1. ŠTA SE UREĐUJE ZAKONOM O RUDARSTVU?Zakonom o rudarstvu uređuju se uslovi i način eksploatacije rudnog bogatstva u

zemlji i na njenoj površini, riječnom i jezerskom dnu ili ispod njega, izgradnja, korišćenje i održavanje rudarskih objekata, rudarski projekti, rudarska geodetska mjerenja i planovi, mjere zaštite, nadzor i druga pitanja koja se odnose na korišćenje mineralnih sirovina na teritoriji Republike Srpske.

Odredbe ovog zakona ne odnose se na eksploataciju pijeska, šljunka i kamena iz korita vodotoka, sprudova i na područja ugrožena erozijom, koji ne sadrže primjese drugih korisnih mineralnih sirovina.

2. ŠTA JE RUDNO BOGASTVO?Rudnim bogatstvom, u smislu ovog zakona, smatraju se sve organske i neorganske

mineralne sirovine u čvrstom, rastresitom, tečnom i gasovitom stanju ili u prirodnim rastvorima, koje se nalaze u primarnom ležištu, u nanosima i odlagalištima i tehnogene sirovine (u daljem tekstu: mineralne sirovine).

Rudno bogatstvo, u zemlji i na njenoj površini, dobro je od opšteg interesa u svojini Republike Srpske (u daljem tekstu: Republika) i na njemu se može steći pravo korišćenja pod uslovima i na način utvrđen zakonom kojim se uređuje oblast koncesija i ovim zakonom.

Za korišćenje rudnog bogatstva plaća se naknada u skladu sa zakonom kojim se uređuje oblast koncesija.

3. ŠTA SU MINERALNE SIROVINE U SMISLU ZAKONA O RUDARSTVU?

Mineralnim sirovinama smatraju se:a) sve vrste uglja, ugljovodici (nafta i zemni gas) i ostali prirodni gasovi, asfalt i ugljeni

škriljci i radioaktivne rude,b) metalične mineralne sirovine i njihova upotrebljiva jedinjenja,c) nemetalične mineralne sirovine, sirovine za industrijsku preradu i za dobijanje

građevinskog materijala,d) sve vrste soli i sonih voda,e) vode ispod površine zemlje, mineralne, termomineralne, geotermalni izvori,

termalne vode i gasovi koji se sa njima javljaju (u daljem tekstu: podzemne mineralne vode),f) tehnogene mineralne sirovine koje su rezultat eksploatacije i prerade mineralnih

sirovina ig) sve druge mineralne sirovine prirodnog porijekla.

4. ŠTA SU RUDARSKI OBJEKTI, POSTROJENJA, UREĐAJI I OPREMA?

Rudarskim objektima, postrojenjima, uređajima, opremom, drugim sredstvima rada i instalacijama (udaljem tekstu: rudarski objekti) smatraju se:

a) objekti, postrojenja i uređaji u sastavu rudnika koji su neposredno vezani za tehnološke procese, istraživanja, eksploatacije, pripreme, obogaćivanja i oplemenjivanja mineralnih sirovina, odlaganja jalovine, šljake, pepela i odlaganja mineralnih sirovina na deponijama za homogenizaciju,

b) mašine i uređaji namijenjeni svim fazama tehnoloških procesa podzemne i površinske eksploatacije mineralnih sirovina,

c) objekti za zaštitu rudnika od podzemnih i površinskih voda,

1

d) objekti na naftnim i gasnim poljima koji su neposredno vezani za tehnološki proces istraživanja, eksploatacije i transporta nafte, gasa i podzemnih voda,

e) objekti za podzemno skladištenje prirodnog gasa i sirove nafte,f) objekti, postrojenja i uređaji, koji čine cjelinu sa električnom mrežom rudnika,g) glavni i pomoćni magacini eksploziva i eksplozivnih sredstava,h) objekti, postrojenja i uređaji za eksploataciju podzemnih voda ili drugih mineralnih

sirovina cijevnim sistemom i bušotinama,i) industrijski kolosijeci, viseće žičare, putevi i motorna vozila za prevoz mineralne

sirovine u ležištu i od ležišta do objekata za obogaćivanje, oplemenjivanje i odlagališta ako se za prevoz ne koristi javna saobraćajnica, kao i radionice rudnika koje služe za remont i održavanje opreme u tehnološkom procesu istraživanja i eksploatacije mineralnih sirovina, koje se nalaze u proizvodnom krugu privrednog društva,

j) lampare, garderobe sa kupatilima, prostorije stanica za spašvanje i prostorije za smještaj i održavanje sredstava lične zaštite, samospasioca, stanica i instrumenata za kontrolu gasova, pare, prašine i mikroklime i

k) objekti izgrađeni izvan eksploatacionog polja po rudarskom projektu, koji se koriste u svrhu dodijeljene koncesije za eksploataciju mineralnih sirovina.

5. POJAM EKSPLOATACIJE MINERALNE SIROVINE?

Eksploatacijom mineralnih sirovina, u smislu ovog zakona, smatra se izvođenje radova na otvaranju, pripremi, razradi i otkopavanju ležišta mineralnih sirovina i izvođenje drugih rudarskih radova.

Eksploatacijom mineralnih sirovina smatra se i izvođenje radova na pripremi, obogaćivanju i oplemenjivanju mineralnih sirovina.

Eksploatacijom podzemnih mineralnih voda smatraju se radovi na izradi bušotina, kaptaža i vodozahvata, a eksploatacijom nafte i zemnih gasova smatraju se radovi na separaciji nafte i gasa, pripremi nafte i gasa na eksploatacionom polju za transport i uskladištenje, izdvajanje prirodnih tečnih gasova u degazolinažama i sličnim postrojenjima, kao i transport ovih sirovina sabirnim naftovodima i gasovodima na eksploatacionom polju.

6. ŠTA SU RUDARSKI PROJEKTI, KAKO SE DIJELE I KOJI JE UDIO BILANSNIH REZERVI (A+B) KOD IZRADE PROJEKATA?

Rudarski projekti su projekti na osnovu kojih se izvode rudarski radovi su: glavni, dopunski, uprošćeni rudarski projekat i projekat za izvođenje rudarskih radova izvan eksploatacionog polja.

Glavni rudarski projekat izrađuju se na osnovu rezultata istražnih radova, analiza, elaborata i drugih dokumenata kojim se razrađuju i analiziraju: tehnički, tehnološki i ekonomski uslovi izvođenja radova, uslovi zaštite od požara, uslovi zaštite životne sredine, uslovi zaštite voda i zaštite na radu, rekultivacija zemljišta i drugi uslovi od uticaja na ocjenu tehničko-tehnološke i ekonomske opravdanosti eksploatacije i izvođenja rudarskih radova.

Glavni rudarski projekti izrađuju se za:a) izgradnju novih podzemnih i površinskih rudarskih objekata radi eksploatacije

ležišta mineralnih sirovina i b) otvaranje novih rudnih ležišta u postojećim rudnicima i naftnim i gasnim poljima.

2

Glavni rudarski projekat izrađuje se na osnovu bilansnih rezervi mineralnih sirovina A (dokazane), B (vjerovatne) i C1 (izmjerene) kategorije, sadržanih na prostoru zahvaćenom projektom, tako da udio bilansnih rezervi kategorije A i B mora da bude najmanje 60%.

Dopunski rudarski projekat izrađuje se za izvođenje sljedećih rudarskih radova:a) za izgradnju rudarskih objekata i postrojenja u postojećim rudnicima na otvaranju i

eksploataciji novih horizonata, etaža, revira, otkopnih polja ili dijelova sloja i rudnih tijela, dijelova tečnih i gasovitih ležišta,

b) za izradu novih rudarskih izvoznih i vjetrenih okana, sistema ventilacije i izradu istražnih okana i jamskih prostorija,

v) za izgradnju jamskih magacina eksploziva i novu ili bitnu izmjenu postojeće otkopne metode,

g) za izgradnju i veću rekonstrukciju rudarskih objekata direktno vezanih za eksploataciju ili preradu minerlnih sirovina,

d) za trajnu obustavu radova, saniranje većih klizišta i druge veće sanacije,đ) za tehnologije i postrojenja i dodatna rješenja u okviru bezbjednosti u rudniku i

kolektivne zaštite ie) za djelimičnu ili potpunu eksploataciju zaštitnih stubova i tehničku rekultivaciju.Dopunski rudarski projekat mora biti izrađen u skladu sa odobrenim glavnim

rudarskim projektom.Uprošćeni rudarski projekat izrađuje se za radove manjeg obima, jednostavnije i

tipske objekte, postrojenja i uređaje, kao i za manja i nužna odstupanja od glavnog, odnosno dopunskog rudarskog projekta, a koji nemaju uticaj na osnovna projektna rješenja, kao i za izvođenje rudarskih istražnih radova, koji se izvode na osnovu projekta geoloških istraživanja.

7. DA LI JE ZA EKSPLOATACIJU MINERALNE SIROVINE POTREBNA KONCESIJA?

Za eksploataciju mineralnih sirovina potrebna je koncesija koja se dodjeljuje u skladu sa zakonom kojim se uređuje oblast koncesija.

8. ŠTA SE DEFINIŠE UGOVOROM O KONCESIJI?

Ugovorom o koncesiji definiše se mineralna sirovina koja se eksploatiše, lokacija na kojoj se vrši eksploatacija, rješavanje imovinsko-pravnih odnosa u okviru eksploatacionog polja, vrijeme korišćenja koncesije, vrijeme potrebno za pripremne radove, rok otpočinjanja komercijalnog rada, koncesiona naknada, visina i način obezbjeđenja garancija za izvršenje koncesionog ugovora i za rekultivaciju, privremena i trajna obustava radova, sanacija i rekultivacija površina degradiranih obavljanjem koncesione djelatnosti i druga pitanja u vezi sa eksploatacijom mineralne sirovine, u skladu sa ovim zakonom i propisima koji uređuju oblast koncesija.

9. O ČEMU SE MORA VODITI RAČUNA PRILIKOM EKSPLOATACIJE MINERALNIH SIROVINA?

Eksploatacija mineralnih sirovina vrši se na način kojim se obezbjeđuje optimalno iskorišćavanje ležišta mineralnih sirovina, bezbjednost ljudi, objekata i imovine i zaštita

3

životne sredine, a u skladu sa savremenim naučnim dostignućima, propisima, standardima i tehničkim normativima koji se odnose na tu vrstu objekata i radova i propisima kojima su utvrđeni uslovi u pogledu zaštite na radu, zaštite od požara i eksplozije i zaštite životne sredine.

10. KO SVE MOŽE DA OBAVLJA EKSPLOATACIJU MINERALNIH SIROVINA I POD KOJIM USLOVIMA?

Eksploataciju mineralnih sirovina može da obavlja privredno društvo koje je upisano u registar poslovnih subjekata kod nadležnog registarskog suda za obavljanje te djelatnosti; koje za obavljanje poslova rukovođenja rudarskim radovima, nadzora i drugim stručnim poslovima ima u radnom odnosu na neodređeno vrijeme sa punim radnim vremenom radnike koji ispunjavaju propisane uslove u pogledu vrste i stepena školske spreme, radnog iskustva i ovlašćenja za obavljanje tih poslova, i koje ispunjava uslove u pogledu tehničke opremljenosti, zaštite na radu, zaštite i unapređenja životne sredine i druge uslove propisane ovim zakonom.

11. KO PROVJERAVA ISPUNJENOST USLOVA ZA EKSPLOATACIJU MINERALNIH SIROVINA?Ispunjenost uslova za eksploataciju mineralnih sirovina provjerava Republička uprava

za inspekcijske poslove (u daljem tekstu: Inspektorat) u postupku redovnog inspekcijskog nadzora.

12. U KOM ROKU SE MORA PRIJAVITI POČETAK OBAVLJANJA RUDARSKE DJELATNISTI I KO SE OBAVJEŠTAVA?

Privredno društvo koje vrši eksploataciju mineralnih sirovina dužno je da, najkasnije osam dana prije početka obavljanja djelatnosti, o tome obavijesti Ministarstvo industrije, energetike i rudarstva (u daljem tekstu: Ministarstvo) i Inspektorat.

13. KO OBAVLJA POSLOVE RUKOVOĐENJA RUDARSKIM RADOVIMA, POSLOVE NADZORA I DRUGE STRUČNE POSLOVE U RUDARSTVU?

Poslove rukovođenja rudarskim radovima, poslove nadzora i druge stručne poslove u rudarstvu obavljaju: glavni tehnički rukovodilac, tehnički rukovodilac, nadzornik i poslovođa.

Privredno društvo koje je registrovano za obavljanje eksploatacije minetalnih sirovina dužno je da ima u radnom odnosu na neodređeno vrijeme sa punim radnim vremenom lica koja ispunjavaju sljedeće uslove:

a) za poslove glavnog tehničkog rukovođenja:1) završen rudarski fakultet, 2) tri godine radnog iskustva na poslovima tehničkog rukovođenja u jami,

površinskom kopu, objektima eksploatacije nafte i gasa, objektu za pripremu mineralnih sirovina,

3) položen stručni ispit,

b) za poslove glavnog tehničkog rukovođenja u podzemnoj eksploataciji:

4

1) završen rudarski fakultet, 2) tri godine radnog iskustva na poslovima tehničkog rukovođenja u jami i 3) položen stručni ispit,

v) za poslove nadzora i tehničkog rukovođenja rudarskim podzemnim i površinskim eksploatacionim i istražnim radovima, dubinskim bušenjem, eksploatacijom i istraživanjem nafte i gasa, masovnim miniranjem, službom provjetravanja i drugim specifičnim radovima:

1) završen rudarski fakultet,2) tri godine radnog iskustva i3) položen stručni ispit,

g) za poslove nadzora i tehničkog rukovođenja u objektima pripreme, obogaćivanja i oplemenjivanja mineralnih sirovina:

1) završen rudarski ili tehnološki fakultet,2) tri godine radnog iskustva i3) položen stručni ispit,

d) za poslove nadzora i tehničkog rukovođenje elektroslužbom, odnosno mašinskom službom, radionicama za održavanje i sistemom odvodnjavanja:

1) završen rudarski fakultet, elektrotehnički ili mašinski,2) tri godine radnog iskustva i3) položen stručni ispit,

đ) za poslove nadzora i tehničkog rukovođenje građevinsko-montažnim radovima:1) završen rudarski ili građevinski fakultet, 2) tri godine radnog iskustva i 3) položen stručni ispit,

e) za poslove nadzora i tehničkog rukovođenja geološkom službom: 1) završen geološki fakultet,2) tri godine radnog iskustva i3) položen stručni ispit u oblasti geoloških istraživanja,

ž) za poslove nadzornika u rudarskim objektima:1) završena srednja stručna škola odgovarajuće struke, 2) dvije godine radnog iskustva i 3) položen stručni ispit,

z) za poslove poslovođe u rudarskim objektima potrebno je najmanje dvije godine radnog iskustva na poslovima nadzornika.

Izuzetno, u privrednom društvu koje obavlja eksploataciju određenih nemetaličnih mineralnih sirovina (koje se koriste za dobijanje građevinskog materijala, tehničkog građevinskog kamena, ukrasnog kamena, pijeska, šljunka, koje se koriste za proizvodnju opekarsko-keramičkih materijala ili kreča i koje se koriste za proizvodnju punila u industriji) i boksita poslove rukovođenja rudarskim radovima, poslove nadzora i druge stručne poslove

5

u rudarstvu može da obavlja glavni tehnički rukovodilac i nadzornik, ako proces proizvodnje to dozvoljava.

Privredno društvo iz stava 3. ovog člana dužno je da ima u radnom odnosu na neodređeno vrijeme sa punim radnim vremenom lica koja ispunjavaju uslove iz stava 2. t. a) i ž) ovog člana.

14. POJAM EKSPLOATACIONOG POLJA?

Eksploataciono polje obuhvata istražni prostor u kome su ovjerene rezerve mineralnih sirovina, prostor predviđen za odlaganje mineralne sirovine i jalovine, kao i prostor za izgradnju rudarskih objekata iz člana 6. ovog zakona.

Eksploatacija mineralnih sirovina vrši se unutar granica odobrenog eksploatacionog polja.

Eksploataciono polje ograničeno je odgovarajućim linijama na površini ili prirodnim granicama i prostire se neograničeno u dubinu zemlje.

15. OBAVEZA KONCESIONARA PO PITANJU ISTRAŽIVANJA MINERALNIH SIROVINA U TOKU EKSPLOATACIJE?

Koncesionar je dužan da istovremeno sa eksploatacijom vrši geološka istraživanja na odobrenom eksploatacionom polju radi utvrđivanja novih i promjene kategorije postojećih rezervi mineralnih sirovina.

Istraživanja neće se vršiti ako su na cijelom eksploatacionom polju utvrđene rezerve mineralnih sirovina A (dokazane) kategorije.

Geološka istraživanja vrše se u skladu sa odredbama zakona kojim se uređuje oblast geoloških istraživanja.

16. ŠTA SE MOŽE GRADITI NA EKSPLOATACIONOM POLJU?

Na eksploatacionom polju mogu da se grade samo rudarski objekti.Izuzetno, na eksploatacionom polju mogu da se grade i objekti iz člana 6. stav 2. ovog

zakona (upravne zgrade, restorani, skladišni objekti na površini koji nisu vezani za tehnološki proces, motorna vozila za prevoz radnika i materijala, željezničke pruge, viseće žičare i motorna vozila za prevoz i otpremu mineralnih sirovina izvan eksploatacionog polja).

Preko eksploatacionog polja mogu da se izgrađuju: javni putevi, željezničke pruge, kanali i druge saobraćajnice, kao i električni vodovi visokog napona sa određenim zaštitnim stubovima, nakon prethodno pribavljene saglasnosti Ministarstva.

Prije izdavanja lokacijskih uslova za izgradnju objekata iz stava 3. ovog člana, pribavlja se mišljenje koncesionara o najpovoljnijem pravcu i položaju ovih objekata na eksploatacionom polju.

Koncesionar ima pravo na naknadu stvarne štete prouzrokovane izgradnjom objekata iz stava 3. ovog člana.

6

17. PRIVREMENA I TRAJNA OBUSTAVA RUDARSKIH RADOVA?

Ako radovi na eksploataciji mineralnih sirovina moraju da se privremeno obustave zbog više sile ili nepredviđenih okolnosti (provala gasa ili vode, gorski udar, poremećaj na glavnim putevima za provjetravanje, prolaženje, odvodnjavanje i prevoz, klizanje terena, erupcija, promjena režima voda i druge slične okolnosti), koncesionar obavještava o razlozima obustave radova Inspektorat i Ministarstvo odmah, a najkasnije u roku od 24 časa od nastanka razloga za obustavu.

O privremenoj obustavi radova koja je unaprijed planirana koncesionar je dužan da obavijesti Inspektorat i Ministarstvo najkasnije 15 dana prije obustave radova.

Prije planirane obustave radova koja će trajati duže od 30 dana, koncesionar je dužan da izvrši potrebno premjeravanje, izvrši dopunu rudarskih planova i da sačini zapisnik o razlozima obustavljanja radova, u kojem treba da navede i opasnosti koje mogu da se pojave prilikom ponovnog otvaranja rudnika ili njegovog dijela, odnosno puštanja naftnog i gasnog polja u ponovnu proizvodnju.

Za vrijeme privremene obustave radova rudarski objekti moraju da se održavaju u takvom stanju da se, nakon privremene obustave radova, na njima može nastaviti bezbjedna eksploatacija.

Kratkotrajni zastoj, neophodan za popravku opreme ili održavanje rudarskih objekata, ne smatra se privremenom obustavom radova na eksploataciji mineralnih sirovina.

U slučaju trajne obustave radova, koncesionar je dužan da preduzme sve mjere zaštite rudarskog objekta i zemljišta na kome se izvode radovi i mjere zaštite i sanacije životne sredine radi obezbjeđenja života i zdravlja ljudi i imovine, u skladu sa dopunskim rudarskim projektom trajne obustave radova.

Rudarske planove i skice, mjerne knjige i ostalu dokumentaciju o stanju rudarskih radova u periodu trajne obustave rada koncesionar je dužan da preda na čuvanje Ministarstvu.

Koncesionar je dužan da, u toku i po završetku izvođenja radova na eksploataciji mineralnih sirovina, privede zemljište na eksploatacionom polju prvobitnoj ili drugoj namjeni, u skladu sa odobrenim projektom rekultivacije zemljišta, odnosno da preduzme mjere zaštite zemljišta na kome su se izvodili radovi i mjere zaštite i sanacije životne sredine i voda radi obezbjeđenja života i zdravlja ljudi i imovine.

Pregled izvršenih radova vrši Inspektorat.

18. KO MOŽE ODOBRITI EKSPLOATACIJU BEZ UGOVORA O KONCESIJI?

Vlada Republike Srpske može da odobri eksploataciju kamena u količini do 10.000 m3

za izgradnju ili rekonstrukciju vjerskih objekata i kulturno-istorijskih spomenika bez ugovora o koncesiji pri čemu je obavezno utvrditi i geodetski snimiti stanje prije početka i nakon završetka radova i dostaviti nadležnom ministarstvu izvještaj o izvršenoj eksploataciji i utrošku kamena.

Vlasnici, odnosno korisnici zemljišta mogu na zemljištu čiji su vlasnici, odnosno korisnici da vrše eksploataciju sirovina za dobijanje građevinskog materijala za sopstvene potrebe u količini do 100 m3, za jednokratno korišćenje, uz odobrenje i kontrolu nadležnog organa jedinice lokalne samouprave na čijem se prostoru zemljište nalazi.

7

19. VRSTE RUDARSKIH PROJEKATA?20. ZA KOJE RUDARSKE RADOVE SE IZRAĐUJE GLAVNI RUDARSKI PROJEKAT?21. ZA KOJE RUDARSKE RADOVE SE IZGRAĐUJE DOPUNSKI RUDARSKI PROJEKAT?22. ZA KOJE RUDARSKE RADOVE SE IZGRAĐUJE UPROŠTENI RUDARSKI PROJEKAT?

Rudarski projekti su projekti na osnovu kojih se izvode rudarski radovi su: glavni, dopunski, uprošćeni rudarski projekat i projekat za izvođenje rudarskih radova izvan eksploatacionog polja.

Glavni rudarski projekat izrađuju se na osnovu rezultata istražnih radova, analiza, elaborata i drugih dokumenata kojim se razrađuju i analiziraju: tehnički, tehnološki i ekonomski uslovi izvođenja radova, uslovi zaštite od požara, uslovi zaštite životne sredine, uslovi zaštite voda i zaštite na radu, rekultivacija zemljišta i drugi uslovi od uticaja na ocjenu tehničko-tehnološke i ekonomske opravdanosti eksploatacije i izvođenja rudarskih radova.

Glavni rudarski projekti izrađuju se za:a) izgradnju novih podzemnih i površinskih rudarskih objekata radi eksploatacije

ležišta mineralnih sirovina i b) otvaranje novih rudnih ležišta u postojećim rudnicima i naftnim i gasnim poljima.Glavni rudarski projekat izrađuje se na osnovu bilansnih rezervi mineralnih sirovina A

(dokazane), B (vjerovatne) i C1 (izmjerene) kategorije, sadržanih na prostoru zahvaćenom projektom, tako da udio bilansnih rezervi kategorije A i B mora da bude najmanje 60%.

Dopunski rudarski projekat izrađuje se za izvođenje sljedećih rudarskih radova:a) za izgradnju rudarskih objekata i postrojenja u postojećim rudnicima na otvaranju

i eksploataciji novih horizonata, etaža, revira, otkopnih polja ili dijelova sloja i rudnih tijela, dijelova tečnih i gasovitih ležišta,

b) za izradu novih rudarskih izvoznih i vjetrenih okana, sistema ventilacije i izradu istražnih okana i jamskih prostorija,

v) za izgradnju jamskih magacina eksploziva i novu ili bitnu izmjenu postojeće otkopne metode,

g) za izgradnju i veću rekonstrukciju rudarskih objekata direktno vezanih za eksploataciju ili preradu minerlnih sirovina,

d) za trajnu obustavu radova, saniranje većih klizišta i druge veće sanacije,đ) za tehnologije i postrojenja i dodatna rješenja u okviru bezbjednosti u rudniku i

kolektivne zaštite ie) za djelimičnu ili potpunu eksploataciju zaštitnih stubova i tehničku rekultivaciju.Dopunski rudarski projekat mora biti izrađen u skladu sa odobrenim glavnim

rudarskim projektom.Uprošćeni rudarski projekat izrađuje se za radove manjeg obima, jednostavnije i

tipske objekte, postrojenja i uređaje, kao i za manja i nužna odstupanja od glavnog, odnosno dopunskog rudarskog projekta, a koji nemaju uticaj na osnovna projektna rješenja, kao i za izvođenje rudarskih istražnih radova, koji se izvode na osnovu projekta geoloških istraživanja.

23. PROJEKAT ZA IZVOĐENJE RADOVA IZVAN EKSPLOATACIONOG POLJA?Rudarski radovi na objektima koji se nalaze izvan eksploatacionog polja, a u funkciji

su dodijeljene koncesije, izvode se po projektu za izvođenje rudarskih radova izvan eksploatacionog polja.

8

Projekti iz stava 1. ovog člana mogu se izrađivati za pripremu, obogaćivanje i oplemenjivanje mineralnih sirovina, vodosabirnike, glavne i pomoćne magacine eksploziva, jalovišta i za objekte, postrojenja i uređaje koji čine cjelinu sa električnom mrežom rudnika.

24. KO MOŽE DA IZRAĐUJE RUDARSKE PROJEKTE I POD KOJIM USLOVIMA?

Rudarske projekte iz ovog zakona može da izrađuje privredno društvo:a) koje je upisano u registar poslovnih subjekata kod nadležnog registarskog suda za

obavljanje te djelatnosti,b) koje ima u radnom odnosu na neodređeno radno vrijeme sa punim radnim

vremenom najmanje dva diplomirana inženjera rudarstva sa položenim stručnim ispitom i tri godine radnog iskustva i

v) koje ispunjava uslove u pogledu tehničke opremljenosti i zaštite na radu.Izuzetno, izradu rudarskih projekata može vršiti i strano privredno društvo pod

uslovima da je u Republici Srpskoj upisano u sudski registar za obavljanje te djelatnosti i koje ima u radnom odnosu sa punim radnim vremenom na neodređeno vrijeme, najmanje dva zaposlena diplomirana inženjera rudarstva sa položenim stručnim ispitom, od kojih jedan ima licencu za projektovanje.

Za mašinski, građevinski, elektrotehnički, geodetski i drugi dio rudarskog projekta, privredno društvo iz stava 1. i 2. ovog člana obavezno je da angažuje i diplomirane inženjere tih struka, koji imaju položen stručni ispit i najmanje tri godine radnog iskustva u struci.

Privredno društo iz stava 1. i 2. ovog člana za izradu rudarskih projekata za objekte na površini (garderobe sa kupatilom, stanice za spasavanje, dispečerske centre, regulacije vodotoka, sonovode, industrijske kolosijeke, žičare, puteve, radionice, skladišta, rezervoare, glavne trafo-stanice, dalekovode i sistem veza) i za izradu projekata rekultivacije može da angažuje drugo privredno društvo ili lica koja ispunjavaju uslove za izradu projektne dokumentacije u skladu sa drugim propisima.

25. KO MOŽE DA VRŠI REVIZIJU RUDARSKIH PROJEKATA I POD KOJIM USLOVIMA?

Rudarski projekti podliježu reviziji. Revizija iz stava 1. ovog člana obuhvata kontrolu u pogledu tehničkih i tehnoloških

rješenja, primjene mjera i normativa zaštite na radu, zaštite životne sredine, sigurnosti objekata i ljudi, podzemnih, površinskih i susjednih objekata, kao i kontrolu u pogledu primjene savremenih dostignuća i metoda rudarske nauke i tehnike i usklađenosti sa tehničkim propisima, normativima i standardima.

Reviziju projekata iz stava 1. ovog člana može da vrši privredno društvo koje ispunjava uslove za izradu rudarskih projekata propisane članom 31. ovog zakona (pitanje 24).

Ispunjenost uslova iz stava 3. ovog člana provjerava Inspektorat u postupku redovnog inspekcijskog nadzora.

Privredno društvo iz stava 3. ovog člana dužno je, najkasnije osam dana prije početka obavljanja djelatnosti, o tome obavijestiti Ministarstvo i Inspektorat.

9

26. KO ODOBRAVA IZVOĐENJE RUDARSKIH RADOVA PO PROJEKTU?

Koncesionar može da počne sa izvođenjem rudarskih radova po glavnom, dopunskom projektu i po projektu za objekte izgrađene izvan eksploatacionog polja nakon dobijanja rješenja za izvođenje radova (u daljem tekstu: rješenje za građenje).

Rješenje iz stava 1. ovog člana donosi ministar, na osnovu podnesenog zahtjeva koncesionara.

27. ŠTA SE SMATRA RUDARSKIM RADOVIMA?

Rudarskim radovima smatraju se:a) izrada bušotina, etaža i izrada svih horizontalnih, kosih i vertikalnih jamskih

prostorija,b) izrada, izgradnja i rekonstrukcija rudarskih objekata u zemlji i na njenoj površini, v) radovi na otvaranju i razradi ležišta mineralnih sirovina,g) vađenje mineralnih sirovina,d) radovi na pripremi, obogaćivanju i oplemenjivanju mineralnih sirovina, đ) radovi na odlaganju jalovine i deponovanju korisnih mineralnih sirovina,e) radovi koji se izvode na osnovu odobrenih rudarskih projekata,ž) radovi koji se obavljaju u cilju istraživanja mineralnih sirovina, z) rudarska geodetska mjerenja,i) radni postupci pri montaži, tehničkoj zaštiti, održavanju, popravkama, prepravkama

i tehničkoj kontroli rudarskih objekata i j) radovi koji se izvode radi zaštite na radu, zaštite životne sredine i racionalnog

korišćenja mineralnih sirovina.

28. KOGA KONCESIONAR OBAVJEŠTAVA O POČETKU IZVOĐENJA RADOVA?

Koncesionar je dužan da o početku izvođenja rudarskih radova obavijesti Ministarstvo, Inspektorat i nadležni organ jedinice lokalne samouprave na čijoj teritoriji će izvoditi radove, najkasnije osam dana prije početka izvođenja radova, a za radove kojima se utiče na režim voda ili narušava životna sredina dužan je da obavijesti i nadležna ministarstva.

Koncesionar koji vrši eksploataciju prirodnog gasa i podzemnih voda dužan je da, u roku iz stava 1. ovog člana, obavijesti Ministarstvo, Inspektorat i nadležni organ jedinice lokalne samouprave o početku radova na svakoj bušotini.

29. ŠTA KONCESIONAR MORA POSJEDOVATI TOKOM IZGRADNJE RUDARSKIH OBJEKATA?

Koncesionar tokom izgradnje rudarskih objekata mora posjedovati:a) rješenje o upisu u sudski registar,b) odobrene rudarske projekte,v) ugovor o koncesiji,g) akt o imenovanju lica odgovornih za tehničko rukovođenje,d) akt o imenovanju nadzornog organa,

10

đ) rješenje za građenje rudarskih objekata po glavnom, odnosno dopunskim rudarskim projektima i po projektu za objekte izgrađene izvan eksploatacionog polja,

e) rješenje za izvođenje radova po uprošćenom rudarskom projektu,ž) građevinski dnevnik,z) dokaz o kvalitetu izvedenih radova i upotrebljivosti ugrađenih proizvoda i opreme,i) dokumentaciju iz člana 54. ili, ako se vrši eksploatacija nafte i zemnog gasa, dokumentaciju iz člana 55. ovog zakona, ij) drugu dokumentaciju, dozvole i saglasnosti za koje su posebnim propisima

utvrđene da ih koncesionar, nakon početka izgradnje, mora imati na gradilištu rudarskih objekata.

Dokumentaciju iz ovog člana nakon završetka građenja rudarskih objekata koncesionar trajno čuva.

30. UPOTREBNA DOZVOLA ZA RUDARSKE OBJEKTE I KO JE IZDAJE?

Rudarski objekti mogu se početi koristiti, odnosno staviti u pogon, otpočeti sa komercijalnim radom nakon što ministar donese rješenje za upotrebu (u daljem tekstu: upotrebna dozvola).

Upotrebna dozvola iz stava 1. ovog člana donosi se nakon što se tehničkim pregledom utvrdi da su rudarski objekti i postrojenja izgrađeni u skladu sa odobrenim glavnim, dopunskim i projektom za izvođenje rudarskih radova izvan eksploatacionog polja.

31. KO PODNOSI ZAHTJEV ZA IZDAVANJE UPOTREBNE DOZVOLE I ŠTA SE PRILAZE UZ ZAHTJEV?

Koncesionar podnosi zahtjev za izdavanje upotrebne dozvole.Uz zahtjev prilaže se:a) rješenje za građenje po glavnom, dopunskom rudarskom projektu i projektu za

objekte izgrađene izvan eksploatacionog polja, b) podaci o učesnicima u izgradnji rudarskih objekata,v) pisana izjava izvođača o izvedenim radovima i uslovima korišćenja i održavanja

rudarskih objekata,g) dokazi o kvalitetu izvedenih radova i upotrebljivosti ugrađenih proizvoda i opreme,d) izvještaj nadzornog organa o izgradnji rudarskih objekata iđ) dokumentacija o izvršenim periodičnim pregledima za rudarske objekte. (3) Ako je za izdavanje upotrebne dozvole posebnim zakonima propisana obaveza

prethodnog pribavljanja saglasnosti ili dozvola drugih organa, uz zahtjev iz stava 1. ovog člana, podnosi se i ta saglasnost, odnosno dozvola.

32. KOJI JE NAJDUŽI ROK ZA PROBNI RAD RUDARSKOG OBJEKTA?

Rudarski objekti izgrađeni na osnovu odobrenog glavnog, dopunskog rudarskog projekta i projekta za objekte izgrađene izvan eksploatacionog polja, mogu da se puste u probni rad najduže šest mjeseci, poslije izvršenog tehničkog pregleda stručne komisije koju

11

je obrazovao koncesionar, sa zadatkom da utvrdi da li su izvedeni radovi u skladu sa rješenjima datim u rudarskim projektima.

Stručna komisija iz stava 3. ovog člana obavezna je pratiti rezultate probnog rada i voditi zapisnik o tome.

Prije puštanja objekta u probni rad, koncesionar je dužan da obavijesti Ministarstvo i Inspektorat o početku probnog rada.

Po završetku probnog rada, koncesionar je dužan da podnese zahtjev za tehnički pregled objekta.

33. RUDARSKA GEODETSKA MJERENJA I RUDARSKI PLANOVI?

Koncesionar je dužan da organizuje obavljanje poslova rudarskih geodetskih mjerenja ili da angažuje privredno društvo koje ispunjava uslove za obavljanje rudarskih geodetskih mjerenja, i da na osnovu izvršenih mjerenja izrađuje planove, odnosno karte iz kojih se može utvrditi stanje rudarskih radova, njihov međusobni položaj i položaj rudarskih radova u odnosu na stare rudarske radove, na objekte i vode na površini i na životnu sredinu.

U okviru poslova rudarskih mjerenja koncesionar je dužan da izrađuje odgovarajuću grafičku dokumentaciju koja sadrži podatke o promjenama na površini terena i o stanju rudarskih objekata u eksploatacionom polju.

Koncesionar koji samostalno organizuje službu mjerenja obavezno ima u radnom odnosu na neodređeno vrijeme sa punim radnim vremenom lice koje ima završen rudarski ili geodetski fakultet, tri godine radnog iskustva i položen stručni ispit.

Poslove rudarskih geodetskih mjerenja iz stava 1. ovog člana može da obavlja privredno društvo koje je upisano u registar poslovnih subjekata kod nadležnog registarskog suda za obavljanje te djelatnosti, koje ima u radnom odnosu na neodređeno radno vrijeme sa punim radnim vremenom najmanje jednog diplomiranog inženjera rudarstva ili diplomiranog inženjera geodezije, koji ima tri godine radnog iskustva i položen stručni ispit.

Ispunjenost uslova iz stava 4. ovog člana provjerava Inspektorat u postupku redovnog inspekcijskog nadzora.

Privredno društvo, odnosno drugo pravno lice iz stava 4. ovog člana dužno je da, najkasnije osam dana prije početka obavljanja djelatnosti, o tome obavijesti Ministarstvo i Inspektorat.

34. KOJE RUDARSKE PLANOVE JE KONCESIONAR DUŽAN DA OBEZBIJEDI ZA VRIJEME IZVOĐENJA RUDARSKIH RADOVA?

Koncesionar je dužan da za vrijeme izvođenja rudarskih radova obezbijedi:a) situacioni plan – kartu eksploatacionog polja,b) geološku kartu eksploatacionog polja i njegove okoline sa karakterističnim

geološkim profilima,v) plan sa ucrtanom površinskom situacijom i podzemnim prostorima, odnosno

površinskim otkopima,g) planove pojedinih jama, odnosno jamskih i površinskih otkopa,d) otkopne i etažne planove svih jamskih i površinskih rudarskih radova,

12

đ) planove energetske mreže (električne mreže, komprimiranog vazduha i drugo), vodovodne mreže, kao i jamskih postrojenja, sa osnovnim tehničkim podacima,

e) planove provjetravanja jama iž) hidrogeološke i tektonske planove za rudarske objekte sa velikim pritokom vode i

složenom tektonikom.Planovi iz stava 1. t. g), d) i e) ovog člana ažuriraju se svakog mjeseca prema

napredovanju rudarskih radova, a planovi iz t. v), đ) i ž) ovog člana samo kada nastanu promjene.

Planovi se ažuriraju i u kraćim rokovima kad se radovi izvode u blizini starih radova ili napuštenih dijelova jama, na području jamske vatre i akumulacije voda.

U nove rudarske planove moraju se prenijeti svi detalji iz starih rudarskih planova, kao što su: stari jamski otvori, stari radovi i rasjedi, visinske kote i drugi detalji.

Na zahtjev Ministarstva, koncesionar je dužan da, najkasnije u roku od 15 dana od prijema ovog zahtjeva, dostavi kopije planova iz stava 1. t. v), g), d), đ), e) i ž) ovog člana.

35. KOJE RUDARSKE PLANOVE JE KONCESIONAR DUŽAN DA OBEZBIJEDI PRILIKOM EKSPLOATACIJE PODZEMNIH MINERALNIH VODA, NAFTE I GASA?

Koncesionar koji vrši eksploataciju podzemnih mineralnih voda, nafte i zemnih gasova u toku izvođenja radova mora da obezbijedi:

a) situacioni plan eksploatacionog polja u kojem su naznačene sve istražne i eksploatacione bušotine i ostali uređaji,

b) geološku kartu eksploatacionog polja i njegove okoline, sa karakterističnim geološkim profilima,

v) šemu eksploatacionog objekta na naftno-gasnom polju,g) strukturnu kartu na kojoj su naznačene granice rubne vode id) podatke i izvještaje o bušenju, elektrokarotažnim mjerenjima, zacjevljenju,

perforaciji, osvajanju i mjerenju dinamičkog i statičkog pritiska, gasnom faktoru i svim ostalim fizičko-hemijskim analizama kolektora i fluida.

36. DUŽNOSTI KONCESIONARA PO PITANJU OBAVLJANJA POSLOVA RUDARSKIH MJERENJA I PLANOVA?

O svim izvršenim rudarskim geodetskim mjerenjima koncesionar je dužan da vodi rudarske geodetske mjerne knjige.

Rudarske geodetske mjerne knjige moraju biti ovjerene na način utvrđen propisima o ovjeravanju poslovnih knjiga.

Ministar donosi pravilnik kojim se propisuje način vršenja rudarskih geodetskih mjerenja, vođenje rudarskih geodetskih mjernih knjiga i izrada rudarskih planova i karata.

37. ŠTA JE KONCESIONAR DUŽAN DA OBEZBIJEDI ZBOG OČUVANJA BEZBJEDNOSTI I ZDRAVLJA LJUDI?

Radi očuvanja bezbjednosti i zdravlja radnika, koncesionar je dužan da obezbijedi:

13

a) da su radna mjesta planirana, opremljena, stavljena u funkciju, korišćena i održavana na takav način da radnici mogu izvršavati posao koji im je dodijeljen bez ugrožavanja sopstvene bezbjednosti i zdravlja i bezbjednosti i zdravlja drugih radnika,

b) da se rad na radnim mjestima, kada su radnici prisutni, odvija pod nadzorom odgovorne osobe,

v) da se rad koji uključuje posebne opasnosti odvija na način i u skladu sa datim uputstvima i povjeren je isključivo stručnim licima,

g) da su sva bezbjednosna uputstva razumljiva za sve radnike na koje se odnose,d) svim radnicima lična zaštitna sredstva i opremu i odgovarajuća sredstva prve

pomoći,đ) obuku radnika za samostalan i bezbjedan rad i rukovanje sredstvima rada,e) organizovanje poslova zaštite na radu,ž) organizovanje poslova protivpožarne zaštite, zdravstvene zaštite i službe

spasavanja i njihovo snabdijevanje odgovarajućom opremom iz) periodične preglede i ispitivanja sredstava za rad, uređaja i opreme i sredstava

lične zaštite, kao i preventivne i periodične preglede ispitivanja uslova radne sredine, odnosno fizičkih, hemijskih i bioloških štetnosti (osim jonizirajućih zračenja) mikroklime, elektroinstalacija i gromobranskih instalacija u rudarskim objektima.

Koncesionar je dužan da donese akta kojima se uređuje zaštita zdravlja i zaštita na radu radnika.

38. KO DONOSI AKT O PROCIJENI RIZIKA RADNIH MJESTA I ŠTA SE SA NJIM SAGLEDAVA?

Koncesionar je obavezan donijeti akt o procjeni rizika za sva radna mjesta.Aktom o procjeni rizika sagledava se: organizacija rada, radni procesi, zahtjevi rada,

sredstva za rad, sirovine i materijali koji se koriste u tehnološkom i radnom procesu, sredstva i oprema za ličnu zaštitu, kao i drugi elementi koji mogu da izazovu rizik od povrede na radu, profesionalnog oboljenja ili bolesti u vezi sa radom na radnom mjestu, kao i način i mjere za njihovo otklanjanje.

Akt o procjeni rizika donosi se prije nego što se počne sa radom i mijenja se u slučaju nove opasnosti i promjene nivoa rizika u procesu rada.

Ministar donosi pravilnik kojim se propisuje sadržaj akta o procjeni rizika.

39. KNJIGA RUDARSKOG NADZORA?

Koncesionar je dužan da obezbijedi:a) tehničko rukovođenje odgovarajućih struka i stalni nadzor nad svim rudarskim

radovima i objektima, u svim smjenama, gdje je proces proizvodnje organizovan u više smjena i

b) stalni nadzor nad provjetravanjem u jamama ugroženim metanom ili eksplozivnom prašinom.

Koncesionar je dužan da vodi knjigu rudarskog nadzora, u koju se unose i nalog rudarskog inspektora, izdat na licu mjesta pri vršenju nadzora u rudniku, u slučaju neposredne opasnosti po život i zdravlje ljudi ili veće materijalne štete.

14

U knjigu rudarskog nadzora unose se i naređenja lica ovlašćenih aktom koncesionara, a koja se odnose na mjere zaštite na radu i koja su izdata na licu mjesta pri pregledu radova.

Knjiga rudarskog nadzora vodi se posebno za svaku jamu, površinski kop, objekte pripreme mineralnih sirovina i za svaku bušotinu pri eksploataciji podzemnih voda, nafte i zemnog gasa.

Knjiga rudarskog nadzora vodi se u pisanoj formi.

40. POD KOJIM USLOVIMA KONCESIONAR MOŽE DATI NA UPOTREBU SREDSTVA ZA RAD, OPASNE MATERIJE, SREDSTVA I OPREMU ZA LIČNU ZAŠTITU?

Koncesionar može osposobljenom radniku dati na upotrebu sredstva za rad, opasne materije, odnosno sredstva i opremu za ličnu zaštitu na radu samo:

a) ako raspolaže propisanom dokumentacijom za njihovu upotrebu i održavanje, pakovanje, transport, korišćenje i skladištenje u kojoj je proizvođač, odnosno isporučilac naveo sve bezbjednosno-tehničke podatke važne za otklanjanje rizika na radu i

b) ako je obezbijedio sve mjere za zaštitu radnika koje su određene tom dokumentacijom, tehničkim propisima i standardima.

Koncesionar je dužan da obezbijedi prevod dokumentacije iz. tačaka a) i b) ovog člana na jednom od jezika u službenoj upotrebi u Republici.

41. KO DONOSI AKT O LIČNIM ZAŠTITNIM SREDSTVIMA ZA RADNA MJESTA?

Koncesionar je obavezan donijeti akt o ličnim zaštitnim sredstvima za svako radno mjesto.

Koncesionar je obavezan radnicima obezbijediti i staviti na raspolaganje potrebna lična zaštitna sredstva u skladu sa aktom iz stava 1. ovog člana i obezbijediti opremu za prvu pomoć na svim mjestima gdje to zahtijevaju radni uslovi i ona kao takva treba da budu označena odgovarajućim znakovima i da su lako dostupna.

42. MINIRANJE U RUDARSTVU?

Minerski radovi moraju se tehnološki, tehnički i organizaciono izvoditi tako da se obezbedi zaštita ljudi, prirodnih i izgrađenih objekata, opreme, ekološke sredine i dr., od svih oblika dejstva eksplozije a naročito od:

1) seizmičkog (potresnog) dejstva;

2) rasprskavajućih, odnosno odbacujućih komada miniranog materijala;

3) delovanja vazdušnog udarnog talasa (pritiska);

4) otrovnog i zagušljivog dejstva gasovitih produkata eksplozije;

5) toplotnog dejstva.

Minske bušotine moraju se pravilno rasporediti, dimenzionirati i usmeriti i izbušiti. Minske bušotine smeju se puniti onolikom količinom eksploziva kojom se, prema utvrđenim normativima za specifičnu potrošnju eksploziva i fizičko-mehaničkim svojstvima stena, može pouzdano ostvariti očekivani učinak miniranja.

15

Za svaki način miniranja mora se unapred odrediti postupak miniranja i utvrditi:

1) vrsta eksplozivnih sredstava, pribor i alat za miniranje;

2) vrsta sredstava za iniciranje i paljenje mina;

3) potreban broj minskih bušotina, njihov prečnik, nagib, raspored i dubina;

4) potrebna količina eksploziva za svaku pojedinu minsku bušotinu (minu);

5) način začepljivanja minskih bušotina;

6) način iniciranja i redosled paljenja mina (usaglasiti redosled miniranja sa redosledom rušenja);

7) zaštitne i preventivne mere pri izvođenju minerskih radova;

8) eventualne izmene i odstupanja u načinu miniranja kad se naiđe na poremećene zone, odnosno usled bitne promene u fizičko-mehaničkim, petrografskim, geološkim, tektonskim i hidrogeološkim svojstvima sredine u kojoj se obavlja miniranje.

Prilikom pripreme udarne patrone i punjenja minskih bušotina eksplozivom mora se vizuelno kontrolisati kvalitet, odnosno ispravnost eksplozivnih sredstava. Eksplozivna sredstva koja nisu ispravna ne smeju se upotrebiti za miniranje. Vizuelna kontrola ispravnosti eksplozivnih sredstava obavlja se prema uputstvu proizvođača.

Prilikom kontrolnog merenja (provere) otpora električnih detonatora mora se obezbediti posebno mesto, odnosno prostor koji mora biti uređen tako da eventualna detonacija kontrolisanog električnog detonatora ne može izazvati opasnost za ljude i materijalna dobra. Ostali detonatori se moraju nalaziti iza pregrade preko koje se ne može preneti detonacija sa ispitivanog detonatora.

Minerski radovi se ne smeju izvoditi u sredini u kojoj bi miniranje moglo izazvati požar ili eksploziju. Ako se miniranje obavlja sa više eksplozivnih punjenja (mina), međusobni razmak mina i usporenje detonacije susednih mina moraju biti toliki da aktiviranje jednog punjenja ne izazove otkazivanje ili aktiviranje (detonaciju) ostalih susednih punjenja.

U područjima u kojima postoji opasnost od odronjavanja i/ili klizanja terena, na raspuknutim mestima i mestima na kojima bi nakon prve detonacije mina moglo doći do ogoljenja ili presecanja još nedetoniranih susednih eksplozivnih punjenja ne sme se minirati sa vremenskim paljenjem eksplozivnih punjenja. Minske bušotine, po pravilu, moraju biti raspoređene i usmerene tako da se eksplozivna punjenja ne mogu spajati ili dodirivati. Pre početka punjenja bušotine eksplozivom mora se pažljivo proveriti da li je prečnik patrone eksploziva manji od prečnika bušotine, tako da patrona može nesmetano proći do dna bušotine. Minske bušotine pune se eksplozivom neposredno, pred izvođenje miniranja (paljenja mina).

Ako se prilikom bušenja minskih bušotina primeti da iz njih izlaze gasovi pod pritiskom ili u opasnoj koncetraciji, obustavlja se dalji rad.

Pri podzemnim rudarskim radovima miniranje se sme obavljati samo na radilištima koja se provetravaju prolaznom vazdušnom strujom ili posebnim (separatnim) provetravanjem. Obaveštenje o miniranju

16

Svako paljenje mina, kao i početak i kraj izvođenja minerskih radova moraju se pravovremeno objaviti predviđenim postupkom i signalnim sredstvima utvrđenim u uputstvu o miniranju

43. POSLOVI ZAŠTITE NA RADU?

Koncesionar je dužan samostalno organizovati poslove zaštite na radu ili za te poslove angažovati drugo privredno društvo koje ispunjava uslove propisane ovim zakonom.

Koncesionar koji samostalno organizuje poslove zaštite na radu mora imati u radnom odnosu na neodređeno vrijeme sa punim radnim vremenom lice sa završenim rudarskim fakultetom, koje ima tri godine radnog iskustva i položen stručni ispit, i potreban broj lica sa visokom stručnom spremom odgovarajućih struka, koja imaju po tri godine radnog iskustva i položene stručne ispite.

Radnik koji rukovodi poslovima zaštite na radu obavezno je diplomirani inženjer rudarstva sa tri godine radnog iskustva i položenim stručnim ispitom.

Poslovi zaštite na radu su:a) praćenje i kontrola provođenja mjera zaštite,b) učestvovanje u pripremi akta o procjeni rizika,v) učestvovanje u opremanju i uređivanju radnog mjesta radi ostvarivanja

bezbjednih i zdravih uslova rada, g) praćenje zdravstvenog stanja radnika, kao i stanja u vezi sa povredama na radu,

profesionalnim oboljenjima i bolestima u vezi sa radom,d) kontrola i davanje savjeta nadležnim organima u koncesionaru u planiranju,

izboru, korišćenju i održavanju sredstava za rad, opasnih materija i sredstava i opreme za ličnu zaštitu na radu,

đ) davanje prijedloga za obezbjeđivanje i unapređivanje mjera zaštite,e) davanje stručnog mišljenja na glavni, dopunski, uprošćeni rudarski projekat i

projekat za izvođenje radova na objektima izvan eksploatacionog polja i na njihovu usklađenost sa standardima i propisanim mjerama zaštite,

ž) da zabrani rad na radnom mjestu ili upotrebu sredstava za rad i sredstava za opremu i ličnu zaštitu na radu u slučaju kada se utvrdi neposredna opasnost po život i zdravlje radnika,

z) da izrađuje, šestomjesečno, izvještaj o stanju zaštite na radu i zaštiti voda i životne sredine i da ga dostavi na razmatranje nadležnim organima koncesionara i Inspektoratu,

i) da vodi evidencije u oblasti zaštite i zdravlja na radu, kao i podatke o vrstama i količinama opasnih i štetnih materija koje se koriste u vršenju djelatnosti, odnosno da vodi evidenciju podataka o vrstama i količinama opasnih, štetnih i otpadnih materija koje se ispuštaju ili odlažu u životnu sredinu,

j) saradnja i koordinacija rada sa službom medicine rada o svim pitanjima u oblasti zaštite i zdravlja na radu i

k) vršenje i drugih poslova koja su joj data u nadležnost aktom koncesionara.

17

44. NAČIN NA KOJI SE KONCESIONAR MOŽE OSLOBODITI SLUŽBE SPASAVANJA?

Na obrazložen zahtjev koncesionara, ministar, po pribavljenom mišljenju Inspektorata, može da oslobodi privredno društvo obaveze organizovanja službe spasavanja.

Koncesionar može, ako priroda posla to dozvoljava, poslove protivpožarne zaštite i zdravstvene zaštite povjeriti ovlašćenom i osposobljenom privrednom društvu ili ustanovi, koji te poslove profesionalno obavljaju.

45. KOLIKO ČESTO KONCESIONAR PROVJERAVA POZNAVANJE PROPISA IZ OBLASTI ZAŠTITE NA RADU?

Koncesionar je dužan, najmanje jedanput godišnje, provjeravati teoretsko i praktično poznavanje propisa o tehničkim mjerama i o mjerama zaštite na radu, kao i poznavanje plana odbrane i akcije spasavanja u slučajevima iznenadnih udesa, kod nadzornog i tehničkog osoblja, palilaca mina, kao i visokokvalifikovanih i kvalifikovanih radnika čiji je rad neposredno vezan za rudarske radove.

Radnici koji ne pokažu zadovoljavajuće poznavanje propisa o tehničkim mjerama i o mjerama zaštite na radu, a naročito o provođenju plana odbrane i akcije spasavanja, ne mogu da obavljaju poslove dok se ponovnim provjeravanjem ne utvrdi da su ovladali tim poslovima.

Koncesionar je dužan da donese i provodi posebne programe za sticanje znanja iz oblasti zaštite na radu prema vrsti poslova i stručnosti radnika.

46. KO SE OBAVJEŠTSAVA U SLUČAJU POVREDE NA RADU?

Koncesionar je dužan da odmah obavijesti Ministarstvo, Inspektorat i organ uprave koji je nadležan za unutrašnje poslove o svakom smrtnom slučaju, grupnoj povredi, težoj povredi na radu i udesu.

47. DUŽNOST RADNIKA PRI POJAVI OPASNOSTI PRILIKOM IZVOĐENJA RUDARSKIH RADOVA?

Svaki radnik zaposlen kod koncesionara dužan je da neodložno, najkraćim putem, obavijesti neposrednog rukovodioca o svakoj pojavi opasnosti pri izvođenju rudarskih radova, a naročito o pojavi eksplozivnih, zapaljivih, zagušljivih i otrovnih gasova, o provali vode, pojavi vatre, upale i eksplozije gasa, pare i prašine, gorskom udaru ili drugim pojavama koje mogu da ugroze bezbjednost ljudi i imovine.

Neposredni rukovodilac dužan je da u slučaju iz stava 1. ovog člana preduzme sve neophodne mjere za sprečavanje nastupanja težih posljedica po bezbjednost zaposlenih i imovine.

O pojavama iz stava 1. ovog člana koncesionar vodi evidenciju koja naročito sadrži podatke o: vrsti pojave, vremenu njenog trajanja, uzroku nastanka i šteti koja je uslijedila nastankom pojave, kao i podatke o utvrđenoj odgovornosti, te neodložno, najkraćim putem, o tome izvještava Inspektorat i Ministarstvo.

18

48. KO VRŠI UPRAVNI, A KO INSPAKCIJSKI NADZOR NAD PRIMJENOM ZAKONA U RUDARSTVU?

Upravni nadzor nad primjenom odredaba ovog zakona i propisa donesenih na osnovu njega vrši Ministarstvo.

Inspekcijski nadzor nad primjenom odredaba ovog zakona i propisa donesenih na osnovu njega vrši Inspektorat putem nadležne Tehničke inspekcije.

49. KOJA SU OVLAŠĆENJA INSPEKTORA PRI VRŠENJU INSPEKCIJSKOG NADZORA?

Nadležni inspektor u vršenju inspekcijskog nadzora, pored ovlašćenja utvrđenih ovim zakonom i ovlašćenja utvrđenih zakonom kojim je propisan rad Inspektorata, ima i ovlašćenja nadzora nad primjenom propisa iz oblasti zaštite na radu u rudarstvu.

U vršenju inspekcijskog nadzora nadležni inspektor je ovlašćen i da naloži:a) da se obustavi dalje obavljanje djelatnosti, ako u ostavljenom roku nisu otklonjene

utvrđene nepravilnosti i nedostaci,b) da se obustavi dalje izvođenje radova na eksploataciji, ako se radovi vrše bez

ugovora o koncesiji ili se ne vrše u skladu sa tehničkom dokumentacijom na osnovu koje je pribavljeno rješenje za građenje,

v) da se obustavi dalje izvođenje radova ako utvrdi nedostatke koji predstavljaju neposrednu opasnost po život i zdravlje ljudi ili imovinu,

g) preduzimanje mjera bezbjednosti u slučaju kada procijeni da postoji opasnost po život i zdravlje ljudi ili imovinu i

d) da se izvrši vanredni pregled i ispitivanje tehničke ispravnosti sredstava za rad, uređaja i opreme i sredstava lične zaštite, kao i pregled i ispitivanje uslova radne sredine, odnosno fizičkih, hemijskih i bioloških štetnosti (osim jonizirajućih zračenja) mikroklime, elektroinstalacija i gromobranskih instalacija u rudarskim objektima, u slučaju kada privredno društvo nije podnijelo takav zahtjev, a nakon pretrpljene havarije ili upale, eksplozije smjese gasa, pare i prašine, većih popravki i prepravki na rudarskom objektu.

Inspekcija nadležna za poslove rudarstva dužna je da izvrši inspekcijski pregled rudarskih radova i objekata najmanje jedanput godišnje, a rudarskih objekata ugroženih metanom i opasnom ugljenom prašinom najmanje jedanput u šest mjeseci.

Zapisnik o izvršenom inspekcijskom pregledu iz stav 1. ovog člana nadležna inspekcija dostavlja Ministarstvu u roku od sedam dana od dana izvršenog pregleda.

50. PRIPREMA ZA MINIRANJE I MJERE SIGURNOSTI NA POVRŠINSKOM KOPU?

Eksplozivi i sredstva za iniciranje eksploziva dopremaju se u područje u kome se izvode minerski radovi neposredno pred punjenje minskih bušotina ekplozivom.

Udarne patrone smiju se pripremati samo neposredno pred upotrebu.Kapice sa krajevima provodnika električnih detonatora skidaju se neposredno prije

spajanja pojedinih eksplozivnih punjenja u mreži za električno paljenje mina.Za miniranje je dozvoljeno pripremiti samo onoliko udarnih patrona koliko je

potrebno za jedno miniranje.

19

Udubljenje u patroni eksploziva za smještaj inicijalnog sredstva dozvoljeno je izrađivati samo šiljkom izrađenim od materijala koji ne stvara varnice (bakarni ili drveni šiljci).

Pri paljenju mina pomoću sporogorećeg štapina kraj štapina koji se stavlja u detonatorsku kapislu odsiječe se normalno na osu štapina oštrim nožem i zatim se u detonatorsku kapšislu pričvrsti pomoću minerskih klješta.

Pri opremanju udarnih patrona i uopšte kada se radi sa eksplozivom ne smiju se upotrebljavati svjetiljke sa otvorenim plamenom niti se smije pušiti.

Pri punjenju minskih bušotina eksplozivom moraju se iz ugrožene zone ukloniti ili na siguran način zaštititi mašine, alat, kablovi i druga oprema.

Na mokrim radilištima mine se smiju samo inicirati električnim detonatorima otpornim prema vodi i čiji provodnici imaju izolaciju protiv djelovanja vlage ili pomoću vodootpornog sporogorećeg štapina.

Udarne patrone moraju se pažljivo umetati u minske bušotine pri čemu se mora voditi računa da se električni detonator ili detonatorska kapisla ne izvuku iz patrone.

Udarne patrone mase veće od 1 kg ne smiju se spuštati u bušotinu držanjem za provodnike električnih detonatora ili za sporogoreći štapin.

Pri ručnom punjenju minskih bušotina patrone eksploziva se moraju oprezno i pojedinačno umetati do dna minskih bušotina, odnosno do prethodno umetnutih patrona.

Pri mehaničkom punjenju minskih bušotina patroniranim ili nepatroniranim eksplozivom i pri začepljenju minskih bušotina materijalom za začepljivanje smije se upotrijebiti samo ispitani pribor.

Svaka bušotina napunjena eksplozivnim materijalom mora se začepiti ako uputstvom proizvođača te vrste eksploziva nije određeno drugačije. Kao materijal za začepljivanje dozvoljeno je upotrebljavati negorivi, sipki ili plastični materijal koji ne varniči.

Neposredno začepljivanje minskih bušotina vodom koristi se samo pri miniranju vodootpornim eksplozivima pakovanim u vodootpornu oblogu ili vodootporne plastične vrećice.

Dužina čepa određuje se zavisno od prečnika minske bušotine, linije otpora prema kojoj se ruši i od fizičko – mehaničkih osobina stijena ili mineralne sirovine.

51. BUŠENJE MINSKIH BUŠOTINA NA POVRŠINSKIM KOPOVIMA?

Za minerske radove na površinskim kopovima koriste se minske bušotine. Minske bušotine mogu biti vertikalne, kose (paralelne nagibu etaže) i horizontalne, sa bušaćim čekićima ili bušaćim garniturama.

Bušaće garniture u procesu bušenja minskih bušotina moraju biti postavljene na očišćenu površinu u horizontalan i stabilan položaj. Ako prema tehničkim karakteristikama bušaće garniture mogu raditi pod nagibom, one se moraju staviti u stabilan položaj.

Ako je nagib terena veći od nagiba koji obezbjeđuje stabilnost bušaće garniture, potrebna stabilnost mora se osigurati na odgovarajući način.

Ako je prilikom bušenja prvog reda minskih bušotina bušaća garnitura postavljena normalno na ivicu etaže, uređaj za transport mora se postaviti u takav položaj da se garnitura u slučaju samouključenja kreće od ivice etaže.

Ako bušaća garnitura ne radi mora se skloniti na sigurno mjesto koje nije podložno klizanju i koje nije ugroženo od obrušavanja stijena.

20

Bušaća garnitura sa sistemima sa komprimiranim vazduhom za čišćenje bušotina mora imati uređaj za skupljanje prašine.

Bušaći pribor (bušaće šipke, spojke i dr.) mora biti složen na odgovarajuća postolja koja onemogućavaju direktan kontakt sa blatom i prašinom i koja ne mogu da padnu.

Pri nastavljanju bušaćih šipki spojevi se moraju podmazivati odgovarajućim mazivima.

Prilikom vađenja bušaćih šipki dio kolone koji ostaje u minskoj bušotini mora se pridržavati specijalnim alatom.

Za vrijeme rada bušaće garniture i za vrijeme spuštanja i dizanja katarke bušaće garniture zabranjeno je kretanje ljudi u zoni djelovanja bušaće garniture, izuzev rukovaoca i njegovih pomoćnika koji se moraju nalaziti izvan domašaja katarke, odnosno strane katarke.

Prije početka rada mora se provjeriti ispravnost svih vitalnih uređaja na bušaćoj garnituri, podmazati sva mjesta za koja je to određeno uputstvom o održavanju bušaće garniture i obezbijediti potreban bušaći pribor. Ako je vrijeme hladno, iz vazdušnog sistema garniture mora se povremeno ispuštati kondezovana voda.

Bušaće garniture čiji su granični uređaji i uređaji za kočenje neispravni ne smiju se koristiti.

Ako za bušenje kao i za manipulaciju i transport bušaće garniture koriste električnu energiju, kabl za napajanje električnom energijom mora se zaštititi od oštećenja.

Za rad pri smanjenoj vidljivosti (noć, magla i sl) bušaća garnitura mora imati osvjetljenje.

Ako se bušaćom garniturom i bušaćim čekićem buši u blizini ivice etaže (zaštitna širina) ili na stepenicama u kosini etaže mora postojati osiguranje od pada etaže.

52. ODVODNJAVANJE POVRŠINSKOG KOPA

Ležišta mineralnih sirovina na kojima će se obavljati površinska eksploatacija moraju biti istražena radi utvrđivanja da li postoje površinske vode.

Na ležištima mineralnih sirovina na kojima je prilikom istražnog bušenja utvrđeno da postoje podzemne vode moraju se izvršiti hidro-geološki radovi kojima će se definisati: struktura, izdašnost, prostiranje, hidraulične veze vodenih slojeva sa vodonosnim tokovima i kolektorima van ograničenog eksploatacionog područja.

Prije otvaranja površinskog kopa moraju se utvrditi podaci o visini, intezitetu i trajanju atmosfesrkih padavina.

Sa ležišta mineralnih sirovina koje će se eksploatisati površinskoim kopom mora se prije otpočinjanja radova regulisati riječni tokovi i isušiti akumulacije ako postoje.

Otvaranje površinskog kopa čije je ležište zavodnjeno može početi tek pošto se obezbijedi koeficijent sigurnosti (1,3) kosine prostorije otvaranja.

Ležišta mineralnih sirovina čije prostorije imaju hidrauličnu vezu sa podzemnim ili površinskim vodama koje su izvan granica površinskog kopa moraju biti zaštićena tako da ne postoji mogućnost prodora tih voda u kop.

Odvodnjavanje površinskog kopa mora prethoditi radovima na ekspoloataciji da bi se obezbijedili uslovi za normalan rad.

Efekti odovdnjavanja ležišta mineralnih sirovina moraju se neprekidno pratiti osmatranjem i snimanjem nivoa vode.

21

Podzemne vode koje se crpe iz ležišta mineralnih sirovina moraju se odvoditi van površinskog kopa ili u glavni vodosabirnik pomoću odgovarajućih kanala ili cjevovoda.

Površinski kop mora da bude zaštićen kanalima od prodora voda nastalih atmosferskim padavinama na slivnim područjima koja gravitiraju ka kopu. Voda iz zaštitnih kanala mora biti odvedena van radnog područja kopa.

Atmosferske padavine na radno područje kopa moraju se kontrolisano odvoditi do etažnih vodosabirnika ili centralnog vodosabirnika.

Položaj i raspored kanala, jarkova i cjevovoda za odvođenje vode, kao i veličina njihovog presjeka i padovi moraju biti proračunati na maksimalni pritok voda nastalih usljed bujica i provalnih kiša u slivnom području.

Svi vodozaštitni objekti i objekti za odvod voda ne samo na površini (oko kopa) nego i u kopu moraju biti ispravni.

Pumpno postrojenje i odvodne cijevi na površinskom kopu moraju biti zaštićeni od mraza.

Ušća okana, potkopa, niskopa, istražnih objekata, bušenih bunara i drugih podzemnih objekata za odvodnjavanje moraju biti zaštićena od prodora površinskih voda, a prolazi i prilazi pumpnim postrojenjima moraju biti bezbjedni i redovno provjetravani.

Glavni vodosabirnik mora biti tako dimenzionisan da je nemoguće potapanje radilišta površinskog kopa.

Priliv površinskih voda sa slivnih površina koje gravitiraju ka otkopnom prostoru računa se najmanje za pedesetogodišnjih protekli period.

Kao privremen vodosabirnik može se smatrati najniži prostor površinskog kopa ako se u tom prostoru ne nalazi teško pokretna oprema i druge važne instalacije iako se na višim etažama nalaze dovoljne rezerve otkrivene mineralne sirovine koje omogućavaju normalnu proizvodnju i u periodu formiranja normalnog vodosabirnika.

Prilikom dimenzionisanja vodosabirnika mora se uzeti u obzir osmosatni priliv vode. Glavno crpno postrojenje mora imati najmanje jedan rezervni crpni agregat.Ako se glavno crpno postrojenje sastoji od većeg broja agregata, kapacitet rezervnih

agregata mora iznositi najmanje 30 % od maksimalno potrebnog kapaciteta postrojenja.Zavodnjeno tlo na kome je predviđeno odlaganje mora se prije početka odlaganja

ocijediti.Nivo podzemne vode na tlu odlagališta mora biti ispod nivoa kontakta najniže etaže

odlagališta i tla. Odlagalište mora biti zaštićeno od prodora površinskih voda i atmosferskih padavina

koje se slivaju s područja van odlagališta.Odlagalište se mora odvodnjavati.Svi tehnički objekti koji pripadaju površinskom kopu moraju biti zaštićeni od prodora

površinskih voda.Vode koje se odstranjuju iz površinskog kopa ili iz okna za odvodnjavanje moraju se

prethodno ispitati da bi se ustanovilo da li sadrže štetne prijmjese.

53. PROVJETRAVANJE POVRŠINSKOG KOPA?Na svim mjestima na kojima se zadržavaju ili prolaze ljudi mora biti obezbjeđeno

takvo provjetravanje da sadržine kiseonika u vazduhu ne bude manje od 20 zapreminkih procenata.

Prilikom izgradnje objekata na eksploatacionom polju površinskog kopa (kao što su objekti za drobilična postrojenja, separacije, aglomeracije, toplane i sl.) koji emituju u

22

atmosferu prašinu i štetne gasove mora se voditi računa da u odnosu na površinski kop oni budu postavljeni u suprotnom položaju od preovlađujućeg smijera vjetra u tom području.

Radi najvećeg mogućeg prirodnog provjetravanja površinskih kopova i sprečavanja stvaranja zone zastoja vjetra, razvoj i eksploatacija etaža površinskih kopova moraju biti ravnomjerni.

Na površinskim kopovima sa izvorima štetnih gasova (automobilski transport, minerski radovi, požari i sl.) moraju se uzimati uzorci vazduha radi određivanja sadržaja štetnih gasova, i to najmanje dva puta godišnje (u zimskom i ljetnjem periodu), kao i nakon svake promjene tehnološkog procesa.

Uzorci vazduha radi određivanja sadržaja štetnih gasova uzimaju se na mjestima na kojima se ljudi zadržavaju ili kreću.

Na površinskim kopovima sa izvorima prašine, na svim radnim mjestima, moraju se najmanje dva puta godišnje uzimati uzorci vazduha radi određivanja prisustva prašine.

Ako se ispitivanjem utvrdi da je koncentracija štetnih gasova i agresivne prašine veća do maksimalno dopuštene koncentracije, rad na površinskom kopu mora se obustaviti dok se koncentracije ne svede u dozvoljene granice.

Na površinskim kopovima na kojima je utvrđeno da je koncentracija štetnih gasova i prašine veća od maksimalno dopuštene koncentracije moraju se na mjestima na kojima se emituju u atmosferu površinskog kopa koristiti sredstva za njihovo suzbijanje.

Ako se primjenom tih sredstvava ne smanji koncentracija štetnih gasova i prašine do maksimalno dozvoljene koncentracije, kabine bagera, mehaničkih utovarača, kamiona, bušaćih garnitura i druge mahenizacije moraju se izolovati i u njih se mora dovesti prečišćen vazduh.

Ako se i posle tih mjera koncentracija štetnih gasova i prašine ne smanji do dozvoljene granice, rad na tim mjestima se mora obustaviti.

Ispravnost i efikasnost sredstava i opreme za suzbijanje štetnih gasova i prašine moraju se redovno kontrolisati.

Da bi se smanjilo taloženje prašine na etažnim putevima, u sušnom periodu, transportni putevi se moraju polivati vodom ili drugim sredstvima za vezivanje prašine.

Oprema za rad pri čijem se korišćenju stvara i izdvaja štetna prašina mora biti snadbjevena uređajem za odstranjivanje prašine.

Uređaji za odstranjivanje prašine na opremi za rad moraju biti vezani za vlastiti ili centralni sistem ventilacije.

Odsisne kape i uređaji za odstranjivanje prašine (otprašivači) nesmiju otežavati korišćenje opreme za rad i moraju biti izvedeni tako da se mogu skidati radi čišćenja, podmazivanja i popravke.

Sistem za otprašivanje u sklopu opreme za rad mora biti povezan sa uređajem za puštanje u pogon tako da se oprema za rad može staviti u pogon uz istovremeno djelovanje sistema za odvođenje prašine.

Kada su u pitanju drobilična postrojenja, na utovarno-istovarnim mjestima presipanja iskopane mase iz transportera, u zatvorenoj prostoriji i prilikom klasiranja, punjenja ili nekog sličnog tretiranja mineralne sirovine i otkrivke, mjestaa izdvajanja prašine moraju biti izolovana od atmosfere odsisnim kapama.

Pri ručnom odabiru mineralne sirovine na transporterima u sušnom periodu može se sirovina orošavati vodom ili se mogu koristiti druga sredstva za suzbijanje prašine.

23

Ako je pri uskladištenju rastresitih materijala na otvorenom prostoru koncentracija štetne prašine veća od maksimalno dozvoljene koncentracije, moraju se preduzeti mjere za smanjenje prašine – prskanjem ili nekim drugim sredstvom.

U dubinskim dijelovima površinskih kopova mehanizacija sa motorima sa unutrašnjim sagorijevanjem može se primjenjivati samo ako je snadbjevena prečistačem štetnih gasova.

Ako se na površinskom kopu utvrdi da je koncentracija štetnih gasova veća od dozvoljene koncentracije i da se ona ne može smanjiti prirodnim putem (provjetravanjem) mora se uvesti vještačko provjetravanje kopa.

54. OSVJETLJENJE POVRŠINSKOG KOPA?

Sva mjesta rada na površinskom kopu i mehanizacija moraju biti osvijetljeni. Jačine osvjetljenosti, zavisno od područja i vrste rada navedene su u tabeli.

Redni broj Područje i vrsta rada Najmanja

osvijetljenost (lx)Površina u kojoj se normira

osvijetljenost

1Mjesto rada mašina (osvijetljenost mora biti raspoređena na svim mjestima i dubini rada mašine)

5 horizontalna

10 vertikalna

2 Mjesta ručnog rada5 horizontalna

10 vertikalna

3

Mjesta istovara iskopane mase iz kamiona (osvijetljenost se obezbijeđuje na nivou osvijetljene površine)

3 horizontalna

4 Mjesta rada buldozera 10 nivo površine gusjenica ili točkova

5 Područje bušenja i miniranja10 vertikalna

10 horizontalna

6Kabina mašina (na visini 0,8 m od poda) 30 horizontalna

7Jalovište, u području izvođenja radova

5 horizontalna

8 Pješačke staze između etaža i pješački putevi

1 horizontalna

9 Stanica za snadbijevanje gorivom2 horizontalna

10 vertikalna

10 Mjesta deponovanja rude i koncentrata 5 horizontalna

11Transporteri na mjestima ručnog odabiranja rude 50 transportera

12 Ljestve za prelaz sa etaže na etažu 3

24

55. OTVARANJE LEŽIŠTA

Otkrivanje korisne mineralne supstance blagovremenim odstranjivanjem jalovog materijala sa nje i oko nje mora na tolikoj površini da prethodi njenom otkopavanju, da se eksploatacijom mora postići planirana proizvodnja. Pri tom treba imati u vidu i moguće prekide radova na otkopavanju usled nepovoljnih meteoroloških uslova u nekim godišnjim dobima i mogućih kvarova na mehanizaciji.

Širina etažne ravni na najnižoj jalovinskoj etaži neposredno iznad mineralne supstnce treba da bude najmanje za 2 m veća od visine te etaže.

Ako slojevi padaju prema čelu radilišta, širina etažne ravni mora biti utvrđena odobrenim projektom.

Ako je debljina otkrivke tako velika a njena kompaktnost tako mala, da bi se usled tog materijal mogao odronjavati i pri njegovom prirodnom uglu nagiba, kopanje se po pravilu ima vršiti stepeničasto, u etažama odozgo naniže

Organ uprave koji je dao odobrenje za eksploataciju (u daljem tekstu rudarski organ), može pored načina navedenog u gornjem stavu, odobriti i drugi način otkrivanja, ako rudarska organizacija postavi takav zahtjev i podnese potrebnu tehničku dokumentaciju.

Pri otvaranju površinskih kopova naročito onih na obroncima brda, i za vrijeme rada u njima, moraju se preduzeti odgovarajuće mjere protiv kretanja otkrivke usled dejstva zavodnjavanja naslaga, kliznih površina, poremećenih zona i slično. Takve mjere su plansko ocjeđivanje i isušivanje vodonosnih naslaga drenažom, izrada zaštitnih objekata protiv priticanja površinske vode i dr.

Ako je rad na odstranjivanju otkrivke mirovao 8 ili više časova, da bi došlo do ponovnog rada mora se za to određeno nadzorno lice od strane tehničkog rukovodioca površinskog kopa da pregleda čela na kojima će se vršiti otkopavanje ili pored kojih će se prevoziti materijal ili prolaziti ljudi, i da utvrdi da li postoji opasnost od odronjavanja ili rušenja materijala. Ako se primjeti takva opasnost, na ugroženim mjestima ne smije se vršiti kopanje, prevoženje i prolazak dok se opasnost ne otkloni.

Pristup etažama na kojima se ne radi ili koje nisu pregledane u smislu iz prethodnog stava mora se zabraniti. O zabrani moraju biti obaviješteni radnici odnosnog područja i zabrana se mora objaviti na tablama na prilazima odnosnih etaža.

Pregledi ovih propisa moraju se naročito brižljivo i savjesno vršiti poslije jačih padavina, za vrijeme otapanja snijega i popuštanja mrazeva, kao i poslije obimnijeg miniranja.

Značajna zapažanja u pogledu nesigurnosti smjenski nadzornici dužni su upisati u smjensku izvještajnu knjigu, a u slučaju neposredne opasnosti, odmah lično saopštiti poslovođi ili tehničkom rukovodiocu površinskog otkopa.

Ručno odstranjivanje otkrivkeRučno odstranjivanje otkrivke mora se vršiti stepaničasto odozgo naniže. Ne smije se vršiti potkopavanje otkrivke radi lakog otkopavanja, niti se smiju

izrađivati strme kosine čela etaža. Ako je debljina otkrivke odnosno visina etaže otkrivke veća od 1,2 m, otkopavanje treba vršiti pod prirodnim uglom nagiba.

U rastresitom materijalu nagib kosine čela radilišta ne smije biti veći od 45°, u kompaktnom materijalu – ne veći od 60°, a u čvrstom materijalu – ne veći od 80°.

Pri određivanju visine i širine etaža mora se voditi računa o geomehaničkim svojstvima materijala jalovog pokrivača, da čela radilišta i transportni putevi niže etaže ne budu ugroženi od odronjavanja, rušenja i kotrljanja materijala sa više etaže.

25

Vertikalna visina etaže u kompaktnom materijalu ne smije biti veća od 3 m, a u nestabilnom materijalu – od 2 m, ako odobrenim projektom visina nije određena na drugi način.

Mehanizovano otkopavanje otkrivkeSrednji nagib kosine etaža otkrivke mora se uskladiti sa geomehaničkim svojstvima

njenog materijala, kao i sa tehničkim karakteristikama bagera (vrsta, težina, specifični pritisak na tlo i dr.), pri čemu se mora voditi računa o pomicanju – kretanju bagera, o sigurnosti transporta materijala, a naročito o odvodnjavanju etaža.

Nagibni ugao kosine etaža mora biti određen u odobrenom projektu i, po pravilu, ne bi trebalo da bude veći od 60°.

Na mjestima sklonim klizanju ili odronjavanju nagib se mora u odgovarajućoj mjeri smanjiti.

Visina etaže na kojoj se vrši otkopavanje bagerom određuje se pram vrsti bagera i geomehaničkim svojstvima materijala koji se otkopava i ne smije biti veći od dohvatne visine bagera.

Ako usled konfiguracije terena i pogonskih razloga nije moguće na pojedinim mjestima izbjeći visinu veću od visine određene u prethodnom stavu tehnički rukovodilac je dužan odrediti posebne mjere zaštite da ne bi usled odronjavanja ili pada materijala na etaže došlo do ugrožavanja zaposlenih radnika i do oštećenja bagera.

Širina etažne ravni određuje se prema prosječnom nagibu kosine čela u njegovoj visini, kao i prema veličini i težini bagera i druge mehanizacije. Pri tom se mora voditi računa o obezbjeđenju stabilnosti bagera i osiguranju radnika i prevoza materijala i mašinskih uređaja na nižoj etaži od padanja materijala iz vozila ili sa čela radilišta odnosno odronjavanje etaže.

Ako se iz pogonskih razloga ne može izbjeći mjestimično manja širina prosječan nagib određen prema drugom stavu ovog pitanja, tehnički rukovodilac površinskog otkopa mora odrediti naročite mjere u cilju bezbjednosti ljudi, pomicanja bagera i prevoza.

56. STABILNOST KOSINA POVRŠINSKOG KOPA I ODLAGALIŠTA?

Ležišta mineralnih sirovina koja će se eksploatisati površinskim načinom moraju biti prethodno istražena u pogledu geomehaničkih i hidrogeoloških karakteristika stjenskih masa i korisne sirovine.

Prije otvaranja kopa mora se provjeriti geomehanička stabilnost kosine objekata otvaranja kopa, radne i završne kosine kopa, radne i završne kosine odlagališta i nosivosti podloge odlagališta.

Broj profila na kojima se mora provjeriti stabilnost mora biti usaglašen sa promjenama strukture materijala, nagiba slojeva i zavodnjenosti, kao i sa bitnim promjenama geomehaničkih karakteristika tla.

Duž projektovane ose prostorija otvaranja kopa tlo mora biti detaljno ispitano dovoljnim brojem geomehaničkih istražnih radova. Stepen pouzdansoti pojedinih parametara mora iznositi najmanje 75% (čvrstoća smicanja).

Prilikom rekonstrukcije površinskog kopa ili izmjene tehnologije otkopavanja mora se ponovo provjeriti geomehanička stabilnost za sve promjene u odnosu na otvaranje kopa.

Svi proračuni stabilnosti i nosivosti na kopu i odlagalištu moraju se izvoditi sa računskim parametrima koji su proistekli iz detaljne analize prirodnih uslova radne sredine.

26

Ocjena kriterijuma faktora sigurnosti mora se zasnivati na poznavanju stepena istraženosti, stepena pouzdanosti, računskih parametara i karakteristika tehnološkog procesa eksploatacije (kontinualne, diskontinualne ili kombinovane metode otkopavanja, transportovanja i odlaganja).

Pri tom se ocjenjuju i usvajaju parcijalni i opšti koeficijenti sigurnosti F prema tabelama br. 1,2,3 i 4.

Za proračun nosivosti, loma podloge, opterećenja i stabilnosti radnih i završnih kosina u mekim stijenama koriste se vrijednosti parcijalnih koeficijenata sigurnosti prema tabeli.

PokazateljKoeficijent sigurnosti

FTrenje (tgϕ) 1,2 do 1,8Kohezija (cϕ) 2,0 do 3,0Trenje i kohezija 1,5 do 2,5Zenljani pritisak 1,0 do 1,5Statičko opterećenje 1,0 do 1,05Dinamički efekat

trenja 1,2 do 1,4

Za proračun stabilnosti pojedinih kosina, sistema kosina i završnih kosina u mekim stijenama na kopu koriste se vrijednosti koeficijenta F prema sledećoj tabeli

PokazateljKoeficijent

sigurnosti FRadne kosine koje se mijenjaju

jednom mjesečno1,0 do 1,1

Radne kosine kojima se kreće mehanizacija i transport

1,1 do 1,5

Sistem radnih kosina kad radi mehanizacija i kad se obavlja trasnport

1,15 do 1,20

Kosine koje imaju duži vijek trajanja, bočne i završne kosine

1,3

Usijeci otvaranja u zavisnosti od složenosti geoloških uslova i tehnologije otkopavanja

1,1 do 1,5

Radne etaže, pri prelazu preko zona starih radova i drugih podzemnih prostorija

1,20 do 1, 50

Stabilnost radnih i završnih kosina etažeRadna kosina nalazi se na radnoj površini kopa. Nagib ove kosine mjeri se nagibom

zamišljene ravni (linije), povučene od najniže etaže do gorenje ivice najviše etaže. Koeficijent stabilnosti ove kosine mora biti u skladu sa podacima iz tabele br. 3 ovog

pravilnika.

27

Nagib radne kosine posebno se provjerava za mineralnu sirovinu a posebno za otkrivku.

Za sve promjene u strukturi i geomehaničkim karakteristikama materijala moraju se odrediti odgovarajući nagibi radnih kosina.

Ako je neka od etažnih ravni znatno šira od ostalih mora se provjeravati stabilnost parcijalne radne kosine etaže iznad i ispod te ravni. Koeficijent stabilnosti tih parcijalnih radnih kosina mora iznositi najmanje 1,3 (van izračunatih parametara).

Nagib radne kosine mora se kontrolisati svakih 6 mjeseci. Na površinskim kopovima, čije tlo ima male vrijednosti uglova unutrašnjeg trenja i

kohezije nagibi radnih kosina moraju se kontrolisati u jednom u tri mjeseca.Završne kosine nalaze se na stranama površinskog kopa na kojima se ne izvode

radovi.Nagib tih kosina mjeri se nagibom zamišljene ravni (linije) povučene od položaja

najniže etaže do gornje ivice najviše etaže. Kada su u pitanju površinski kopovi na kojima se eksploatišu mineralne sirovine čije

se geomehaničke karakteristike znatno razlikuju od jalovinskih naslaga, nagib kosine mjeri se samo od podnožja najniže etaže u jalovniskim naslagama, i to samo ako se mineralne sirovine pružaju u pravcu završne kosine.

Ako u završnoj kosini ostaje znatno oslabljeni dio otkopa mineralne sirovine ili se otkopavanje obavlja od podinskih serija čije su geomehaničke karakteristike slične površinskim, nagib završne kosine mjeri se od podnožja najniže etaže u kopu.

Koeficijent stabilnosti završne kosine mora biti u skladu sa vrijednostima iz tabele 4. ovog pravilnika.

U toku eksploatacije, prije formiranja završne kosine dopunskim istražnim radovima na otvorenim etažama mora se povećati pouzdanost geotehničkih parametara na 90% i provjeriti stabilnost završne kosine. Nagib završne kosine kopa moraju se provjeravati najmanje jednaput u toku 6 mjeseci.

Sve završne kosine moraju se na odgovarajući način (npr. kanalima) zaštititi od djelovanja površinskih i podzemnih voda radi sprečavanja njihovog uticaja na stabilnost kosine.

Za proračun stabilnsoti etaže u čvrstoj stijeni mora se izvršiti potreban obim geomehaničkog ispitivanja.

Na uzorcima za geomehaničko ispitivanje potrebno je utvrditi fizičke, mehaničke i tehničke osobine stijenske mase i njihovih diskontinuiteta.

Za dimenzionisanje kosine koriste se parametri čvrstoće stijene, uzimajući u obzir stepen ispucalosti, diskontinuitet i dinamički efekt usljed miniranja.

Za pravilnu ocjenu stabilnosti mora se utvrditi struktura stijenske mase. Kod ispucalih struktura moraju se ispitati pravci pukotina i njihova zavodnjenost. Kod slojevite strukture moraju se utvrditi položaj, nagib slojeva i geomehaničke

osobine slojeva.Koeficijent sigurnosti etažne kosine sistema kosina i završnih kosina u čvrstoj

stijenskoj masi moraju odgovarati vrijednostima u tabeli br. 5 ovog pravilnika Od momenta pojave deformacija kosine se moraju vizuelno i instrumantalno

osmatrati.Za svaku konkternu situaciju mora se sačiniti program organizovanog osmatranja

pojave deformacija kosina.

28

Stabilnost odlagalištaVisina, dubina i nagib odlagališta moraju biti u skladu sa parametrima koji su

određeni geomehaničkim proračunom stabilnosti.Na osnovu geomehaničkih i hidrogeoloških karakteristika podloge na kojoj će se

odlagati mase i karakteristika masa koje se odlažu, mora se provjeriti lom podloge pod opterećenjem odloženih masa, izvršiti geostatički proračun stabilnosti kosina projektovanog odlagališta, proračunati dozvoljeno opterećenje za mehanizaciju i odrediti minimalno odstojanje odlagališne mehanizacije od ivice kosine odlagališta.

Koeficijent sigurnosti radnih kosina etaže odlagališta sistema radnih i završnih kosina odlagališta moraju odgovarati vrijednostima u tabeli br. 4 ovog pravilnika.

Ako je neophodno odložiti mase na neko tlo sa većim opterećenjem od proračunatog do loma podloge moraju se izvršiti potrebni radovi radi povećanja nosivosti podloge do potrebne veličine (smanjenje novao podzemne vode u podlozi, podizanje odlagališta i dr.)

Ako je tlo na kome se odlažu mase zavodnjeno i podzemna voda se nalazi pod pritiskom, prije početka odlaganja mora se sniziti pritisak podzemne vode do veličine koja sprečava prodiranje vode u odložene mase.

Radi stabilnosti kosina najniže etaže odlagališta nivo podzemne vode mora biti ispod kontakta odloženih masa i podloge.

Nožica odlagališta mora biti zaštićena od površinskih voda. Planum odlagališta moraju se redovno odvodnjavati od atmosferskih voda.

Nagib radne kosine odlagališta mora se provjeravati najmanje dva puta godišnje.Ako se etažna ravan izuzetno optereti, kao i ako se pojavi deformacija, mora se

izvršiti kontrola stabilnosti te ravni.Ako se u podnožju potencijalnog uticaja deformacija nalaze važniji objekti, moraju se

preduzeti posebne mjere sigurnosti, organizovati vizuelna deformacija i instrumentalna osmatranja i preduzeti mjere saniranja.

Za saniranje klizišta neophodno je utvrditi:Geološke profile sa podijelom na slojeve,Opterećenje koja dejstvuju u trenutku obrušavanja i vremena tih dejstava

opterećenja,Konstrukcije površine loma i eventualnu njenu podijelu na slobodne i determinisane

dijelove,Otpornost tla na smicanje uzduž površine loma i odgovarajućih slojeva i za te

površine,Druge faktore koji bi mogli uticati na promjenu opterećenja i obrušavanja, kao što su

sufozija, termički faktori, padavine itd.

57. OTKOPAVANJE, UTOVARI I ODLAGANJE NA POVRŠINSKOM KOPU?

Mehanizovano otkopavanje otkrivkeOtkrivka se može otkopavati samo po tehnološkoj šemi koja mora da sadrži sledeće

elemente:Visinu (dubinu) etaže,Širinu bloka,Položaj bagera (utovarivača) u bloku u odnosu na transportno sredstvo i radnu

kosinu,

29

Tehnologiju izrade bočne i čeone kosine,Tehnologiju utovara i transportno sredstvo,Radni položaj transportnog sredstva,Niveletu etaže,Visina etaže mora biti prilagođena tehničkim karakteristikama mašina i uslovima

radne sredine.Ako se bočne i čeone radne kosine etaže ne mogu u potpusnoti podesiti uslovima

radne sredi, tehnološka šema mora se prilagoditi datim uslovima, smanjivanjem visine i dubine etaže i širine bloka.

Širina etažene ravni zavisi od geomehaničkih odobina materijala, nagiba etaže i primjenjene mehanizacije za otvaranje, otkopavanje, utovar i prevoz.

Etaže se ne smiju potkopavati.

Utovar otkrivke u transportna sredstvaUtovar u kamioneZa utovar u kamione mora se izraditi tehnološka šema, koja mora da sadrži sledeće

elemente:Trasu za dolazak kamiona na utovar,Način manevrisanja i izmjene kamiona na mjestu utovara,Položaj kamiona, odnosno utovarivača u odnosu na bager pri utovaru,Putanju okretanja kamiona i katarke bagera sa punom i praznom kašikom,Visinu pražnjena kašike.Za utovar u kamione mora se obezbijediti signalizacija za rad utovarnih mašina i

kamiona.Pri mehanizovanom utovaru u kamione, rastojanje između kamiona i utovarnih

sredstava mora biti takvo da se obezbijedi ravnomjeran utovar materijala.Utovar u kamione mora se obavljati sa bočne ili zadnje strane kamiona.Kamion se ne smije preopteretiti preko dozovljene granice nosivosti.

Utovar u vagoneZa utovar u vagone mora se uzraditi zehnološka šema, koja mora da sadrži sledeće

elemente:Najmanje odstupanje ose kolosjeka od ivice kosine etaže,Najmanje i najveće odstojanje ose kolosjeka u odnosu na utovarno sredstvo,Redosljed i način utovara u vagone,Visinu pražnjenja,Za utovar u vagone mora se izraditi upustvo koje sadrži:Signalizaciju i signale za postavljanje, pokretanje pri utovaru i završetak utovara u

vagone, odnosno voza,Način i raspored utovara vagona,Putanju kretanja utovarnog sredstva u odnosu na lokomotivu voza,Položaj kontaktnog voda u odnosu na utovarna sredstva i voz.

Utovar na transporter sa trakomZa utovar bagerima sa kontinuiranim radom, na transportere sa trakom mora se

ugraditi uređaj za prijem, usmjerenje materijala i sprečavanje rasipanja.

30

Za utovar na transportere sa trakom mašinama sa diskontinualnim radom moraju se na transporterima sa trakom ugraditi uređaji koji će obezbijediti ravnomjerno dodavanje materijala na transporter i spriječiti rasipanje materijala na utovarnom mjestu i dodavanje na transporter većih komada nego što je dozvoljeno.

Za utovar na transporter sa trakom mora se predvidjeti odgovarajuća signalizacija i izgraditi upustvo o postupku pri radu.

Satni kapacitet transportera i bagera moraju biti usklađeni.

Utovar na konzolne odlagače, samohodne transpotrtere i transportne mostoveMaterijal se utovaruje na konzolne odlagače, samohodne transportere i transportne

mostove, isključivo mehanizacijom sa kontinualnim dejstvom.Časovni kapacitet mehanizacije za odlaganje materijala mora biti usklađen sa

kapacitetom otkopne mehanizacije.Za utovar na konzolne odlagače, samohodne transportere i transportne mostove,

mora se predvidjeti odgovarajuća signalizacija i izraditi upustvo o postupku pri radu.

Odlaganje jalovineJalovina se mora odlagati na na odlagalište koje je za to pripremljeno.Jalovina se može odlagati kamionima, vagonima, transporterima, odlagačima i

direktnim prebacivanjem materijala.Odlaganje jalovine kamionimaZa odlaganje jalovine kamionima mora se izraditi upustvo i tehnološka šema, koja

mora da sadrži sledeće elemente:Trasu na prilaz kamiona ivici odlagališta,Način manevrisanja i pražnjenja kamiona,Graničnu liniju prilaza kamiona ivici odlagališta,Putanju za kretanje kamiona posle pražnjenja sanduka,Način i mehanizaciju za planiranje odlagališta.

Odlaganje jalovine vagonima uz primjenu buldozera, bagera kašikara, bagera dreglajna ili odlagača

Za odlaganje jalovine vagonima mora se izraditi upustvo i tehnološka šema, koja mora da sadrži sledeće elemente:

Položaj ose kolosjeka u odnosu na mašinu za odlaganje,Dimenzije i način izrade kanala za pražnjenje vagona,Način pražnjenja vagona, tehnologiju pražnjenja kanala i odlaganja jalovine,Osnovne geometrijeske elemente odlagališta,Položaj, vrstu i tehničke karakteristike mašina za odlaganje.

Odlaganje jalovine primjenom odlagača sa transportnom trakom, mostova i transportera sa trakom

Za odlaganje jalovine primjenom odlagača sa transportnom trakom i mostova mora se izraditi upustvo i tehnološka šema, koja mora da sadrži sledeće elemente:

Trasu i niveletu transportera i odlagača sa transportnom trakom,Tehnologiju rada na odlagalištu,Osnovne geometrijske oblike etaže odlagališta,Položaj, vrstu i tehničke karakteristike mašina za odlaganje,

31

Položaj odlagača u odnosu na transporter i ivicu planuma etaže odlagališta, koji mora biti usklađen sa geomehaničkim karakteristikama radne sredine i proverenu stabilnost prema geomehaničkim karakteristikama odlagališta.

Ako se jalovina prevozi transporterima sa trakom direktno do mjesta odlaganja, na odlagalistu se mora izraditi posebna noseća konstrukcija za transporter na kojoj se mora nalaziti i posebna staza za nadzor i regulisanje odlaganja.

Odlaganje jalovine metodom direktnog prebacivanja mase u otkopani prostorOdlaganje jalovine metodom direktong prebacivanja u otkopani prostor primjenjuje

se pri otkopavanju jalovine na etaži koja se nalazi neposredno iznad krovine minerala sirovine. U tom slucaju koriste se bageri kašikari, bageri dreglajni, konzolni odlagači ili mostovi.

Ako se za rad na otkopavanju, direktnom prebacivanju mase i odlaganju jalovine koristi bager kašikar, mora se izraditi tehnološka šema koja mora da sadrži sledeće elemente:

Trasu kretanja bagera i niveletu etažne ravni,Položaj trase u odnosu na blok etaže otkopavanja i odlaganja,Dimenzije bloka na otkopavanju i odlaganju,Način rada pri mimoilaženju bagera koji radi na direktnom prebacivanju i bagera koji

radi na otkopavanju korisne supstance.Ako se koristi bager dreglaj na direktnom prebacivanju pri dubinskom, odnosno

dubinskom i visinskom radu, mora se izraditi odgovarajuća tehnološka šema. Jalovina se može odlagati cjevovodima – pneumatski i hidraulično. Pri odlaganju jalovine materijal iz cjevovovda ne smije da prodre u okolinu. Pri pneumatskom odlaganju jalovine mora se redovono kontrolisati temperatura

cjevovoda. Pri hidrauličnom odlaganju jalovine odlagalište se mora posebno pripremiti, moraju

se ispitati njegova stabilnost i stabilnost terena i obezbijediti ulovi da jalovina i mulj iz odlagališta ne prodru u okolinu ili vodotokove.

Otkopavanje korisne supstanceZa rad na otkopavanju korisne supstance mora postojati odgovarajuća tehnološka

šema i radovi se moraju izvoditi u skladu sa njom.Visina i širina otkopne etaže moraju se prilagoditi tehničkim karakteristikama mašina

i uslovima radne sredine.Ako se bočne i čeone radne kosine etaže ne mogu potpuno podesiti prema uslovima

radne sredine, tehnološka šema se mora prilagoditi datim uslovima, umanjivanjem visine i dubine etaže i širine bloka.

Likvidacija etaže i površinskog kopaPrilikom likvidacije etaže i površinskog kopa na otkopnim etažama izrađuje se radna

kosina prema tehnološkoj šemi koja je za to posebno izrađena.Ostavljanje etažne ravni odnosno njihove širine moraju biti dovoljne da se :Obezbijedi stabilna završna kosina,Omogući odstupanje bagera,Omogući demontaža transportnih sredstava,Omogući pristup mehanizacije i slobodno kretanje ljudi.

32

58. MAŠINE ZA POVRŠINSKU EKSPLOATACIJU

Noseća konstrukcija i opremaNoseća konstrukcija mašina za površinsku eksploataciju mora biti statički određena.

Mašine i oprema za površinsku eksploataciju moraju odgovarati propisima o jugoslovenskim standardima.

Kad su u pitanju mašina za površinsku eksploataciju sa šinski uređajima za kretanje, srednje opterećenje na točkova ispod jedne od glavnih oslonih tačaka oslonca mora biti u granicama dozvoljenog opterećenja za normalan rad, i to:

Za kolosjeka iz šina S49 najviše 18000 N,Za kolosjeke iz šina S65 najviše 25000 N.Pri tom savojno naprezanje ne smije biti veće od 15 x 106 N/m2.Kada su u pitanju mašine za površinsku eksploataciju sa gusjeničnim uređajem za

kretanje, srednji specifični pritisak na tlo ispod voznog postolja glavne tačke oslonca mora biti u granicama dozvoljene nosivosti tla.

Sve prostorije, pod, krov i obloge mašina za površinsku eksploataciju moraju biti od nezapaljivog materijala. Kablovski prolazi moraju biti zapunjeni nezapaljivim materijalom.

Sigurnosni uređajiMašine za površinsku eksploataciju moraju biti opremljene sledećim uređajima:

graničnim prekidačima, zaštitnicima od preopterećenja, kočnicama i signalnim uređajima)uređaji za upravljanje i uređaji za akustične signale).

Na mašine za površinsku ekploataciju, odnosno grupe mašina koje su međusobno povezane u tehnološkom lancu (BTO sistem) moraju na podesnim mjestima, biti postavljeni optički i akustični signalni za indikaciju i sporazumijevanje.

Odredbe gorenjeg sava se ne odnose na mašine aa diskontinualnim radom koje moraju biti opremeljene akustičnom signalizacijom.

Komandovanje signalnim uređajima je centralno, a pojedinačno komandovanje moguće je samo ako se upravlja pojedinim pogonima u tehnološkom lancu (odnosi se na BTO sistem).

Mašine sa kontinualnim radom moraju se opremiti sigurnosnim uređajem za isključivanje mašine ako se težište pomjeri.

Vozno postolje mašina za površinsku eksploataciju sa šinskim uređajima za kretanje po promjenjivim kolosjecima mora omogućiti promjenu razmaka između krutog i zglobnog oslonca. Promjena oslonca mora biti ograničena sigurnosnim uređajem.

Kućišta graničnih prekidača, tastera za premošćivanje i tastera za slučaj opasnosti moraju biti označena odgovarajućom bojom. Shodno svojoj funkciji i to:

Funkcija BojaSve stoj! CrvenaVezni mehanizam stoj Bijela

33

Lančanik sa vedricama stoj; rotor stoj; ili kašika stoj.

Bijela sa plavom poprečnom crtom

Transporter sa trakom stoj Bijela sa crvenom poprečnom crtomSignalni granični prekidač ZelenaPremošćuje Žuta sa oznakom rasporedaSpecijalna funkcija Ljubičasta sa oznakom funkcije

Bageri sa kontinualnim radom i odlagači za površinsku eksploataciju moraju biti opremljeni uređajima za mjerenje jačine vjetra i uređajima za mjerenje uzdužnog i poprečnog nagiba mašine u odnosu na horizontalnu ravan.

Mehanizam za podizanje konzole (nosača) sa rotorom i trakom za utovar moraju biti opremljeni sa dvije kočnice, kao i mehanizmi koji se pokreću sa komandnog pulta.

Svaka kočnica mora se izvesti za kočenje pri maksimalnom opterećenju uz odgovarajući koeficijent sigurnosti.

Kočnice moraju da dejstvuju u momentu isključenja pogonskog motora i mehanizma mora da se zaustavlja bez trzanja i sa što kraćim putem zaustavljanja.

UžadUžad koja se kreću preko valjaka ne smiju biti spojena uplitanjem. Na valjcima preko kojih se kreće užad moraju se nalaziti uređaji za sprečavanje

iskakanja užadi.U krajnjem položaju bubnjeva za namotavanje užadi mora se obezbijediti prostor za

još najmanje dva namotaja užeta.

Ostali uređajiPristupi mašinama i ljestve, stepeništa, prolaza i slično na mašinama za površinsku

ekspolataciju moraju da obezbjeđuju siguran prolaz.Tehničko upustvo za mašine za površinsku ekspoatacijuZa mašine za povrpinsku eksploataciju mora se izraditi tehničko upustvo koje sadrži:Šeme ili pregledne crteže, uslove za prijemnu, konstrukcione crteže i statike

proracune,Podatke o čvrstoći i stabilnosti mašine za propisane radne organizacije, montažu i

održavanje,Podatke o sigurnosinim uređajima, sa crtežima (planovima) o njihovom rasporedu,

vrsti i funkciji,Upustva o montaži, rukovanju i nadzoru,Upustva za održavanje mašina i sigurnosnih uređaja.Kada su u pitanju mašine za površinsku ekspolataciju, čiji je gornji dio okretan, mora

biti računski utvrđen položaj težišta koji se kontroliše ispitivanjem i o čemu se sastavlja izvještaj.

SignalizacijaOsnovni signali mašina za površinsku eksploataciju su: dug zvuk sirenom u trajanju

od tri sekunde (-) i kratak zvuk sirenom u trajanju od jedne sekunde (.). Pauze između zvukova sirene traju oko jedne sekunde. Za pojedine operacije daju se sledeći signali:

Rad mašine počinje - - -;Trake, rotor ili lančanik vedričara pokreće se - - -:Vozni mejanizam pokreću se -.;

34

Vozilo je natovareno -...;Mašina se zaustavlja ...;Opasnost -.-.-.-.-. (1 minut);Pojedini uređaji za koje je dat signal pokreću se najmanje 20 sekundi od datog

signala.Signali za požarni alarm moraju se jasno razlikovati od drugih signala.Tabele sa signalima moraju biti na vidnom mjestu.Korišćenje mašina za površinsku ekspolatacijuU upustvu za rukovanje moraju se postaviti granične tehničke vrijednosti mašina u

radu.Na stazama za kretanje, stepeništui ljestvama mašina za površinsku ekspolataciju ne

smiju se držati, odnosno uskladištiti nikavki predmeti ni materijali. Svaka mašina za površinsku eksploataciju mora imati sigurnosno osvjetljenje ili

dovoljan broj rezervnih ručnih baterijskih svjetiljki za slučaj prekida struje.Sve mašine za površinsku eksploataciju moraju imati sopstveno osvjetljenje.Rukovanje mašina za površinsku eksploatacijuMašine za površinsku eksploataciju ili pojedini njeni mehanizmi mogu se pustiti u

pogon tek posle davanja signala i pošto protekne određeno vrijeme.Posle zaustavljanja mašine usled prinudnog isključenja mašina se ponovo smije

pustiti u pogno tek pošto se otkloni uzrok isključenja.Ako su sigurnosni i signalni uređaji na mašini za površinsku eksploataciju neispravni,

mašina se nesmije pustiti u rad dok se kvar ne otkloni.Spojnice za preopterećenje i sigurnosne spojnice ne smiju se podešavati iznad

maksimalnog momenta.Ako dođe do oštećenja noseće konstrukcije koaj može uticati na sigurnost rada

mašine, njen rad se mora obustaviti.Mašina može nastaviti rad pošto se otkloni oštećenje.Napojni električni kablovi za mašine za površinsku eksploataciju mogu se premještati

samo sredstvima koja su za to predviđena.

Tehničko uputstvo za mašine za površinsku eksploatacijuZa mašine za površinsku eksploataciju mora se izraditi tehničko uputstvo koje sadrži:a) šeme ili pregledne crteže, uslove za primenu, konstrukcione crteže i statičke

proračune;b) podatke o čvrstoći i stabilnosti mašine za propisane radne operacije, montažu i

održavanje;v) podatke o sigurnosnim uređajima, sa crtežima (planovima) o njihovom rasporedu,

vrsti i funkciji;g) uputstva o montaži, rukovanju i nadzoru;d) uputstva za održavanje mašina i sigurnosnih uređaja.Kad su u pitanju mašine za površinsku eksploataciju, čiji je gornji deo okretan, mora

biti računski utvrđen položaj težišta koji se kontroliše ispitivanjem i o čemu se sastavlja izveštaj.

Signalizacija

35

Osnovni signali mašina za površinsku eksploataciju su: dug zvuk sirenom u trajanju oko tri sekunde (-) i kratak zvuk sirenom u trajanju oko jedne sekunde (.). Pauze između zvukova sirene traju oko jedne sekunde. Za pojedine operacije daju se sledeći signali:

a) rad mašine počinje - - -;b) trake, rotor ili lančanik vedričara pokreću se - - -;v) vozni mehanizmi pokreću se - .;g) vozilo je natovareno - . . .;d) mašina se zaustavlja . . .;đ) opasnost - . - . - . - . - . (1 minut).Pojedini uređaji za koje je dat signal pokreću se najmanje 20 sekundi od datog

signala.Signali za požarni alarm moraju se jasno razlikovati od drugih signala.Table sa signalnima moraju biti na vidnom mestu.

Korišćenje mašina za površinsku eksploatacijuU uputstvu za rukovanje moraju se postaviti granične tehničke vrednosti mašina u

radu.Na stazama za kretanje, stepeništu i lestvama mašina za površinsku eksploataciju ne

smeju se držati, odnosno uskladištiti nikakvi predmeti ili materijal.Svaka mašina za površinsku eksploataciju mora imati sigurnosno osvetljenje ili dovoljan broj rezervnih ručnih baterijskih svetiljki za slučaj prekida struje.Sve mašine za površinsku eksploataciju moraju imati sopstveno osvetljenje.

Rukovanje mašinama za površinsku eksploatacijuMašina za površinsku eksploataciju ili pojedini njeni mehanizmi mogu se pustiti u

pogon tek posle davanja određenog signala i pošto protekne određeno vreme.Posle zaustavljanja mašine usled prinudnog isključenja mašina se ponovo sme pustiti u pogon tek pošto se otkloni uzrok isključenja.Ako su sigurnosni i signalni uređaji na mašini za površinsku eksploataciju neispravni, mašina se ne sme pustiti u rad sve dok se kvar ne otkloni.Spojnice za preopterećenje i sigurnosne spojnice ne smeju se podešavati iznad maksimalnog momenta.

Ako dođe do oštećenja noseće konstrukcije koje može uticati na sigurnost rada mašine, njen rad se mora obustaviti.

Mašina može nastaviti rad pošto se otkloni oštećenje.Napojni električni kablovi za mašine za površinsku eksploataciju mogu se premeštati samo sredstvima koja su za to predviđena.

Kontrola mašina za površinsku eksploataciju.Na početku svake radne smene mora se proveriti ispravnost svih signalnih uređaja,

kočnica i protivpožarnih uređaja i pregledati užad.Ispravnost mehanizma za dizanje mora se proveravati jedanput sedmično.Na mašinama za površinsku eksploataciju sa ugrađenim dizalicama ispravnost dizalica mora se proveravati jedanput mesečno.Ispravnost graničnih prekidača, sigurnosnih krajnjih prekidača, poteznih prekidača, uređaja za merenje jačine vetra, indikacionih uređaja i interfonskih postrojenja mora se proveravati tromesečno.

36

Posle rekonstrukcije, opravke ili mirovanja mašine koje je trajalo duže od tri meseca, mašine i uređaji za površinsku eksploataciju moraju se detaljno pregledati.Noseća konstrukcija mašine i nosači pojedinih mašinskih elemenata vizuelno se pregledaju svaka tri meseca, a svake druge godine generalno se proveravaju.Antikorozivni premaz proverava se svake druge godine. Utvrđena korozija mora se odmah odstraniti.

O svim kontrolnim pregledima iz čl. 149. do 155. redovno se unose podaci u odgovarajuće knjige.

Izmene, rekonstrukcije i održavanje mašina za površinsku eksploatacijuMašine za površinsku eksploataciju moraju se redovno podmazivati.

Podmazivanje za vreme rada vrši se samo ako ne postoji opasnost od slučajnog dodira pokretnih delova.

Sve izmene i rekonstrukcije na nosećoj konstrukciji mašina za površinsku eksploataciju ili rekonstrukcije koje utiču na promenu opterećenja mašine ili njenih delova moraju se prethodno računski dokazati.

Za održavanje mašina za površinsku eksploataciju mora se doneti uputstvo, koje sadrži:

1) postupak i način kontrole ispravnosti sigurnosnih uređaja;2) postupak i način kontrole ispravnosti protivpožarnih uređaja;3) postupak i način kontrole zamene delova;4) postupak i način kontrole noseće konstrukcije;5) postupak prijema mašine posle opravke i rekonstrukcije.

Transport mašina za površinsku eksploatacijuZa bezbedan transport mašina za površinsku eksploataciju moraju se prethodno

odrediti i pripremiti putevi koji ispunjavaju zahteve u pogledu nosivosti za pojedine mašine.Ako se mašine za površinsku eksploataciju moraju transportovati preko odlagališta ili

preko tla sa malom specifičnom nosivošću, mora se prethodno ispitati i proveriti mogućnost transporta za svaku mašinu.

Tehničke mere zaštite od požara na mašinama za površinsku eksploatacijuNa mašinama za površinsku eksploataciju nije dozvoljena upotreba peći sa otvorenim

plamenom.Grejna tela moraju biti izvedena tako da se gorivi predmeti ne mogu zapaliti.Rezerve ulja i maziva, u propisanoj količini, moraju se čuvati u specijalnoj prostoriji u

zatvorenim i nezapaljivim posudama.Pamučne krpe moraju se čuvati samo u zatvorenim i nezapaljivim posudama.Upotrebljene krpe ne smeju se držati u mašini.Zagrejani i blokirani noseći valjci na transporterima sa trakom moraju se odmah

zameniti.

Pomoćne mašine za površinsku eksploataciju

37

Buldožeri i skreperi

Rad buldožera dozvoljen je na nagibima do 35o.U toku rada buldožera rastojanje od ivice točka gusenice do ivice kosine mora iznositi

najmanje 2 m.Prilikom pregleda i podmazivanja, buldožer mora biti postavljen na horizontalnu

površinu, motor se mora isključiti a plug mora biti spušten na tlo.U slučaju kvara na nagibima, mora se osigurati da buldožer pod dejstvom sopstvene

težine ne krene niz kosinu, a zatim se mora, u što kraćem roku, skloniti na bezbedno mesto.Za otkopavanje stena skreperima u kosim i horizontalnim slojevima, zavisno od

karakteristika stena i drugih uslova, mora se izraditi šema kretanja skrepera u otkopu i odlagalištu.

Za vreme rada skrepera zabranjeno je kretanje ljudi u radnoj zoni skrepera. Zabrana se mora istaći na tablama, na vidnom mestu.

Pregled i podmazivanje skrepera vrši se samo kad skreper ne radi.Pogonsko gorivo i mazivo moraju odgovarati utvrđenim karakteristikama za te

mašine.Maziva se čuvaju u zatvorenim posudama koje ih štite od prodiranja prašine i drugih

nečistoća.Maziva se iz zatvorenih posuda vade pomoću specijalnih uređaja koji se moraju

povremeno čistiti.Zamena pojedinih sklopova, mehanizama i drugih remontno-montažnih radova na mašinama nije dozvoljena u neposrednoj blizini nezaštićenih električnih vodova pod naponom.

Remont i zamena pojedinih mehanizama na mašinama dozvoljeni su samo posle blokiranja mehanizama koji se remontuju i njihovog odvajanja od pogonskog motora, kao i drugih elemenata koji utiču na bezbednost.Rudarske mašine koje su remontovane moraju se pre puštanja u rad ispitati, o čemu se sastavlja izveštaj.

59. TRANSPORT NA POVRŠINSKIM KOPOVIMA?

TRANSPORT KAMIONIMA (KAMIONI I PUTEVI)Na površinskim kopovima svi putevi za transport kamionima mogu biti stalni i

privremeni.Stalni putevi (koji povezuju kop sa odlagalištima, deponijama, objektima za pripremu

mineralnih sirovina i utovarnim stanicama) moraju biti izrađeni tako da odgovaraju najvećem opterećenju transportne mehanizacije.

Privremeni putevi na etažama površinskog kopa i odlagalištima i priključci sa stalnim putevima ne smeju biti opterećeni više od nosivosti tla.

Stalni putevi izgrađuju se sa jednim ili sa dve kolovozne trake.Stalni putevi sa jednom kolovoznom trakom moraju imati mimoilaznice. Stalni putevi sa jednom kolovoznom trakom po kojima se redovno kreću ljudi moraju

imati pešačku stazu širine najmanje 1 m.Usponi, širine i poluprečnici krivina stalnih puteva moraju biti usaglašeni sa tehničkim

karakteristikama kamiona radi bezbednog transporta.

38

Minimalna širina stalnih puteva sa dve kolovozne trake određuje se zavisno od gabarita kamiona, pod uslovom da najmanje odstojanje od najisturenijeg dela kamiona do ivice podloge iznosi 1 m, a rastojanje između najisturenijih delova kamiona u momentu mimoilaženja - najmanje 2 m.

Najmanja širina stalnih puteva sa jednom kolovoznom trakom mora iznositi 1/2 širine stalnih puteva sa dve kolovozne trake.

Ukupna širina stalnih puteva sa dve kolovozne trake određuje se za svaki površinski kop prema sledećem obrascu:

Š = 2 B + 4gde je:Š - ukupna širina puta za kamionski transport sa dve kolovozne trake (bez bankina i

kanala), u metrima;B - maksimalna širina kamiona, u metrima.Proširenje stalnih puteva (P) za kamionski transport u krivinama (serpentine),

produžene serpentine, petlje i spirale, izračunava se:- za stalne puteve sa dve kolovozne trake P = 1,0 dž B;- za stalne puteve sa jednom kolovoznom trakom P = 0,5 dž B.Stalni putevi za kamionski transport u poprečnom preseku na pravim deonicama

moraju imati nagibe na obe strane, koji iznose:1) za profilisane puteve do 5%;2) za putne podloge od tucanika i šljunka do 3%;3) za sve ostale vrste podloga do 2%.Poluprečnik krivina puteva koji se grade u obliku serpentina, produženih serpentina,

petlji i spirala određuje se zavisno od konstruktivnih karakteristika kamiona.Putne podloge na krivinama moraju se izvoditi sa padom u pravcu poluprečnika

krivine, sa nagibom do 6%.Na pravim deonicama stalnih puteva za transport kamiona koje se izrađuju na kosim

terenima sa padom većim od 30% podloge se moraju izrađivati sa padom do 2% na suprotnu stranu od pada terena.

Putevi na etažama površinskog kopa moraju sa spoljne strane biti obezbeđeni zemljanim nasipima visine najmanje 1 m da bi se sprečio pad kamiona niz kosinu.Za odvodnjavanje putne podloge za kamionski transport dozvoljen je prekid zemljanog nasipa maksimalne dužine 2 m i na rastojanjima od najmanje 15 m po uzdužnom profilu puta.

Privremeni (etažni) putevi lociraju se tako da njihovu trasu ne može da ugrozi odronjavanje ivice etaže.

Između ivice etaže i privremenog puta mora se odrediti zaštitna površina, čija širina, zavisno od geomehaničkih osobina materijala i težine kamiona, ne sme biti manja od 2 m.Nije dozvoljeno kretanje kamiona po magli ako je vidljivost manja od 60 m i ako kamioni nisu opremljeni odgovarajućim svetlom za vožnju po magli, i u toku intenzivnih atmosferskih padavina, kao i u drugim slučajevima smanjene vidljivosti (na primer, kad je vidljivost manja od puta zaustavljanja kamiona).

Po stalnim putevima zabranjeno je preticanje kamiona izuzev kad su u pitanju različiti tipovi kamiona i kad se to preticanje može obaviti bez opasnosti.

Ako je uspon puteva za transport kamiona veći od 6%, na rastojanju od najviše 600 m moraju se ostaviti delovi puteva sa usponom do 2% najmanje dužine 30 m.

39

Za vreme zime stalni i privremeni putevi moraju se redovno čistiti od snega i leda, a delovi puteva sa krivinama i usponima moraju se posipati solju, peskom ili sličnim sredstvom.

Sanduci kamiona čiste se od nalepljenih ili zamrznutih stena otkrivke ili mineralne sirovine samo mehaničkim sredstvima koja su montirana na buldožerima, utovarivačima ili drugim mašinama ili drugim pogodnim načinom.

Brzina i raspored kretanja kamiona na putevima površinskog kopa i odlagališta određuju se zavisno od podužnog profila puta, vrste i kvaliteta podloge i tehničkih karakteristika kamiona.

Kamioni u toku eksploatacije moraju biti tehnički ispravni, a pri kretanju unazad moraju davati zvučne i svetlosne signale.

Pri utovaru materijala u kamione, osim zahteva iz čl. 93, 94, 95. i 96, moraju se ispuniti i sledeći zahtevi:

- kamion koji se utovaruje mora se nalaziti u zoni dejstva bagera, a može se postaviti za utovar posle signala koji daje rukovalac bagera;

- kamion koji je postavljen za utovar mora biti zakočen i u granicama vidljivosti rukovaoca bagera;

- mineralna sirovina ili otkrivka utovaruje se u sanduk kamiona samo sa strane ili otpozadi. Prenošenje kašike bagera preko kabine kamiona nije dozvoljeno;

- polazak kamiona posle završenog utovara dozvoljen je samo posle zvučnog signala koji daje rukovalac bagera.

Iznad kabine rukovaoca kamionom mora da postoji posebna pouzdana zaštita. Ako zaštite nema, rukovalac ne sme da sedi u kabini kamiona za vreme utovara materijala u kamion i mora se nalaziti van zone dejstva bagera.

Ako se mineralna sirovina ili otkrivka pretovaruju iz kamiona u druga transportna sredstva, taj pretovar se sme vršiti samo preko posebne pretovarne stanice (bunker, platforma i dr.), koja mora odgovarati maksimalnom opterećenju.

Mineralna sirovina ili otkrivka istovaruju se iz kamiona samo na za to određenim mestima i na način utvrđen uputstvom.

U toku eksploatacije kamiona nije dozvoljeno:1) kretanje kamiona sa dignutim sandukom;2) kretanje kamiona unazad do mesta istovara i utovara na rastojanju većem od 30 m

(izuzev pri izradi useka, trase i sl.);3) prelaženje preko kablova koji nisu specijalno zaštićeni;4) parkiranje na nagibima.

PREVOZ TRANSPORTERIMA SA TRAKOMPostavljanje transporteraNosivost tla na koje se postavlja transporter mora da odgovara opterećenju od

transportera.Tlo na koje se postavlja transporter mora biti odvodnjeno i zaštićeno od površinskih

voda.Rastojanje najisturenijeg dela transportera od bilo kakvog čvrstog predmeta mora da

iznosi najmanje 1 m.Transporter na etaži površinskog kopa mora biti postavljen izvan zone zarušavanja.Delovi transportera koji prelaze preko puteva, koloseka i drugih objekata i uređaja

moraju se zaštititi tako da se onemogući pad materijala sa trake i dodir rotirajućih delova i

40

moraju biti podignuti na visinu kojom se osigurava nesmetan i bezbedan prolaz transportnih sredstava ispod njih. Visine prolaza moraju biti vidno obeležene na konstrukciji prolaznog objekta.

Prelazi puteva i koloseka preko transportera moraju se obezbediti transportnim mostovima.

Nosivost mosta i gabariti prolaza moraju biti vidno obeleženi s obe strane konstrukcije u pravcima kretanja.

Most mora biti obezbeđen ogradom.Preko transportera moraju se postaviti poprečni prelazi.Prelazi preko transportera moraju biti postavljeni na međusobnom rastojanju od

najviše 300 m u zoni kopa i odlagališta.Prelazi, odnosno prolazi izvan zone površinskog kopa mogu biti na rastojanju većem

od 300 m, ali se moraju prilagoditi datim uslovima.Prelazi moraju biti obezbeđeni ogradom sa strane i rukohvatima.Rastojanje najisturenijeg dela prelaza od transportera mora iznositi najmanje 1 m.Širina prelaza mora biti najmanje 0,8 m.Na mestima na kojima je transporter izdignut iznad terena, a ne prelazi preko

saobraćajnice, moraju se postaviti upozorenja o zabrani prolaza ispod transportera.Transporteri ili delovi transportera koji su izdignuti iznad terena više od 1,5 m moraju

imati, s jedne strane, prolaz širine najmanje 0,6 m, sa ogradom i rukohvatom. Pod ovog prolaza mora biti dobro pričvršćen, a ako je sa usponom ili padom, mora biti izrađen tako da se izbegne klizanje.

Ugao nagiba transportera sa glatkom transportnom trakom može biti najviše 18o pri podizanju materijala, a najviše 15o pri spuštanju materijala.

Stalna mesta rada na transporteru i trasa transportera u zoni površinskog kopa i odlagališta moraju biti osvetljeni pri noćnom radu i slaboj vidljivosti (magla i druge vremenske nepogode).

Rastojanje između najisturenijih delova dva transportera postavljena jedan kraj drugog mora iznositi najmanje 1 m.

Vertikalne krivine pri prelazu transportera iz horizontalnog položaja u kos položaj (konkavna krivina) i pri prelazu iz kosog položaja u horizontalni položaj (konveksna krivina) moraju odgovarati propisu o jugoslovenskom standardu za transportere sa trakom.

Prelazno rastojanje između koritastog i ravnog dela transportne trake za svaki transporter mora se odrediti prema propisu o jugoslovenskom standardu za transportere sa trakom.

Na svakoj pogonskoj stanici transportera mora biti istaknuta tabla sa podacima o brzini trake, kapacitetu, uglu utovara, dozvoljenoj krupnoći materijala i dozvoljenoj najnižoj spoljnoj temperaturi vazduha.

Posle većih opravki mora se proveriti funkcionalnost i bezbednost rada transportera.

Transportna trakaTransportna traka, u skladu sa uslovima rada na površinskom kopu, mora odgovarati

propisu o jugoslovenskom standardu za transportere sa trakom.Koeficijent sigurnosti u odnosu na prekidnu čvrstoću transportne trake za transport

uglja i jalovine na površinskim kopovima uglja mora iznositi najmanje 10, a za transport metalnih i nemetalnih mineralnih sirovina - najmanje 12. Za kraće transportere - dodavače i za transport krupnijeg materijala vrednosti koeficijenta se povećavaju za 20% do 30%.

41

Koeficijent sigurnosti izračunava se prema sledećem obrascu:a) za trake sa tekstilnim ulošcima:

S=T t ∙ n

Fmax

b) za trake sa čeličnim ulošcima:

S=T č ∙n

Fmaxgde je:

S - koeficijent sigurnosti;Tt - prekidna čvrstoća (u kN/m širine) transportne trake sa tekstilnim ulošcima,

preračunate u kN po tekstilnom ulošku;n - broj tekstilnih uložaka;

Tč - dozvoljena prekidna sila trake sa čeličnim ulošcima, u kN po čeličnoj kordi ili čeličnom užetu;

m - broj čeličnih kordi ili užadi;Fmadž - maksimalna sila zatezanja u opterećenoj traci pri normalnim uslovima, u kN.

Transportna traka mora biti dobro centrirana i pravilno vođena.Transporter se mora geodetski dovesti u pravac i u poprečnom smeru iznivelisati. Na

određenim rastojanjima konstrukcije mora se postaviti potreban broj nosećih i povratnih valjaka za regulisanje pravca kretanja (centričnosti) trake.

Transportnom trakom može se prevoziti samo materijal za koji je traka predviđena. Granulometrijski sastav materijala mora biti usklađen sa izabranom širinom trake prema propisu o jugoslovenskom standardu za transportere sa trakom.

Hodanje po transportnim trakama, prelaženje preko tih traka i prolaženje ispod njih nisu dozvoljeni. Preko trake ili ispod nje može se prelaziti, odnosno prolaziti samo na obezbeđenim prelazima ili izgrađenim prolazima.

Na utovarnim i pretovarnim mestima valjci ispod nosećeg kraka transportne trake moraju se postaviti elastično.

Transportna traka sa znatno oštećenim i raslojenim oblogama i oštećenim ivicama mora se zameniti.

Ako se materijal koji se transportuje lepi za transportnu traku, transporter se mora opremiti uređajima za efikasno čišćenje trake kojim se sprečava lepljenje materijala na valjke i bubnjeve.

Na mestima na kojima se nalaze uređaji za čišćenje trake mora se sprečiti nagomilavanje skinutog materijala.

Skinuti materijal ne sme se ručno nabacivati na traku kada je traka u pokretu.Materijal koji padne sa transportera, a naročito materijal koji se skuplja ispod donjeg kraka trake, mora se redovno čistiti. Taj materijal može se ručno čistiti sa trake i nabacivati na nju samo ako traka nije u pokretu.

42

Prostor između donjeg (povratnog) kraka transportne trake i tla mora iznositi najmanje 300 mm.

Skidanje materijala sa trake dok je traka u pokretu nije dozvoljeno.Na gornjoj strani transportera, na određenom rastojanju, zavisno od lokalnih prilika,

mora se postaviti uređaj kojim se sprečava izbacivanje trake usled delovanja vetra.Ako je brzina bočnog vetra veća od 30 m/s, transportna traka se mora isključiti iz

pogona.Uređaj za merenje brzine vetra mora se ugraditi na transporter.Ispravnost uređaja za merenje brzine vetra mora se ispitivati jedanput godišnje.Transportna traka koristi se na površinskim kopovima pri temperaturnim razlikama

koje odgovaraju karakteristikama trake utvrđenim u propisu o jugoslovenskim standardima za transportere sa trakom.

Pri temperaturi nižoj od -12oC transportna traka mora biti povremeno u pogonu, bez obzira na to da li se materijal prevozi, ako nije opremljena uređajem i sredstvima za sprečavanje zamrzavanja.

Ako se pojedini delovi transportera ili trake zalede, transporter se ne sme pustiti u pogon dok se led ne odstrani.

Odmrzavanje transportne trake i obrtnih delova otvorenim plamenom nije dozvoljeno.

Sredstva za sprečavanje smrzavanja mogu se upotrebljavati samo ako su trake otporne na njih.

Stalno spajanje traka vrši se vulkanizacijom. Trake se mogu vulkanizirati po hladnom ili toplom postupku.

Mehaničko spajanje traka spojnicama (kopčama) dozvoljeno je samo privremeno.Spoj mora imati prekidnu čvrstoću približno kao i ostali deo trake i mora biti bez zadebljanja.Dužina preklopa pri spajanju trake mora odgovarati propisu o jugoslovenskom standardu za transportne trake.

Traka sme da se vulkanizuje samo kad je transporter isključen iz napona.Materijal za vulkanizaciju (rastvor gume, sirova guma i drugi materijal mora se čuvati

u hladnim i tamnim prostorijama.Rastvori gume koji su nabavljeni u različito vreme ne smeju se mešati.Za vulkanizaciju transportnih traka mora se izraditi uputstvo.Ploče za vulkanizaciju ne smeju se polivati vodom.Ploče iz stava 1. ovog člana moraju se ispitivati u redovnim vremenskim razmacima, i

to: svake treće sedmice ako se upotrebljavaju svakodnevno, a svakih šest meseci ako se upotrebljavaju isključivo u radionici. Pri ispitivanju proverava se da li ploča razvija ravnomernu temperaturu na celoj svojoj površini. O ispitivanju se sastavlja izveštaj.

Trake sa čeličnim ulošcima (korda ili uže) spajaju se prema propisu o jugoslovenskom standardu za transportne trake i uputstvu.

Transportna traka mora biti uskladištena u skladu sa propisom o jugoslovenskom standardu za transportne trake.

Pogonska stanicaPogonska stanica transportera mora biti postavljena na čvrstom i sigurnom postolju.Pogonska stanica čija masa nije dovoljna za stabilnost pri radu transportera mora biti

ankerisana.

43

Uređaj za zatezanje (ankerisanje) mora izdržati najmanje dvostruku statičku silu koja vlada u transporteru. To se odnosi i na spojeve uređaja za zatezanje.

Konstrukcija pogonske stanice transportera mora biti statički određena, proračunata na osnovu opterećenja delova koje nosi i sa dimenzijama koje su usklađene sa izabranom opremom i uslovima rada.

Komandna kabina pogonske stanice ili sistema transportera mora biti postavljena tako da se iz nje može pratiti kretanje trake i materijala.

Komandna kabina mora biti opremljena komandnim pultom.Komandni pult mora biti opremljen odgovarajućim uređajima za upravljanje i

signalizaciju.Transporteri kapaciteta do 500 m3/h ne moraju biti opremljeni kabinom.Pogonska stanica mora biti opremljena ulaznim stepenicama sa rukohvatima i

stazama za prolaz.Staze za prolaz moraju biti širine najmanje 0,6 m, moraju biti zaštićene ogradom i

moraju imati pod od neklizajućeg materijala.Do svih delova pogonske stanice koji se moraju kontrolisati pri radu i na kojima se

moraju izvoditi radovi radi opravke moraju biti postavljene staze.Ako se kućište ili ležajevi prekomerno greju, elektromotor se mora isključiti.Pri transportu, elektromotor se mora zaštititi od potresa, udara i bilo kakvog

mehaničkog oštećenja.Reduktor pogonskog uređaja transportera postavlja se na horizontalnu ploču koja

mora biti pričvršćena za pogonsku stanicu.Za montažu reduktora i puštanje u rad posle montaže mora se izraditi uputstvo.Spoljne površine reduktora moraju se redovno čistiti od prašine i ulja.Za vreme rada mora se kontrolisati nivo ulja u reduktoru i rad pumpi za

podmazivanje.Opravka i demontaža reduktora mogu se vršiti samo kad je motor odvojen.Pri transportu reduktor se mora zaštititi od potresa, udara i bilo kakvog mehaničkog

oštećenja.Krajevi osovina na koje se stavlja spojnica moraju biti zaštićeni od korozije i

mehaničkih oštećenja.Spojnica pogonskog uređaja transportera mora biti izbalansirana.Ako je transporter nagnut više od 5o, a pogonska stanica se nalazi na vrhu kosine,

mora postojati uređaj za automatsko zaustavljanje transportera u slučaju nestanka električne energije. Ako se pogonska stanica nalazi na dnu kosine, a materijal se izvlači, okretni bubanj mora imati automatski uređaj za kočenje.

Ako je transporter nagnut više od 8o, bez obzira na mesto pogonske stanice, pogonski uređaj mora imati automatski uređaj za kočenje.

Obloge kočnica moraju biti od nezapaljivog materijala i antistatične (ne smeju skupljati statički elektricitet).

Za kočenje transportera mogu se upotrebiti mehaničke (kraći transporteri), hidraulične, hidrodinamičke i elektromagnetne kočnice.

Svakih 15 dana mora se proveravati habanje obloga kočnica i stanje opruga i izvršiti njihovo regulisanje.Istrošene obloge moraju se zameniti.

U pogonskim stanicama svi pokretni delovi moraju se zaštititi od slučajnog dodira.

44

Zaštitna ograda mora biti izrađena prema propisu o jugoslovenskom standardu za transportere sa trakom.

Za vreme rada transportera zabranjeno je ručno čišćenje svih bubnjeva.Za vreme rada transportera mora se osmatranjem redovno kontrolisati zazor na

klinovima i stanje ivica bubnjeva i obloge.Na početku svake smene moraju se pregledati svi rotacioni delovi pogonske stanice

transportera.Svakih 15 dana moraju se detaljno pregledati bubnjevi transportera.Bubnjevi se moraju čistiti od nalepljenog materijala uređajima za čišćenje. Broj i vrsta

uređaja za čišćenje moraju odgovarati materijalu i njegovim osobinama, kao i klimatskim prilikama u kojima se vrši prevoz.

Transporter mora biti opremljen svim nosećim i povratnim valjcima. Pri radu transportera noseći i povratni valjci moraju se okretati.

Oštećeni valjci i valjci čiji se ležajevi pri radu zagrevaju moraju se zameniti ispravnim valjcima. Valjci se zamenjuju samo kad je transporter zaustavljen. Pri zameni valjka ili sloga valjaka mora se obezbediti da se transporter ne pusti nekontrolisano u rad.

Zatezne stanicePokretna kolica za zatezanje moraju se lako kretati po šinama, a na kraju koloseka

moraju se postaviti amortizeri i granični prekidač.Staza za kretanje tega za zatezanje trake mora biti dovoljno duga da omogući

nesmetano kretanje tega u oba pravca.Prostor u kome se kreće teg mora biti ograđen žičanom ogradom visokom najmanje

1,8 m od tla. Ispod tega mora se postaviti podmetač od pogodnog materijala.Zatezni bubanja mora imati kočnicu i hvataljke.Transporteri sa vitlom za automatsko zatezanje moraju imati ugrađene sledeće

uređaje:- granični prekidač kojim se isključuje pomeranje zateznih kolica preko određene

granice;- uređaj za podešavanje zatezanja kojim se sprečava preopterećenje transportne

trake i konstrukcije transportera;- automatski registrator sile zatezanja.Uže i konstrukcija zateznih stanica moraju imati najmanje šestostruku sigurnost za

prekidnu čvrstoću u odnosu na najveće proračunato statičko opterećenje.Pri odmotavanju užeta sa bubnja do krajnjeg graničnog položaja na bubnju mora

ostati najmanje 1,5 navojak.Uže na zateznoj stanici mora se zameniti ako se propisana sigurnost smanji za 30%.Svakih sedam dana mora se detaljno ispitati ispravnost rada vođica, vitla, kolica i

graničnog prekidača.

Povratna stanicaPovratna stanica transportera mora biti postavljena na statički određenoj

konstrukciji.Svi rotirajući delovi na povratnoj stanici moraju se zaštititi od slučajnog dodira.

Sigurnosno-signalni uređaji

45

Svaki transporter mora imati uređaj kojim se odmah i sigurno isključuje iz pogona duž trase transportera.

Uređaj se sme koristiti samo u slučaju opasnosti.Ako se transporter isključi iz pogona usled dejstva uređaja za isključenje postavljenog

duž transportera, pre ponovnog uključenja mora se naći uzrok isključenja i tek pošto se potvrdi da je uzrok otklonjen, transporter se može ponovo pustiti u rad.

Uređaj postavljen duž transportera za isključenje transportera mora se redovno održavati i mora biti uvek ispravan.

Duž trase transportera moraju se postaviti uređaji za zvučnu signalizaciju kojom se najavljuje puštanje transportera u rad. Razmak postavljenih uređaja za zvučnu signalizaciju mora biti takav da se zvučni signal čuje sa svakog mesta transportera. Signal mora trajati najmanje 10 s, a mora da otpočne najmanje 20 s pre puštanja transportera.

U sistemu transportera mora postojati telefonska ili radio-veza između pogonskih stanica i komandnog pulta.

Trasa, odnosno sistem transportera sa trakom mora biti osvetljen pri noćnom prevozu ili slaboj vidljivosti.

U magistralnom transportu čija je trasa duža od 10 km cela traka sistema ne mora biti osvetljena, ali moraju biti osvetljena sva presipna mesta duž transportne linije.

Položaj šipke i visina padanja materijala na presipnim mestima sa trake određuju se parabolom padanja ekstremnih veličina i težina zrna, prema propisu o jugoslovenskom standardu za transportere sa trakom.

Presipna mesta transportera moraju biti zaštićena sa svih strana tako da ne postoji mogućnost da materijal ispada.

Presipna mesta transportera moraju biti ograđena ogradom visokom najmanje 1,2 m. Oko presipnog mesta mora postojati platforma koja omogućava bezbedan nadzor tog mesta. Na presipnom mestu koje nema stalni nadzor mora biti ugrađen uređaj za obaveštavanje o nagomilavanju materijala.

Na presipnim mestima mora se ugraditi uređaj za smanjenje brzine padanja materijala, ako je brzina kretanja trake veća od 4 m/s i ako krupnih komada (250 mm) ima više od 50%.

Čišćenje naslaga materijala sa presipnih mesta, kao i otčepljenje (ako je došlo do zagušenja), mogu se vršiti samo kad transporter stoji.

Utovarna mesta na transporteru moraju se izraditi tako da se spreči ispadanje i nagomilavanje materijala koji se utovaruje i da materijal ravnomerno pada na traku i u pravcu kretanja trake.

Prostor između utovarnog levka i transportne trake mora biti zatvoren gumenom zavesom, koja sprečava prolazak materijala van transportera.

Samohodna utovarna kolica mogu se puštati u pogon (kretati) sa mesta rukovaoca utovara ili sa zemlje.

Ako se samohodna utovarna kolica pokreću sa zemlje, taster za puštanje kolica u pogon mora biti van zone utovara.

Rastojanje između konstrukcije utovarnog bagera i utovarnog mesta transportera mora biti najmanje 1 m.

Materijal sa transportera može se utovarivati u vagon samo pomoću levka.Odstojanje dna levka i najvišeg dela vagona ili lokomotive mora iznositi najmanje 300

mm.

46

Na utovarnom mestu sa trake u vagone mora se postaviti zvučna ili svetlosna signalizacija za davanje signala za pokretanje voza prilikom utovara.

Puštanje u rad i zaustavljanje transporteraZa rukovanje i održavanje transportera mora se izraditi uputstvo.Sistem transportera mora imati blokadu kojom se reguliše puštanje transportera u

rad. Blokada mora biti konstruktivno rešena tako da se prvo stavlja u pogon istovarni transporter sistema, a zatim redom svi ostali, do bagera za otkopavanje.

Pri zaustavljanju, sistem blokade mora dejstvovati obrnutim redom. U sistem blokade moraju biti uključene sve mašine koje rade u sistemu.

Vreme puštanja u pogon svakog sledećeg transportera mora biti podešeno tako da prethodna traka postigne svoju normalnu brzinu kad sledeća počne da se kreće.

Sistem transportera koji nema daljinsko upravljanje pušta se u rad na sledeći način: istovarni transporter u sistemu pušta se u rad samostalno, a ostali transporteri sistema puštaju se u rad tek po dobijanju informacije da je prethodni transporter dostigao maksimalnu brzinu.

U sistemu sa ručnim rukovanjem transporter se mora odmah isključiti iz rada ako je prethodni transporter stao.

Sistem transportera sa daljinskim upravljanjem mora imati tri načina upravljanja, i to:1) daljinsko upravljanje, sa blokadom;2) pojedinačno upravljanje na pogonskoj stanici, sa blokadom;3) pojedinačno upravljanje na pogonskoj stanici, bez blokade.Ako je u pitanju transporter koji radi pomoću sistema za daljinsko upravljanje, ne

sme se koristiti pojedinačno upravljanje bez blokade.Svaki transporter u sistemu daljinskog upravljanja mora imati na pogonskoj stanici

uređaj za zaustavljanje dela sistema iza njega.Transportni sistem može se pustiti u pogon tek posle dobijenih informacija i izvršenih

signala da je ceo sistem spreman za rad.Transporter ili sistem transportera ne sme da radi bez nadzora.

Pomeranje transporteraNoseća konstrukcija pomerljivih transportera mora biti postavljena na odgovarajuću

osnovu (pragove i pontone ili sl.) koja omogućava stabilnost konstrukcije transportera i pomeranja transportera u poprečnom pravcu.

Površina tla na kojoj se pomera transporter mora biti uređena u poprečnom i podužnom pravcu.

Transporter se može pomerati samo uređajima koji su izrađeni za tu svrhu.Pomeranje transportera mora biti prilagođeno konstrukciji transportera i uređaja za

pomeranje.Transporter se može pomeriti samo pri dobroj vidljivosti.Prilikom pomeranja transportera mora se obezbediti radio ili telefonska veza između

etaže na kojoj se transporter pomera i komandnog pulta.Posle pomeranja, transporter se mora ponovo opremiti svim signalnim i zaštitnim

uređajima i mora se proveriti njegova ispravnost, o čemu se sastavlja izveštaj.

SIPKE, SPUŠTALjKE I USPINjAČESipke

47

Na otvorima na vrhu sipke moraju se nalaziti poklopci, rešetke ili ograde kojima se sprečava prilaz otvoru sipke.

Usitnjavanje rude na rešetki sipke dozvoljeno je samo izuzetno, i to ako je zaustavljen utovar i ako otvori rešetke nisu veći od 300 mm dž 300 mm.

Za razbijanje komada iznad rešetke mora se izraditi uputstvo kojim se reguliše siguran i bezbedan rad na razbijanju komada.

Miniranje iskopane mase radi usitnjavanja većih komada na rešetki nije dozvoljeno.Ispred otvora sipke mora se izgraditi branik (odbojnik), koji mora biti konstruisan

tako da sprečava prilaz kamiona otvoru sipke.Otvor na dnu sipke (ušće) mora imati poseban hodnik, kojim se u slučaju opasnosti

omogućuje povlačenje rukovaoca na sigurno mesto.Na mestu rukovaoca sipke mora postojati kontrolni otvor prema sipki, pokriven

sigurnim poklopcem.Sipke moraju imati kontrolne hodnike za odglavljivanje, izrađene na razmaku od

najviše 20 m (po visini sipke).Kontrolni hodnici moraju imati zaštitne pregrade prema sipki.Ulaženje u sipke radi odglavljivanja nije dozvoljeno.Za odglavljivanje materijala u sipki iz kontrolnih hodnika mora se izraditi uputstvo.Otvori sipke (ulaz i ispust) moraju imati međusobnu telefonsku ili radio-vezu.Ispusni deo sipke i kontrolni hodnici moraju se provetravati i otprašivati.Za vreme opravke sipke i odeljenja za prolaz ljudi ne sme se ulaziti u sipke odozdo.

Spuštaljke i uspinjačeSpuštaljke i uspinjače služe za spuštanje i dizanje punih i praznih kamiona, vagona i

drugog materijala.Za rad spuštaljki i uspinjača mora se izraditi uputstvo.Svakih 15 dana mora se izvršiti detaljan pregled postrojenja, a naročito mesta koja su

spojena zavarivanjem, zakovicama i vijcima, kao i pregled drugih delova podložnih većim naprezanjima, i nalaz upisati u knjigu postrojenja.

Postrojenje za prevoz mora biti opremljeno signalnim uređajima pomoću kojih se mogu davati signali između pojedinih navozišta, odvozišta i pogonskog dela postrojenja.

Pored signalnih uređaja, za vožnju na navozištima i odvozištima, kao i u mašinskoj zgradi, mora postojati telefonska veza radi sporazumevanja rukovaoca postrojenja i rukovaoca platforme (signaliste).

U kabini rukovaoca postrojenja moraju se nalaziti optički signalni uređaji koji pokazuju ispravnost pojedinih važnijih delova postrojenja (sigurnosne kočnice, prekostrujni relej, granični prekidači na trasi, pretvarač struje, ekspanzione sklopke, sklopka za sprečavanje preterivanja i uljna pumpa).

Na navozištima i odvozištima mora se nalaziti optička signalizacija radi davanja upozorenja rukovaocima postrojenja, koja radi automatski.

Na navozištima, odvozištima i u mašinskoj zgradi moraju se nalaziti table sa signalnim znacima za signale: stoj, vozi gore, vozi dole, vozi polako.

U zgradi postrojenja mora da se nalazi uputstvo o radu sa postrojenjem, uputstvo o podmazivanju i šema električnih instalacija.

S obe strane trase spuštaljke, odnosno uspinjače postrojenja, na svim navozištima i odvozištima, moraju se na kolosecima nalaziti iskliznice koje sprečavaju pad vagona u trasu postrojenja.

48

Uže postrojenja mora imati najmanje osmostruku sigurnost u odnosu na najveće moguće opterećenje. Nastavljena užad ne smeju se upotrebljavati.

Uže se mora kontrolisati na početku rada svake smene. Oštećeno uže mora se zameniti.

Svake druge godine uže se mora zameniti novim užetom.Svi spojevi između platforme i užeta moraju imati najmanje trinaestostruku sigurnost

u odnosu na najveće moguće opterećenje.Mašina za prevoz mora biti snabdevena signalnim zvoncetom koje je podešeno tako

da daje odgovarajuće signale čim se platforma približi najmanje 5 m poslednjem navozištu.Mašina mora biti snabdevena uređajem za merenje brzine koji daje vidljive signale

ako se prekorači dozvoljena brzina vožnje.Stalna električna rasveta mora postojati po celoj trasi spuštaljke i uspinjače, na

navozištu i odvozištu i u kabinama za signalizaciju.Navozišta i odvozišta ne smeju biti zakrčena nikakvim materijalom.Kretanje ljudi duž trase spuštaljke i uspinjače nije dozvoljeno.Ako se radi na trasi, mora se istaći odgovarajuća tabla sa upozorenjem.

60. RUDARSKE PODZEMNE PROSTORIJE I NJIHOVO OSIGURANJE?

Pod rudarskim prostorijama (u daljem tekstu: prostorije), u smislu ovog pravilnika, podrazumevaju se prostorije koje služe za istraživanje, otvaranje, razradu, pripremanje i otkopavanje ležišta uglja ispod površine zemlje.

Prema položaju, prostorije mogu bi ti horizontalne, kose i vertikalne. Pod horizontalnim prostorijama podrazumevaju se prostorije čiji je nagib manji od 5.

Pod kosim prostorijama podrazumevaju se blago nagnute prostorije čiji je nagib od 5 do 25, strme od 25 do 45 i izrazito strme veći od 45.

Pod vertikalnim prostorijama podrazumevaju se prostorije čija uzdužna osa čini prav ugao u odnosu na horizontalnu ravan.

Prema nameni, prostorije se dele na:1) glavne - vertikalna i kosa okna, niskopi, uskopi i potkopi, koji vezuju jamu sa

površinom zemlje,2) pomoćne - navozišta, mašinske komore, pumpne stanice, magacini, radionice,

trafostanice, stanice za punjenje akumulatora i sl.,3) ostale prostorije koje služe za istraživanje, otvaranje, razradu, pripremanje,

otkopno pripremanje i otkopavanje ležišta - prekopi, hodnici, uskopi, niskopi, slepa okna između horizonata, kao i prostorije za transport, provetravanje, prevoz materijala, prevoz ljudi, kretanje ljudi i sl.

1. Horizontalne i kose prostorijeHorizontalne i kose prostorije mogu se izrađivati ručno, miniranjem, mašinski ili

hidraulično, sa podgradom ili bez podgrade. Pri miniranju, minske bušotine se mogu izrađivati primenom uređaja za bušenje na električni, pneumatski ili hidraulični pogon.

Pri izradi horizontalnih i kosih prostorija u stenama sa sadržajem silicijum - dioksida, prašina se obara vodom ili otprašivanjem posebnim uređajima, da bi se količina prašine svela u granice utvrđene odgovarajućim jugoslovenskim standardima.

49

Horizontalne i kose prostorije mogu se podgrađivati drvenom, metalnom, betonskom i armiranobetonskom podgradom, kao i opekom, blokovima od šljake, sintetičkom smolom ili kombinacijom tih materijala, koji moraju biti u skladu sa odgovarajućim standardima.

Podgrada horizontalnih i kosih prostorija mora da ispunjava sledeće uslove:1) da obezbedi radni prostor na čelu radilišta,2) da konstrukciono bude što jednostavnija,3) da zauzme što manji prostor u prostoriji,4) da ima što manje aerodinamičke otpore,5) da ima konstantne karakteristike nosivosti,6) da se lako može demontirati,7) da se za nju mogu lako pričvrstiti kablovi, ventilacione cevi, cevi za vodu, vodovi

hidraulike i cevi za komprimovani vazduh i za popunjavanje otkopnog prostora, a da pri tom ne popuste spojni elementi i zglobovi.

Pri izradi horizontalnih i kosih prostorija miniranjem, ako su stene slabe i srednje čvrste, do postavljanja stalne podgrade, nepodgrađeni deo se podgrađuje privremenom prenosnom ili pokretnom podgradom.

Horizontalne i kose prostorije odvodnjavaju se tako da ne dođe do bubrenja podine i dodatnih pritisaka.

2. Vertikalne prostorijeLokacija novog okna (u daljem tekstu: okno) uslovljava se prostornim položajem

ugljenog sloja i konfiguracijom terena iznad ležišta. Izrada okna vrši se napredovanjem čela radilišta sa površine do određenog horizonta po vertikalnoj osi, odozgo naniže ili odozdo naviše.

Vertikalno okno se može izrađivati ručno, mašinski, sa miniranjem ili bez miniranja, i kombinacijom.

Vertikalno okno u čvrstim stenama se izrađuje primenom bušačko-minerskih radova sa viseće platforme, mehanizovanom platformom, izradom dubokih bušotina većeg prečnika sekcionim miniranjem po celom profilu okna.

Ako se okno izrađuje kroz vodonosne stene, primenjuje se odgovarajuća tehnologija.Radi utvrđivanja vodonosnosti stena i ostalih karakteristika, izrađuje se

hidrogeološka bušotina.Okna se mogu izrađivati odozgo, sa visećom platformom ili bez viseće

platforme.Okna profila manjeg od 6 m2 i dubine do 50 m mogu se izrađivati bez viseće platform. Okna dubine veće od 50 m, bez obzira na veličinu profila, izrađuju se sa visećom platformom.

Izvozne posude se vode vođicama koje se produžavaju prema tome koliko se udaljava čelo radilišta, a postavljene su tako da posuda ne ošteti oblogu okna i odeljenje za prolaz ljudi.

U oknu, u visini kraja vođica, postavlja se brana, koja onemogućava pad eventualno odvojenih komada sa strana prostorije.

Viseća platforma mora uvek biti u horizontalnom položaju kako bi zatvarala presek okna u momentu ugradnje obloge okna, pri čemu između platforme i bokova okna zazor iznosi najviše 8 cm, s tim što se taj otvor mora zatvoriti gumenim prstenom ili sličnim fleksibilnim materijalom.

Viseća platforma može biti obešena jednim glavnim nosećim užetom ili sa više nosećih užadi.

50

Glavno noseće uže ima najmanje osmostruku sigurnost u odnosu na najveće statičko opterećenje.

Okna se mogu podgrađivati drvetom, opekom, betonskim blokovima, betonom i armiranim betonom, čeličnim segmentima i tibinzima.

Ako se okno gradi u složenim rudarsko-geološkim uslovima, kao što su veliki priliv vode, nestabilne stene, tečni pesak, izdvajanje gasova i sl., pristupa se specijalnim metodama izrade okna za određene uslove, kao što su izrada probojnom podgradom, izrada spuštanjem cilindričnih prstenova, izrada pod pritiskom vazduha i izrada zamrzavanjem i očvršćavanjem stena.

Ako se okno gradi u sipkim i rastresitim stenama, primenjuje se probojna podgrada od šipova.

Ako se okno gradi u rastresitim i mekim stenama sa tečnim peskom, gde se pritok vode kreće do 0,004 m3/s, a debljina sloja iznosi do 20 m, primenjuje se spuštajuća podgrada sa specijalnim nožem ili probojna podgrada.

Ako se okno gradi u stenama sa tekućim peskom, okno se izrađuje pomoću kesona.Ako se okno gradi kroz vodonosne stene, one se mogu zamrznuti, posle čega se okno

izrađuje kao i u normalnim uslovima.

61. GORSKI UDAR?

Ako u ugljenom sloju dođe do koncentracije potencijalne energije koja oslobađanjem odvaja ugaljod ugljenog sloja i okolne stijene iz stjenskog masiva, preduzimaju se tehničke mjere zaštite u svim fazama tehnološkog procesa radi zaštite ljudi, opreme, uređaja i pribora na radilištu.

Tehničke mjere zaštite radi suzbijanja mogućih pojava gorskih udara su likvidacija stubova u „starom radu“, izbjegavanje ostavljanja stubova, otkopavanje najpovoljnijeg sloja u ležištima sa više slojeva, zapunjavanje ili zarušavanje otkopanih prostora, podziđivanje otkopa prirodnim kamenom ili drvenim slogovima, izrada bušotina za rasterećivanje, podgrađivanje otkopanih prostora odgovarajućom podgradom, izbor optimalne metode otkopavanje i opreme za dobijanje uglja, ispitivanje specifičnosti pojave u određenoj jami i sloju i priprema odgovarajućih metoda potiv tih pojava, kao i metode smanjenja opasnosti od posledica gorsih udara.

Tehničke mjere se mogu primjeniti pojedinačno ili kombinovano, zavisno od karakteristika ugljenog sloja i okolnih stijena.

Za primjenu izabrane metode se izrađuje odgovarajuće upustvo.Otkopavanje ležišta uglja u kojima postoji mogućnost pojave gorskih udara, po

pravilu se, obavlja širokočelnom metodom, sa napredovanjem radova po pružanju ili padu ugljenog sloja i uz primjenu hidraulične podgrade.

Primjena komorne i komorno – stubne metode otkopavanja za slojeve uglja sa nagibom nije dozvoljena.

Otkopavanje ugljenoj sloja je takvo da obezbijeđuje ravnomijerno opterećenje okolnog stijenskog masiva, bez ostavljanja osštirih uglova i stubova.

Slojevi uglja u kojima postoji mogućnost pojave gorskih udara, po pravilu, otvaraju se i razrađuju prostorijama koje se rade u stijeni ili u slojevima koji nisu skloni gorsim udarima.

51

U jamama u kojima postoji mogućnost gorskih udara vrši se redovna kontrola sprovođenja i efikasnosti primjenjene metode za suzbijanje gorskih udara.

Ako se u jami javi gorski udar, o toj pojavi se vodi kontrolna knjiga, koja sadrži sledeće podatke: mjesto pojave, vrsta pojave, način pojave, obim obavljenih radova na likvidaciji posljedica usled zarušavanja i dalji postupak izvođenja rudarskih radova.

62. TRANSPORT U PODZEMNOJ EKSPLOATACIJI?

Prevoz rude, jalovine i materijala (u daljem tekstu: prevoz) može se vršiti po horizontalnim, kosim, strmim i vertikalnim rudarskim prostorijama ručno, mehaničkim postrojenjima i uređajima, gravitacijski, pneumatski i hidraulično.

1. Ručni prevozRučni prevoz se vrši vagonetima po pruzi sa padom, odnosno usponima do 5%.

Prostorija u kojoj se vrši ručni prevoz vagonetima mora po čitavoj dužini imati visinu najmanje 2 m. Rastojanje od najisturenije tačke vagoneta i boka prostorije, odnosno podgrade mora iznositi s jedne strane najmanje 0,25 m, a s druge strane - najmanje 0,7 m.

Pri ručnom prevozu vagonet se ne sme vući već se mora gurati, odnosno pridržavati ako se vozi po pruzi sa padom.Rastojanje između vozača na pruzi sa padom, odnosno usponom do 5% mora biti najmanje 10 m.Pri ručnom prevozu vagonetom svetiljka mora biti vidljiva iz suprotnog smera.

2. Prevoz mehaničkim postrojenjima i uređajimaPrevoz materijala mehaničkim postrojenjima i uređajima u jami može se vršiti:

1) lokomotivama;2) beskonačnim užetom ili lancem;3) vitlovima;4) gornjom i donjom šinom;5) transporterima;6) vozilima bez šina;7) skreperima;8) hidraulično i pneumatski

Postrojenjima i uređajima za prevoz u jami smeju rukovati samo za to stručno osposobljeni radnici.

Prostorija po kojoj se vrši prevoz materijala u jami mehaničkim postrojenjima i uređajima, izuzev otkopnih prostorija, ima, po pravilu, slobodnu širinu od najisturenije tačke prevoznog sredstva do boka prostorije, odnosno podgrade najmanje 0,25 m na jednoj strani i najmanje 0,70 m na suprotnoj strani.

a) Prevoz lokomotivamaZa prevoz materijala u jami mogu se koristiti:

1) akumulatorska lokomotiva;2) električna lokomotiva sa napajanjem preko vozne žice (trolej-lokomotiva);3) akutrolej-lokomotiva;4) visokofrekventna lokomotiva;5) lokomotiva na tečno gorivo (dizel-lokomotiva).

52

Put kočenja lokomotive pri prevozu ne može biti duži od 40 m.Pri prevozu se lokomotiva mora nalaziti na čelu voza. Voz se može potiskivati

lokomotivom samo pri manevrisanju na krajnjim stanicama, a izuzetno i na drugim mestima u dužini najviše do 300 m. Pri potiskivanju voza brzina lokomotive ne sme biti veća od 1 m/s. Voz se može potiskivati i na većim rastojanjima, ako je za to vreme prolaz ljudi zabranjen.

Lokomotivom se ne sme prevoziti nikakav materijal.

b) Prevoz beskonačnim užetom ili lancemPrevoz beskonačnim užetom ili lancem (žičarom ili lančarom) može se vršiti u

horizontalnim i kosim rudarskim prostorijama sa nagibom do 25° (uspinjače i svoznice).Svako pogonsko postrojenje žičare mora imati kočnicu. Kočnica mora biti toliko jaka da može zadržati 25% veći teret od najvećeg statičkog opterećenja pri redovnom prevozu.Kočnica iz stava 2. ovog člana mora biti izrađena tako da automatski koči.

Komore, odnosno mesta na kojima je montirana pogonska i povratna stanica žičare moraju imati dovoljno slobodnog prostora za bezbedan rad pri montiranju, održavanju i rukovanju postrojenjem.Ako je pogonska stanica smeštena u komoru, visina komore mora iznositi najmanje 2 m, a slobodna širina sa strane sa koje se prilazi radi održavanja i rukovanja - najmanje 1 m i sa druge strane - najmanje 0,7 m.

v) Prevoz vitlovimaPrevoz materijala vitlovima može se vršiti u horizontalnim (dovlačni vitao), kosim i

vertikalnim (izvozni vitao) jamskim prostorijama.Dovlačni vitao se postavlja, po pravilu, na početku ili na kraju transportne prostorije, a izvozni vitao - na vrhu transportne prostorije. Vitao može biti sa jednim bubnjem ili sa dva bubnja.

Vitao mora imati uređaj za postepeno pokretanje bubnja pri korišćenju električne energije, odnosno ventil za vožnju pri korišćenju komprimovanog vazduha ili uređaj sa hidrauličnim kočenjem, kojim rukovalac rukuje sa svog mesta. Osim ovih uređaja, u blizini vitla mora postojati i prekidač električne struje, odnosno ventil za zatvaranje komprimovanog vazduha, koji rukovalac vitla može lako dohvatiti rukom.Vitao mora imati kočnicu kojom se može zadržati 25% veći teret od najvećeg statičkog opterećenja pri redovnom prevozu.

Vitlom se može upravljati i daljinskom komandom.

g) Prevoz gornjom i donjom šinom

Prevoz gornjom šinomPrevoz materijala gornjom šinom u horizontalnim i blago nagnutim rudarskim

prostorijama može se obavljati ručno i pomoću mehaničkih uređaja (vitlovima, žičarama sa beskonačnim užetom i visećim lokomotivama), a u kosim rudarskim prostorijama - samo pomoću mehaničkih uređaja.

Prevoz gornjom šinom sa vitlom

53

Prevoz materijala gornjom šinom sa vitlom može se vršiti u kosim prostorijama sa usponom, odnosno padom od najviše 25o, brzinom od 2 m/s. Dozvoljeni pad može biti i veći, ali samo u jamskim prostorijama čija dužina nije veća od 150 m, u kom slučaju je dozvoljena brzina od 0,5 m/s.

Uže vitla za prevoz gornjom šinom u kosim prostorijama mora prilikom postavljanja imati najmanje šestostruku sigurnost u odnosu na najveće opterećenje pri prevozu maksimalnog tereta.Spojni elementi kolica i korpe za prevoz, kao i elementi koji spajaju uže sa kolicima takođe moraju imati šestostruku sigurnost u odnosu na najveće vučno opterećenje.

Prevoz gornjom šinom sa beskonačnim užetomPrevoz gornjom šinom sa beskonačnim užetom (u daljem tekstu: žičara sa gornjom

šinom) vrši se u horizontalnim i kosim rudarskim prostorijama sa nagibom do 20o i brzinom do 2 m/s. Žičara sa gornjom šinom može se instalirati i kad je pad veći od 20o ako to proizvođač dozvoljava, na osnovu odgovarajuće konstrukcije.

Kopčanje i spajanje kolica vučnog voza i distancionih poluga mora biti izvedeno tako da se ne mogu lako rastaviti.

Ako je nagib jamske prostorije veći od 10 promila, vučni voz žičare sa gornjom šinom mora imati kočiona kolica (kočiona kolica - hvataljka), čijim se aktiviranjem voz sa teretom može sam zaustaviti ako se otkači uže od vučnih kolica. Kočiona kolica moraju biti proračunata i izvedena tako da pri nagibu od 5o do 20o zaustave vučni voz na dužini od 11 m.

d) Prevoz transporterimaZa prevoz rude i jalovine u jami mogu se koristiti transporteri sa beskonačnom

trakom od gume, plastičnih masa, odnosno gume i plastičnih masa, sa ulošcima.Za kratka rastojanja mogu se koristiti člankasti transporteri (dodavači).

Gumenim transporterima materijal se može prevoziti u horizontalnim i kosim prostorijama. Pri prevozu u kosoj prostoriji sa padom, odnosno usponom većim od 5° transporter mora imati uređaj za automatsko zaustavljanje i kočenje u slučaju nestanka energije.Svi elementi konstrukcije za nošenje, vešanje i zatezanje transportera moraju imati dvostruku sigurnost u odnosu na najveće statičko opterećenje.

Pri upotrebi transportnih traka izrađenih od zapaljivog materijala (gume, plastike i sl.) duž transportera, na svakih 50 m, mora se nalaziti hidrant sa ventilima i vatrogasnim crevima dužine 50 m ili odgovarajući protivpožarni aparat, ako projektom nije predviđena druga vrsta zaštite.U jamama sa drvenom podgradom, u kojima ima metana ili opasne ugljene prašine, transportne trake mogu biti samo od nezapaljivog materijala.

đ) Prevoz bešinskim vozilimaPrevoz bešinskim vozilima može se obavljati horizontalnim i kosim jamskim

prostorijama. Nagib transportnog puta po kosoj prostoriji zavisi od tehničkih karakteristika vozila i puta.Bešinsko vozilo može imati pogon na komprimovani vazduh, tečno gorivo ili elektroenergiju.Prevoz bešinskim vozilom može se vršiti na otkopima i u pomoćnim (servisnim) i glavnim transportnim prostorijama.

54

Za prevoz bešinskim vozilima sa pogonom na tečno gorivo primenjuju se odredbe propisa o tehničkim normativima za mašine sa dizel-motorima koje se koriste pri rudarskim podzemnim radovima u nemetanskim jamama.

Svako bešinsko vozilo mora imati dva nezavisna kočiona uređaja koji se lako mogu aktivirati.Kočenje kočionim uređajem po horizontalnoj prostoriji izražava se faktorom u procentima i ono mora iznositi 30% za mašine koje se kreću brzinom većom od 7 m/s, a 25% za mašine koje se kreću brzinom manjom od 7 m/s.

Pored uređaja za ručnu signalizaciju i reflektora sa kratkim i dugim svetlom, svako bešinsko vozilo mora sa zadnje strane imati ugrađeno svetlo, kao i uređaje za gašenje požara.

e) Gravitacioni transportZa gravitacioni transport rude i jalovine koriste se sipke za rudu i jalovinu. Sipke za

rudu i jalovinu izrađuju se kao vertikalne ili kose prostorije. Pad, odnosno uspon sipki mora biti dovoljan da obezbedi normalno isticanje (točenje) materijala.

Sipke se mogu graditi bez podgrade. Ako to fizičko-mehaničke osobine radne sredine zahtevaju, sipke se podgrađuju drvetom, betonom ili betonskim elementima, kvalitetnim kamenom ili drugim odgovarajućim materijalom.

Sipke sa odeljenjem za kretanje ljudi moraju imati sigurnu pregradu između odeljenja za iskopinu i odeljenja za kretanje ljudi.

63. PROVJETRAVANJE PODZEMNIH PROSTORIJA I ŠTA JE SEPARATNO PROVJETRAVANJE?

Sve aktivne jamske prostorije u rudnicima metala i nemetala moraju se u svim fazama tehnološkog procesa mehanički provetriti.Izuzetno od stava 1. ovog člana, prirodna ventilacija se može primeniti u jamama koje ispunjavaju uslove provetravanja iz čl. 241, 242. i 243. ovog pravilnika.U prostorijama koje se ne provetravaju zabranjeno je zadržavanje i kretanje ljudi. Zabrana mora biti vidno označena unakrsnim letvama, pregradama ili tablama upozorenja ako prostorija nije zatvorena odgovarajućom pregradom.

1. Jamski vazduh (sastav, temperatura, vlažnost, brzina strujanja)Sastav jamskog vazduha mora odgovarati jugoslovenskom standardu JUS Z.B0.001.Dozvoljena temperatura vazduha u oC, zavisno od njegove brzine i vlažnosti, data je

u sledećoj tabeli.

--------------------------------------------------------

55

Maksimalna Temperatura vazduha u oC

brzina vazduha ----------------------------------------

m/s Za relativnu vlažnost vazduha u %

----------------------------------------

60 do 75 76 do 90 iznad 90

--------------------------------------------------------

0,25 24 23 22

0,50 25 24 23

1,00 26 25 24

2,00 26 26 25

--------------------------------------------------------

Brzina strujanja vazduha mora neprekidno iznositi:

maks (m/s) min (m/s)

1) na radilištima 4,0 0,25

2) u prostorijama za transport i redovan prolaz 8,0 0,25

3) u ventilacionim prostorijama bez obzira na povremeni prolaz 10,0 -

Brzina strujanja vazduha u vetrenim oknima, kanalima i bušotinama za provetravanje se ne ograničava.

2. Način provetravanja i razvođenja vazduhaSvaka jama mora imati najmanje dva otvora, jedan za ulaznu, a drugi za izlaznu

vazdušnu struju.Rastojanje tih otvora mora biti takvo da se izbegnu kratki spojevi.

Način razvođenja vazduha treba odabrati tako da se svež vazduh najkraćim putem dovede do radilišta.

Vazduh se mora razvoditi tako da pojedini delovi jame koji čine eksploatacione celine predstavljaju vetrena odeljenja u kojima se pojedina radilišta provetravaju posebnim ograncima vazdušne struje.

3. Provetravanje otkopa

56

Otkopna radilišta moraju se provetravati protočnom vazdušnom strujom, osim ako je to neizvodljivo zbog primenjene metode otkopavanja. U tom slučaju mora se primenjivati posebno (separatno) provetravanje.

Ako se, zbog veličine otkopnih komora, kao i zbog položaja dovodnih i odvodnih prostorija za vazdušnu struju, ne može obezbediti potrebno strujanje svežeg vazduha, mora se obezbediti dopunsko provetravanje za deo otkopne komore u kom se zadržavaju radnici.

4. Separatno provetravanjeSve jamske prostorije, bez obzira na to da li se izrađuju sa površine ili iz postojeće

jamske prostorije, moraju se u toku izrade posebno (separatno) provetravati.Sa separatnim provetravanjem se mora početi kad dužina horizontalne prostorije

pređe 30 m, a kose 15 m od prostorije sa protočnom vazdušnom strujom.Ako se primenjuje kompresioni način provetravanja, slobodna vazdušna struja koja izlazi iz vetrenih cevi mora dopirati do čela prostorije.Ako se primenjuje depresioni način provetravanja, usisni deo vetrenog sistema mora da bude udaljen od čela radilišta najviše 10 m.

Vazduh za separatno provetravanje mora se zahvatiti sa površine ili iz sveže vazdušne struje jame.

Prostorijom iz koje se zahvata vazduh za separatno provetravanje mora strujati najmanje 20% veća količina vazduha od količine koja se zahvata ventilatorom.Ventilatori, odnosno usisni cevovodi kod separatnog provetravanja moraju se postavljati tako da se onemogući zahvatanje povratnog vazduha sa čela radilišta.

Ventilator i cevi za separatnu ventilaciju moraju se birati i dimenzionisati na osnovu zbira količine vazduha potrebne na čelu radilišta i gubitka duž cevovoda.

Za separatno provetravanje mogu se koristiti krute ili elastične cevi od različitog materijala (metal, gumirano platno, plastika).

64. EKSPLOZIVNI GASOVI U JAMI

Svaka prostorija u metanskoj jami razvrstava se u I ili II stepen opasnosti od metana.U I stepen opasnosti od metana razvrstavaju se prostorije sa protočnim

provetravanjem i ostale pomoćne prostorije sa difuznim provetravanjem, čija dužina nije veća od 10 m i u kojima koncentracija metana ne prelazi 0,5% (V/V).

U II stepen opasnosti od metana razvrstavaju se jamske prostorije sa normalnim uslovima provetravanja, u kojima je koncentracija metana u jamskom vazduhu veća od 0,5% (V/V), kao i jamske prostorije sa separatnim provetravanjem, bez obzira na sadržaj metana u jamskom vazduhu. Jamska prostorija u koju vazdušna struja ulazi iz prostorije razvrstane u II stepen opasnosti od metana može se razvrstati u I stepen opasnosti od metana pod uslovom da koncentracija metana ne prelazi 0,5% (V/V).

Kontrola metana u jami i na radilištima vrši se najviše četiri sata pre početka rada -ako se prethodnog dana nije radilo, na početku i na kraju rada svake smene, neposredno pre i posle svakog zastoja u radu i pri promeni smera kretanja ventilacione struje.

Kontrola metana vrši se neposredno pre bušenja, punjenja mina, paljenja mina i posle svakog miniranja. Kontrola metana vrši se na svim radilištima jame, kao i na ostalim mestima jamske prostorije na kojima bi se metan mogao sakupljati.

Za vreme trajanja jedne radne smene jedanput se kontroliše metan u jamskoj prostoriji I stepena opasnosti od metana u kojoj se kreću lokomotive na voznu žicu. Kontrola

57

metana vrši se u slobodnom profilu na završetku vozne žice lokomotive u smeru protoka vazduha.

Kontrola metana na širokom čelu radilišta i njegovom slepom delu vrši se najmanje tri puta u toku jedne radne smene. Razmak između tih kontrola iznosi najmanje 2 h.Kontrola metana vrši se u izlaznoj ventilacionoj struji separatnih i otkopnih radilišta i samostalnih ventilacionih odeljenja jame

- najmanje dva puta u toku jedne radne smene, u jamskim prostorijama II stepena opasnosti od metana sklonim izbijanju gasa, uglja ili materijala sa ugljenom prašinom

- najmanje tri puta u toku jedne radne smene, u mašinskim komorama - najmanje jedanput u toku jednog radnog dana, u izlaznoj ventilacionoj struji jame - najmanje jedanput u toku jednog radnog dana i pri izradi okna gde se očekuje

pojava gasova - najmanje tri puta u toku jedne radne smene.Kontrolnik metana ugrađuje se na način određen uputstvom proizvođača.

Stacionarni indikator metana u metanskoj jami stalno je uključen u rad i pokazuje koncentraciju metana u jamskom vazduhu. U slučaju koncentracije metana veće od dozvoljene, isključuje se dovod električne energije za područje koje se kontroliše stacionarnim indikatorom. Pre isključivanja električne energije, stacionarni indikator metana, zvučnim ili svetlosnim signalom, upozorava dispečerski centar. Na radilištu bez automatske kontrole metana upotrebljava se prenosni indikator metana koji deluje kontinuirano i pri koncentraciji metana većoj od 1% (V/V) daje zvučni i svetlosni signal.Ako se otvara novo, još nedovoljno upoznato ležište uglja u kome se, prema geološkoj prognozi, očekuje koncentracija metana veća od dozvoljene, posebnim uređajima se vrši predvrtavanje i odvođenje eventualnih gasova. Na planu provetravanja metanske jame označavaju se sva poznata izvorišta metana te jame u toku jedne kalendarske godine.

65. OPASNA UGLJENA PRAŠINA

Eksplozivna ugljena prašina

U svakoj jami mora se ispitati mineralna prašina sa gledišta eksplozivnosti, zapaljivosti i agresivnosti. To ispitivanje vrši se pri svakoj promeni slojnih prilika i tehnološkog procesa. Ako se ispitivanjem ustanovi koncentracija prašine iznad dozvoljenih vrednosti, u takvim prostorijama nije dozvoljen rad dok se koncentracija prašine ne svede na dozvoljene vrednosti.

Kontrola zaprašenosti mora se vršiti redovno, a najmanje jedanput sedmično.

Ako ugljeni sloj sadrži više od 14% volatilnih sastojaka, računato na čist ugalj bez pepela i vlage, vrši se ispitivanje eksplozivnosti ugljene prašine. Ako se ispitivanjem utvrdi da je ugljena prašina eksplozivna, mora se izvršiti klasifikacija i kategorizacija jame, odnosno jamskih prostorija po stepenu opasnosti od eksplozivne ugljene prašine, prema odgovarajućim jugoslovenskim standardima.

Na nemetansku jamu sa eksplozivnom ugljenom prašinom primenjuju se odredbe ovog pravilnika koje važe za metansku jamu, osim odredaba koje se odnose na merenje i registraciju metana.

58

U nemetanskoj jami sa eksplozivnom ugljenom prašinom, brzina vazdušne struje ne sme biti takva da podiže i nosi eksplozivnu ugljenu prašinu.

1. Sprečavanje stvaranja eksplozivne ugljene prašine i sprečavanje eksplozije

Pri otvaranju, razradi, pripremanju, otkopavanju ležišta i prevozu uglja u jami mora se sprečiti stvaranje lebdeće ugljene prašine. Ugljena prašina skupljena na podu, krovu, bokovima ili podgradi jamske prostorije odstranjuje se redovno ili neutrališe.

Opasnost od eksplozije ugljene prašine otklanja se vlaženjem vodom, posipanjem kamenom prašinom ili drugim odgovarajućim sredstvima. Na jednom mestu ne može se istovremeno primeniti više načina otklanjanja opasnosti od eksplozivne ugljene prašine ako dejstvo jednog načina štetno utiče ili umanjuje efikasnost dejstva drugog načina.

2. Otklanjanje opasnosti od eksplozije ugljene prašine vodom

Ako se u jami opasnost eksplozije ugljene prašine otklanja vodom, mora postojati mogućnost dovoda vode pod pritiskom kako bi se na svakom mestu u jami vlažila ugljena prašina i stvarala vodena magla (zavesa).

Radilište i njegova okolina vlaže se na udaljenosti do 20 m od čela radilišta, odnosno na udaljenosti do 30 m u smeru kretanja vazdušne struje. Na izlaznom delu otkopnog radilišta može se postaviti "vodena zavesa".

Radilište se stalno vlaži, a obavezno pre i posle miniranja uglja i kad su mašine za dobijanje uglja u radu.

Prenošenje eksplozije iz jednog samostalnog ventilacionog odeljenja jame u drugo sprečava se postavljanjem uređaja za vlaženje ili vodene brane na izlazu i u ventilacionom hodniku. Glavna vodena brana postavlja se u ulaznoj i izlaznoj vazdušnoj struji i pri izvođenju pripremnih radova po ugljenom sloju. Sporedna vodena brana stavlja se ispred i iznad otkopnog radilišta. Količina vode za glavnu i sporednu vodenu branu određuje se planom odbrane i spasavanja za svaki konkretan slučaj.

3. Otklanjanje opasnosti od eksplozije ugljene prašine kamenom prašinomOpasnost od eksplozije ugljene prašine otklanja se zaprašivanjem suvom kamenom

prašinom koja ima takvu granulaciju da lebdi u vazduhu kao i ugljena prašina.Najmanje jedanput mesečno vrši se kontrola sadržaja ugljene i kamene prašine na

mestima stvaranja i taloženja eksplozivne ugljene prašine, a nalaz o kontroli unosi se u kontrolnu knjigu.

U nepristupačnim delovima jame koji privremeno ostaju otvoreni vrši se mehaničko zaprašivanje.

Prenošenje eksplozije ugljene prašine iz jedne jamske prostorije u drugu sprečava se postavljanjem glavne brane od kamene prašine u ulaznoj i izlaznoj vazdušnoj struji ventilacionog odeljenja i pri izvođenjupripremnih radova po ugljenom sloju.

Sporedna brana od kamene prašine postavlja se ispred i iznad otkopnog radilišta.Količina kamene prašine za glavnu i sporednu branu određuje se planom odbrane i

spasavanja za svaki konkretan slučaj.

66. SPREČAVANJE POŽARA U JAMI

59

Pri otvaranju i eksploataciji ležišta uglja čiji su slojevi skloni samozapaljivosti, utvrđuju se parametri samozapaljivosti. Stepen samozapaljivosti uglja određuje se prema odgovarajućim jugoslovenskim standardima.

Na ulazu u samostalno ventilaciono odeljenje postavljaju se protivpožarna vrata. Protivpožarna vrata ne smeju biti blizu mesta navozišta okna, niskopa, potkopa i ulaza u raskršća. Protivpožarna vrata otvaraju se suprotno od smera kretanja vazdušne struje. Planom odbrane i spasav anja moraju se utvrditi požarna odeljenja za svaki konkretan slučaj.

Za gašenje požara upotrebljavaju se:1) aparat sa vodom - za gašenje svih požara, osim požara električnih uređaja i tečnih

gasova,2) aparat sa penom - za gašenje svih požara,3) aparat sa ugljen - dioksidom - za gašenje svih požara,4) aparat sa prahom - za gašenje svih požara,5) inertni gas u tečnom ili gasnom stanju,6) vazdušna pena - za gašenje svih požara pri isključenju električne struje,7) hemijska sredstva čije su fizičko - hemijske osobine takve da prouzrokuju gašenje

požara i druga sredstva i metode za efikasno gašenje požara.Upotreba aparata sa prahom za gašenje požara električnih uređaja sa rotirajućim

delovima nije dozvoljena.Mesta u jami na kojima postoji opasnost nastanka požara moraju se redovno

kontrolisati u određenim intervalima, o čemu se vodi kontrolna knjiga.Odnos smeše zapaljivih i eksplozivnih gasova koji su produkt jamskih požara i količine

kiseonika u jamskom vazduhu određuje se na osnovu analize svih prisutnih gasova.

1. Sprečavanje požaraU jami u kojoj se nalazi samozapaljiv ugljeni sloj, a u kojoj se radovi izvode izradom

paralelnih jamskih prostorija, rastojanje između tih prostorija mora biti toliko da spreči kratak spoj ventilacione struje.

Po završetku otkopavanja otkopnog polja ili revira, stari radovi se nepropusno zatvaraju.

Zavarivanje, lemljenje i rezanje metala autogenim i drugim termičkim aparatima u jami može se izuzetno obavljati, i to, po pravilu, u neradnoj smeni i na osnovu tehničkog uputstva.

U metanskoj jami, odnosno u prostoriji prvog stepena opasnosti od metana, pored zahteva iz stava 1. ovog člana, mora biti ispunjen i uslov da mesto rada u prostoriji I stepena opasnosti u kome će se vršiti zavarivanje, lemljenje ili sečenje metala bude udaljeno od prostorije II stepena opasnosti od metana više od 10 m, i da ima kontrolni uređaj koji će neprekidno meriti koncentraciju metana.

Zavarivanje, lemljenje i rezanje metala smeju vršiti samo za to kvalifikovana lica i pod nadzorom.Pre početka zavarivanja, lemljenja i sečenja metala moraju se preduzeti mere da užareni komadi metala ili varnice ne upale drvo, ugljenu prašinu ili drugi zapaljivi materijal. Iz kruga prečnika najmanje 5 m od mesta rada mora se ukloniti lako zapaljivi materijal i pripremiti odgovarajuća protivpožarna sredstva. Mesto rada na kome će se vršiti zavarivanje, lemljenje i sečenje metala mora se nakvasiti. Posle završetka zavarivanja, lemljenja i sečenja metala mora se pregledati da li je od zavarivanja, lemljenja, odnosno rezanja metala ostao materijal koji bi mogao prouzrokovati požar.

60

67. BUKA VIBRACIJE I OSVJETLJENJE U JAMI?

Svetiljka koju nose radnici mora biti električna - akumulatorska i snabdevena opasačem i odgovarajućom futrolom za nošenje akumulatora svetiljke.

Svaka električna akumulatorska svetiljka mora imati broj utisnut na akumulatoru i reflektoru, kao i svoje mesto za punjenje u lampari.Svaka električna svetiljka mora biti takvog kapaciteta da daje dovoljno svetla u neprekidnom trajanju od 10 h, pri čemu napon ne sme pasti ispod napona koji je odredio proizvođač.

Ako u blizini jame nema električne energije, u istražnim pogonima i malim jamskim pogonima mogu se privremeno koristiti i svetiljke sa otvorenim plamenom (karbidne lampe i slično), pod uslovom da ne postoji opasnost od eksplozije gasova i smeše gasova i prašine sklone samozapaljivosti.

U svakoj lampari mora uvek biti do 10% više ispravnih svetiljki od broja zaposlenih lica koja se i povremeno služe tim svetiljkama.

U svim jamama, osim u jamama za istražne pogone i male pogone, u čijoj blizini još nema električne energije, stalno električno osvetljenje moraju imati sledeći objekti, odnosno prostorije:1) komore izvozne mašine;2) odvozišta i sva navozišta izvoznih okana;3) mesta za punjenje i pražnjenje skipova;4) prozivnice;5) pumpne stanice;6) jamske radionice;7) jamske trafostanice;8) drobilična postrojenja u jami;9) kompresorske stanice u jami i sl.;10) mesta za punjenje i praćenje centralnih rudnih ili zasipnih sipki i sl.

Svi otkopi komornog tipa moraju imati odgovarajuće reflektore koji se mogu, po potrebi, premeštati i usmeravati u željenom pravcu. Broj i snaga reflektora utvrđuju se odgovarajućim proračunom.

Osim električnih reflektora, na otkopima se mogu koristiti i odgovarajući reflektori sa pogonom na komprimovani vazduh ako su fabrički ugrađeni u opremu kojom se radi na otkopu.

Sve jamske lokomotive, kamioni i sva samohodna sredstva koja se koriste u jami (utovarači, vozila za prevoz ljudi i eksplozivnih sredstava, vozila koja služe za okucavanje (kavanje) stropa i za ankerisanje i sl.) moraju imati fabrički ugrađeno sopstveno osvetljenje za kretanje napred i unazad.Bešinska vozila moraju imati i signalna svetla za obeležavanje njihovih isturenih delova, kao i signalna svetla za kočenje vozila.

Sve mašine i uređaji koji se koriste za redovan rad u jami (bušaći čekići, kompresori, ventilatori, drobilična postrojenja, vozila i sl.) moraju ispunjavati uslove u pogledu buke koju stvaraju, tj. nivo buke ne sme da bude viši od 90 dB(A).Nivo buke koju stvaraju mašine i uređaji može biti viši od 90 dB(A) pod uslovom da se upotrebe zaštitna sredstva.

U komori izvozne mašine dozvoljeni nivo buke može biti najviše 80 dB(A).Na navozištima izvoznih okana dozvoljeni nivo buke može biti najviše 65 dB(A).

61

Sva oruđa za rad u jami moraju ispunjavati uslove u pogledu vibracija koje izazivaju svojim radom, tako da ne ugrožavaju zdravlje i život radnika.

Sva vozila za prevoz ljudi (vagoneti i motorna bešinska vozila), kao i svi drugi uređaji i mašine čije se vibracije prenose na radnika preko sedišta moraju imati sedišta sa amortizerima.

U zoni stalnih objekata u jami sa betonskom podgradom ili bez nje (kao što su izvozna okna, drobilično postrojenje, kompresorske i pumpne stanice i sl.) ne smeju se ugrađivati mašine i uređaji koji proizvode i na podgradu prenose vibracije koje mogu ugroziti stabilnost objekta.

68. KRETANJE I PREVOZ LJUDI U JAMI?

Kretanje ljudi u jami dozvoljeno je samo putevima određenim za prolazak pri dolasku na posao i odlasku sa posla (redovni putevi). Kretanje radnika van ovih puteva je zabranjeno, osim u slučaju opasnosti.

Nadzorno osoblje i lica kojima to nadzorno osoblje odredi ili odobri, smiju se kretati i drugim putevima koji su u području njihovog nadzora.

U podzemnim prostorijama koje još nemaju uspostavljenu vezu sa drugim izlazom iz jame, može se istovremeno nalaziti na radovima u jami najviše 30 radnika. Ovo važi za otvaranje novog rudnika tako i za otvaranje novih dubinskih spratova. U ovakvim slučajevima smije se raditi samo na uspostavljanju veze sa drugim izlazom, istraživanju, projektom predviđenom održavanju, održavanju, prevozu i drugim neophodnim poslovima.

Redovni putevi moraju biti održavani u sigurnom stanju, čisti i slobodni.Ako je profili redovnih puteva na nekim mjestima izuzetno sužen zbog nužnih

uređaja, moraju se uređaji koji sužavaju profil označiti pogodnim premazom ili po potrebi osvijetliti.

Ako je pod redovnih puteva klizavi ili morak, moraju se preduzeti mjere protiv klizanja i hodanja po blatu.

Redovni putevi se kontorlišu jednom sedmično, a putevi za slučaj opasnosti jednom mjesečno.

Kretanje ljudi otpremnim hodnicimaU hodnicima kroz koje se vrši odpremanje u kolicima treba urediti uz jedan bok prilaz

za kretanje ljudi, širine najmanje 0,7 m i visine 1,8 m, a ukoliko to nije moguće onda treba na svakih 50 m izraditi sklonište u bolu hodnika.

U hodnicima u kojima nije postupljeno prema gornjim odredbama ne smije se kretati radnici.

Na mjestima gdje se vagoneti prikopčavaju ili otkopčavaju, kao i na navozištima, moraju kod jednokolosječnih pruga u jedan bok, a kod više kolosječnik pruga uz oba boka ili između kolosjeka, biti urađeni prolazi širine najmanje 0,7 m. u izuzetnim slučajevima 0,6 m.

Pri redovnom kretanju ljudi smije se prelaziti preko pruge samo ako je prevoz obustavljen. Za vrijeme prevoza prugu smiju prelaziti samo lica ako to njihov posao zahtijeva.

Pri kretanju ljudi hodinicima sa trolej-lokomotivama, radnici ne smiju nosti druge predmete na ramenu.

U glavnim rudarskim prostorijama sa kontinualnim prevozom pomoću traka, grabuljara isl., prolaz za kretanje ljudi mora biti širok najmanje 0,7 m i visok 1,8 m.

62

U ostalim prostorijama sa kontinualnim prevozom prolaz mora biti najmanje 0,5 m širok i 1,2 m visok.

Za vrijeme kretanja svoznicama i uspinjačama zabranjen je prolaz ljudi ako ne postoji posebno odjeljenje za kretanje ljudi, koje je ograđeno od odjeljenja za prevoz.

Ako svoznice i uspinjače namaju posebno odjeljenje za kretanje ljudi, kretanje je moguće samo kada one ne rade.

Ako se svoznicama ili uspinjačama kao uskopima i niskopima, sa nagibom od 35 - 45° vrši redovno kretanje ljudi, moraju postojati stepenice sa letvama za pridržavanje.

U odjeljenjima za prolazak ljudi u svoznicama i uspinjačama, kao i u odjeljenjima za kretanje ljudi, ako je njihov nagib veći od 45°, moraju biti postavljenje ljestve i odmarališta. Ukoliko je nagib veći od 65°, odmarališta moraju biti na svakih 8 metara.

Ljestve ne treba da imaju nagib veći od 80°, a moraju da prelaze (nadvisuju odmarališta za 1 m. prečke ljestve moraju biti udaljene najmanje 15 cm od zida (boka) hodnika. Ljestve su obično drvene a pri dubljenju okne mogu se koristiti i ljestve sa užetom.

Pri kretanju na ljestvama ne smije biti više od jednog čovjeka.Vertikalan okna bez obzira da li izbijaju na površinu ili su slijepa, bez obzira da li se

njima vrši prevoz ljudi moraju imati posebna odjeljenja za kretanje ljudi. Pregrada između odjeljenja za kretanje ljudi i odjeljenja za prevoz moraju biti izgrađena od materijala koji se može probiti u slučaju spašavanja.

Prevoz ljudiAko se radi o velikim kosim i vertikalnim udaljenostima, organizacija je dužna da

obebijedi prevoz ljudi. Za prevoz ljudi su dozvoljeni lokomotiva, trakasti transporter člankasti transpotrer i žičare, samo u koliko predviđene mjere zaštite ljudi na njima.

Kada se prevoze ljudi transpotrna sredstva moraju biti prazna. Brzina lokomotive smije iznosti najviše 3 m/s. Uređaj za kočenje mora biti takav da se lokomotiva može zaustaviti na dužini od 20 m. Vagoneti u kojima su ljudi se ne smiju potiskivati. Na natovarenim vagonetima se ne smiju voziti ljudi.

69. ZAŠTITA OD VODE U JAMI?

Sabirnik vode u jami mora imati kapacitet za najmanje osmočasovni priliv jamske vode. Izuzetno, ako uslov iz stava 1. ovog člana nije ispunjen, a sabirnik se puni vodom za manje od osam sati, ali ne manje od četiri sata, preduzima se jedna ili više dodatnih tehničkih mera, s tim da nivo nataloženog mulja u sabirniku vode u jami ne sme biti veći od 15% od ukupnog nivoa vode.

Ako je dotok vode u jami veći od 250 L/min, vodi se kontrolna knjiga o dotoku vode. Dotok vode meri se jedanput nedeljno u jamama u kojima je dotok vode u granicama od 250 do 750 L/min. Ako dotok vode prelazi 750 L/min, merenje dotoka vode vrši se svakodnevno. Jama ili odeljenje (otkopno polje) razvrstava se u I stepen opasnosti u kome nije moguć iznenadni prodor vode i žitkog materijala, u II stepen opasnosti u kome je moguć iznenadni prodor vode i u III stepen opasnosti u kome postoji opasnost od iznenadne provale vode i žitkog materijala.

Podzemna voda koja pritiče u jamu, kaptira se i cevima ili kanalima sprovodi do sabirnika vode.

Površinske vode iznad jame sprovode se tako da ne ugrožavaju jamske radove.

63

Ako rudarski radovi u jami mogu prouzrokovati provalu velike količine vode sa površine zemlje u jamu ili provalu podzemnih voda u velikoj količini u tom delu ležišta postavljaju se sigurnosni stubovi.

Otvor jame (ušće okana, niskopa i potkopa) postavlja se i izrađuje iznad najvišeg poznatog nivoa vode na površini zemlje.

1. Uređaji za crpljenje vodeKapacitet uređaja za crpljenje vode iz jame dvostruko je veći od normalnog dotoka

vode u jamu. Glavna crpna stanica u jami izrađuje se u blizini spoja jame (okna, niskopa) sa površinom zemlje.

2. Preventivne mere protiv provale vode i žitkih materijalaOpasnost od provale vode u jamu otklanja se predvrtavanjem, izborom mesta

postavljanja i dužine ispitne bušotine ili ugradnjom brane, odnosno baraže protiv vode.Ako se očekuje priliv vode veći od kapaciteta crpne pumpe za vodu u tom delu jame,

na bušotinu se ugrađuju preventeri. Bušotina u jami kojom se ne odvodnjava voda zabetonira se, zacementira ili napuni glinom po celoj svojoj dužini.

O predvrtavanju, broju, pravcu i dužini bušotina, kao i o načinu njenog zatvaranja vodi se kontrolna knjiga.

Vodena brana i baraža imaju najmanje četvorostruku sigurnost u odnosu na smicajnu čvrstoću okolne stene.

Odvodnjavanje stenskih naslaga bušotinom sa ugrađenim filtrima vrši se tako što se na određenim mestima bušotine i u bušotinama ugrađuje piezometar za kontrolu pritiska vode u stenskim naslagama.

70. LIČNA ZAŠTITNA SREDSTVA?

Rudarska organizacija je dužna radnicima staviti na raspolaganje lična zaštitna sredstva. Radnici u jami moraju nositi zaštitne šljemove, a pri radovima u kojim bi mogli povrijediti ruke dužni su nositi zaštitne rukavice. Pri radu u klečećem stavu moraju nositi koljenice, a pri radu u kojem bi mogli povrijediti oči moraju nositi odgovarajuće zaštitne naočare.

Na radnim mjestima na kojima bi mogli zadobiti ogrebotine, manje posjekotine, gdje ima prašine moraju nositi zaštitna radn odijela od kepera ili slične tkanine. Radnici na mokrim radnim mjestima treba da nose odijela koja su gumirana ili imaju impregniranu tkaninu, a koja ne sprečavaju normalno isparavanje i odavanje tjelesne toplote. Radnici zaposleni pri mešinskim postrojenjima i uređajima moraju nositi odijela koja dobro peiliježu uz tijelo.

Na radnim mjestima na kojima posoji opasnost od pada ili pritiska teških predmeta na stopala radnici moraju nositi cipele sa čeličnim kapicama.

Pri radovima na visini preko 3 m, odnosno mjestima sa kojih bi mogli pasti, radnici moraju nositi zaštitini pojas ili biti vezani oprobanim užetom.

Na radnim mjestima na kojima se razvija prašina škodljiva za zdravlje radnici moraju nositi respiratore.

Radnici moraju prema namjeni upotrebljavati lična zaštitna sredstva a rudarska organizacija mora da održava lična zaštitna sredstva ispravnim.

64

71. OBAVJEŠTENJE O MINIRANJU, POSTUPAK POSLIJE PALJENJA MINA I NEEKSPLODIRANE (ZATAJENE) MINE?

Opšti deoMinerski radovi moraju se tehnološki, tehnički i organizaciono izvoditi tako da se

obezbedi zaštita ljudi, prirodnih i izgrađenih objekata, opreme, ekološke sredine i dr., od svih oblika dejstva eksplozije a naročito od:

1) seizmičkog (potresnog) dejstva;2) rasprskavajućih, odnosno odbacujućih komada miniranog materijala;3) delovanja vazdušnog udarnog talasa (pritiska);4) otrovnog i zagušljivog dejstva gasovitih produkata eksplozije;5) toplotnog dejstva.Minske bušotine moraju se pravilno rasporediti, dimenzionirati i usmeriti i izbušiti.

Minske bušotine smeju se puniti onolikom količinom eksploziva kojom se, prema utvrđenim normativima za specifičnu potrošnju eksploziva i fizičko - mehaničkim svojstvima stena, može pouzdano ostvariti očekivani učinak miniranja.

Za svaki način miniranja mora se unapred odrediti postupak miniranja i utvrditi:1) vrsta eksplozivnih sredstava, pribor i alat za miniranje;2) vrsta sredstava za iniciranje i paljenje mina;3) potreban broj minskih bušotina, njihov prečnik, nagib, raspored i dubina;4) potrebna količina eksploziva za svaku pojedinu minsku bušotinu (minu);5) način začepljivanja minskih bušotina;6) način iniciranja i redosled paljenja mina (usaglasiti redosled miniranja sa

redosledom rušenja);7) zaštitne i preventivne mere pri izvođenju minerskih radova;8) eventualne izmene i odstupanja u načinu miniranja kad se naiđe na poremećene

zone, odnosno usled bitne promene u fizičko - mehaničkim, petrografskim, geološkim, tektonskim i hidrogeološkim svojstvima sredine u kojoj se obavlja miniranje.

Prilikom pripreme udarne patrone i punjenja minskih bušotina eksplozivom mora se vizuelno kontrolisati kvalitet, odnosno ispravnost eksplozivnih sredstava.

Eksplozivna sredstva koja nisu ispravna ne smeju se upotrebiti za miniranje. Vizuelna kontrola ispravnosti eksplozivnih sredstava obavlja se prema uputstvu proizvođača.

Prilikom kontrolnog merenja (provere) otpora električnih detonatora mora se obezbediti posebno mesto, odnosno prostor koji mora biti uređen tako da eventualna detonacija kontrolisanog električnog detonatora ne može izazvati opasnost za ljude i materijalna dobra. Ostali detonatori se moraju nalaziti iza pregrade preko koje se ne može preneti detonacija sa ispitivanog detonatora.

Minerski radovi se ne smeju izvoditi u sredini u kojoj bi miniranje moglo izazvati požar ili eksploziju.

Ako se miniranje obavlja sa više eksplozivnih punjenja (mina), međusobni razmak mina i usporenje detonacije susednih mina moraju biti toliki da aktiviranje jednog punjenja ne izazove otkazivanje ili aktiviranje (detonaciju) ostalih susednih punjenja.

U područjima u kojima postoji opasnost od odronjavanja i/ili klizanja terena, na raspuknutim mestima i mestima na kojima bi nakon prve detonacije mina moglo doći do ogoljenja ili presecanja još nedetoniranih susednih eksplozivnih punjenja ne sme se minirati sa vremenskim paljenjem eksplozivnih punjenja.

65

Minske bušotine, po pravilu, moraju biti raspoređene i usmerene tako da se eksplozivna punjenja ne mogu spajati ili dodirivati.

Pre početka punjenja bušotine eksplozivom mora se pažljivo proveriti da li je prečnik patrone eksploziva manji od prečnika bušotine, tako da patrona može nesmetano proći do dna bušotine.

Minske bušotine pune se eksplozivom neposredno, pred izvođenje miniranja (paljenja mina).

Ako se prilikom bušenja minskih bušotina primeti da iz njih izlaze gasovi pod pritiskom ili u opasnoj koncetraciji, obustavlja se dalji rad.

Pri podzemnim rudarskim radovima miniranje se sme obavljati samo na radilištima koja se provetravaju prolaznom vazdušnom strujom ili posebnim (separatnim) provetravanjem.

Obaveštenje o miniranjuSvako paljenje mina, kao i početak i kraj izvođenja minerskih radova moraju se

pravovremeno objaviti predviđenim postupkom i signalnim sredstvima utvrđenim u uputstvu o

miniranju.

Postupak posle aktiviranja minaPrilikom paljenja mina sporogorećim štapinom ili vremenskim električnim

detonatorima moraju se pratiti i brojati eksplozije pojedinih mina da bi se utvrdilo da li su sve mine eksplodirale.

Ako neka mina ne eksplodira ili ako postoji sumnja da nije eksplodirala, u skloništu se mora sačekati najmanje 20 min. Isto toliko se mora sačekati kad neka mina nepravilno detonira, tj. ako se čuje samo slabija detonacija ili ako iz minske bušotine izlazi dim neubičajene boje (npr. žućkastosiv ili crvenkast).

Ako prilikom električnog paljenja mina pokretanjem poluge ili ključa - uređaja za električno paljenje mina ne usledi eksplozija trenutnih ili milisekundnih električnih detonatora, mora se još jednom pokušati da se mine upale (aktiviraju) okretanjem poluge, odnosno ključa. Ako ni posle toga ne usledi eksplozija mina, provodnici za električno paljenje moraju se odmah odvojiti sa stezeljki uređaja za paljenje i kratko spojiti. Zatim se mora uzeti ključ ili poluga uređaja za paljenje i proveriti ispravnost provodnika za električno paljenje mina i ispravnost uređaja za merenje električnog otpora, pa tek onda utvrđivati uzrok zatajivanja mina.Ako je do zatajivanja mina došlo pri paljenju mina vremenskim električnim detonatorima, na radilište se sme otići tek po isteku vremena od 20 minuta od trenutka kad su provodnici odvojeni od stezaljki uređaja za električno paljenje mina. Kad mine zataje pri miniranju u zagrejanoj sredini (stene sa povišenom temperaturom), vreme čekanja u skloništu mora iznositi najmanje 60 min. Vreme čekanja iz stava 3 ovog člana, kao i vreme čekanja iz člana 101 ovog pravilnika, mora se kontrolisati pomoću časovnika.

Nakon paljenja mina i čekanja u skloništu prema odredbama čl. 101 i 102 ovog pravilnika, mora se proveriti da li su uklonjeni gasoviti produkti detonacije eksploziva i kontrolisati sigurnost radilišta. Osvetljavanjem i okucavanjem podzemnih i drugih radilišta mora se utvrditi da li su tavanice i bokovi prostorije ili radilišta sigurni, zatim se moraju oboriti (skinuti) labavi viseći komadi (blokovi stena) i utvrditi da li u preostalim (neodvaljenim) minskim bušotinama ima ili nema zatajenih (neeksplodiranih) mina ili ostatka eksploziva.

66

Zatajene (neeksplodirane) mineAko se utvrdi da pojedine mine nisu eksplodirale, one se moraju na uočljiv način

obeležiti i moraju se odmah preduzeti potrebne mere da se unište. O svakoj neeksplodiranoj mini mora se voditi evidencija sve dok se mina ne uništi.

Dok se ne unište neeksplodirane mine ne smeju se obavljati nikakvi radovi na prostoru koji bi zatajena mina mogla ugroziti, izuzev neophodnih radova za uništavanje zatajene mine. Ako se prilikom pregleda radilišta ne može utvrditi da su sve mine eksplodirale, uklanjanje odvaljenog materijala mora se obavljati pod kontrolom.

Zatajene neeksplodirane mine smeju se uklanjati novom minom, zapunjenom u minskoj bušotini paralelno izbušenoj na rastojanju najmanje osmostruke vrednosti prečnika minske bušotine čije punjenje nije eksplodiralo. Mesto i pravac nove minske bušotine moraju se tako odabrati da se novom minskom bušotinom ne udari u neeksplodiranu minu. Radi utvrđivanja smera minske bušotine sa zatajenim eksplozivnim punjenjem, iz nje se mora izvaditi čep do dubine od 10 cm, mereno od ušća bušotine.

Udarne patrone i eksploziv ne smeju se izvlačiti iz bušotina sa zatajenim eksplozivnim punjenjima (minama). Isto tako, ne smeju se produbljivati ni minske bušotine koje su ostale potpuno ili delimično očuvane zato što je eksploziv u njima izgoreo ili zato što je ulazni deo minske bušotine bio otkinut delovanjem susedne mine.

Ako se prilikom pregleda radilišta utvrdi da je neka od minskih bušotina odvaljena (otkinuta) delovanjem susedne mine i ako postoji sumnja da su detonatorske kapisle ili električni detonatori i eksploziv dospeli u odminirani (oboreni) materijal (iskopinu), mora se brižljivo pretražiti radilište i iskopina na njemu. Isto tako mora se postupiti i sa odminiranim materijalom pri uklanjanju neeksplodirane mine (član 105). Sa eksplozivnim sredstvima koja se pronađu u odminiranom materijalu mora se postupiti prema uputstvu.

72. LINIJA NAJMANJEG OTPORA PRI MINIRANJU?

Linija najmanjeg otpora je najkraće rastojanje od minskog punjenja do slobodne površine. Kod nagiba etaža manjeg od 90° i kod vertikalnih bušotina, ovo rastojanje je promjenjiva veličina i najveće je u nožici etaže. Linija najmanjeg otpora (W) u nožici, u podu, predstavlja rastojanje od ose minske bušotine do slobodne površine na nivou poda etaže. Srednja (površina) linija najmanjeg otpora (uzeta na polovini visine etaže) figuriše u proračunima kod sračunavanja zapremine izminirane mase. Linija najmanjeg otpora u podu etaže figuriše u proračunima pri sračunavanju potrebne količine eksploziva Q i sračunavanju dužine probušenja. Veličina linije najmanjeg otpora u nožici etaže zavisi od mnogih faktora koji se mogu svrstati u tri grupe:

- U prvu grupu dolaze faktori koji karakterišu radnu sredinu kao što su strukturne osobine, raspucalost, uslojenost, drobljivost itd,

- U drugu grupu spadaju faktori koji karakterišu punjenje u bušotini i koji određuju oblik i dužinu eksplozivnog impulsa, vrstu eksploziva, prečnik i konstrukciju punjenja,

- U treću grupu spadaju faktori koji karakterišu raspored punjenja u masivu kao: rastojanje između bušotina u redu, rastojanje između redova bušotina, probušenje itd.

67

Pri velikom otporu u podu etaže dolazi do lošeg usitnjavanja stenske mase, a pri malom otporu može doći do prevelikog razbacivanja stenske mase. Za određivanje linije najmanjeg otpora u podu etaže postoji više empirijskih formula. U principu treba koristiti formule koje u sebi sadrže veći broj uticajnih faktora. Formula Sojuzvizproma je:

W=√0,56 p2+4 ∙ q ∙m ∙ p ∙ H ∙ l−0,75 p2q ∙m∙ H

Gdje je p – količina eksploziva po m' bušotine, kg/m'

p= π ∙d2

4∆

Racionalan veličina otpora u podu etaže može se sračunati i po obrascu S.A. Davidova.

W=53K td √∆γ

73. USITNJAVANJE KRUPNIH BLOKOVA (SEKUNDARNO MINIRANJE)?

Za sekundarno usitnjavanje krupnih blokova (negabarita) uglja, ruda i jalovih stena smeju se upotrebljavati nalepna eksplozivna punjenja (mine) sa običnim i kumulativnim delovanjem. Ako se za sekundarno usitnjavanje upotrebljavaju patrone običnog eksploziva, na njih se mora staviti obloga od inertnog materijala, a eksplozivna punjenja sa kumulativnim delovanjem smeju se postavljati i bez obloge od inertnog materijala.

Sekundarno usitnjavanje negabarita može se vršiti i plitkim bušotinama malog prečnika, izbušenim u blokovima negabarita, zapunjenim patronama eksploziva odgovarajućeg prečnika. Dubina minskih bušotina, težina eksplozivnih punjenja i dužina čepa od inertnog materijala moraju se odrediti u skladu sa članom 75. ovog pravilnika.

Ako se sekundarnim miniranjem moraju proizvesti krupni blokovi materijala ili ako se okolina mora zaštititi od prekomernog odbacivanja usitnjenog materijala, kao eksplozivno punjenje dozvoljeno je upotrebljavati i detonirajući štapin.

74. TRANSPORTOVANJE EKSPLOZIVNIH SREDSTAVA U RUDNICIMA?

Eksplozivna sredstva ne smiju se prevoziti za vrijeme redovnog ulaska radnika u jamu i izlaska iz nje, nego kada u jami ima najmanje ljudi i samo u vrijeme koje upustvom odredi tehnički rukovodilac pogona. Prevoze se u zatvorenoj ambalaži, onako kako su isporučena iz fabrike.

Pri prevozu oknom eksplozivi ne smiju biti puštani u jamu u istom košu sa inicijatorima eksploziva.

Pri prevozu oknom na navozištu odnosno odvozištu smiju samo biti palilac mina, navozač, lica koja vrše utovar ili istovar i nadzorni organ koji odgovara za prevoz i smještaj eksplozivnih sredstava u jami. Pri prevozu eksp. sredstava ljudi ne smiju biti u košu niti u drugom košu koji se suprotno kreće. U istom košu sa eksplozivnim sredstvima se ne smije

68

prevoziti drugi materijal. Zabranjeno je vagonet sa eksplozivnim sredstvima gurati mehaničkim uređajima nego se to mora raditi ručno.

Amonijum nitratni praškasti i metanski eksplozivi smiju se spuštati u jamu brzinom odobrenom za prevoz ljudi. Plastični, želatini i amonijum-nitratni plastični ekspolozivi, kao i inicijatori eksplozije, smiju se spuštati isto tako brzinom za prevoz ljudi a najviše do 4 m/s. Brzina spuštanja eksploziva vedrima ne smije biti veća od 1 m/s.

Mašinista izvozne mašine mora biti obaviješten o prevozu eksp. sredstava. Na navozištu i odvozištu ne smije biti zajedno ekspoziv sa inicijatorima eksploziva.

Eksp. Sredstva se moraju u jami prevoziti odvojeno od drugog materijala. Za vrijeme pervoza ekspolzivnih sredstava vagonetima ne smije se u suprotnom smijeru vršiti bilo kakav drugi prevoz.

Eksplozivi se mogu prevoziti u običnim vagonetima ali ne smiju da vire van vagona. Inicijatori eksplozija se smiju prevoziti u originalonom pakuovanju u vagonetima ali samo u jednom redu, ne da su sanduci slozeni jedan iznad drugoga. Ekspolozivi se mogu prevoziti odvojeno jedan od drugoga u lokomotivama, izuzetno ako su u istoj lokomotivi mora između njih biti jedan prazan vagon.

75. SMJEŠTAJ EKSPOLOZIVNIH SREDSTAVA?

Ekspolozivna sredstva smiještaju se i čuvaju u ua tu svrhu izrađenim i uređenim jamiskim magacinima, u količinama određenim odobrenjem za upotrebu magacina.

Količine eksp. Sredstava za potrebe najviše do tri dana za jedno ili više radilišta mogu se čuvati u pomoćnim magacinima.

Magacini eksp. Sredstava grade se prema posebnim propisima nadležnog organa. U podzemnim rudnicima grade se za eksplozivna sredstva jamski magacini, pomoćna

skladišta i priručna spremišta.U jamskim magacinima, pomoćnim skladištima i priručnim spremištima eksplozivi

moraju biti posebno odvojeni od inicijatora eksplozije i to: u magacinima – u posebnim komorama, u pomoćnim skladištima u posebnim komorama ili udubljenjima (nišama), a u priručnim spremištima – u zasebnim udubljenjima (nišama) ili sanducima.

Detonirajući štapini mogu se čuvati u istoj prostoriji ili sa ekspolozivima ili sa inicijatorima eksplozije.

U jednoj komori jamskog magacina smije se držati:1. Od 2500 kg plastičnih ili semiplastičnih ekspolizva, ili do 5000 kg amonijum –

nitratnih ekspolziva ili drugih praškastih ekspolziva ili do 7000 kg kameksa ili nitrola;

2. Do 20000 komada kapisla odnosno električnih upaljača sa kapislama.Svaka vrsta navedenih ekspolzivnih sredstava mora biti smještena u posebnoj

komori, a razni tipovi jedne vrste eksplo. Sredstava moraju biti odvojeno složeni. U pomoćnim skladištima mogu se čuvati ekspolzivna sredstva najviše do tri dana ali ne više od 1000 kg.

76. ELEKTIČNO PALJENJE MINA?

Električnim putem moraju se plaiti mine:

69

- Na mjestima gdje je zabranjena upotreba svjetiljki sa otvorenim plamenom;- Svuda gdje nije obezbijeđeno da se ljudi koji vrše miniranje mogu blagovremeno

skloniti na sigurno mjesto;- Tamo gdje palilac mina ili njegov pomoćnik treba da neposredno za sobom pale

više od 10 mina bez upotrebe minske čaure ili saća;Za el. paljenje mina smiju se upotrebljavati samo upaljači za koje proizvođač

garantuje da su određenog otpora i da se u pakovanju nalaze upaljači istog ili približnog otpora. Razlike u otporu ne smiju biti veće od 0,3 oma. Pri radovima na vlažnim i mokrim radilištima tijelo upaljača mora biti ugrađeno u detonator.

Za paljenje mina el. putem smiju se upotrebljavati samo mašine kod kojih se struja ne može pustiti u vod bez naročitog ključa, poluge i slično. Pravilno funkcionisanje mašine za paljenje mora se provjravati jednom mjesečno. Naročito se provjeravaju ommetri i uređaji za ispitivanje provodljivosti da li jačina struje pri kratko spojenim priključcima ne prelazi 25 miliampera. Jednom godišnje ele. Uređaji za paljenje mina treba da ispitaju ustanove specijalizovane za taj posao.

Prije paljenja mina mora se ommetrom ispitati otpir upaljača u vezi. Električna mašina za paljenje mina ne smije se koristiti za savlađivanje većeg otpora nego što je to naznačeno na pločici mašine za paljenje.

Električni vod za paljenje mina treba da je od bakra, presjeka najmanje 0,8 mm2, sa izolacijom od gume ili PVC, a ako je provodnik ispleten od čelične žice – mora biti sa istom izolacijom, ali sa presjekom koji pruća isti električni otpor kao bakarni provodnik od najmanje 0,8 mm2. Električni provodnik za paljenje mina ne smije imati nikakve gole dijelove provodnika (žice).

Električni provodnici moraju biti toliko dugački da se mine mogu paliti iz sigurnog skloništa. Ele. Vodovi za paljenje mina moraju se vješati ili tako polagati da ne dodiruju metalne cijelove (šine, cjevovode itd) i ne budu pored elektičnih vodova. U pogonima gjd epostoje lutajuće struje mora se kontrolisati i mjeriti njihvo intezitet a ako se utvrdi da iznosi više od 0,09 A zabranjena je upotreba ele. upaljača dok se ne otkloni uzrok lutajuće struje.

77. ŠTA SE PODRAZUMIJEVA POD PRIPREMOM MINERALNIH SIROVINA?

Pripremanjem mineralnih sirovina - ruda obojenih metala, u smislu ovog pravilnika, smatra se niz tehnoloških operacija koje se po određenom redu odvijaju radi dobijanja odgovarajućih proizvoda. Pod tim operacijama podrazumevaju se:

1) uskladištenje rude; 2) unutrašnji transport rude; 3) droblenje; 4) mlevenje; 5) klasiranje po krupnoći; 6) koncentracija; 7) luženje; 8) termičko sušenje; 9) okrupnjavanje; 10) homogenizacija; 11) transport pulpe; 12) odvodnjavanje proizvoda; 13) uskladištenje proizvoda;

70

14) odlaganje jalovine; 15) snabdevanje vodom; 16) otprašivanje; 17) uskladištenje; 18) pripremanje i raspodela reagenasa; 19) prečišćavanje otpadnih voda.Odredbe ovog pravilnika ne odnose se na postojeće objekte, opremu i instalaciju,

koji ne ugrožavaju tehničku sigurnost tehnološkog procesa.Radi izbora najpovoljnijeg tehnološkog procesa pripremanja mineralnih sirovina,

proračuna ekonomičnosti prerade i upotrebe proizvoda, izbora odgovarajuće kvalitativne šeme tehnološkog procesa, odnosno svih parametara neophodnih za izbor odgovarajuće osnovne tehnološke opreme i radi dobijanja pokazatelja o vrsti, kvalitetu i vrednosti dobijenih proizvoda, moraju se izvršiti laboratorijska, poluindustrijska i industrijska ispitivanja, pod uslovima i na način koji su određeni ovim pravilnikom.

78. VRSTE DROBLJENJA MATERIJALA?

Drobljenje je prvi stupanj u sitnjenju mineralnih sirovina. Ovisno o veličini izlaznog materijala razlikujemo:

primarno drobljenje (do 100 ili 80 mm), sekundarno drobljenje (od 80 do 30 mm), tercijalno drobljenje (od 30 do 5 mm).

Drobljenje se provodi u različitim tipovima drobilica koje su svrstane u različite grupe s obzirom na njihovu konstrukciju, tj. način rada (čeljusne drobilice, udarne drobilice, vertikalne udarne drobilice, udarno-čeljusne drobilice, kružne drobilice, Symons drobilice, drobilice s valjcima, čekićare, itd.). U pojedinoj drobilici najčešće dolazi do izražaja više načina drobljenja, pri čemu prevladava jedan, dok su ostali podređeni. S obzirom na veličinu proizvoda koje daju, drobilice se dijele na:

primarne drobilice - daju proizvod veličine od 100 (120) do 20 (30) mm sekundarne drobilice - daju proizvod od 20 (30) mm do gornje granice mljevenja tj.

nekoliko mm.

79. METODE OBOGAĆIVANJA MINERALNIH SIROVINA?

Oplemenjivanje (obogaćivanje, prerada) mineralnih sirovina je prerada čvrstih mineralnih sirovina fizičkim, fizičko-hemijskim ili hemijskim postupcima radi odvajanja korisnih od nekorisnih sastojaka (minerala) s ciljem dobivanja prodajnih produkata. Naime, mineralne sirovine u Zemljinoj kori gotovo nikad se ne nalaze čiste, bez nekorisnih ili štetnih primjesa, tj. gotovo uvijek osim korisne sadrže i nekorisnu komponentu (minerale). Odvajanje se može postići jer se u svim mineralnim sirovinama razlikuju hemijske i/ili fizikalne osobine komponenata od kojih se sirovina sastoji.

71

Oplemenjivanje mineralnih sirovina svodi se na dvije operacije:

raščlanjivanje (otvaranje, oslobađanje), razdvajanje (separiranje, sortiranje),

pri čemu najčešće obuhvaća obje operacije, i to navedenim redoslijedom. Raščlanjivanje sirovine postiže se sitnjenjem, a razdvajanje različitim koncentracijskim postupcima.

U praksi se ove dvije osnovne operacije sistematizuju u četiri glavne grupe:

sitnjenje (drobljenje i mljevenje), klasiranje (sijanje i klasiranje u fluidima), koncentracija (obogaćivanje, sortiranje, separiranje), odvodnjavanje (sedimentacija, filtracija, sušenje).

Finalni produkti oplemenjivanja zovu se koncentrat i jalovina. Koncentrat se sastoji uglavnom od korisne mineralne komponente, a pored nje sadrži i malo nekorisne, dok jalovina pored nekorisne sadrži i nešto korisne mineralne komponente. Uzrok tome leži u složenosti mineralnih sirovina s obzirom na hemijski, granulometrijski sastav, mineralno-petrografsku strukturu i fizikalne osobine, zbog kojih se ne može postići potpuno razdvajanje mineralnih komponenti. Da bi dobili finalni produkt, često nisu potrebna sva četiri postupka (npr. prodajni asortimani ugljena često se dobivaju samo klasiranjem).

Sitnjenje je značajna tehnološka operacija koja se prvenstveno koristi u rudarstvu, ali i u drugim industrijskim granama kao što su građevinarstvo, industrija cementa, zatim keramička industrija, farmaceutska i kemijska industrija i dr. Sitnjenje se provodi da bi se dobio potreban granulometrijski sastav ili odgovarajući oblik mineralnih zrna. U praksi se sitnjenje provodi kroz dvije faze:

drobljenje, mljevenje.

Drobljenje je prvi stepen u sitnjenju mineralnih sirovina. Zavisno o veličini izlaznog materijala razlikujemo:

primarno drobljenje (do 100 ili 80 mm), sekundarno drobljenje (od 80 do 30 mm), tercijalno drobljenje (od 30 do 5 mm).

Drobljenje se provodi u različitim tipovima drobilica koje su svrstane u različite grupe s obzirom na njihovu konstrukciju, tj. način rada (čeljusne drobilice, udarne drobilice, vertikalne udarne drobilice, udarno-čeljusne drobilice, kružne drobilice, Symons drobilice, drobilice s valjcima, čekićare, itd.).

Klasiranje je postupak razdvajanja zrnatog kolektiva na klase, pri čemu se pod klasom podrazumijeva grupa zrna približno jednakih dimanzija. Klasiranje se provodi na dva načina:

72

sijanjem, klasiranjem u fluidima (u zračnoj ili vodenoj struji).

U praksi se klasiranje za zrna veća od 1 mm provodi sijanjem, dok se za zrna manja od 4 mm može koristiti razdvajanje prema sutaložnosti u klasifikatorima.

Koncentracija se provodi kako bi se dvije ili više mineralnih komponenti iz jedne mineralne sirovine razdvojilo u zasebne proizvode. Da bi se to postiglo, koriste se razlike u osobinama pojedinih mineralnih komponenti. Razdvajanje se postiže kada određeno polje sile svojim selektivnim djelovanjem (zbog različitih osobina komponenti) izdvoji jednu od mineralnih komponenti. Koncentracijske metode razvrstavaju se s obzirom na osobine minerala i polje sila koje se koristi da bi se razdvajanje postiglo.

Gravitacijska koncentracija

Magnetska koncentracija

Elektrostatička koncentracija

Flotacija

U flotaciji do razdvajanja dolazi pomoću vazdušnih mjehura u vodi zbog razlike u površinskim osobinama mineralnih komponenti. Flotacijski reagensi svrstavaju se u tri skupine:

kolektori, regulatori (aktivatori i depresori), pjenušavci.

Uređaji koji se koriste u flotaciji su različiti tipovi mehaničkih i pneumatskih flotacijskih ćelija.

Sortiranje[

80. LABORATORIJSKE METODE ISPITIVANJA I ŠTA SE UTVRĐUJE?

Laboratorijskim ispitivanjem treba da se utvrde:1) hemijski sastav rude i proizvoda koncentracije;2) mineraloški sastav rude i proizvoda koncentracije;3) granulometrijski sastav uzorka rude i proizvoda pripremanja i koncentracije;4) fizičke osobine rude i proizvoda, pripremanje i koncentracija rude, zapremina gustina mase i nasipna masa, tvrdina, indeks meljivoti, udeo vlage, ugao točenja, elementi za odvodnjavanje i hidraulični transport proizvoda koncentracije; način prečišćavanja otpadnih voda i gasova;5) postupci pripremanja i koncentracije i parametri koji uslovljavaju proces;6) svojstva konačnih proizvoda;7) bilans koncentracije;8) kvalitativne šeme tehnološkog procesa;9) način određivanja fizičkih, hemijskih i dugih svojstava uzoraka rude i proizvoda koncentracije prema propisima o jugoslovenskim standardima.

73

Poluindustrijska ispitivanja vrše se po šemi i uslovima utvrđenim laboratorijskim ispitivanjima radi provere i potvrđivanja rezultata laboratorijskih ispitivanja. Trajanje jednog poluindustrijskog ispitivanja treba da iznosi najmanje šest časova.

Integralna industrijska ispitivanja vrše se po šemi tehnološkog procesa utvrđenog laboratorijskim ili poluindustrjskim ispitivanjima.Parcijalna industrijska ispitivanja (drobljenje, mlevenje, pranje rude, gravitacijska koncentracija, magnetska koncentracija, magnetizirajuće prženje i odvodnjavanje) mogu se izvršiti bez poluindustrijskih ispitivanja.

Laboratorijska i poluindustrijska ispitivanja vrši oganizacija koja je registrovana za vršenje tih poslova.

Ispitivanja se vrše na uzorcima rude i uzorcima proizvoda koncentracije. Uzorci namenjeni ispitivanjima u pripremanju mineralnih sirovina, koja prethode projektovanju i izgradnji ili rekonstrukciji postrojenja za pripremanje mineralnih sirovina, moraju se uzeti u takvoj količini da se iz njih mogu izdvojiti posebni uzorci za odgovarajuća ispitivanja iz čl. 3. do 5. ovog pravilnika.

Uzorci rude moraju biti reprezentativni za celo ležište, odnosno deo ležišta.Nezavisno od krupnoće i svojstava sirovine koja se laboratorijski ispituje količina uzorka koji se ispituje ne može biti manja od 500 kg. Za poluindustrijska ispitivanja količina uzorka ne može biti manja od 30 t.Način uzimanja i pripremanja uzoraka vrši se prema propisima o jugoslovenskim standardima.

Izveštaj o izvršenim ispitivanjima treba da sadrži: rezultate predviđenih ispitivanja, zapisnik o uzimanju uzoraka rude, protokol o opitima, podatke o opremi i njenim kapacitetima i spisak istraživača i saradnika.

74