УНИВЕРЗИТЕТ ЗА ТУРИЗАМ И МЕНАЏМЕНТ СКОПЈЕ

Факултет за менаџмент со човечки ресурси

xxxx xxxxxx

Тези и хипотези

Семинарска работа

Скпоје, 2012.УНИВЕРЗИТЕТ ЗА ТУРИЗАМ И МЕНАЏМЕНТ СКОПЈЕ

Факултет за менаџмент со човечки ресурси

Тези и хипотези

Семинарска работа

Предмет: Методологија Студент: xxxx xxxx на научното истражувањеМентор: проф.др.сц.Зоран број на индекс: 000000 ИВАНОВИЌ

Скопје, март 2012.

Содржина

Предговор iiiВовед 1

1. Проучување на природата и основните крактеристики на хипотезата во научното знаење 2

1.1. Природа и основни карактеристики на хипотезата 22. Видови хипотези 42.1. Видови и разновидност 43. Местото и улогата на хипотезата во научно истражувачкиот процес 83.1. Место и улога 84. Пристапот кон формирање и докажување на хипотезите 104.1. Ризици на изборот 104.2. Пристап на истражувачот кон целите 114.3. Верификација 124.4. Докажувањето на хипотезата генерира теза 12

Заклучок 14

Библиографија 15

Илустрации

Табела 1. Општи фази на истражувачкиот процес 8Табела 2. Пример и информациона решетка на истражувањето 12Табела 3. Проверка на хипотеза со определувачко значење на индуктивен

метод 13Табела 4. Проверка на хипотеза со определувачко значење на дедуктивен

метод 13

iii

Предговор

Хипотезата и тезата се структурно образувачки елементи на секое научно истражување. Тие се „вклопуваат“ во неговата инфраструктура заедно со насловот, темата, содржината и целта (како ги тетерминира во одредена мера). Во друг аспект тие го одредуваат ризикот на истражувањето, неговите иновативни аспектии фактичка корисност.

Науката не се заснива на верување, туку на сомнежи и вистини (па дури и само веројатни), а до вистината во науката се доаѓа со докажување. За тврдењата кои во постапкитена докажување не се докажани или не се доволно докажани, не можеме со сигурност да тврдиме да не се вистинити, но неможеме ни да ја прифатиме како вистина.

Проверка на хипотезата се врши со доминација на индуктивен или дедуктивен пат, однодно – на заедничкото над поединечното или обратно. Хипотезата се докажува целосно, делумно или се отфрла.

Авторот

1

Вовед

Креативноста и уметноста се роднини. Секое научно истражување е креативен процес и истовремено уметност да се опфати системот во целина и да се разграничат одлучувачките, специфичните и суштинските карактеристики. Овој процес е израз на: кретативноста на истражувачот, степенот на познавање на проблемот, можноста тој да се претстави истовремено во интересна и корисна за корисникот форма и др. Науката не се заснива на верување, туку на сомнежи и вистини (па дури и само веројатни), а до вистината во науката се доаѓа со докажување. За тврдењата кои во постапкитена докажување не се докажани или не се доволно докажани, не можеме со сигурност да тврдиме да не се вистинити, но неможеме ни да ја прифатиме како вистина. Таквото тврдење или таквиот суд чија вистинитост ја докажуваме се вика тврдење или теза. Судовите на кои се повикуваме во докажувањето на тезата ги викаме причини или аргументи. Начинот по кој врз основа на причините или аргументите ја утврдуваме вистинитостта на тезата го викаме начин на докажување.

Хипотезата е поддршка на носителите на секој научен развој. Таа е носечка конструкција на веста во истражувањето, која се соопштува од авторот на научната јавност. Формата на оваа вест може да биде разновидна. Генерално се создава новина каде се изпреплетени теоријата, методологијата, потврдување на факти, програма, препораки и др.

Целта на оваа семинарска работа е преку анализа на природата, формите, механизмот на формирање и верифицирање на хипотезата да се нагласи нејзиното значење за спецификација наглавното во авторовата идеја во контекст на монолитноста и високиот квалитет на истражувањето.

Постигнувањето на таа цел претставува решавање на следниве задачи: а) проучување на придодата и основните карактеристики на хипотѕезата во научното

спознание;б) видови хипотези;в) местото и улогата на хипотезата во истражувачкиот процес;г) пристапи кон формирање и докажување на хипотези.

2

1. Проучување на природата и соновните карактеристики на хипотезата во научното знаење1.1. Природа и основни карактеристики на хипотезата

Хипотезата е поддршка на носителите на секој научен развој. Таа е носечка конструкција на веста во истражувањето, која се соопштува од авторот на научната јавност. Формата на оваа вест може да биде разновидна. Генерално се создава новина каде се изпреплетени теоријата, методологијата, потврдување на факти, програма, препораки и др. Потребен е висок тепен на внимание. Формулирањето на хипотезата треба да се изврши паралелно со определчувањето на целта и предметот на истражување. Овие три елементи се синхронизираат но хипотезата има водечко место. Главната замисла на истражувањето треба да се имплементира, прво, во работната хипотеза, и второ, во целта и содржината на истражувањето. Целта е стерство за развивање на анлиза, преку која ќе се докаже или отфрли хипотезата. Конзистентна логика на интеракција на овие три страни е: хипотеза-тема-цел. Првата врска „хипотеза-тема“ ја изразува сликовито апцисата на секое истражување. Оваа релација покажува каква е носечката идеја на истражувачката замисла и од неа произлезената тема. Втората врска „хипотеза-цел“ ја изразува целанасоченоста на истражувањето за проверка на хипотезата (степен на докажување или апсолутно отфрлање). Тоа е координантна оска на истражувањето, нејзиниот безбедносен систем. На основа на овие релации се содржинската страна на разработката. Хипотетичкиот метод е валиден за секое секое истражување. Тој се базира на прифаќање за прифаќање за постоење на некаква можна интеракција помеѓу процеси и феномени и процеси, од една страна, и придружни резултати - од друга страна, шпекулации за очекувана вистина, која при одредени услови може да се појави целосно, делимно, а може и да отсуствува.

а) Таа се гради врз тврдења кои се малку докажани, но доволни за се аргументира дефинитивни, априорна претпоставка. Докажување на вистинитоста на хипотезата е истовремено проширување на теоријата, вклучувајќи и на нејзината когнитивна сила и применета функција.

б) Таа е веројатна претпоставка и е предмет на докажување. Содржи ново знаење што треба да се потврди со докази.

в) Хипотезата настанува кога достапните факти не можат да објаснат дадена појава, односно бараат нови докази.

3

г) Во секое истражување се генерираат различни хипотези кои се неговата `рбетна точка. Тие се потенцијална новина додека несе докаже нивната вистинитост. Во таа смисла новист е надворешната форма на постојаниот процес на репродукција на хипотезите.

д) Во истражувањето некои хипотези се потврдуваат, а други се наоѓаат неважечки - тоа е патотво реалниот процес на на докажување на вистината. Хипотезата е основоположен елементна теоријата во фаза на нејзиното формирање и проверка. Со нејзината вистинитост се докажува соодветноста меѓу теоријата и праксата.

ѓ) Некои од основните барања за хипотезата се: да е максимално конкретна; да е формулирана разбирливо и еднозначно; Да носи ново знаење; Да се гради врз доволен изворен матерјал од теоријата и праксата – да оперира со

широк збир на објекти, а не со ограничен контингент; да може да се провери преку дискусија, анализа, експеримент и др.; да има претсказателна сила; да биде корекно дефинирана; да претпоставува тенденција, а не различни факти; да содржипотенцијал на саморазвој на знаењето и др.;е) Во специјализираната литература се сумираат следните правила за формулирањње на

хипотезата: да е коцесуално јасна, без двосмисленост и противречност; да има емпириски релевантно поле, кое го опфаќа истражуваниот феномен, по можност да не е единствена и да се диференцира на потхипотези; да постојат можности за проверкапреку соодветни алатки.Отфрлувањето на хипотезите значи дека патот по кој се двива досегашната анализа

завршува и се наметнува барањето на нови можности за постигнување на вистината. Хипотезата е можност, а потврдената хипотеза вистинска реалност. Хипотезата е поддршка на носителите на секој научен развој. Таа е носечка конструкција на веста во истражувањето, која се соопштува од авторот на научната јавност. Формата на оваа вест може да биде разновидна. Генерално се создава новина каде се изпреплетени теоријата, методологијата, потврдување на факти, програма, препораки и др.

4

2. Видови хипотези2. 1. Видови и разновидност

Развојот на хипотезата се одвива во две фази: настанок - раѓање и конечно формулирање. Настанувањето е поврзано со претпоставки, интересна идеа, авторов увид и сл. Неговата фрекфренција и интензитет се во зависност од интуицијата и искуството на истражувачот. Конечното фомулирање на хипотезата подразбира внимателно осмислување, критичко анализирање на генетски, тековни и минливи вредности.

Хипотезата се поставува како хипотеза-пиом, хипотеза-суд (став) или хипотеза-заклучок, а се изразува со суд.1

Теоријата раполага со арсенал од хипотези, чии основни класификации се:а) Од гледна точка наредоследот во нивното функционирање: работни и докажани

хипотези.б) Од гледна точка на изразување врски: причинско-последични и описни хипотези.Првите се поврзани со директна детерминираност на наводните карактеристики на

истражуваниот предмет. Вторите се поврзани со иниректно детерминирани тврдења.в) Од гледна точка на нивниот карактер се апстракни и конкретни. Обично апстрактните

хипотези се карактеристични за фундаменталните истражувања, конкретните - за апликативни студии.

г) Во зависност од статистичкиот знак се статистички значајни и нулта хипотези.2

Најважни хипотези кои често се користат во научното истразување се: претходна хипотеза, работна хипотеза, фиктивна хипотеза, помошна хипотеза, причинска и плодна хипотеза.3

Претходна или прелиминарна хипотеза обично се поставува кога поради сложеност и комплицираност на проблемот или поради други причини кои во таа фаза оневозможуваат поставивање на прифатлива хипотеза која во тие моменти допринесува за објаснување на проблемот. Таквата хипотеза најчето е општа, неодредена и непрецизна, но истражувачот

1 Ivanovic, Metodologija znanstvenog istrazivanja, 366.2 Lulanski, „Работната хипотеза:концептуална сърцевина на научното изследване.“3 Ivanovic, Metodologija znanstvenog istrazivanja, 367.

5

сепак со неа започнува. Оваа хипотеза има привремен карактер. Истаржувачот успешно се користи со овој вид хипотеза и го прави истражувањето пореално, побогато и со тоа дава поголем допринос кон научно-стражувачкат работа. Веќе при поставувањето на ваквата претходна или прелиминарна хипотеза истражувачот како да се помирил со фактот дека таа во текот на истражувањето ќе се променува, пополнува, корегира или ќе се напушти.

Работна хипотеза. Кога истражувачот не може да постави соодветна и добра хипотеза која би помогнала во објаснувањето на проблемот, тој поставува најдобра можна хипотеза која во тој момент може да биде корисна. Таквата хипотеза се нарекува работна хипотеза. Работната хипотезаима значајна научна вредност, таа во текот на истражувањето може да доведе до прецизна истражувачка хипотеза или до исправување на веќе поставената хипотеза. Затоа работната хипотеза понекогаш се поставува и во текот на истражувачкиот процес, како дополнителна или како помошна хипотеза на главната-клучна хипотеза. Веќе при поставувањето на работната хипотеза истражувачот како да се помирил со фактот дека таа во текот на истражувањето ќе се променува, пополнува, корегира или ќе се напушти. Искусниопт истражувач знае како тоа да го искористи. Истаржувачот успешно се користи со овој вид хипотеза и го прави истражувањето пореално, побогато и со тоа дава поголем допринос копн научно-стражувачкат работа. Веќе при поставувањето на работната хипотеза истражувачот како да се помирил со фактот дека таа во текот на истражувањето ќе се променува, пополнува, корегира или ќе се напушти.

Фиктивна хипотеза е онаа за која е и самиот истражувач однапред свесен дека е потполоно нереална, „измислена“, да нема потпора во реалноста и да е невистинита,ама сепак и покрај тие сознанија истражувачот ја поставува. Истражувачот тоа го прави свесно и одговорно бидејќи во тој дел, во тоа конкретно истражување или во таа конкретна таа фаза, од неговото истражување може да му биде корисна. Но, во понатамошниот развој на истражувањето фиктивната хипотеза ќе биде заменета со примерна, квантитативна, квалитативна или некоја друга хипотеза. Веќе при поставувањето на фиктивната хипотеза истражувачот како да се помирил со фактот дека таа во текот на истражувањето ќе се променува, пополнува, корегира или ќе се напушти. Истаржувачот успешно се користи со овој вид хипотеза и го прави истражувањето пореално, побогато и со тоа дава поголем допринос кон научно-стражувачкат работа.

Помошна хипотеза. Едноставна и погодна хипотеза која на истражувачот му овозможува логичкообјаснување на истражуваниот проблем односно појавакоја се истражува. Но, во текот на развојот на нуката имало многу општоприфаттени хипотези кои во клучните моменти сепак станале сомнителни. Потребен е висок тепен на внимание. Формулирањето на хипотезата треба да се изврши паралелно со определчувањето на целта и предметот на истражување. Овие три елементи се синхронизираат но хипотезата има водечко место. Истаржувачот успешно се користи со овој вид хипотеза и го прави истражувањето пореално, побогато и со тоа дава поголем допринос кон научно-стражувачкат работа. Во мнгуб конкретни истражувања хипотезите или ги издражуваат или не ги издржуваат ригорозните научно-стражувачки преверки. Ако истражувачот е убеден дека сепак хипотезата е исправна ќе пристапи кон поставување на потесна хипотеза со која ќе ги пополни и објасни празнините кои во дадениот момент од научното истражвање настанале помеѓу основната хипотеза и во меѓувреме откриените факти и сознанија. Таквата потесна хипотеза со која истражувачот се користи за да ја „помогне“ основната хипотеза се вика помошна хипотеза. Помошната хипотеза може научно посилно или послабо да ја поддржи основната, но ако некоја хипотеза има потреба од повеќе помошни, тоа значи дека таа хипотеза има слаба логичка и наулна сила-снага.

Причинска или каузална хипотеза може да се постави кога веќе располагаме со одредени емпириски утврдени факти за таа појава, коишто факти ќе упатуваат на меѓузависни, односно причинско-последични односи. Кога на основа на претходните научни истражувања, односно на претходно утврдените теории или закони, за истражуваната појава, со дедуктивна постапка или експериментално, може да се изведи такво објаснување или кога

6

е во склад со општите правила на индукцијата, со индуктивна постапка тогаш истражувачот може да постави причинска или каузална хипотеза. Од научно-истражувачка гледна точка и од гледна точка на целите на изтражувањето причинската хипотеза има експланациски карактер.

Плодна хипотеза. Истражувачките научни хипотези не се пророчанстава, туку како што и претходно е изнесено, хипотетски, твотечки, мисловен и синтетизиран одговор на прашања имплицирани со проблемот на истражвањето. На некои одтие прашања можат да се дадат повеќе или дури и многу такви хипотетички одговори, па хипотезата и ќе ги имплицира таквите одговори. Секако, дури со научната, логичка и рационално заснована проверка ќе покаже во која мера и дали хипотезата била плодна односно продуктивна. Наејзината плодност, ако е релевантна и проверлива, ќе биде подобра со тоа што помеќе мерливи показатели од неа ќе можат да се извлечат.

7

3. Местото и улогата на хипотезата во научноистражувачки-от процес3.1. Место во истражувањето

Хипотезата е основоположен дел од елементите на секое научно истражување. Таа ја определува неговата структура, целенасоченост, внатрешен систем и надворешни функции.

Табела1. Општи фази на истражувачкиот процесРеден бр. Содржина на дејноста

1 Избор, формулирање на работна тема и оценување на ризикот.

2 Обезбедување на информации за темата на нучноистражувачкиот процес

3 Систематизација на информациите и изградба на содржината на истражувањето-дефинирање на темата, избор на работни хипотези, одредување на целта, утврдување на задачите и методите на истражување.

4 Научно истражувачка работа

5 Пишување на трудот-рекапитулација на валидализирањето на хипотезата, обопштување и аргументирање на постигнатиот научен производ и техничко обликување-библиографско осигурување, цитирање и др.

6 Рецензирање, поправка и издавање на трудот.

Формулирањето на хипотезата има важно стратешко значење за успехот на секое истражување. Таа треба да содржи во себе главни идеи, главниот фокус на идното истражување. Хипотезата е главна нишка на целокупното истражување и е строго повразана со целта и задачите на истражувањето. Меѓу неа и целта има зум од прв степен, тие се во причинска коњукција, во повеќето случаи хипотезата е определена од целта.

Хипотезата е израз на некаква наводна внатрешна потреба, во истражуваниот предмет, на некаква можност. Нејзината идентификација (докажување или отфрла-ње) ќе се изврши ако строго се почитува дефинираната цел и одговара на нејзините задачи. Во исто време целта може да се постигне и преку елиминирање на првичната варијанта на хипотезата и

8

перцепција на нова главна идеја.Хипотезата е како подвижна основа на зграда-во зависност од дизајнот височината може

да се менува. Во тој случај висината назградата ја исполнува функцијата на цел на истражувањето и е одраз на новиот предмет. Во ависност од неа се регулираат параметрите врз основа на вршење конструкција, длабочина, ширина, географска положба и висина. Во текот на тоа, според оваа сликовите споредба, ако се измени темата (назначувањето на зградата), се менува хипотезата и придружните цели и задачи на истражувањето-зградата прифаќа нова архитектонска форма.

Овие моменти допринесуваат авторот да има јасна претстава за главните-клучните термини во достапните публикации, за нејзините практични аспекти од кои произлегува проблемот на истражувањето. Хипотезата е резултат на добро познавање на прблемот (како теорија и како пракса), а не само на логично и непристрасно размислување на истражувачот.

Во зависност од темата можат да се формулираат многу хипотези . Без оглед на изборот на бројот на хипотези (една или неколку) од особена важност е ова прашање да се дискутира многу внимателно, бидејќи од него ќе зависи: прво,изворот на содржината на развојот; второ, изборот наметодите наистражување; трето, докажување на сознанија што ќе се новина за теоријата и праксата; четврто, реалниот развоја на нуката.

Потребен е висок тепен на внимание. Формулирањето на хипотезата треба да се изврши паралелно со определчувањето на целта и предметот на истражување. Овие три елементи се синхронизираат но хипотезата има водечко место. Главната замисла на истражувањето треба да се имплементира, прво, во работната хипотеза, и второ, во целта и содржината на истражувањето. Целта е стерство за развивање на анлиза, преку која ќе се докаже или отфрли хипотезата. Конзистентна логика на интеракција на овие три страни е: хипотеза-тема-цел. Првата врска „хипотеза-тема“ ја изразува сликовито апцисата на секое истражување. Оваа релација покажува каква е носечката идеја на истражувачката замисла и од неа произлезената тема. Вторатаврска „хипотеза-цел“ ја изразува целанасоченоста на истражувањето за проверка на хипотезата (степен на докажување или апсолутно отфрлање). Тоа е координантна оска на истражувањето, нејзиниот безбедносен систем. На основа на овие релации се содржинската страна на разработката.

9

4. Пристапи кон формирање и докажување на хипотезите4.1. Ризици на изборот

Опасноста од избор на несоодветни хипотези се поврзува со голем број моменти. Ризик се појавува во следниве неколку моменти:

Прво, се избира хипотеза која авторот не може даја докаже или воопшто е недокажливапри современите услови на развој на науката. Ваквиот потег определува поло неуспех на истражувањето. Прифатливата иновација мора да биде актуелна за подолг временски период или да покрива поголем број случаи

Второ, Избирање на хипотеза чиј потенцијал на новина е неважечки-истражуваното прашање кое е решено уште пред неколку години во други земји или дури и во нашата земја. Прифатливата иновација мора да биде актуелна за подолг временски период или да покрива поголем број случаи. Ако оваа новина не одговара на наведената, тоа акумулира сериозен ризик за истражувачот. Истражувачот во секој момент, со својот истражувачки и интелектуален потенцијал, треба да работи на изнаоѓање на теми за работа и истражување кои до тој момент не се истражувани, или не се доволно длабоко и суштински истражени, не се до крај објаснети и расветлени. Само на таков начин истражувачот би имал статус на истражувач, научник, иноватор. Темата која ја работизацелната јавност требада биде актуелна и да понуди научна новина. Иато така истражувачкиот труд треба да претставува и основа, подлога, идеа за понатамошни истражувања на други истражувачи и со тоа да доведе до уште поголем допринос за дотичната наука, за целокупната истражувачка и научна теорија и пракса. Прифатливата иновација мора да биде актуелна за подолг временски период или да покрива поголем број случаи

Трето, Ризикот е дел од работата на истражувачот. Прифаќањето на тема на која работаат многумина и е со веројатност таа да биде решена побрзо, крие подмолни ризици поврзани со намалување на рокот и несигурност на истражувачкиот процес. Аналитичарот може да организира сериозни студии, да формулира на брилијантен начин хипотеза, но откако е надминат од друг автор, се сторено во таа насока е беспредметно. Прифатливата иновација мора да биде актуелна за подолг временски период или да покрива поголем број случаи

Ризикот е дел од работата на истражувачот. Тој е во несигурност, а несигурноста и ризикот се дел од нашето секојдневие. Затоа треба да го процениме ризикот и да се стремиме да го елиминираме.

10

4.2. Пристап на истражувачот кон целите

Работата на истражувачот за решавање на дадена научена студија на случај неизбежно е поврзана со дефинирањето (подигање) на одредена хипотеза или систем од хипотези и нивна верификација пред се преку анализа на врските меѓу општото и поединечното во контекст на индукција и дедукција. Тоа не значи поценување на користењето на други методи за анализа, апстракција, споредба, синтеза, ретроспектива и друго туку обезбедување на приоритет на хипотетично-индуктивен и хипотетично-дедуктивен во целната ориентација на истражувачко поле. Потребен е висок тепен на внимание. Формулирањето на хипотезата треба да се изврши паралелно со определувањето на целта и предметот на истражување. Овие три елементи се синхронизираат но хипотезата има водечко место. Главната замисла на истражувањето треба да се имплементира, прво, во работната хипотеза, и второ, во целта и содржината на истражувањето. Целта е стретство за развивање на анлиза, преку која ќе се докаже или отфрли хипотезата. Конзистентна логика на интеракција на овие три страни е: хипотеза-тема-цел. Првата врска „хипотеза-тема“ ја изразува сликовито апцисата на секое истражување. Оваа релација покажува каква е носечката идеја на истражувачката замисла и од неа произлезената тема. Вторатаврска „хипотеза-цел“ ја изразува целанасоченоста на истражувањето за проверка на хипотезата (степен на докажување или апсолутно отфрлање). Тоа е координантна оска на истражувањето, нејзиниот безбедносен систем. На основа на овие релации се содржинската страна на разработката.

За внимателно обмислување на работната хипотеза како потпорен лост на секое истражување и потенцијал на вистината, треба дефинирање на неколку излезни моменти:

а) Општопризнато е дека општото ја изразува суштината, природата на истражуваниот феномен, неговите релевантни идентификациони знаци. Се појавува во мисловното заклучување со голем степен на опфат и длабочина, присутно во сето разнообразие во мноштво на преггледани феномени ипроцеси. Генералното е со внатрешно присутно значење и изразува постојаност се повторува во циклуси. Тука е кондензирано знаење изразено во категорија или закон. На пример се тврди дека продуктивноста на трудот е категорија, која се карактеризира главно во ефикаснопста на живиот труд и на таа база се резимира закон за зголемената продуктивност на трудот.

б) Единечното изразува субјективно мисловно заклучување. Тоа е со помал степен на покриеност. Единечното се симболизира и конкретизира во одреден поим. Изразува надворешна, површинска, периферна, варијабилна, минлива особина на дадена појава, процес или систем. Во исто време оваа функција е израз на одредени услови.

в) Дедукција (врска општо-поединечно) го дополнува и докажува индуктивниот заклучок (производ на врската поединечни-општо) којшто се појавува во некаква тенденција општа за сите системи.

г) Емпирички положби (поединечни факти) и манифестирани тенденции (општи тенденции) се проверува преку споредување со теоретските постигнувања (досега достапно знаење) и обратно генерализираното ново знаење со живата пркса. Во оптек се два тврдења: првото обопштено од тенденциите и законите (индуктивно сознавање) и второто изведување од законите на специфичните карактеристики на предметот на истражување (дедуктивно сознавање).

Индукцијата е основа на дедукцијатаи обратно-овие две страни меѓусебно сеодредуваат, негираат и дополнуваат.

11

4.3. Верификација

По формулирањето на хипотезата потребено е да се помине стрмен пат на нејзиното докажување или отфрлање. Во вистинската страна на процесот на истражувањето се вклучени: докази (теоретски и емпириски), вклучувајќи и опис на факти и настани поврзани со нив; ексриментална проверка на резултатите и заклучоците со позитивен и негативен акцент (што да се измени, усоврши, активира и што да се проширува, утврдува и т.н.) Нема сомневање дека целокупното истражување се потчинува на комплексната врска „хипотеза-тема (објект или предмет)-цел-задачи“.

По вертикала на координантна оска се врши кадрирање на анализата, а по хоризонтала-проширување на неговите когнитивни функции. Овие две координати треба да се во заемен однос и меѓу нив треба да постои теоретски редослед (по вертикалата) и логичка непротивречливост (по хоризонталата).

Табела 2. Пример и информациона решетка на истражувањето

Вкупно содржина

Цел Задачи Хипотеза Докази Теза Придонеси

Хипертема Главна главна Главна 1.2.3.4.5....

Главна 1.2.3.4.5....

Прв потпроблем (глава)

дополнителни

Прва микрозадача

Прва микротеза

Прва теза

Втор потпроблем

Втора микрозадача

Втора микротеза

Втора теза

Трет потпроблем

Трета микрозадача

Трета микротеза

Трета теза

4.4. Докажувањето на хипотезата генерира теза

Погоренаведеното дозволува да се резимираат три форми на докажување на работната хипотеза. Од нив две се „чиста“ форма и една мешана.

Првата форма (табела 3) е со старт и доминација на индуктивен-хипотетички правец на анализа. Кај него истражувачот формулира и докажува од поединечните факти сознанија со поопшт карактер. Постои транзиција од помал во поголем опсег на покриеност на поединечното. Тоа е своевидна синтеза на карактеристики од кои се извлекуваат заедничките карактеристики, тенденции и закони.

Втората форма (табела 4) е со приоритетно дедуктивно-хипотетички почеток. Појдовна точка е транзицијата од вкупните околности кон образложување со предметна конкретност. Постои транзиција од сознание со поширок опсег на сличносо ограничено поле, т.е. Диференцирање на анализата. Добиените резултати од добро истражување наоѓа израз во генерирање на нови потврдителни факти.

12

Табела 3. Проверка на хипотеза со определувачко значење на индуктивен метод Поединечно (Е) Трансформациони елемнти Вкупно (О)

Првобитна положба

Е0 А0 О0

Б0

Прво повторување

Е1 А1 О1

Б1

Второ повторување

Е2 А2 О2

Б2

N-та повторување

En An On

Бn

Третата (мешана) форма има средишно значење. Кај оваа форма единството на индукцијата и дедукцијата се изразува на содржинска основа. Поединечното со индукција го генерира севкупното во феноменот, а целокупното преку дедукција-поединечното. Во друг аспект тоа значи дека поединечното е дел од севкупното и дека последното е систематски збир на единки и обратно. Овие моменти покажуваат единство меѓу формата и содржината. Индуктивниот пат е содржинската страна, а дедуктивниот формата.

Табела 4. Проверка на хипотеза со определувачко значење на дедуктивен метод Вкупно (О) Трансформациони елемнти Поединечно (Е)

Првобитна положба

О0 А0 Е0

Б0

Прво повторување

О1 А1 Е1

Б1

Второ повторување

О2 А2 Е2

Б2

N-та повторување

Оn An Еn

Бn

13

Заклучок

Секоја хипотеза содржи некаква вистина, којашто треба да се провери. Таа може да е и организационо причинска моментална врска. Тоа прашање не може да се извади „од ракав“, бидејќи во неговото „дешифрирање“ се содржат импулсите на напредокот и факторната детерминираност на процесот. Неопходно е да се спомене и тоа што хипотезата може да е поврзана со најралзични нешта, генерирајќи различни придонеси: докажување на нова теорија или зацврстување на познатите, создавање на нов метод или нова методика, обогатување, подршка, оспорување или прецизирање на одделни страни на теоријата. Независно од видот на хипотезата и доприносот за науката, преку нејзиното докажување, постапките за проверка на вистинитоста се еднакви. Секоја хипотеза мора да биде докажана како вистинита или побиена.

14

Библиографија

Ivanovic, Zoran. Metodologija znanstvenog istrazivanja. Kastav: SAIVA, 2011.

Лулански, Пано. „Работната хипотеза: концептуална сърцевина на научното изследване.“ Икономически алтернативи, no. 2 (2005). http://alternativi.unwe.acad.bg/index.php?nid=2&hid=26 (пристапено март 4, 2012).

15