phương pháp nghiên cứu khoa học kinh tế

8/19/2019 Phương pháp nghiên cứu khoa học kinh tế

1/39

1

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

TRUNG TÂM ĐÀO TẠO TỪ XA VÀ QUAN HỆ DOANH NGHIỆP

PGS.Ts. Nguyn Lng Bng (chủ biên)

GIÁO TRÌNH

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨUKHOA HỌC KINH TẾ

Nghệ An – 2011


2/39

2

TRƯỜNG ĐẠI HỌC VINH

TRUNG TÂM ĐÀO TẠO TỪ XA VÀ QUAN HỆ DOANH NGHIỆP

PGS.Ts. Nguyn Lng Bng (chủ biên)

GIÁO TRÌNH

PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨUKHOA HỌC KINH TẾ

Nghệ An - 2011


3/39

3

CHƯƠNG I

Khoa häc vµ nghiªn cøu khoa häc

1. Khoa học và lịch sử phát triển của khoa học

a. Khái niệm khoa họcKhoa học là hệ thống tri thức được hệ thống hoá, khái quát hoá từ thực

tiễn và được thực tiễn kiểm nghiệm, nó phản ánh dưới dạng lôgíc, trừu

tượng và khái quát những thuộc tính, những cấu trúc những mối liên hệ bản

chất và những mối quan hệ tự nhiên, xã hội và tư duy. Khoa học bao gồm hệ

thống tri thức và những biện pháp tác động có kế hoạch của thế giới xung

quanh đến nhận thức và sự biến đổi thế giới đó phục vụ cho lợi ích của conngười. Khoa học là khái niệm rất phức tạp ở nhiều mức độ khác nhau của

quá trình tích cực nhận thức hiện thực khách quan và tư duy trừu tượng.

Trong lịch sử phát triển của khoa học có nhiều quan điểm niệm khác nhau

về khoa học, nhưng định nghĩa về khoa học được nhiều người nhất trí là:

Khoa học là hệ thống những tri thức về các quy luật của tự nhiên, xã hội và

tư duy được tích luỹ trong lịch sử.

Khoa học có nguồn gốc từ thực tiễn lao động sản xuất, những hiểu biết

ban đầu được tồn tại dưới dạng kinh nghiệm. Tri thức kinh nghiệm là những

hiểu biết được tích luỹ một cách ngẫu nhiên trong đời sống hàng ngày nhờ

đó con người hình dung được sự vật, biết phản ứng trước tự nhiên, biết ứng

dụng trong quan hệ xã hội. Tuy chưa đi sau vào bản chất sự vật, song những

tri thức kinh nghiệm làm cơ sở cho sự hình thành các tri thức khoa học. Tri

thức khoa học là những hiểu biết được tích luỹ một cách hệ thống và được

khái quát hoá nhờ hoạt động nghiên cứu khoa học. Nó không phải là kế tục

đơn giản của tri thức kinh nghiệm mà là sự khái quát hoá thực tiễn sự kiện

ngẫu nhiên, rời rạc thành hệ thống kiến thức bản chất về các sự vật hiện

tượng. Các tri thức khoa học được tổ chức trong khuôn khổ các bộ môn khoa


4/39

4

học. Khoa học ra đời từ thực tiễn và vận động, phát triển cùng với sự vận

động, phát triển của thực tiễn. Ngày ngay khoa học trở thành lực lượng sản

xuất trực tiếp, thậm chí nó còn vượt lên cả thực tiễn hiện có. Vai trò của

khoa học ngày càng gia tăng và trở thành động lực trực tiếp của sự pháttriển kinh tế xã hội.

Tri thứ khoa học là một quá trình nhận thức, tìm tòi, phát hiện các quy

luật của sự vật, hiện tượng và vận dụng các quy luật đó để tạo nên nguyên lý

các giải pháp tác động vào các sự vật hoặc hiện tượng nhằm biến đổi trạng

thái của chúng. Khoa học chỉ tìm thấy chân lý khi áp dung được các lý

thuyết của mình vào thực tiễn một cách có hiệu quả. Khoa học là một hình

thái ý thức xã hội – một bộ phận hợp thành của ý thức xã hội. Nó tồn tại

mang tính chất độc lập tương đối và phân biệt với các hình thái ý thức xã hội

khác ở đối tượng, hình thức phản ánh và mang một chức năng xã hội riêng

biệt. Nhưng nó có mối quan hệ xã hội đa dạng và phức tạp với các hình thái

ý thức xã hội khác, tác động mạnh mẽ đến chúng. Ngược lại các hình thái ý

thức xã hội khác ảnh hưởng đến sự phát triển của khoa học, đặc biệt đối với

sự truyền bá, ứng dụng của tiến bộ khoa học vào sản xuất và đời sống.

Khoa học là một hoạt động mang tính nghề nghiệp xã hôi đặc thù, là

hoạt động sản xuật tinh thần mà sản phẩm của nó ngày càng tham gia mạnh

mẽ và đầy đủ vào mọi mặt của đời sống xã hội, đặc biệt là sản xuất vật chất

thông qua sự đổi mới hình thức, nội dung trình độ kĩ thuật, công nghệ và làm

thay đổi chính cả bản thân con người trong sản xuất. Xuất phát từ đó xã hội

yêu cầu tạo ra cho khoa học một đội ngũ những người hoạt động chuyênnghiệp có trình độ chuyên môn nhất định, có phương pháp và làm việc theo

yêu cầu của từng lĩnh vực khoa học.

b. Sự phát triển của khoa học


5/39


6/39

6

Đặc điểm nổi bật của thời kỳ này là khoa học đã trở thành lực lượng sản

xuất trực tiếp, trở thành tiền đề, điểm xuất phát cho nhiều ngành sản xuất vật

chất mới. Song sự phát triển nhanh chóng của khoa học cũng làm nảy sinh

nhiều vấn đề như môi sinh, môi trường, bảo vệ và khai thác tài nguyên,....Vìvậy cần quan tâm đầy đủ đế mối quan hệ giữa khai thác và tái tạo tài nguyên

làm cho sự phát triển của khoa học gắn bó hài hoà với sự phát triển của môi

trường sống của con người.

c. Phân biệt khoa học, kỹ thuật và công nghệ

Khoa học là hệ thông kiến thức về mọi quy luật của tự nhiên, xã hội và

tư duy, về biện pháp tác động vào thế giới xung quanh, đến sự nhận thức và

làm biến đổi thế giới đó là phục vụ cho lợi ích của xã hội

Các tiêu chí nhận biết một bộ môn khoa học là:

- Có một đối tượng nghiên cứu là bản thân sự vật hiện tượng được đặt

trong phạm vi quan tâm của các bộ môn khoa học.

- Có hệ thống lý thuyết gồm những khái niệm, phạm trù, quy luật định

luật, định lý , nguyên tắc... Hệ thống lý thuyết của một môn khoa học thường

có hai bộ phận: Bộ phận riêng đặc trưng cho môn khoa học đó và bộ phận

kế thừa từ các khoa học khác.

- Có phương pháp luận của bộ môn khoa học bao gồm 2 bộ phận,

phương pháp luận riêng và phương pháp luận thâm nhập các bộ môn khoa

học khác.

- Có mục đích ứng dụng: Do khoảng cách giữa khoa học và đời sống

ngày càng rút ngắn mà con người dành nhiều quan tâm tới mục đích ứngdụng. Tuy nhiên, trong nhiều trường hợp, người nghiên cứu chưa biết được

mục đích ứng dụng ( Chẳng hạn nghiên cứu cơ bản thuần tuý) và vậy không

nên vận dụng một cách may móc tiêu chí này.

Kỹ thuật


7/39


8/39

8

mới, không lặp lại lặp lại theo chu kì

Nghiên cứu khoa học mang tính

xác suất

Điều hành công nghệ mang

tính xác định

Có thể mang mục đích bản thân Có thể không mang tính tựthân

Phát minh khoa học tồn tại mãi

mãi với thời gian

Sáng chế công nghệ tồn tại

nhất thời và bị diệt vong theo

lịch sử tiến bộ kỹ thuật

Sản phẩm khó được định hình

trước

Sản phẩm được định hình

theo thiết kếSản phẩm mang đặc trưng thông

tin

Đặc trưng sản phẩm tuỳ

thuộc vào đầo vào

Cũng cần nhấn mạnh thêm rằng:

- Khoa học luôn hướng tới tìm tòi tri thức mới

- Công nghệ luôn tìm tòi quy trình tối ưu

d. Phân loại khoa học

Phân loại khoa học là chỉ ra những quan hệ tương trưng hỗ trợ giữa các

ngành khoa học trên cơ sở những nguyên tắc xác định: là sự phân chia các

bộ môn khoa học thành những nhóm bộ khoa học theo cùng một tiêu thức

nào đó để nhận dạng cấu trúc của hệ thống tri thức, xác định vị trí của mỗi

bộ môn khoa học trong hệ thống tri thức, đồng thời lấy đó làm cơ sở xác

định con đường đi đến khoa học: là ngôn ngữ quan trọng cho cuộc đối thoại

về nghiên cứu khoa học, thông tin, tư liệu, phân ngành đào tạo, tổ chức và

quản lý khoa học, hoạch định chính sách khoa học...

- Phân loại khoa học cần tuân theo các nguyên tắc:

+ Nguyên tắc khách quan quy định việc phân loại khoa học dựa vào các

đặc điểm của đối tượng nghiên cứu của từng bộ môn khoa học và quá trình


9/39

9

vận động, phát triển theo từng bộ môn khoa học đó gắn với yêu cầu của

thực tiên, không được tách rời khoa học với đời sống.

+ Nguyên tắc phân loại đòi hỏi phân loại khoa học phải theo tiến trình

phát triển của đối tượng nhận thức của khoa học và mối liện hệ biện chứng,chuyển tiếp lẫn nhau giữa chúng.

- Tuỳ theo mức đích nhận thức hoặc mục đích sử dụng mà có nhiều

cách phân loại khoa học. Một cách phân loại dựa trên một tiêu thức có ý

nghĩa ứng dụng nhất định.

Trong lịch sử phát triển của khoa học có nhiều cách phân loại khác nhau:

Cách phân loại của Aristốt (384 – 322 thời Hi Lạp cổ đại) theo mục đích

ứng dụng khoa học có 3 loại: Khoa học lý thuyết gồm: Siêu hình, vật lý học,

toàn học,...với mục đích tìm hiểu thực tại. Khoa học sáng tạo gồm tu từ, thư

pháp, biện chứng pháp với mục đích sáng tạo sản phẩm. Khoa học thực hành

gồm: đạo đức học, kinh tế học, chính trị học, sử học,...với mục đích hướng

dẫn đời sống.

Cách phân loại của Các Mác: Có 2 loại

+ Khoa học tự nhiên: Có đối tượng là các dạng vật chất và các hình thức

vận động của các dạng vật chất đó được thể hiện trong giới tự nhiên cùng

những mối liên hệ và quy luật giữa chúng như: Cơ học, toán học, sinh vật

học,...

+ Khoa học xã hội hay khoa học về con người: có đối tượng là những

sinh hoạt của con người, những quan hệ xã hội của con người cũng như

những quy luật, những động lực phát triển của xã hội như: sử học, kinh tếhọc, triết học,.....

Cách phân loại của B.M Kêdrôv trong “triết học bách khoa toàn thư”

NXB bách khoa toàn thư Liên Xô Matxitcơva 1964, có các loại:

+ Khoa học triết học: Biện chứng phát, lôgíc học....


10/39


11/39

11

theo mức độ khái quát của khoa học; phân loại theo tính tương liên giữa các

khoa học...

Mỗi cách phân loại khoa học dựa trên một tiêu thức riêng có ý nghĩa ứng

dụng nhất định, những điều chỉ ra được mối liên hệ giữa các khoa học, là cơsở để nhận dạng cấu trúc của hệ thống tri thức khoa học, sự phát triển của

khoa học luôn dẫn đến sự phá vỡ ranh giới cứng nhắc trong phân loại khoa

học, do đó mọi cách phân loại (bảng phân loại) cần được xem như hệ thống

mở, phải luôn luôn được bổ sung và phát triển.

2. Nghiên cứu khoa học

Nghiên cứu khoa học là một quá trình nhận thức chân lý khoa học, là một

hoạt động trí tuệ đặc thù; nó tuân theo những quy định chung nhất của sự

nhận thức, tuân theo những quy luật sáng tạo khoa học và tuân theo những

quy luật chung phổ biến của lôgíc nghiên cứu một đề tài khoa học nói riêng,

đồng thời nghiên cứu khoa học cũng chịu sự chi phối của những quy luật đặc

thù của việc nghiên cứu đối tượng, chịu sự chi phối của tính chất riêng của

đối tượng nghiên cứu.

Thành tựu của nghiên cứu khoa học là do công trình nghiên cứu cụ thể

vun đắp nên, hiệu quả của một công trình lý thuyết hay thực nghiệm phụ

thuộc vào việc tổ chức, điều kiện và điều chỉnh tối ưu lôgíc của công trình

nghiên cứu khoa học đó.

a. Nghiên cứu khoa học là gì?

Nghiên cứu khoa học là quá trình nhận thức chân lý khoa học, một hoạt

động trí tuệ đặc thù bằng phương pháp nghiên cứu nhất định để tìm kiếm,để chỉ ra một cách chính xác và có mục đích những điều mà con người chưa

biết đến (hoặc chưa biết đầy đủ) tức là tạo ra sản phẩm dưới dạng tri thức

mới có giá trị mới về nhận thức hoặc phương pháp.

- Nghiên cứu khoa học là quá trình nhận thức hướng vào:


12/39

12

Khám phá những thuộc tính cơ bản của sự vật hiện tượng, phát hiện các

quy luật vận động vốn có của sự vật hiện tượng trong tự nhiên và xã hội

nhằm phát triển nhận thức về thế giới khoa học.

-

Nghiên cứu khoa học là hoạt động trí tuệ sáng tạo góp phần cải thiệnhiện thực:

+ Vận dụng quy luật để sáng tạo các giải pháp tích cực vào sự vật, hiện

tượng

+ Tạo dựng các nguyên tắc hoàn thành các nguyên lý hoàn toàn mới về

công nghệ nhằm phục vụ cho công cuộc chế biến vật chất và thông tin.

Vậy bản chất của nghiên cứu khoa học là họat động sáng tạo của các nhà

khoa học nhằm nhận thức thế giới tạo ra hệ thống tri thức có giá trị để sử

dụng vào cải tạo thế giới.

b. Chức năng của nghiên cứu khoa học

Hai mục đích cơ bản của nghiên cứu kháo học: nhận thức và cải tạo thế

giới được thực hiện thông qua các chức năng:

c. Mô tả

Nhận thức khoa học bắt đầu bằng sự mô tả sự vật hiện tượng (đối tượng

nghiên cứu). Người nghiên cứu đưa ra hệ thống tri thức về nhận dạng đối

tượng nghiên cứu: tên gọi, hình thái, đông thái, cấu trúc, hình thức, chức

năng của nó; mô tả định tính nhằm chỉ rõ đặc các đặc trừng về sự vật hiện

tượng... giúp phân biệt được sự khác nhau về bản chất giữa đối tượng nghiên

cứu với các sự vật khác.

Kết quả của nó là sự mô tả khái niệm được biểu hiện lên bằng kinhnghiệm.

d. Giải thích

Giải thích trong nghiên cứu khoa học là làm rỏ căn nguyên dẫn đến sự

hình thành và phát triển, quy luật chi phối quá trình vận động của đối tượng


13/39

13

nghiên cứu; đưa thông tin lý giải về bản chất đối tượng ( khẳng định bản

chất được phát biểu dưới dạng tính chất, chứng minh tính quy luật của

những giả định đã khẳng định về bản chất của đối tượng)

Người nghiên cứu đưa ra những thông tin giải thích về nguồn gốc hìnhthành , động thái, cấu trúc, tương tác, hậu quả của tác động, quy luật chung

chi phối quá trình vận động của đối tượng nghiên cứu giúp nhận dạng không

chỉ những biêu hiện bên ngoài mà cả thuộc tính bên trong của đối tượng.

Kết quả của sự giải thích là tri thức đạt đến trình độ tư duy lý luận.

e. Tiên đoán (Dự đoán)

Tiên đoán về sự vật là sự nhìn trước quá trình hình thành, phát triển tiêu

vong, sự vận động và những biểu hiện của sự vật trong tương lai.

Nhờ hai chức năng: Mô tả, giải thích mà người nghiên cứu có khả năng

ngoại suy nhìn trước xu thế vận động, quá trình hình thành, phát triển và

biểu hiện của đối tượng nghiên cứu trong tương lai.

Tuy nhiên, trong nghiên cứu khoa học mọi phép ngoại suy và dự báo đều

phải chấp nhận sự sai lệch nhất định. Sự sai lệch trong các kết quả dự báo có

thể do nhiều nguyên nhân: nhận thức ban đầu của người nghiên cứu chưa

chuẩn xác, sai lệch do quan sát, sai lệch những luận cứ bị biến dạng trong sự

tác động của các sự vật khác, môi trường cũng luôn có sự biến động...

f. Sáng tạo

Nghiên cứu khoa học không bao giờ dừng lại ở chức năng: mô tả giải

thích và tiên đoán mà sứ mệnh có ý nghĩa lớn lao của nghiên cứu khoa học

là sáng tạo các giải pháp để cải tạo thế giới. Hơn nữa, nghiên cứu khoa họcluôn đòi hướng tới cái mới đòi hỏi sự sáng tạo và nhạy bén của tư duy.

c. Mục tiêu của nghiên cứu khoa học

Nghiên cứu khoa học nhằm bốn muc tiêu:


14/39

14

- Mục tiêu nhận thức: Phát triển ngày càng sâu, rộng nhận thức của con

người về thế giới, phát hiện các quy luật của thế giới, phát triển kho tàng tri

thức nhân loại.

-

Mục tiêu sáng tạo: nhằm tạo ra công nghệ mới trong tất cả các lĩnhvực hoạt động của đời sống xã hội, nâng cao trình độ văn minh, nâng cao

năng suất trong tất cả các lĩnh vực hoạt động.

- Mục đích kinh tế: nghiên cứu khoa học phải dẫn tới hiệu quả kinh tế

góp phần tăng trưởng kinh tế xã hội.

- Mục tiêu văn hoá và văn minh: mở mang dân trí, nâng cao trình độ

văn hóa, từng bước hoàn thiện con người đưa xã hội lên một trình độ văn

minh cao hơn.

d. Đặc điểm của nghiên cứu khoa học.

g. Tính mới:

Tính mới là thuộc tính quan trọng số một của lao động khoa học. Nghiên

cứu khoa học luôn hướng tới những phát hiện mới hoặc sáng tạo mới, không

chấp nhận sự lặp lại như cũ đó là thí nghiệm hay trong cách lý giải và kết

luận. Hướng tới cái mới đòi hỏi sự sáng tạo và nhạy bén của tư duy.

h. Tính thông tin

Đây là đặc điểm quan trọng của nghiên cứu khoa học, bởi vì bất kì sản

phẩm nào của nghiên cứu khoa học ( như: báo cáo khoa học, tác phẩm khoa

học, mẩu vật liệu mới, mẩu sản phẩm mới, mô hình thí điểm về một phương

thức sản xuất mới...) đều mang lại đặc trưng thông tin, là kết quả của quá

trình khai thác và xử lý thông tin. Đặc điểm này phản ánh trình độ và nănglực của người nghiên cứu: Phải biết tìm thấy trong các nguồn thông tin

những giá trị hữu ích phục vụ cho mục đích nghiên cứu.

i. Tính tin cậy.


15/39

15

Một kết quả nghiên cứu đạt được phải có khả năng kiểm chứng lại nhiều

lần do nhiều người khác nhau thực hiện trong những điều kiện (quan sát

hoặc thí nghiệm) giống nhau với những kết quả thu được hoàn toàn giống

nhau. Khi đó có thể xem kết quả đủ tin cậy về bản chất của sự vật hoặc hiệntượng.

j. Tính khách quan:

Cơ sở của tính khách quan trong nghiên cứu khoa học là sự trung thực.

Để đảm bảo tính khách quan, người nghiên cứu không được nhận định vội

vã theo cảm tính, không được đưa ra kết luận thiêu các xác nhận bằng kiểm

chứng, mà luôn luôn phải lật đi lật lai những kết luận tưởng đã hoàn toàn

đươc xác nhận, phải tự trắc nghiệm và kiển tra chặt chẽ.

k. Tính mạnh dạn, mạo hiểm

Trong nghiên cứu khoa học cần phải tính toán, cân nhắc một cách thận

trọng, song cũng cần phải tính đến những yêu cầu sau:

- Đòi hỏi người nghiên cứu phải đảm nhận những vấn đề những đề tài

chưa có ai nghiên cứu hoặc các lĩnh vực hết sức mới mẻ.

-

Chấp nhận khả năng rủi ro, khả năng thất bại trong nghiên cứu khoa

học.

Thất bại trong nghiên cứu khoa học có thể do nhiều nguyên nhân ở mức

độ khác nhau: Thiếu thông tin cần thiết và đủ tin cậy để xử lý vấ đề đặt ra;

trình độ kỹ thuật của thiết bị không đủ đáp ứng nhu cầu kiểm chứng giả

thuyết; khả năng thực hiện của người nghiên cứu chưa đủ tầm xử lý vấn đề;

giả thuyết nghiên cứu đặt ra sai; những tác nhân bất khả kháng....Tuy nhiên, trong nghiên cứu khoa học thất bại cũng được xem là một kết

quả, phải được tổng kết lại lưu trữ như một tài liệu khoa học nghiêm túc để

tránh cho những người đi sau khỏi dẫm chân lên lối mòn lãng phí nguồn lực

nghiên cứu.


16/39

16

Không chỉ quá trình nghiên cứu chịu những rủi ro mà ngay cả những

nghiên cứu đã thử nghiệm thành công vẫn chịu rủi ro trong áp dụng, có thể

do kỹ thuật chưa được làm chủ khi triển khai áp dụng trong phạm vi rộng

hay vì một nguyên nhân xã hội nào đó...l. Tính kinh tế

Mục đích lâu dài của nghiên cứu khoa học là góp phần phát triển kinh tế

– xã hội. Song nghiên cứu khoa học không coi mục đích kinh tế làm mục

đích trực tiếp, lao động nghiên cứu khoa học hầu như không thể định mức

một cách chính xác như trong sản xuất vật chất; hiệu quả kinh tế của nghiên

cứu khoa học hầu như không thể xác định; những thiết bị chuyên dụng cho

nghiên cứu khoa học hầu như không thể khấu hao. Nói như vậy không có

nghĩa là trong nghiên cứu khoa học bỏ qua điều kiện kinh tế, thậm chí trong

một số lĩnh vực chi phí cho nghiên cứu khoa học rất lớn, những việc ứng

dụng những thành tựu của nó rất ít ỏi.

e. Các loại hình nghiên cứu khoa học

Tuỳ theo mục tiêu nghiên cứu và các sản phẩm thu được sau nghiên cứu

mà người ta chia thành những loại hình nghiên cứu khoa học khác nhau.

Nghiên cứu khoa học thông thường gồm những loại hình sau:

Nguyên cứu cơ bản (fundamental research)

- Nguyên cứu cơ bản là hoạt động nghiên cứu nhằm phát hiện bản chất và

quy luật của các hiện tượng trong tự nhiên, xã hội, con người, nhờ dó làm

thay đôi nhận thức của con người.

- Sản phẩm của nghiên cứu cơ bản có thể là các khám phá, phát hiện, phátkiến, phát minh và thường dẫn đến việc hình thành một hệ thống lý thuyết có

ảnh hưởng đến một hoặc nhiều lĩnh khoa học. Chẳng hạn: Archimede phát

minh định luật sức nâng của nước; Marie và Piere Curie phát hiện nguyên tố


17/39

17

phóng xạ rađium Karl Marx phát hiện quy luật giá trị thặng dư; Ađam smit

phát hiện quy luật “ Bàn tay vô hình” của kinh tế thị trường.

Phát hiện:

-

Phát hiện là sự khám phá ra những vật thể, những quy luật xã hộiđang tồn tại một cách khách quan.

Ví dụ: Kock phát hiện vi trùng lao, Galileô phát hiện các vệ tinh của sao

Hoả, Christoph Côlonbô phát hiện châu Mỹ...

- Phát hiện chỉ mới là sự phám phá các vật thể, các quy luật xã hội làm

thay đổi nhận thức chưa thể áp dụng trực tiếp chỉ có thể áp dụng thông qua

các giải pháp. Vì vậy phát hiện không có giá trị thương mại, không cấp bằng

và không được bảo hộ pháp lý.

Phát minh

- Phát minh là sự khám phá ra những quy luật, những tính chất hoặc các

hiện tượng của thế giới vật chất tồn tại một cách khách quan mà trước đó

chưa ai biết, nhờ đó làm thay đổi nhận thức con người.

Ví dụ: Niutơn phát minh định luật hấp dẫn trong vũ trụ; Lebedev phát

minh tính chất áp suất của ánh sáng; Nguyên Văn Hiệu phát minh quy luật

bất biến kích thước của tiệt diện của các quá trình sinh hoạt.....

- Đối tượng phát minh là những hiện tượng, tính chất, quy luật của thế

giới vật chất đang tồn tại một cách khách quan. Nhưng theo quy ước thì

những đối tượng sau đây không được xem là phát minh mà chỉ xem là các

phát hiện hoặc phát kiến; phát hiện về địa lý tự nhiện, địa chất, tài nguyên và

điều kiện thiên nhiên, phát hiện khảo cổ học, phát hiện trong khoa học xãhội,....

- Phát minh cũng chỉ mới là các khám phá về các quy luật khách quan

chưa có ý nghĩa áp dụng trực tiếp vào sản xuất hoặc đời sống. Vì vậy phát

minh không có giá trị thương mại, không được cấp bằng phát minh và không


18/39

18

được bảo hộ pháp lý. Tuy nhiên người ta lại công nhận quyền ưu tiên của

phát minh tính từ ngày phát minh được công bố.

Xét trên góc độ ý tưởng và mục đích nghiên cứu có thể chia nghiên cứu

cơ bản thành hai loại: nghiên cứu cơ bản thuần tuý và nghiên cứu cơ bảnđịnh hướng.

- Nghiên cứu cơ bản thuần tuý:

Nghiên cứu cơ bản thuần tuý còn được gọi là nghiên cứu cơ bản tự do

hoặc nghiên cứu cơ bản không định hướng. Đây là hoạt động nghiên cứu với

mục đích thuần tuý là phát hiện ra bản chất, quy luật của sự vật, hiện tượng

tự nhiên, xã hội để nâng cao nhận thức mà chưa có hoặc chưa bàn đến ý

nghĩa ứng dụng

- Nghiên cứu cơ bản định hướng:

Nghiên cứu cơ bản định hướng là hoạt động nghiên cứu cơ bản nhằm vào

mục đích nhất định hoặc để ứng dụng vào những định hướng định trước.

Ví dụ: Hoạt động thăm dò địa chất mở hướng vào việc khái thác mỏ

khoáng sản, các hoạt động điều tra tài nguyên, kinh tế, xã hội,.... đều có thể

được xem là nghiên cứu cơ bản định hướng.

Nghiên cứu cơ bản định hướng được chia thành: Nghiên cứu nền tảng và

nghiên cứu chuyên đề.

Nghiên cứu nền tảng: là hoạt động nghiên cứu về quy luật tổng thể của

một sự vật.

Chẳng hạn điều tra cơ bản tài nguyên; nghiên cứu khí tượng; nghiên cứu

bản chất vật lý; hoá học; sinh học;... đều thuộc về nghiên cứu nền tảng. Nghiên cứu chuyên đề:

Là hoạt động nghiên cứu về một hiện tượng đặc biệt của sự vật.

Chẳng hạn: trạng thái thứ tự (plasma) của vật chất từ trường của Trái Đất,

bức xạ vũ trụ, gen di truyền....


19/39

19

Nghiên cứu cơ bản là một hoạt động , một công việc không thể thiếu

trong nghiên cứu khoa học. Nó trở thành nền tảng cơ bản cho các hoạt động

nghiên cứu khác nhau: Nghiên cứu ứng dụng nghiên cứu triển khai.

Nghiên cứu ứng dụng (applied research)- Nghiên cứu ứng dụng là hoạt động nghiên cứu vận dung các quy luật

đã được phát hiện từ nghiên cứu cơ bản để giải thích sự vật, tạo dựng các

nguyên lý công nghệ mới, nguyên lý sản phẩm mới và nguyên lý dịch vụ

mới và áp dụng của chúng vào sản xuất và đời sống.

- Sản phẩm của nghiên cứu ứng dụng có thể là những giải pháp mới về

tổ chức, quản lý, công nghệ, vật liệu, sản phẩm. Một số giải pháp hữu ích về

công nghệ có thể trở thành sáng chế. Sán chế là loại thành tựu trong khoa

học kỹ thuật và công nghệ, trong khoa học xã hội và nhân văn không thể có

sản phẩm này.

- Sáng chế

Sán chế la một giải pháp kỹ thuật mang tính mới về nguyên lý kỹ thuật,

tính sáng tạo và áp dụng được.

Ví dụ: Máy hơi nước của James Wart, công thức thuốc TNT của Nôbel,

công nghệ di truyền,.. là những sáng chế.

Vì sánh chế có khả năng áp dụng, nên có ý nghĩa thương mại, được cấp

bằng sáng chế (patent), có thể mua, bán patent hoặc ký hợp đồng cấp giấy

phép sử dụng ( hợp đồng licence) cho người có nhu cầu sử dụng và được

bảo vệ quyền sở hữu công nghiệp.

Điều cần chú ý là: điểm xuất phát của nghiên cứu ứng dụng là ở chổ:nhận thức của con người không bao giờ có mục đích từ bản thân mà kết quả

của nhận thức phải quay về thực tiễn, phục vụ cho thực tiễn. Do vậy việc

nghiên cứu ứng dụng là một tất yếu trong hoạt động nghiên cứu khoa học và

nó gắn bó chặt chẽ với nghiên cứu cơ bản. Kết quả của nghiên cứu ứng dụng


20/39

20

là sự cụ thể hoá kết quả nghiên cứu cơ bản vào trong lĩnh vực của sản xuất

và đời sống. Nó là khâu quan trọng làm cho khoa học kỹ thuật trở thành lực

lượng sản xuất trực tiếp. Tuy nhiên đưa kết quả nghiên cứu ứng dụng vào

thực tiễn thì cần tiến hành loại hình nghiên cứu triển khai. Nghiên cứu triển khai (developmental research)

Nghiên cứu triển khai là hoạt động nghiên cứu vận dụng các quy luật (thu

được từ nghiên cứu cơ bản) và nguyên lý công nghệ hoặc nguyên lý vật liệu

(thu được từ nguyên lý ứng dụng) để đưa ra về những phương diện kỹ thuật

mới, sản phẩm mới, dịch vụ mới những thám số đủ tính chất khả thi về mặt

kỹ thuật.

Điều cần lưu ý là kết quả nghiên cứu triển khai thì chưa triển khai được.

Sản phẩm của nghiên cứu triển khai mới chỉ là hình mẫu có tính khả thi

(không còn rủi ro) về mặt kỹ thuật. Để áp dụng được còn phải nghiên cứu

những khả thi khác như: khả thi về tài chính, khả thi về kinh tế, khả thi về

môi trường, khả thi về xã hội....

Nghiên cứu triển khai bao gồm cả quá trình thiết kế thử nghiệm và mô

hình thử nghiệm. Vì vậy, nghiên cứu triển khai chia thành hai loại:

- Triển khai trong phòng: loại hình triển khai thực nghiệm áp dụng

trong điều kiện phòng thí nghiệm có những nguyên lý thu được từ nghiên

cứu ứng dụng nhằm khẳng định kết quả sao cho sản phẩm chưa được quan

tâm đền quy mô áp dụng.

- Triển khai bán đại trà: còn gọi là pilot trong nghiên cứu thuộc lĩnh vực

khoa học kỹ thuật và công nghệ, là dạng triển khai nhằm kiểm chứng giảthuyết về một hình mẫu trên quy mô nhất định, thường là quy mô bán đại trà

nhằm xác định điều kiện cần và đủ để áp dụng đại trà.

Nghiên cứu triển khai được áp dụng trong cả nghiên cứu khoa học kỹ

thuật và khoa học xã hội. Trong khoa học kỹ thuật hoạt động triển khai được


21/39

21

áp dụng khi chế tạo một công nghệ mới, mẩu vật liệu mới hoặc sản phẩm

mới; trong khoa học xã hội có thể thử nghiệm phương pháp dạy học ở các

lớp thí điểm, thí điểm một mô hình quản lý tại một cơ sở lựa chọn.

Nghiên cứu thăm dò (survey research) Nghiên cứu thăm dò là hoạt động nghiên cứu nhằm xác định hướng

nghiên cứu, .là dạng thăm dò thị trường để tìm kiếm cơ hội nghiên cứu.

Nghiên cứu thăm dò có ý nghĩa chiến lược với sự phát triển của khoa học,

đặt nền tảng cho sự nghiên cứu, khám phá những bí ẩn của thế giới vật chất,

là cơ sở đề hình thành nhiều bộ môn, nhiều ngành khoa học mới, nghiên cứu

thăm dò không thể tính hết hiệu quả kinh tế.

Sự phân chia các loại hình nghiên cứu là để nhận thức rõ bản chất của

nghiên cứu khoa học, đề lập kết hoạch nghiên cứu, tổ chức nghiên cứu, cụ

thể hoá các cam kết trong hợp đồng nghiên cứu giữa các đối tác. Tuy nhiên,

các loại hình nghiên cứu khoa học có mối quan hệ với nhau ở những mức độ

nhất định và thực tế, trong một đề tài khoa học có thể tồn tại cả bốn, ba hoặc

hai loại hình nghiên cứu.

Câu hỏi ôn tập:

1. Nghiên cứu khoa học là gì, trình bày cách phân loại nghiên cứu khoa học? Hãy nêu và phân tích các bước để thực hiện một nghiên cứu khoa học?

2. Lý thuyết khoa học là gì? hãy trình bày các bộ phận hợp thành lý thuyết

khoa học?

3. Nêu rõ sự phân biệt giữa sáng chế, phát hiện, phát minh về thuộc tính bản

chất, ý nghĩa thương mại, bảo hộ pháp lý, khả năng áp dụng trực tiếp vào sảnxuất và vai trò lịch sử.

4. Trình bày đặc điểm, mục tiêu của nghiên cứu khoa học.


22/39

22

ChƯƠNG II

§Ò tµi nghiªn cøu khoa häc, HINH THÀNH VÀ LUẬN GIẢI

VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU1. §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc lµ g×?

§Ò tµi nghiªn cøu khoa häc lµ mét hoÆc nhiÒu vÊn ®Ò khoa häc cã chøa

nh÷ng ®iÒu cßn cha biÕt (hoÆc biÕt cha ®Çy ®ñ) nhng ®· xuÊt hiÖn nh÷ng

tiÒn ®Ò vµ kh¶ n¨ng cã thÓ biÕt ®îc nh»m gi¶i ®¸p çc vÊn ®Ò trong khoa

häc hoÆc trong thùc tiÔn.

- §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc ®Æt ra do nhiÒu yªu cÇu cña lý luËn hay

thùc tiÔn hay tho¶ m·n hai ®iÒu kiÖn trªn:

+ VÊn ®Ò chøa ®ùng m©u thuÉn gi÷a çi biÕt vµ çi cha biÕt.

+ §· xuÊt hiÖn kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã.

VÊn ®Ò khoa häc (VÊn ®Ò nghiªn cøu) lµ c©u hái ®Æt ra khi ngêi nghiªn

cøu ®øng tríc m©u thuÉn gi÷a tÝnh h¹n chÕ cña tri thøc khoa häc hiÖn cã

víi yªu cÇu ph¸t triÓn tri thøc ë tr×nh ®é cao h¬n. C©u hái nµy cÇn ®îc tr¶

lêi, gi¶i ®¸p trong nghiªn cøu, v× vËy cßn gäi lµ c©u hái nghiªn cøu.§Ó nhËn d¹ng ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc, ngêi nghiªn cøu tríc hÕt cÇn

ph¶i xem xÐt nh÷ng vÊn ®Ò khoa häc (vÊn ®Ò nghiªn cøu) ®Æt ra. Cã ba

trêng hîp:

- Cã vÊn ®Ò ®Ó nghiªn cøu, cã nghÜa lµ nhu cÇu gi¶i ®¸p vÊn ®Ò nghiªn

cøu vµ nh vËy ho¹t ®éng nghiªn cøu ®îc thùc hiÖn.

- Kh«ng cã vÊn ®Ò hoÆc kh«ng cßn vÊn ®Ò. Trêng hîp nµy kh«ng xuÊt

hiÖn nhu cÇu gi¶i ®¸p, nghÜa lµ kh«ng cã ho¹t ®éng nghiªn cøu.

- Gi¶ vÊn ®Ò: tëng lµ cã vÊn ®Ò nhng khi xem xÐt l¹i kh«ng cã vÊn ®Ò

hoÆc cã vÊn ®Ò kh¸c. Ph¸t hiÖn “gi¶ vÊn ®Ò” võa dÉn ®Õn tiÕc kiÖm chi phÝ,

võa tr¸nh ®îc hËu qu¶ nÆng nÒ cho ho¹t ®éng thùc tiÔn.


23/39

23

- §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc thùc chÊt lµ bµi to¸n – mét c©u hái ®èi

diÖn trong lý luËn vµ thùc tiÔn mµ cha ai tr¶ lêi ®îc ( hoÆc tr¶ lêi nhng

cha ®Çy ®ñ, cha chÝnh x¸c hoÆc cha minh têng), dßi hái ngêi nghiªn

cøu ph¶i gi¶i ®¸p nh÷ng ®iÒu cha râ, ®em l¹i çi hoµn thiÖn h¬n, minhtêng h¬n hay ph¸t hiÖn çi phï hîp h¬n víi quy luËt kh¸ch quan, phï hîp

víi xu híng ®i lªn cña ph¸t triÓn.

Nghiªn cøu mét ®Ò tµi khoa häc thêng b¾t dÇu tõ ph¸t hiÖn mét vÊn ®Ò

khoa häc vµ vÊn ®Ò nghiªn cøu cÇn ®îc tr×nh bµy díi d¹ng mét c©u nghi

vÊn.

- §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc lµ mét h×nh thøc tæ chøc nghiªn cøu khoa

häc ®îc ®Æc trng bëi nhiÖm vô nghiªn cøu nhÊt ®Þnh.

- Cã thÓ ph©n biÖt ®Ò tµi víi mét sè h×nh thøc tæ chøc nghiªn cøu kh¸c,

tuy kh«ng hoµn toµn mang tÝnh chÊt nghiªn cøu khoa häc, nhng cã nh÷ng

®Æc ®iÓm t¬ng tù nh ®Ò tµi: dù ¸n, ®Ò ¸n, ch¬ng tr×nh.

+ §Ò tµi: ®Þnh híng vµo viÖc tr¶ lêi nh÷ng c©u hái vÒ ý nghÜa häc thuËt,

cã thÓ cha quan tu©n ®Õn viÖc thùc hiÖn ho¸ trong ho¹t ®éng thùc tiÔn.

+ Dù ¸n lµo mét lo¹i ®Ò tµi cã môc ®Ých øng dông x¸c ®Þnh, cô thÓ vÒ kinhtÕ x· héi. Dù ¸n ®ßi hái mét nhu cÇu ®· ®îc nªu ra; chÞu sù rµng buéc cña

k× h¹n vµ thêng lµ rµng buéc vÒ nguån lùc; ph¶i thùc hiÖn trong mét ®iÒu

kiÖn kh«ng ch¾c ch¾n.

+ §Ò ¸n: lµ mét lo¹i v¨n kiÖn ®îc x©y dùng ®Ó tr×nh lªn cÊp qu¶n lý hoÆc

mét c¬ quan tµi trî ®Ó xin thùc hiÖn mét c«ng viÖc nµo ®ã (xin thµnh lËp tæ

chøc, xin t¹i trî mét ho¹t ®éng nµo ®ã...) Sau khi ®Ò ¸n ®îc phª duyÖt sÏ cã

thÓ xuÊt hiÖn dù ¸n, ch¬ng tr×nh, ®Ò tµi hoÆc tæ chøc hoÆc ho¹t ®éng kinh tÕ

x· héi theo yªu cÇu cö ®Ò ¸n.

+ Ch¬ng tr×nh: lµ mét nhãm çc ®Ò tµi hoÆc dù ¸n ®îc tËp hîp theo mét

môc ®Ých nhÊt ®Þnh. Gi÷a chóng cã tÝnh ®éc lËp t¬ng ®èi cao. TiÕn ®é thùc


24/39

24

hiÖn çc ®Ò tµi, dù ¸n trong ch¬ng tr×nh kh«ng cã sù ®ßi hái qu¸ cøng nh¾c,

nhng nh÷ng néi dung cña ch¬ng tr×nh th× ph¶i lu«n lu«n ®ång bé.

- §Ò tµi chØ ®îc chÊp nhËn khi cã néi dung thiÕt thùc, cËp nhËt vµ chøa

®ùng nh÷ng yÕu tè míi nh¾m tíi môc ®Ých cã ý nghÜa trong khoa häc vµ thùctiÔn cuéc sèng ( ph¶i tr¶ lêi râ nghiªn cøu çi g×? nghiªn cøu ®Ó lµm g×? vµ

tiÕn hµnh ra sao?)

Trong ho¹t ®éng thùc tiÔn nghiªn cøu khoa häc thêng ®îc tån tai díi

v« vµn nh÷ng m©u thuÉn vµ c¶n trë. Chøc n¨ng cña nghiªn cøu khoa häc lµ

ph¸t hiÖn ra nh÷ng m©u thuÉn ®ã, nªu thµnh vÊn ®Ò, bµi to¸n khoa häc vµ tæ

chøc gi¶i quyÕt çc vÊn ®Ò- bµi to¸n mét çch hiÖu qu¶. ViÖc gi¶i quyÕt vÊn

®Ò ®óng vµ cã kÕt qu¶ phô thuéc nhiÒu vµo viÖc lùa chän ®Ò tµi.

2. TÝnh chÊt cña nghiªn cøu khoa häc

§Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÇn mang tÝnh míi mÎ, thêi sù vµ híng vµo

lÜnh vùc ho¹t ®éng phøc t¹p, ®a d¹ng cña khoa häc vµ ®êi sèng, híng vµo

®Ò tµi cha ®îc gi¶i quyÕt triÖt ®Ó trong lÜnh vùc nghiªn cøu khoa häc nµo

®ã....V× vËy mét ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÇn cã nh÷ng tÝnh chÊt sau:

-

TÝnh thùc tiÔn: phï hîp víi thùc tiÔn vµ ®em l¹i hiÖu qu¶- TÝnh cÇn thiÕt: cËp nhËt míi mÎ phï hîp víi xu thÕ ®i lªn cña sù ph¸t

triÓn ®i lªn cña kinh tÕ x· héi, khoa häc c«ng nghÖ.

- TÝnh x¸c ®Þnh: møc ®é, ph¹m vi ®Ò tµi.

3. Ph©n lo¹i ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc

- §Ò tµi nghiªn cøu khoa häc nãi chung cã thÓ ph©n thµnh:

+ §Ò tµi thuÇn tuý lý thuyÕt.

+ §Ò tµi thuÇn tuý thùc nghiÖm

+ §Ò tµi kÕt hîp gi÷a lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm

- Theo lo¹i h×nh nghiªn cøu khoa häc th× cã thÓ chia thµnh bèn lo¹i:

+ Çc ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc c¬ b¶n

+ Çc ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc øng dông


25/39

25

+ Çc ®Ò tµi nghiªn cøu triÓn khai

+ Çc ®Ò tµi nghiªn cøu th¨m dß

Ch¼ng h¹n khoa häc gi¸o dôc lµ khoa häc øng dông; çc ®Ò tµi nghiªn cøu

cã nh÷ng thÓ lo¹i nh trªn. Ngoµi ra cßn do tÝnh chÊt yªu cÇu, møc ®é kh¸cnhau, çc ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc gi¸o dôc cßn ®îc ph©n lo¹i cô thÓ h¬n

gåm:

- §Ò tµi ®iÒu tra ph¸t hiÖn t×nh h×nh (®Ò tµi thùc nghiÖm)

- §Ò tµi nh»m gi¶i quyÕt nguyªn nh©n, rót ra kÕt luËn míi, c¬ chÕ míi

(lo¹i ®Ò tµi c¶ lý thuyÕt vµ thùc nghiÖm)

- §Ò tµi tæng hîp vµ tæng kÕt kinh nghiÖm tiªn tiÕn

-

§Ò tµi c¶i tiÕn kinh nghiÖm hay lý luËn cò sang lý luËn míi trong lÜnh

vùc gi¸o dôc ( vÝ dô néi dung ph¬ng ph¸p vµ h×nh thøc ®µo t¹o ...)

Çc ®Ò tµi khoa häc kh¸c nhau (kÓ c¶ ®Ò tµi luËn v¨n luËn ¸n) ®Òu cã gi¸

trÞ míi mÎ vÒ tri thøc vµ c«ng nghÖ.

4. Chän ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc

Chän ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc lµ mét ho¹t ®éng nhËn thøc khoa häc

®Çu tiªn trong çc vÊn ®Ò c¬ b¶n cña c«ng t¸c nghiªn cøu khoa häc vÒ métlÜnh vùc nµo ®ã, cã ý nghÜa quan träng ®èi víi nghiªn cøu khoa häc, v× mçi

®Ò tµi nghiªn cøu g¾n liÒn víi nh÷ng ®Çu t trÝ tuÖ, thêi gian, søc lùc, kinh

phÝ,... ®«i khi quyÕt ®Þnh c¶ ph¬ng ph¸p chuyªn m«n cña mét ®êi sù nghiÖp.

- C¬ së xuÊt ph¸t ®Ó chän ®Ò tµi:

+ Chän ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cÇn xuÊt ph¸t tõ çc c¨n cø vµ yªu cÇu

sau:

i.

ThÕ m¹nh cña ngêi nghiªn cøu: ngêi nghiªn cøu biÕt thÕ m¹nh cña

m×nh vÒ lÜnh vùc, vÊn ®Ò nµo ®ã ®Ó chän ®Ò tµi nghiªn cøu.

ii. Nhu cÇu thùc tiÔn: ®Ò tµi ph¶i gi¶i quyÕt ®îc mét trong nh÷ng vÊn

®Ò mµ thùc tiÔn ®Æt ra.

iii. Ph¶i cã ngêi híng dÉn: cã ®ñ kh¶ n¨ng tr×nh ®é vµ tµi liÖu.


26/39

26

iv. Tµi liÖu tham kh¶o: ®Ò tµi ®îc chän cã tµi liÖu tham kh¶o liªn quan

®Õn nã.

v. Ph¬ng tiÖn, ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó nghiªn cøu ®Ò tµi: m¸y mãc, thiÕt

bÞ, tµi chÝnh, .. cÇn vµ ®ñ+ C¬ së thùc tiÔn chän ®Ò tµi:

vi. Tõ theo dâi kh¸i qu¸t nh÷ng thµnh tùu nghiªn cøu khoa häc mµ

ngêi nghiªn cøu ®ang quan t©m ( nh÷ng thµnh tùu nµy thêng ®îc tr×nh

bµy trong çc t¹p chÝ, b¸o ço khoa häc trong vµ ngoµi níc)

vii. Tõ viÖc t×m hiÓu nh÷ng kÕt qu¶ míi nhÊt cña c«ng t¸c nghiªn cøu

khoa häc trong lÜnh vùc chuyªn m«n, tæng hîp l¹i ®Ò t×m ra nh÷ng vÊn ®Ò

míi träng m«t ph¹m vi nhÊt ®Þnh.

viii. Cã thÓ chän çc ®Ò tµi nghiªn cøu tõ viÖc nghiªn cøu çc ph¬ng

ph¸p nghiªn cøu cña çc c«ng tr×nh cò ®Ó t×m ra nh÷ng ph¬ng ph¸p cã hiÖu

qu¶ h¬n, u viÖt h¬n.

ix. Nghiªn cøu çc ®èi tîng cò nhê ph¬ng ph¸p míi víi quan ®iÓm

míi, sö dông çc tµi liÖu thùc tiÔn míi. NghÜa lµ chän ®Ò tµi theo nguyªn t¾c

xÐt l¹i mét çch c¬ b¶n nh÷ng luËn ®iÓm lý thuyÕt trong khoa häc míi lËptrêng míi, gãc nh×n míi ë tr×nh ®é kü thuËt cao h¬n.

x. Ph©n tÝch s©u s¾c nh÷ng tµi tiÖu ®· ®îc thu thËp trong ®iÒu tra khoa

häc, nh÷ng tµi liÖu th«ng kª, m« t¶, thùc nghiÖm míi cã tÝnh chÊt c«ng khai.

xi. Tham kh¶o ý kiÕn cña çc nhµ ho¹t ®éng khoa häc, kü thuËt, c«ng

nghÖ, vµ nh÷ng chuyªn gia næi tiÕng trong lÜnh vùc kinh tÕ quèc d©n, nh÷ng

nhµ ph¸t minh s¸ng chÕ trong s¶n xuÊt gióp ngêi nghiªn cøu s¸ng tá nh÷ng

vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu.

xii. Xem danh môc çc luËn v¨n ®· ®îc b¶o vÖ, çc c«ng tr×nh khoa häc

®· ®îc c«ng bè.

- Chän ®Ò tµi ®îc ®Æt ra trong hai trêng hîp”


27/39

27

xiii. §Ò tµi chØ ®Þnh: ngêi nghiªn cøu ®îc chØ ®Þnh nghiªn cøu mét ®Ò

tµi lµ mét phÇn nhiÖm vô cña ®Ò tµi mµ ®¬n vÞ, bé m«n, hay thÇy gi¸o ®ang

thùc hiÖn theo yªu cÇu cña cÊp trªn, theo mét hîp ®ång cña ®èi t¸c, hoÆc cã

thÓ do thÇy híng dÉn ®a ra mét ®Ò tµi mang tÝnh gi¶ ®Þnh cho sinh viªnhoÆc nghiªn cøu sinh kh«ng liªn quan ®Õn nhiÖm vô nghiªn cøu cña thÇy.

xiv. §Ò tµi tù chän: ngêi nghiªn cøu cÇn hiÓu kÜ hiÖn tr¹ng phat triÓn cña

lÜnh vùc chuyªn m«n, t×m hiÓu t×nh h×nh thùc tÕ ®Ó x¸c ®Þnh híng nghiªn

cøu phï hîp. ViÖc lùa chän ®Ò tµi cÇn xem xÐt vµ c©n nh¾c kü ®Ò tµi cã ý

nghÜa khoa häc hay kh«ng? cã ý nghÜa thùc tiÔn h·y kh«ng? cã cÊp thiÕt ph¶i

nghiªn cøu hay kh«ng? cã ®ñ ®iÒu kÖn cho viÖc hoµn thµnh ®Ò tµi hay

kh«ng? cã phï hîp víi së thÝch thÕ m¹nh cña m×nh hay kh«ng?

- Më ®Çu viÖc nghiªn cøu khoa häc, ngêi nghiªn cøu cÇn ph¶i c©n

nh¾c, chän läc vµ x¸c ®Þnh ®Ò tµi nghiªn cøu. §©y lµ mét viÖc lµm trÝ tuÖ vÊt

v¶, nhiÒu tr¾c trë nhng mang tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi sù thµnh b¹i cña

qu¸ tr×nh nghiªn cøu.

- §óng nh W.A.Ashby ®· nãi: “ khi ®· cã thÓ ph¸t biÓu ®îc vÊn ®Ò

mét çch têng minh vµ ®Çy ®ñ th× ta kh«ng cßn ë xa lêi gi¶i n÷a”.- Nhµ vËt lý hä næi tiÕng Wemer Heisenbesg còng nhËn xÐt:” ... theo lÏ

thêng, khi vÊn ®Ò ®Æt ra mét çch ®óng ®¾n th× cã nghÜa lµ nã ®îc gi¶i

quyÕt qu¸ mét nöa råi...”

- ViÖc x¸c ®Þnh ®Ò tµi lµ khëi ®Çu nhng kh«ng kÕt thóc ë ®ã mµ ®Ò tµi

cßn tiÕp tôc ®îc sö dông nh kim chØ nam cho çc ho¹t ®éng tiÕp theo vµ

ngîc l¹i nã sÏ ®îc ®iÒu hØnh liªn tôc (tÊt nhiªn chØ lµ chi tiÕt) trong qu¸

tr×nh nghiªn cøu

5. §Æt tªn ®Ò tµi nghiªn cøu

VÊn ®Ò khoa häc mét khi ®îc chñ thÓ lµm ®èi tîng nghiªn cøu sÏ trë

thµnh ®Ò tµi nghiªn cøu vµ khi lµm râ vÊn ®Ò liªn quan ®Õn môc tiªu nghiªn

cøu cña ®Ò tµi th× ®Æt tªn ®Ò tµi tøc lµ ®îc ph¸t biÓu thµnh tªn gäi.


28/39

28

Tªn ®Ò tµi nghiªn cøu lµ lêi v¨n diÔn ®¹t m« h×nh t duy cña kÕt qu¶ dù

kiÕn cña qu¸ tr×nh nghiªn cøu díi d¹ng sóc tÝch. Nã ®îc diÔn ®¹t hßng

mong muèn cña ngêi nghiªn cøu t¸c ®éng vµo ®èi tîng, c¶i tiªn nã ®Ó cuèi

cïng ®i ®Õn môc tiªu dù kiÕn.Tªn ®Ò tµi nghiªn cøu ph¶n ¸nh c« ®äng nhÊt néi dung nghiªn cøu ®Ò tµi,

nã chØ mang ý nghÜa hÕt søc khóc chiÕt, ®¬n trÞ kh«ng ®îc phÐp hiÓu hai

hay nhiÒu nghÜa.

Tªn ®Ò tµi cÇn ®îc diÔn ®¹t b»ng mét c©u ng÷ ph¸p trän vÑn, s¸ng râ, sóc

tÝch, Ýt ch÷ nhÊt nhng chøa ®ùng nhiÒu th«ng tin nhÊt, nhiÒu vÊn ®Ò nghiªn

cøu.

Tªn ®Ò tµi ®îc ph¸t biÓu mét çch khoa häc, nãi lªn tr×nh ®é, ý thøc s©u

s¾c cña nhµ nghiªn cøu ®èi víi vÊn ®Ò khoa häc mµ m×nh chän lµm ®èi tîng

nghiªn cøu.

Tªn gäi (®Çu ®Ò) cña luËn v¨n, luËn ¸n trong ®iÒu kiÖn cã thÓ cÇn ng¾n

gän, rá rµng, chÝnh x¸c víi néi dung c¬ b¶n cña c«ng tr×nh khoa häc, thÓ

hiÖn ý thøc tr¸ch nhiÖm ®éc ®¸o cña t¸c gi¶, nãi lªn c«ng tr×nh nghiªn cøu

®îc tiÕn hµnh víi c¶ mét sù t×m tßi ®Çy ®ñ cô thÓ vµ nghiªn cøu toµn diÖnvÊn ®Ò ®ã.

xv. Tªn gäi c«ng tr×nh ng¾n gän. Ch¼ng h¹n: “¨n mßn ®iÖn hãa”, sensor

khÝ”, ®iÖn huúnh quang h÷u c¬”

xvi. Khi nghiªn cøu çc vÊn ®Ò cã tÝnh chÊt riªng biÖt th× tèt nhÊt cÇn ®Æt

vÊn ®Ò cô thÓ sao cho cã thÓ biÓu hiÖn tÝnh chÊt cña sù viÖc. vÝ dô: “ hiÖu qu¶

kinh tÕ cña kü thuËt míi trong c«ng nghiÖp s¶n xuÊt vËt liÖu polimer”, “ tÝnh

ch©t hÖ sè khuyÕch t¸n nhiÖt cña çc chÊt khÝ cã nhiÖt ®é võa ph¶i vµ nÐn

khÝ”.....

xvii. Trêng hîp t¸c gi¶ muèn cô thÓ ho¸ ®Çu ®Ò, muèn thÓ hiÖn vµo ®ã

nh÷ng chi tiÕt quan träng cña c«ng tr×nh nghiªn cøu, th× cã thÓ kÌm theo ®Çu

®Ò mét phÇn ghi chó ng»n (tõ 4 ®Õn 6 ch÷)


29/39

29

VÝ dô: “ Bµn vª t¸c dông hæ trî cña sillic ®i«xit ®èi víi natri cã chøa lu

huúnh (Sunfat, Sunfit, muèi natri), nghiªn cøu vËt liÖu p«limer dÉn (Smart

window)

xviii.

Trêng hîp cÇn thiÕt ph¶i nhÊn m¹nh trong ®Çu ®Ò cña c«ng tr×nh vÒ®Æc ®iÓm ph¬ng ph¸p cã thÓ kÌm theo ®Çu ®Ò mét ghi chó.

VÝ dô: “tÝnh chÊt co d·n cña ®éng m¹ch vµnh tim trong ®iÒu kiÖn tuÇn

hoµn vßng quanh (nghiªn cø vÒ çc gi¶i phÉu, chøc phËn)”, “ c¶i tiÕn çch

®¸nh gi¸ thµnh qu¶ häc tËp cña sinh viªn trêng ®¹i häc (nghiªn cøu øng

dông c«ng nghÖ TEST)”.....

xix. §Ó lµm ®Çu ®Ò luËn v¨n ng¾n gän nhng l¹i cã thÓ nhÊn m¹nh ®Æc

®iÓm cña c«ng tr×nh nghiªn cøu, cã thÓ ®a thªm çc tõ “nghiªn cøu” hoÆc

“ph¬ng ph¸p” ®Ó t¨ng thªm ®é chÝnh x¸c cña çc ®Çu ®Ò.

VÝ dô: “ nghiªn cøu ®iÖn ho¸ häc....”, “Ph¬ng ph¸p gia tèc...”

xx. Khi mµ c«ng tr×nh nghiªn cøu chØ kh¶o s¸t nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña

mét vÊn ®Ò nµo ®ã vµ tµi liÖu kh«ng ®ñ lµm s¸ng tá cÆn kÏ vÊn ®Ò Êy th× t¸c

gi¶ cã quyÒn nªu vÊn ®Ò Êy trong mét ®Çu ®Ò khiªm tèn nh: “ Bµn vÒ tÝnh

chÊt ho¸ häc cña hæn hîp r¾n cña hîp kim”, “Bµn vÒ ho¹t tÝnh cña çc chÊtchøa ®iaz«lin vµ nit¬ khi nguéi l¹nh”....

CÇn tr¸nh:

- §a vµo ®Çu ®Ò luËn v¨n bÊt kú lo¹i c«ng thøc nµo, mét lo¹i ®¹i lîng

phÇn tr¨m, çc lo¹i thuËt ng÷ dµi dßng b»ng tiÕng la tinh hay çc lo¹i tõ

chuyªn m«n kh¸c lµ cho ®Çu ®Ò thªm phíc t¹p khã hiÓu.

VÝ dô: Ph©n tÝch lý ho¸ trong lÜnh vùc ®iÒu chÕ phètph¸t tõ axit nitric:

mét phÇn cña hÖ thèng n¨m nhãm hîp chÊt CaO-N2O5-P 2O5-H2SiF6-H2O”-

- §a vµo ®Çu ®Ò luËn v¨n çc h×nh thøc bÊt ®Þnh díi d¹ng: “ Mét vµi

nhiÖm vô....”, “Ph©n tÝch mét sè vÊn ®Ò...”, “Ph¸c ho¹ h×nh th¸i....”

- X¸c ®Þnh ®Çu ®Ò trong h×nh thøc khu«n s¸o díi d¹ng:

“Bµn vÒ vÊn ®Ò........”, “Tæng hîp....”, “Ph©n tÝch vµ kh¸i qu¸t....”


30/39

30

- §ång thêi còng kh«ng nªn xem lµ tèt ®èi víi çc ®Çu ®Ò mµ ë ®©y

nhÊn m¹nh mÆt thùc nghiÖm, mang tÝnh chÊt thuÇn tuý thùc dông mµ kh«ng

cã tÝnh chÊt nghiªn cøu t×m tßi khoa häc.

VÝ dô: “Thu Sunfat Kali tõ Clorit Kali”, “ViÖc ®o søc c¶n bÒ mÆt cña thiÕcsiªu dÉn ë tÇn sè 4900 mªgahÐc”....

Trong nghiªn cøu khoa häc ph¶i t×m ra ®îc chñ ®Ò chØ trªn c¬ së chñ ®Ò

mµ nhµ nghiªn cøu míi cã thÓ cã ®îc kÕt qu¶ míi.

6. X©y dùng c¬ së cña ®Ò tµi.

a.

C¬ së lý luËn

C¬ së lý luËn chÝnh lµ luËn cø lý thuyÕt, lµ lo¹i luËn cø ®îc chøng minh

bëi nh÷ng nghiªn cøu cña b¶n th©n ngêi nghiªn cøu hoÆc çc ®ång nghiÖp

®i tríc.

- X©y dùng vµ vËn ®éng ®óng ®¾n çc c¬ së lý luËn cã ý nghÜa lín: gióp

ngêi nghiªn cøu cã thÓ mîn ý kiÕn cña ®ång nghiÖp ®i tríc ®Ò chøng

minh gi¶ thiÕt cña m×nh: tiÕt kiÖm thêi gian vµ chi phÝ nghiªn cøu cho viÖc tæ

chøc nghiªn cøu l¹i tõ ®Çu cho çc c¬ së lý luËn vÒ sù vËt hiÖn tîng.

-

LuËn cø lý thuyÕt cã hai nguån: phÇn kÕ thõa cña ®ång nghiÖp ®itríc, phÇn t¹o míi cña b¶n th©n ngêi nghiªn cøu tù m×nh thùc hiÖn çc

nghiªn cøu lý thuyÕt míi ®Ó chøng minh gi¶ thuyÕt cña m×nh.

b. X©y dùng c¬ së lý luËn cña ®Ò tµi.

X©y dùng c¬ së lý luËn cña ®Ò tµi thùc chÊt lµ x©y dùng kh¸i niÖm vµ xö

lý kh¸i niÖm, x¸c ®Þnh çc ph¹m trï, ph¸t hiÖn çc quy luËt vÒ b¶n chÊt sù

vËt mµ ®Ò tµi quan t©m.

1. X©y dùng kh¸i niÖm

- Kh¸i niÖm cÇn ®îc xem lµ mét luËn cø lý thuyÕt quan träng nhÊt cña

nghiªn cøu, nã lµ c«ng cô ®Ó t duy vµ trao ®æi th«ng tin, lµ c¬ së ®Ó nhËn

d¹ng b¶n chÊt cña sù vËt. KÕt qu¶ nghiªn cøu cã thÓ hoµn toµn sai lÖch nÕu

kh«ng ®îc tiÕn hµnh trªn kh¸i niÖm chuÈn x¸c.


31/39

31

- Khëi ®Çu cña viÖc x©y dùng c¬ së lý luËn cña ®Ò tµi, cã nhiÒu néi dông

cÇn thùc hiÖn cã liªn quan ®Õn kh¸i niÖm: kh¸i niÖm lùa chän chuÈn x¸c ho¸

kh¸i niÖm, thèng nhÊt ho¸ çc kh¸i niÖm, x©y dùng kh¸i niÖm míi.

§Ó x©y dùng kh¸i niÖm ngêi nghiªn cøu cÇn:xxi. T×m çc tõ kho¸ trong tªn ®Ò tµi, trong môc tiªu nghiªn cøu, trong

vÊn ®Ò vµ gi¶ thiÕt khoa häc.

xxii. Tra çc kh¸i niÖm trong çc tõ ®iÓn b¸ch khoa hoÆc s¸ch gi¸o khoa

®Ó t×m hiÓu ®Þnh nghÜa cña kh¸i niÖm.

xxiii. Trong phÇn lín trêng hîp, ngêi nghiªn cøu cÇn tù m×nh lùa chän

hoÆc ®Æt thuËt ng÷ ®Ó lµm râ kh¸i niÖm.

2. Xö lý kh¸i niÖm.

Trong nghiªn cøu khoa häc, ngêi nghiªn cøu cÇn thùc hiÖn çc thao t¸c

logic ®Ó chuyÓn tõ kh¸i niÖm nµy sang kh¸i niÖm kh¸c, tõ kh¸i niÖm hÑp

sang kh¸i niÖm réng h¬n hoÆc ngîc l¹i, bao gåm: më réng, thu hÑp, ph©n

chia kh¸i niÖm.

- Kh¸i niÖm më réng.

Kh¸i niÖm më réng lµ thao t¸c logÝc nh»m chuyÓn kh¸i niÖm cã ngo¹idiªn hÑp sang kh¸i niÖm cã ngo¹i diªn réng h¬n hoÆc b»ng çch bít çc

thuéc tÝnh phæ biÕn (nh÷ng dÊu hiÖu) trong néi hµm cña kh¸i niÖm xuÊt ph¸t.

VÝ dô:

A. Nhµ khoa häc

B. Nhµ tri thøc

C. Ngêi c«ng nh©n

B

C


32/39

32

VËy më réng kh¸i niÖm lµ t×m mét kh¸i niÖm bao qu¸t h¬n, chung h¬n,

chøa ®ùng kh¸i niÖm xuÊt ph¸t. Kh¸i niÖm më réng bao qu¸t ®Õn tèi ®a gäi

lµ ph¹m trï. Nhê ph©n biÖt ph¹m trï cha ®ùng kh¸i niÖm mµ nhµ nghiªn

cøu lùa chän ®îc c¬ së nghiªn cøu.- Thu hÑp (giíi h¹n) kh¸i niÖm.

Thu hÑp kh¸i niÖm lµ thao t¸c l«gÝc nh»m chuyÓn kh¸i niÖm cã ngo¹i diªn

réng sang kh¸i niÖm cã ngo¹i diªn hÑp b»ng c¸ch ®a thªm mét thuéc tÝnh

vµo néi hµm cña kh¸i niÖm xuÊt ph¸t.

VÝ dô:

A. Khoa häc

B. VËt lý häc

C. C¬ häc

-

Ph©n lo¹i kh¸i niÖm:Ph©n lo¹i kh¸i niÖm lµ sù ph©n chia ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm thµnh

nh÷ng nhãm kh¸i niÖm cã néi hµm hÑp h¬n. KÕt qu¶ ph©n lo¹i cho biÕt

nh÷ng nhãm sù vËt ®îc ®Æc trng bëi mét thuéc tÝnh nµo ®ã, tõ ®ã cho biÕt

cÊu tróc sù vËt.

VÝ dô: Kh¸i niÖm khoa häc cã thÓ ph©n thµnh c¸c bé phËn khoa häc víi

nh÷ng ®Æc trng kh¸c nhau vÒ néi hµm nh khoa häc tù nhiªn, khoa häc kü

thuËt vµ c«ng nghÖ, khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n...

- Ph©n ®«i kh¸i niÖm

Ph©n ®«i kh¸i niÖm lµ sù ph©n chia ngo¹i diªn cña kh¸i niÖm thµnh nh÷ng

kh¸i niÖm ®èi lËp nhau vÒ néi hµm. Nh÷ng kh¸i niÖm xuÊt hiÖn nhê thao t¸c

B

C


33/39

33

ph©n ®«i lµ nh÷ng kh¸i niÖm phñ ®Þnh nhau. VÝ dô: kh¸i niÖm ®iÖn tÝch ph©n

®«i thµnh ®iÖn tÝch ©m vµ ®iÖn tÝch d¬ng.

Ph©n ®«i lµ thao t¸c l«gÝc cã ý nghÜa quan träng trong nghiªn cøu khoa

häc. Ph©n ®«i sai sÏ dÉn tíi nhËn thøc sai, lùa chän sai.VÝ dô: Cã mét thêi kh¸i niÖm kinh tÕ ®îc ph©n ®«i thµnh hai kh¸i niÖm

®èi lËp nhau: lµ hÖ thèng kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ vµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng, do

®ã ®i ®Õn kÕt luËn xem nÒn kinh tÕ thÞ trêng phñ nhËn nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch.

Sau nay míi nhËn thøc l¹i hai kh¸i niÖm nµy kh«ng ph¶i lµ hai kh¸i niÖm ®èi

lËp nhau.

- X¸c ®Þnh çc ph¹m trï.

Ph¹m trï ®îc x¸c ®Þnh nhê l«gÝc më réng kh¸i niÖm ®Õn tèi ®a

VÝ dô: Kh¸i niÖm “®ång hå” ®îc më réng kh¸i niÖm ®Õn tèi ®a lµ “dông

cô ®o”

Nhê biÕt ph¹m trï chøa ®ùng kh¸i niÖm mµ ngêi nghiªn cøu lùa chän

®îc c¬ së lý luËn cña nghiªn cøu.

- Kh¸i qu¸t ho¸ çc quy luËt

Quy luËt lµ mèi quan hÖ bªn trong c¬ b¶n cña sù vËt chi phèi sù ph¸t triÓntÊt yÕu cña sù vËt. Quy luËt cho biÕt mèi quan hÖ tÊt yÕu æn ®Þnh, lÆp ®i lÆp

l¹i chø kh«ng ph¶i lµ liªn hÖ ngÉu nhiªn. Cã ba quy luËt:

xxiv. Quy luËt phæ biÕn lµ quy luËt tÊt yÕu cho mäi sù vËt

xxv. Quy luËt ®Æc thï lµ quy luËt nghiÖm ®óng cho mét sè sù vËt riªng lÎ

xxvi. Quy luËt x¸c xuÊt lµ quy luËt nghiÖm ®óng cho mét sè sù vËt

Nh vËy thao t¸c ph¸t hiÖn quy luËt chÝnh lµ t×m tßi liªn hÖ tÊt yÕu, bªn

trong sù vËt hoÆc gi÷a çc sù vËt víi nhau.

c.

X¸c ®Þnh khung lý thuyÕt cña ®Ò tµi.

- Khung lý thuyÕt lµ hÖ thèng çc yÕu tè cña luËn cø lý thuyÕt ®îc s¾p

xÕp trong mèi liªn hÖ biÖn chøng, cung cÊp cho ngêi nghiªn cøu mét bøc

tranh toµn c¶nh vÒ luËn cø lý thuyÕt.


34/39

34

Nhê ®ã mµ ngêi nghiªn cøu cã c¬ së ®Çu tiªn vÒ lý thuyÕt ®Ó chøng

minh cho gi¶ thuyÕt ®Æt ra, ®ång thêi nhËn d¹ng ®îc nh÷ng néi dung cÇn xö

lý tiÕp, bæ sung cho hÖ thèng tri thøc khoa häcthuéc ®èi tîng nghiªn cøu.

-

Khung lý thuyÕt cña ®Ò tµi bao gåm çc bé phËn cÊu thµnh: çc kh¸iniÖm, çc ph¹m trï vµ çc quy luËt liªn quan ®Õn chøng minh gi¶ thuyÕt

khoa häc.

- Çch x¸c ®Þnh khung lý thuyÕt cña ®Ò tµi:

B¶n chÊt cña viÖc x©y dùng c¬ së lý luËn (tøc khung lý thuyÕt) nh»m vµo

mét sè néi dung:

+ X©y dùng çc kh¸i niÖm c«ng cô

+ X¸c ®Þnh çc ph¹m trï chøa ®ùng çc kh¸i niÖm ®· x©y dùng.

+ T×m kiÕm çc bé m«n khoa häc chøa ®ùng çc ph¹m trï ®îc xÐt.

+ X¸c lËp mèi liªn hÖ tÊt yÕu, tøc lµ quy luËt vÒ b¶n chÊt sù vËt.

3. NhiÖm vô nghiªn cøu

NhiÖm vô nghiªn cøu lµ chñ thÓ mµ ngêi thùc hiÖn nghiªn cøu- thùc hiÖn

®ã lµ x©y dùng kÕ ho¹ch nghiªn cøu.

NhËn biÕt çc nguån nhiÖm vô nghiªn cøu cã ý nghÜa quan träng v× tõnguån nhiÖm vô nghiªn cøu ngêi nghiªn cøu sÏ t×m ®îc nguån tµi trî, x¸c

®Þnh c¬ së ®Ó x©y dùng kÕ ho¹ch nghiªn cøu khoa häc cña m×nh.

Cã nhiÒu nguån nhiÖm vô:

- Chñ tr¬ng ph¸t triÓn x· héi cña quèc gia ®îc ghi trong çc v¨n kiÖn

chÝnh thøc cña c¬ quan cã thÈm quyÒn nhµ níc. Ngêi nghiªn cøu cã thÓ

t×m hiÓu thÞ trêng trong ngh÷ng nhiÖm vô thuéc lo¹i nµy cho nghiªn cøu

kh¸c nhau.

- NhiÖm vô ®îc giao tõ cÊp trªn. Ngêi nghiªn cøu kh«ng cã sù lùa

chän mµ ph¶i lµm theo yªu cÇu.

- NhiÖm vô ®îc nhËn hîp ®ång tõ çc ®èi t¸c.


35/39

35

- Çc ®èi t¸c giao nhiÖm vô nghiªn cøu cã thÓ lµ: çc doanh nghiÖp, çc

tæ chøc x· héi trong hay ngoµi nuíc, hoÆc c¬ quan chÝnh phñ. NhiÖm vô

nghiªn cøu nµy cha h¼n cã nhiÒu høng thó vÒ mÆt häc thuËt nhng l¹i lµ

nh÷ng hîp ®ång cã thu nhËp cao t¹o tiÒn ®Ò cho ph¸t triÓn nghiªn cøu.- NhiÖm vô cho nghêi nghiªn cøu ®Æt ra cho m×nh xuÊt ph¸t tõ nh÷ng ý

tëng khoa häc cña ngêi nghiªn cøu. Khi cã ®Òu kiÖn th× ngêi nghiªn cøu

biÕn ý tëng cña m×nh thµnh mét ®Ò tµi nghiªn cøu.

4. Kh¸ch thÓ vµ ®èi t-îng nghiªn cøu

1. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu

Kh¸ch thÓ nghiªn cøu lµ hÖ thèng sù vËt tån t¹i kh¸ch quan trong çc mèi

liªn hÖ mµ ngêi nghiªn cøu cÇn kh¸m ph¸. Lµ vËt mang ®èi tîng nghiªn

cøu. Kh¸ch thÓ nghiªn cøu lµ nh÷ng n¬i chøa ®ùng nh÷ng c©u hái, nh÷ng

m©u thuÉn mµ ngêi nghiªn cøu cÇn t×m c©u tr¶ lîi vµ çch thøc gi¶i quyÕt

phï hîp.

VÝ dô:

Kh¸ch thÓ nghiªn cøu cña ®Ò tµi “ VËn dông ph¬ng ph¸p tr¾c nghiÖm

kh¸ch quan vµo viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña sinh viªn trêng ®¹i häc”lµ çc trêng ®¹i häc.

Kh¸ch thÓ nghiªn cøu cña ®Ò tµi “Çc biÖn ph¸p qu¶n lý cña hiªu trëng

nh»m n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ë çc trêng THPT ngoµi thµnh phè Hµ

Néi” lµ çc trêng THPT ngoµi thµnh phè Hµ Néi.

2. §èi t-îng nghiªn cøu

§èi tîng nghiªn cøu lµ toµn bé sù vËt hoÆc hiÖn tîng trong ph¹m vi

quan t©m cña ®Ò tµi nghiªn cøu, cÇn ®îc xem xÐt vµ lµm râ nhiÖm vô

nghiªn cøu.

VÝ dô:

§èi tîng nghiªn cøu cña qu¶n lý d¹y häc ®¹i häc lµ qu¸ tr×nh d¹y häc

®¹i häc vµ nh÷ng quy luËt cña nã.


36/39

36

§èi tîng nghiªn cøu cña ®Ò tµi “Nh÷ng gi¶i ph¸p míi ph¬ng ph¸p d¹y

häc nh»m n©ng cao chÊt lîng ®µo t¹o trong c¸c nhµ trêng” lµ nh÷ng gi¶i

ph¸p ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc.

NÕu mét vÊn ®Ò khoa häc nµo ®ã “r¬i vµo tÇm quan t©m” cña ngêinghiªn cøu, cã ý nghÜa hÕt søc quan träng vµ g©y cho ngêi nghiªn cøu ®ã

nhu cÇu nhËn thøc bøc thiÕt, th× lóc ®ã ngêi nghiªn cøu chÊp nhËn vÊn ®Ò

khoa häc nh mét ®èi tîng nghiªn cøu cña m×nh. Tõ thêi ®iÓm nµy h×nh

thµnh mét hÖ thèng ho¹t ®éng cã ®èi tîng: ngêi nghiªn cøu lµ chñ thÓ

nghiªn cøu; vÊn ®Ò khoa häc (hay to¸n) lµ ®èi tîng nghiªn cøu chóng t¬ng

t¸c víi nhau sinh ra mét ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc.

Nhµ khoa häc – chñ

thÓ nghiªn cøu

VÊn ®Ò khoa häc ®èi

t-îng nghiªn cøu

H×nh 1: C¬ chÕ ph¸t sinh ra ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc

3. §èi t-îng kh¶o s¸t

§èi tîng kh¶o s¸t lµ bé phËn ®Ó ®¹i diÖn cho kh¸ch thÓ nghiªn cøu ®îc

ngêi nghiªn cøu lùa chän ®Ó xem xÐt. Trong thùc tÕ nghiªn cøu khoa häc

kh«ng bao giê ngêi nghiªn cøu cã ®ñ quü thêi gian vµ kinh phÝ ®Ó kh¶o s¸t

toµn bé kh¸ch thÓ.

Trong ®Ò tµi nghiªn cøu “C¶i tiÕn ph¬ng ph¸p kiÓm tra-®¸nh gi¸ kÕt qu¶

häc tËp cña sinh viªn ®¹i häc b»ng tr¾c nghiÖm kh¸ch quan” th× ®èi tîng

kh¶o s¸t lµ sinh viªn mét trêng ®¹i häc ®îc chän nghiªn cøu.Trong mét ®Ò tµi nghiªn cøu, kh¸ch thÓ nghiªn cøu vµ ®èi tîng kh¶o s¸t

cã thÓ trïng nhau, nÕu ngêi nghiªn cøu cã thÓ nghiªn cøu trªn tÊt c¶ hÖ

thèng sù vËt (Kh¸ch thÓ) mµ kh«ng kh¶o s¸t bé phËn ®¹i diÖn kh¸ch thÓ.


37/39

37

CÇn lu ý r»ng: mét kh¸ch thÓ nghiªn cøu hoÆc mét ®èi tîng kh¶o s¸t cã

thÓ phôc vô cho nhiÒu ®èi tîng kh¸c nhau. Ch¼ng h¹n çc trêng ®¹i häc cã

thÓ lµ ®èi tîng nghiªn cøu vÒ çc gi¶i ph¸p ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc,

nhng l¹i cã thÓ lµ ®èi tîng vÒ viÖc vËn dông ph¬ng ph¸p tr¾c nghiªmkh¸ch quan vµo viÖc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ häc tËp cña sinh viªn, thËm chÝ cßn lµ

®èi tîng ®Ó tæ chøc vµ qu¶n lý.

4. Ph¹m vi nghiªn cøu

Kh«ng ph¶i ®èi tîng nghiªn cøu vµ ®èi tîng kh¶o s¸t ®îc xem lµ mét

çch toµn diÖn trong mét thêi gian mµ nã ®îc giíi h¹n trong mét ph¹m vi

nghiªn cøu nhÊt ®Þnh: ph¹m vi xÐt vÒ quy m« cña ®èi tîng; ph¹m vi kh«ng

gian cña sù vËt; ph¹m vi thêi gian vµ tiÕn tr×nh sù vËt vµ hiÖn tîng.

5. Môc tiªu nghiªn cøu

1. Môc tiªu nghiªn cøu

- Môc tiªu nghiªn cøu lµ çi ®Ých nghiªn cøu mµ ngêi nghiªn cøu v¹ch

ra ®Ó thùc hiÖn, ®Ó ®Þnh híng vµ nç lùc t×m kiÕm; lµ nh÷ng ®iÒu cÇn lµm

trong c«ng t¸c nghiªn cøu. Ph¹m trï, môch tiªu nh»m tr¶ lêi c©u hái “lµm çi

g×?”- Môc ®Ých nghiªn cøu lµ kÕt qu¶ mong ®îi, chÝnh lµ lý luËn vµ thùc tiÔn

nghiªn cøu, lµ ®èi tîng phôc vô cña ®èi tîng ngiªn cøu. Ph¹m trï môc

®Ých tr¶ lêi c©u hái “nh»m vµo viÖc g×” hoÆc “ v× môc ®Ých g×?”.

- §Ò tµi nghiªn cøu ®Òu cã mét sè hoÆc mét môc tiªu x¸c ®Þnh. Nhng

cha h¼n cã mét môc ®Ých x¸c ®Þnh.

Ch¼ng h¹n c«ng tr×nh nghiªn cøu “Çc m« h×nh x¸c suÊt cho mét sè tr¾c

nghiÖm th«ng minh hoÆc thµnh qu¶” tõ n¨m 1950 cña nhµ to¸n häc §an

M¹ch G.Rasch ®· ®a ra m« h×nh ®o lêng ®Ó ph©n tÝch vµ lùa chän c©u tr¾c

nghiÖm vµ lËp mét thang ®o lêng çc ®iÓm sè tr¾c nghiÖm. Trong gÇn 10

n¨m nghiªn cøu cha tr¶ lêi ®îc c©u hái “nghiªn cøu ®Ó lµm g×”. ChØ trong


38/39

38

n¨m 1960 çc m¸y tÝnh vµ phÇn mÒm cã s¼n phæ dông ë trêng häc th× ngêi

ta míi thÊy ®îc gi¸ trÞ cña c«ng tr×nh nghiªn cøu cña G.Rasch vµ m¸y tÝnh

cho sù ph¸t triÓn çch ®¸nh gi¸ dùa theo tr¾c nghiÖm kh¸ch quan vµ ®Õn lóc

nµy çch ®¸nh gi¸ dùa vµo tiªu chÝ míi ®îc thùc hiÖn.- Trong mèi liªn hÖ gi÷a nhiÖmvô, vÊn ®Ò, ®èi tîng, môc tiªu cÇn lu

ý: môc tiªu lµ sù lùa chän mang tÝnh chñ quan cöa ngêi nghiªn cøu. Cßn

nhiÖm vô, vÊn ®Ò, ®èi tîng lµ sù vËt tån t¹i kh¸ch quan tríc ngêi nghiªn

cøu.

2. X©y dùng c©y môc tiªu.

C©y môc tiªu lµ mét ph¹m trï lý thuyÕt cña hÖ thèng ®îc vËn dông nh

mét híng tiÕp cËn trong ph¬ng ph¸p luËn nghiªn cøu khoa häc.

HÖ thèng lµ tËp hîp nh÷ng phÇn tö cã quan hÖ t¬ng t¸c ®Ó thùc hiÖn mét

môc tiªu.

Mét hÖ thèng cã thÓ chia thµnh çc ph©n hÖ. Mçi ph©n hÖ ®îc ®Æc trng

bëi mét môc tiªu bé phËn. Çc môc tiªu bé phËn cã mèi quan hÖ t¬ng t¸c

trong viÖc thùc hiÖn môc tiªu cña hÖ thèng.

TiÕp cËn hÖ thèng lµ môc tiªu cña ngêi nghiªn cøu x©y dùng môc tiªunghiªn cøu: xem xÐt mét çch hÖ thèng çc môc tiªu; gióp ngêi nghiªn cøu

xem xÐt mäi khÝa c¹nh, mäi tÇng líp cña mét tËp hîp môc tiªu cã quan hÖ

t¬ng t¸c trong khu«n khæ mét hÖ thèng, tõ ®ã x¸c ®Þnh ®îc quy m«, giíi

h¹n, ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi.

- Th«ng thêng, mét ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc cã mét môc tiªu trung

t©m chiÕn lîc (môc tiªu gèc) nh»m gi¶i quyÕt m©u thuÉn c¬ b¶n, trung t©m

cña ®Ò tµi. Môc tiªu nµy cã thÓ chia thµnh mét sè môc tiªu bé phËn (môc tiªu

nh¸nh), vµ mét môc tiªu bé phËn cã thÓ cßn mét sè môc tiªu chi tiÕt bé phËn

thø cÊp n÷a (môc tiªu ph©n nh¸nh) cßn gäi lµ môc tiªu cô thÓ t¸c nghiÖp.

Ngêi nghiªn cøu cã thÓ x¸c lËp c©y môc tiªu ph¶n ¸nh hÖ thèng nh÷ng

môc tiªu ®· cÊp trong ®Ò tµi díi s¬ ®å Graph:


39/39

Sau khi x¸c lËp xong hÖ thèng môc tiªu nghiªn cøu, cÇn v¹ch ra hÖ thèng

tiªu chÝ ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ nghiªn cøu, tøc lµ ®¸nh gi¸ møc ®é thùc hiÖn çc

môc tiªu nghiªn cøu.

TiÕp cËn míi ®ßi hái ph¶i lµm thÕ nµo biÕn môc tiªu thµnh çc ®¹i lîng®o lêng ®îc (lîng ho¸). Muèn thÕ muèn diÔn ®¹t mçi môc tiªu cô thÓ

thµnh nh÷ng th«ng sè ®Þnh lîng (a,b,c....) vµ mçi tiªu chÝ K ®¸nh gi¸ kÕt

qu¶ cña tËp hîp mét nhãm th«ng sè ®· ®îc ®Þnh lîng ho¸ theo kiÓu:

K= f (a,b,c.....)

Ch¼ng h¹n, muèn ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ lÜnh héi kh¸i niÖm khoa häc cña néi

dung míi, hay mét ph¬ng ph¸p d¹y häc míi ta cã thÓ tÝnh tiªu chÝ K (tr×nh

®é lÜnh héi) theo c«ng thøc:

K = P/N

N lµ tæng sè çc thao t¸c ph¶i hoµn thµnh

P – sè thao t¸c thùc hiÖn ®óng

Tiªu chÝ K ph¶i lµ mét ®¹i lîng ®¬n vÞ vµ cã tÝnh céng ®îc theo kiÓu:

K(A.B.C) = K(A) + K(B) +K(B) + K(C)

Ngoµi ra ta cßn ph¶i sö dông çc ph¬ng ph¸p thèng kª tÝnh to¸n ®Ó xö lýçc sè liÖu ®Þnh lîng cho kÕt qu¶ nghiªn cøu khoa häc.

Câu hỏi ôn tập:

1. đặt tên và trình bày đề cương một bài báo khoa học mà Anh/Chị dự kiến

đăng trờn một tạp chí khoa học chuyên ngành.

2. Cho một đề tài nghiên cứu khoa học "Nâng cao năng lực cạnh tranh của

các ngân hàng thương mại Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc

tế".

Hãy trình bày mục tiêu nghiên cứu, đối tượng nghiên cứu và một giả

thuyết khoa học nghiên cứu của đề tài trên.

phương pháp nghiên cứu khoa học kinh tế

Documents