SOCIJALNA POLITIKA -TEORIJSKA DISCIPLINA 1.Pojmovno odreenje i definicije socijalne politike

Razliito shvatanje termina socijalna politika nastaje iz sutinskih i formalnih razloga.Szutinski razlozi su uslovljeni injenicom da se socijalna politika tokom razvoja ljudske civilizacije stalno mijenjala.Te promjene su bile prisutne ne samo u ciljeivma i metodama nego i u samoj sadrini, odnosno predmetu socijalne politike.Briga o nemonim i starim, bolesnim i djeci bila je prisutna u svim drutvenim epohama,kao i pomo onima koji nisu mogli da ive od svog rada.Socijalna politika kao posebna grana dravne politike nastaje tek u razvijenoj fazi feudalizma,a sam pojam socijalna politika 60-tih godina prolog vijeka.Danas se njim obiljeava istorodna,svijesna i praktina djelatnost koja je bila prisutna tokom itave civilizacije.

1.1 Pojam socijalno

Pojam socijalno potie od latinske rijei societas drutvo,odnosno drutveni.Iz korjena tih rijei nastali su termini kojima se oznaava ono to je vezano za drutvo,to se tie drutva i to u fokusu svog interesovanja ima procese koji se u drutvu odvijaju.U uem znaenju pojam socijalno podrazumjeva kompleks pojava i okolnosti koje se odnose na ivotne i radne uslove pojedinaca, drutvenih grupa i itavog drutva.U jo uem znaenju pojam socijalno obuhvata samo pojave i okolnosti koje se odnose na ivotne tekoe ljudi uzrokovane nepovoljnim socijalnim stanjima,kao to su bolest,starost, smrt.1.2. Pojam politikaTeoretiati prava i socijalne politike danas zastupaju tezu da je politika sveobuhvatni oblik ivota drutva.U tom kontekstu se posebno izdvaja vaan segment socijalne politike u kojoj su skoncentrirani svi bitniji interesi ovjeka kao jedinke.Od zadovoljenja egzistencijalnih potreba ,zdravlja ,obrazovanja,do ostvarivanja individualnih ljudskim i graanskih prava,naroito u fenomenu neureenih drutvenih odnosa.

1.3. Pojam socijalna politikaPojam socijalna politika u strunu literaturu uveo je njemaki naunim Vilhem Hajnrih ril,60-tih godina 19. Vijeka,socijalna politika prvenstveno treba da se bavi cjelinom drutvenih odnosa i procesa,odnosno cjelokupnom drutvenom strukturom.poetkom 20 vijeka, sve do II svj. rata preovladava miljenje da se socijalna politika treba ograniiti na socijalnu sigurnost i upravljanje socijalnim slubama.Do razvoja teorije o soc. pol.,60-tih godina 20 vijeka , kada pod pojmom soc.politika vie se ne podrazumjeva samo organizovana djelatnost drave i drugih drutvenih faktora radi obezbjedjenja drutvene sigurnosti, socijalnog osiguranja i upravljanja socijalnim slubama,nego i posebna teorijska disciplina iji je zadatak da analizira socijalne proturjenosti ukazujui na mogue naine njihovog rjeavanja i mogue socijalne reforme.2.Definicija socijalne politike

Meu najznaajnije teoretiare spada Riard Titmus koji se smatra i jednim od utemeljivaa socijalne politike ,u svom odreenju socijalne politike Titmus posebno naglaava postojanje tri suprotna modela ili naina funkcionisanja savremene socijalne politike i to: Rezidualni model koji polazi od postavke da u drutvu postoje dva prirodna kanala privatno

trite i porodica putem kojih se mogu zadovoljiti sve indivialne potrebe na odgovarajui nain.Kada ova dva kanala ne funkcioniu efikasno onda se ukljuuju institucije socijalne zatite.U ovom modelu je uloga socijalne zatite marginalna.

Industrijski model potie bitnu ulogu socijalnih institucija kao dodatka ekonomiji, socijalne potrebe treba

zadovoljiti shodno zaslugama,rezultatu rada i produktivnosti, re postignutim razlikama u statusu. Institucionalno-restributivni model socijalnu politiku smatra glavnom integralnom oblasti drutva.

Razne definicije socijalnu politiku odreuju kao vladinu,odnosno dravnu akciju iji je osnovni cilj da se putem razliitih davanja omogui to vea socijalna sigurnost i blagostanje graana u oblasti zadovoljavanja,materijalnih i ne materijalnih ljudskih potreba, radna populacija kroz svakodnevni rad ini drutvo sposobnim pomagati putem sistema socijalnog osiguranja i socijalne zatite. Socijalnu politiku moemo definistati kao svjesnu i praktinu drutvenu djelatnost koja se bavi ivotnim i radnim uslovima ljudi i drutvenih grupa.

Socijalna politika dio je globalne politike drutva ,pa je samim tim podlona uticaju drugih inilaca,kao to su vladajui vrijednosni sistem,ekonomski,drutveno-pol. i dr. Socijalna politika preovladava drutvene rizike,ublaava socijalne nejednakosti, potie na drutvenu solidarnost i integraciju,amortizira socijalne sukobe,te omoguava normalno funkcionisanje i razvoj drutva.

3.Predmet prouavanja i ciljevi socijalne politikePredmet prouavanja socijalne politike moe se posmatrati iz dva aspekta: socijalna politika kao teorijska disciplina i socijalna politika kao praktina drutvena djelatnost.

Predmet socijalne politike ini i strategija izdraivanja praktine socijalno politike djelatnosti, izuavanje njene drutveno politike sadrine, izuavanje drutveno-ekonomskih procesa i promjena koji imaju uticaja na socijalne probleme i socijalni status lanova drutvene zajednice. Socijalna politika kao predmet svog prouavanja ima i onaj dio drutvene stvarnosti koji se odnosi na socijalno zatitnu sferu i sigurnost lanova drutva.U predmet socijalne politke ulazi i onaj dio pruanja pomoi putem raznih vidova socijalnih davanja odreenim grupama stanovnitva. Ciljevi socijalne politike zasnovani su na punim slobodama jednakosti i pravednosti svih lanova drutva.Kada su u pitanju teorijske postavke soc.pol.razlikujemo:socijaldemokratsku orjentaciju, marksistiku i neoliberalnu.4.Metode socijalne politike

Sloenost problema izuavanja socijalne politike zahtjeva jedan veoma paljiv metodoloki pristup.Socijalna politika nekog drutva moe se prouavati na jedan nauno utemeljen nain samo ukoliko se prouava i istrauje u sistemu cjelokupnih odnosa u tom drutvu,odnosno u skladu sa optim drutvenim zakonitostima do kojih su dole druge nauke.U izgraivanju metoda socijalna politika kao nauna disciplina polazi od primjenjivanih metoda drugih nauka, koje se bave drutvenim problemima i odnosima uz primjenu za socijalnu politiku specifinih kategorija, metodolokih pravila i kriterija istraivanja zasnovanih na iskustvenim injenicama,ontolokim,antropolokim i drugim pretpostavkama.4.1.Osnovne metode socijalne politike

su: metoda razumjevanja, komparativna metoda, metodoloki strukturalizam i funkcionalizam i metoda sinteze.

4.1.1 Metoda razumjevanja

Sutina ove metode ogleda se u shvatanju ciljeva,orktivanju smisla ljudskih djelatnosti,postupaka i vrijednosnog osmiljavanja putem ljudske rasudne moi obiljeene razumijevanjem.Rezultati ove metode trebali bi uvijek biti i najoptimalnija rjeenje,najracionalnije mjere i smjernice za djelovanje ili provoenje socijalne politike unutar neke drutvene zajednice.

4.1.2. Komparativna metoda

Pretpostavka koja omoguava komparativni pristup sastoji se u slinostima i srodnostima istraivanih sadraja,ova metoda zasniva se na analizi onoga to se dogodilo ili to se dogaa u drutvu,a ne u situacijama koje su umjetno stvorili istraivai.Podaci koji se koriste u komparativnoj metodi mogu poticati iz primarnih i sekunadrnih izvora.U socijalnoj politici primjena komparativnog metoda pretpostavlja: Utvrivanje osnovnih slinosti i istovjetnosti socijalno-politikih sadraja

Postavljanje osnovnih hipoteza tako da nova pojava u odnos na raniju ima slina svojstva

Povezanost postavljene hipoteze, kao i pretpostavljene linosti

Sistemsko i to potpunije uporeivanje svojstva od ranije poznatih pojava

Klasifikovanje nove pojave u okviru prolog saznanja.

4.1.3.Strukturalizam i funkcionalizam

u metodologiju ulaze iz modernih filozofskih orijentacija,oni imaju svoju iroku primjenu u istraivanjima drutvenih nauka.Primjena metodoloke strukture strukturalizma i funkcionalizma podrazumjeva utvrivanje pojave koju elimo da istraujemo,npr. ivotni standard.Ovaj pristup tretira pojavu kao cjelovit sistem,svi djelovi moraju obavljati odreene funkcije.

4.1.4. Metoda sinteze

ovo je najzahtjevnija metoda,ali i najproduktivnija, ona po loginoj propoziciji sinteze implicira u sebe svaku metodu socijalnih istraivanja.Problemi kojima se bave istraivanja iz oblasti socijalne politike,nuno su po sadraju i obimu razumljivi kategorijama opteg,posebnog i pojedinanog, to sve zajedno ini fenomen uvezane cjeline jednog sistema ili pojave.

U podruju istraivanja koriste se i posebne (tehnike ) metode ,ali je njihova primjena prilagoena predmetu koji se istrauje,meu najee metode spadaju:metod posmatranja,metoda anlize sadraja,metoda ispitivanja, metoda eksperimenta i statistika metoda.Metod posmatranja koristi se za ona istraivanja kod kojih je unaprijed odreen cilj,predmet i svrha istraivanja.

Analiza sadraja koristi se u svrhu prikupljanja neophodnih podataka koji su u uskoj vezi sa predmetom istraivanja i koji se nalaze u pisanim dokumentima (zakoni, ugovori, deklaracije...)

Eksperiment je metoda koja podrazumjeva posmatranje i istraivanje neke pojave koja je izazvana vjetakim putem.

Ispitivanje primjenjuje se putem intervjua ili ankete u pismenom ili usmenom obliku.

Statistika metoda je metoda istraivanja masovnih pojava izraena kroz numerike pokazatelje neke pojave u masi sluajeva u soc.pol. ima za cilj mjerenje razliitih pojava,prvenstveno kvantitativnog,ali i kvalitativnog karaktera.

5.Odnos socijalne politike sa drugim naukama

U savremenim naukama je prisutno i gotvo opte prihvaeno stanovite da se zbog sloenosti drutvenih pojava koje mogu biti predmet istraivanja vie naunih disciplina primjenjuje multidisciplinaran pristup i saradnja,stoga su sve vie prisutni stavovi koji nameu potrebu za saradnjom, koridnacijom i razmjenom naroito meu slinim i bliskim naunim disciplinama.

5.1.Odnos socijalne politike i filozofijeModerno razumjevanje osnovnih kategorija miljenja i istraivanja o socijalnim aspektima ljudskog ivota ini korpus znanja koja se izriito smatraju socijalnom filozofijom.Logino je da svaka teoretski zamiljena i u praksi porvedena socijalna politika ima svoju osnovicu u filozofskoj dimenziji, to s jedne strane znai niz etikih vrijednosti i normi,a s druge drutvenu stvarnost koja konkretno brine o svakodnevnim ljudskim interesima u voenju rauna o konkretnim potrebama graana,s obzirom na njihovo dostojanstvo,jednakost,socijalnu pravdu,to istovremeno potvruje smisao socijalne politike.5.2. Odnos socijalne politike i sociologije

Sociologiju ini vie posebnih disciplina koje prouavaju pojedine segmente drutvene stvarnosti,meu tako izdvojenim sociolokim disciplinama za socijalnu politiku od bitnog znaaja sociologija porodice, sociologija rada i sociologija drutvenih problema.Termin socijalni problem socijalna politika je preuzela od sociologije gdje se pod socijalnim problemima ubrajaju pojedinci,odnosno durtvene skupine koji nisu u mogunosti da ive od svog rada.Takvim pojedincima minimum egzistencije i socijalna sigurnost obezbjeuje se putem socijalne zatite. Sociologija i socijalna politika su isprepletene i meusobno se dopunjuju.5.3 Odnos socijalne politike i ekonomske nauke

Ekonomska nauka prouava odnose meu ljudima u procesu proizvodnje,razmjene,raspodjele i potronje materijalnih dobara.Socijalna politika mora koristiti spoznaje do kojih je dola ekonomska nauka,naroito u oblasti raspodjele i potronje,koji su bitni faktori socijalne sigurnosti.

5.4 Odnos socijalne politike i politoloke nauke

Politologija, nauka o politici, izuava funkcionisanje drave,ve od najranijih poetaka konstituisanja drave prisutni su stavovi o neophodnosti poduzimanja socijalnih mjera od strane drave radi razvoja stabilnih politikih odnosa. U zavisnosti od steenih spoznaja i realnog politikog stanja u dravi odreuje se karakter,cilj i sredstva socijalne politike datog drutva.5.5 Odnos socijalne politike i prava

Pravo je najjednostavnije odrediti kao sistem drutvenih normi koji reguliu drutveni ivot i razvitak i time aktivno utiu na njihovu stagnaciju i mijenjanje.Socijalna politika uvijek polazi od karaktera pravnih ustanova i kriterija pravde u drutvu,te od usvojenih, postojeih ravnih rjeenja koja se odnose na socijalnu sferu.U tom kontekstu posebno znaajan segment pravnog regulisanja u svim navedenim zemljama je socijalno pravo.

5.6 Odnos socijalne politike i socijalno rada

Socijalni rad kao nauna i sturna disciplina ,te praktina djelatnost i vjetina u uskoj je vezi sa socijalnom politikom,posebno njenim praktinim djelovanjem u provodjenju razliitih socio-politikih mjera i akcija na zatiti najugroenijih kategorija neke zemlje.Odnos izmeu socijalnog rada i socijalne politike naroito u segmentu njihove praktine aktivnosti i djelovanja je toliko meusobno isprepleten i uslovljen da je nekad teko napraviti razliku u tome ta i koji segment drutvene aktivnosti,pripada socijalnoj politici,a koji segment socijalnom radu.Nekad se kae da je socijalni rad specifian segment socijalne politike.

6. Principi socijalne politikeIstraivati i opredjeljivati se za principe socijalne politike znai istovremeno stvarati okvire i kriterije za razumjevanje i racionalno odreenje ciljeva koje u duhu usvojenih kriterija treba provesti u praksu. Za socijalnu politiku u najirem smislu humanizam,solidarnost i uzajamnost ine bitne orjentire.Oni se mogu nazvati i principima socijalne politike koji predstavljaju teorijske norme za provodjenje u praksi.Za racionalni pristup fundamentalnim vrijednostima na kojima poiva socijalna politika,kao nauna i praktina djelatnost potrebno je zasebno prikazati u osnovnim konturama socijalni humanizam,solidarnost i uzajamnost kao principe socijalne politike.6.1 Humanizam

Pojam humanizam dolazi od latinskog pridjeva humanus to znai ovjean, ovjeka dostojan.Humanistiki kriteriji izriito akcentiraju ljudsko prirodno spram ono to je neljudsko ili neprirodno.Humanizam uspostavlja kult razuma i racionalnog pristupa u potrazi za rjeenjima svih ljudskih problema i tekoa.Humanizam, kao ivotna orjentacija, koja predstavlja brigu o ovjeku u najirem i specifinom smislu,sebe ispoljava u energijama vjerovanja,a naroito djelovanja.Za humanistike kriterije u socijalnoj politici neizostavno treba pomenuti etiku dimenziju,koja se zasniva na spoznaji ljudske prirode,kao posebne vrijednosti svakog pojedinca.Stoga, soc.pol. pojedinca koji se nalazi u stanju nemogunosti zadovoljavanja socijalne potrebe, mora uzimati kao individuu sa svim njenim prirodnim dostojanstvom.Moderni socijalni pokreti insistiraju na ureenju takvih drutava iji je cilj emancipacija ovjeka i ostvarenje njegovih kljunih interesa ( pravo na obrazovanje, socijalna zatita,zdravstvena zatita) takodjer insistiraju i na vrijednostima koje proizilaze iz humanizma kao jednog od principa ili jezgra svake racionalno utemeljene socijalne politike.6.2 Solidarnost

Pojam solidarnost dolazi od rijei la solidarite to znai vrst, pozdan,siguran,moderna upotreba ove rijei znai osjeanje pripadanja prema nekome ili neemu ,te svijest o potrebi zajednikog djelovanja.Princip solidarnosti u socijalnoj politici ne bi trebao oznaavati neki ogranieni skup,nego osjeanje sveopte pripadanje ideji ovjenosti,utemeljenoj na tijesnoj vezi sudbine i prava. Princip socijalne solidarnosti ukazuje na potrebu da zajednica pomae svim lanovima drutva koji iz razliitih razloga nisu u mogunosti vlastitim radom obezbijediti sredstva za zadovoljavanje osnovnih,egzistencijalnih potreba.Ostvarivanje principa socijalne solidarnosti zahtjeva ciljanu dravnu pomo na univerzalne naknade na koje imaju pravo svi graani,bogati i siromani,oni koji su u oskudici i koji ne trebaju tuu pomo.Porodina solidarnost danas u razvijenim zemljama zbog slabljenja porodinih veza sve je manje prisutna.Ona je naroito neprimjenjiva na izolovane pojedince,koji nemaju ue porodice ili jednostavno nemaju nikakvih socijalnih dodira ak ni sa najbliim srodnicima.Otuenje od prakse solidarnosti otkriva katastrofalne posljedice koje proizilaze iz nametanja vlastite koristi ili interesa na tetu drugih. Po svojoj sadrini solidarnost se izraava u vidu:

1.intelektualno-psihikom (u miljenjima, stavovima, obeanjima)

2.materijalnom(materijalna davanja)

3.usluga (injenja)

4.zatita psihikog i fizikog integriteta

5.spremnost na zajedniko snoenje izvjesnih posljedica .Po svom intenzitetu moe biti vrlo razliita i kree se od osjeanja i podrke u stavovima onoga sa kojima se solidarie,pa do odricanja i rtvovanja vlastitih vrijednosti ukljuujui i sam ivot.

Sa stanovita vrijednosnog kriterija datog drutva solidarnost moe biti pozitivna ili negativna,socijalna i nesocijalna.

Sa stanovita drutvenog sistema moe biti sankcionisana i institucionalizovana ili formalno neobavezna.

Budunost ovjeanstva nezamisliva je bez principa solidarnosti i bez uzajamnog prava na razvoj i napredak.

6.3 Uzajamnost

Bez uzajamnosti ne moe se shvatiti interakcija jedinki u zajednici.Uzajamnost je gotovo prirodno nuni princip ovjekovog postojanja i egzistencije zajednice,prirodni uslov za spoznaju potrebe i neophodnosti konkretnog djelovanja vanog odnosa solidarnosti.Osjeanje uzajamnosti medju ljudima naglaeno prepoznajemo i u veini religijskih uenja i djelovanja u naoj zajednici.Osnovni cilj u osjeaju uzajamnosti jeste potreba da se u socijalnoj politici uspostavi ravnotea izmeu drutvenih normi,proklamnovanih naela zajednice i elementarnih interesa pojedinaca,naroito u oblasti socijalne sigurnosti za svakog pojedinca.7.Faktori socijalne politike

Kao kljuni faktori od kojih ovisi sadraj i pravac socijalne politike se najee navode politika i politiki sistem, materijalna osnova i ekonomski sistem,nauka,religija,moral i ljudski faktor,odnosno modernizacija i industrijalizacija,socijalna mobilizacija i autonomna uloga drave.

7.1 Politiki sistem

Socijalna politika kao organizovana djelatnost drave i drugih politikih subjekata,zavisi od karaktera politikog sistema,politikih odnosa i procesa u datom drutvu.Stoga za socijalnu politiku neke zemlje od presudnog je znaaja ko i kako donosi odluke iz domena socijalne politike,ko i na koji nain te odluke provodi u praksi,te koliko i kako korisnici kojih se te odluke tiu uestvuju u njihovom donoenju.Politiki sistem se moe definisati kao skup razliitih institucija putem kojih je utvren i reguliran odnos javne vlasti i drutva. Te institucije su olienje moi koja omoguava prevlast jednih nad drugima.

Meu osnovne faktore koji presudno utiu na politiki sistem najee se ubrajaju : Ekonomska i klasna infrastruktura

Ustrojstvo politikih organizacija

Organizacija dravne administracije i njen odnos prema politikim organima vlasti

Drutveno-istorijska klima i tradicija.

Socijalna politika nije i ne smije biti podjednaka sa politikom.Socijalna politika polazi od odreenih moralnih pretpostavki ,dok je politika manje-vie indiferentna prema moralu,a nerijetko i u suprotnosti s njim.Politika i politiki sistem u biti odreuju organizaciju,institucije,metode i sredstva putem kojih se provode odgovarajue mjere i akcije socijalne politke,to u bitnoj mjeri uslovljava karakter i ciljeve same socijalne politike.Unutar politikog sistema kao posebni faktori socijalne politike u odreenoj mjeri djeluju i privatne kompanije,korporacije, preduzea itd. Organizovani sindikat s druge strane, predstavlja izraz radnike samozatite i solidarnosti ,te nain borbe za ostvarenje razliitih prava iz domena socijalne politike.

7.2 Materijalna osnova i ekonomski sistem

Polje aktivnosti socijalne politike ,nivo i obim socijalno-politike djelatnosti ,ali i teorijskog utemeljenja i razvijenosti, uvijek je determinisano i ekonomskom osnovom.Ekonomska osnova,pod kojom se podrazumijeva veliina i struktura materijalne proizvodnje odreenog drutva determinie socijalnu politiku indirektno,putem uticaja na ekonomski i politiki sistem,koji opet povratno bitno utiu na ciljeve i karakter socijalne politike.Direktni utica ekonomske osnove na socijalnu politiku ogleda se u njenom presudnom uticaju na sve oblike,strukturu i nivo potronje,uslove ivota i rada,nivo zadovoljavanja individualnih i zajednikih ljudskih potreba ,odnosno nivo zadovoljavanja ivotnog i drutvenog standarda.Postoje etiri tipa ekonomskih sitema: Trina ekonomija slobodne konkurencije (isti kapitalizam)

Savremena trina ekonomija (savremeni kapitalizam)

Tradicionalni (ne trini sistem)

Administrativno-komandni (ne trini sistem).

U okviru ovog sistema razlikuju se razliiti modeli po kojima se razlikuju razliite zemlje i podruja,a to su: ameriki, ruski, japanski,vedski i njemaki model.Pobrojani modeli u pet ekonomsko razliitih drava svijeta konkretno pokazuju koliko ekonomski sistem utie na socijalnu politiku i njezinu socijalno-zatitnu funkciju u drutvu,odnosno u kolikoj je mjeri sadraj i karakter socijalne politikepodran promjenama i nainu fuknkcionisanja ekonomskog sistema.

7.3 Stanovnitvo

Ljudski faktor,odnosno stanovnitvo, njegov broj,spolna i statusna struktura,obrazovni nivo i radna sposobnost, natalitet i mortalitet kao drugi elementi,predstavljaju osnovne pokazatelje stanja i odnosa,mogunosti i ekonomskog razvoja,a samim tim i pravca i ciljeva socijalne politike neke zemlje ili drutva u globalu.Razvojem industrijskog drutva oekivano se smanjivao procenat smrtnosti,nego i vrijeme blagostanja u kome e svi ljudi imati uslove za zadovoljavanje osnovnih egzistencijalnih potreba,uz stalni rast ivotnog standarda.U uskoj vezi sa porastom stanovnitva je i nivo potronje materijalnih dobara i upotreba resursa iz ivotne sredine.Sva ova tri elementa imaju bitnog uticaja na socijalnu politiku jedne zemlje,ali i na svjetsku,globalnu socijalnu politiku.Mjerenjem broja stanovnika i objanjavanjem njegovog porasta ili opadanja bavi se nauka koja se zove demografija.Odnos grupa (broj umrlih, broj rodjenih i migraciona kretanja) utie na cjelokupni privredni i drutveni razvoj neke zemlje,a time i na ivotni standard,odnosno cjelokupnu socijalnu politiku.Sve pobrojano govori da stanovnitvo nije samo faktor socijalne politike ,nego da je i socijalna politika neke zemlje faktor demografskog razvoja.Ona svojim mjerama moe uticati na broj i strukturu stanovnitva ,koje opet ,zavisno od njegove starosti,zdravstvenog stanja ,broja invalidnih, nezaposlenih itd utiu na pravce socijalne politike.7.4 Religija

Religija je kroz istoriju imala veoma vanu ulogu u izgradnji i razvoju drutva,posebno kao utemeljiva vrijednosti koje odreuju djelovanje kompletne ljudske zajednice,drutvenih grupa i pojedinaca.Institucija milosra,dunosti bogatih vjernika da pomau siromane,vremenom gubi individualni, poprimajui sev vie institucionalni karakter.Historijska meuzavisnost i odvojenost drave i religije nikada nije dosegla svoj idealni aspekt razdvojenih zavisnosti,naprotiv trajno je uoljiv kompleks odnosa religije spream prava,a naroito religije spram politike i obratno.Zbog toga je objektivno mogue govoriti jedino o preplitanju institucija svjetovne i duhove vlasti,naroito u socijalnoj politici.Ovo zbog toga to iz socijalne politike proizilaze svi vidovi brige za svakodnevno zadovoljavanje ljudskih potreba.Svi veliki istorijski sporovi voeni su zbog politike moi,a ne zbog svijesti o ljudskim potrebama.Istorijski se ponavlja institucija pruanja pomoi ovjeku u nevolji,ne samo od strane vjernika pojedinaca,nego kao i ispunjavanje sutinske obligacije injenja dobra svim ljudima u potrebi,to je osnova uenja religija koje imaju objavljenu knjigu.7.5 Moral

Moral,kao skup obiaja i pravila,koje neka drutvena zajednica smatra najprikladnijim i najpravednijim za meuljudske odnose svojih lanova moe se ubrojati u kljune faktore socijalne politike.Njegovo djelovanje na socijalnu politiku ima ulogu kriterija,manje u teorijskom,a daleko vie u praktinom smislu primjene.Stoga je danas nezamisliva dobro uredjena drava bez socijalne politike koja je primjerena graaninu,to u principu znai uvaavanje injenica koje odslikavaju ljudske potrebe i zahtjevaju njihovo zadovoljavanje,naroito prema odreenim,socijalno ugoroenim drutvenim grupama:penzionerima,invalidima,nesposobnim za rad,starim i nemonim.Moralni kriteriji i dugotrajna rasprava oko pojedinih fenomena su dokaz da segment morala,naroito,kada je u pitanju upotreba znanja,predstavlja nezaobilaznu injenicu modernog svijeta,koji je oznaen naunim napretkom neuvenih razmjera.Kriteriji koji polaze iz sistema ljudskih vrijednosti nezaobilazni su u svakoj socijalnoj politici,koja se naroito danas nalazi,sueljena,sa posebnim i globalnim interesima ovjeanstva.7.6 Nauka

Sveopta meuzavisnost razliitih faktora od kojih je nauka u socijalnoj politici nepobitno jedan od najvanijih, posebno se raslojava na pitanjima upotrebe rezultata istraivanja.Uticaj nauke na socijalnu politiku u regionalnom i meunarodnom nivou je opte priznata spoznaja,tim vie to je svijet danas globalno selo.Nauku kao faktor socijalne politike uvijek bi trebalo razumjevati iskljuivo u smislu boljeg interesa za ovjeka,poveanja njegove socijalne sigurnosti i jednakosti svih ljudi u zadovoljavanju egzistencijalnih potreba,posebno osvarenja prava na socijalno-zdravstvenu zatitu.Nauna dostignua uvijek za cilj imaju dobrobit ovjeka.Upotreba novih znanja i dostignua nauke esto se okrene u svoju suprotnost,na tetu lanova drutvene zajednice,za to krivicu snosi ovjek.8. Osnovni pojmovi socijalne politikeSocijalna politika je mlada akademska disciplina koja se jo uvijek konstituie,njezino polje aktivnosti je veoma iroko,a teorijske postavke razliite,sve navedeno je rezultiralo nepostojanjem jedne opeprihvaene definicije socijalne politike,o emu je ranije govoreno.Neki od osnovnih pojmova koji su najee prisutni u veini teorijskih razmatranja su:socijalni razvoj,socijalna sigurnost,socijalno obezbjeenje,socijalno osiguranje, socijalna zatita, ivotni standard,socijalna potreba, socijalna pomo,minimum egzistencije,socijalni sluaj i socijalni problem.

8.1 Socijalni razvoj

Socijalni razvoj je dio ukupnog drutvenog razvoja neke zemlje, u koji spadaju ekonomski,tehnoloki,kulturni i obrazovni razvoj,odnosno itav kompleks procesa i odnosa koji se odvijaju u drutvu,poev od stalnog porasta novih naunih saznanja do ovjekovog ovladavanja prirodom.Drutveni razvoj,meu kojima i socijalni razvoj moe se posmatrati da kvantitativnog (npr ekonomskog) i kvalitativnog (bolje iskoritenih prirodnih resursa,zatita na radu) stanovita.Ekonomska mo neke zemlje odreuje i standard njenih graana.Ona neposredno utie na nivo zaposlenosti,visinu primanja,potronju, ivotni standard to se opet odraava socijalnu stabilnost.Sam pojam socijalni razvoj moe se odrediti kao kontinuirani proces promjena i kvaliteta ivota i rada ukupnog stanovnitva neke zemlje,a ne samo ekonomski slabije ili ugroene kategorije stanovnitva.Mnoge indikatore socijalnog razvoja veoma je teko izmjeriti.Teorijska koncepcija strategija socijalnog razvoja mijenjale su se od svoj poetka u 19.vijeku, te koncepcije najkrae reeno su:-koncepcija integralnog ekonomskog i socijalnog razvoja, ekonomski razvoj trebao je biti ostvaren uporedo sa razvojem socijalnih ciljeva

-koncept jedinstvenog razvoja polazi od intergisanosti i jedinstvenosti ekonomskog i socijalnog razvoja,s obzirom na njihovu meusobnu uslovljenost i povezanost.

-koncept bazinih potreba nastao kao mogui nain rjeavanja potreba zemalja u razvoju,polazi od stanovnita da se smanji siromatvo i da se obezbjede osnovne socijalne potrebe, prvenstveno materijalne prirode.Ovaj koncept ne moe biti dugorona strategija,ali se moe smatrati univerzalno primjenjivim,jer zadovoljavanje osnovnih ivotnih potreba stanovnitva treba i mora biti elementarna obaveza svakog savremenog, organiziranog drutva.

-koncept endogenog razvoja u vezi je sa nerazvijenim zemljama i odraava potrebu za traenjem autonomnog, sopstvenog puta razvoja koji odgovara njihovim interesima i specifinostima.Ovaj koncept stavlja naglasak na autonomni razvoj neke zemlje koji je prilagoen njenim autentinim faktorima kao to su:tradicija, kultura,religija, sistem vrijednosti i sl.

-koncept globalnog ekonomskog razvoja ima za cilj uspostavljanje novih meunarodnih ekonomskih odnosa koji bi omoguili i pospjeili razvoj nedovoljno razvijenih zemalja i zemalja u razvoju.Osnovni stavovi ovog koncepta su: potivanje potpunog suvereniteta svake drave,industrijalizacija zemalja u razvoju,razvoj poljoprivede,slobodan pristup robe,laki pristup savremenoj tehnologiji,stabilizacija cijena na svjetskom tritu.Njegova primjena jo uvijek nije ostvarena.-koncept odrivog razvoja prihvaen poetkom 90-tih godina prolog vijeka,njegovo polazite zasniva se na potrebi usklaenosti ekonomskog, tehnolokog,socijalnog i kulturnog razvoja sa zatitom i unaprijedjenjem ivotne sredine.Osnovni cilj je odravanje ravnotee izmeu potronje resursa i sposobnosti prirodnih sistema da zadovolje potrebe generacija koje tek dolaze.Socijalni razvoj ini bitnu komponentu odrivog razvoja i shodno tome obuhvata:- produktivno zapoljavanje i uslove rada

- zdravstvenu zatitu stanovnitva

- dostupnost obrazovanja

- odgovarajue uslove stanovanja i ivot u zdravoj sredini.

Navedeno upuuje da je cilj socijalnog razvoja zadovoljavanje individualnih i drutvenih potreba ovjeka,to podrazumjeva njegovo uee u kreiranju socijalnog razvoja ,kroz uee u donoenju odluka koje se tiu ivota i rada.

8.2 Socijalna sigurnost

Stalno prisutnu ovjekovu potrebu da svojim djelovanjem na prirodu i socijalno okruenje obezbijedi to sigurniji ivot , putem veeg broja zadovoljavanja svojih potreba i ostvarenje stalnog poboljanja uslova rada.Rezultat takvog ovjekovog nastojanja je danas prisutni nivo naunog,tehnolokog,obrazovnog i kulturnog razvoja, to nije umanjilo ovjekovu potrebu za sigurnou.Nesigurnost savremenog ovjeka,bez obzira na nastojanja svih organizovanih drava da svakom lanu drutva omogue uivanje pune socijalne sigurnosti,izazvana nizom drutvenih promjena odraava se u nezaposlenosti velikog dijela populacije i istvaranju individualne nesigurnosti. Meunarodni pakt o ekonomskim, socijalnim i kulturnim pravima je dokument gdje se indikatori socijalne nesigurnosti navode u okviru prava na pravine i povoljne uslove rada,te podjednake mogunosti svakog ovjeka da napreduje na poslu i stalno poboljava uslove ivota.Odreivanje socijalne sigurnosti kroz implementaciju socijalnih prava i stvaranje uslova za dostojanstven ivot u smislu obezbjedjenja boljih ivotnih i radnih uslova treba posmatrati u kontekstu globalnog meunarodnog socijalnog poretka.Danas sva drutva nastoje obezbijediti to veu socijalnu sigurnost graana pri tom vodei rauna o garantovanju makar minimuma socijalne sigurnosti za one pojedince i grupe koji nisu u mogunosti sami da je obezbijede.Definicija socijalne sigurnosti kae da je to prevazilaenje klasinih oblika socijalnog osiguranja i socijalne zatite na nain da se itavom stanovnitvu garantuju odreena davanja za sluaj bolesti, invalidnosti, starosti ili nezaposlenosti.U irem smislu ovaj termin bi znaio cjelovito povezan sistem drutvenih mjera koji garantuje odgovarajui stadard ivota i blagostanja ljudi,iji je sastavni dio i podruje socijalnog osiguranja.Veina demokratskih drutava danas pod socijalnom sigurnou podrazumjevaju stabilnost sistema,gdje lanovi ravnopravno uestvuju u uspostavljanju i unaprijeenju drutvenih odnosa i procesa,pa samim tim i onih koji pripadaju socijalnoj sferi,to podrazumjeva i postojanje razliitih socijalnih institucija.Stoga je stvarna u praksi prisutna socijalna sigurnost pojedinca i grupa u uskoj vezi sa objektivnim mogunostima datog drutva,njenim ciljevima i vrijednosnim sistemom.Kad bi svi ljudi ivjeli u socijalnom blagostanju socijalna sigurnost bi se sama po sebi podrazumjevala,a socijalne nesigurnosti ne bi ni bilo.

8.3 Socijalno obezbjeenje

se najee odreuje kao:

-poistovjeivanje sa sistemom socijalnog osiguranja

-poduzimanje raznih mjera drave ili institucija u cilju obezbijeenja jednakih minimalnih uslova ivota bez obzira na njihova primanja i radni status

-skup socijalno-pravnih mjera kojima se garantuje odreena sigurnost izvora prihoda u sluaju posebnih tekoa

Sva tri pobrojana odreenja polaze od sistema socijalnog obezbjeenja cjelokupnog stanovnitva neke zemlje i zasnovana su na praksi drave blagostanja.Navedeni sistem mogu pruati samo najrazvijene i ekonomski bogate zemlje.Princip univerzalnosti u sistemima socijalnog obezbjedjenja lanova neke drutvene zajednice je opti princip i odnosi se na cjelokupno stanovnitvo i pokrivanje svih stanja ,odnosno socijalnih rizika.Princip solidarnosti podrazumjeva solidaran odnos drave koji je institucionalizovan kroz mjere i akcije prema graanima.8.4 Socijalno osiguranje

je dio savremenih sistema socijalne sigurnosti.Danas se u razvijenim zemljama pravo na socijalno osiguranja primjenjuje za sve kategorije graana.Sprijeavanje stanja nemogunosti zadovoljavanja osnovnih socijalnih potreba , posebno onih kategorija stanovnitva koje su izloene socijalnom riziku kroz sistem obaveznog socijalnog osiguranja od posebnog je znaaja za sveukupnu socijalnu sigurnost.Veina prava iz socijalnog osiguranja nalaze se pobrojana u ustavima svih drava na svijetu.Postoje tri osnovne grupe osiguranja:-Zdravstveno osiguranje u sluaju bolesti odnosno za zatitu zdravlja osiguranog lica,osiguranici imaju pravo na zdravstvenu zatitu,naknadu linog dohotka, za vrijeme sprijeenosti za rad.

-Invalidsko osiguranje za sluaj smanjenja ili gubljenja radne sposobnosti

-Penzijsko osiguranje je osiguranje u sluaju smrti ili starosti osiguranika.

Osnovna svrha socijalnog osiguranja jeste obezbjeenje socijalne sigurnosti osiguranika i njihovih porodica u stanjima privremene ili trajne sprijeenosti za rad.

8.5 Socijalna zatita

je jedan od osnovnih pojmova socijalne politike za ije odreenje ne postoji opteprihvaena definicija.Socijalna zatita ini sastavni dio opteg sistema socijalne sigurnosti svih savremenih zemalja.Socijalna zatita je proistekla iz socijalnog staranja koji je najnerazvijeniji oblik socijalno-zatitnih mjera neke drutvene zajednice u cilju obezbjeenja materijalnih davanja.U razvijenim zemljama danas socijalna zatita gubi oblik socijalnog staranja,pojedinac ili grupa pogoen socijalnom nesigurnou nije u mogunosti da obezbjedi ivotni minimum za sebe i svoju porodicu,odnosno da zadri raniji ivotni standard.Zadatak socijalne zatite je da takvim pojedincima pomogne u ublaavanju ili otklanjanju takvog stanja,ali zadatak socijalne zatite je i da pomogne otklanjanju uzroka koji pogoduju nastajanju nepovoljnih stanja,a koji se mogu nazvati i socijalnim problemima.Socijalnu zatitu mogue je odrediti i kao oblik kurativnih i prevetivnih aktivnosti.Te aktivnosti imaju za cilj prevazilaenje i ublaavanje nepovoljnih socijalnih stanja koja pogaaju ovjeka,ali i sprijeavaju nastanak tih stanja.Nivo i oblici socijalne zajednice uslovljeni su nizom faktora, od stepena ekonomske razvijenosti do sistema vrijednosti,a sve je vie prisutna i pravna obaveznosti usklaenosti sa meunarodnim propisima o socijalnoj politici.Karakteristika savremenih oblika socijalne zatite je da se socijalno zatitne mjere,osim novanih davanja sve vie provode putem pruanja usluga socijalnog i drugog rada strunjaka u centrima za socijalni rad i drugim slubama socijalne zatite.8.5.1 Socijalna zatita u F BiH

Sistem socijalne zatite u BiH i F BiH nalazi se u kritinom stanju,poslije rata socijalna zatita je funkcionisala na principu humanitarne pomoi bez zakonske regulative uz sistem socijalnih transfera,ali sa unitenom privredom i ogromnim brojem nezaposlenih.Izmjenjeni zakonski okviri nisu bitno promjenili sliku stanja,veliki broj stanja kja su zakonom utvrena nisu materijalno podrana jer decentralizovani kantonalni sistem dovodi do toga da se u jednom kantonu mogu ostvariti sva prava,a u drugom skoro nikakva beneficija.Nema usklaenosti prava iz oblasti socijalne zatite sa stvarnim mogunostima drutva, dodatna potekoa je to to se finansiranje odvija iz kantonalnih ili optinskih budzeta dok se odgovornost za strategiju nalazi na entitetskom nivou.Sve pobrojano ima za posljedicu stvaranje neujednaene sigurnosne mree bez jasnih prioriteta i polja odgovornosti.Korisnici socijalne zatite prema odredbama zakona su:

-djeca bez roditeljskog staranja

-vaspitno zanemarena djeca

-vaspitno zaputena djeca

-djeca iji je razvoj ometen porodinim prilikama

-osobe sa invaliditetom i osobe ometene u fizikom i psihikom razvoju

-materijalno neosigurane i za rad nesposobne osobe

-stare osobe bez porodinog staranja

-osobe sa drutveno negativnim ponaanjem

-osobe i porodice u stanju socijalne potrebe.

Prava koja korisnici mogu ostvariti su:novana i druga materijalna pomo,osposobljavanje za ivot i rad,smjetaj u drugu porodicu,smjetaj u ustanovu socijalne zatite,usluge socijalnog i drugog strunog rada,kuna njega i pomo u kui.Ustanove socijalne zatite osnivaju se radi zbrinjavanja odreenih kategorija korisnika socijalne zatite i obavljanja stunih i drugih poslova socijalne zatite.Zakon predvia osnivanje:

Centri za socijalni rad

Ustanove za djecu (bez roditeljskog staranja, za zanemarenu djecu i djecu ometenu u razvoju)

Ustanove za stare i odrasle osobe

Ustanove za socijalno zbrinjavanje invalidnih lica

Ustanove za dnevni boravak korisnika socijalne zatite.

Pobrojane ustanove su osonovane u nedovoljnom broju s obzirom na broj korisnika kojima je ovaj oblik zatite neohodan,te dovodi do jo vee neujednaenosti u ostvarivanju prava.

8.6 ivotni standard

Prva prouavanja pojma ivotni standard vezana su za kuni budet,ivotni standard se i dalje poistovjeuje sa potronjom porodice ili prihodima na osnovu ega je ispitivano blagostanje stanovnitva,radi voenja poreske politike, osiguravanja visine nadnice itd.Pod pojmom ivotnog standarda su obuhvaeni elementi line potronje: ishrana ,odjea,obua,stan,kulturni ivot,odmor i razonoda, elementi drutvene potronje,ali i radni uslovi za zaposlene.Grupa eksperata je nainila listu koja ini ivotni standard,a to je:zdravlje, potronja hrane i ishrana, obrazovanje, zaposlenost i uslovi rada,stanovanje,socijalna sigurnost,odijevanje,rekreacija i zabava,ljudske slobode. Komponente ivotnog standarda mogue je sistematizovati kao linu poronju i drutvenu,odnosno zajedniku potronju.Lina potronja obuhvata potrona dobra i usluge koje slue za podmirenje potreba pojedinaca,odnosno porodica,a podmiruje se iz linih prihoda.Drutvena potronja ostvaruje se kroz razliite drutvene slube,odnosno odreene elemente drutvenog standarda npr.obrazovanje,socijalna zatita,briga o djeci itd. Nivo line i zajednike potronje uslovljen je stepenom razvijenosti proizvodnje odnosno faktorima razmjene i raspodjele preko koje se u robno-novanoj privredi stvara kupovna mo pojedinicih kategorija stanovnitva.U slabo razvijenim zemljama sa niskim ivotnim standardom zadovoljenje materijalnih potreba stavlja se na prvo mjesto.Znai,pod pojmom ivotni standard podrazumijeva se materijalni,radni i drugi uslovi ivota i rada ljudi ili pojedinih kategorija stanovnitva neke drave,odnosno novi zadovoljenja materijalnih i nematerijalnih potreba u odreenom vremenskom periodu.8.7.Socijalna potreba

Kovanicu socijalna potreba mogue je poistovjetiti sa terminom drutvena potreba,koje ima vie razliitih obiljeja.Jedno od osnovnih je da se pod njim podrazumjeva potreba drutvene prirode koju ljudi mogu zadovoljiti samo u drutvenoj interakciji.Stoga je drutvena potreba u naelu apstraktne prirode i pripada socijalnim odnosima,a ne materijalnim vrijednostima,koje se esto zadovoljavaju na osnovu socijalnih odnosa.U socijalnoj politici,teoriji i praksi, pod pojmom socijalna potreba podrazumijevaju se stanja i okolnosti usljed kojih pojedinac, porodica ili drutvena grupa nisu u mogunosti sami da zadovolje svoje osnovne egzistencijalne potrebe, pa im je zbog toga neophodna stalna ili privremena pomo drutva.Zbog toga smatramo da bi termin stanje socijalne potrebe trebalo zamijeniti adekvatnijim terminom nemogunost zadovoljenja socijalne potrebe.Za one pojedinca ili grupe koji svoje osnovne potrebe ne mogu sami zadovoljiti jer su npr. nezaposleni zadovoljavanje socijalne potrebe,odnosno prevazilaenje stanja nemogunosti zadovoljenja socijalne potrebe ostvaruje se putem pomoi drutva.Pojam potreba za drutvenom pomoi se moe posmatrati sa dva aspekta:Prvi aspekt uslovljen je injenicom da ovjek ivi u zajednici sa drugim ljudima pa je njegova egzistencija uslovljena potrebom za drutvenom pomoi ,veini svojih lanova drutvo tu potrebu zadovoljava tako to im obezbjeuje rad, obrazovanje itd.,na ovaj nain potreba za durtvenom pomoi postaje univerzalna i kao takva ona je u drutvu ostvarena jer je utkana u osnovne karakteristike savremenih drutava. Drugi aspekt pojma potreba za dzutvenom pomoi jeste da se on odnosi samo na neke pojedince,porodice ili durtvene grupe,to su oni lanovi durtva koji zbog razliitih poremeaja prirodnih funkcija linosti (osobe ometene u razvoju) ili zbog posljedica drutvenih odnosa (nezaposlenost) nisu u mogunosti da sami bez drutvene pomoi zadovolje svoje egzistencijalne, socijalne potrebe.8.8 Socijalna pomo

Sistem socijalne sigurnosti svoj poetak ima u prvim oblicima davanja socijalne pomoi,od strane drave najugroenijim kategorijama stanovnitva iako se u srednjem vijeku pomaganje najsiromanijim uglavnom odvijalo od strane crkve.itav princip organizovan od strane crkve zasnivao se na principu milosra i bio je jako nesiguran,osim crkve u srednjem vijeku pomaganje se odvijalo i u meusobnom pomaganju unutar zajednice.Vremenom,brigu o siromanim preuzima svjetovna vlast,odnosno drava.Prva drava na svijetu koja je zakonom na dravnom nivou regulisala socijalnu pomo bila je Velika Britanija,ona je u 17 i 19 vijeku donijela niz zakona pozatih pod imenom zakoni za siromane u kojima je bio regulisan poloaj siromanih, te propisani naini i oblici pomoi.Tako je stari zakon napravio klasifikaciju izmeu nemonih(stari, bolesni) i lijenih siromanih (radno sposobni koji se smjetaju u radne i popravne domove),porastom velikog broja siromanih u 18 vijeku nisu se mogle obezbijediti osnovne egzistencijalne potrebe.Stoga su slubenici drave poeli pomagati i ovu kategoriju stanovnitva.Ugledajui se na Veliku Britaniju veina evropskih zemalja donijela je zakon kojim regulie oblik pomoi za siromane koji su imali dva osnovna principa:-princip manje poeljnosti prema kojem su uslovi za primanje pomoi uvijek manje poeljni od najgore plaenog rada.

-princip provjere putem radnih domova,pojedinci se smjetaju u radne domove i prihvataju rad u zamjenu za pomo koja je osiguravala preivljavanje.

Navedeni principi nedvosmisleno govore da je zakon za siromane namjenski pravljen za one lanove drutva kojima je trebalo puko preivljavanje.Oblik pomoi preteno je bio naturalan,rjee su se praktikovala novana davanja. Davanje naturalne pomoi (prehrambeni prozvodi) imalo je za cilj da se korisnici obeshrabre u traenju pomoi,te da osloncem na vlastite snage pokuaju nai izlaz.Radikalne promjene u sistemu pomoi dogaaju se na kraju 19 i u 20 vijeku,u ovom periodu dolazi do terminoloke izmjene pa se pojam pomo za siromane zamjenjuje pojmom socijalna pomo.Pod terminom socijalna pomo podrazumjevaju novi obliic pomoi i nove usluge.Sam pojam socijalna pomo nema neki univerzalno znaenje,jer razliite zemlje razliito nazivaju svoje programe pomoi. Ipak, danas svi moderni sistemi poivaju na tri vrste naknade:

-prvi nivo ine naknade socijalnog osiguranja,dodjeljuju se zavisno do tipa zaposlenosti i uplaenih doprinosa,one pokrivaju jasno definisana rizina stanja (starost,bolest,invalidnost)

-drugi nivo ukljuuje univerzalne naknade koje se finansiraju iz poreza

-trei nivo ine naknade socijalne pomoi koje se zasnivaju na provjeri resursa.

U pojedinoj literaturi socijalna pomo se definie kao skup naknada i usluga koji trebaju garantovati egzistencijalni minumum osobama u oskudici.

8.8.1 Oblici socijalne pomoiSu razliiti u novcu, materijalnim dobrima,uslugama i savjetima.Pomo u novcu je danas najee primjenjivani oblik socijalne pomoi u modernim sistemima,smatra se najprikladnijim jer se putem novca korisnicima daje odgovarajua sloboda izbora u voenju sopstvenog ivota.Davanje u vidu materijalnih dobara u razvijenim zemljama je veoma rijetka,upotrebljava se u sluajevima kada korisnik moe svoju potrebu zadovoljiti upotrebom neega to je unaprijed poznato i neophodno ,npr.proteza, lijekovi i sl.Pruanje socijalne pomoi putem raznih usluga u veini zemalja vezano je za institucije,to su medicinske usluge,socijalna zatita i sl.Program socijalne pomoi razlikuje se od drave do drave,pa je veoma teko napraviti univerzalnu listu socijalne pomoi,ali se razlikuju dva tipa pomoi:-opta pomo su sve naknade pojedincima i grupama koji nisu u stanju da sami pokriju osnovne ivotne potrebe.

-socijalna pomo u specifinim okolnostima za zadovoljavanje specifinih potreba( pomo za bolesne, budue majke).

Zavisno od duine trajanja socijalna pomo moe biti:Trajna prua se onda kada se osobe nalaze u trajnom stanju onemoguenosti zadovoljavanja socijalne potrebe (invaliditet)

Privremena prua se privremeno(bolest).Povremena prua se povremeno (bolest)

Jednokratna trenutna nemogunost zadovoljenja socijalne potrebe( kraa,elementarne nepogode).

8.8.2 Kriteriji za ostvarivanje socijalne pomoi

Uvijek su precizirani zakonom i razliiti su u okviru pojedinih zemalja.Kriterij provjere resursa smatra se najbitnijim preduslovom da neko od lanova drutva ostvari pravo na socijalnu pomo.U praktinoj primjeni provjera resursa znai jednostavno provjeru dohotka.Osim provjere resursa postoji jo i princip supsidijarnosti socijalne pomoi to znai da bi socijalna pomo trebala predstavljati zadnju ili sekundarnu sigurnosnu mreu u sistemu socijalne sigurnosti,jer se po ovom principu socijalna pomo moe dobiti samo ako su sve druge mogunosti iscrpljene.8.8.3 Struktura korisnika socijalne pomoi

U uskoj je vezi sa socijalnim osiguranjem kao segmetom socijalne sigurnosti,tako su zemljama gdje su osnovne penzije niske starija populacija ini veliku skupinu korisnika socijalne pomoi i obrnuto.U strukturi korisnika veliku skupinu ine hendikepirane osobe i njihove porodice iji broj je sve vei u razvijenim drutvima.U razvijenim zemljama (njemaka, vedska) zabiljeen je porast broja mladih kao korsnika socijalne pomoi. Prema polu, veinu korisnika socijalne pomoi ine ene (55%),takoer u razvijenim zemljama povean je broj korisnika samohranih roditelja koji su korisnici socijalne pomoi i kao posebna kategorija u svim zemljama su nezaposlene osobe.Porast korisnika u razvijenim zemljama moe se objasniti unutranjim (visoka naknada,nepostojanje radne motivacije) i vanjskim (porast nezaposlenosti,poveanje siromatva) faktorima.Stoga se danas u razvijenim zemljama ine pokuaji reforme socijalne pomoi,osnovni cilj jeiznalaenje mogunosti za smanjenje broja korisnika.8.9 Minimum egzistencije

Pojam minimum egzistencije podrazumjeva zadovoljavanje osnovnih ivotnih potreba neophodnih za odravanje i reprodukciju pojedinaca ili porodica.Koje se potrebe smatraju neohodnim zavisi od vie faktora stepena ekonomskog razvoja,tradicije,klimatskih prilika i sl.Minimum egzistencije podrazumjeva zadovoljavanje osnovnih materijalnih potreba i njegova veliina je promjenjiva.Ona zavisi od znaenja koje se minimumu egzistencije pridaje sa ekonomskog,socijalnog i politikog stanovita.Danas se u veini zemalja pod minimumom egzistencije ne podrazumijeva zadovoljavanje samo materijalnih potreba,nego i minimum zdravstvene zatite,obrazovanja i sl.Na taj nain se pojam minimum egzistencije,zamjenjuje pojmom minimalni ivotni stadard.

8.10 Socijalni sluaj

M.Stupar kae da je to budui i neizvjestan dogaaj koji ne zavisi od volje pojedinca,u svakodnevnoj praksi pojam socijalni sluaj oznaava ve realizovani dogaaj koji umanjuje sredstva za egzistenciju i standard ivota lica,odnosno namee nesrazmjerne terete u odnosu sa ostalim graanima.Lakievi smatra da socijalni sluaj prourokuje niz tekoa:pogorava uslove ivota i rada,umanjuje sredstva za ivot,smanjuje anse za napredovanje,pogorava status. U socijalnom sluaju mogue je razlikovati:- sutinu (kvalitetu) ivotnih tekoa pojedinca ili porodice

-obim i teinu (kvantitet) socijalnog sluaja (na osnovu broja ugroenih lanova porodice, duinu trajanja nemogunosti).

Pojam socijalni sluaj danas se ini prevazienim,zbog toga se u praksi izbjegava ili uopte ne koristi.Umjesto termina socijalni sluaj,treba koristiti termin socijalna nesigurnost.

8.11 Socijalni problemi

Sam pojam socijalni problem preuzet je iz sociologije,oznaava svaku situaciju koja privlai panju znatnog broja kompetentnih promatraa u okviru drutva i ostavlja utisak da je potrebna kolektivna akcija,znai to je stanje za ije je uklanjanje potrebna odgovarajua drutvena akcija.Socijalni problem se moe odrediti kao stanje nemogunosti zadovoljavanja osnovnih ivotnih (socijalnih) potreba velikog broja lanova drutva.To stanje nastaje usljed nepovoljnih prirodnih ili drutvenih okolnosti,za iju je prevenciju,otklanjanje ili ublaavanje neohodna ira drutvena akcija. Navedeno odreenje polazi od sl. elemenata: Nemogunost zadovoljenja osnovnih ivotnih/socijalnih potreba ,pored biolokih ovdje spadaju i osnovne

drutvene/socijalne potrebe,kao to su pravo na rad i socijalnu sigurnost, sve ovo pojedinci ili grupe ne mogu prevazii bez odgovarajue drutvene pomoi.

Veliki broj lanova drutvene zajednice podrazumjeva masovan broj sluajeva nesigurnosti graana za ije je prevazilaenje neophodna ira viestruka drutvena intervencija. nepovoljni prirodni i drutveni uslovi su stanja koja nastaju kao posljedica prirodnih nepogoda(poari..)

Neophodna ira drutvena akcija podrazumjeva angaman cjelokupne drutvene javnosti na otklanjanju nekog socijalnog problema.

SOCIJALNA POLITIKA SAVREMENOG SVIJETA

Pobjedom francuske buroaske revolucije 1789. god. poinje doba liberalnog kapitalizma ili kako se to jo naziva novi vijek, navedene promjene su se neminovno odrazile i na ivotne i radne uslove pojedinaca i porodica, ali i itavih drutvenih slojeva i klasa, istovremeno utiui na kvalitetno mjenjanje karaktera, sadraja i ciljeva socijalne politike.3.1 Liberalizam i socijalne reforme

Zbog snanog razvoja proizvodnih snaga i poveanja nacionalnog dohotka i zbog stalne borbe radnike klase na ostvarivanju svojih prava u vrijeme liberalnog kapitalizma uzimaju sve vie maha ostvarujui se kroz donoenje konkretnih zakona ,posebno u segmentu socijalnih prava radnike klase.Zbog nemogunosti da razmatramo sve nastale promjene zadrat emo se na segmetima socijalnih reformi Njemake,SAD-a i Engleske.

3.2 Njemaka

U Njemakoj se kod socijalnih reformi naroito istiu tzv. Bizmarkovi zakoni,uvedeni kao naroit vid borbe i zaustavljanja irenja socijaldemokratske partije i njenih ideja.Ovo zakonodavstvo imalo je za cilj da se radnici primjenom obaveznih mjera socijalne zatite dovedu u stanje ovisnosti o dravi.Bizmarkovi zakoni,odnosno sistem socijalnog osiguranja zasnovan na obaveznim doprinosima radnika i poslodavaca ,pod kontrolom i subvencijama drave,imali su ogroman uticaj na stvaranje socijalnog osiguranja u drugim, posebno srednjeevropskim dravama.Za vrijeme prvog svjetskog rata dolazi do pojaane intervencije drave u radno-socijalnoj oblasti.Dolaskom nacista na vlast 1933 godine donesen je Zakon o ukidanju bijede naroda i drave.Ovim zakonom dato je ovlatenje vladi da bez obzira na ustav sama donosi zakone.Tako se ukida,parlamentarna demokratija i sistem steenih socijalnih prava.Dolazi do ukidanja sindikata,prava na trajk i savjeta preduzea.Umjesto njih osniva se Njemaki front rada i carska zajednica slobodne zatite Njemake,ime se socijalna politika poreuje interesima nacistikog reima i totalitarne drave.3.1.2 Engleska

U Engleskoj sugotrajnu primjenu zakona o siromanim mogue je podijeliti u dvije etape,prva etapa je tzv. zakon za siromane ,druga etapa je Novi zakon za siromane kada je donesen zakon o mirovinama starim ljudima,a potom i neki druig zakoni koji su oznaili faktiki kraj zakona za siromane.Stari zakon za siromane bio je, zbog stalnih ekonomskih i socijalnih promjena predmet razliitih kritika.Koncept savremene kontrole i zbrinjavanja sirotinje,dominantan u ovom zakonu,nije bio u skladu sa potrebama novog vremena,posebno slobodnog trita.Stoga je provladalo stanovite da siromane treba prepustiti trinim zakonima ponude i potranje rada.Novi zakon za siromane omoguio je stvaranje trita rada i pokretljivost radne snage.Na taj nain dolazi do prodaje rada na tritu za niske nadnice ime su uvreni temelji liberalne ekonomije.U ovom periodu drutvo sve vie postaje svjesno izrazito tekog i nepovoljnog poloaja radnike klase.Reagujui na ovakvo stanje grupa najpoznatijih intelektualaca osniva Fabijansko drutvo.Cilj drutva je bio bez revolucionarnih metoda napraviti preobraaj kapitalistikog u socijalistiko drutvo.Fabijansko drutvo i njegove ideje imali su veliki uticaj na britansku javnost,posebno sindikalni radniki pokret.Po dolasku na vlast liberalne vlade usvojen je zakon o penzijama,a potom i zakon o zdravstvenoj zatiti i osiguranju od nezaposlenosti.3.1.3 SAD

Sistem socijalne sigurnosti u SAD-u razvijao se u skladu sa specifinim historijskim uslovima.Masovne migracije dovele su do drugaijeg socijalno-ekonomskog ravoja u odnosu na evropske zemlje.Tokom 19 vijeka meu naunicima je bio popularan socijalni darwinizam,ije je stanovite bilo da se socijalni napredak stvara bespotednom trkom u kojoj preivljavaju samo najsposobniji lanoiv drutva.Poveavanje broja stanovnitva i gradskih sredita dovelo je do porasta broja socijalnih problema to je vremenom nametnulo potrebu za iznalaenjem njihovih rjeenja,osnovni cilj odabranog pristupa bio je da se socijalne kategorije smjetanjem u domove i ustanove osposobe da se sami o sebi brinu.Krajem 19 vijeka SAD postaju velika industrijska sila,osnivanjem sindikata dovelo je da se 1908 godine uvede zakon o socijalnom osiguranju i to iskljuivo za dravne slubenike na nivou Federacije.Velika kriza 30-tih godina jo vie uvruje stav javnosti protiv socijalnog osiguranja.3.1.4 Razvoj socijalne politike poslije II svjetskog rata

Drugi svjetski rat poeo je desetak godina nakon izbijanja velike ekonomske krize.Prve poslijeratne godine posebno karakterie usvajanje zakona o socijalnom osiguranju,radi osiguranja od glavnih socijalnih rizika u kljunim zapadnoevropskim zemljama.Socijalno pitanje postavlja se kao kljuno i to naroito u domenu obaveznog penzijskog sistema,zdravstvenog osiguranja,pomoi porodici i sl.Socijalna prava na taj nain postaju neodvojivi dio graanskih i politikih prava zajedno sa temeljnim vrijednostima.Navedenim promjenama zavrava se poslijeratna konsolidacija socijalne politike u zapadnoevropskim zemljama.na taj nain dolazi do osnivanja snane socijalne drave u okviru koje se, zahvaljujui poveanom obimu socijalnih prava stvaraju sve pretpostavke za sveobuhvatno osiguranje cjelokupnog stanovnitva.3.2 Socijalna politika drave blagostanja

Drava blagostanja,iako datira od II svjetskog rata,postepeno se razvijala od 19.vijeka kao rezultat razliitih socijalnih reformi proizvedenim u najrazvijenijim zemljama Evrope i SAD.U razdoblju od II svj. rata do 70-tih godina 20 vijeka zapadne zemlje su imale period blagostanja.Glavna karakteristika drave blagostanja zajednika za veinu industrijski razvijenih zemalja je socijalno osiguranje koje se finansira iz dravnih izdataka sa namjerom da pojedincima i grupama obezbijede benefite u periodima njihove najvee potrebe za pruanjem pomoi( bolest,invaliditet,gubitak radnog mjesta,starost).Bitan element drave blagostanja su i zakonski propisi kojima su zatieni graani od loeg postupanja i iskoritavanja drugih npr.zakon o zatiti djece od zanemarivanja,zakoni koji tite samohrane roditelje itd.

Osnovne ciljeve drave blagostanja mogue se odrediti kao:-eliminisanje siromatva-smanjenje razlika u primanjima (uspostavljanje granice zagarantovanih primanja,besplatno kolovanje)

-promovisanje socijalne jednakosti i socijalne pravde to je jednako distribuciji prihoda,statusa,bogatstva i moi.

-socijalna integracija i kohezija (zajedniki sistem kolstva,integrisanje manjina u zajednicu

-obezbjeenje zadovoljenja ljudskih potreba (eliminisanje siromatva i koncept socijalne pravde)

-odravanje primanja/prihoda svim kategorijama stanovnitva

-promocija etikih i politikih vrijednosti.

Pobrojani ciljevi su univerzalni ciljevi drave blagostanja ostvarivi u veini socijalnih drava, za razliku od navedenog neke drave imaju beneficije zasnovane na materijalnom stanju pojedinaca to podrazumjeva dostupnost socijalne pomoi samo onim lanovima drutva koji ispunjavaju odreene kriterije po osnovu provjere materijalnog stanja.3.2.1 Teorija drave blagostanja

Razvoj socijalne drave uslovio je nastanak razliitih teorija o cilju,svrsi i ulozi socijalno-zatitne aktivnosti.Maral,jedan od najznaanijih teoretiara smatra da je osnovni pokreta socijalnog blagostanja u najrazvijenijim dravama progresivni razvoj graanskih prava,koji se dogodio uporedo sa razvojem industrijskog drutva.Maral razlikuje tri faze:-sticanje graanskih prava (sloboda govora,miljenja,vjeroispovjesti)-sticanje politikih prava (pravo glasa,pravo na politiki mandat)-sticanje socijalnih prava (pravo na ekonomsku i socijalnu sigurnost).

Liberalni reim socijalne zatite zastupljen u SAD-u u velikoj mjeri je komodifikovan to podrazumjeva prodaju usluga socijalne zatite na tritu,poput bilo koje druge vrste dobara ili usluga.

3.2.2. Kriza drave blagostanja

nastaje poetkom 70-tih godina pojavom ekonomskih kriza,kada nastaje i kritika teorije drave blagostanja.Kao glavni uzroci krize drave blagostanja su globalizacija i promjene u strukturi zapadnih drutava.Globalizacija dovodi do slabljenja suvereniteta drava,kao i transformacije svih segmenata ekonomskog i politikog ivota.Nastale drutvene promjene uzrokovale su ekonomske i demografske probleme, koji se ogledaju u niskom prirastaju stanovnitva,starenjem stanovnitva,to zahtjeva reformu penzionog i zdrvastvenog sistema.Kritika drave blagostanja naroito je u vezi sa prevelikim troenjem nacionalnog dohotka za socijalnu zatitu,s tim u vezi veina drava blagostanja preuzela je restriktivne mjere.Na makrosocijalnom planu razlikujemo 4 modela socijalne drave u Evropi i to: skandinavske zemlje,anglo-sasonsko podruje,kontinentalna i sjeverna europa.3.3 Socijalna politika i siromatvo

Razni teorijski pristupi siromatvo smatraju nepoeljnim stanjem u drutvu ili drutvenim problemom za koji bi se moralo iznai rjeenje i nastoje odgovoriti na pitanja:-ta je siromatvo i kako ga definisati?

Kolika je rasprostranjenost siromatva?

ta su uzroci siromatva?

Na koji nain rjeiti problem siromatva?

3.3.1 Definisanje siromatva:apsolutno i relativno siromatvo

ivimo u drutvu u kojem se tri petine stanovnitva nalazi u zatoenitvu siromatva i bijede.U periodu od 1960-1993 globalni dohodak povean je est puta,a prosjeni dohodat po stanovniku tri puta.1.Rasprava o tome da li postoje minimalna,zajednika mjerila siromatva primjenjiva na sva drutva.

Apsolutno siromatvo ili siromatvo na ivici opstanka zasnovano je na koceptu preivljavanja,te osnovne ljudske potrebe su :hrana,stanovanje i zdravlje. Ovaj koncept polazi od stava da su standardi preivljavanja,odnosno minimum zadovoljavanja potreba u manjoj ili veoj mjeri isti az sva ljudska bia svih dobi bilo gdje u svijetu i smatra se univerzalno primjenjivim.Stoga,svaki pojedinac bilo gdje u svijetu koji ivi ispod univerzalnog standarda moe se smatrati osobom koja ivi u siromatvu.Koncept relativnog siromatva polazi od stanovnita da se siromatvo ne moe mjeriti na osnovu nekog univerzalnog standarda jer se siromatvo kultno definie pa je u skladu s tim pogrena pretpostavka da su ljudske potrebe u razliitim drutvima iste. U razvijenim drutvima vodovod,toalet,voe i povre smatraju neophodnim za ivot pa bi se u takvim durtvima za one koji to nemaju moglo rei da su siromani,s druge strane u mnogim zemljama pobrojani elementi ne predstavljaju uobiajen standard ivljenja pa bi mjerenje siromatva po ovom osnovu bilo besmisleno.Zagovornici ove koncepcije smatraju da bi se definicija siromatva morala odnositi na ukupan standard koji preovladava u jednom drutvu.2.Rasprava o tome da li se siromatvo moe definisati kao nedostatak iskljuivo potreba materijalne prirode.Jedan broj naunika smatra da je za siromatvo kljuni element nedostatak materijalnih sredstava,odnosno nemogumost zadovoljavanja osnovnih ljudskim potreba materijalne prirode( hrana,odjeca,obuca,stanovanje,zdravlje), dok drugo miljenje naunika da je siromatvo oblik viestrukog liavanja,po ovom shvatanju indikatorima siromastva se mogu smatrati i nemogunost kolovanja,loi uslovi rada ili nedostatak moi.Za ona drutvena stanja gdje postoji viestruko onemoguavanje pojedinca da sudjeluje u razliitim,za njega bitnim, drutvenim aktivnostima danas se koristi termin socijalno iskljuenje ili socijalna ekskluzija, to podrazumjeva iroku lepezu razliitih faktora koji pojedine lanove drutva liavaju mogunosti upotrebe dobara i usluga,odnosno zadovoljenje potrebe koje su dostupne veini populacije.Da bi ivjeli u savremenim uslovima pojedinci pored zadovoljavanja osnovnih egzistencijalnih potreba moraju imati i pristup npr. gradskom prijevozu,teleofnu,bankarskim uslugama i sl.

3.Rasprave o odnosu siromatva i nejednakosti dovode veinom u usku vezu ova dva fenomena.Siromatvo je u drutvu prisutno o onoj mjeri u kojoj u njemu dominira nejednakost.Danas je mogue govoriti o drastinim nejednakostima izmeu bogatih i siromanih.Zagovornici teorije relativnog siromatva zalau se za smanjenje nejednakosti,kao nunog uslova za smanjenje siromatva,uz naglasak da to ne podrazumjeva ukidanje svakog oblika nejednakosti.Prema ovom shvatanju siromani bi bili svi oni lanovi ija su sredstva za ivot toliko manja od prosjeka da nemaju prihvatljiv ivotni standard.3.3.2 Mjerenje siromatva

Mjerenje siromatva predstavlja vrlo sloen zadatak,u mnogim zemljama mjerenje siromatva vri se na osnovu zvanino definisane granice siromatva,svi oni koji ive ispod te granice smatraju se siromanim.Najei oblik mjerenja siromatva je primjena tzv.budzetskih standarda ili popularnije potroaka korpa.Nedostajua razlika u prihodima kod cijene mjesene potroake korpe upuuje na zakljuak da ta porodica ivi ispod linije siromatva,odnosno da joj je neophodna odreena socijalna pomo.Osim budzetskih standarda u praksi postoji i subjektivno mjerenje siromatva, zagovornici ovog oblika mjerenja smatraju da se mjerenjem siromatva na osnovu objektivnih kretanja zapravo prikriva pravi stepen neimatine kod domainstva sa niskim prihodima.Stoga se umjesto statistikih podataka o prihodima predlae mjerenje siromatva na osnovu linih shvatanja ljudi u pogledu onoga to je neophodno za ovjeka dostojan ivot.Ovaj nain mjerenja siromatva namee od drave znatno vea izdvajanja od zvaninog minimuma drave po kome se odreuje da li neka porodica ili pojedinac ima pravo na socijalnu pomo.3.3.3 Kultura siromatva i kultura zavisnosti

Objanjenje kulture siromatva i kulture zavisnosti polazi od stava da je siromatvo u veini uzrokovano razliitim procesima i odnosima koji vladaju u drutvu,posljedica takvog stanja je naravnopravna podjela resursa i stvaranje nepovoljnih uslova za ivot,jednog broja pojedinaca ili durtvenih grupa koje je veoma teko prevazii.Stav da su siromani sami odgovorni za poloaj u kojem se nalaze prisutan je ve dugo vremena.Podjela na neuspjene (siromane) i uspjene smatrana je sasvim normalnom i prihvatljivom.Ameriki sociolog arls Marej uveo je termin kultura zavisnosti, po njemu kulturi zavisnosti pripadaju siromani lanovi drutva koji se oslanjaju na socijalnu pomo i koji se ne nalaze na tritu rada.Marej smatra da je socijalna pomo unitila motivaciju ljudi za rad,ali on ovdje pravi razliku i za invalide,siroad i sl. kae da ne spadaju u tu kategoriju zavisnosti jer se nisu tu nali zbog sopstvene greke.Drugi pristup objanjenja siromatva polazi od toga da je siromatvo uzrokovano irim drutvenim procesima koje pojedinci nisu u stanju da prevladaju.Zagovornici strukturalnog objanjenje siromatva smatraju da nemotivisanost i nedostatak ambicije kod siromanih nisu proizvod kulture zavisnosti nego posljedica tekog stanja u kome ive. Smanjenje siromatva mogue je postii pravednijom raspodjelom dohotka i drutvenih resursa.Danas je siromatvo prisutno us vakom drutvu.Ukupnu socijalnu sigurnost i blagostanje svih lanova drutva nemogue je postii u uslovima svakodnevnog porasta zagaenosti,unitavanja prirodne sredine, socijalna politika drutva bi trebala da jaa drutvenu koheziju i podstie lanove drutva da sami sebi pomognu.Odgovornost bogatih u ouvanju drutvene sredine morala bi biti na znatno veem nivou od odgovornosti ostalih lanova drutva.PODRUJA SOCIJALNE POLITIKEPodruja djelovanja socijalne politike u savremenim drutvima obuhvataju penzijski sistem, zdravstvenu politiku, politiku zapoljavanja i osiguranja nezaposlenih,porodinu politiku i stambenu politiku.1.Penzijski sistem

Penzijski sistem ini skup zakonskih normi ije je provoenje ,administrativnim putem,uslovljeno koliinom finansijskih sredstava namjenski izdvojenih za sticanje jednog od osnovnih socijalnih prava i socijalnog obezbjeenja graana, ostvarivanje starosne i invalidske penzije,te socijalna sigurnost lanova porodice u sluajevima smrtii hranioca.Penzije predstavljaju kljunu kategoriju pojedinane i kolektivne tednje koja utie na individualno i kolektivno blagostanje, u razvijenim dravama penzioni fondovi predstavljaju ogromne akumulacije kapitala.Snani penzioni sistem nastaje u drugoj polovici 20 vijeka u Evropi i Americi,ovi sistemi su se postepeno proirili i na druge ranije neosigurane kategorije stanovnitva,a penzije su vremenom postale znatno bolje i raznovrsnije.1.1 Modeli penzijskog osiguranjaModel osiguranja i model univerzalnih penzija su dva osnovna modela penzijskog osiguranja.Model osiguranja penzija vezan je iskljuivo za primanja,odnosno doprinose koje osiguranici uplauju za vrijeme trajanja radnog odnosa,visina penzije izraunava se s obzirom na predhodna primanja osiguranika.Penzijsko osiguranje je obavezno za sve zaposlene,a penzijski fondovi se mogu formirati za pojedine profesionalne i socijalne kategorije.Sve zemlje koje primjenjuju ovaj sistem su uvele zagarantovane minimalne penzije osiguranika.

Model univerzalnih penzija polazi od graanskog statusa ,a ne od primanja i uplata doprinosa od strane korisnika.Pravo na penzijska davanja mogu ostvariti stare osobe iznad odreene ivotne dobi i invalidi iako nisu bili u radnom odnosu.Ovaj oblik penzija finansira se iz poreza.Bitna razlika izmedju ova dva modela je to se penzijska davanaj po univerzalnom modelu ostvaruju kao pravo,dok se socijalna pomo u modelu osiguranja ostvaruje administrativnom odlukom.Po osnovu naina prikupljanja i raspodjele sredstava za penzije postoje dva oblika:kapitalizacijski fondovi i tekua raspodjela penzija iz plata zaposlenih.Kapitalizacijski penzijski fond se moe formirati od nivoa preduzea pa do dravnog nivoa.Odreeni doprinosi osiguranika izdvajaju se u fond gdje se sredstva dalje ulau radi osiguravanja dobiti.Pravo na penziju iz fonda poinje prestankom radnog odnosa,visina penzije ovisi od visine akumuliranog kapitala i ostvarene dobiti od ulaganja.Osnovni nedostatak ovog modela je to su izloeni tritu kapitala,a time i rizicima ulaganja,ije posljedice snose osiguranici. Tekua raspodjela zasnovana na osnovama meugeneracijske solidarnosti , radi se o dravnoj shemi gdje generacije zaposlenih plaaju doprinose iz kojih se isplauju penzije,ovom modelu danas pripada veina penzionih sistema u svijetu.Po ovom sistemu oporezuje se generacija zaposlenih,ime zaposleni kao protuuslugu dobijaju od drave zagarantovano pravo da e po prestanku radnog odnosa ostvariti pravo na penzijsku naknadu od buduih generacija zaposlenih.Ovaj nain raspodjele ima nekoliko nedostataka, niska stopa nataliteta i starenje stanovnitva ,produenja trajanja ljudskog vijeka ,poveana nezaposlenost ,proces globalizacije i lieberalizacije trita ini da ovaj sistem ulazi u krizu.1.2 Reforma penzijskog sistema

U cilju prevazilaenja kriznog stanja penzijskih sistema u veini evropskih zemalja pristupilo je reformi iz koje su se izdvojila dva tipa penzijskih reformi:1.Prilagoavanje javnih penzijskih sistema novim uslovima putem poduzimanja raznih mjera kontrole penzijskih trokova.U vezi sa tim su slijedee mjere produenje vremena odlaska u penziju (60 god. ene, 65 godina mukarci), kako bi se podstaklo due zadravanje u statusu zaposlenih, smanjenje koefcijenta naknade za godine penzijskog staa,poveanje minimalnog staa za ostvarenje prava na penziju,poveanje perioda na osnovu kojeg se izraunava penzija, smanjenje osnovnih penzija itd.

2.Radikalne reforme penzionog sistema (Engleska, vedska, Njemaka, Francuska, Italija itd) se ogledaju u cjelovitom ili parcijalnom pretvaranju javnih penzija u privatne i naputanju sistema raspodjele u korist kapitalizacije penzija i uvodjenja privatnih kapitalizovanih penzija.

Slijedei navedene reforme penzijskih modela EU pokuava sainiti posebno evropski model penzija,tako su zemlje unije poele sa strategijom zasnovanom na slijedeem:

-porast zaposlenosti, podizanje stope zaposlenosti populacije u dobi 60-64 na 50% u odnosu na sadanjih 32%.-smanjenje javnog duga

-prilagodjavanje samih penzijskih sistema na nove ekonomske i drutvene okolnosti u svijetu.

1.3 Prava iz penzijsko-invalidskog osiguranja u F BiH

Penzijsko-invalidsko osiguranje jedno je od osnovnih prava iz oblasti socijalnih prava i socijalne sigurnosti graana.Ono se u FBiH stie po osnovu obaveznog penzijskog i invalidskog osiguranja i dobrovoljnog osiguranja graana,ili pravo na starosnu penziju invalidsku penziju.Obim prava zavisi od duzine penzijskog staza i visine plate koju je osiguranik ostvario u toku trajanaj radnog vijeka.Obavezna dob penzionisanja oba spola je istovjetna, 65 godina ili 40 godina radnog staa,sredstva za penzije obezbjeuju osigurana lica, poslodavci i drava.Na nivou entiteta osnovani su fondovi za penzijsko osiguranje.Pravo na invalidsku penziju ima osiguranik kod koga je nastupio gubitak sposobnosti za rad ili kod koga je utvrena preostala sposobnost za rad uz predhodnu prekvalifikaciju ili dokvalifikaciju.2.Zdravstvena politika

Ljudsko zdravlje je uvijek povezano sa sveukupnim socijalnim stanjem drutva u kome pojedinac ivi i radi.U samim poetcima nastanka, individualna i privatna zdravstvena zatita postaje kolektivna i javna zbog opteg interesa izraenog kroz brigu drave za pojedine kategorije stanovnitva ili motivisana razlozima javnog zdravstva.Isti princip je primjenjiv i na srednji vijek s tom razlikom to umjesto drave brigu o siromanim preuzima crkva.Zatita javnog zdravstva posebno siromanih slojeva stanovnitva preuzima crkva.Zatita javnog zdravlja posebno siromanih slojeva stanovnitva i u feudalizimu postaje predmetom dravnog interesa.Prvi zakon o zdravstvenom osiguranju radnika donesen je 1883 godine u Njemakoj u okviru Bizmarkovih socijalnih zakona.Period po zavretku II svjetskog rata karakterie uvodjenje zdravstvenog osiguranja sa velikom pokrivenou stanovnitva u svim razvijenim zemaljama Evrope.Sa zlatnim dobom drave blagostanja zdravstveno osiguranje postaje neodvojivi dio socijalne politike i socijalne sigurnosti.Pojavom krize drave blagostanja,zbog enormnih trokova za zdravstvo dolazi u pojedinim zemljama do reforme zdravstvenog osiguranja.Tako se npr. za vrijeme taerizma u Engleskog zdravstveni sistem dijelom privatizira i preputa djelovanju trinih zakona.Navedeni primjer,danas slijede i druge zemlje svijeta.2.1 Pravo na zdravlje kao osnovno ljudsko pravoU sklopu ljudskoh prava pravo na zdravlje je osnovno ljudsko pravo bez kojeg nije mogue provesti i ostvariti ostala ljudska prava.Ljudsko pravo na zdravlje poznato je u brojnim medjunarodnim dokumentima.Pravo na zdravlje se prvi put definie u preambuli Ustava svjetske zdravstvene organizacije kao stanje potpunog fizikog,mentalnog i socijalnog blagostanja,a ne samo odsustvo bolesti i nesposobnosti. Prema medjunarodnom paktu usvojenom 1966 godine priznaju pravo na zdravlje kao najvii mogui standard fizikog i mentalnog zdravlja,ovi standardi obuhvataju itav niz socio-ekonomskih faktora koji promoviu uslove u kojima ljudi mogu da vode zdrav ivot proirujui se na druge determinante kao to su hrana,stanovanje,pristup pitkoj vodi i higijeni.Pravo na zdravlje u sebi sadri pobrojane slijedee elemente:-dostupnost putem zdravstvenih ustanova to podrazumjeva njihovo postojanje u sovoljnom obimu.

-pristupanost zdravstvenih kapaciteta i usluga svima bez ikakve diskriminacije

-prihvatljivost podrazumjeva obavezu potivanja medicinske etike i kulture

-kvalitet zdravstvenih kapaciteta dobara i usluga,odgovarajue naune i medicinske standarde,obuenost osoblja...

2.2 Faktori razvoja sistema zdravstvaNastanak,razvoj i fukcionisanje savremenih sistema zdravstva uslovljena je razliitim faktorima od kojih su najbitniji ekonomski,demografsko-epidemioloki,drutveni i organizacioni.Ekonomski faktori obuhvataju ekonomske mogunosti drutva ,izraene kroz stopu izdvajanja za zdravstvo,nain finansiranja zdravstvenih usluga.Veina rasprava od zdravstvu koje se danas vode u razliitim dravama vezana je za probleme koje se tiu izdvajanja za zdravstvo,posebno poveanje trokova zdravstva,porast tih trokova prisutan je od 60-tih godina 20 vijeka,najvei porast zabiljeen je u 70-tim i 80-tim godinama uvoenjem nacionalnog zdravstvenog osiguranja za sve graane.Demografsko-epidemioloki faktori uticali su na znatan porast ivotnih oekivanja ovjeka.Produenje trajanja ivotnog vijeka sa stalnim poveanjem oekivanog trajanja priprisuje se razvijenostima javnog zdravstva koje sa porastom medicinskih znanja postaje sve prisutnije i postojanije.Meutim i kod najrazvjenijih drava prisutna je zdravstvena nejednakost tako da odreene skupine imaju bolje zdravlje od drugih.Pojedinci iz viih drutveno ekonomskih klasa su zdraviji i ive due od onih koji se nalaze na dnu drutvene ljestvice.Drutveni faktori oznaavaju razliitosti u kulturnim i socijalnim obrascima ivota, rada i ponaanja ljudi i drutvenih grupa u pojedinim zemljama,vrste bolesti koje su u vezi sa pobrojanim aspektima i nain reagovanja pojedinca i drutva na pojavu bolesti.

Organizacioni faktori oznaavaju nain intervencije drave u zdravstvenu politiku,nivo administrativne ukljuenosti i kontrole,nain odluivanja uea graana u zdravstvenom sistemu.2.3 Modeli zdravstvenih sistema

Polazei od naina finansiranja zdravstvene zatite i upravljanja sistemom mogue je razlikovati sljedea tri modela zdravstvenog sistema: Model nacionalnog zdravstva (beveridgeovski model)

Model zdravstvenog osiguranja (bismarkovski model)

Liberalno-trini model (ameriki model).

Svaki od pobrojanih modela razlikuje se po pokrivenosti,nainu finansiranja,kontroli i statusu.

Model nacionalnog zdravstva (beveridgeovski model) nastao je u Engleskoj poslije II svj. rata na osnovu naela datih u izvjetaju Vilijema Beveridga koji se zasnivao na stanovitu da drava svojim graanima treba garantovati zadovoljenje osnovnih egzistencijalnih potreba bez obzira na njihov socijalni poloaj.Poivao je na 4 principa: univerzalnost, jedinstvenost, uniformiranost i centralizacija.Model zdravstvenog osiguranja (bismarkovski model) nastao je u Njemakoj za vrijeme vladavine kancelarija Otta von Bismarka kao dio socijalnog osiguranja kojim se pokrivaju rizici od bolesti i invalidnosti za radnike sa niskim platama.Bit ovog modela je univerzalno zdravstveno osiguranje za sve zaposlene,odnosno lanove njihove porodice to je vremenom postalo praksa karakteristina za sve evropske zemlje.Po ovom sistemi doprinosi za zadravstveno osigirnje uplauju se u poseban fond kojim upravljaju oni koji uplauju sredstva u fondove,ali pod kontrolom drave.

Liberalno trini model karakteristian je za SAD,Irsku i zemlje latinske amerike,bit ovog sistema je rezidentna uloga drave sa naglaskom na trite,privatno osiguranje i osigurane rizike.Finansiranje zdravstvenih usluga ak i kada su radnici osigurani po osnovu zaposlenosti,preputeno je tritu,jer se sredstva uplauju u privatne fondove koji pokrivaju samo osigurane rizike.Drava regulie zdravstvenu zatitu samo za odreene kategorije stanovnitva ,najee za siromahe i starije osobe.

2.4 Savremene tendencije zdravstvenih reformi

su: promijenjena uloga drave i trita unutar reorganizacije zdravstvenih sistema,prava pacijenata,te uloga javnog zdravstva.Promijenjena uloga drave i trita unutar reorganizacje zdravstvenog sistema ogleda se u uvoenju privatno-trinih elemenata,iako drava i dalje ostaje faktor u organizaciji zdravstvenih sistema,pri tom nain reorganizaicije zdravstvenog sistema zavisi od zdravstvenog modela koji se primjenjuje u drutvu.Zemlje sa dravnom kontrolisanim zdravstvenim sistemom imaju mogunost boljeg kontrolisanja trokova u zdravstvu,ali su suoene sa problemima pruanja zdravstvenih usluga (duge liste ekanja,snimanje,pretrage i sl.), zemlje koje koriste javno-privatni model nemaju mogunost kontrole trokova zdravstva,nema liste ekanja,ali je individualna participacija znatno vea.Prava pacijenata predstavljaju bitan segment aktuelnih tendencija zdravstvenih reformi u veini evropskih drava koje su fokusirane na iznalaenje najoptimalnijih naina koritenja zdravstvenih usluga u smislu ostvarivanja najboljeg interesa pacijenta i njegovog prava na zdravlje.Danas veina zemalja je usvojila povelje o pravima pacijenata,uz prethodne konsultacije i prijedloge razliitih udruenja,bivih izlijeenih,hroninih i dr pacijenata.

Uloga javnog zdravstva ogleda se u usvajanju i implementaciji dravne strategije javnog zdravstva sa planom akcije koji se sainjen na nain da obrauje zdravstvene probleme cijele populacije.Raskorak izmeu ekonomskih ogranienja i stvarnih potreba za reformom javnog zdravlja namee potrebu traenja parcijalnih rjeenja koja jo uvijek ne daju oekivane rezultate.2.5 Organizacija zdravstvene zatite u BiH

Organizacija zdravstvene zatite u BiH je na nivou entiteta ,nadlenosti u FBIH su podjeljene izmeu federalne i kantonalne vlade ,ime je zdravstveni sistem decentralizovan,iako Federacija ima u biti kordinatorsku ulogu,po istom principu podijeljene su orgovornosti izmedju optine,kantona i federacije.U RS zdravstvena zatita je na nivou entiteta , podjeljena na regione,ali bez podijeljene odgovornosti.U oba entiteta zdravstvo je podijeljeno u tri nivoa:primarna,sekundarna i tercijarna zatita.Reforma zdravstvene zatite poeta je neposredno nakon rata donoenjem neophodnih dokumenata sa ciljem poveanja efikasnosti.Rezultati reformi nisu dali zadovoljavajue reultatezbog izgradnje skupih i dobro opremljenih objekata u veim gradskim sredinama to ima za posljedicu visoke trokove mimo stvarnih ekonomskih mogunosti zemlje.2.6 Nain finansiranja i raspodjele zdravstvenih sredstava u zdravstvu BiH

Finansiranje zdravstvene zatite vri se iz doprinosa na plate koje plaa poslodavac,te od transfera prorauna za odreene kategorie stanovnitva.Sredstva obaveznog zdravstvenog osiguranja se prikupljaju u zavodima zdravstvenog osiguranja kantona i federacije,odnosno fondu zdravstvene zatite RS-a.Jedan mali broj pacijenata participira u trokovima zdravstvenih usluga.Iako,prema Zakonu o zdravstvenom osiguranju, svi graani imaju pravo na zdravstveno osiguranje,obavezno,proireno i dobrovoljno,ostvaruje se veinom samo obavezno osiguranje.Situacija u zdravstvu BiH je pogubna tako da je svako poreenje sa zemljama u susjedstvu ili evropskim zemljama besmisleno.3.Porodina politika

Porodina politika najee ini dio socijalne politike,ali se ona moe posmatrati i kao zasebna djelatnost izraena u brizi drutva prema svojoj osnovnoj eliji.Velika raznolikost porodinih modela postala je svakodnevna crta naeg vremena. Stopa razvoda znatno se poveala,a samim tim i broj porodica sa jednim djetetom.Rekonstriusane porodice obrazuju se kroz stupanje u novi brak ili kroz neke odnose u koje se onda ukljuuju i djeca iz prethodnih brakova.I pored toga to se svijet porodice i braka danas drastino promijenio ostaje neosporna injenica da je porodica univerzalna drutvena institucija,prisutna u svim drutvima tokom cjelokupnog razvoja ljudske civilizacije.3.1 Definisanje porodice, srodstva i braka

Porodica podrazumijeva grupu osoba koje su direktno srodniki povezane ,pri emu se ostali lanovi brinu o djeci.U gotovo svim zajednicama je prisutno postojanje nuklearne porodice koja se sastoji od mua i ene koji ive zajedno u jednom domainstvu sa svojom ili usvojenom djecom.Jedinica vea od nuklearne porodice naziva se proirenom porodicom u kojoj se pored branog para i njihove djece ive u istom domainstvu i bliski roaci.U zapadnim drutvima brak se vezuje za monogamiju.Od druge polovine 20 vijeka dominantni uticaj nuklearne porodice je stalno podrivan i mijenjan,meu najbitnije promjene mogu se ubrojati:porast udjela starije populacije u ukupnom stanovnitvu o kojoj se trebaju brinuti lanovi porodice,a ne institucije socijalne zatite,nastojanje da se loa roditeljska briga sprijei angaovanjem drugih srodnika,porast broja razvoda, nevjenanih zajednica,jednoroditeljskih porodica...navedeno upuuje da je danas primjerenije govoriti o porodicama,nego o porodici.Terminom porodice istie se raznolikost to je danas globalni trend.Kao posebno vaan istie se porast jednoroditeljskih porodica,rekontrusanih porodica (u kojoj jedan ili oba partnera imaju djecu iz predhodnog braka),te homoseksulanih porodica(gdje se o djeci brinu homoseksulani ili lezbijski parovi).3.2 Definicija i modeli porodine politikePorodinom politikom,koja je dio socijalne politike djeluje se na raspoloive porodine resurse putem poduzimanja razliitih socijalno politikih mjera u cilju poboljanja poloaja i sveukupnog socijalnog stanja,naroito ugroenih porodica,te uticaja na samu porodinu strukturu. Porodina politika je u poetku bila obiljeena preteno populacionim ciljevima.Stoga je neophodno napraviti razliku izmedju populacione i porodine politike,iako se one meusobno prepliu i dopunjavaju.Populaciona politika ima za cilj vrenje uticaja na kvantitativne i kvalitativne promjene u strukturi stanovnitva.Porodina politika prvenstveno je usmjerena na poboljanje kvalitete ivota porodice.Porodinom politikom svako drutvo eli ostvariti vie razliitih ciljeva (eliminisanje ili ublaavanje siromatva,jednakost polova na tritu rada...),ona ponekad moe vie biti usmjerena na pojedinca,a manje na porodicu to znai da se pomo daje lanovima porodice.Porodina politika je skup razliitih mjera koje poduzimaju drutvene zajednice sa ciljem zatite porodica sa djecom.Porodinu politiku je mogue razlikovati prema nivou davanja razliitih oblika pomoi samoj porodici ili njenim lanovima,odnosu drave prema zapoljavanju ene itd.

3.3 Mjere porodine politike

su razliite od drave do drave u zavisnosti od materijalne razvijenosti i razvijenosti socijalne politike,odnosno mogunosti drave da starim,bolesnim,nemonih obezbijedi odgovarajuu zatitu i pomo.Tri su osnovna instrumenta pomou kojih drava djeluje na polju porodine politike;novac,usluge,vrijeme.Trokovi za djecu predstavljaju osnov za odreivanje iznosa novanih naknada na ime pomoi porodicama sa djecom koje se daju u vidu djeijih doplataka i poreznih olakica.Djeiji dodaci su jedan od oblika pomoi koji drava daje porodici sa djecom na ime trokova za djecu koji svojom visinom umanjuju ivotni standard porodice,oniu stvari predstavljaju dio socijalnog osiguranja.

Poreske olakice su jedna od mjera porodine politike koja se moe uvesti na izdatke za obrazovanje djece,predkolski odgoj,stanovanje i sl.Ova mjera odgovara bogatijim slojevima jer su porezi vei na plate pa stoga neke zemlje nemaju uopte porezne olakice za djecu,nego se porodina politika provodi kroz djeije dodatke ili druge vrste pomoi.Mnoge zemlje koriste i druge oblike pomoi npr. pomo u naturi i uslugama.

Poroajno odsustvo je pravo koje koristi iskljuivo zaposlena ena prije i nakon poroda, za to vrijeme obezbjeena je naknada ,a u nekim zemljama dio porodiljskog odsustva moe koristiti i otac.

Roditeljsko odsustvo mogu koristiti oba roditelja,to je pravo na skraeno radno vrijeme i sl.,za vrijeme trajanja odsustva naknadu isplauje drava.Vrijeme trajanja i duina odsustva zavisi od drave do drave.Za porodinu politiku bitan dio predstavlja i visina dijela sredstava koje roditelji plaaju predkolskim ustanovama na ime smjetaja djeteta.Veina zemalja primjenjuje pravilo po kojem obim participacije zavisi od prihoda porodice.

SOCIJALNA POLITIKA I NEZAPOSLENOSTNezaposlenost i rad

Nastanak pojma nezaposlenost dovodi se u usku vezu sa nastankom masovnog plaenog rada krajem 19 vijeka.U modernom drutvu za svakog pojedinog lana zaposlenje ini osnov njegovog samopotovanja i sigurnosti,pa ak i onda kada posao i uslovi rada nisu zadovoljavajui.S tim u vezi mogu se izvodjiti kao osnovne slijedee karakteristike rada:Novac koji se dobija za obavljeni posao predstavlja osnovni nain zadovoljenja egzistencijalnih ljudskih potreba.

Nivo aktivnosti je jedna od karakteristika rada i ini osnovu za sticanje i usavravanje vjetina i sposobnosti svakog zaposlenog pojedinca.

Raznovrsnost je karakteristika rada koja zaposlenoj osobi omoguava da za vrijeme posla djeluje u okruenju koje je suprotno od domaeg okruenja.

Struktura vremena za one koji imaju stalni posao oznaava uhodani ritam svakodnevnih aktivnosti u skladu sa njihovim radnim obavezama i vremenom na radnom mjestu.

Drutveni kontakti je jedna od karakteristika rada zahvaljujui kojoj zaposlena osoba u radnoj sredini ima mogunost ostvarivanja prijateljstava i irenja kruga poznanika.

Lini identitet u uskoj je vezi sa statusom zaposlenosti,jer se sam rad esto vrijednuje kao jedna od komponenti pruanja osjeaja stabilnog drutvenog identiteta.Rad, bilo plaeni ili neplaeni je izvravanje zadataka koji zahtjevaju umni ili fiziki napor u cilju proizvoenja dobara i usluga za zadovoljavanje ovjekovih potreba.Izlaskom siromanih slojeva na trite u potrazi za poslom ,rad je umjesto ostanka i vezanosti za domainstvo dobio karakter traganja,im su stvoreni uslovi za prepoznavanje nezaposlenosti kao drutvenog fenomena.Danas nezaposlenost predstavlja socijalni problem koji stalno prijeti i najrazvijenijim zemljama,te se u savremenom drutvu moe izjednaiti sa onim to se ranije nazivalo siromatvom.5.2 Definisanje nezaposlenosti

Definisanje i mjerenje nezaposlenosti predstavlja kompleksan zadatak,oteavajua okolnost je to se pod nezaposlenou podrazumijeva broj lanova drutva koji su bez posla, gdje je posao plaeni posao u okviru neke drutvene organizacije.Osim navedenog zvanina statistika obuhvata dva razliita tipa nezaposlenosti i to: Frikciona nezaposlenost,odnosno privremena nezaposlenost,to su uobiajeni ulaski i izlasci sa trita zbog

promjene radnog mjesta ili traenja posla.

Strukturalna nezaposlenost izazivaju je promjene u privredi,a potom i razliite druge promjene koje mogu

uticati na pojedinca.

Sve prisutnije uvoenje informacijske tehnologije izaziva neminovne promjene u strukturi,organizaciji, nainu rukovoenja,raspodjeli i izvravanju zadataka.Mladi ne mogu vie da raunaju na sigurnu karijeru kod jednog poslodavca,jer globalna ekonomija dovodi do fuzija i smanjivanja korporacija to za posljedicu ima masovno otputanje radnika.Mnogi na taj nain ostaju bez mogunosti ,naroito radnici starije dobi, da vie uopte nadju bilo kakav posao. Nezaposleni su oni pojedinci koji nemaju posao,koji su u stanju da stupe na novo radno mjesto u roku od dvije godine i koji su prethodnog mjeseca pokuali da nadju posao.Iznalaenje najefikasnijih naina i mogunosti za ostvarenje pune zaposlenosti postali su dio dravne politike u svim zapadnim zemljama.

5.3 Socijalne posljedice nezaposlenosti

Posljedice nezaposlenosti za drutvo su uvijek negativne i vode stvaranju itavog niza socijalnih problema.Zbog sve veeg prisustva skraenog radnog vremena i smanjenja prekovremenog rada zaposleni se osjeaju nesigurnije i esto im je ugroen ivotni standard.Zbog straha da nee pronai novo radno mjesto pristaju na posao ak ikada njim nisu zadovoljni.Zbog statusa i problema nezaposleni okrivljavaju drutvo,odnosno drutvenu politiku zapoljavanja.Zbog visoke stope nezaposlenosti smanjuje se mogunost jednakih ansi zapoljavanja za sve lanove drutvene zajednice.Nezaposlenost vodi marginalizaciji jer osobe koje nemaju posao smatraju da nemaju nikakvog uticaja ni vanosti u drutvu.One su socijalno iskljuene to moe dovesti do stvaranja subkulture oaja,a to opet moe dovesti do stvaranja nemira.Dakle, visoka stopa nezaposlenosti stvara niz drutvenih problema.Posljedice nezaposlenosti po pojedinca su razliite, najvidljivija posljedica je finansijske prirode,gubitak prihoda se odraava razliito ovisno od zemlje u kojoj nezaposlena osoba ivi,tj. od visine naknade koju prima od drave. Gubitkom radnog mjesta pojedinac esto je izloen i drugim posljedicama,a ne samo onim finansijske prirode(osjeaj gubljenja identiteta, smanjenje drutvenih kontakata,osjeaj zabrinutosti i tjeskobe).Nezaposlenost za mladu osobu ini nepremostivu prepreku da uiva u drutvenom ivotu,bez zaposlenja na znaaju gube i drutvene aktivnosti tako da mlada osoba najvei dio vremena provodi u kui, dosaujui se.5.4 Oblici osiguranja nezaposlenihPosljedica visoke nezaposlenosti u drutvu mogu predstavljati prijeteu opasnost dr