PRİZ TESİSATLARI

Priz linyesi: Dağıtım tablosundan son beslenen priz sortisi buvatına kadar olan besleme hattına denir.

Priz linyesinde standart kablo kesiti olarak 2.5 mm2 NYA (tek damarlı) kablo çekilmesi gerekmektedir.

Linye hatlarında TSE (Türk Standartları Enstitüsü) ve CE (Avrupa Birliği)’ye göre faz, siyah-kahverengi;

nötr, mavi; toprak, sarı-yeşil renkte 2.5 mm2 NYA kabloyla çekilmelidir.

Priz sortisi: Priz linyesi buvatından, prize kadar olan hatta priz sortisi denir.

Priz sortisinde standart kablo kesiti olarak 2.5 mm2 NYA (tek damarlı) kablo kullanılmaktadır. Sorti

hatlarında TSE (Türk Standartları Enstitüsü) ve CE (Avrupa Birliği)’ye göre faz, siyah; nötr, mavi;

toprak, sarı-yeşil renkte 2.5 mm2 NYA kabloyla çekilmelidir. Priz sorti hatlarında kullanılan kablonun

kesiti, priz linye hattında kullanılan kablonun kesitiyle aynıdır.

Prizler:

Faz sayısına göre prizler iki çeşittir:

*Bir fazlı prizler

*Üç fazlı prizler

Elektrik güvenliği açısından prizler iki çeşittir:

*Topraklı prizler

*Topraksız prizler

Tesisatın yapım şekline göre prizler üç çeşittir:

*Sıva altı prizler

*Sıva üstü prizler

*Nemli yer (etanş) prizler

Sıva altı prizler: Dış çerçevesi sert PVC madde, bakalit veya termoplastik malzemeden yapılmıştır. Dış

kısmı çeşitli renkte plastik malzeme veya ağaç kaplama olarak üretilir. Enerjinin bağlanacağı kontak

yuvaları düzeneği, yanmaz özellikli PVC veya porselen malzemenin içinde bulunmaktadır. Prizin,

kabloların bağlanacağı iletken bağlantı uçları ve kontakları dışında, temas edilen yüzeyi ve dış yüzeyi

yalıtkandır. Gövde üzerinde akım taşıyan iletken kısım ve parçaları, sert bakırdan veya bakır alaşımlı

sert malzemeden yapılmıştır. Topraklı ve topraksız olarak iki gruba ayrılmaktadır. Uygulamada en çok

topraklı priz kullanılmaktadır.

Sıva üstü prizler: Dış çerçevesi sert PVC madde veya bakalit malzemeden yapılmıştır. Enerjinin

bağlanacağı kontak yuvaları düzeneği, yanmaz özellikli PVC veya porselen malzemenin içinde

bulunmaktadır. Prizin kabloların bağlanacağı iletken bağlantı uçları ve kontakları dışında, temas edilen

yüzey ve dış yüzeyi yalıtkandır. Gövde üzerinde akım taşıyan iletken kısım ve parçaları sert bakırdan

veya bakır alaşımlı sert malzemeden yapılmıştır. Günümüz teknolojisinde sıva üstü prizler, yerini

nemli yer prizlerine ve plastik kanal prizlerine bırakmıştır. Büro ve ofis uygulamalarında, dekoratif

görünüm ve çok amaçlı kullanılmasından dolayı plastik kanal prizleri tercih edilmektedir.

Nemli yer (etanş-antigron) prizler: Nemli yer tesisatında kullanılan prizler, toz, nem, su, patlayıcı ve

yanıcı gaza karşı koruyucu içerisine alınmıştır. Dış çerçevesi sert PVC madde, bakalit malzemeden

veya termoplastik malzemeden yapılmıştır. Enerjinin bağlanacağı kontak yuvaları düzeneği, yanmaz

özellikli PVC veya porselen malzemenin içinde bulunmaktadır. Gövde üzerinde, akım taşıyan iletken

kısım ve parçaları, sert bakırdan veya bakır alaşımlı sert malzemeden yapılmıştır.

PRİZ TESİSATLARININ YAPILIŞI

Priz tesisatı kablosunu çekme: Priz tesisatı kablosunun çekilmesinde işlem sırası şu şekildedir.

*Binanın kaba inşaatında, projeye uygun denetim yapılarak linye buvatı ile kat panosu arasındaki

borulama işlemi yapılır. Bu işlem, tavana demir döşendikten (tabliye) sonra pas payı konularak

(borunun ezilmemesi için) beton dökülmeden önce yapılır.

*Binanın duvarları işlendikten sonra linye buvatı ile priz kasası arasındaki iniş boruları atılır. Atılacak

olan bütün borular, duvarlarda yatay ve dikey olmalıdır. Kesinlikle çapraz olarak boru atılmaması

gerekir. Boruların uçlarına priz kasaları monte edilmelidir.

*Kat panosundan linye buvatına kadar olan linye hattı, susta ve kılavuz yardımıyla çekilir. Linye hatları

kesinlikle müstakil hat olarak çekilmelidir. Toprak ve nötr bağlantıları, hiçbir şekilde ortak olarak

kullanılmamalıdır.

*Linye buvatından sıva altında yapılan sorti inişleri kullanılarak susta ve kılavuz yardımıyla priz sortisi

çekimi yapılır.

*Buvatlardaki renk kotlarına uygun çekilmiş priz linye ve sorti kablolarının renkleri, birbirine uyumlu

olacak şekilde klemens veya kovanla bağlanır.

*Ana panodan priz linyesinin üzerindeki her priz sortisine uygun W otomat bağlantısı yapılır.

*Sortinin sonu olan priz kasasında bulunan kablolara ilgili prizi bağlayarak priz sortisini tamamlamış

oluruz.

Priz tesisatı kablosu çekilirken dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:

*Priz linyesi ve priz sortisinin projeye uygun borulama işlemi yapılırken mümkün olduğunca dirsek

kullanılmamalıdır. Dirsekle birleştirme yapılacaksa dirseklerin borulara tam olarak oturtulması

gerekir. Dirseklerin borulardan çıkmaması için hemen sıva ya da alçıyla sabitlenmesi gerekmektedir.

*Borulama işlemi sırasında, tesisata konacak olan buvat ve kasa yerleşimine özen gösterilmelidir.

Prizlerin yer döşemesinden yüksekliği 40-50 cm olmalıdır. Bina yapımında sıva payı göz önünde

bulundurulup kasa ve buvat yerleşimi, bu konuya dikkat edilerek yapılmalıdır.

*Binanın sıva işlemleri tamamen bittikten sonra, daha önce döşenen boruların içine kablo çekim

işlemi yapılmalıdır. Bu işlem sırasında priz linye ve sortisinde üç ayrı renk kodu kullanılmalıdır. Faz,

siyah ya da kahverengi; nötr, kesinlikle mavi; toprak iletkeni olarak da sarı-yeşil kablo renk kodu

kullanılmalıdır.

*Önceden yapılmış olan borulama sisteminin içine susta gönderilmelidir. Sustanın sonunda bulunan

bağlantı elemanına, üç ayrı renk kodunda kullanılacak olan kabloların PVC kısmı soyularak geçirilip

sıkıştırılmalıdır. Sustanın çekimi sırasında kabloların sustadan ayrılmaması için ek yeri ince bir bantla

sarılmalıdır.

*Normal yuvarlak buvatlarda en fazla dört giriş çıkış yapılabilir. Daha fazla giriş çıkış gerektiren

yerlerde kare buvat kullanılmalıdır.

Buvat bağlantılarını yapma: Kablo çekim işlemi bittikten sonra, buvatlarda ve kasalarda 30 cm’lik

iletken payı bırakılır. Buvat bağlantılarında aynı renk kodlarına sahip olan kabloların eklenmesi

gerekir. Birleştirme yapılacak kabloların uçları aynı boyda açıldıktan sonra birbirine eklenmelidir. Bu

ekler birbirlerine sıkıca tutturulur. Eklerin ayrılmaması ve kablo gruplarının birbirlerine temas

etmemesi için klemens ya da kovan ile buvat içinde muhafazası yapılır. Yapı denetim firmaları

buvatlardaki eklerin klemensle yapılmasını istemektedir.

Priz kablo bağlantılarını yapma: Priz kasasında ileride oluşabilecek arızalar göz önünde bulundurulup

yeteri kadar kablo payı bırakılmalıdır. İletkenlerin uçları priz gövdesinde bulunan kontağın boyu kadar

açılmalıdır. Kasada bulunan kablolar, priz gövdesinin altından geçirilerek priz bağlantısı yapılmalıdır.

Prizin gövdesi üzerinde bulunan harfe göre ilgili renkli kablo, harfin bulunduğu kontağa bağlanmalıdır.

Prizde bulunan iletkenlerin bağlandığı kontaklardaki vidalar iyice sıkıştırılmalıdır. Bütün vidalar

sıkıldıktan sonra priz kasasına sağlam bir şekilde tutturulmalıdır.

Buvat ve priz bağlantıları yapılırken dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:

*Buvatlarda ve kasalarda yeteri kadar kablo payı bırakılmalıdır.

*Aynı renk kodunda bulunan kablolar birbirleriyle eklenmelidir.

*İletken uçları aynı boyda açılmalı, bakır iletken kabloda bir zedelenme olmamalıdır.

*Eklenecek kablolar birbirlerine iyice tutturulmalıdır.

*Birleştirilen kısımlar klemens veya kovanla muhafaza edilmelidir. Kısa devre olmaması için açıkta uç

bırakılmamalıdır.

*Bütün işlemler bittikten sonra buvat kapağı sıkıca kapatılmalıdır.

*Priz kasasında prizin gövdesine yapılan bağlantı, gövdenin altından yapılmalıdır.

*Aynı boyda açılan iletken kablolar, zedelenmeden priz gövdesinde bulunan kontağa iyice

tutturulmalıdır.

*Prizin gövdesinde yazan harflere göre ilgili renk kodundaki kablo, ait olduğu kontağa bağlanmalıdır.

*Priz, kasasına sağlam bir şekilde tutturulmalıdır.

SEYYAR KABLO BAĞLANTILARI

Seyyar kablo: Elektrikli cihaz ve makinelerin kendi besleme kablolarının prizlere yetişmediği

durumlarda seyyar olan ve bir ucunda priz, diğer ucunda fiş bulunan taşınabilir bağlantı kablolarıdır.

Seyyar kablolar açıkta olduğu gibi özel makara şeklinde de yapılabilir.

Seyyar kablolar, bağlantısı yapılan cihazın gücüne, kullanım amacına ve çektiği akıma uygun olmalıdır.

Kordon veya uzatmalar için NYAF veya piyasa adıyla TTR kablolar kullanılmalıdır.

Kablo makarası ve bu makara üzerinde sarılı olan kablo, belirlenen kullanım ölçümleri doğrultusunda

aşırı ısı çekmemelidir. Kablo sargı makaraları, aşırı ısıya karşı koruyucu aygıtla donatılmalıdır.

Kablonun uzunluğuna göre seyyarda kullanılan kablonun kesiti değişmektedir.

Seyyar kablolar çok telli, bakır iletkenli, iki veya çok damarlı yumuşak plastikten yapılır. Damar kılıfları

renklendirme veya numaralandırmayla tanımlanır. Kauçuk veya plastik kökenli dolgu kılıfı yumuşak

malzemedir. Dış kılıfı beyaz, gri ve siyah renktedir.

Fiş: Fiş, bir elektrikli cihaz veya uzatma kablosu iletkenlerinin bağlandığı, kontakları aracılığıyla

prizden elektrik enerjisi alınmasını sağlayan gereçtir. Fişler de yapılışları bakımından prizlerdeki

özellikleri taşır.

Kullanım yerlerine göre monofaze ve trifaze olmak üzere iki gruba ayrılır. Uzatma veya ara kablolar

için enerji alış şekline göre normal fiş ve topraklı fiş olarak da gruplandırılır.

Seyyar-Çoklu Priz: Seyyarın diğer ucuna bağlanan, herhangi bir yere monte edilmeden kullanılan,

fişlerin enerji almasını sağlayan, tekli ve çoklu prizdir. Priz sortisindeki tek bir prizden, çok sayıda

elektrikle çalışan alıcıya besleme yapmak için kullanılır. Sistemdeki enerjiyi istenilen sayıdaki priz

yardımıyla alıcılara iletir. Hiçbir zaman çekilen güç, enerji alınan prizin gücünden fazla olmamalıdır.

Monofaze ve trifaze olarak imal edilmektedir. Yapı bakımından grup prizler düz ve topraklı olarak iki

gruba ayrılmaktadır.

Uzatma fiş-priz yapımı: Uzatma fiş prizler, ofis, şantiye, fabrika ve evlerde sürekli olarak kullanılan

priz çeşididir.

İşlem sırası şu şekildedir:

*Fişin ve prizin dış gövde kapağını açınız. Göz kararıyla ölçerek kablo damarlarının ne kadar uzunlukta

olması gerektiğini belirleyiniz. İzolesine zarar vermeden kablonun dış yalıtkanını bu uzunluğa göre

kablo soyma jokarıyla soyarak izoleli damarları birbirinden ayırınız.

*Koruyucu iletken olarak kullanılan yeşil-sarı damar uzun bırakılırken kablonun diğer damarlarını

bağlantı pozisyonuna göre şekil vererek kesiniz.

*Bağlantı kovanlarına ve vidasına göre damar uçlarının yalıtkanlarını soyunuz.

*Yalıtkanları soyulmuş damar uçlarına, fiş ve priz bağlantı elemanlarının tiplerine göre sıkıştırma

manşonu veya yüksük takınız.

*Fiş ve priz içerisinde bulunan kablo tutucu kelepçelerin üst kısmının vidalarını açarak çıkartınız.

Kablo damarlarını karşılıklı gelecek şekilde fişin ve prizin içine yerleştirerek vida bağlantılarını yapınız.

Kablo damarlarını hafifçe çekerek bağlantı sağlamlığını kontrol ediniz.

Çekmeye karşı kabloyu sıkan fiş ve priz içindeki kelepçeleri yeniden sıkıştırınız. Kelepçelerin kabloyu

fişlere sabitlemesini, kabloyu çekerek kontrol ediniz.

Fiş ve priz üst kapağını yerine oturtup vidalarını sıkınız. Fiş ve priz kapaklarının kapatılmasında, her bir

kablo damarının dış kapaklar arasına sıkışıp kalmamasına dikkat ediniz. Fiş ve priz kapaklarının

kolayca kapanır durumda ve iki parçanın birbirleri ile karşılıklı denk gelmiş olmasına dikkat ediniz.

Fiş ve prizin karşılıklı kutupları ile koruyucu iletkenin birbirleri arasında, seri lamba veya ohmmetreyle

kontrolünü yapınız. Bu kontrolde seri lamba yanmalı veya ohmmetrede çok küçük bir geçiş direnci

ölçülmelidir. Fiş ve priz kutuplarını kendi aralarında, seri lamba (lamba sönük) veya megeriyle (çok

yüksek direnç) izolasyon kontrolü yaptıktan sonra kullanıma hazır hâle getiriniz.

Uzatma fiş-priz yapımında dikkat edilecek hususlar ise şunlardır:

*Kablo damarları açarken kablonun izolesine zarar vermeden açılmalıdır.

*Kablonun bağlantı uçlarında, fiş ve prizin bağlantı kovanlarına uygun pay bırakılmalıdır.

*Bağlantı kovanlarına ve vidasına göre damar iletkenleri soyulmalıdır. Bu uçların büyük veya küçük

olmamasına özen gösterilmelidir.

*Kablo damarlarını karşılıklı gelecek şekilde fiş ve prizin içine yerleştirip vida bağlantıları yapılmalıdır.

Bağlantının sağlamlığı kontrol edilmelidir.

*Fiş ve prizin bütün vidaları sıkılarak üst kapakları kapatılmalıdır. Arada kablo damarının

sıkışmamasına özen gösterilmelidir.

*İş bittikten sonra yalıtkanlık ve sağlamlık kontrolü yapılmalıdır.

*Nemli yer priz tesisatları ödev verilebilir.

ELEKTRİKLİ CİHAZ BAĞLANTILARI

Elektrikli cihazların içinde bulunan bağlantı terminallerine besleme giriş kabloları bağlanır. Bu

bağlantıları yaparken ilk önce terminaldeki harf koduna göre uygun renkte bağlantı kablosunu ilgili

terminale bağlamalıyız. Daha sonra bağlantının sağlamlığını kontrol edip cihazın kapağını

kapatmalıyız.

SİGORTALAR VE KAÇAK AKIM KORUMA RÖLELERİ

SİGORTALAR

Sigorta, elektrik devresine seri olarak bağlanan ve buşon üzerinden fazla akım geçtiği zaman eriyerek

devreyi açan koruyucu elemandır.

Sigortanın yaptığı işi maddeler halinde yazacak olursak;

*Tesisatı fazla yüklerden korur.

*Tesisatı kısa devre akımlarına karşı korur.

*Binayı aşırı akımdan dolayı yangından korur.

*Cihazı kullanan kişiyi korur.

*Cihazı korur.

*Devreye enerji verir veya devrenin enerjisini keser.

Eriyen telli sigortalar, aşırı akım veya kısa devre etkisinde kalmaları halinde, tel eriyip koparken telin

sıcaklığı 1000 derecenin üzerindedir. Bu nedenle sigorta buşonları yanmaya karşı dayanıklı olan

porselenden yapılırlar.

Pratikte sigorta buşonu içindeki telin erimesine sigorta attı denir. Eğer sigortanın attığı teşhisi

yapılmışsa, atan sigortanın buşonu yerine aynı amperajlı yeni bir buşon takılır. Eriyen buşon üzerine

tel sararak kullanmak kesinlikle yanlış bir çözümdür. Bu durum ev, atölye ve benzeri yerlerde yangın

gibi felaketlere neden olup maddi ve manevi zararlara neden olabilir. Sorumluluk hatayı yapan

elektrikçiye aittir.

Sigortaların koruma görevlerini yapabilmeleri için şu iki şeye dikkat etmek gerekir.

a-Sigorta amperajının kullanılacağı yerin ihtiyacına göre seçilmesi:

Örneğin evlerde 6 A’lik bir sigorta yerine 25 A’lik bir sigorta kullanılırsa, bir izolasyon hatası

neticesinde hem hayat hem de yangın tehlikesi meydana gelir. Çünkü 25 A’lik bir sigortanın 2-3

saniye içinde erimesi için devreden 25x3,5=87,5 A’lik bir akım geçmesi gerekir. Evlerde aydınlatma

devrelerinde kullanılan 1,5 mm2’lik kablonun taşıyabileceği maksimum akım 16 A, priz devrelerinde

kullanılan 2,5 mm2’lik kablonun taşıyabileceği maksimum akım 21 A’dir. Buna göre, kablolar

taşıyabileceği akımın 4-5 katı kadar fazla yük ile yükleneceğinden kablo izolasyonu yanar ve sigorta

atmadan her türlü tehlike meydana gelebilir.

b-Yanmış sigorta buşonlarının üzerine tel sarılmaması:

Örneğin evlerde 6 A’lik bir sigortanın üzerine 2-3 tane ince tel sarıldığında, bu buşonun kaç amperlik

olduğunu kestirmek pek mümkün olmaz. Yapılan araştırmalar meydana gelen elektrik kazalarının ve

yangınlarının çoğuna üzerine tel sarılmış sigortaların neden olduğunu göstermiştir.

Kullanıldıkları gerilim değerine göre sigortalar şunlardır:

AG (Alçak Gerilim)’de kullanılan sigortalar

*Zayıf akımda kullanılan sigortalar 0-65 V arası

*Kuvvetli akımda kullanılan sigortalar 65-1000 V arası

YG (Yüksek Gerilim)’de kullanılan sigortalar 1000 V ve yukarısı

Devreyi açma prensibine göre sigortalar iki çeşittir.

*Eriyen telli sigortalar

*Otomatik sigortalar

ERİYEN TELLİ SİGORTALAR

Eriyen telli sigortalar buşonlu olarak yapılırlar. Buşon içerisinde özel olarak imal edilmiş gümüş veya

bakır telden yapılmış şerit şeklinde bir iletken parçası vardır. Telin veya şeridin boyutları, devreden

geçecek akıma göre belirlenir.

Devreden nominal akım seviyesinde bir akım geçtiği sürece, sigorta devrenin herhangi bir parçasıymış

gibi davranır. Fakat herhangi bir anormal durumda devreden geçen akım artarsa, devre

elemanlarından herhangi biri henüz bir zarar görmeden ilk olarak sigorta elemanı ısınır, erir, kopar ve

devre kesilir. Yani sigorta devrede suni olarak oluşturulmuş zayıf bir noktadır.

Tesisatta bir kısa devre olursa, kısa devre akımı küçük ise sigorta devreyi geç keser. Fakat büyük kısa

devre akımlarında sigorta teli çok kısa zamanda erir.

Kısa devre anında devreden nominal akımın 15-20 katı kısa devre akımı geçer. Sigorta akımın bu

değerler çıkmasına fırsat vermeden 5 ms gibi kısa bir zamanda enerjiyi keser. Böylece tesisat kısa

devre akımlarının zararlı etkilerine karşı korunmuş olur.

Buşon içerisindeki telin erime süresine göre sigortalar şunlardır:

*Çabuk eriyen buşonlu sigortalar: Çabuk eriyen buşonlar, çok kısa süreli akımların bile zarar

verebileceği yerlerde tercih edilirler. Örneğin elektronik devreler gibi.

*Normal eriyen buşonlu sigortalar: Normal eriyen buşonlar, çalışma süresince sabit akım çeken

devrelerde tercih edilirler. Örneğin aydınlatma tesisatları, ısıtıcı ve ohmik yüklerin bulunduğu devreler

gibi.

*Gecikmeli eriyen buşonlu sigortalar: Gecikmeli eriyen buşonlar, motor devrelerinde tercih edilirler.

Çünkü motorlar, kalkınma anlarında yol alıncaya kadar nominal akımlarının üç ile yedi katı arasında

kısa bir süre fazla akım çekerler. Motor devrelerinde, normal ve çabuk eriyen buşonlu sigortalar

kullanılırsa motorun kalkınma anından hemen sonra sigorta atar. Gecikmeli eriyen buşonlu

sigortalarda, çekilen akım buşon akımının 7-8 katına ulaşsa da sigorta bir müddet bekler. Bu yüksek

akım devam ediyorsa, o zaman buşon teli eriyerek devreyi açar.

Eriyen telli sigortalar iki çeşittir:

Çevirmeli buşonlu eriyen telli sigortalar

Bu sigortalar üç parçadan oluşurlar. Bunlar gövde, buşon ve buşon kapağıdır.

Gövde: Sigortayı kullanılacak yere monte etmede kullanılan ana parçadır. Diğer parçalara altlık görevi

yapar. Akım, devresini buşon aracılığı ile gövde üzerinden tamamlar. Porselenden yapılmış gövde

üzerinde üç parça bulunur.

Dip kontak: Gövdenin alt kısmında bulunur. Bakır veya pirinçten yapılmıştır. Faz ucu mutlaka dip

kontağa bağlanmalıdır.

Viskontak: Dip kontak üzerinde bulunur. Bakır veya pirinçten yapılmıştır. Buşon ile dip kontak

arasındaki iletkenliği sağlar ve viskontağın etrafı porselen ile yalıtılmıştır. İçerisi ancak kontak

değerinde buşon uç kısmı girecek büyüklüktedir. Örneğin 10 A’lik bir dip kontağa 10 A’e kadar buşon

girebilir.16 A veya daha büyük akım değerinde bir buşonun girmesi mümkün değildir.

Bazı tesisatçıların viskontağı kullanmadıkları, dolayısıyla da buşon ile dip kontak arasında temassızlığın

oluştuğu, bunu önlemek için de bozuk para veya jeton gibi iletkenler kullandıkları gözlenmektedir.

Viskontak yerine bu tip malzemelerin kullanılması teknik açıdan sakıncalıdır. İstenmeyen sonuçlara

neden olabilir.

Üst kontak: Üst kontak metalden yapılmıştır. buşon kapağı ile teması sağlama için diş açılmıştır.

Üzerindeki vidaya tesise giden faz ucu bağlanır. Sigorta gövde akım değerleri 25-63-100-200

Amperdir.

Buşon: Buşon şu kısımlardan oluşur.

Buşon iletkeni: Çeşitli değerlerde akım kesme özelliklerine sahip özel olarak imal edilen eriyen

iletkendir.

Buşon gövdesi: Akımın kesilmesi anında meydana gelecek arkın dinamik ve termik tesirlerine

dayanıklı porselenden imal edilmiş muhafazadır.

Saf kuartz kumu: Akım kesilmesi anında meydana gelen arkın soğuyarak sönmesini sağlayan kumdur.

Alt ve üst kapaklar: İç yüzeylerine buşon iletkeni bağlanmıştır. Gövdede bulunan dip kontak ile üst

kontak arasında iletimi oluşturur.

Sinyal pulcuğu: Buşon iletkeninin eriyip erimediğini belirten ve her akım için standart bir renge boyalı

sinyal pulcuğudur.

GÖVDE AKIMI (A) BUŞON AKIMI (A) SİNYAL PULCUĞU RENGİ

25

2 Pembe

4 Kahve

6 Yeşil

10 Kırmızı

16 Gri

20 Mavi

25 Sarı

63

35 Siyah

50 Beyaz

63 Bakır rengi

100 80 Gümüş rengi

100 Kırmızı

Çevirmeli eriyen telli sigorta kontaklarına çok telli kablolar bağlanırken mutlaka kablo pabucu

kullanılmalıdır. Aksi halde saçaklanma olacak, iyi bir irtibat kurulmayacaktır.

Buşon kapağı: Vidalanabilen kapalı sigortalarda buşonlar, buşon kapağının iç kısmında bulunan

yuvaya oturtularak gövdeye sıkıca vidalanır. Ancak kullanma zorlukları ve teknik nedenlerle azami 200

ampere kadar imal edilmekte, bugün ise 100 A’den büyük akım değerleri için kullanılmamaktadır.

Büyük akımlarda vidalanma nedeni ile gerek arıza anında servis yönünden, gerekse temasın azalması

yönünden sakıncalar bulunmaktadır.

Buşon kapağı cam ile donatılır. Nedeni ise, buşon iletkeninin erimesi sonucunda sinyal pulcuğunun

yayın etkisi altında fırlayarak buşon iletkenini kontrol edenin gözlerine çarpmasını engellemektir.

Camların sökülmesi sakıncalıdır. Cam yerine mika, plastik vb gibi gereçler kullanmak da sakıncalıdır.

Çünkü mika ya da plastik gereçler, aşırı ısınma nedeniyle saydamlığını kaybederler. Bu da sinyal

pulcuğunun görünümünü bozar.

Çevirmeli buşonlu sigortalar kendi aralarında da duvar tipi, pano tipi, kofre tipi ve şapkalı sigorta

olmak üzere dörde ayrılırlar.

Geçmeli buşonlu eriyen telli sigortalar

Geçmeli buşonlu sigortalar NH bıçaklı sigorta, elektronikçi sigortası, otomotiv sigortası ve yüksek

gerilim sigortası olmak üzere dört çeşittir.

NH bıçaklı sigortalar: Kablo, şalter, pano, tablo gibi bir çok cihaz ve tesisleri kısa devreye olduğu gibi,

aşırı yüklenmeye karşı da azami emniyetle korurlar.

Aşırı yükleme akımlarına karşı tembel karakterlidirler. Dolayısıyla, işletme şartlarına bağlı olan normal

kısa süreli aşırı akımlarda (mesela asenkron motorların yol alması) devreyi açmazlar. Buna karşılık kısa

devreyi gecikmeksizin açarlar.

Buşonların atması halinde, kırmızı renkli ikaz göstergesi üst plakadan çıkar.

NH bıçaklı sigorta buşonlarının ve altlıklarının kontak elemanları gümüş ile kaplanmıştır.

BIÇAKLI SİGORTA VE AMPERAJLARI

BOY 00 0 1 2 3 4

ANMA AKIMI (A)

6 25 40 100 250 500

10 32 50 160 315 630

16 35 63 200 400 800

20 40 80 250 500 1000

25 50 100 315 630 1250

32 63 125 400 1600

35 80 160

40 100 200

50 125 250

63 160

80

100

125

ALTLIK ANMA

AKIMI (A)

160 160 250 400 630 1600

NH bıçaklı sigortalar piyasada genelikle 63 A ve yukarı değerlerinde kullanılır.

Her boydaki NH bıçaklı sigorta buşonları bıçaklı sigorta elliği ile altlıklara kolaylıkla takılıp çıkartılabilir.

Bunların pense ya da benzeri aletlerle takılıp çıkartılmaları doğru değildir.

ANAHTARLI OTOMATİK SİGORTALAR (W-OTOMATLAR)

Anahtarlı otomatik sigortalar alçak gerilim koruma cihazlarıdır. Bu sigortalar ev, işyeri vb yerlerde

devreyi tam otomatik termik ve manyetik olarak korurlar. Yani aşırı akım için iki açtırıcı

bulunmaktadır.

Termik sistemde, bimetal eleman aşırı yük durumuna göre zaman gecikmeli olarak devreyi açar.

Manyetik sistemde, kısa devre durumunda belirli bir sınır değerinde elektromanyetik açtırıcı

gecikmeksizin devreyi açar.

Anahtarları sayesinde bağlı bulundukları devrenin kolayca açılıp kapatılmasını sağlarlar. Herhangi bir

arıza durumunda, sigorta otomatik olarak atarak, anahtar mandalı aşağı düşer ve enerjiyi keser. Fakat

arıza onarılmadan devreye tekrar enerji vermeye çalışılmamalıdır. Arıza giderildikten sonra sigorta

mandalı, el ile mekanik olarak yukarı kaldırılıp kurularak yeniden devreye sokulur. Böylece diğer

sigortalara göre zaman kaybı olmaz. Yani yeni buşon takma, tel sarma gibi bir sorun olmaz.

Yapı olarak boyca küçük ve dar olması nedeniyle eriyen telli sigortalara göre daha az yer kaplar.

Tabanında bulunan yaylı tırnaklar sayesinde sigorta raylarına kolayca monte edilirler.

Mekanik ömürleri 20000 defa mekanik veya elektriksel olarak açılıp kapanmadır.

Genellikle piyasada bu sigortalara W-OTOMAT denir. Bazı firmala K-OTOMAT, U-OTOMAT gibi isimler

de vermektedir.

Piyasada W-OTOMAT’lar, aşırı akımda devreyi açma sürelerine göre şöyle sınıflandırılırlar:

*Çabuk devreyi açan (B karakteristikli) W-OTOMATLAR: Çok kısa süreli akımların bile zarar

verebileceği yerlerde tercih edilirler. Örneğin elektronik devreler gibi. Manyetik devresi 3-5 x In

hassasiyetinde devreyi açar.

*Normal devreyi açan (C karakteristikli) W-OTOMATLAR: Çalışma süresince sabit akım çeken

devrelerde tercih edilir. Örneğin aydınlatma tesisatları ve elektrikli ev aletlerinde. Manyetik devresi 5-

10 x In hassasiyetinde devreyi açar.

*Gecikmeli devreyi açan (D karakteristikli) W-OTOMATLAR: Motor ve transformatör gibi devrelerde

tercih edilirler. Çünki motorlar, kalkınma anlarında yol alıncaya kadar nominal akımlarının 3-7 katı

arasında kısa bir süre fazla akım çekerler. Manyetik devresi 10-14 x In hassasiyetinde devreyi açarlar.

Çok kutuplu otomatların bir fazında bir arıza meydana geldiği takdirde, özel mekanizması sayesinde

diğer fazları da birlikte açtırararak bağlı bulunan cihazların çift faza (iki faza) kalmalarını engeller ve

zarar görmelerini önler.

W-otomatların korunması için termoplastik ve sac malzemeden üretilmiş sıva üstü ve sıva altı kutular

vardır.

Anahtarlı otomatik sigorta çeşitleri faz sayısına göre; bir fazlı, bir fazlı ve nötr kesmeli, iki fazlı, üç fazlı,

üç fazlı ve nötr kesmeli olmak üzere beş gruba ayrılırlar.

Sigortalar koruyacakları iletkenlerin ve aygıtların tehlikeli biçimde ısınmalarını önleyecek nitelikte

seçilmelidir.

Sigortalar korunacak hattın başına konmalıdır. Şebekeden sigortaya gelen faz iletkeni her zaman

sigorta gövdesinin alt kontağına bağlanmalıdır. Sigortalı anahtarlar açıldıktan sonra sigorta elemanı

gerilim altında kalmamalıdır.

Priz devreleri ve aydınlatma devreleri için kullanılacak sigortalar ayrı ayrı olmalıdır. Ancak zorunlu

durumlarda ve tabloların her birinde yanlız bir priz bulunması durumunda aydınlatma devresine en

çok bir priz bağlanabilir. Gerektiğinde priz devresine de bir lamba bağlanabilir.