Post-Sovyet Petrol İhraç Eden Ülkelerde Petrol Gelirlerinin Yaşam Standartlarına Etkisi

EECON 2014. Üsküp / Makedonya

 Post-Sovyet Petrol İhraç Eden Ülkelerde Petrol Gelirlerinin Yaşam Standartlarına Etkisi

Prof Dr.Cihan Bulut Doç.Dr.Fahri Hasanov

B.m.Elçin Süleymanov Qafqaz Universitesi /Azerbaycan

YAŞAM STANDARTLARI KAVRAMI (Standard of living) Birey, aile veya ülkelerin

ekonomik refah düzeylerini ölçmek için kullanılan bir kavram.

Hayat standardı, gıda, giyim, konut, tıbbi bakım, eğitim, v.s. gibi zorunlu kabul edilen ihtiyaçları karşılayacak mal ve hizmetlerin, tüketilen miktar ve kalitesine bağlıdır.

Hayat standardı genellikle adam başına düşen milli gelir rakamlarıyla ifade olunur.

Gelişmiş ülkelerde adam başma düşen gelirin yüksekliği, hayat standardındaki yüksek düzeyin de bir göstergesidir

YAŞAM STANDARTLARI KAVRAMI

"The Economist Intelligence Unit" tarafından hazırlanan yaşam kalitesi endeksinde ülkelerdeki bireylerin yaşamlarını etkileyebilecek faktörler

Sağlık: Ortalama yaşam süresiAile Hayatı: Boşanma oranlarıToplumsal YaşamEkonomik durum: Kişi başına düşen gayri safi

milli hasıla göz önüne alınmıştır.Siyasi düzen ve güvenlikİklim ve coğrafyaİş güvenliği: İşsizlik oranlarıSiyasi ÖzgürlüklerCinsel eşitlik

İnsani Gelişme Göstergesi (Human Development Index)

 Yaşam kalitesini ölçen önemli göstericilerinden sayılır. Ülkeler için yaşam uzunluğu, eğitim ve yaşam düzeyi, okur yazarlık oranı doğrultusunda hazırlanan bir ölçümdür. 

İnsanların düzgün yaşaması, özellikle çocuk ve kadın hakları için de bir rapor hazırlanmaktadir. Bu araştırma sonucunda bir ülkenin gelişmiş, gelişmekte olan ya da gelişmemiş bir ülke olduğu; bunun yanı sıra ekonomisindeki etkinin yaşam niteliği ne düzeyde etkilediğini gösterir. İlk olarak Pakistanlı ekonomist Mahbub ul Hak tarafından 1990 yılında geliştirilmiştir ve 1993 yılından Birleşmiş Milletler Gelişme Programı tarafından yıllık Gelişme Raporu olarak yayınlanmaktadır. İnsani Gelişme Göstergesi ülkelerde üç başlıca gelişimleri göz önünde tutar:

-Uzun ve sağlıklı bir yaşam; ölçümü ortalama yaşam süresi ile yapılır.

-Bilgi, ölçümü okur yazar oranı (2/3'ü) ve ilkokul  lise ve üniversite kayıtları yüzdesi (1/3'ü) ile yapılır.

-Ölçülebilir yaşam düzeyi

YAŞAM STANDARTLARI KAVRAMI

Gelir dışındaki göstergeler arasında protein gibi belli besinlerin tüketimi, ortalama ömür süresi ve güvenli su kaynaklarına erişebilme olanağı gibi temel gereksinimlerin düzeyi sayılabilir. Yaşam kalitesi literatürde genellikle sağlık, eğitim, ulaşım, barınma, eğlenme ve gıda gibi konuları kapsamaktadır.Bu konular genellikle tasarruf hacmi , gelir düzeyi ve istihdamla doğrudan alakalıdır.( Alesina & Rodrik, 1994)

Eneri kaynakları ile zengin olan ülkelerde yaşam standardı

Eneri kaynakları ile zengin olan ülkeler eğer bu kaynakları verimli değerlendiriyorlarsa o zaman ülke vatandaşların yaşam standardı yükselmektedir. Petrol ve diğer enerji kaynakları ile zengin ülkelerde nüfuzun sosyo-ekonomik gelişimi bu kaynaklardan elde edilen gelirlerin nasıl harcanması ile doğrudan irtibatlıdır. Özellikle enerji kaynaklarının ihracı ülke GSMH artırdığından dolayısıyla nüfuz başına gelir artışına neden olmaktadır.

Rusya Ekonomisinin Genel Durumu 17 milyon kilometrekareyi aşan alanı ile dünyanın en

büyük yüzölçümüne sahip ülkesi , 11 farklı zaman dilimine bölünmüştür. Rusya, nüfusundaki sürekli düşüş nedeni ile ciddi bir nüfus sorunu ile karşı karşıyadır.

Sovyetler Birliği’nin 1991 yılında dağılmasından bu yana nüfusun yaklaşık 4 milyonu ülke dışında çıkmıştır.

2002-2014 yılları arasında nüfusta yıllık ortalama % 0,5 oranında daralma gerçekleşmiştir.

Dünya Bankası tarafından 2005 yılında yayınlanan bir çalışmaya göre nüfustaki bu azalma bu oranda devam ettiği takdirde, 2050 yılı itibarı ile ülke nüfusunun % 30 üzerinde azalacağı tahmin edilmektedir. Birleşmiş Milletler’in ülke nüfusuna yönelik öngörüleri çok daha karamsardır. 142,8 milyon olan ülke nüfusunun BM çalışmalarına göre 2050 yılına doğru 112 milyona gerilemesi beklenmektedir.

Doğal Kaynaklar ve Çevre Rusya, zengin doğal gaz ve petrol kaynaklarının

yanı sıra, kömür, alüminyum, bakır, demir, elmas, altın, gümüş maden kaynakları ve ormancılık ürünleri ile dünya ham madde ihracatında önde gelen ülkelerden biridir. Ülkenin sahip olduğu doğal kaynakların üretimi Sovyetler Birliği’nin dağılmasından bu yana artış göstermiştir.

Başlıca sanayi bölgelerindeki hava ve su kirliliği, tarımsal alanların azalması ve toprak verimliliğindeki düşüş, ormanların özellikle Sovyet dönemi süresince yok edilmesi başlıca çevre sorunlarıdır. Ülkedeki enerji santralleri yeterince denetlenmediği için yüksek miktarda toksik atık üretmekte ve hava kirliliğine neden olmaktadır.

Ekonomik Yapı Rusya Federasyonu, büyük bir ekonomik gücün temeli olan

doğal kaynaklara ve insan gücüne sahip dünyadaki belli başlı ülkelerden biri konumundadır. Rusya’nın sahip olduğu zengin doğal kaynak rezervleri ülke için büyük bir şans olmakla beraber ülke ekonomisi açısından bazı sakıncaları da beraberinde getirmektedir. Son on yıllık süreçte yüksek düzeyde seyreden petrol fiyatları ve elverişli ticaret hadlerinin ülkenin son yıllarda sağladığı güçlü büyümenin itici gücü olduğu düşünülmektedir. Ancak yapılan bilimsel çalışmalar uzun vadeli büyüme ve ekonomideki doğal kaynaklara bağımlılık arasında negatif bir korelasyon olduğunu ortaya koymaktadır. Bunun nedeni “Dutch Disease-Hollanda Sendromu” olarak adlandırılan durumdur. Aşırı değerlenmiş döviz kuru doğal kaynak dışı sektörlerde büyümeyi olumsuz etkilemektedir.

Ülkenin geniş yüzölçümü emek, doğal kaynaklar ve iş merkezleri arasında büyük mesafelere neden olduğu için ekonomik olarak bir dezavantaj oluşturmaktadır.

Rusya Ekonomisinin Genel Durumu

Ölüm oranlarındaki bu negatif eğilim 1990’larda daha da belirgin hale gelmiştir. 1990’lı yıllarda ölüm oranları ve yeni doğan ölümleri hızla artmıştır. Ölüm oranlarındaki söz konusu yükseliş çevresel faktörlerdeki olumsuzluklar, kötü yaşam koşulları ve sağlık sistemindeki bozulmadan kaynaklanmıştır. Alkol ve sigaranın fazla tüketimi ve kötü beslenme özellikle erkekler arasında hastalıklara bağlı ölümlerde ciddi artışa neden olmuştur. Sonuç olarak Rus kadınının ortalama yaşam süresi Rus erkeğinden çok daha uzun hale gelmiştir. 2014 yılı itibarı ile ortalama yaşam süresinin erkeklerde 59,3, kadınlarda 73,1 olduğu tahmin edilmektedir. Rus hükümeti nüfusla ilgili sorunları önemli bir tehdit olarak değerlendirmektedir. Erkek nüfusun ortalama yaşam süresindeki ciddi kısalmaya rağmen Rusya yaşlanan bir nüfusa sahiptir. Emeklilik yaşı kadınlar için 55, erkekler için ise 60’dır. Ortalama ücretler bölgelere göre değişiklik göstermektedir. Ülke genelinde ortalama ücret düzeyi yaklaşık 22.500 Ruble’dir. Moskova’daki ortalama ücret düzeyi ise 39.700 Ruble’dir. Asgari ücret de bölgelere göre değişiklik göstermektedir. Ülke genelinde asgari ücret ortalaması 6.700 Ruble’dir. Asgari ücret Moskova’da 10.400 Ruble’dir.

Okuryazarlık oranı % 99,9 olan Rusya’da eğitim harcamalarının GSYİH’ya oranı yaklaşık % 5’tir

Ekonomik Yapı Resmi verilere göre hizmet sektörünün

GSYİH’daki payı 1990’larda %36’nın altında iken, 1995 ’ten bu yana %55 ve % 60 arasında olmuştur. Bununla birlikte hizmet ve sanayi sektörü verileri transfer fiyatlandırması uygulamaları nedeni ile gerçekleri tam olarak yansıtmamaktadır

Merkezi planlama ve sahip olduğu zengin kaynaklar nedeni ile Rusya’da sanayi sektörü ağır sanayi yönünde gelişmiştir. Yakıt, enerji ve metalürji üretimi toplam sınai üretimin %35’ten fazlasını oluşturmaktadır.

Ekonomik Yapı Sovyet planlamacıların ölçek ekonomisinin faydalarından

yararlanmak üzere yürüttükleri politikalar neticesinde bir büyük işletme ya da bir grup işletme belirli bir kentin ya da bölgenin tüm yerel ekonomisinin temelini oluşturmuştur. Bu durum, işsizlik yardım programlarının da bulunmaması ile birlikte iflas eden işletmelerin kapatılmasını güç bir siyasi karar haline getirmiştir.Enflasyon belirgin şekilde yükselmiş, 1998 yılı sonu itibarı ile %85’e ulaşmıştır. 1998 yılında ayarlanabilir sabit kurdan, dalgalı döviz kuru sistemine geçilmiştir. Kriz sonrasında alınan önlemlere izleyen dönemlerde değişen hükümetler de bağlı kalmıştır. İhracattan elde edilen gelirler Ruble’nin değerinin düşmesi neticesinde artış göstermiş ve pek çok sektör devalüasyonun sağladığı bu avantajdan yararlanarak ihracata yönelmiştir. Enflasyondaki düşüş eğilimi izleyen yıllarda da devam etmiş olup, 2007 yılı başı itibarı ile %7’nin biraz üzerinde gerçekleşmiştir.

Energi İhrac Gelirlerinin TasarrufuHükümet 2004 yılı başında yüksek petrol fiyatları

döneminde artan vergi gelirlerinden tasarruf etmek üzere bir İstikrar Fonu kurmuştur. Şubat 2008’de İstikrar Fonu, Rezerv Fonu ve Ulusal Refah Fonu olarak iki ayrı fona bölünmüştür. Rezerv Fonu, İstikrar Fonu’nun devamı niteliğinde olup, petrol fiyatlarında bir düşüş olması halinde bütçede meydana gelebilecek bir sıkıntı karşısında rezerv sağlamayı hedeflemektedir. Ulusal

Refah Fonu, emeklilik fonu açığının kapatılması ve diğer belirli federal projelerin finansmanı için çalıştırılmaktadır. 2010 yılındaki yangınlar sırasında bu fonlardan büyük çaplı harcamalar yapılmıştır.

Toplam BirikimleriDöviz rezervleri: 31 Aralık 2013: 510,9 Milyar $ Rezerv Fonu: 1 Haziran 2013: 60,21 Milyar $ Ulusal Refah Fonu: 31 Aralık 2013: 86,79 Milyar $

Ekonomik Performans Rus ekonomisi, çabuk değişen uluslararası

mal piyasalarındaki koşullara 1998 krizi öncesinde olduğundan daha da bağımlı durumdadır. Hidrokarbonların toplam ihracattaki payı % 60’tan fazladır. Bu da Rus ekonomisini dış piyasalardaki mal fiyatlarında oluşan değişimlere hassas hale getirmektedir. Ayrıca bu türden doğal kaynaklara bağımlı ekonomilerde tipik olarak gözlenen aşırı değerlenmiş döviz kuru sorunu da orta ve uzun vadeli ekonomik performans açısından bir tehdit unsurudur.

Enerji Gaz sektörü devlet kontrolündeki Gazprom egemenliği

altındadır. Gazprom, dünya doğal gaz rezervlerinin üçte birini kontrol etmektedir. Doğal gaz üretimi 2001 yılında 581 milyar metreküpe kadar genişlemiş ancak 2001 yılından sonra yeniden yükselmeye başlamıştır. 2007 yılı itibarı ile doğal gaz üretimi 651 milyar metreküpe ulaşmıştır. Ülkenin toplam doğal gaz üretiminin % 85’ini Gazprom gerçekleştirmiştir. Gazprom’un ihracattan elde ettiği gelirler ile satışlar sübvanse edilmektedir. İç fiyatlar dünya fiyatlarının yaklaşık %20’si kadardır. Ucuz doğal gaz Rus sanayi sektörünü desteklemekte ve hanehalkı enerji fiyatlarını düşük düzeyde tutmaktadır. Sanayi sektöründeki kullanıcılar için uygulanan fiyatların liberalize edilmesi yönünde bir karar alınmış bulunmaktadır. Buna göre 1000 metreküp başına 45 $ olan fiyatların 2010 yılı itibarı ile 110-120 $’a, 2015 yılı itibarı ile 130-140 $’a çıkartılmıştırGaz ve elektrik için hanehalkı tarifelerinin en az 2015 yılına kadar sübvanse edilmesi kararlaştırılmıştır

Kazakistan6 Aralık 1991' de bağımsızlığını ilan eden

Kazakistan toprakları, kapladığı alan itibarıyla Türk cumhuriyetleri araında birinci, BDT içerisinde ise Rusya'nın ardından ikinci büyük ülkedir. Kazakistan, eski Sovyet cumhuriyetleri içinde piyasa ekonomisine geçiş için çalışmaları başlatan ilk ülke olmuştur.

Avrasya bölgesinin merkezinde yer alan Kazakistan' ın sınırlarını doğuda Çin Halk Cumhuriyeti, güneyde Kırgızistan, Özbekistan ve Türkmenistan, batı ve kuzeyde Rusya Federasyonu oluşturur. Ülke yüzölçümü 2. 724.900 km2 ' dir.

Kazakistan EkonomisiKazakistan'ın sanayisi; petrol ve doğal

kaynaklarının çıkarımı ile makine imalatına dayalıdır. SSCB'nin Aralık 1991 'de dağılmasından sonra, Kazakistan'da geleneksel ağır sanayi ürünlerine olan talebin bir anda daralması nedeniyle, ekonomi bir küçülıne dönemine girmiştir. Daha sonrakı yıllarda liberal ekonomik yapının sonucunda bu gerileme yetini hızla kalkınan bir ekonomik yapıya vermiştir. 2013 yılından ücretierin artış eğilimi devam etmiştir. İstatistiki verilere göre ücret ortalaması 100 bin 469 tenge, yani yaklaşık 800 dolara eşittir

Kazakistan EkonomisiKazakistanda tüketici fıyatlarının artması,

ülkedeki yaşam standartlarının yükseltilmesi konusunda önemli bir engel oluşturmuştur. 2009 yılının Ocak ayında, ekonomiye Ulusal Fon'dan 10 milyar dolar aynimıştır. Bu paranın bankacılık sektörüne, küçük ve orta çaplı işletmelere ve inşaat sektörüne yardımda kullanmıştır. Kazakistan hükümeti 2008 yılını enflasyona karşı, 2009 yılını ise işsizliğe karşı mücadele yılı olarak adlandırmıştır

Kazakistan Ekonomisi1O Ekim 1997' de Nazarbayev'in Kazakistan'ın

2030 yılına kadar gelişim stratejisi yayınlandı. "Kazakistan 2030" adlı bu strateji belgesinde Kazakistan'ın gelişmesindeki olumlu ve olumsuz faktörler sıralandı. Bu strateji Kazakistan'ın dört aşamada gelişmiş ülkeler safına katılmasını öngörmektedir. Buna göre 1997-2000 yıllar arası hazırlık aşaması, 2000-2010 yıllan arası birinci aşama, 2010-2020 yılları arası ikinci aşama ve 2020-2030 üçüncü aşamadan sonra Kazakistan gelişirnde ileri ülkeler arasında girecektir

Kazakistan Ekonomisi 1997 yılı sonunda Güney-Doğu Asya kriziyle uluslararası piyasalarda

Kazakistan'ın temel ihracat mallan petrol fiyatlrının düşmesi, gelişimi olumsuz etkiledi. Ardından Ağustos 1998 'de patlak veren krizle Rusya' da fiyatların hızla düşmesi ve nakit sıkıntısı Kazakistan'ı sarstı. Bunun sonucunda Kazakistan ekonomisi 1998'de %2,5 küçülme gösterdi. 1999 yılında Rusya krizinin olumsuz etkilerinden sıyrılmaya başlayan Kazakistan ekonomisi tekrar büyümeye geçmiş ve % 1,9 oranında büyüme göstermiştir. Dünyada hammadde ve özellikle petrol fiyatlarının yüksek olması sebebiyle 2000 yılında Kazakistan %9,6 ile en büyük büyüme oranını yakaladı. 2008 yılında tüm dünyayı sarsan ekonomik kriz olumsuz etkilerini Kazakistan üzerinde de gösterdi. Kriz dolayısıyla enerji ve diğer emtia fiyatlanndaki düşüş Kazakistan'ın ihracat gelirlerini önemli oranda gerilerneye yol açtı. Krizi aşmak için 2009 yılında 20 milyar dolarlık ekonomik önlemler paketi devreye sokuldu. Astana'nın kriz önlemlerinde IMF'ye muhtaç olmadan rahat hareket etmesinde, 2000 yılında kurulan "Petrol Fonu" etkili oldu. 2009 yılına kadar bu fonda biriken 30 milyar dolar ihracat gelirlerindeki düşüşten kaynaklanan boşluğun yarattığı fınans darlığını dengelemek için kullanıldı.

Kazakistan Energi Sektorü2013 verilerine göre özel sektörün GSYİH içindeki

payı %65, toplam istihdam içindeki payı ise %75 seviyesindedir. Kazakistan'da enerji sektörüne gelen yabancı yatınm sayesinde, bu sektör hızla gelişmiştir. Ülkede sınai üretimin %50' sini, petrol ve petrol ürünleri oluşturmaktadır. Enerji sektöründeki gelişme ve ülkeye giren yabancı sermayenin artması, makroekonomik reformlarla desteklenince,

Kazak ekonomisi 2000 yılından itibaren %9 'un üzerinde yıllık ortalama büyüme oranianna ulaşmış ve bu performansıyla reel büyüme anlamında dünyanın Çin' den sonra en hızlı büyüyen ikinci ekonomisi olmuştur

Petrol ÜretimiOrta Asya'mn en büyük petrol üreticisi durumuna yükselen

Kazakistan, 2002 yılında, günde 989 bin varil petrol üretme kapasitesine ulaşmıştır. 2005'te ise bu rakam, günlük 1 .29 milyon varile çıkmış ve aynı yıl içerisinde üretilen petrolün 222 bin varillik bölümü Kazakistan iç piyasasında tüketilmiştir. Yani Kazakistan hükümeti 2015'e kadar, toplamda yeni devreye girecek projelerle birlikte günlük 3.5 milyon varil petrol üretmeyi planlamaktadır. Bunun 1 milyon varilinin Kashagan, 700 bin varilinin Tengiz, 600 bin varilinin Kurmangaz ve 500 bin varilinin de Karachaganak bölgelerinden elde edilmesi planlanmaktadır. Kazakistan, yeni keşfedilen petrol yataklarında üretime geçilmesiyle, sadece öngörülen üretim rakamlarına ulaşılmış olamayacak, aynı zamanda dünyada da petrol üretiminde ilk beş ülke içinde yer almış olacaktır. Kazakistan'da petrol üretiminin %85'ini yabancı firmalar, %15'ini ise devlet petrol şirketi KazMunaiGaz yapmaktadır. 2015 yılında 100 milyon tonu Hazar Denizi'nden olmak üzere, toplam 150 milyon tonluk üretim seviyesine ulaşılması planlanmaktadır.

Energi KaynaklarıToplam üretimin %83'ü ihraç edilmektedir.

Hazar Bölgesi'nin, ispatlanmış 32.5 milyar varil petrol ve 337 trilyon cf doğalgaz rezervi olduğu bilinmektedir. 2015 yılında; Azerbaycan, Kazakistan, Türkmenistan ve Özbekistan'ın toplam petrol ihracatlannın, günde 2.3 milyon varile ulaşması beklenmektedir. Kazakistan'ın, 65 trilyon cf ispatlanmış gaz rezervi mevcuttur. Bu rezervin %40'ından fazlası, Kuzey Batı Kazakistan'daki Karaçaganak sahasındadır.

AZERBAYCAN EKONOMİSİNİN GELİŞİM AŞAMALARI

Kriz dönemi ( 1991 -1994 )

İstikrar ve reform dönemi ( 1995 -1998 )

Gelişim dönemi ( 1998 -2003 )

Yükseliş dönemi ( 2003 Sonrası )

Azerbaycan Ekonomisinin Genel Durumu

Hazar enerji kaynaklarının üretim ve ihracının ardından 2006 yılından itibaren GSMH’daki artış oranı ile Azerbaycan dünyada ilk sıralarda yer almaya başlamıştır.

2003-2012 yıllarını kapsayan dokuz yıllık dönemde ekonomik büyüme %80 olmuştur. 1994-2014 yılları arasında ülkede yapılan toplam yatırım hacmi yaklaşık 130 milyar dolar olmuştur.

Azerbaycan’ın dış ticaretiYıllar 2009 2010 2011 2012 2013

İhracat (Milyon $)

47.756,2 14.698,5

28.164,14 24. 570, 89 23. 907, 89

İthalat  (Milyon $)

7.163,5 6.119,7 6.970,163 9 755, 968 9 652 ,96

Dış Ticaret Hacmı (Milyon $)

54.919,7 20.818,2

35.134,31 36.326,866 33.506,85

1847 Bibiheybet

Azerbaycanda Yıllık Petrol Üretimi (milyon ton)

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

0

10

20

30

40

50

60

Azerbaycanda Yıllık Doğal Gaz Üretimi (milyar metre küp)

1990

1992

1994

1996

1998

2000

2002

2004

2006

2008

2010

0

5

10

15

20

25

30

Azerbaycan Devlet Petrol Fonundakı Toplam Kaynak Tutarı (Milyon dolar)

Yıl Aktif Toplamı 2001 492 2002 692 2003 816 2004 964 2005 1394 2006 1454 2007 2475 2008 11219 2009 14900 2010 201602011 311402012 39060

Azerbaycan Respublikası Dövlet Petrol Şirketi

Ülkedəki neft ve doğal gazın

istehsalından, iki petrol rafine

fabrikasından, petrol boru

hatlarının yönetiminden ve neft

ile doğal gazın ithal və

ihracatından mesuldur.

Azerbaycanın neft nakliyyatı,

satışa çıkarılması ve alt kuruluş ile

ilgili faaliyyetler Dövlet Neft

Şirketi tarafindan hayata keçirilir

YıllarARDNF-dan dövlet

bütcesinə transferler (milyon AZN)

Artım dinamikası (%)

Bütcedə payı (%)

2003 100 - 8,2

2004 130 30 8,6

2005 150 15,4 7,2

2006 585 290 15,6

2007 585 0 9,7

2008 110 88 35,3

2009 4915 346,8 40,4

2010 5915 20,3 51,4

2011 6480 9,6 53,7

2012 9905 52,8 60,3

2013 11350 14,5 59,2

ARDNF – dan transferler

YAŞAM STANDARTI ENDEKSİSıra Ülkeler Hayat Kalitesi

Puanı(10 üzerinden)

86 Azerbaycan 5.377

96 Kazakistan 5.082

105

Rusya 4.796

GENEL DEGERLENDİRMEKazakistan ve Azerbaycan'da petrol

gelirlerinin büyük kısmı Petrol Fonuna yönlendirilmekte ve bu kazanımların bir kısmı gelecek nesillere miras olarak biriktirilmesi düşünülür.Fakat gelirlerin önemli bir kısmı ise nüfuzun yaşam standart'ının artırılmasına etki eden projelere harcanmaktadır.Örneğin her iki ülkede oluşturulmuş ipotek fonu aracılığıyla belli ölçüde konut problemleri çözülmüştür

GENEL DEGERLENDİRMEher iki ülkede oluşturulmuş ipotek fonu

aracılığıyla belli ölçüde konut problemleri çözülmüştür.Aynı zamanda devletin bizzat nüfusun sosyal olarak yardıma muhtaç kısmının konut ve diğer ihtiyaçları bu kaynak kullanılarak karşılanmaktadır.Özellikle Azerbaycan'da Karabağ savaşı sonucu nüfusun yaklaşık yüzde 20-sini oluşturan mültecilerin hem barınma ,hem de diğer yaşam standartlarını artırıcı ihtiyaçları bizzat petrol gelirleri kullanılarak karşılanmıştır. Son beş yıl zarfında Azerbaycan'da mülteci kampları, devlet tarafından yapılan ve onlara karşılıksız olarak verilen konutlara dönüştürülmüştür.

GENEL DEGERLENDİRME Petrol gelirlerinin yaşam standartlarına etkisinin bir başka

somut örneği her iki ülkenin Petrol Fonunun finanse ettiği öğrencilerin yurt dışında yüksek eğitim üçün gönderilmesi programıdır.Kazakistan'da 20000, Azerbaycan'da 5000 kişinin 2015 yılına kadar bu kaynaktan yararlanacağı doğrultusunda devlet programları kabul edilmiş ve hazırda uygulanmaktadır. Bu projenin Azerbaycan'da sloganı "petrol altınının, insan altınına dönüştürülmesi "olması taktir edilen bir durumdur. Özellikle eğitim seviyesinin yükselmesi yaşam kalitesini artırmaktadır.Bir başka istikamet istihdam nedeniyle yaşam kalitesinin artırılmasına yönelik yatırımcılara güzeşteli kredi ve fon sağlanmasıdır.Burada maliyeleşme direk az faizli ve uzun döneme kredi vermek ve ya kamu ortaklığı şeklinde finans ortağı olmaktır.Her üç ülkede bu şekilde önemli projeler yapılmış ve bunu koordine eden kurumlar oluşturulmuştur.

GENEL DEGERLENDİRMEİnsan inkişaf raporu 2013 e göre

her üç ülke inkişaf etmiş ülkeler grubunda yer alarak çok inkişaf etmiş ülkeler grubunun hemen ardında yer almaktadır. 55-82 yerleri arasında olan Rusya, Kazakistan ve Azerbaycan yakın 5 yılda ilk lige yükselmeği hedeflemektedirler.

SORUNLAR Azerbaycan, Kazakistan ve Rusya'nın üçünde de

refah düzeyi ve gelir dağılımında eşitsizlik önemli bir sorun olarak kalmaktadır. Gini katsayısı bu durumu net yansıtmasa da , diğer ölçümlerde bu açık olarak görülmektedir. Her üç ülkede yoksulluk büyük ölçüde azaltılsa da temel sorun ihraç hacminde petrolün hacminin fazlalığı ve bölgeler arası altyapı ve ekonomik durumun farklılığıdır. Bir ülkenin resurs zenginliyi sosyal ve ekonomik kalkınma üzerinde olumlu bir etkiye sahip olabilir, büyük ihracat gelirleri ekonomik kalkınma için büyük fırsatlar sunmaktadır .Önemli olan bu fırsatları toplumun ekonomik ve sosyal kalkınması hedefi olarak kullanmaktır.

SORUNLARBu ülkenin konjonktür yapısı üzerinde olumsuz etki

yapmakta ve bütün sanayinin küçük bir alana temerküzleşmesine neden olur. Örneğin Azerbaycan'da ülke ekonomisinin yüzde 90-ı Bakü bölgesinde cemleşmiş ve diğer yerlerden hızlı bir göç sorun olarak ortaya çıkmıştır. Petrolun tükenen olması bu ülkelerin alternatif ekonomik yapının oluşturulmasını zaruri etmekte , endüstriler turizm,tarım ve benzeri işleme sanayi pahasına daha iyi gelişecektir.Sonuç olarak petrol gelirlerinin bu ülkelerin yaşam standardını önemli ölçüde artırdığı ve bu sürecin yakın yıllarda da devam edeceğini vurgulamak mümkündür. Fakat bu sürecin olumsuz taraflarının da göz ardı edilmemesi ve bu konuda negatif durumların da hızlıca aradan kaldırılması önemlidir.

TEŞEKKÜRLERElçin SÜLEYMANOV

Qafqaz UniversitesiİİİBF Maliye Bölümü

elsuleymanov@qu.edu.az “Journal of Qafqaz University”

yayın editörü

https://qafqaz.academia.edu/Elchin http://econpapers.repec.org/scripts/search/search.asp?

ft=E+Suleymanov https://www.researchgate.net/profile/Elchin_Suleymanov/ http://fi.qu.edu.az/az/staff/elsuleymanov/ http://my.indexcopernicus.com/elchin http://papers.ssrn.com/sol3/cf_dev/AbsByAuth.cfm?

per_id=1806406 http://scholar.google.com/citations?user=oFHXIcEAAAAJ&hl=en http://academic.research.microsoft.com/Author/49477910

TEŞEKKÜRLER