne sredine, kulturnu i ostale relevantne politike

23Nacionalna strategija integralnog upravljanja obalnim područjem NS IUOP(2007) Republike Crne Goree 11, 13



3.3 Predlog administrativnih mjera

Akcioni plan za oblast more i obalno područje:

Primjena Zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu, za projekte za koje odobrenje za

izvođenje radova daje organ lokalne samouprave (cilj preventivna mjera u spiječavanju zagađenja, pokazatelj urađena procjena uticaja na životnu sredinu)

Identifikovanje vrijednih prirodnih i ambijentalnih cjelina i pomorskih lokaliteta i definisanje posebnih režima zaštite,

Formiranje eko-patrole, Formiranje eko-labaratorije, Uvođenje eko- takse, Sprovođenje programa edukacije stanovništva u cilju zaštite životne sredine, Saradnja opštinske eko-patrole sa NVO sektorom koji se bavi zaštitom životne sredine,

Akcioni plan za oblast otpadnih voda:

Procjena dosadašnje prakse i njenih nedostataka (ukidanja nedostataka i poboljšana kontrola i rad,

Kontrola i ukidanje mješovitog sistema odvođenja atmosferskih voda sa fekalnim (potpuni separacioni sistem odvođenja otpadnih voda)

Određivanje prioritetnih projekata za realizaciju (realizacija prioritetnih projekata za razvoj Opštine)

Usaglašavanje projekata fekalne kanalizacije sa DUP-om (usaglašenost projekata sa DUP-om)

Dopuna baze podataka postojeće i planirane mreže u GIS-u (potpuna baza podataka kanalizacionih mreža)

Akcioni plan za oblast komunalni otpad:

Kroz zakonodavni sistem utvrditi sistem kontrole i naplatite kazni (usavršiti sistem nadzora, kontrole, izricanja i naplate kazni)

Izrada Glavnog projekta sanacije, zatvaranja i rekultivacije smetlišta Ubli (uvođenje integralnog sistema upravljanja otpadom)

Uvođenje pilot projekta separatnog odlaganja otpada (realizacija i praćenje u MZ Igalo, Topla I i II, Herceg- Novi,

Program upravljanja životinjskim otpadom (uspostavljanje programa za upravljanje životinjskim otpadom, spiječavanje nekontrolisanog odlaganja)

Program upravljanja medicinskim otpadom (uspostavljanje programa za upravljanje medicinskim otpadom, spriječavanje nekontrolisanog odlaganja)

Program upravljanja opasnim otpadom (uspostavljanje programa za upravljanje opasnim otpadom, spriječavanje nekontrolisanog odlaganja)



Akcioni plan za oblast zemljište i degradacija zemljišta:

Formiranje eko- patrole Izrada projekta rekultivacije i revitalizacije poljoprivrednog zemljišta Formiranje eko- labaratorije (cilj uspostavljanje monitoringa kvaliteta životne sredine,

analiza, oprada podataka, formiranje i dopunjavanje baze podataka o stepenu i karakteristikama zagađenja kao i o vrstama polutanata

Uvođenje eko-takse Uspostavljanje monitoringa kvaliteta zemljišta (cilj praćenje opasnih materija u zemljištu,

identifikacija opterećenih zona, monitoring efekata zagađenja na vodu za vodosnabdjevanje i navodnjavanje,

Primjena zakona o procjeni uticaja na životnu sredinu, za projekte za koje odobrenje za izvođenje radova daje organ lokalne samouprave (cilj preventivna mjera u spriječavanju zagađenja, pokazatelj urađena procjena uticaja na životnu sredinu)

Sprovodi postupak Studije o procjeni uticaja na životnu sredinu (cilj spriječavanje štetnih uticaja na resurse životne sredine i zdravlje ljudi, pokazatelji saglasnost na Studiju)

3.4 Predlog planskih mjera 25

Donošenje novog Zakona o životnoj sredini i nastaviti sa stvaranjem zakonodavnog okvira usaglašenog sa propisima EU i zahtijevima međunarodnih konvencija, što će dovesti i do usaglašavanja propisa na nacionalnom nivou,

Donošenje novog zakona o životnoj sredini Informisati i uključiti javnost u proces donošenja odluka vezanih za obalno područje Poboljšanje životnih uslova i ruralnim područjima, putem unapredjenja seoske

infrastrukture Formiranje upravljača za sva zaštićena područja prirode i izgradnja odovarajućih

kadrovskih kapacitita Uspostavljanje nacionalne mreže za praćenje kvaliteta vazduha u skladu sa standardima

EU. Poboljšanje monitorniga zemljišta u vezi sa sadržajem štetnog i opasnog materijala,

izrada karata o sadržaju opasnih i štetnih materijala u zemljištu. Poboljšati elektosnabdijevanje, Riješiti problem odlaganja čvrstog otpada Podizanje svijesti o značaju pravilnog postupanja sa otpadom Poboljšanje putne infrastrukture Efikasnije vodosnadbijevanje Donijeti nacionalnu strategiju upravljanja obalnim područjem

24Lokalni ekološki akcioni plan opštine Herceg Novi (strane 27, 28, 71, 83, 84, 94-96)



Smanjenje ili eliminisanje zagađenja obalnog područja Definisati granicom obalnog područja prema smjernicama Barselonske konvencije,

pratećih protokola, prepoznati granicu obalnog područja u Prostornom planu Republike Izmijeniti zakon o morskom dobru ili donijeti novi zakon o obalnom području i uskladiti

ga sa Barselonskom konvencijom, pratećim protokolima i drugim međunarodnim konvencijama

Uvođenje integralnog upravljanja obalnim područjem Crne Gore- definisati liniju iza koje nema gradnje ili utvrditi parametre prema kojima će se u planovima nižeg reda utvrditi ova linija

Zaustaviti gradnju na zaštićenim i vrijednim lokacijama i površinama Izvršiti organizaciju i kategorizaciju kupališta shodno namjenama, kapacitetu nosivosti i

načinu korišćenja Izgraditi postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda Priprema uputstava/priručnika za integraciju zaštite životne sredine (očuvanje voda,

poljoprivrednog zemljišta, ribljeg fonda, biodiverziteta i genetskih resursa) u tehnološki razvoj poljoprivrede i prerađivačke industrije, i promovisanje dobre prakse iz zemalja EU

Izgradnja regionalnog vodovoda za vodosnabdijevanje Primorskog regiona Poboljšanje monitoringa zemljišta na sadržaj štetnog i opasnog materijala; izrada karata

o sadržaju opasnih i štetnih materija u zemljištu Formirati Agenciju za životnu sredinu i stvoriti uslove za efikasno djelovanje ove

instiucije Izrada nacionalne strategije za riješavanje problema nelegalne gradnje Izraditi sveobuhvatni program kontinuiranog praćenja okeanografskih, fizičko-

hemijskih, bioloških i drugih parametara mora i obalnog područja (monitoring) koji će integrisati pojedinačne programe i prepoznati izvore finansiranja: realizacija programa od 2007.

Obezbjediti neophodnu opremu za praćenje svih parametara mora, uspostaviti GIS bazu podataka o moru i obalnom području, obezbjediti mehanizme trajnog finansiranja i identifikovati institucije za održavanje baze podataka



3.5 Očekivani ekološki, ekonomski i socijalni efekti

Ekološka vizija, tj. neophodnost očuvanja životne sredine i održivog upravljanja prirodnim resursima, pospješuje sinergiju razvoja i očuvanja životne sredine, i ima u vidu pravo budućih generacija na kvalitet života. Očekivani ekološki efekti: zaštićena životna sredina, obalno područje, more, zemljište, ljekovito blato, zaštićen grad od bespravne gradnje, riješeni problemi odlaganja smeća (deponije) kao i otpadnih voda, održavanje i proširenje zelenih površina, revitalizacija parka bivšeg hotela ’’Boka’’ kao i zelenih površina kod Zavičajnog muzeja i Forte mare. Očekivani socijalni efekti: bolji kvalitet života u gradu, realizacija u školama posebnih projekata koje nude NVO, a odnose se na održivi razvoj i zaštitu životne sredine- ljudi postaju svjesni značaja koncepta održivog razvoja i zaštite životne sredine, unapređena kontrola zdravstvene ispravnosti životnih namjernica i predmeta opšte upotrebe, kvalitet vode za piće i drugih parametara koji utiču na zdravlje, usklađeno sa standardima EU. Očekivani ekonomski efekti: sve veća orijentisanost na prirodu i izgradnja eko- hotela i eko- lodge, zaposleni novi kadrovi u oblasti zaštite biodiverziteta i zaštićenih područja prirode, održavanje vodovoda i kvaliteta vode za piće, obezbjeđenja reciklaža otpada, učešće privatnog sektora u održivi razvoj.

25 Vlada Crne Gore, Ekonomska politika Crne Gore za 2008 godinu,.2007, Podgorica str14, 15



ZAKLJUČAK

Strategija održivog kvalitetnog turizma prati dva glavna cilja koja su na istom nivou! Napredak za građane države: Da bi se ostvario ovaj socio- ekonomski cilj, šest pretpostavki moraju biti ispunjene. 1. Prihodi turističke privrede moraju porasti i mora se izjednačiti sa nivoom zarada susjeda u Eu- Sredozemlju. S obzirom na male kapacitet plaža, povećanju obrta ne treba težiti kroz porast broja gostiju, već putem većih investicija u cjelogodišnju raznovrsnu ponudu. To uslovljava neprestano poboljšanje kvaliteta zajedno sa diverzifikacijom ponude. 2. Treba stvoriti što više poslova sa punim radnim vremenom i različitih mogućnosti da se dodatno zaradi- i to direktno i indirektno kroz tuirzam. Prema tome, segmente ponude koji se zasnivaju na uslužnim djelatnostima (hotelijerstvo, gastronomija, razonoda, održavanje) treba tretirati kao prioritetna težnja razvoja. Kao uslužna djelatnost, turizam je u osnovi radno intezivna privredna grada čija je uspješnost usko povezana sa raspoloživim ljudskim resursima (kvantitativno i kvalitativno posmatrano), od kojih se zahtjevaju značajne profesionalne i društvene vještine. U skladu sa utvrđenim razvojnim projekcijama u sektoru turizma, sa posebnim ciljem da se uvede viši stepen profesionalizma i poboljša koordinacija rada svih institucija angažovanih na polju razvoja ljudskog kapitala koji je potreban da bi se podržao napredak turizma u predstojećem periodu. 3. Potrebni su proizvodi koji se mogu koristiti tokom cijele godine- odgovarajuće opremljena mijesta za odmor i javne površine za provođenje slobodnog vremena na Primorju i u konti nentalnom dijelu. Ova je potreba utoliko važnija jer postoje dvije poteškoće koje se pojavlju zbog klime. Zbog velike količine padavina u toku zime, Primorje se ubraja u najkišovitije oblasti u Evropi. U podnožju planina, gdje se mogu razvijati zimski centri Durmitor i Bjela- sica, Prokletije, Hajla, Vučje imajući u vidu globalne klimatske promjene, neizvjesno je da li će u srednjem i dužem roku biti snijega u nižim predjelima, pa se i periodi funkcionisanja veoma teško mogu isplanirati. Zbog toga na Primorju i na planinama moraju paralelno nastati i proizvodi koji nisu uslovljeni vremenskim prilikama, koji su konkurentni na međunarodnom tržištu, koje je teško iskopirati, a samim tim su i trajni.

4. Kapaciteti koji se mogu koristiti tokom cijele godine treba da budu dovoljno veliki i atraktivni, da bi se mogla uspostaviti ekonomična avio-veza sa najvažnijim izvornim tržištima. 5. Svi gosti treba da budu zadovoljni, jer zadovoljni gost čini odlučujuću kariku u marketingu destinacije. Takođe, ta karika omogućava konsekutivnu orijentisanost tržišta ka svim ponuđe- nim proizvodima i ka konkretnom zadovoljavanju individualnih želja za odmor, bez obzira na to iz kojeg regiona dolaze gosti i koju vrstu smještaja i ponude preferiraju.

6. Crna Gora treba da razvije svoj USP (Unique Selling Point- jedinstveni proizvod), jer joj i sama ljepota i očuvanost njenih predjela i prirode pomažu da ostvari izrazitu komparativnu prednost na sredozemnim konkurentima. Pejzaži, klima, fauna i flora generišu neprocjenljivu ekonomsku vrijednost. Ne samo njihovo očuvanje, već i unapređenje i promocija- obezbjeđuju sadašnjost i budućnost turističkoj privredi.



Održivost razvoja

Osnov održivosti koji dominira svime, nije značajan samo sa ekološkog i socijalnog aspekta. Njegovi principi štite sve vrijednosti turističke privrede i slogan ’’divlja ljepota’’ odnosno ’’Wild Beauty’’ postaje srž ponude ove destinacije. Prioriteti održivosti time utiču na mnoge sektore. Ona zahtijeva efikasnu infrastrukturu, što je Vlada na vrijeme uvidjela i realizuje neophodne investicije na tom polju. Zatim, održivost zahtijeva skup pravila koja prodiru u sve privredne i životne tokove, i kojih svi treba da se predano pridržavaju. Održivost se zasniva na opšteodgovornom stavu prema zaštiti okoline, tako da ’’divlje’’ deponije otpada u prirodi npr. ili ilegalni lov na ptice u zaštićenim oblastima, sječa stabala koja nije u skladu sa planom i programom u nacionalnim parkovima itd. moraju biti u potpunosti eliminisani, kao što je to slučaj u svim zemljama Evropske unije. Ciljevi: sa stanovišta održivog razvoja veoma je važno da se postojeća prekomjerna zagađenja voda (usled niskog stepena tretmana otpadnih voda i industrije, neadekvatnog odlaganja otpada, zagađenja iz poljoprivrede i drugih izvora) efikasno kontrolišu i smanje, te da se ostvare značajna poboljšanja vezano za postojeće neodržive obrasce upotrebe voda i resursa iz vodotoka. Da bi se to postiglo, potrebno je uvođenje integralnog upravljanja vodama/ slivnim područjima, uz značajne promjene u pravnom, institucionalnom i sistemu finansiranja, i uz unapređenje kontrole kvaliteta i monitoringa voda. Pored ovoga, strateški ciljevi su i osiguranje dovoljnih količina vode za piće i promovisanje racionalne potrošnje vode.

Da bi se ovi ciljevi ostvarili, neophodno je sprovesti niz kratkoročnih i srednjoročnih mjera kao što su:

• Usaglašavanje postojeće zakonske regulative sa Direktivama EU; • Potpisivanje i ratifikacija međunarodnih konvencija (Helsinki, Štokholm i sl); • Donošenje i dosledna primjena IPPC zakona, odnosno donošenje obaveza i primjena

BAT-a za nova industrijska postrojenja (uz postepeno proširenje obaveze i na postojeća postrojenja (uz postepeno proširenje obaveze i na postojeća postrojenja);

• Zaštita i adekvatna kontrola izvorišta za vodosnabdijevanje; • Smanjenje gubitaka u vodovodnim sistemima i obustavljanje upotrebe pijaće vode u

druge svrhe; • Uvođenje sistema naplate vode na bazi pokrića troškova; • Doslijedno sprovođenje monitoringa kvaliteta voda.

Ciljevi u oblasti održivog upravljanja morem i obalnim područjem usmjereni su na hitno zaustavljanje degradacije obalnog područja i smanjenje zagađenja mora iz svih izvora, i uključuju:

• Uspostavljanje efikasne kontrole i upravljanja morem i obalnim područjem (uvođenje Integralnog upravljanja obalnim područjem- ICZM);

• Zaštitu prostora u zoni morskog dobra; • Zaštitu biodiverziteta i pejzaža u obalnom području; • Njegovanje svijeti o pripadnosti Mediteranu.



Postavljena hipoteza u samom uvodu pokazala se kao istinita. JP Morsko dobro ima pozitivan uticaj na održivi razvoj turizma u Herceg Novom. Kao što se može zaključiti iz ovog rada JP Morsko dobro ulaže napore kako bi spriječili nelegalnu i divlju gradnju u zoni morskog dobra a samim tim i narušavanje obale, takođe vode računa o uređenju i održavanju plaža, priobalja. Dijelove obale koje daje u zakup svojim korisnicima valorizuje obalu na pravi način, naravno uvijek ima odstupanja kada se krše ugovori ali kao što se može vidjeti kontrola morskog dobra tj. njihovi saradnici u svih šest opština vrše nadzor i spriječavaju sve radove koje se vrše a van ugovora su. Potrebno je uraditi sledeće:

• Prerospodjela nadležnosti na relaciji Država – Opština – JP Morsko dobro,

• Uspostavljanje efikasne kontrole i upravljanja morem i obalnim područjem (uvođenje Integralnog upravljanja obalnim područjem- ICZM);

• Doslijedno sprovođenje monitoringa kvaliteta voda,

• Obezbjediti neophodnu opremu za praćenje svih parametara mora, uspostaviti GIS bazu

podataka o moru i obalnom području, obezbjediti mehanizme trajnog finansiranja i identifikovati institucije za održavanje baze podataka,

• Izmijeniti zakon o morskom dobru ili donijeti novi zakon o obalnom području i uskladiti

ga sa Barselonskom konvencijom, pratećim protokolima i drugim međunarodnim konvencijama (promjena u zaštitnom i funkcionalnom dijelu, promjena nadležnosti),

• Smanjenje ili eliminisanje zagađenja obalnog područja



Literatura

KNJIGE: 1. Doklestić O, (2007) Fuzzy model zaštite Bokokotorsko zaliva, Zadužbina Andrejević, Beograd. 2. Maraš D, (1997) Turistička destinacija, Opatija. 3. Kovačević R, Radojičić Lj, Sterniša A, (2006) Lokalni ekološki akcioni plan opštine Herceg Novi, Herceg Novi. 4. Radović M, Jedan pogled na inicijalnu fazu razvoja inostranog turizma u Crnoj Gori. 5. Radonjić B, Vujošević V (2002) Osnove urbanog menadzmenta, Podgorica. 6. Stojanović V (2006) Održivi razvoj turizma i životne sredine, Novi Sad. 7. Nikolić S, (2000) Priroda i turizam Crne Gore, Republički zavod za zaštitu prirode Podgorica. 8. Pasinović M, (1984) Osnove turizma, NIO Univerzitetska riječ. 9. Bušković V, (1999) Mogućnosti za efikasnije planiranje upravljanja zaštićenim područjima, Kongres za uvođenje ISO standarda u Crnoj Gori, Herceg Novi. 10. Lazarević M, (1967) Klimatske osobine Herceg Novog i njegovog gravitacionog područja, Geografski institut, posebno izdanje, knjiga 18, Beograd. OSTALI IZVORI: 11. Ekonomska komisija za Evropu, komitet za politiku zaštite životne sredine, Drugi izvještaj o stanju životne sredine Republika Crna Gora, Ujedinjene Nacije Njijork i Ženeva, 2007 god. 12. Mr Dragoljub Marković, savjetnik direktora JP Morko dobro, Javno preduzeće za upravljanje morskim dobrom Crne Gore, Okrugli sto ’’Morsko dobro i lokalna samouprava, problemi i izazovi, Status Morskog dobra organizacioni model način rada JP, 13. ESDP Evropska prespektiva odrzivog razvoja, Expedito, Centar za odrzivi prostorni razvoj, Kotor, 2005. 14. Svjetski Samit o Odrzivom razvoju, Deklaracija i plan implementacije, NVO Zeleni Crne Gore, Podgorica, 2002 god.



15. Ministarstvo turizma i zaštite životne sredine, Strategija Razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020 godine, Podgorica decembar 2008. 16. Agenda 21 za turističku privredu u susret ekolški održivom razvoju 17. Analiza izbora lokacije sanitarne deponije komunalnog otpada u H. Novom Univerzitet Crne Gore, Građevinski fakultet u Podgorici, Institut za građevinarstvo, februar 2003. godine. 18. Vlada republike crne Gore, Ministarstvo zaštite životne sredine i uređenje prostora, Nacionalna strategija održivog razvoja, novembar 2005. 19. Vlada republike Crne Gore, Ministarstvo zaštite životne sredine i uređenje prostora, Nacionalna strategija održivog razvoja, maj 2006. 20. Vlada republike Crne Gore, Ministarstvo zaštite životne sredine i uređenje prostora, Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore, januar 2007. 21. Vlada republike Crne Gore, Ministarstvo turizma i zaštite životne sredine, Politika i strategija razvoja turizma Crne Gore do 2020godine, Podgorica jul 2008 godine. 22. Vlada republike Crne Gore, Ministarstvo za ekonomski razvoj, Ministarstvo turizma i životne zaštite, Nacionalna strategija integralnog upravljanja obalnim područjem (NS IUOP) Republike Crne Gore, jul 2007. godine. 23. Vlada Crne Gore, Ekonomska politika Crne Gore za 2008 godinu, 21.12.2007, Podgorica 24. Vlada Crne Gore, Ministarstvo zaštite životne sredine i uređenja prostora, Izvještaj o radu i stanju u upravnoj oblasti Ministarstva zaštite životne sredine i uređenja prostora i Izvještaj o radu institucija iz njegove nadležnosti, sa izvještajem o poslovanju privrednih subjekata od posebnog interesa za 2004. godinu, Podgorica, decembar 2005. godine. 25. Doc. dr Vučetić Aleksa, Menadzment održivog razvoja, Marketing časopis za marketing teroji u praksu. 26. Doc. dr Vučetić Aleksa, Primjena marketinga u zdravstvenom turizmu Crne Gore, Marketing časopis za marketing teoriju i praksu. 27. Master plan, strategija razvoja turizma Crne Gore do 2020 godine. 28. Paunović Sanja, Medjunarodni dokumenti u funkciji odživog razvoja turizma ministarstvo za medjunarodne ekonomske odnose SCG, Poslovna politika 2005 br 5, str 23-25. 29. Plan upravljanja otpadom u Crnoj Goro za period od 2008-2012. godine.



30. Pravci razvoja Crne Gore ekološke države, ECDP 31. Prostorni plan posebne namjene za područje Morskog dobra Crne Gore, elaborat D 01 Javno preduzeće Morsko Dobro Budva. 32. Prostorni plan posebne namjene za područje Morskog dobra Crne Gore, C 04 ekonomska studija MD, Javno preduzeće Morsko Dobro Budva. 33. Prostorno plan Republike Crne Gore, Ministarstvo zaštite životne sredine i uređenja prostora, decembar 2006 godine. 34. Regionalni Master plan za turizam, Prostorni koncept za turistički razvoj regiona Boka Kotorska, DEG jun 2003. 35. World travel and tourism council, Crna Gora, putovanja i turizam, oslobadjanje potencijala za razvoj, april 2007. INTERNET

36.

:

www.morskodobro.com 37. www.vlada.cg.yu 38. www.hercegnovi.cg.yu 39. www.cistoca-hn.com 40. www.hercegnovi.cc/home.php


http://www.vlada.cg.yu/�

http://www.hercegnovi.cg.yu/�

http://www.cistoca-hn.com/�

http://www.hercegnovi.cc/home.php�



Spisak tabela, grafikona i slika Tabela 1: Strateška orijentacija razvoja turizma u Crnoj Gori do 2020 god

Swot analiza 20 strana Tabela 2: Pregled najvažnijh problema i prioritetnih oblasti djelovanja 26 strana

Grafikon 1: Indikatori održivog razvoja 9 strana Grafikon 2: Prikaz broja ugovora 37 strana

Slika 1: Šetalište Igalo 28 strana Slika 2: Skica za golf teren u dolini Sutorine 29 strana Slika 3: Tourism development of Boka Kotorska

Region Model project – Igalo 30 strana Slika 4: Lazaret 33 strana Slika 5: Meljine sa brda Lalovina 33 strana Slika 6: Tourism development of Boka Kotorska

Region Model project – Lazaret 33 strana Slika 7: Tourism development of Boka Kotorska

Region Model project – Lazaret 34 strana Slika 8: Linija morskog dobra 43 strana Slika 9: Igalo 44 strana Slika 10: Kupalište na Savini 44 strana Slika 11: Đenovići 45 strana Slika 12: Đenovići 45 strana Slika 13: Škver 46 strana Slika 14: Škver 46 strana Slika 15: Šetalište Pet Danica 47 strana Slika 16: Šetalište Pet Danica 47 strana Slika 17: Šetalište Pet Danica 48 strana Slika 18: Šetalište Pet Danica 48 strana Slika 19: Šetalište Pet Danica 49 strana Slika 20: Šetalište Pet Danica 49 strana Slika 21: Nasipanje pijeska na plažama 49 strana Slika 22: Nasipanje pijeska na plažama 49 strana Slika 23: Čišćenje priobalja u Herceg Novom 51 strana

sažetak - morskodobro.com filepored boljeg korišćenja i zaštite područja koja su pod posebnim...

Documents