pozitivist Örgüt teorisi

5. Bölüm

POZİTİVİST ÖRGÜT TEORİSİ

Kitap: Örgüt Teorisi, Nobel YayınlarıYazarlar: Halit Keskin, Ali Ekber Akgün, İpek Koçoğlu

Özet: Zeyd GÜLESİN, zeyd@gülesin.com

SUNUM AKIŞI• Klasik Örgüt Teorisi• Bilimsel Yönetim Yaklaşımı• Yönetim Süreci Yaklaşımı

• Yönetimciliğin (Managerialism) Doğuşu• Klasik Yönetim Anlayışının Eleştirisi• Neoklasik Örgüt Teorisi• İnsan İlişkileri Okulu• Rasyonel ve Doğal Örgüt Modellerinin Kesişiminde: Chester

Barnard• Örgüt Teorilerinde Bir İlham Kaynağı: İnsan İlişkileri

Felsefesi• Neoklasik Örgüt Teorilerinden Modernizme

Bilimsel Yönetim Yaklaşımı

• Yönetimci yaklaşımda amaç örgütlerin daha verimli bir işleyişe sahip olması için nasıl örgütlenmesi gerektiğini incelemektir.

• Frederick Taylor ve Henri Fayol öncüleri olmuşlardır.• Sahip oldukları mühendislik altyapısı etkisi ile

• ekonomik olarak verimli, • örgüt için kârlı çıktı ve • üretimde standartlaşma elde etmek için örgütsel faaliyetleri mühendislik prensipleri kullanarak düzenlemeyi ve denetlemeyi amaçlamışlardır.

• İş, işçi, makine ve örgütün günlük sorunlarına ampirik ve deneysel yaklaşımlarda bulunmuşlardır.

• Üretim faaliyetlerinin örgütlenmesindeki tüm rasyonel olmayan yöntemlerin yok edilmesini ve sorunların çözümü için en iyi yolun tespitini içerir.

• Zaman ve hareket etüdleri işle ilgili görevlerin metodolojik olarak en temel faaliyetlere indirgenmesini sağlamıştır.


• Taylor, 1911, The Principles of Scientific Management

• Üretkenliği ve verimliliği artırmak için en çok iş yönetime düşer.

• Bunun için geliştirdiği yöntemler bilimsel yönetim prensipleri olarak ifade edilir. • Örgütsel faaliyetlerin bilimsel bilgi halinde bir

araya getirilmesi• İşçi seçimi• İşçilerin bilimsel esasta çalışmasını sağlama• İş bölümü

• Yöneticinin görevi ilkeler doğrultusunda örgüt faaliyetlerine ilişkin tek, en doğru yöntemin belirlenmesi ve bunun örgüte kabul ettirilmesidir.

Bilimsel Yönetimin Prensipleri


• Taylor’ın bilimsel yönetim yaklaşımı yönetim uygulamaları anlamında devrim niteliğinde etki etmiştir.

• Örgüt faaliyetlerinin bilimsel yönetim prensipleri sayesinde planlanabileceği ve kontrol edilebileceği fikri ortaya çıkmıştır.

• Diğer taraftan endüstriyel psikologlar çalışanların malzeme, makine veya işletme için kullanılabilecek ölçüm sistemleri ile idare edilebilen üretim aracına indirgenmesi eleştirilmiştir.

• Lillian Gilbreth iş yerinde insan unsuruna önem veren ilk endüstriyel psikologdur; bilimsel yönetim tekniklerinin fabiraklarda, ev hayatında uygulanmasını sağlamıştır.

Bilimsel Yönetimin Etkileri


• Taylor’un bilimsel yönetim yaklaşımı bir çok devlet liderini de etkilemiştir.

• Lenin, Stalin, Henry Ford; Taylor’un fikirlerini kendilerine özgü kullanmışlardır.

• Rasyonelleşme ve rasyonel yönetim, objektif analiz ve verimliliğe yaptığı vurgu nedeniyle sonradan modernist yönetim anlayışının da temelini oluşturmuştur.

• Taylorun prensipleri sendikada itiraz ve grevlere netden olduğu için soruşturmalara konu olmuştur.

• Bütün eksikliklerine rağmmen Taylorizm bilimsel otorite olarak kabul edilen yönetim teorilerinin hayli önemli bir kısmının temelini oluşturmaya devam etmektedir.

Bilimsel Yönetimin Etkileri

Yönetim Süreci Yaklaşımı

• Henri Fayol örgütlerde tasarım ve yönetimin nasıl olması gerektiğini prensiplerle açıklamayı amaçlamıştır.

• Taylor’ın bilimsel yönetim yaklaşımı yapılan işin teknik temeline odaklanırken;

• Fayol’un yönetim süreci yaklaşımı örgütlerin bir bütün olarak işleyişine odaklanmıştır.


• Fayol örgütlerin birbirine bağlı ve çok çeştli faaliyetlerden oluştuğunu düşünmüş ve bu örgütsel faaliyetleri, işlevleri ve birbirlerine yakınlık dereceleri temelinde başlıca altı alanda toplamıştır.1.Teknik faaliyetler2.Ticari faaliyetler3.Finansal faaliyetler4.Güvenlik faaliyetleri5.Muhasebe faaliyetleri6.Yönetim faaliyetleri

• Yönetim faaliyetleri ile örgütün diğer faaliyetlerini ayırmayı, yönetimi oluşturan unsurları ayırt etmeyi amaçlamışıt.

Örgütsel Faaliyetler


• Fayol örgütsel faaliyetler arasında en çok yönetim faaliyetlerine odaklanmıştır.

• Yönetim faaliyetlerini bir süreç olarak değerlendirmiştir.

• Yönetim faaliyetleri beş aşamadan oluşan ileriyi görme, idare etme ve yön verme sürecidir.1.Öngörü ve Planlama2.Örgütleme3.Koordinasyon4.Yürütme (Emir-Komuta)5.Kontrol

Yönetim Faaliyetleri (Fonksiyonları)


• Yönetim faaliyetleri diğer örgütsel faaliyetlerin aksine malzeme ve makinelerin işleyişiyle değil, personelin çalışmasını düzenlemekle ilgilidir.

• Örgütün doğru ve düzenli bir biçimde faaliyet göstermesi bir dizi yönetim prensibine bağlıdır ve şartlara göre değişim esnekliği vardır.

• Fayol’a göre iyi bir yönetim şu üç unsurdan oluşur:• İyi bir lider• İyi yönetici asistanları • İyi yönetim prensipleri

• Yöneticilerin örgütü sistemli ve düzenil bir şekilde yönetebilmeleri için her örgütte uygulanabilir standart yasalr, kurallar ve ilkeler olması gerektiğine inanır.

• Fayol, Taylor’dan farklı olarak yönetim prensiplerinin değişmez, katı, mutlak olmadığını vurgular.

Genel Yönetim Prensipleri


1. İş Bölümü2. Otorite ve Sorumluluk3. Disiplin4. Emir komuta birliği5. Hedef/yön birliği6. Genel yararın özel yarara üstünlüğü7. Personel ücretlendirme8. Merkezileşme9. Hiyerarşi10.Düzen11.Hakkaniyet12.Personel istikrarlığı13.Girişken(inisiyatif alabilme)14.Personel birliği

Genel Yönetim Prensipleri

YÖNETİMCİLİĞİN (MANAGERIALISM)

DOĞUŞU

• Pozitivist örgüt teorisi etkisinde yönetim, örgütlerin en önemli gücü haline gelmiştir.

• Yönetimin her türlü örgütlenme biçiminin merkezinde yer almaya başlaması ile birlikte yönetimci örgüt teorileri ortaya çımıştır. (Wren,1994)

• Fabrika sisteminde üretim sürecinin kontorlü çalışanlar yerine sermaye sahiplerine geçtiğinden; sanayi devrimi ile birlikte fabrika sistemi bu faktörlerdendir.

• Amerikan filozof James Burnham; • yöneticiliğin yükseldiğine işaret etmiş• gelişen bu örgütsel hiyerarşinin sermaye sahiplerinden

farklı bir sosyal ve ekonomik gruptan geldiğini, • farklı motivasyonlara sahip olduğunu vurgulamıştır.

• Yönetimci bakış açısının özünde geliştirilen özel yöntemler ile örgütün, toplumun problemlerine çözüm bulma vardır.

• Yöneticilerin bu problemleri nasıl çözeceği neoklasik örgüt teorisi ile birilikte değişmiştir.

KLASİK YÖNETİM ANLAYIŞININ ELEŞTİRİSİ

• İnsan faktörünü elimine eden, duygu, düşünce ve eğilimlerin değişkenliğini gözardı eden, hesaplanabilir, tahmin edilebilir ve denetlenebilir örgütsel faaliyetlerin gerçekleştirildiği bir örgüt tasarlar.

• Sadece üretim çıktısı verimliliğine odaklandığı için çalışanları makine gibi görmekte; sürekli daha çok çalışmaya itmekte, kendi yabancılaşmalarına sebep olmaktadır.

• Çalışan motivasyonu, davranışları, istekleri gibi informel örgüt unsurları gözardı edilmiştir.

• Daha ötesi, örgütte insana dair her türlü konunun, örgütün verimliliği ve rasyonel kontorlüne karşı bir sorun teşkil ettiği kabul edilmiştir.

• Ancak bu duruma çalışanlar ve sendikalar sorunlar çıkarmaya başlaması ile birlikte; çözüm üretmeye çalışan endüstriyel psikoloji gelişmeye başlamıştır.

• Çalşıan motivasyonu, bıkkınlık ve iş tekrarının etkisi, kişiler arası ilişkiler ve gürültü, ısı ışıklandırma ve molalar gibi fiziksel koşullardan kaynaklanan sorunlara odaklanılmıştır.

NEOKLASİK ÖRGÜT TEORİSİ

• 1920’lerde klasik örgüt teorisinin insanın örgüt içerisindeki önemini görmezden gelen bir bakış açısına karşı • insana,• davranışlarıa ve • örgüt içi sosyal ilişkilerine önem veren bir yaklaşık şeklinde ortaya çıkmıştır.

• Örgütsel verimliliğin artması için Birey+Örgüt Entegrasyonu gerçekleşmelidir.

• Amerikada ortaya çıkan insan ilişkileri okulu; Neoklasik yaklaşımın temelini oluşturmuştur.

• İki temel yaklaşımı bünyesinde barındırır:• İnsan İlişkileri Okulu• İnformel/Demokratik Örgüt Yaklaşımı

Neoklasik Örgüt Teorisi

• Elton Mayo ve onun Harvard Ünviersitesi’ndeki araştırma takımının çalışmaları etrafında kurulmuş

• İnsan ve örgüt arasındaki en etkili ilişkiyi ve insan için en uygun ortamı sağlayacak yolların bulunmasında • psikoloji, • sosyoloji ve • antropoloji gibi sosyal bilimlerden faydalanmayı hedefler.

• İnsan ilişkileri okulunu tanımlayan en belirgin özellik örgüt içinde insan aktivitelerini anlamadatamamlayıcı ve bilimsel bir yaklaşım olmaya çalışmasıdır.

İnsan İlişkileri Okulu

İnsan İlişkileri Okulu

• 1927 yılında Western Electric şirketi Hawthorne fabrikalarında 29.000 çalışanın iş yorgunluğunu azaltacak ve üretim çıktısını artıracak yolların araştırılmasına karar verir.

• Elton Mayo liderliğinde araçtırmacılar fiziksel koşulların çalışma şartlarını ve çalışan verimliliğini nasıl etkilediğini bulmaya çalışmışlardır.

• Çıkış noktası iş yeri aydınlatmasının üretim verimliliğine olan etkisini incelemektir.

• Deneyde aydınlatmanın artması ile birlikte verimlilik artmıştır.

• Ancak aydınlatmayı azalttıklarında verimliliğin armaya devam ettiği görüşmüştür.

• Bu sonuçlardan Hawthorne araştırmacıları üretkenliğin sosyal etkileşim sonucu arttığını çıkarmışlardır.

• Ekonomik teşvikler de çalışan verimliliğini açıklayamaz; artışa neden olan tek faktör çalışan moralini yükselten sosyal çevredir:• Çalışanlara tanınan özgürlük, korku ve endişeyi engelleyen

teşvik edici bir ast-üst ilişkisi, grup üyeleri arasındaki yakın sosyal ilişkiler, iş birliği, katılımcı karar verme…

Hawthorne Araştırmaları

RASYONEL ve DOĞAL ÖRGÜT MODELLERİNİN KESİŞİMİNDE: CHESTER

BARNARD

• Klasik ve Neoklasik örgüt teorileri; örgütleri kapalı sistemler olarak görür.

• Örgütlerin çevreleri ile iletişim içerisinde olduğunu gözardı ederler.

• Buna göre örgütler belli hedefler doğrultusunda tek ve evrensel bir doğruya ulaşmak üzere tasarlanan ve kendi içerlerinde denge durumunu korumak için çaba sarf eden formel yapılardır.

• Durkheim(1949), fikirleri ile örgütlerin yalnızca rasyonel yapılar üzerine kurulu olamayacağını; sürekli gelişen organik sosyal sistemler olduğunu vurgulayan ilk teorisyendir.

• Barnard genişletere; örgütler bilinçli olarak koordine edilen, çevreleri ile iletişim içerisinde olan ve gelişen sosyal sistemlerdir der. Örgütler informel örgütler tarafından tamamlanması gereken sistemlerdir:

Doğal Örgüt Modeli + Rasyonel Örgüt Modeli

ÖRGÜT TEORİLERİNDE BİR İLHAM KAYNAĞI

İNSAN İLİŞKİLERİ FELSEFESİ

• Frederick Herzberg’in 1968, One More Time: How Do You Motivate Employees

• İnsan ilişkileri felsefesi örgüt üyelerine yapılan işin sırf ekonomik değil ahlaki anlamda da bir amacının olduğunu vurgular.

• Herzberg çalışmasında ikili faktör teorisi olarak bilinen Motivasyon ve Hijyen faktörlerine odaklanır.

• İş tatmini ve motivasyon sağlayan faktörler iş tatminsizliği ve motivasyon eksikliğine neden olan faktörlerden fakrlıdır.

• Mativasyon Faktörleri; İnsanoğlunun başara ve psikolojik olarak gelişme ihtiyacı ile bağlantılıdır:• Başarı, Tanınma,Görevin anlamlılığı, Sorumluluk, Kişisel

Gelişim, Terfi• Hijyen Faktörleri, temel biyolojik ihtiyaçlardan ve

acıdan kaçınma eğiliminden kaynaklanır• İşletme politikaları ve üst yönetim ile ilişkiler,

Çalışlanlar arası ilişkiler, Maaş, Çalışma koşulları, Statü, İş güvenliği, Denetim

Herzberg’in İkili Faktör(Motivasyon-Hijyen) Teorisi



• Robert Merton, Bilim Sosyolojisinin öncü isimlerindendir.

• March ve Simon (1958)• Sosial Theory and Social Structure(1957) adlı

eserinde formel bürokratik yapının karşılıklı iletişimi belli prosedürlere tabi tutarak kolaylaştırdığını ver artırdığını belirtir.

• Bürokrasi; temelindeki hiyerarşik yapı, otorite dağılımı, yarattığı resmiyetin niteliği doğrultusunda örgüt üyelerine sistemli, ihityatlı ve disiplinli olma baskısında bulunur.

• Bürokrasi beraberinde bürokratik kişilik doğurur. • Bürokratik kişililerde kurallar sorgulanamaz, kurallara

körü körüne uymak benimsenir. • Bu durum örgütler tarafından istenilen bir sonuç

değildir. Yaratıcılığı ve değişimi duraksatır. İş tatmini ve motivasyonu zedeler.

Robert Merton’un Bürokratik Kişilik Teorisi



• Selznick (1948), Foundations of the Theory of Organization

• Makalede örgütü; örgütlerin üzerinde uzlaşılan amaçlara ulaşmak için görev ve sorumluluk dağılımı aracılığıyla çalışanların düzenlenmesi olarak tanımlar.

• Formel örgüt yapıları örgütün sosyal ilişkilerinin oluşturduğu, rasyonel olmayan davranışsal boyutunu kontrol altında tutamaz.

• Formel örgüt yapısı hiç bi zaman örgütün bütününü temsil edemez.

• Örgütler iki farklı bakış açısıyla incelenebilir• Ekonomik sistem olarak örgütler• Adaptif sosyal yapılar olarak örgütler

• Örgütler formel örgüt yapısı ile ilişkili bir biçimde bir bütün olarak sosyal etkileşimde olan bireyleirn oluşturduğu iş birlikçi sistemlerdir.

• Bu işbirlikçi sistem, dış dünyadan gelen etkilere yanıt veren adaptif bir sistemdir.

Philip Selznick ve Örgüt Teorisinin Temelleri



• Douglas McGregor (1957), The Human Side of Enterprise

• Hiyerarşik yönetim anlayışının insanın doğasına ait varsayımları doğru değildir. Bireler ile örgütleri entegre etmeyi amaçlar.

• Teori X ve Teory Y olmak üzere iki insan tipi üzeirne odaklanmıştır. Buna göre Kötümser (X) ve İyimser (Y) yönetim yaklaşımlarını geliştirmiştir.

• Teory X’in insan doğasına ait varsayımlar• İnsan doğası itibariyle değişime direnir• Ortalama insan, doğası gereği tembeldir; mümkün

olduğunca az çalışır ve işten kaçar. • İnsan, çalışma azmi ve hırsına sahip değildir;

sorumluluktan kaçar ve yönlendirilmeyi tercih eder. • İnsan doğustan benmerkezcidir ve örgüt ihtiyaçlarına

kayıtsızdır. • İnsan çok zeki değildir, çabuk ve kolay kandırılır.

Douglas McGregor ve İşletmenin İnsan Boyutu: Örgütsel

Davranışa Bakış



• Mc Gregor kontrol mekanizmalarının bireyin motivasyonunu sağlayamayacağını, yeni bir yönetim teorisine ihityaç olduğunu belirtir ve yönetimin görevlerini tanımlar.

• Maslow’un ihtiyaçlar hiyerarşisini baz alır ve bunların karşılanması gerektiğini belirtir.

• Teory Y’in insan doğasına ait varsayımlar• İnsan işten kaçmaz, fiziksel ve zihinsel çabalarını işleri

için kullanmayı normal ve kabl edilebilir bulurlar. • İnsan yalnızca denetim ve sıkı kontorl sayeisnde başarılı

olma. Sıısıkıya bağlı olduğu hedefleri için kendi kendini yçnlendirme ve denetleme aarzusuna sahiptir.

• İnsan gelişim fırsatı olan, onu tatmin eden ve anlamlı bulduğu işlere bağlılık geliştirir. İş tatminsizliği ya da motivasyon ekskliği; insanın tembel olmasındna değil, işin doğasından kaynaklanır.

• İnsanın sorumluluk alabilen ve sorumluluk almayı öğrenen bir yapısı vardır.

• İnsan zihinse becerilere ve yeteneklere sahiptir. Bu yetenekleri örgütsel problemleri çözemek için kullanmaktan kaçmaz.

Douglas McGregor ve İşletmenin İnsan Boyutu: Örgütsel

Davranışa Bakış

Kendini gerçekleştirme

İtibar ihtiyacı

Sosyal ihtiyaçlar

Güvenlik ihtiyacı

Fizyolojik ihtiyaçlar

Neoklasik Örgüt Teorilerinden Modernizme

• Klasik örgüt teorileri üretim çıktısına, örgütsel verimliliğe, bilimsel yönetime öem verir.

• Neoklasik örgüt teorileri insan ilişkilerine, informel örgütlere öncelik vermişlerdir.

• Ancak Neoklasik örgüt teorileri öngörü niteliğinde, fazla normatif kaldığı düşünülmüştür.

• 1980’lere kadar bir çok örgüt teorisyeni için temel teşkil etmiştir.

NEOKLASİK ÖRGÜT TEORİSİNİN ELEŞTİRİSİ

• İnsanları manipule etmenin değişik bir biçimi• Kararlara katılım mekanizması sahte bir

şekilde uygulanmaktadır• Aldaytıcı demokrasi havası oluşturması• Örgüt için gerçeklei açıklamada yetersiz

kalması• Klasikde olduğu gibi Örgütü kapalı bir sistem

olarak görmeye devam etmesi• Çevre faktörünü gözardı etmesi• Ancak birey-örgüt etkileşimi, birey,

motivasyon ve liderlik konularının önem kazanmasına olan sağlamıştır.

Teşekkürler…• Zeyd Gülesin, [email protected]• Tuğba Özel, [email protected] Mart 2016

Yıldız Teknik ÜniversitesiSosyal Bilimler Enstitüsü

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

pozitivist Örgüt teorisi

Business