IIW PRiEFATIO J. C. TROMBELLII. H50

rccepit Manuliiis, palrocinantur cod. uterqnc Novi ACoilegii ac meusTewatcranus.Nunc aildo ms. utrum-

qiie Drurianum et Meermannanum cnm Flori Lug-dunensis Commenlario inedilo In Pauli Eplstolas.Alteram vero conslructionem, qua! posita estin ediit.

Maiiuiianam proecedeMtiJjns , et a zelo ac Uvore alic-

nus, unus dc lihris meis iiabet. Proxime post in apo-sloli p.s;»; voces, cainalibus, lamquam , qua; a texlu

Baluzlano forle cxciderant, restilui.

Cap. XIV. — Secundiis homo de cwlo. De liac va-

rietaie consulas Novi Testamenti editiontis; easqiiect infra adi de scriptnra illa portemus pro portabi-vius , siqiiidem in Gr;«cis plurimi codices scripii el

palres ^'yprinafjiij lialjcnt pro ifopi,nfArj.

Cap. XV. — Esse talein. Exstal iii edit. Baluziana,essc se tolem non , nt priiis posilum erat, csse te la-

lem. Sed expnnxi.se, (|uo<l cx priori voce ortiim esse

possit, auctoritaie nlxus codd. duoruMi apiid edit.

Oxon. et ms. Novi Coll. 2, et dunrum meorum. Ha-l)el vero esse te talem ms. Novi Coll. 1. Nuiic addc Bulriimqiie Drnrianum et Meermamiannm. Mox postvocem firmandiis, positum est iii nis. olim Towater.et ornandus.

Cap. XVI. — Salutaris operatio. H. c. elcemosjnasalulis a;tern;e eflicax. Jani ante idem loqucndi mo-dus reperitur sub (ineni lil)ri de Opere et Eleemo-

syna.Cap. XVII. — Laborabis. Pr.Tfcrnnl tabores edilio

priiiceps et e codicibus meis nnus, qiiod milii olim

miiius recie placuil. Estautem prosperanda valeludo,

qu»; eget ul firniior (iat.

Si sectari non poles. Viilgo ;Si aulem eos seetari

non potes. Editionnm vetustiorum leciionem rcvo-

cavi, qiise Rigaltio probala, codicibus quinque apudcdii. 0x011., codice ulroqiie Novi Collegii, et Tewa-leiano firmala esl. Nunc addo codicem antiquissi-inum MecininiMiaiuim , et vctustiorem ex duobusDruriimis. Ab altero autcin aiquc alio proclerea uisto

niemlinini lioc abesl.

Cap. XVIII. — Qiio Cain non redit. Recepitin edi-

tionein suam Baluziiis qiio Cain non ingreditur, aitquehaiic leclionem, qiiaiii liabent tres libri veteres, pu-lare se cssc opiiinam, alieram vcro , qua; est redii,falsani. Cain eiiim, qiii natns cst posl(|uam parenlcscjus ejccli fiieraiit e paradiso, non posse dici rediisse

in parndisum , cum in illo numqiiam fnisset. Itaquenoii diibilassc scaddit, qiiiii leclio liorum trium ii-

broruin pra^fercnda sil. At vero liaiid ita valere hancraiioncm credideiiin

,ut siibsiiiui dcbeat vcrbuin in-

grediiur iectioni oliiii rcccplic ei fere universis mslis

con(irinaia;. Ex codicibus , quibus iisiis sum soli in-

grediiiir pra;slanl ins. Novi Coll. 2, et Drnrianiis re-

centior. Ait hoc loco Cypriaiius Cain non redirc advctereni parcuuini suoniin posscssioncni paradisum;

quin ct diii solel, redire unimum ad Deiim. Conferas

ct finein libolli de Opere ct Eleemosijnis , ubi nos re-

duces adparadisuiii hahcs, nolani(|ue ad locum.

Naiivitate cmlesii et lege divina. Vocem ccelesti

haud agnoscnut, aiit decem codices scripti in edit.

Oxon. meuiorati , aut sex de s»ptcm illis , quibus

cgo iii edeiidis his libellis nsus sum; dcficii oratio-

iiis niembrum iu Mecrmaniii mauuscripio. Supravcro habes easdem voces, >ifl(ii'j(a/e cxlesti.

MONITUJVI.Meminerit lector quam nos paulo supra, duin ap- ahsoluto, in optima seminarii S. Sulpilii hihliotlicca,

pendicem primam insirnxerimus, piguerit non po-^

favciUe pia ipsius procuralorumcomilate ac benevo-

tuisse, licet hnc illuc enixe qiiKrilanles , sat oppor-

tnne J. C. Trombcllii anecdota reperire, ut ea suo

loco apprimc iiiscrta ederentur, nec tamendespcrasse

iisdcm fore interdum bono niiinine occurrendum.

Jam non nos spes ea rcfellit. En, nondum lioc toino

lentia , incidit in nianiis lioc iiliiiniim D. Cypriani

opns tamdiu irreperliiin. Qno igitur ac simiil cximiis

cjiisdem Troinbellii coinmcntaiionibus ,dalis qiiibus

debentur gratiis, utcre, bone lcctor, et frucre.

S. CYPRIANIEXHORTATIO AD POENITENTIAM.

JOANNIS CHRYSOSTOMI TROMBELLII PRyEFATIO.

I. Tametsi accurale snmmaquc diligentia codicos Dnoslros perlustravcrini, atque cos prxsertim qni ve-

tcrum auctorum episiolas et opuscula conlincnt ,

srcpe enim in iis laleiit prclins.t; qiircdani vclerum

scriptorum rcliquia! , qnas colligcre cviilgarcqne lit-

teraria; reipublica». plnrimi intcrcst, ubi taiiien ad

cos pervoiii, qui Cypriani scripta conliiicnt, diligcn-

tiam auxi, sperans scilicet quod Erasino Manulio,

Morelio accidcrat, id niihi qnoqnc cventnrum. Cy-

priani codices cum illi studiosc , cxquisilcqiie pcr

volveruiit, quaidam reperere , qu.ie supcriores lypo-

graplios laiucranl; qua^ tamen ob pr.Tstantiam suam

viilebaiitiir cxposccrc, iit proferrenlnr in liiccin.

Mea ine non prorsus fefellit opinio. E duobiis qiios

possidcmiis, Cypriani codicibus allcr allcro copiosior

cst, alqne adco, ul univcrsas fere Cypriani cpistolas

j|N,| PR^FATIO J.

ci opuscula compleclaiur : quoe dum solertissime

perquiro comparoque cum cdilis, se inilii libellus ol)-

lulil , quem inter cvulgaios fruslra perquisivi : iii-

scribilur autem in dicto codice : i ExliorUUio Cy-

priani de Poenilentia : » tilulo nimirum (ut deiiiceps

osiendam) ab amanuensi illi aplaio. Qiiania liujuscc

opusculi prxslantia sit atque uiililas.deiiiceps dicam.

lloc sane audacier affirmare audeo , imnierito illud

liaclenus in icnebris dcliluissc : tameiisi enim nul-

hiin insit liistoricum monumeiitum, nulia in eo emi-

iical eloquentia, carcat quoque aigumenlis a ratione,

iiut veleruin auctorilale petitis, sed Scriptura lan-

tum inniialur, eaque jejuiie, ac sine ullo orna-

menlo expnsila; non coiitiiiuo lamen est contemnen-

dum : alioquin contemnas necessc csl egregios cos

c. TROMBELLii. nra

A III. Quod vero nemo ex vcteribus, quos nunc lia-

beinus, liliclliiin huiic allegct, mirum non cst. Desiit

eiiiiii baiid mulio post Cypriani tempora erroris

qiicm lihellus isie confutat : idcoquc occasio ctiam

dcsiit , ob quam idem libellus allcgaietur. Ad lia-c :

Umle noviiiius veteres alios , quorum libros, deside-

ramus, ininimeliuiicallegasse?Levis itaqueest qua-a

veleruin silentio desuiuiuir dirficultas. At quamquam,uii dixi, ea argumenla dissolubilia faleor , probabilia

siint tnmcii.

IV. Qiiisquis lanieu libellum hunccomposueril, si-

millimum veri est, eum Cypriani xqualem, aut ccrtc

nou miilium ab ejiis aiiale rcmolum fuisse, et in

Scripiurarum leclioiie detrilum. An non Cypriaiii

aiqualem , aiit cerle liaud nuilium ab illius .ctale rc-

Cypriani libros , qui i testimonia ad Quirinum i jj molum ostendit ca quam seqiiiiur, Scriptura; inlci-

coniinenl; iu iis quippe sine ullo eloqueniise verbo-

runique apparatu, sine uUo ralionum vcterumque

subiidio , sola Scriptura adversus errores^pugnatur,

et (idei nostrse dogmata stabiliuntur.

II. Idem porro consilium is iniil, cujus opusculum

liic profero, vetuslus ille quidcm, ct valde probabilis

scriptor, aut Cyprianus scilicet ipse, aut alter igno-

tus, si vis, Cypriano tamen aelate par, Cypriani ves-

tigiis ac sludio insistens. Cyprianum scilicet indicare

videtur dispulandi.Scripluraique leslimonia allegandi

ratio quain adhibel, simillima iiimirum illi, quam

in libro Testimoniorum is observavit. Atque liuic

quidem conjecturse Cypriani nomen liuic opusculo in

codice pra!positum favet : quainvis cnim ea in re in-

terdum errarint amanuenses, haud raro tamen veros Clibrorum auctores iiidicarunt.

At cum Scriptiira; iuterprelationem opusculinostii

auctor allcget valde diversam ab ea qua uliiur Cy-

prianus ,nemo quoque e veteribus lil^ellum Iiunc

Cypriano Iribuerit, anceps ha;reo cuinam illiim ad-

scribam. Novi equidcm postrema hxc argumenta in-

dissoliibilia miiiime esse. Vetercs scillcet raodo

nnam.modoaliani Scripturxinterpretationem seque-

bantiir. Cujus rei adeo multa, adeo perspicua argu-

inenta habcmus, ut de ea jam nemodubitet (1). Ama-

nuenses etiam licentiain sanc non lcvem sibi arroga-

riinl, substilueruntquc non raro interpretaiionein

prclatio, et disciplina quam stabilirc coiiatur? Iiidi-

cat scilicet non obscure scriptor iste rccipiendos

qiiidem iii Ecclesiam lapsos , et a spe veniae miiiiine

arcciidos quorumvis criminum rcos, dummodo ca-

nonica>. pcenilentiLC sese subjicerent. Ha;c scilicet

qua;stio cum Cypriani tempore potissimum viguerit,

haud obscure oetatem innuit, qua conscriplus csl

liber iste.

V. Quis porro in Scriplurarum lectione detrilum

cum ncgct, posiqunm videril pcrcurrerc illum lot

Scii|itiiraruin liliros, el cx iis seligere loca, qiiai mi-

rum in modiiin catliolicum dugiiia conlirmciit, illiqiic

faveant consueiudini quam iii Ecclcsia scrvandain

ccnsuit Cyprianus?

Yl.PropicreaveroverisimiUimum laiitiimmodo esse

id arbitror, quod de Cypriano liujusce libclli auctore

dixi, nequealiquidcerti ca de re staluere ausus sum ,

quod iioverim exstitisse jam pridem nonniillos ('ijeiiam

inlcr l»tinos,qui Cypriaiium hociii scril^endi gencre

imilarentur, iii (5) quoruin numero Pclagius ille cmi-

nuit (i), qui laudemqiianialiundeacqMisivcrat,adver-

susdivinamgratiamposieadeccrtanssibiademit. Quo-

niam porro ea qua; vcrisiinillima suiit, admiiti com-

modc possunl,quis milii viiio vertcl,

si deinccps

qiioties de hujusce opusciili auctore incidet scrnio,

incidet aulem ssepe, cum Cyprianum csse dieam '

quam diligerent, iiitcrprctationi qua usiis

auctor ille quem exscribebant.

fuerat

(1) Dnicnm exemplum, sed illud manifesliim ad-hilieo. Aiigusliuus, seriii. 20, n. 5, sic vcrsiciiliim 2-2

capitis xviii Kzt.'clii<'l, allegal : In quncumquc clic

coiiversus fuerit iniquus, el (ccerit }us'iliam, annos

iniquitutis ejus ohliviscdr. Al scriii. 39, n. 1 citat

hoc iiiodo: « Qiio die conversiis fueris, obliviscitnr

(Deus) inala liia pniMerita. > Scnn. vero 82, qui cst

dovcrbisEviingcl., Matili., cap. xviii.,». 14,ciimali-qiia licet levi ditTereiilia nirsus addoci!; iiciiipe ila :

hiiquns in qua dic conversus fiierit, ab iniquilatibussuis, ft feceril justitiam , omnes iniquilales ejus oblivis-

cur. Rl alibi eliaiii eiiiiidem vcisiciiliini aflereiis cumaliquo discrimiue affcrt: « Piilsat et claiiiat >, inquitillc, n. 10 scrmiMiis 87, qni osi de vcrbls Mallli. xx.• licr proplictaniEzecirielem:. Inquacumquc diecon-vertus fuerit liomo a via sm pessima, omnes iniquilateseius nbliviscar.

(2) En qua; in libros lestimnnioriim Cyprianin notat Balii/.ius : « Si qiia siint loca in operibus sancii

Cypriani, de quibus proiunitiari nnn possit ca ccrte

illiiis essc, id vcro iniprimis asscri potesl de libris

Tesrimoniorum ad Oirriniim. Pliires enim eodiccs

pliis liabciit qinm vnlgata: editiones, aliuMiiimis.) Curvero iioii paiici codices adeo copiosi suiii?Annon

qiiia poslerioriini (loctoriiiii laboribus accrcveriinl?

Dixi: cliam inicr Lalinos; iiam inlcr Graicos co in

scribcndi gcncrc ciniiuiit Daniasceiios pliiies libros

simili dft argiimcnio cdcns, quos paiallela, seu, si

vis, Eclnqas appcll:ivit.

("i)« Ljiisdoiii I

orro fcrc argiimcnli ciim islo Cy-priani opcre csl liber de Promissionibus et 1'ra'dic-

tionibus Dci, qiii vii|i;o irihiiilor Prospcro. » Baliizius,

iiota 1 in libros Tesiimoiiioriim saiicli Cypriaiii.

(i) Vidcqiia; tradiinl Vossiiis llislor. Pelagiaii. I. i,

c. -i,< de iis,qii:ei'clagiusscri|>sit. • elCave^in liistor.

lill. de Pclagio ad annum 405, pag. 385, t. 1, cdit.

Basil.,aiini 1741. *

1155 EXHORTATIO S. CYPRIAM DE P(EN1TENTIA. H54

Vll. Ncc modica, me quidem jiidicc, liujuscc li- A niio iii co liabes : Quod quidem hic mullis commen-

dare miiiime esl opus ; sed profecto non leve est.bclli ulilitas est. An non vero valde iiiilis lihellus is

cst iii quo usilalissiinus Ecclesiic nios ciiiiiiet, ut

scilicet exorlus crror adductis plurihus Scripturarum

lestimoniis statim reprimalur ; et in quo tanla vctus-

tissima; versionis portio inest ? Quod si eo ordine,

quocodicescoruin teinporuni conscripti erani, sacros

lihros kic allegari censes, emolunieiilum aliud conti-

llabet eiiain lioc comiiiodi, ul sacras Scripturas

allegans Eccleslasiici , librum adducat exemplo suo

ostendens, quanlo in pretio prioribus ipsis Ecclesiae

sxculis liabitus sit liber ille, quem nunc protestantcs

miiiiini faciuiit. Sed de ilibclli auctore jac pra;stantia

liacienus. Eccc autem libellum ipsum :

EIHORTAflO S. CYPRIAI DE PIMTEmA "ICIPIT.

Per poenitentiam possc omnia peccala dimitti ei B averti faciem nteam abs te : in misericordia mlerna mi-

qui ad Deum lolo corde conversus sit.

In Psalino octuagcsimo octavo (v. 51) : Si dercli-

(juerinl filii ejus legcm meam, et in judiciis meis non

ambulaverint , et mandata mea non custodierint ,visi-

tiibo in vircja iniquitates eorum et m verberibiis peccata

eorum : misericordiam aiitem meam non dispergam ab eis.

licm apud Isaiam (xxx, 15) : Sicut dicit Dominus

tanctus Israel : Cum conversus ingemueris, tunc sntvus

eris et scies ubi [ueris.

Item illic (xxx, 1) : Vm fdii deserlionis, dicit Dominus :

Fccislis consilium non perme, et sponsionem meam non

per spirilum meum, adjicere peccatum super peccatum.

Iiem apud Jeremiam (ii, 25) : Avertcre (2) pedem

tuum ab aspera via, et facietn tuam a siti. llla vero

serebor tui.

Item illic (lvii, 15) : Uac dixit Excelsus in e.vcelsis

habitans,

in wternum sanclus in sanclis,nomen esl

ei Dominus , e.tcelsus in sanctis requiescens ,et pu-

pusillanimis dans animi cequilatem, et dans vitam con-

tribulutis corde. Non in sempiternum irascor vohis, nec

per omnia vindicabu in vos ; spirilus enim a me prodiel

et inspiralionem omnemego feci : et propter peccatum

pusiltum contristavi eum, et averti faciem meam ab eo,

el vitem passus est , et abiit iristis in viis. Vias ejus vidi

el sanavi eum, et consotaius sum ego, et dediei conso-

lationem veram, et pacem super pncem iis, qui longe el

iis qui prope. Et dixit Dominus : Sanavi eos ; iniqui

autem, ut mare commotum, sic fluctuabunlur, et quies-

dixii : Confortubor : voto : quia diligebal alienos, et ibalq cere non possunl. Non est gaudere impiis, dicit Dominus.

post ittos. ;

Item apud Isaiam (xxxi, 6) : Convertimini, quia (5)

altam cogitutionem cogitalis et iniqunm.

Itcin illifi (xLiii, 25) : Ego sum, ego sum qui deteo

injustitias tuas, el non recordabor : tu aulem recordare,

etjudicemur simut r dic lu injustitias tuas prius.

Item illic (lv, 6) : Quairite Deum, et cum inveneritis

eum, invocate. Al ubi appropinquavit vobis, derelinqiiat

impius vias suns et vir iniquus corjitaliones suus et con-

Iverlalur

ad Dominum, et misericordia ei prxparubitur,

quia non muttum remittit peccata vesira.

I

Ilein illic (xliv, 1) : Recordare liwc, Jacobct hraet,

quia puer meus es. Vocavi te puerum meum : et tu Is-

rael, noti obtivisci mei. Ecce enim abslersi sicut

Ilem apud Jeremiain (ii, 52) : Numquid obtivisceiur

sponstt ornamenti sui, aut virgo fascice pectoratis succ 1

Poputus vero meus obtitus est mei dierum (i), quorumnon esl numerus.

Iiem illic (xviii, 7) : In summa loquar super gen-tem aut super regnum, aut auferam eos, et perdam. Et si

conversa fuerit gens a matis suis, painitebo de matis,

quod (5) cogitavi facere iltis. Et summa toquar super

genlem, aut regnum, ut rewdilicem, et plantem, el fa-

cient niala anle me, ut non audiant vocem meam, et

pcenitebo de bonis, qum Incutus sum facere eis.

Item illic(iii, 12) : Revertere ad me, habitatio /s-

raet , dicit Dominus, et 7ion ftrmabo fuciem meam

super vos, quia misericors ego sunt, dicit Domimis, el

injusliiias tuus et sicut imbrem peccala lua. Convertere _ non irascar vobis in ceternum.

«rf me, et redimam tc.

Ilem illic (xLVi, 8) : In menle IwbM lucc et gemite.

Pxniiemini qui seducli estis, converlimini corde ad me,

t i:i mente habele priora swcuta, quia ego Deus.

Itein illic (liv, 8) : Tempore pusillo dereliqui, et cum

iiitericordia magna miserebor lui. In furorc pusillo

i

(1) Fortasse: exliortalio ad Pcenitinti" »i.

(2) Ut puto, Averte.]

(5) Qui, ut puto.

Item illic(iii, 14) : Convertimini, fdii,qui recessistis,

dicit Dominus, quoniam ego dominabor vestri et acci-

piam vos unum de civitate, ct duos de familia, et indu-

cam vos in Sion : et dabo vobis pastores secundum cor

meum, et puscent vos pascentes cum disciplina.

Item illic (iii, 22) : Convertimini, filii, converlentes,

et ego sanabo contritionem vestram,

(4) Puto legendum ; diebus.

(5) Qum.

11S5 DIVI CYPRIANI 11

Iiem illic (iv, 14) : Ablue a maliiia cor tuum, Jeru- A ommbns intriuiiatibus , quas fccit et custodiat omuia

snli-m, ut saneris. Vsque!]Uo erunl in te cogitationes do-

tornm luorum ?

llcm illic (viii, l) : Hac dicil Dominus : ISumquid

qui cadil non resurgit ; aut qui avertit se non converte-

lur? Qnia avertil se populus iste a visione improba, el

obiinncrunt prmsumptione sua ct noluerunt converli.

Item illic (viii, G) : Non est liomo pceniteniiam agens

a malilia sua ,dicens : Quid [eci? Defecit qui currit

cursu suo, sicut equus suadens iii hinnilu suo.

llein illic (xviii , 11) : Avertalur ergo unusquisque a

via sua mala, el meliora (acite studia vestra. Et dixerunt,

con[ortabimur,'quia post adinvenlionesvesiras (1) ibimus,

et unusquisque quce placent cordi suo, mala (aciemus.

Ilem illic (Tlir. ii, 18) : Elfunde sicut torrcns lacry-

mandala mea, et [aciat judicium et justitiam et miseri-

cordiiim, vila vivel, et non ywrielur, Omnia delicla ejus

quo! [ecit, non ertint in memoria : in sua jttstitia quam

[ecit, vivet. Nuinquid voluittatevolo mortem injusti ,di-

cit Adonai Dotninus, qtiam ut avcrlat se a viasuamala,

et vivere eum ?

llcm illic (xviii, 50) : Convertimini et avertite vos ab

omnibus impietatibtis vestris, et non erunt vobis in pce-

nam. Projicite a vobis omnes iniquiiales veslras , quas

iinpie [ecistis in me, et facite vobis cor novum et spiii-

tum novum. Etutquid moriemini, domus Israel? Quia '

nolo morlem morienlis, dicil Adoitai Dominns.

Itcm apud Daniclcm (iv, 31) : £t posl finem dierum,|

ego Nubitcliodonosor oculos meos in cwlum susluli ; el'

mas die ac itocle : Noli dare tibi requiem ; non sileat p sensus ineus in ine conversus est, el Allissimum laudavi.

pupilla oculi lui.

Iiem illic (Tliren. iii, -40) : Perscrutemur vias nostras,

et convertamur ad Dominum. Mundeinus corda cum

manibus nostris, et respiciainus ad Dominum, qui ha-

bital in caelis. Nos peccavimus el irritavimus, et lu non

es propitiaius.

Itcm iilic (iii, 6) : Et dixit Dominus ad me in diebus

Josiai legis : Vidisti qtim (ecit milti Itabitatio doinus {£)

tocem doinus Israel : Abiit super oinnein moittem ex-

celsum ,et subiit ad omne lignum numerosum ,

et for-

nicala est illic. Et dixi : Poslquam (ornicala est hoec

oinnia, ad me converlere ,et non est reversa.

Iiem illic (Thr. ui, 31) : Non repellet in ffternum

Dominus , et cum humiliaverit , miserabitur secundum

et liegcm cceit bencdixi , et viventein in sxcula laudiivi,

quia poteslas ejus ceterna est ; regnum ejus ingenera-^

lione, et omnes qui inhabitant terrain, nihil. I

Ilein aimd Miclixam (vii, 1, elc.) : Heu mihi! aniina-

mea , quia periil veritas a lerra , et qui coirigat ,inter

omnes non est; oinnes in sanguine judicant. Unusqtiis'

que proximttm itibulat Iribulatione , in maluin manns

suas prceparant.

Itcm illic (vii, 8) : Noli gaudere super me, inimica

mea, qnia cecidi ; sed resurgam, propter quod si scdero

in lenebris, Doniinus lucebii; mihi. Iram Doinini susti-

nebo, quia peccaviei, donec justificet ipse causam meam.

Item apud Soplioiiiam (ii, 1) : Conveniie et preca-

mini , geits indisciplinata , priusquam efjiciamini sicut

mtiltiludinem misericordix sua;, quia non humiliabil ex q flos prmtertens, priusquam veiiiat super vos ira Domini,

toto corde suo, neque repellet fiUos hominum.

Item apud Ezccliielem (xxxm, 12) : Et justus non

polerit salvus esse in die peccali. Cuin justo dicam : vita

vives ; ipse vero confidet (3) super juslitiam suain ,el

fecerit iniquilatem, omnes justitim ejus non commemo-

rabunlur : in sua iniquitalc quam [ecerit, in ea morietur.

Et cum dicam impio : Morte morieris , et avertit se a

peccato suo, el (ecerit justitiam, et judicium ,et pignus

debiiori reddideril, et rapinam reslituerit ,in prmceptis

vita: ambulaverit ,ne [aciat iitiquum ,

vila vivel et non

morielur : omnia peccata ejus qum peccavit ,non com-

movebuntur ei , quia judicium et justitiam [ecit, in ipsis

vivet.

priusquam veniat siiper vos dies [uroris Domini. Qiue'

rite Dominum oiitnes huiniles terrm , judicinin opera-

miiti, et qumrile justitiam, et qnmrite mansuetudinem,

el respondete ei,ul protegamini in die irm Doinini.

Itcm apud Zachariam (i , 3) : Convertimini ad mc,

et convertar ad vos,

Iiem apud Ozee (xiv, 2) : Convertere,Israel,ad Do-

miiium Deum tuum, quontam inftrmatus es iniquiiaiibiit

ttiis. Assumite vobisciim muttos, et converlimini ad Do'

niinuin Deum veslrum : dicile ei adorantes : Potcns et

dimillcre peccata nostra, ul non accipiatis iniquitalcm,

sed ut accipiatis bona.

Iicm iii Ecclcsiastico (xvii, 23) : Convertere ad Do-

Item iliic( xvii, 24) : Ego Dominus, quia hiimilio

jj iiiinum, et relinque peccata lun, et nimis odite execra-

Ugnum altum , et exallo lignum humile , et are[ucio li-

gmim viride, et reviviscere (acto ligitnm aridum.

Iiem iUic(xxxin, 10) ;£((«, fiti Itomiitis, dic domui

Israel : Sicut locuti eslis dicentes : Errorcs nostri et

iniquitates nostrm iii iiul>i$ sunl et in ipsis nos tabesci-

mus, et qnomodo vivemus ? Dic ilUs : Vivo ego , dicil

Dominus; si volo mortem impii : laiilum a via sua aver-

latttr, et vivet.

Item illic (xxxvi, 56) : Ego Dominus mdifuavi demo-

tita, et plaittavi exlerininata.

Uem illic (xviii, 21) : Et iniquus si convertal se ab

(1) iVoslras, utpulo.

(2)Dclc vocem domus.

(5) Si confidet, ul pulo.

(ioiieiit, et cognosce justiiias ,et judicia Dei, et sta in

sorte propitiaiionis Altissiini, el vade in parlem smciili

cnm vivis, el danlibus confessionein. Non demorcris in

eirore impiorum. A mortuo qiiasi niltil, perit confessio,

Vivus et santts confiteberis Deo, et gloriaberis in mise-

rationibus illius , quoniam magna misericordia Dei el

propitiatio illius convertentibns ad se.

Ilem illic (xx, 4) : Quam bonum est cor rcctum nia-

nifestare poenileniiam ! Sic enim effugies voluntarium

peccatum.

Item in Aclibus .Aposlolorum (viii , 19) : Ait aulem

ad illum Petrits : Pecunia tua tecum sit in perilitione ,

quoniam graliam Dei putas te per pecuniam posse coH'

sequi, Non est pars, neque sors tibi in hac fide, quia cot

J

1157 EXHORTATIO DE

tiium non esl rcctum apud Dominum. Ilaque pxniien- Aliam age ab hac nequilia tua, et precare Dominum , si

(orlc remittatur libi cogitalio cordis tui. In obligalione

enim iniquitatis et amaritudine fellis video le esse.

Itcin \n Epistola Pauli beri. (1) ad Coriiilbios se-

cunda (vii, iO) : Quoi enim secundum Deum esl tristi-

lia, poenitentiam in saluteni operatur stabilem : swculi

autem tristilia morlem operatur.

Item illic de iioc ipso (ii, 10) : Si cui autem aliquid

donastis el ego : Nam el ego quod donavi propter vosin

facie Clirisli,ut non circitmveniamur a Salana ,

nec

enim versulias ejus ignoramus.

Itein illic (xii , 20) : Timeo aulem ne forte cum ve-

nero ad vos, ileruin Iminiliel me Deiis apud vos, et lu-

ijeam multos ex his qui ante peccaverunl, et non egerunt

poenitenliam super qum gesserunt foniicationem et im- B

pudiciiiam.

Ilem iliic (xiii, 2) : Prwdixi et prcedico ut prmsens

sedeo, et absens nunc his qui anle peccaverunt, et ccele-

ris omnibiis, quia si venero, iterum non parcam.

Item ad Timotheum secunda (ii, 21): Profanas

autem novitales vocum devita : muttum enim proficiunt

ad impietalem : nam sermo eoruin siciit cancer serpit ,

ex quibus esl, Hyineimus et Phitetus, qui a veritate ex-

(1) Benedicli, tiisi rallimur.

PCENITENTIA. 1158

ciderunl, dicentes resurrectionem jam faciam el quornm-dam fidein subverlerunt. Sed firinum (undnmenium Dci

slat habcns siynaculuin hvc. Cogiiovit Deitsquisunt ejiis,

et discedet ab oinni iiiiquilaie oinnis qui nominat nomen

Domini. In magna aulem domo non solum sunt vasa

auren et nrgenlea , sed et lignea ct ftclilia ,el qiiwdam

quidem in honorein, quaidam ailem in conlumeliam. Si

quis ergo emendaverit (1) se ab istis, erit vas in hono-

rem sanclificalum, et utile Domino ad omne bonitm opus

paratum. Juvenilia autem dcsideria fuge. Seclare vero

juslitiain,:fidem, charitatem, pacem cum liis, qui invocant

Doininum de corde puro. Slultas autem,et sine disci-

ptiiia qitwstiones devila, sciens quia generant lites. Ser-

vitni aulem Domiiii non oportet liligare, sed mansuetum

csse ad oiiines docibitem, patieiitem, cum modestia cor-

ripienlein eos qui resistunl ,tie quando det illis Deus

pmiiiieiitiam ad cognoscendam veritatem,

el resipiscant

de diabotitaqueis, a quo capti tenentur, ad ipsius votim-

talem.

Item in Apocalypsi (ii, 5) : Mementounde cecideris,

et age pmnitentiam : sin aulem, veniam tibi cito, el can-

detabrum de loco suo movebo.

(1) Vulgata, quani c*ieroqni sequilur hoc in loco

Ainanucnsis, liabet emundaverit.

DE TITULO, AC META, SEU ARGUMENTO

SUPERIORIS OPUSCULl.

CAPUT PUIMUM. (

I. Quoniam invaluit mos, ut qui nunc cvulgantur

vcteruin libri ab eo iliubtrcntnr, qui illos in luceni

edil, consuetudini obsequor, ac primo qiiidem de ti-

lulo superioris opusculi, dcque argumcnto, quod in

co persequilur iilius anctor, dicam, tnm eidem opu-

sculo annotationes qnasdamadjungnni, (|uil)ns ca cx-

pliccnlur loca, qna; snbobscura aliquibus visa sunt, et

€35 toUaiitnr dubilationes , quai in lcctoris animum

irrepere possent.

II. Eccc aulem in titulo ipso, quod studiosis codi-

cam lectioni miiiime assuetis negotium facessat. Pu-

tare scilicet facile poterunt , verba liscc Exliortuiio

de Pxnilenlia, aut a Cypriano ipso fuissc opusculo

a se edito pra?posiia, aiit certe multum vctustaiis, et

aucloritalis liabentia. Tum vcro eos anget verborum

illorum synlaxis valde a laiina abhorrcns.

III. Al levissiina est ha;c difficuUas ; error enim in

amanuensem cst rejiciendus ; coiisuevere enini qui

libros cxscripsere, si forte tilulis deslitutos libros

ipsos rcperircnt ,litulos ex iiigenio apponcre. S:cpc

eliam veicres, quos lii miniine approbassent , immu-

tare, novosque pro lubito substituere. Quam ob cau-

sam varii admodum sunt in codicibus tituli libris pra;-

posiii, inierdiim eliam pulridissimi , et ab aucloris

menlc rcniolissimi.

IV. Tilulus itaque libelli hiijus is cssc vidoiur, qui

proxime sequilur; hic scilicet : « Per poeiiitentiam

« posse omnia peccata diinitti ei, qui ad Deum toto

« corde conversus sit. » Hoc nempe argumentnni

pertractandum , el Scripiurarum auctoriiate compro-

bandum susccpil scriptor isle , qnisquis is cst. Id

porro mirum non est : elcnim ut in Cypriano consi-

stam, libello , quem de idolorum Vanilaie inscri-

bcrc consuevimus, noii absimilis tilulus pra;fixus tst;

1159 DE ARGUMENTO 1160

hic nirairiim : c Quod idola dii non sint , ct qiiod per A niiilerc, riiii ab ca sinc scliimale, sivc perlibcllos, si-

i Cliristum salus credeiitibus dala est. > Ncc valde

diblal titulus, (|ui libris Testimoniorum pra;poni-

tur.

V. At hujus modi litulus , in^iuios ,non admodum

congruit cum aliquibus lestimoniis qua) iii eodem

libcllo alleganlur, et praeserlini cum 1-2 et i5. Qua-

iiaiii, obsecro ,raiione eruere poieris, < Per poeni-

i icnliam dimitti posse peccaiaei , qui ad Deum loto

« corde, converliiur, » ex eo quod i oblivisci non

c possil sponsa ornainenii sui ,nec virgo fasciaj pec-

c loralis sua; : populus vero per aiiiios plurimos ob-

c lilus sit Dei? » Rursus quanam ralione eamdem

llicjim derivare poleris ex co quod liaic tradat apo-

Stolus Paulus? Prwdixi el prmdico, ul prcesens sedeo,

ve alia raiione aliquando defecerant (3). Alii conira

facillimc in ipso persccutionis fcrvorc ante poeniten-

liam peractam sine episcopi consensu ad sucramen-

torum commiinioiiem lapsos admiitebant (4). llinc

nonnulli , tametsi vaide gravibus criminibus poUuti,

adeo proniple , f.icile adco sibi indulgcri volebant ,

ut slaiini et sine ulla canonica pocnitentia ( longc

aliler ac vetercs canoncs et consueiudo ecclcsiastica

prajcipercnt ) sibi remitli poscerent quaicnmquo

peccassent antea , ne ipso quidem exceplo schi»-

malis aiquc apostasia; crimine. Veniam aulem ut

promplius , cerliusque impctrarcnt, ad confessores

ac mariyres confugiebant , ut commendatitiis corum

litlcris , veluti subsidio quodam et ; si loqui ita vo-

el absens nunc iis qui ante peccaveruul, et cmteris om- B lumus ,c pcenitentix iis dcbitsc supplemcnto > in

Odclium cccium , atque ecclesiasticam communioncm

adniitlerenlur (S). Quod si episcopi non eos proiinus

rccipiebant exposcebanlque , ut vclustis pceuitentix

legibus se subdercnt,ad tanlam aliquaiido pervc-

niebant postulatores isli tenieriialem, utminaronlur

easdem litterasse lecturos coram populo, a quo cam

communionem ac venlam , quas sponle cpiscopi

impartire noluerant, facile assequcrentur (G). Hiijus

rei adco manifesta babemus exempla in quinqua-

gesima quinta Cypriani epislola, ut de ea dubiiarc

ulique non possimus. Aliqua lameii, fortasse poliora,

cjusdem epislobc loca in pagiiix calce indico ; alia

per se ipse consulere poleril leclor (7).

nihus, quia si lenero non parcam.

VI. Ilaud Icvis videiur csse lixc diflicullas, quamtamen facile dissolves, siadverlcs iion de quavis poeni-

tciitia locutos fuisse veteres Paires iiui remiiii per

cam posse dociierunl quiclibei crimina, sed de ca

quam poscebat Ecclcsia , vclusta disciplina , ac con-

suciudine innixa : sic ut Ires errores evilaiidos mo-

iierent : eum quem Novatianorum crudeliias, cl

pcrvicacia adversus Ecclcsiaj polestatcm siruxerat :

c Graviora peccata dimitti posse negantium : > eum

pariter quem nimia severilas iionnullorum Caiboli-

corum staiiiere studebat, fateniium scilicet rcniissi-

bilia esse quidem crimina quxvis : negantium tamen

Iribuendam remissionem ct veniain in pcccaia gra-

viora lapsis , eosque ab Ecclesia et a spe veniaj rc- G « ^e episcopis islis, in provincia nostra, dandam pa-

pcllentium ; eum denique qiiem nimia indulgeniia ct

Icnitas aliorum indiiccre studcbat; admitlcb;inl bi

ncmpc in Ecclesiam , recipiebanlque ad coniniu-

nioiicm lapsos, nullam, aut cerle Icvissimam pneiii-

tciiiiam ab iis exposccnles, nec eam sane quamccclesiastica consuctudo , el sapieniiorum proestan-

tioruraquc episcoporum conslaiilia efflagitabal.

VII. Ac Movatianos quidcm , postquam scliisina

conflaraiit, et sectam a caiholica comiiiunioiie sc-

junclara , docuisse peccala quxdam irremissibilia

esse, indubilalaresesl; et liunc s incerrorem iiidicat

Cypriaiius, episl. ui(l). Sed manifeslo cuin redarguit

auclor libclli ad Xovatianum hcereticum Cypriaiii

a;qualis, ex quo nos sajpc verba allcgabimus, rcd- Darguit quoque Pacianus , quem deinceps aliquandocitabimus.

VIII. Neque vero temere dixi, nimio plus severos

fuisse Cypriani setate noiinullos, adeo scilicct ut

criminosis veniam prorsus dencgarent, el ecclesia-

siicam cominunionem : contra iiidulgenlcsadeoalios,ut sceleribus gravissimis pollulos in Ecclesiam

slalim reciperent, neque ab iis salularcs illas afllic-

taiionesexposccrent, quas Ecclesia statuerat. Nimi-

riim, ul cx Cypriaiii libris assequimur, aliqui quod

jam dixi, recipere iiolebant prorsus ad paMiiicniiam

gravium criminum reos, (2) neque in Ecclesiam ad-

I (I) P. V.Vl, cujus verba consule ad lociim viii.

(2) < El quidcffl apud anteccssores nostros quidam

c cemmoecbis iion pulaveruiil,et in toluiii pu;iiiieiili;i:

c locum coiilra adiilicria claiiseruiit ( Episl. l;i, pag.

15")). > Vide Buliizii noiam 59 et 0:2 iii Episiolamhaiic. Horum auslerilalem renovavit Januarius illo,

qui monaclium qncnidam siiipri ciim moiiinli virgiiieconimissi reum, ad poenileiiliam admitlcre iioliiii :

Qiiamobreiii rcprebensus est a Bacbiario, viro doc-

tissimo, quieiimdeni monacbum ad poeniicntiain rc-

cipieniluiii censuit. Vide op. Bacbia. Edilaa Fran-cisco Florio, p. 36.

(5) c El ideo placuit, frater charissime, examinaiisc causls singiilorum, libellaticos iiilcrim adiiiitti. Sa-c crilicaiis iii cxilu subvciiiri.... Nec pules, fr.ilcr

c charissinie, hincaut virtuiem frairum niiiiiii, autc martyria delicercquod lapsis laxaia sit poenilenlia,c et quod poeniieniibus spes pacis oblaia. > (Epist.

Lii, ad Anionianum, de Cornelio et Novatiano, pag.153 et 154.)

(4) Vide Epist. ix, pag.47,et epist. xii, pag. 57. Eirnrsus epist ui, pag. 140. c Dcnirpie ciim de qui-c busdam ad me presbyteri ct diaconi scripsisseni,« eos immoderatos csse ,

et ad communicalioncmc accipicndam rcstinantcr iirgerc, clc. >

(5) Id aperiissime tradilur in episl. lv, Cypriaiiiad Cornelium illis pr;Bsertim veibis. c Scd enimc lccta alia lua epistola, fraier, qiiam priinis litieris

<subjiiiixisii, saiismiralus siim, cuiii aiiimadvurlis-

c scm te iiiinis, alquc lerroribiiseoriim, qui vcncrantc aliquanttimcsse comnioluiiicum te, scciiiidiiin quodc scripsisli aggressi csseiii, cum SHmiiiadcsperationec comniinantes, qiiod si littcras, quas allulciiiiit, nonc accepisses publice eas recilaieni, el mulla lurpia,c ac probrosa, el ore suo digna piofcrrciit >

(6) Vide siiperiorem annotationem.

(7) « Scd eiiim Iccia, clc. > Rccole siiperiorcs an-

notaliones. < El illi coiitra Deum sacrilegi, coiitra sa-

c cerdoles Dci impio furore lemerarii , deEcccIesia

IIGI SUPERIOKIS OPUSCILI. IIC'2

Uirnmque pnrro displicuit Cypriano, cujus sen- A « ciiarissime, isiicinteressenobiscum, -cum parviisii

teulini)) et amplexi sunt p!erii|uc dum adhuc vi-

veret (1), el secuii fuere poslea aiii, aique imprimis

Paciauus, sape Cyprianum allegans : el ^nimiam

quidem facililatem veliemenler redarguit Cyprianus,

lum aliis iii locis , tum cerle iu epistola lv, in qua

cum alia multa , lum hxc sane valde mulia sunt

qux leganlur : c Neque enim sic putramina qua;-

< dam colligendasunl, ut qux iniegra etsana sunt,

! vulnerenlur; nec utilis aul consultus est paslor

« qui i(a n)orbi(las et coulaclas oves grcgi admiscet ,

c ut grcgem lolum niali cohairenlis afdiciaiioDe

< conlamiiiet. Non attendas ad numcrum illorum :

< Melior est enim unus limeiis Deitiii, quam mille

<filii impii, siciil loculus esl Dominus pcr Pro-

< et pervcrsi de schismaie reverluntur! Vidcres quis

< mihi labor sit persuadere paiieiitiam frairibns no-

< slris, ut, animi dolore sopito, recipicndis malis

< curandisque consentiant. Naraqiie ut gaudent ct

< Ixiantur, cum tolerabiles et minus culpabiles re-

< deunt,

ila conlra fremunl ei reluctantur, quoties

< inemendabiles et protervi, et vel adulteriis , vel

< sacriliciis coniamiiiati, et post liaec ndhuc insuper< ei siiperbi, sic ad Ecclesiam rcmeant, ui bona

c iiitus ingenia corrumpant (pa(/. 185). >

Adde ea qua; in libro de Lapsis adversus ni-

miam lianc, noxiam(|ue facilitulem copiose disputat:

< Imperilus est medicus, elc. {png. 377). Non coii-

< cedit pacem faciliiasista, scd lollit, etc. {p. 578). >

< plietam dicens : Fili,

ne jucutideiis in ^Wis B ^''1"*^ ''"C quidemin loco eos martyres repreheudit,

qui commendatiiiis litieris veliemeiitius exposeebant,ut criminibus obnoxios sincpoenitenlia Ecclesia in

sinum reciperct. c Veni.im peccatis, qua; iu ipsum< comniissa sunt, solus potest ille largiri , qui pec-< cala noslra porlavii, etc. »

Alibi vero eosdero marlyres et coiifessores ve-hementer orat, ut cauliores siiit in comiiienda-

tiiiis litteris concedendis (2) : his enim abutebaiilur

noii pauci immanium criminum rei, ul in Ecclesiaui

sine poenitentia rcciperenlur.

IX. Summa severiias quoque illi displicuit, quanimirnm in desperatioiiem adduci facile possent

qui iii ciimina prolapsi fiierant, et in impielate

persistere. Censiiit iiaqiie temperandam esse leniiaic

< impiis si multiplicenlur libi, cum non (uetit limor

< Dei in ipsis {Eccl., xvi). si posses, frater

< recedentes, et contra Ecclesiam parricidalia arma< tolleiites elaborant, iil opus suum diaboll malitia

< coiisuminent, ne viilncraios diviiia cleinentia in

< Ecclesia sua curet. Miseroriim pa-nilentiam men-< dacioiuD) suoriim fraude coirumpuiit, ne Deo in~

< iiidign;inii saiisliat, nc Clirisiuiii Dominum suum,< qiii christianus esse vel eiubuit aiite, vel limuil,< poslmodumquairat, nead Ecclesian), qiii deEcclesia< recesser:it, redeal. Daiiir opera, ne sati>.factionibus

< cl lamentalionibiis jusiis delicta redimantur, ne< viilnera lacrymis aliliiantnr... Ilonor ergo datur< Deo, qiiando sic Dei niajcsias et censnra coniem-( nitur, iit cum se illc indignari el irasci saciilican-

< libus dicai, et cum poenas a^lcrnas ei supplicia per-< peliia coimnineiiir, proponatur a saciilegis, atque< diCMlur, iie ira cogiletur Dei, ne limcaiur judicium q

severitatem , iit nemiiii pa^niicntia; lociis pra>clu-< Domiiii.nepiilseHirad EcclesiamChristi,scd sublata dereiur, ideoqiie lecipi qiiidein possent omnes

I

« poeiiiientia, iieciilla exomologcsi criminis facla, de-< speciis episcopis atque calcaiis, pax a presbyteris< vcrbis fallacibiis prajdicetiir, elne lapsi surgant.aut< foris posili ad Ecclesiam redeani, commuiiicatio

< iion communicaiiiibusofferatur? Qnibus eti^im satis

< non fuit ab Evangelio recessisse, spem lapsis sa-

< lisfactionis et pcenilenlia^ susiulisse, fraudibus iii-

I volutos, vel adiilieiiis commaculatos, vel sacrifi-

c ciorum fuiiesta cont:igione polliitos, ne Deuin ro-

« garent, ne iii Ecclesia exomologesin criminum lace-

< i'ent, ab omni etsensu et fruciu pocnitentia! ren)0-

< visse (p. 181 etlS2) Si qui antem snnt qui< putanl se ad Ecclesiam non precibiis, sed miiiis

c regredi posse, ani existiinaiit adiliiii) se sibi noii

c lameiitaiioiiii)us ct saiisfactionibus, sed terroribus

< facere, pro certo liabeanicoiilra lales clausam siare

< EtclpsiamDoniini,nectasira Cliristi iiiviciaei forlia, ^< Domino luenie minuia , minis cedeie. Sacerdos Dei "I Evangelinin leiiens, et Cliiisti praicepta cusiodiens,< occidi poiesl, vinci iion polest. Sug^eiit et siibmi-

< nislrat nobis exenipla viriuiis ac lidei Zacliiirias,c aiilistcs Dei,qHi cnm lerreri miiiis et lapidationec non posset, iii leinplo Dci occisus esl, clamans et

c iientiileiii (iicens quod iios quoi|ue eoiiira lixreti-

< cos clamaimis el dicimus : Hmc dicii Domimis (IIc Paral. xxiv) : Deietiquislis vias Domini, et Doiniimsc derclinquet vos. Neqiie eiiim qiii pauci lemerarii et

< iiii robi (eelcsies ei saliiiares vias Doinini deielin-

c quunt, et sanct:i noii agcnlcs, a sanclo Spirilu de-c scrunlur, idco ot nos diviiia; Iradilionis iinuiemo-

c rcs cssedebemus, iii majoraesse furemiuniscelcra,c quam sacerdoliiiu jiulicia ccnseanius, aut existiine-

c niusplusad impiigDandiini posse humana conainina,c quam (|uod ad protegendum praivalct divina tu-

« tela {pag. 18i). »

Patrol. IV. S. Cyprian.

tamelsi anlca alrocibus crimioibus polluti, dum-modo poenitenliam quam episcopus imponerel subi-

rent. Consule quse nuper allegavi ; atque ea saiie

qua; ex libro de Lapsis innui, mercntur iii liic in-

legra describanlur. < Impcritus est medicus, qui tu-

meutes vulnerum sinusmanu parcente conireciat, et

in altis recessibus viscerum virus inclusuni, dumserval, exaggerat. Aperienduin vulnus est, et scean-dum

, ei, piitiaminibus amputatis, medela foriiorecurandum. Vociferetur et clamet licei, et conquera-tur.xger impatiens per dolorem, giaiias aget posl-

modum, cum scnseiit saniialem : einersit enim, (ra-

ires dilectissimi, novum geniis cladis et qiiasi parumperseculionis procella s*vicril, accessit ad cumulumsub misericordia: titulo mahnn fallens, et blanda per-nicies. Conlra Evangelii vigoreni, coiitra Domiiii acDei legein lcnieritaie quorumdam laxatnr iiicaiiiis

commuiiicatio irrita el falsa pax, pericnlosa danti-

bus, et iiihil accipientihns profulura... {p. 577). Nouconcedit pncem facililas isia, scd tollii

; neccom-municatioiiem tribuit, scd iiiipedii ad salutcm. Per-

seculio csi hxc alia, et alia lciilaiio, pcr qiiaiii siib-

lilis iiiimicus impugiiandis adhuc lapsis occulia po-pulaiione giassatur. Ut lamenlaiio conqiiieseal , ut

(1) Vide episl. i.iv, qiia; miiltorum episcoponimnomine conscripia est.

(2) Epist. X, ad Mariijr., elc. pag. 51.

37

!1G3 DE ARGUMENTO «IC4

(lolor sileat , ii( delicii memoria evanescat, ut com- A Sed jam deniqne, qtias promisiraus annotaliones,

pra-.heamns.)iriiiiauir pcccalorum gemiius, slaliialur flclus oculo-

rum, nec Domiuum graviier oflensuin longa ei piena

poenilemia deprccelur, cuni scriplum sil : Memenlo

uiide cecideris , et age pcenitentiam. Nemo sc faliat,

nemo se decipiat (p. 578). >

Quod si poenitentiani agere non recusassent, eas-

que subiissent poenas, quas ipse prxscripsissei, se

proniplissiiuum pra:liebat, ut lcniialem qiiani posset

inaximam erga cos adliiberel : cujus leniiatis perspi-

cuum argumentuin habemus in epistola xii, quam

legat, obsecro, lecior (p. 55).

X. Hinc de ipsis iniqiiissimis Felicissiini asseclis,

quorum immnnia scelera et exccrabilem vitam,

scbismaquoque, ei aliEcclesia defoctiouemproxime

ante descripserat , bxc pronuniiare non dubilai {ep.

LV, p. 84) : I Si judicium nostruui vohicrinl cxperiri,

veniant. Dcnique si qua illis exciisatio et delensio

poiest esse, videamus qucm babeaiit salisfactionis

suasscnsum, qucm aflerant posiiitentix frucium.Nec

Ecclesia isiic cuiqne claudiliir, nec epi^copus alicui

dcnegalur. Poeiiileiilia, et faciliias, ct buinaniias no-

slra venicniibus praesio est. Opio oinnoB in Eccle-

siam regredi, opio universos cominiliiones nostros

intra Clirisli casira el Dci Palris doinicilia concliidi.

Reinilto omnia , miilla dissiiiiiilo sludio ci volo col-

ligendx frateriiiiaiis. Etiiiin quxiii Deiim coinmissa

sunt, non pleno judicio religionis examino. Delictis

plusquam opnrtet remiticndis pene ipse delinquo.

Ainplector prompta nc plcna dilectione cum poeni-

leniia revcrtentes pcccaium suum saiifactione bumili q S"'" "'' ^'* (^'' lxxxviii, 51)

Allegaiis in superiori opusculo Scripturarum locis

annotatioiies quasdaiiinpponinius.

CAPUT II.

Nolira vero arbitretur leclor, ea lantummodo Scri-

pliirarum loca, quae in boc opusculo babenlur, poe-

nitenliam rcspicere. Alia, eaque non pauca, invenies

in Bacbiarii libro ad Januarium niisso, in Pa-

rallelis quoque Damasceni (/i/«. /i, tit. iii, ire/si /xt-

iaioIa;, ctc.) in eo capile, quod in pagiiix calce al-

lego, qiiod(|iie si cum lioc libello confcras, jucuiidis-

sinium id tibi erit, et valde uliie. Ea iiaqiie loca

n qua: liic rcccnscntur , aul portio nonnulla suiit am-

plioris libri, qui mulio plura coniplcctebatur, aut, si

vis, selccla ea sunt veluti reli(|uis apiiora, non ad

ulilitaiem quidem, necessilalenuiue i)oeiiitonli;B ge-

ncratim iiispectue asserendam, sed ad nlililatcm nc-

cessilalenique illius geueris poenitenlire asserendam,de rpiogonere numero 0, 7, et snbsequeniibns supe-rioris capiiis cgi ; rccole itaque quse iis nuineris tra-

didimus.

Jain vero ad eum locnm venio, qui primum in hoc

o(uisculo sc offcrl, quique se liabet :

I. Hi dereiujueTinl filii ejus tegcm meam, ct in judiciis

meisnon ambulaverinl, el mamlala mea noncuslodierinl,

visilabo invirija iniquitaies eorum et in verberibus

peccuia eoruin : misericordium autein meam non disper-

et simpliciconfltentes. i

XI. Ha-c qux retiili satis apta ad id quod osten-

dendum milii proposui, censco. Coetcrum si alia ad-

buc optas ejusdem Cypriani lianc iii rcm lestiinonia,

ea consule qiix iradii ipse in libro de Lapsis et

in epistola lv. Ulruinque porro coinprcbciidil, siiain-

que seiitcntiam apertissime cxplicat in epislola lii

(p. 155) verbisiis : i Miror autcniqiKisdamsic obsti-

nalos, etc. ;i qiix vcrba inaniiotalionihusad poslre-

mum lcstimonium (id est Apocal., ii, 5) allegablmus.

XII. Ut crgo cl Novatiaiiorum cirorem, et schisma

rcprehcnderet, et propnsiiuin suum, et discipliiiam

quum in Ecclcsiam invexerat ,a reprobeiisiiiiiibus

vindicarel, lihclliim hunc aut coinposnii Cyprianus

ipse aut cerle alter pro Cypriani senlentia decer-

tans, ea colligcns qiia; in tria, si vis argumenla ct

dlspiitationis capita crant deinccps dislribncnda

qnorum alierum NovatiaiKiriim scbisma erroresqnedamnarel ; refelleret alierum seuicntiara illornm,

qiii fassi subcsse Ecclesi.i; poicstati crimina quscvis,

criiiiinosos laiiicn ab Ecclcsia, et a poeniieniia iii-

eunda; arcebanl approb:iret leriium disciplinain a Cy-priano propositam. Quod autera apte sub boriini al-

tero comprehendantur illa ipsa diio qu:n diximuslosiiinonia , in aiMMtalionibus ad illa osicndemus.

.Mquc liuiic <|Mideiii libelliiin siispicor ea inenle

foissc composiliiin, ul in lerlio Teslimoniorum li-

bro reliquis illius parlibus adjungeietur.

D

AibitMHisswmaliquando.amanuensis licenlia qua-

dam, inimniatum euin fuisse, cl loco vetustae substi-

tulani luisseVulgaiamiiilerpreiaiioiicm,quod egosaepe

incodicihus facluin peispcxi.Atnncepsdeiiiceps ba;si,

cumeumdem locuiii adeiim fore modum cilaium vidi

in Bacliiarii libru (1) qun afferliir iii boc opusculo. Aut

crgouierqne amanuensis eanidcm licentiamsibi arro-

gavit, aut polius vetusiis ipsis leinporihus alieia in-

lerprclalio biijiis loci adcrat, qu:c ea ralione locura

liunc redderel,qua iiunc reddilYulgala.

Cx-terum hic psalmi octogesinii ociavilocus in ve-

tusiissimo illo libello(-2), qiii adversus Novaiianum,

ipsoNovaliaiioruinalquoCyprianitemporeconscriplus

fuit, ad bunc inodum se haliet : Si dcreliquerint /ilii eju$

legem menm, el in mandalis mcis non aitibulaverinl, el si

jusliffaliones nieas profunaverinl, el prwcepla mea non

cuslodiertnt , visilabo in virga facinora coruinet in fla-

geliis delicla eorum ; misericordiam auiein meam non

dispergam ab eis. Hcc multiim abest Cyprianus, sic

euindem locuin allcgans (5) : Si dercluiuerini legein

meam, et in judiciis iiicis non ambulnveriiit ; si juslifi-

cuiioncs mcas profanaverinl, et prmcepla mea non ob-

(1) N°. £2, p. 115, cditl. Francisci Florii.

(2) Consiui aiictorem lihii ad ISovalianum

:oqualcin esse Cyprinni, eic. In Viia S. Cypria-iii iirrposiia cditioiii Babizii, § 55, p:ig. 9'«..

(5) in episl. VII, p. 41,et incpist. lii, p. 155,et rur-

susin libro d» Lapsit, p. 5U.

iiCS SUPERIORIS OPUSCULI. 1166

servaverint, mitabo in virga facinora eoruui, et in fla- A Ciinterum id ipsum quocl ex pmime superiore te-

gellis delicta eorum : misericordiam aulem vieam non

ilispergam ab eis, elc.

Mirum porro non est,siprimoquidemloctisliica(Ic-

ratur:elenimseveritalem illorumredarguitqui.nimio

plusausieri, recipere poenilentes in Ecclesiam nole-

bant. Ilinc auclor libri ad Novatianum ha;rellcum

(p. 11) : < QiioDnam esi lua Novaliane, dementia, ul

illa, qu.T! ad exitium saititis pertincant, tanlum le-

gas, et qu2C ad misericordiam pra^tereas ? Clamante

Scriplura, et dicenie : Poenitentium agile Adeo

quia mulise niiseralionis esl Dominus, audivinius : au-

di.nmus qnid per David coiitestatiir Spiritus sancliis ;

Si dereliquerint fitii ejus, eic. > Bacliiariiis quoque,

valde veuistus (qiiippe qui creditiir Aiigustini aqiia-

siimonio deduximiis, fiicile eiiam dediicilur cx co

quod liic allcganiiis : debel enim ingeniisccre (id est

veram, non fiicalam, pociiiieiiliaiii agere) i'i qui ad

Deum convertitur. Id si peraget, salvabiuir a Do-

mino, agnoscelque,cum jioeniiueril, deieslabilem sia-

tum in quo aiiiea fiicrai : Et scies ubi fueris.

At facile posces, nbinam exsieni allegata verba,

qui]ccitaniurcliamaCypriaiio(l) eiPaciaiio(2), atque

adeo, si cgregio Calnieto credis, ab Origcne, Hicro-

nynio et Fulgeniio ? Require ea iti veiusia versiime

Sepluagiiita inleipretibus adbaercnle, et inveiiies in

versiculo IS capitis xxx Isaia;. na?c pnrro eo liben-

liiis annotavl, quod viderim in cdilione Cypriani,

quaiii adornaviiBaluzius, citaii in margiiie : Ezecb.,

lis) el valde probabilisscriplor, iisdem parilerverbis B xviii et xxxiii. Ex Isaia saiie allegat Hieronymus,corum severilateni refellit, qui graviorilius quibtis- quem n. 4 yfferam.

dain peccaiis jioenitentiai hiciim denegiibant : < Age

eigo, atnice, iiiquit ille (1) in episiola ad Jaiiuarium,

consurge, et, perdiia interfluciussxctili mercede,at-

qiie subslantia velut naiilragiis imam tabulam, hoc

est scienliam diviniCanoiiis, teiie, quse teadducatad

littus ubi ait : Si dereliqucrint filii ejus legem meam,

et in judiciis meis non ambulaverint ; si jusiificaliones

meas profanaverint, et mandata mea non custodierint,

visituboin virga iniquitales corum, et in verberibus pec-

cata evTum ; misericordiam autem meam non dispergam

ab eis, nequenocebo inveritatemea. De ciijus lioc liliis

dicilur ? Nonne Domini nostri Jesu Cbristi, quos Ec-

clesiaslici foniis uterus et secreli ac perplexi vulva

lU. llem illic (xxx, 1) : Va; filii desertionis, dicit

Dominus, fecislis comilium non per me el sponsionem

meam, non per Spiritum meum, adjicere peccalum su-

per peccuium.

Locus isie ille ipse est, procul dubio, qui in Vulgalaexsial versiculo 1 capitis xxx Isaise, sic in laliniim

versiis : Vw fitii deserlores, dicit Dominus, ut fuceie-tis consilium, et non ex me, et orditemini telam, ei non

per Spiritum meiim, ut adderelis peccatum iuper pec-catum.

Sequilur porro scriptor noster, velerum more,Septuaginla inierpretes. Videiur auleiii ideo allatus

liiclocus, ul moneremur, iion approbari a Deo con-

mysterii parlurivit;quos nalos crucis cuna suscepit, C siliuin eorum qui, ut verbis Cypriani uiar (ep. lv.

Evangelii maiiimilla lactavil? Vis scire quia bapli-

zati, non aulcm catecliumeni (ilii appellantur ? Aspice

quod ipse Aposiolis suis dicit : Jam non dicam vos

iervos, sed filios. i

Eorum quoqiie lenilatem lociis isie faciliialemqiie

refellil, qui sine ulla poenileulia prolapsos in criinina

recipiebant in Ecclesiam. An non Deus, dum mise-

ricoidiam nepolibus Davidis pollicctur, pcenileniiam

eis se inflicturum csse proiiiiilil? Visitabo in virgu...

misericordiam autemmeam non dispergam. Pulcbrel^y-

prianus (epist. ui, p. 155) : « I" Psalmis eliain legimus

censuram pariier,ei clementiam Dci comminaniissi-

mul, atque parcenlis, punienlis ut coriigat, cl cum

p. 181) : t Coiitra Deum sacrilcgi, contra saccrdoies

Dei inipio furore teiiierarii, de Ecclesia recedenies

et conlia Ecclesiam parricidalia arma toUeiites, ela-

borant ut opus suum diaboli malilia consuinment,iie vulneratds divina clemeniia in Ecclesia sua curet.

Miserorumpocnitenliam mcndaciorum .suonim fraude

corrurapunt, ne Deo indigniinli salisfi;it. » Quibus

qiiidem verbis Novaiianos, nl puio, iniiuil, qiii ut

asseclarutn nuiiierum augerent, lapsos cl criminosos

in coeium suum facile recipiebant, iiec ab eis preces

eas, aflliciioncsque exposcebant , quas exposcebatcatliolica Ecclesia. Quatnquam eiiaiii arbiiror, eos-

detti Novatiauos proplerea quoqiie repreliendi qiiod

Icorrexerit, reservantis : Visitabo, iiiquit, in virga fa- p descivissent ab Ecclesia, schisniaiicis jira^sidibus ad-

cinora eorum, et in fldgeltis deltcla eorum. ilisericor-

diam autem meam non dispergam ab eis.

II. llem apiid Isaiatn (xxx, 15) : Sicutdicit Dominus

sanctus Israel. Cum conversus ingemueris, tunc sulvus

eris, et scies ubi fueris.

Invitanlur his verbis Novatiani ad Ecclcsiam, qua-

tenus cerii reddiintnr, si ingemucritti, id est si de

schismale et criminibus reliiiiiis poeiiiteiiliam egcrint,

salvandos fore. Resiiiuii vero Ecclesia; et saliiiari

poeniienria prioribus erroribiis deleiis, tum denique

agnnscent, scliismalis aliiue IiBoresis, qiia aiiie irre-

titi fuerant, graviialeiii : Et scies ubi fueris.

(1) Tom. 111. Ribliot. Paris. Pair. p. 155; in edi-

tione Francisci Florii, uti dixi, p. 115, n. 22.

versus catholicos constiiuiis. Id sane indical Cypria-

nus, cuni li«c ait {epist. lv, p. 178) : < riaiie epi-

scopi, noii de voluntale Dei fiuiit, sed qtii exlra Ec-

clesiam flunt , sed qui conira disposiiioiiem et

iraditionem Evangilii flunt,

sicut ipse Doniiiuis in

diiodecim Propliciis ponil cl dicit : Sibimet.psis re-

gem constiluerunl, et non per me. Et iieruiii : Sacrifi-

(1) In libro dcLnpsis, p. 586.

(2) Conira iraci. Novaiian. el lom. iii Bililiot.

Pari-. Palr., p. 01. Quid si adjccissem illud Lai;e :

Cum coHversus ingemueris, tunc sulvaberis, ct scics ubi

fueris ? Et in Para;n. ad paMiil., pag. 75 : lit iterum

cum converstts ingemueris, tunc salvaberis, ct sciet

ubifueris ?

DE ARGUMENTO4161

cia eomn lamquam panis

cant ea contaminabuntur. El per Isaiam quoqiie

(Isa. XXX ) Spirilus saiiclus clainal, ei dicil : Va

vobis, fitiidesertores. flcec dicit Dominus : Habuistis

consilium et non per me, et fecislis conventionem, el

non perSpiritummemn,adjicere peccata snper peccata.

Eodem quoque speclare videlur is quem sjcpe

alicgavi ,auctor libri ad Novaliamim haireticum,

lisec scriplis tradens (p. ii) : Quia qui non iHtroivit

per ostium in ovile ovium, sed descendit per alteram

partem, ille fur et latro est. liem iii eodem Evangelio

quoque ail : Omnes qui venerunl, fures sunt el la-

trones. Qui isii sunl, uisi deserlores fidei, el Irans-

gressores Ecclesia! Dei, qui conlra ordinalionem Dei

iiilunlur ? Quos merito Spiiiius sanctus per Proplie-

imluclus ; omnes, qui mandu- X consilium consultabatis et iniquum. Vox itaque ilia

altam (altam cogitationem) liic idem sigiiirical ac,

profundam : qua quidein signiflcaiione alibi etiam,

judice Augusiino, suinitur : sic enim saneius doclor

versiculum septinium psalmi sexagesiini lertii : Acce-

det Iwmo ad cor allum, elc., explicat, Accessit liomo

ad cor alium, id est cor secreium (secrelum vero bic

idem signilicare videlur ac profundum ) objiciens

aspectibus Iwminem, servansintusDeum.

VI. Ilem illic (xliii, 25) : Egosum, egesumqui deteo

injustitias tuas, et non recordabor : tuautem recordarc,

el judicemur simul. Dicju injustitias tuas prius.

Vulg^ita haec babet : Ego sum, ego sum ipse qui de-

leo iniquitates tuas propier me, eipeccatorum luorumnoii

recordabor. Reduc me in menwriam, et judicemur si-

lara increpal ,dicens : Fecisiis consitium non per B mul : narra, si quid liabes, ut justificeris. Al scriplori

me, el conventionem non per Spiritum meum, adjicere

peccuta super peccata. Quid ad ista rcspondeanl

perver»issiniiisli Novaliani ,

vel nuiic infelicisMini

pauci, qui ad lanlam furoris dementiam proriiperunl,

ul necDeo, nec bomini reverentiam babuerinl? »

IV. Ilem apudJeremiam(ii,25) :Averlere (i)pedcm

luum ab aspera via, et faciem tuam a siti ; itta vero

dixit : I Confortabur ; voto : » quia diligebat atienos, et

ibat post illos.

Ad Novaiianoruin Pertinaciam retundeiidam plu-

riinum valet locus ille Jereniise, qui nunc alTertiir, et

quein 1n Vulgata sic leges : Proliibe pedem tuum a

nuditute et giittur tuum a siii ; et dixisli ; Desperavi,

nequaquam faciam : adamavi qiiippe atienos et post

nosiro fere congruit is, quem sxpins laudavi, aiictor

libelli ad Novatianum b:ercticum. En quomodo locum

hunc legit (5) : Ego sum, ego sum qui deteo facinora

tua, et non commemorabor te : tu aulem in mente habe,

ctjudicemus. Dic lu facinora prius, ut justificeris.

Eadem plane mihi videtur loci hujus meia alque ea

quain lociJeremiae pauloanleallati esse dixi.Saneeo

recitatoauctor libelli ad Novatianum haec slaiim subdit :

«Dum paiet, fralres, indulgeiitise aditus, Deum plenis

satisfaclionibus depreceniur.Deprecemuriios, utexal-

lari possimus. > Proplcrea eliam allatus videiurlocus

isie, ut doceainur copiosissime, et summaciim iibera-

lilaie nosiri misereri Deum, dum peccatorum,de qui-

bus dolemus, omnino obliviscitur. Monet lamen. ut nos

ambulabo. Utilur lioc lucoad iiivilandumad poeiii- C eoruin meininerimus,de(lendo scilicet.Monet pariier.

lenliam Uusticum lapsum Ilieroiiyraus, liaec ad eum

scribcns(2) : «Nihil itaoffendit Deum quam despera-

tione meliorum haerere pejoribus : liceiet ipsadespe-

ralio iiicredulilalis indicium sit. Qui eiiim despcral

salutem, non putat futiirum esse judicinm. Qfiod si

nietucret,uliquebonis operibus se judici prx'pararel.

Audiamus per Jeremiara loqueiilem Deum : Converte

pedein tuuin a via aspera, et guttur tuuin asiti. Et ile-

rum : Numquid qui cadit, non resurget : aut qiii aver-

sus esl, non reverletur ? Et per Isaiam : Quando con-

tersus inyemueiis, tiinc salvus eris, et scies ubi fueris.

V. Ilem apud Isaiam : Convertimini,quia (o) altam

cogitationein cogitatis, et iniquam (Isai.xxxi, 6).

ut peccata nostra priiis defleamus quam eoriim ve-

iiiam ab Ecclesia exposcamus. Dic tu injustiiias luas

priiis, etc. Prxproperam iiaque noniiullorum poe-

nitentiaiii et nimiam quoiuradam presbyterorum faci-

litaiem in impertienda lapsis veiiia , verba isla

condemiiant. Locum bunc ad poeniteniix necessita-

lein inculcandam adducitetiain Damascenus (G).

VII. Iiem illic (Isai. LV, (i): Qnarile Deum, et cum

inveneritis euin, invocate. At ubi appropinquavit vobis,

derelinquat impius vias suas, el vir iniquus cogitationes

suas, et convertalur ad Dominum, et misericoidia et

pra;parabitur,quia non mutium reinittit peccata vestra.

Alque banc ipsam prxpropeiam poenileiitiam, et

Tuni ad vocandos pcccalores ad veiam, iion ad ])nimiain facilitalem ca, de quibus nuncagimus, Isaiae

fucatani, poenitenliain ,tum ad rcvocandos a scbis-

inale ad Ecclesiam Novalianos valet locus isie : cui

simillimus esl alter, quem ex Joele affert Cyprianus

in libro de Lapsis (i): Reverlimini ad Dominum Deum

vestruin, eic.

Notat autem clar. Calinct locum istum a Sym-

macho ad liunc modum fuisse cxplicatum : Poeniten-

tiain ayile, sicul profunda trausgressione recessistis a

Deo. Sepluaginta vero : Comier/imin», qui profundum

(1) Legendum pulo : Averte.

(2) Episi. olim 40 in Vcron. cdilion. 122, n. I,

pag. 885.

(o) Qui, nisi probabilis conjcctura me fallit.

(4) Pag, 386.

verba condemnant. Qua;rere scilicet debet peccator

Deum, eoqiie cor ejusdem peccaloris graiia sua il-

lustrante, ac permovenle, derelin(|uere debet viam

suam ; lum vero misericordia ci prKparabitur, quara

quidera non sine pretibus, et poenis, quibus peccaior

siibsil, indulgct Deus, qui (ui scriptoris nostri verbis

uiainur) non mutium reinittit ; id est non siiie aliquo

noslro siipplicio et afflictione. Alios ctiam seiisus

verba illa non mullum habere fortasse possunt ; sed

certe hosce diios. Prior bic est : Statim ac peccatorex corde defleat pcccatum suum, remiitei Deus qiia;-

(5) Pag. 16.

(«) Parallel. lilt. [i, lil. iii, p. 578, t. ii edit. lu

Quien,

H69 SUPERIORIS

ciimque erravit, adeo iit non muttum orari se sinat, Aui veniani induigeat. Alter : Dum Dcus atque Eccle-

sia vos ad se vocal, oNovalinni, vocanli parele, ne-

queenimdiM {non mM/(ijm) peitinaciam veslramal-

que insolentiam lolerabit. Calniel iioslrema; huic ex-

plicationi favei, dimi leciorem monet, ut conferat

locum liunc curn altero Joannis xii, 55 : Adhuc modi-

cum lumen in vobis est, ambutale dum tumen habetis,

Utcumque sit, audi, quomodo Vulgatus inlerpres

l)xc , de quibus agimus vcrba laiiniiaie douarit :

Qumrite Dominum, dum inveniri ))otest : invocate eum,

dum prope est : derelinquat impius viani suani, et vir

iniquus cogitationes suas, et revertatur ad Dominum,et miserebitur ejus, el ad Detnn noslrum, quoniam mut-

tus est ad ignoscendum. Non prasterit locum hunc

sniicius Pacianus adversus Novatianos disputans B

(epist.w), neque eliam prseterit Damascenus (P«-

ralt., titt./j.,

lii.iii).

\ni. Itcni illic {Isai.,\L\v, i) .Hecordare hwc, Jacob

et Isruel, quia puer meus es ; vocavi te puerum meum,el tu, Israel, noli obtivisei mei ; ecce enim abstersi

sicnt injustitias tuas, et sicul imbrem peccata tua.

Converlere ad me, et redimam te.

Diu perquisivi lum in Vulgaia versione, tum in

Bibliis ex inlerpretatioiie Sepluagiiita lalinilate do-

iiatis cuni, qui allegatiir hic, locum ; at frustra per-

quisivi. Quam(|uani enim aliquid buic afnne exstal,

capile XLi, 8 ei 9,ei cap. xlm, 1 ; rursus cap. xliu, 1 et 5;

et alibi etiam; alia lameii in bis locis invenics, quaD pab allaiis verbis pluriinum distani. Suspicor ilnque

hic addiici cx vetusta aliqua iiilerpreiaiionc versi-

culum primiim, secundum el lcrtium capiiis xliu

lsai;c, qui ex lectione Septuagiiita sic latine veriiiur :

El nunc sic dicit Dominus Deus, qui fecil te, Jacob,

et qui formavil te Israet : Noti tiniere, qnoniam

rcdemi te ; vocavi te nomine luo. Meus cs tu : el si

transieris per aquam, tecum sum , el flumina non

cooperient te. lil si transieris per ignem, non combu-

reris, (Inmma non exurel te, quia ego Dominus Deus

tuus, sanclus hrael, Salvatortuus. AtinVulgata legi-

tiir ad liuiic modiini : El nunc hwc dicit Dominus

rreans le, Jacob, el formans tr, Israel : Noli limere,

quia redemi le, et vocavi lc nomine tuo. Meus es tu.

Cum irnnsieris per nquas, tecum ero, el flumina non r.

operienl le. .\ui polius adduci iiic suspicor quinque

priores versiculos capitis xliv Isai.Te, qiii tamen in

Viilgila iniilto aliter legiintur, ad Iiunc scilicet nio-

dum : Et nunc audi, Jacob serve meus, el Jsraet qnem

cteyi. Ilicc dicil Dominus facicnt el formans le, ab

ulero uuxltiator luus : Noli limere, serve meus Jacob,

et rtclissime, quem elcyi; effundum enim aquas super

siiientem, cl fluenla super aridam : effundam Spiritum

meum super semen liium, et benedictionem meam su-

per slirpem tuain. El gcrniinabunt inter herbas quasi

silices juxla praHerfluontes aquas. Isle dicet : Domini

ego sum : et ille vocabit in nomine Jacob, el hic scribct

manu sua : Domino Rex Isract el redemptor ejus.

Jnlerprplatio porro latina, intcrpretatioiii Septuaginla

OPUSCULI. 117rt

senum adhajrens, sic reddit : iVMnc autem audi, Jacob,

puer meut ,et Israet, queni elegi : tic dicit Dominus

Deus qui fecil te, et qui adamavil te de ventre : Adliue

habebis auxitium. Noli limere, puer meus Jucob, el

dilecte Israet, quem etegi. Quia ego dabo aquam in siii,

iis qui ambulanl in aquosa, imponam Spiritmn meum

supei temen tuum, et benedictiones meat super filios

tuos. El orientur ut in medio aquw fcenum, et sicul sa-

tix super prceterfluentem aquam, Isle dicet : Dei sum :

et iste clamabil in nomine Jacob, et ulius scribel in ma-

nu sua, Dei sum, et in nomine Israel ctumabit. Discri-

nien autem quod lias iiiter inierpreialiones noit

leve inlerest,

retuli in exemplaria, qux habuil in-

lerpres ille, quem consuluit noster scriptor, qiii

forlasse eliam per se ipse superiora verba iii liebra;o

aut, si vis, in grxco nonnibil ambigiia ad euni mo-

duin translulit, quem vidit aptuin nd revocandos ad

Ecclesiam erranles. Ca;ierum, si vis, verba illa :

Converiere ad me ei redimam le, desiimpla esse ex

aiio Scripturae loco, quem negligens amanuensis

niinime designavit, nec sejunxit a superioribus, mi-

nime obsistani.

IX. Item illic {Isai., xlvi, 8), In mente habetehac et

gemite : pwnitemini qiii seditcli estis, el convertimini

corde nd me, et in menle habele priora sKcuta, quia

ego Deus.

In Vulgala sicreddiintur verba Iwc: Mementote is-

tud, el confundamini ; redite proevaricatores ad cor.

Recordamini priorit scecuti, quoniani ego sum Deus.

Sed iioster scriplrr versioni Septiiaginia adba^rens

paulo aliter vcrlit. Ad veram ponniienliam verba

hxc inviiant eos qui in gravia crimina inciderant

{Concertimini corde adme),'M\s(\iie inemoraiit prio-

rum Cbrislianoruin disciplinam ct judicia Dei, qui

inultn non sinit crimina : In meme hubete priora scecu-

la, qiiia -ego Deus. Invilant eiiam, si vis, Novatianos

ad Ecclesiam, quam dereliqiieranl, eosqiie nionent

ne Dcum novis seeleribus et periinacia iii suscepto

scbisinate, irriiare adliuc pcrgant.

X. ilemillic {Isai. liv 8) : Tenipore pusiltodereliqui,

ei ciim misericordia magna miscrebor lui. In furore

pusillo averti faciem meam abs te : in misericordia

mlerna miserebor tui.

Indicat, nisi fallimiir, lociis isle, pcr brevem

pcenitentiani, in qua Ecclesia derermqiiere videtur

reos, cum a comniunione et fidelium coetu eos aver-

tit ,uberrimani diulurnamque misericordiain illos

fore consecuiuros. Indicat etiam, si vis, non dere-

linqui omniiio a Dco peccatores, qui, si vocanli pa-

ruerint, misericordiam uberriinam oblinebunt. Vul-

gnia \wc sic liabet : In momenlo indignalionis abs-

condi faciem meam parumper a le, et in misericordiit

seinpiterna miserlut suin lui.

XI. Ilcni illic. (/sfli. i.vii, l;>) : llcec dixil Exceltus

in excelsishubitansina;ternum, snnctus in sanctis ; no-

men est ei Doniinus ; E.vcelsus in sanclis requiescens, et

pusillanimis dans aninii ccguitalcm, et dans vitam conlri-

bulniis corde, Non in sempiiernum irascor vobis, nec

1171 DE ARGUMENTO il7->

per omiiia vindicaho in vos ; spirilus enim a me prodiet A ostnndatur ciipere Deum, ul si quis ab co defecissei,

et impiralionem omnem ego [eci, el proptcr peccalum,

puiillum conlrislavi eum, el averli faciem meam ab eo,

et vilem passus esl, ct abiii irisiis in viis. Vias ejus

vidi, et sanavi eum, et consulalus sum ego, et dedi ei

consolaiionem veram, el pacem super pacem iis qui

longe, el iis qui prope. Et dixil Doininus : Sanavi cos :

iiii(iuiauiem ul mare commo:uin, sic fluctuabuniur,

et quiescere non possunt. iVoK est guudere impiis,

dicil Dominus.

Aflineni superidri explicalioiiem excipii locus islc,

quo ad divln:ini pielaieui eign iniquos quuscuinque

commendandain, eosqiie invilandos ad poeuitciiiiain,

uiitur nucior libri ad Novaliiiiium. < El quoniam,f inquit ille (paj. 11), Jcrciiiias proplieta iii per-

ad eiim dcnlque reverterctiir ; et proptcrea diebus

iuiiiimeris exspeciasse : con^iueri quoqiie Dominum ,

quod iinpios videal in iniquo proposito persisiere et

vctcri pervicacia. Cur ego repellenliir hl, si tandem

aliqiinndo ad Ecclesiam confugiaiii, ul priora crimina

delleaiU ? Non iniiUnm distai ab ca, qiia utilur nos-

ter scriplor, Viiigaia versio; nam liujusniodi est :

riiimijuid obliviscelur virgo ornamenli siti, aut sponsa

fascim pectoralis suce? Populus vero mens oblilus est

mei diebus innumeris.

XUI- llem illic (Jeiem.xviii, 7.) : In summa loquar

super genlem, anl super regnum , aiit mtferam eos, cl

perdum. El si conversa fueiil gens a malis siiis, pcenilebo

demalis, (/uo(/(2) cogitiivi facere illis. El summa toqunr« soiia populi pcccaloris deprccniur Dominum , B super genlem, aut regnum, ut rewdificem et planlem.i dicens : Kmenda nos

, Domine, sed in jitdicio el

« non in ira, ne piiucos faciiis nos ; adjecil, et dixil

I Isalas : Propter peccalum modice conlrislavi eum,« et percussi eum, el averii faciem meam ab eo , et

« contristatus est, et abiit tristis in viis suis ; et quia« operatiir, adjecit ei dixlt : Yias ejus tidi, et cu-

i ruvi eum, et dedi ei exhorialionem veiani, piicem super< pacem; pfeniieiilibus, deprccaulibus et operan-I libus, restitui posse quod luale perierint , quodve< a Cbrisio declinaverint. i

Viilgain porro sic lucuni buuc reddit : Hcec dixit

Excelsits, et sublimis habilans (Bterniialem : et sanctum

nomen ejtts: in excelso et in sancto habitans, et cum

conlrito el humili spiritu, ui vivificel spiiiium humiliiim.

el facient niala anle me, ut non audianl vocem meam,

et pxniiebo de bonis , qum locutus stiin fiicere eis.

Mela allegaii loci, me quidem jiidice, h.-ce est ;

Teslntur Domrnus se minalum essequidein pernicieni

populorum et gentiuin, tamen &i eos suoruin crimi-

num pocnileai, se slaliin aversurum poeiias quas

anlen iiiin:ilus fuerat. Contra si a jusiiiia defccerint

viri probi, se pra-niia niijiinie daiurum, qua; aiilea

polliciius fuerat. Paucis lcstatur se iiemiiieni poeni-

lentem odisse, iierainem a probltale dcscisceniem

respicere. Cur eigo a poenilcnila propier priora

crimiiia, qux niinc deflenl, ct casiigalioiiibus aflllc-

tionibiisqiie delere parati sunt, avertentiir popnli ?

Cur In pcrliiiacia et schi^inate persisient el Novaiia-

el vivificei cor contriloriiin. Non enim in seinjnlcnium G niis et qiii Novailano adli;cseiunt, fidenlque in piio-

Hligabo, neqiie usque ad finem irascar, quia spiritus a

facie mea egrcdielur, el flalus ego faciam. Proplcr

iniquilalem avariiicB ejus iratus sum, et percussi enm :

abscondi a te faciem meam el indigiinliis sum : el abiil

vugiis in via cordis sui. Vias ejus vidi, el saiiavi eum,

elreduxieum, el reddidiconsolaiiones ipsiel lugenlibus

ejus. Creavi fruciuin labioriim pacem, pacein ei qui

longe esl, ei qiii prope ,dixii Dominus, et sanavi etim.

Iinpii aulein, qunsimarefervens, quodquiescerenon po-tesi, el redundunl fluctiis ejiis in concukaiionem et

lutum. Non est pax impiis, dicit Dominus Deits. Vidc

inlerprcics in locuiii hiinc.

ribus iiierilis suls? ca quai ad locum xv afrereinus,

locum liuiic ipsuni illusiranl. Si Vulgatam cupis,

ecce illam ; Repenle loquar adversum gcntem el iid-

versitm rcijnum , ut eradicem , ei destruam ,el dis-

perdain illud. Si pKnileiitiam cgeril gens illa a inalo

siio, qiiod locttttis sum adversus eam, agam et ego pce-

niiciiliam super malo, quod cogiiavi tit facerem ei. Et

subilo loquur de gente et de regiio, itt wdificem et

planlem illud. Si feceiil malum in ociilis meis, ul noii

audiat vocem meain, poenilenliam agam siiper boiio,

qnod locttlus sum ut fitcerem ei. Locuin hunc allegat

cliani Dainaseeiins (3).

XIV. Item illic (Jerem. iii , 12) : Heverlere ad ine,XII. Iiem apiid Jeremlain (Jer., ii, 32.) : Numquidoblivisceiur sponsa ornamenli sui, aul virgo fascice peclo- t^

habilaiio Israel,dicit Dominus, el non finnabo faciem

ralis siia: ? Populus vero meits oblitus est mei dieru^n (l)'"«"'" «"P«'' "os, qitia misericors ego smn

,dicit Do-

1(1)

quorum nvn est iiunierus.

Si adversus Novatlanos, qiii jam ab Ecclesia defe-

cerant, pluriinisque se deviuxcraut criminlbiis, li-

brum hunc scrlpium putas, facile vides quo lespi-ciant moiiita h:cc : scilicct iit eoriiin crimina ei

pcrtinaciani indiccnt, doccanlque stulle illos abEcclesia defecisse, quae niiilio jam lempore eos

exspeclabat invitabaique ad pocnilenliain , slulte

quoque tam diu (dlebus iniiuuieris) iii errore pcrsis-lerc. Sl vero consciipuim pulas, ut leiiiias a Cy-priano inducla

coiiDrmaretur, ideo alferri dicito, ut

(1) Diebu$, u( puto.

miiius, el non irascar vobis in aHerniim.

Pr*seiis Jercmia; locui codiiin speclat , qiio supe-

rioris loci pars prior; iieque vcro peculiare aniiota-

lioiie liidigel. Vulgalus iiosicr iiilcrpresad hniic mo-

duin verba ea vcrtil : Reverlere, aversalrix Israel, ail

Domiiius,el non averlam faciein meam a vobis , quia

sanclus cgo sitin, dicil Doiiiiiius, el non irascar in per-

peiuuin. Consulc, oro, (|u;e docct claiissiiuus Calme-

tug iii loculn hiinc qiiem non pra:tcrit Damascenus.

Mlrum porro ipiod iion alkgelur deiuccps lii eamdeiu

senicniiain Joel, cum eum sxpe ailegavciiiit Cy-

(2) Quce.

(3) Parali, lltl, ^, lU. iii, p. 578, tom. ii.

1173 SUPfcRIORIS OPUSCULl. H74

prianus (1), Paciaiius et Damasceiuis ; sCd id forlaSSiJ A luum, Jerusotem, ut saneris. Vsquequo eruntin te cogi-librarii vitioet negligenlise tribiieiidumesl.

XV. Iienj illic (Jerem. iii, li) : Convertimni filii

qui recessislis, dicit Dominus. Quoniam ego dominabor

veslri el accipiam vos unum de civitale et duos dc

familia, et inducam vos in Sion, et dabo vohis pastores

secundum cor meum, el pasccnt vos pascenles cum

disciplina.

Non absimilis est sensus verbortim illoriim, qua:

modo ailegavi, quoe(|ue unius lantum versiculi iiiler-

vallo a superioribus distJiil. In Vulgata porro in

latinura sic versa siint : Convertiniim, plii, revertentes,

dicil Dominus, quia ego Dfr vesler, et assumam vos

unum de civitaie, el dnos de cogualione, et inlrodu-

cam vos in Sion, et dabo vobis paslores juxta cor

meitm, ei pascent vos scieniia el doclrina.

Si quis ariirmet, aJ Novaliaiios expresse dlrlgi

verba li.cc, illisque promilii si ab liscresi et scbis-

maie resipiierini, revcrsi.iue fuerint ad Ecclesiam,

legitiinos verosqiie paslores, dum illegitimosspurids-

que tantummodo haberenl, id sane affirniabit, quod

cgo verisiinillimuiii puto. Lege, obsecro, qiix dc

scelesta ordinatione Novatiani, alioriimqiie scliisma-

ticorum Iradunt Cyprianus (I) et Tacianus("2),

quibns :iddas opio, qiia; lioc siiper argumento aucior

libri ad Novatianum copiose disserit (3).'

XVI. Ilein illic (Jerem. iii, 22) : Converliminifilii

revertentes, et ego sanabo conlrilionem vesiram.

Idcm porro qnod de duobiis proxinie pnccedenli-bns Scriplurae locis dixi, de eo cliani affirmare non

tationes dolorum tuorum ?

Ut viin asseqiiaris lesiimonii illius, quod bic alle-

galur, ea coiistile, qua; ad locos Scripturaj iv, v et

IX iradiia sunt. Vulgata sic illud exliibet : Lava a

malitia cor luum, Jerusdkm, ut salva fias. Vsquequoniorabuntur tii te cogiiaiiones nokia;?

XVIII. Iteni illic {Jerem. viii, 4) : Uwc dicit

Dominus : Numijuid qui cadll, non resurget ; aul qUi

averiil se, non converlelur? quia averlit se poputus iste

u visione imprubu , et oblinuerunt prcesumplione sua,

et noluerunl converli.

Ipsissimam explicalioiiem adbibet iis Jeremiae verbis

qui inodo allegavi, Bacbiarius (5) lixc iradens :

El ulibi : Numquidqui cadit non resurget, aut averlens

B non converiitur ? Ad htinc veio moduiii Vulgatareleit : Ucec dicit Dominiis : Numquid qui cadit non

resurgel ? et qui aversus est, non revertelur ? Quare

ergo aversus est populus isle in Jerusatem aversione

conleniiosa ?

XIX. Item illic (Jerem. viii, 6) : Non est homo

pxniieniiam agens a malitia sua, dicens : quid feci ?

Defecit qui currit cursu suo, sicut equus iuadens (6)

jit hinuilu suo.

Qiiodhoc locoposiium esi, islud ad etim ferme mo-

dumexplicaiurquoexplicaturduodeciniolocopositum.

Uicitaque ea rccole, quae ibi sunldlcla. Vulgaia paulo

allter ea verba reddit; niniirum im : N utlus esl qui

agat poimleniiam super peccalo suo, dicens, Quid feci ?

Omncs conversi sunt ud cursum suum, quasi equus

vcreor, quein niiper ailiili, (luique iii tulgata slc G ''";"?'« vadens ad pra:lium. Ea itaquc inicrpreiaiio,

quam scquitur iiosier scriplor, a Scptuagiiiia inter-

pictibus profluil. Sic auiem ea explicat Theodo-

reius (7) : f Eipius impctu, ethinnitucurrens, post la-

« borem sistit; lii vero (impii scilicet et iiiiquissimi)

1 niiiiinie conslilerunt in sceleruiii suoruni cursti. >

Locum fiunc allcgat ctiani Damascenus (8).

XX. Iiem illic (Jerem., xviii, H, 12) : Avertatur

ergo unusquisqueavia suamala, et meliora facite sludia

vestra. El dixenmt : Conforlabimur, quia post adinven-

tiones vestras (9) ibimus, el unusquisque, quce placent

cordi suo, mata faciemus.

Si eorum mciniueris, qua; ad locum xii, eorum

quoque, qua; ad xiv, xv, et subsequenies annotavi-

legitur : Converlimini, filii revertentes, el sanabo aver-

siones vestras. Vide iiiterpreles in hunc loeum.

XVII. Itein illic {Jerem. iv, 14) : Abluea malilia cor

(I) « El .lolicl proplicla pieiatem Doinini, Doinino

ipsoinoiienlc dcclarat : lieverlimini, inquit, fl(< />o-minum Deum veslruni. qiioniam misericors, et pius est,et paiiens, et multai miseralionis

,et qui senlenliam fle-

ctiit adverstis mahiias irrogiilas. > Quibtis (juideiil re-

citaiis, liii-c addit Cypriaiins : « Polcst ille ilidiilgen-< liani diin;, senleiitiain siiaiii poiesi ille dcflcciere.« Pujiiiienii , oiicranii , rogaini poiesl clemeiiter« igiidscrre. 1 (In libro de Liipsis, p. 38U.)

Alilii eliaiii, nim. epist. lii, p. I.5o: « N.im cun»« S(;ri|ittini sit : Deus niorlem non ftcil, nec dclecla-< /lo- iit

;)(;i(/;/io)ie i)iii«)H»i ; uli(nie qui nemiiium viilt . . . i,-

« perire, cii|iil |icccator(!s poeiiitenliain iisijrt!, el perl) '""s, facilepercipies, quosuperioia verba colliiieent.

< poeiiiteiuiiim deiiiniad viiaiii reilire. Ideo et per Proplerca porro ea allata hic puto, Ut sicut olim< Joliel pro|ilieliiiii claiiiiUcl dicil : El nunc hac dicit

< Doiiiinus Deus vesier : Rtverliinmi ad me ex lolo cordeI vislro, simnlque et jejmiio el flelu el plunclu, el dis-

« cindile corda vcslra el non ve limenlu vinlrn, el rever-

< limini ad Dominum Deum vesliuni, quia miseiicois< et pius esl, el paliens el mulia; misenilionis, et quii seiilenliam fleclut adversus maiilium irroyalam. i

Paciaiii puiro Ji)liclein allcuaiiiis verlia habcs

episi. I, piig. 82, ei episl. iii, pag. 65. Qiiud ad Da-masceiium aitinci, coiisule parail., liit.

jy,,lit. 5,

p. .^78, loin. II cdii. le Quien.

(l) De Uniiaie Kcclesia» ; episl. xi,i, p. 125;epist. xLviu, p. l.")0, ci cpist. XLix. p. 141, clc.

(.")) Epist. III, p. 60, i'iiii. II, Bibliot. Paris.

(4) < Pr;cdixcrai quiilcin el Doniinus imr.tos csseventnros siib pcllibus oviuni rapaces lupos, etc»

p. 13eil4.

vocanti Domiiio ad pcciiitenliam Ilebncus populus

scelcribus suis obstriclus parere recu?abai, inale-

baique diis alienis pravisque inclinalionibus inscr-

virc, quam Deo ; ita iniqiii illi, quos corripit iioster

scriptor (Novatiani scilicet, nisi plane falliinur),

schismate el erroribus suis iinpediii, vocanti Deo et

Ecclcsiae parere renuerunl, perliiiaciter volentes iii

scbismate et suscepio errore persistere. Valde affi-

(5) Pag. 3 edit. Francisci Florii.

(6) Piito legendum : Sudans.

(7) Lib. II Coinmeniar. in Jeremlara., cap. viii.

(8) Parall. liit. u, lit. m,

(9) Nostrtis, ut puto.^j^

4175 DE ARGUMENTO H76

nis iiitcrpreialioni quam scriplor noster proponit, A pertinacia lii perstiterini, tametsi veniam ci; tani

ea est qiiani linbfit Viilgaia, niinirum liaec : Reveiia-

tur unnsquisquea via sua mala,et dirigite vias veslras

et tludia vesira. Qui dixerunl : Desperavimus ; posl

cdgilalioues enim noslras ibimus, et unusquisque pra-

vilalem cordis sui mati faciemus.

XXI. Ilem illic(Tliren. ii, 18 )

: Effunde sicut

torrens lacrymas die ac uocte ; noli dare tibi requiem ;

non sileal pupilla oculi lui.

Ad poenilcnliam pulclirc iiiviiant liaec verba, qiiae

Vulgata !iiu babci : Deduc quasi lorrentem lucrymas

per diem et noctem : non des requiem libi, neque la-

ceal pupilla oculi lui. Hic obiter noto, priinis Eccle-

iix sa:culis Jcremia: Lamenlaliones non constiiuisse

librum pcculiarem sejuiicluin a Prophelia. Mirum

crebro et verbis tam perspicuis obtuleril. Vide qn;n

diximus ad locuin xii, item qax ad siv et seqiieiiles.

Si Vulgatani interpreiaiioncm optas, eam statlm

affero : Et dixit Dominus ad me in diebus Jo-

sim regis: Nnmquid vidisti qum (ecerit avcrsatrix

Israel ? Abiit sibimei super omnem nwntem ex-

celsum, et sub omni ligno frondoso, ei fornicata est

ibi, el dixi , cuin fecissei hmc omnia : « Ad me rever-

lere, > et non est rcversa.

XXIV. Item iilic (27ir«i., ni,oi):Nonrepelletinmlernum Dominus, et cum humiliaveril

,miserebitur se-

cundiim mulliludinem misericordim sum,quia nonhumi-

liabit exlolo corde suo, neque repellet lilioshominum.

Ea quse testimonio xiii', aliisqiie alUnibus tradita

ilaque iion est sit scriptor nosier veluli uiio libro B s<int, rursus inculcaiitur iis verbis. qiix nunc expen-

comprt-bensa haec allegel (item illic).

XXII. llem illic (T/ir«H. iii, -40) : Perscrutemur vias

nostras et convertainur ad Dominum. Mundemus corda

notlra cum manibus nottris, et retpiciamus ad Domi-

num, qui habitat in coelis. Nos peccavimus, et irrita-

vimiis, et lu non es propitialus.

Voces pceniieniis ad Deum clamantis, aique ab eo

veniam et miseraiionem exposceniis verba bxc

exprimunt. Iiivitantur ilaque liis primo peccatores,

quicunique tandem ii sinl , idcoi|ue Novatiani

ipsi el scliismatici, ad pcenitenliam. Oslcndilur quo-que immerilo pr*cludi viain ad poeniienliim, quan-doquidein Spiriius sancius per Jeremiam eorum pro-

ponil, ac laudat exeinpla, qui pravitatom suam

dimus, et in Vulgaia sic habenlur : Quia non repel-

let in sempiternum Dominus. Quia si abjecii, ct mise-

rebilur secundum mullitudinem misericordiaruin sua-

rum ; non enim humiliavil ex corde suo, et abjecit /iiios

hominum.

XXV. Item apud Ezechieiem (xxxiii, 12) : Etjus-

tus non poterit salvusesseindiepeccati. Cumjusto dicam,

i Viia vives, i ipse vero confidet super jusiiliam suain,

et fecerit iniquiialem, omnes jusliiim ejus non comme-

morabuntur : in sua iniquitaie qnum fecerit, in ea

morietur : el ciim dicam impio, i Morie morielur, •

averlerit se a peccato suo, el fecerit justiliam et ju-

dicium, et pignus dcbiioii reddiderit,

et rapinam

reslinierit, in prmceplis vitm ambuUiverit, ne faciat

dctcslaii : Scrutemur, inqiiiunl'(placel eiiim Vul- G iniquum, vita vivet, et non morielur. Omiiia peccatu

galam sequi ) vias noslras,

el qumraimis, et re-

verlamur ad Dominum. Levemus corda noslra cuin

maiiibiis ad Doininiim in cmlos. Nos inique egimus,ft ad iracundium provocavimus ; idcirco tu iiiexorabilis

es. Suspicatus sum aliquando posterioribus iis verbis,nos peccavimus el lu non es propiiiatus, indicari

causain, cur exagilarentur tum a Cliristiaiiis, tum aGenlilibus ipsis Novaliaiii (quia scilicei, criminibussuis et schismate Deuin irriiaverant ; rcciene ansecus id siispicarer, judicei lecior.

XXIIi. Iicni illic {Jerem. iii.C) : Etdixil Dominusnd me in diebus Josim regis : Vidisli qum fecil mihi liti-

bilatio Israel : abiit super omnem montem excelsum, el

ejus qiim peccavit, non commovebuiilur ei, quiajudi-

cium et justiliam fecit, in ipsis vivet.

Qui liicallcgatur ex Ezecliiele locus, simillimus esl

illius, quem cx Jereinia attulil n. xiii, idcoquc eam-

dem excipit explicalionem. Utitur his Ezechielis

verbis auctor libri ad Novutianum, sic eumdemNovaiianum rcfiilans

( p. 13 ): < Unde igilur ct lain

sceleraius, el tani perdiius, tain discordia; furore ve-

sanus exsiiterii isteNovatianus,inveiiire non possum ;

qui semper in doino una, id est Cliristi Ecclesia,

proxiiiioruiii delicia iitpropria llevcrit ;nnera frairuni,

sicul Apostolus horlaliir, susliiuicrit ; lubricos iii fido

coelcsii alloculinne corroboraverii. M nuiic ex quolubiil ad oiniie iignum nemorosum, el foriiicala est illic. D Caiiiam illam liaTesim, qua; non nisi lanliim oceiderc

E< dixi poslquam fornicata esi limc omnia : < Ad meconveriere, » et non est reversa.

Ita locu» isie in codice allegatur , >t ulramqueretineat vocem, habiiatio, domiis, qiiarum alieracerla rcduiidai. Monui auleni delendam csse vocemdomus : i.oii quo vox li:ec displiceret. scd quod pu-tarcin,cxmargine, inqua explicationis causaprimumposiia fuerat, in icxtiini ipsiim deinccps transiisse :

alibi enim nosicr scriptor cxpresse verlit habitaiio.

[lievertere ad me, hubilatio Jsracl, n, ii). J.imvcnioad csplicatioiiem. Exiniia Dei pielas, ac cliaritas

erga ipsos immanium criminuin reos hic primo com-mciidatur : adhuc enim eos vocat Dominus ad pce-nileuiiain. Queritur deinceps Doiuinus, quod in sua

gestil, exercere coepit , nec sibi novissiiiie parcit.

CxtiTum, si legissct qiiia justiiia jusli iion libcrabit

eum iii die qua crraveiit, et iniqiiilas impii non no-

cebit ei ex qua die convcrsus fuerit, jani oliin in ci-

nero painilerel ille, qni semper pocniientibus adver-

satiir; qui in riiina facilius a^dificatiiriini slantium

operatur, quam in siructione jacentium riiinarum ;

qui inuitos ex fratiibns n<istris miserriinos falsis suis

adversalionibus pcrterritos, iteruin fecii eihnicos, di-

cciido qiiod poeiiileiilia lapsorum sit vaiia, nec possit

eis proliceie ad saluicin. >

Vulgatus porro iiiierpres eamdem senlentiam laii-

niiaie donavil his verbis : Et juslus non poterit viverc

injuttiiia sua in quacumque die peccaveril. Eliamsi

1177 SUPERIORIS OPUSCULI. 4178

dixero jtisto quod vila vivat, et confisus injusiitia sua A effecit Iiis verbis : Tu ergo, fiti hominis, dic ad domum

feceritiiiiquilatem, omnes juslilia ejus obiiviom Iruden-

lur, el in iniquitate ma quam operatus est, in ipsa mo-

rietur. Si aulem dixero impio, < Morte morieris, > et

eyerit painilenliam a peccato suo, feceritque judicium el

justilinm, et pignus reslilueril ille impius, rupinamquereddiderit

,in mandatis vilai ambuluverit, nec fecerit

quidquam injuslum, vila vivet et non morieinr. Eiidem

moiiiia iiabes versiciilis 21 el 24 cap. xviii ejiisdem

Ezecliiclis.

XXVI. Item illic (Ezechiel. xvii, 24) : Ego Dominus,

quia humilio tignum altum, el exatlotignum humile, et

arefacio tignum viride, et reviviscere facio tignum aridum.

Iii porro quod inodo expressis verbis tMdiium est,

Jiiinc eleg.inli allegoria sub ociilos ponitur : atque

hraet: Sic tocuti eslis, dicentes : Iniquitates nostrce, et

peccata nosira super nos sunl, el in ipsis nos Inbescimus :

quomodo ergo vivere poterimus? dic adeos: \ivo ego,

dicit Dominus Deus : noto morlem impii, sed ul conver-

talur impius a via sua, et vival.

XXVIII. Item illic (Ezechicl. xxxvi, 36); Ego Do-

minus, mdificam demotiia, el ptanlavi exterminata .

Allcgoria altcra, afliiiis illi (|ua! n. 26 allata esl,

liic proponiiiir, qtiam qiioniam scriptoris nosiri ver-

bis reluli, libct eliain Viilgat;E veibis exbibere, qua^

biijiismodi sunt : Ego Dominus (Edificavi dissipala, ptan-

tavique incutla.

XXIX. liem illic(Ezec/iie/. xviii, 21) ; El iniquussi

converlat se ab omnibus iniquilalibus, quas fecit, et cu-

illa quidemindicatur, posse Deum pro lubito et siiper- B stodiat omnia mandata mea, et faciut judicium, el jn-

bos deprimcre, et liumiles deqtie suis criniiiiibus

dolenies extollere. Ferii itaque h;cc senteiiiia No-

vatianos, in scliismale tumidos et elatos : eos quoqueoinnes feril, qiii veniam et poenilentiam peccaioribus

prsecludunl quando quideni Dominus virgultum bu-

mile exaltat etligno arido vitam ac vigorem iinperiit.

Quod si eamdem plane liuic testiinonio adbibendam

censes explicationem, qnam superiori, adhibiii per

me quidcin licet. Qiiamquam vero vix distat Vulgata

interprctatio ab ea quam iiiiper proposui, quoniamtamen iisqiie adbuc veteri interprelaiioni Vulgatam

addldi, liic pariter addo : Quia ego Dominus,liumitiavi

tignum subtime,et exatlavi lignum humite: el siccaviti-

gnum viride, et frondere feci lignum aridum.

stitiam et misericordiam , vita vivet et non morietur.

Omnia delicla ejus, qum fecit, non erunt in menwria ;

in sua justilia, quam fecit , vivel. Numquid votuntale

voto morlem injusti, dicit Adonai Dominus, quam ul

averlal se a via sua muta, el vivere eum?

Id ipsum quod paulo anie Ezccliielis proplieta;

moniiis iraditum erat, aliis, superioribusvalde proxi-

mis, bic inculcatur.

Recole numerum xxv. Hictantum noio, bunc Eze-

cbiclis locum in eunidem fortasso seiisum allegaliim

fuisse a Cypriano boec docenic (de Bono Palientim,

pag. 496) : i Admonet ne quis impatiens in opera-

tione deficiat, ne qiiis lentatioiiibus aut avocntus,

autvictiis in inedio landis, et glori;e iiinerc desistat,

XXVII. Item WWc [Ezecliiet. xxxiii, 10) : Ei lu, (iti Q et pereant pr.-cterita.dumqnse coepcrant,desiiiunt esse

hominis, dic domui Israel : Sicul toculi estis dicentes,

Errores noslri et iniquitates noslrce in nobis sunt, et in

ipsis nos labescimus. El quomodo vivemus ? dic iltis :

Vivo ego, dicit Dominus, si volo morlem impii : tan-

tum a via sua avertotur, et vivat.

Perspiciia ba;c est sententia, qiia Dei pietas emi-

net iu vocandis liomiiiibus jain piidcm in iniqiiilale

h;erentibiis, ac pciie dcspcratis : cerla qunqiie appa-rit teslificatio divinac voluiiuitis de iinperticiida per-

diiissimis quibiisqiie venia. Atque liis sane vcrbis ii

pnrserlim rcfellinUiir, qiii divin;c cli;iritati limiles in-

jiccre pcrtcntaiii ci criiiiinosis pneiuieniiam inierdi-

cere. Si pecc:itoris morlem noii vult Deus,sed ut

converlatiir ac vivat , quis criniina aliqua iiiexpia-

perfccta, sicut scripiiim est : Justilia jusli non tibera-

bil eum in quacumque die exerraverit. Et ile-

riiin : Tene quod habcs,ne alius accipiat coronamtuam.

QiiDC vox adlioriatur patienler et fortiter perseve-

rnre, ul qui ad coronam laiide jam proxima nilitur,

diirante patieiitia coronetiir. >

Itavero in Vulgata ea verba rcddunlur : .Si aulemim-

pius egeril paenilenliam ab omnibus peccatis suis, qua'

operaius esl,clcusiodierit omnia prwcepla mea, eifecerit

judicium, el justiliam, vita vivet el non morietur.

Umnium iniquilalum ejus, quas opernlus est. non re-

cordabor : injusliliu sua, quani operalus esl, vivet.

Numqiiid voliinlalis mem esl mors impii, dicit Dominus

Deus, et non itt convertatiir a viis suis, et vivut?

Iiilia dicel, aiit |!ceMitenii;c cupidos ab ca, ideoque ab^

Atque hac sane interpretaiione posita, ati|ue adeo

Kcclcsia, arcebit? Adliibei in eunidein sensuni locum

biinc Ezecbielis is, qiieni sa'pe citavi, auctor libri ad

Novatianum (pag. 1 1 ). Iiein, iiiquiens, Dominus ad

euindcm( propbclaiii Ezechieleni) : Fili hoiiiinis,dic

poputo Israel : Quare loculi eslis dicentes : Erroribus

nostris contabcscimus, etquoinodo satvi esse polerimus ?

dic eis: Vivo cgo , dicit Dominus , quia non desidero

morlem peccnloris, sed desidero «( avertatur peccator a

via sua pessiina, et vivat. Adbibent (|U0quc, nc cunctos

enuinerein, Cypri;iniis ( siib (iiicin libri de Lnpsis ct

sub iniiiiiin libri de Boi.o Paiienlim) ct Hieroiiymiis.

Vi(lcqu;c dicam n. 50.

E;imdem senlcnliam Vulgatus inlerpres lalinam

cx eiyinologia ipsa nomiiiis Adonai videliir aliera ex

bis vocibus, Adonai, Doininus, rcdundarc. Scd inlcr

ea noliii maiius in superiorem iiiierprelatioiiem iii-

jicerc. Lociim luinc non oniittit Daniascenus crebro

aliegatiis(mPn)n//., «(<;.).

XXX. Iieni illic(Ezcch. xviii, .'O

) : Converii-

mini, el averlite vos ab omnibus iinpielalibus ves-

Iris ,et non erunt vobis in pmnam. Projicile a vobis

omnes iniqnilttles vestras, quas impie fixistis in me, et

facile vobis cor novuin, et spirilum novum. Et ul quid

moriemini, doiiius Isract ? quia nolo inoriem morienlis,

dicil Adanai Dominus.

Ii) illo ipso capite dcciino oclavo, quod nuper al-

1179 1)E ARGUMENTO 1180

lcgiivi, seJ iioniiullis iiilcrposilis (versiciilo scilicei A beiiedixi, et vivenlem in iempiiernum lauduvi el gtoii-

30) iiiveiiics cn, (]ȣ liic aildiiciiiiiiir, (|iiil)iis (|iiiileiii

invil.H Doininus scelesios ail iioenilcniinm, illisque

non rtiodo viiam, veium cliam grnvissiiuonim qiio-

ruinllliel criminuni vcniam polliccmr. Yide i\iix

dixiiiius ad locuni xiv, xv, el alfiiies alios.

Ailliibel explicaiioiieni linnc nosliani aiici.or libri

ad Noviilinniiin li*c scribens (p. 16) : t Dciilus igi-

lur tdlis viribus fnlci iidsirx Deo Iniulem, dciiuis

plenain ciinfessioiicm : quaiidoqiiidein siipcr poeni-

tenlia iiostra gaiidcanl virtutes cffiloruiu, gaiidcanl

angeli oulnes, gaudeal clCliristus,qui nos deiiuo pec-

catis oiieraios, deliciis obriilos, plen.i el clemonii

moderniione cessare a fncinore bortalur dicciis :

Converiite vos, ei redile nb impietatibus vesiris, el hon

ficavi, (juia poleslas ejus polestas sempiterna, et re-

guuiii ejus in ^enerationem et generaiionem, Et omnes

hubitalorcs terrm apud eum in niliitum rcptitati sunt.

XXXII. llem apud Mich:caiii (vii, 2) : Heu milti

aniina mea, quia periit veriias a lerra, et qui corrigal

inier oiiines non esi. Oiitnes in sanguiiie judicant :

unusquisque proximum Iribulat tribulaiioiie : in matum

fiianus suas prwparant.

Uic Miebea; locus si singilbitim sumalur, Nova-

lianos videlur iiiipctcre, dc qiioruni criaiinibus et

schismale quetiiur Deus. Ul uberiorem larnen, et,

si loqui ila siiiis, C(iin|itetum atqiie iiiiesiruni horum

verboruin sensum as^equaris, subseqiiciitia ndjungere

debes. Tuiii lorro dices, propicrea Proplietain con-

etunt vobit iniqiiitales vestrm ad pcenain. Projtcile a B qneri, qnod suninia oiDnium essct in criminibus.

vobii omnes impietaies vesiras, quas ficislis adversum

me : el facile vobis cor iioviim, el spiriuim novum. Et

ul quid vos morii Iradilis, domus Israel ? iVoii enim

desidcro mortem pecculoris. Ilieronyinus pariler

adhibei, ad RiHticum lapsum hac scribens (I) :

I Ezecbiel quoque iisdeni verbis, qiiia eodcm et

spirilu: Convertimini, inqiiil, et rediie ab iniquilalibus

vesiris, doiiius Israel; etnon erunt vobis in tormenlum

impietates. Projicile omnes impielales vesfras, quibus

impie egisiis adversum ine, ei fnciie vobis cor novwn et

spirilum noviim. El quare moricmiiti doiniis Israet?

Nolo enim mortem peccaioris, dicit Dotniitns. Uiide et

in consequenlibus loqiiitur ; Vivo ego, dicit Doininus,

nolo morlem peccaioris, nisi ut ieverlalur a via sua.

atque iiiiqiiiiate consensio. Ilorum taiiicn exeinpliim

Propheia coiiiemiii a seail, quippe Doininum voc:ire,

coleieqiie stntiicrai, ci pecc:iloriiin suoniin poeni-

leiiiiaiii agere, qiinm qiii pcrcgisset, snpplicia evi-

tnssei, et poenas quas prioracriniina prumercbaiitur.

Vere li:ee a me dici is fniebitiir, qui seplimum et

siibsequenies versiculus ejusdeiii capitis legcril,

quns quidem ex Vulgata liic describo, n.iin velerein

ediiiortem ex nostro scriplore ad magnam parteiu

linbcs : Pra!coquas ficus desideratit niiiina niea. Pe-

riil sanclus de lerra, et recttts in liominibtis non est :

ontiies in sangiiine insidiantur ; vir frairem stium ad

moriem veiinliir... ego dtnein ad Doniiniim aspiciam,

exspeciabo Detim Salvaiorem metim : audiel me Deus

et vivai ; iie niens inercdula de bonorum repromis- Q mi?us. ^e la;leris inimica mca super nie, quia cecidi

sionc despcret, et seinel perditiniii aniinus destinntus

non adliibeat vnlneri curatiuuem, quod iiequaqunin

cxisliuial pos.^^e curari. i

Viilgniiis interpres ita laliiie legi voliiit lociiin

liuiic : Comertimini,

et ngiie pmiilentinm ab omnibiis

iniquilatibus vestris, et non erit vobis in ruinam iniqui-

tns. Projicile a vobis oiiines prcevaricatioites vcslras

in qiiibus prcevaricati esiis, el fiicilevobis cor novuin ct

$piriluin novum. Et quare moricmiiii, domus Israel?

Quia noto mortem morieittis, dicit Doiitims Deus.

XXXI. Iiem apiid Danielem (iv, 31) : £( post fiitem

dieruin, ego .\abucliodonosoroculos mcos incostnmsus-

tuli, el sensus meus in me coiiverstis est, et Atiissiiittim

cotlstirgam, ciim sedero in tenebris. Dominus lex mea

est. Irain Doiitini portabo, quoniam peccavi ei, donec

causammeam judicet, et facial judiciuni mettin ; edti-

cet me in lucem, videbo juslitiam ejus, et aspiciet ini-

inica men, et operietur confusione, qua dicit ad me :

Vbi est Dominus Detis luus? Oculi mei videbtint in

eam : nttnc erit in coiiculcationem, ul lutum ptaiearum.

XXXIII. Iiem illic (:1/if/i. vii , 8) : Koli gatidere

super me iiiimica mea,quia cecidi, sed resurgnm, pro-

pler quod &i sedero in leiiebris, Dominus tucebit milii.

Iram Domini susiinebo, quia peccavi ei, donec jitsli-

ficet ipse causain nieam.

De boc lestiinoiiio recole qiiae modo diximus. IIoc

taudavi, et Ilegem cceli benedixi, et viventem in saietitajj habenl commodi loci isli Michex, ut prxier ea mo-

taiidiivi, quia potesias ejus ceierna est, regiium ejiis in

gea:ratiune, et oinnes qtii inlinbiiani lerraw, niliit.

Adductn ex Daiiielc vcrba Nabuclioilonosoris

exemplo inviiaiit ad poeiiiieniinin, cl criminnm de-

lestationem iiiveieratos iii inipiclaie populos, et fa-

cile o^tcndtint, netnini occliidi pfletiiicnii;c locum,

quandoquideiii Nnliiiciiodonosori, supremi niiiniiiis

pcr annos pbiriinos coitiemptori, coiicessa est deiii-

que, propter liuuiilitatcin vcritalisque agnilionein,

prailcritoruin criiniiiuina Doinino veiiia.

Iii viilgma h;cc sic icgiinlnr : Igilur posl finemdieium ego Knbucliodonosor oculos tiieos ad cmlitm

levuti, ei sensus meus redditut esl mihi , et Allissinio

(l)Incpisl. (diin xlvi; iu cdit. Veron., I22,p. 1.

nitn, qii.T, iiuper expendimus, antiqiiam versioiiem

nonitibil a Viilgala reniotam exhibcanl, qiiani taincn

alibi diflicile invcnics. Porro si ad perficiendain sett-

lenliaiii versiculum priinuin hiijusce capitis cx ver-

siiine Sepluagiiila optas, en illum : Heu milii qttia

facttts snm colligens slipulam in messe, et racemos in

vindemia. Non sunt ex bonis ad comedendmn primi-

tice, lieu anitna I

Mirum porro quod non affcralur alter .Micheae lo-

ciis bniid iniilttim a superiore disians ; versicnlus sci-

licel19ejusdeincapitis, quemsaiiciusllicrouyinus (2)

ad bunc modum legit : Ipse atcrlet, ei misercbilur

{•£)\n epist. ad Occan., olim Lxxxiii; in edit.

Veron., 69, n. 6.

)i8i SUPEKlORlS OPUSCULl. 118-2

nostri ; demerget iniquilales noslras, et projiciet in A noii passim onihibus dari ; nec antequam aUt inier-

profundum maris omniu peccata noslra. Sed ideo for-

lasse ab eo allegando cavit sciipior hic iioster, quod

mulio aplins B;ipiismo, quam |ioeiiilenliae verba ea

convcnire pularet. Et saiie Unplismi gratiam verbis

iis denotari docci idem ille Hieronymus quem adduxi :

c Michxas deBaptismi gralia vaticinaiur : Ipse aver-

t tel, elc. )

XXXIV. Item npud Sophoniam (ii, 1) : Convenite,

et precamini, gensindicipUnala, prius quam efficiamini

sicut flos prwieriens, priits quam veniat siiper vos ira

Domini, priusquam venial super vos dies faroris Do-

mini. Qucerite Dominum, omnes liumilesterrce.judicium

operamini, et qua!rilejustiliam,etquwrile mansuetudi-

nem, et respondete ei, ut protegamini in die ira; Domini.

preiaiio divina! voluniaiis, aut forsitan visiiatio fueril,

relaxari : niagno pondcre inagnoqiie libraniine, post

inultos gemitus, elfusionemque lacryinaruiii, post to-

tiiis Ecclesia; preces. f

Voceni iliam iniquitalem (ul non accipialis iniquila-

tem) sume pro pdeiia iiiiquitati iiifligenda ; jain diu

enim monuere interprctes , voces has, peccaium, ini-

quitas, ct afflnes alias ambiguas esse , et periiide si-

gMirioarc pt'cc;ilum iiiiqtiilatemijue, ac poeiiam pecca-

toet iniqiiitatiiiirereiidani. Abestnonnihil a superiore

imerpret.itione Vulgaia ; haic nempe est : Con»er(ere,

Israet, ad Doininnm Deum luum, qnoniam corruisti in

iniquiiate tua. Tollite vobiscitm verba , et converiimini

ad Dominum , et dicite ei : Omnem aufer iniquitatem.

Quid porro aptius ad lerrendos, avertendosque a B accipe bonum, et reddemus viiiilos labiorum nostrorum.

schisiiiate alque ba;resiNovatiaiios, eosqiie leducen-

dos ad Ecclesiani, quam reliqiiermt, verbis iis, quaj

hic ex Soplionia adducuiitur? qiiid pariter efflcacius

ad perurgendos ad poenltentiain eos, qui criminibus

suis Dei irain adversus se excilaverant? Procul dubio

inierpretationi Sepluaginta adhicrot nosler auctor.

Vulgatusauiem interpres siceadem in latinum traiis-

tulit : Convenile, congregamini, gens non amabilis :

Priusquum pariat jussio quttsi pulverem transeunlem

diem, antequam veniat snper vos ira furoris Doinini,

antequam veniat super vos dies indignationis Domini.

Qiieerite Dominum, omnes mansueti terrae, qui judicium

ejus estis operali. Qucerite jiistum, qmerile mansuetum :

si quo modo abscondamiiii in die furoris Doniini.

XXXVll. liem in Ectlcsiastleo (xvii, 25) : Conver-

tereadDominum,et reliiiqite peccalu tita,et nimis oaito

execrntionem, et cognoscejustitias et judicia Dei, et sta

in torte propiiiationisAltissimi, et vade in partem sceculi

cum vivis, et daniibus confessionem. Non demoreris in

errore impiorum. A morlno quasi niliil perit confessio,

Yivus et sanits confiteberis Deo, 'et gloiiaberis in mise-

rationibus illius , quoniain magna misericordia Dei et

propitittlio illnts convertenlibus ad se.

Ea qiise ad testiinoiiiuiii xxxiv aiinoiavi,hic si re-

colaniur, saiis, ui pulo, illustrabuiit eum , qiiein bic

afTeriinus, lociim. Novaiiani profecto indicari viden-

tiir inoneriqiie, ut landcni aliqu.iiido ab li;Cresi ad

Ecclesiaiii reveriaiilur, iis verbis : Coimrlere ad Do-

XXXV. Ilem apud Zaehariam(i, 3) : Convertimini C minnm, et relinque peccnla tua... et sia in sorte propi-

ad me, et contiertar ad vos.

Adeo perspiciius est locus iste, ut explicatione mi-

niine indigeal. Vide quse dixiiniis ad locum 15, i(! et

seqiientes. Convenit eiiam plane cum Vnlgaia.

XXX VI. Iteni apudOsee (xiv, 2) : Converterehrael

ad Doininum Deum tuum, quoniaminfirmatus esiiii./iii-

tatibus titis. Assiimile vobiscum miiltos, et converlimini

ad Dominum Deitm vesirum : dicite ei adorantes : i Po-

lens es dimiitere peccaia nostra, t ut non accipialis ini-

quilatem, sed ut accipialis bona.

Recole quaj ad loca nuper cilata , aliaque pridem

explicaia diximus, et inaiiifesto videbis, qiio s;ieclciit

verba Ose;c, qiia nuiic expendimus. Tahlum bic ad-

tiaiionis Altissiini , et viide in pariem scecuti cum vivis,

et daniibus confessionem. Geiieratim peccatores exti-

t;iiiiur ad vuiaiii siiiceramque ac solidaiii pueniien-

liam, eaiii denique quam praxipit Etclesia : Nimis

odito execrationem et coguosee justiiias et judicia Dei ,

et sta in sorie propiliationis Atiissimi : quid eiiiiii ex-

pressiiis ad nolaiidam Eccli siaiii , el poeiiitenliam ab

ca pra'scripiam? Moncnturautem nedifferant reverii

ad Deum : iiiors enim immlnei; quamobrem, duin

viia et saniias adhuc superesi, supplices ab eo veiiiain

poscant, qiiain ille, utpole suinmum in mudummise-

ricors, laigiier imperiiei : Vivns et sanus confiieberis

Deo,

et gloriaberis in miseralionibus illius, quoiiiam

verto verha illa, Assumile vobiscitm mulios, si adt) '^iagna misericordia Dei el propiiiatio illius converien-

Novatianos directa vis, invilarc eos, ut luriiiatim

veluti , multisque cdllcctis, ad Etclesiain redeant. Si

ad eos qiii pceiiiteiiti.ic caiisa ad Ecclesiam confugie-

hant, reiiellebanturque a severioribiis qtiibiisdam et

austerioribiiS, lum indicare, ut mulidrum, pixscrlimvero manyrum el conlessoriim siiffragia colligcreiit,

quoriim qiiidcm pnnsidio aut flcclereiur ad leniiatem

auslerioriim flriniias, autcerle niultiludine atqiieau-

ctorilate stifTragatoruin vincerelur. Posstiiit ctiam

signiflcare preces Ecelesia;, qiiibus el canonicam rc-

concili;iti(inem pounilentes accipcrent, el flecierelur

ad misericordiam Deus. Poslremx hiiic inlerprcta-

tioiii favet sanctus Pacianus, cuiu b;cc ail (Epist. j,

p. 53) : « Scio, fraier, hanc ipsam poenilenlia; veniam

tibits ad se. Vulgatiis inlerpres sic iii latitiiim ea verba

transUilit : Reveitere nd [Jominum , et avertere ab in»

justiliu itta , et nimis oditu execrationem ,et cognosce

juslitias et judiciu Dei , et sta in sorte propositionis, el

oralioiiis MtisHiini Dei. Iii parlcs vnde sa:culi sancli ,

cum vivis el dantibus confessionein Deo. Non demoreris

in errore impiorum, anle mortcm confiiere. A nior-

tno, quasi niliil, perit confessio. Confileberis t'ii)i'H» ,

vivus et sanus confileberis, et laudubis Deitm, et gloria-

beris in miseralionibus illiiis. Qiionium magiia miseri-

cordin Doinini, et propitialio illiits converlenlibus ad se,

XXXVIII. Itcm illic (Eccl. xx, -4) : Qitain bonum

est correctum manifeslare pmnilentiam! Sic cmin effu-

gies volunlarium peccalum.

1183 DE ARGIJMENTO 1184

f. Videlur ad eos dircclus liic locus , qui se suorum A fore et slabitem ct saiutarem {in salutem). Condcninal

criminuiii poenitere icstabanlur, idcoqnc conecios se

appellarc non recus:ibaiit; al poenitciitise. ab Ecclesia

piajscriplic subdi nolebanl. llos sci iplor noster lior-

taiur ut pnblicani aique abEcclesia statuiain poeiii-

tentiam aganl ; id ciiiinconvcnieiitissimiiin est ; sccus

si aganl, voluntariuin pcccatum miniine elTiigieiil.

At quodnam , inqnics, voluntarium peccalum illud

csi, qiiod publlcam poenitcnii.im agere rccusanti inc-

vilabile dicitur? An inobcdienlia adversus Ecclesiam,

qiix eamdein poenitentiam proecipiebat? An sc.inda-

him, qiiod reliquis fidclibus praebebalur ? Utramqiie

cxplicatioiiera facile fidmiserim ; sed ne eos quidem

reprebenderim, qui monent voluntarium peccalum ab

iis elTiigi non posse, qiii priorum criminum poeniten-

aiitcm vtliiti noxium , atque adeo moriiferum illud

poeniteiili:e genus , quod siieculo probatur : ac swcuti

quidcni iioiniiie nobis blandieiiiem, legiiiue Dei, ideo-

que eeclesiasiicae disciplina: advcrsaniem carnem ,

aiil, si vis, scliisinaiicorum et mollium quorumdainblandiineiita inlelligii. Cyprianiis sane poenitenli:im

illam laniuiiiiiiodo approbai, qiiye exteriores etiain

afflictaiiones etmanilesiam iristiiiam pra-ferret. llinc

iii libro de Lapsis ( p. 584)

: < Agiie, inquit , poeni-

leiitiain plenani ; dolentis ac lainentantis aiiimi pro-bate moestiii:ini. Nec vos quorumdam moveat aiit

error iniprovidns, aut siupor vanus, qui, cum te-

neaiitur in tam gr.ivi criinine, percussi sunt aninii

caecitate, iii nec intelligant delicta, ncc plangant.liam ab Ecclesia praescriptam miiiimc aguni; facile B Indignantis Dei m;ijor h;cc plaga est.

cniin ad peccandum revertitur, qui ani nullam , aut

levempriorura criminum poenilenliam agit, conlem-

nilque consueludines et sanctiunes EcclesiK. Con-

venit fere cum siiperiore Vulgata interprelatio, in eo

taiitum differens, qiiod correpium legit ubi noster

scriplor habet correctum.

XXXIX. Item in Aciibus Apostolorum (viii, 49) :

Ait aulem ad iltum Pelrus : Pecunia tua tecum sit in

perdiiione, quoniam graiiam JDei putas te per pecuniam

posse consequi. Non esl pars neque sors tibi in liacfide,

quia cor luum non esl reclum apud Dominum. llaque

pmnitenliam age ab liac nequilia lua, et precare Domi-

imm, si forle remittatur libi cogitalio cordis tui. In obliga-lionc enim iniquiiatis et amaritudine fellis video le esse.

, Ostendit quoque idem loeus niilla esse irremissi-

bilia peccaia. Quomodo eniin poenilcntia dici posset

\n satutem stubitem , si peccaln aliqua irremissibilia

esseiit? lliiic inerito sanctus Pacianus adversus iSova-

lianos disputans eodem uiitur loco {Epist. i, p. 55).

Commendat etiam lenilalem a Cypriano insinuaiam,

monenturque in eo Ecclesiarum prassides, ne poeni-

tenliam pi-aicludant posceiilibus suoruni criminum

veiiiam : poenitcntia eiiimesl ud saluiem stabilem. Cur

ergo ab ea arcebuntur (ideles sceleia sua dellere cu-

pienles? Vulgatain bic nonalToro; eamdem cnini babct

curasiiperiore.iiiierproiationem. Locumliiincsemagnifaccre declaral Damascenus, cuin eum allerl (iii Pa-

rattelis).

Patere posse peccatis qiiibusqne, ideoque gravissi- C XLI. Item illic do lioc ipso (II Cor. ii, 10)

: Si cui

mis etiam poenitentia; locuiu facile evincitur ex iis

Petri verbis, qu.i! bic allegaiitnr; qiiandoquidein Pe-

irus Simonem Magum Spiritiis sancli dona emere

stiidentem, ideoque immaiiiscriininis reum,hortaliirad po!nitenli:im. Apta sunt eiiani eadem verba ad

revocaiidos a schismate alqiie haeresi Novaiianos ,

quorum aliquos foriassc ad eam sectain peciinia, aiit

cerle emolimienta oblata deduxerant, aique iii ea re-

liiiebant. Quamvis aulem leve sii Iiaiic inier et Vul-

gataiii inlerprelalionein discrimen, placet tamen eam-

dein Vulgaiam pariter addiicere : Petrits autem dixit

ad eum : Pecunia tua lecum sit in perditionem, quoniamdonum Uei existimasti pecmiia possidcri. Aom csl tibi

auiem aliquid donnslis,

et ego ; uani et cgo , quod do-

uuvi propier vos in facie Cliristi, ut uon circumve-

niamiir a Satana ; nec enim versutias ejus ignoramiis.

Ilic qiioque inonentur episcopi, nt veiiiain pa-iii-

leiitibiis doiiciit; approbavit eiiiin Pauliis aposioliis

indulgcnliamet lacilitalcm, si volumus italoqui, quamcuiii poeiiitciilibus lideles adhibuerant. Itaqnc rigo-

rein illuin ac severiiatem, quam in Ecclesi:im indu-

cere iionnulli studebant, vciiiain poeiiiiciilibiis de-

negaiiies , etianisi illi sese Eci:lesi:i! judicio suppo-

iiercnl, improbat lociis iste. Alquc in liuiic quidem

sensum eo utilur sanctus Pacianus haec scribens (2) :

I Quid episcopi) negaljitur, in quo Dei iioinen opera-

purs, neque sors, in sennone isto. Cor eiiim luum iion D ' ""' •^'^^'''cl quidein illi ratioiiem, si qiiid perperam

est reclum coram Deo. Poeiiitentiam itaque age ub liac

nequiiia tua, et roga Deum, si forle remiilalnr libi liwc

cogitalio cordis lui. In felte enim amaritudinis et obli-

guiione iniquilatis video te esse.

XL. Iteui in Epistola Pauli ben. (l)ad Corinlbios

secunda (vii, 10) : Qiice enim secundum Deum est tri-

ttiliii, poenilenliam in sutulcm operalur slabilem : sw-culi autem trislilia morlem operalitr.

Is iiuem nuiic cxaminaiuus, Aposloli lociis eccle-

siasiic;p poeiiiteiiiia!, quae corporalibus eiiamafnicla-

lionibiisperagitur, utiliialent celebrat, eamque leslatur

(1) Beiiedicli, nisitalliinur; s:cpe enim Cliristumei Aposiolos pra:posila hac appeliaiione vcleres ap-pcllabant.

'

« feceril, vel si corrupte et inipie judicarit. Nec pra;-

< judicalur Deo , quomliius inali aedilicaioris opcra

< resciiidat : inlcrea, si pia illa adiiiiiiisiratio esl, ad-

< jiiior Dei operiiiii per;cver:it. Ecce Apostoliis ad

< laicos scribii : .Si cui quid donaslis, el ego ; nam

t el ego quod donai'i,si quid donavi proplcr vos in per-

< sona Cliristi,ut non possideutur a Salana, non eniiii

< versulias ejits iijnoranius. Si auteiii qiiod biicidonanl,

< Aposlolus doiiasse se dicit, qiiod cpiscopiis feceril,

< qualiler respuetiir.... Scio, fraler, bauc ipsani pos-

< nileiitia! vciiiain noii passim oiiinibiis d:iri, nec an-

< tequam aiit iiuerpr, latio diviii;L' voluiitalis, aulfor-

< sitan visiiatio fuerit, rclaxari : m:igno pondcre,

(2) In episl. 1, p. 53, I. iii. Bbliol. Pair. Paris.

1185 SUPERIORIS OPUSCUU. \mniagnoque libramiiie : post multos gemilus effusio- A « omrfcs ad poeniteiiiiam satisfactione invilat. Quid

< Apostolus <id Coriiiihios, cum iia dicit : A'e cum

t venero , lugeam muUos ex hh, qui ante pecca-

i verunt ,et non egerunt pcenitentiam ex his qua:

I anle gesscrunt in fornicatione et immundiliis

« suis? > PixMverat Paciaiium Cypiianus (£pisl. lii,

pag. 157), lixc scriplis iradens : < Omne peccalumt quodcumque fecerit liomo, extra corpus est : qui

t autcm mcecliatur, in corpus suum peccat (I Cor,

i vi): (luil)us ianieii et ipsis pcenileniia concedilur,

< et lamentaiidi ei satisfaciendi spes relinquitur se-

< cundum ipsum Apostolum diceiitem : Timeo , ne

i forle veniens ad vos, liigeam mullos ex iis, qui nnle

t peccaverunt et non egerunt pcenilcntiam de immundiliis,

t quas fecerunt, ei forniiMionibus, el /ibidmiftMs.iVide

< iiemque lacrymarum, posi totiiis Ecclesioe preces :

I ita veniam vene poenitentia; nou ncgari, ul judica-

< turo Cliristo nenio prxjudicet. »

Improbai quoque eorum errorem, qui peccaia ali-

qua inexpiabilia censebani. Quis eiiiin in expiabilia

aliqua peccata ceiisebit, quando Pauhis sine ulla re-

slriciioiie, aut criminum excepiione, affirmat se

donare iis qui peccaverant, quidquid anlea a fidelibus

donatum illis fuerat? Pulcbre idem ille Pacianiis quera

modo allegavi, recitatis liis ipsis AposKili verbis :

Sicuiaulem donasiis, elc, hocc subjiingit (1) : <Vides

Aposioli indulgcntiam,propriaseliam seiileniias lem-

perantem ? Vides mitissimam leniiatem loiige a vestro

supercilio separatam, longe a Novatiani fronte dissi-

milem,communiverovit!B,acsaluiiomniumconsulen- B eiiam, obsccro, quo modo loco Iioc ad Sabinianum

tem ? An etiam iii nos severus censor iuveberis? Verba

porro illa : Vt non circumvenianmr a Satana, nec

enim versutias ejus ignoramus, bunc, me qiiidem judice,

habent sensum . Ideo vero iiidulgeo qiiidquid vos iii-

dulsistis , ne a Satana circumveiiiamur; circumvenit

enim Saian fidelcs iii crimina prolapsos, si nimiam

aiisteritalem rigoremque nulla leiiitale lemperaium

adversus eos adbibeamus ; facile eniin in despera-

lioiiem ea ratione inducuiilur; atque id quidem cave-

luus nos, qiii daMiionis fraudes versutiasque probe

nosciinus. Vi!f differt ab allata iiiterpieiaiioue Vul-

gata, quam slatim habeto. Cui autem atiquid Donustis,

et ego; nam el ego quod donavi, si quid donavi, propter

vos in persona Christi, ut non circumveniamur a Sata-

na ; non enim ignoramus cogitationes ejiis.

XLII. Iiemillic (II Cor. xu, 20 e( 21) : Timeo aulem

ne forte cmn venero ad vos ,ilerum humiliet me Deus

apiid vos, et lugeam multos ex his qui ante peccaverunt,

el non egerunt pwnitentiam super qua: gesserunt forni-

cationem et impudicitiam.

Exemplo apostoli Pauli, qui male de iis omina-

batiir, (|ui non egerant poeniteiitiam super quie ges-

serant fornicaiiuiiem et impudiciiiam, pra;dicciis ex

iis fore mulios, de quoruin perdiiione sibi lugenduin

esset, Cypriamis, scii quisquis is est Iiujusce opusculi

auctor, mnle de iis ominatur qui, lametsi plurimo-

rum criminum rei, laiiien siiie poeniieiiiia iiiiroduci

volcbantin Ecclesiam. Poeniienliam iiaque ab impu-

dicis et criminosis cxposcit, ut ecclesiasticam com-

inunionem et vcniam assequercnlur. Adversus No-

vaiianos quoque mcriio lociis isle urgetur, quaienus

poenitentiam iion exquisissct a ciimiiiosisPauliis, si

jrremissibilia lorent eonimscelera. An leviaea erant

qu-oc fornicationis et impiidiciiice vucabulis liic notat

apostolus Paulus? Non omiuit lestimonium hoc Pauli

sanclus Paciauus adversus Novaiiaiios dispiitans : sic

cnim eos refuiat (Epist. i, pag. 52) : < Uevolvequac

< Spiritus dicai ccclesiis. Ephesios deserlaulileciioiiis

< acciisat, stuprum Tbyatirenis impuiai, Saidos iii

< opere cessaules, Pergaineiios docciitcs diversa rc-

« prehendit, Laodicenorum divitias inurit, et tamen

(i) Epist, III, pag. 6o, loni, iii Bibliot.Patr. Paris.

lapsum corrigendum utatur Ilieronymiis (in Veron.

edition,,epist. cxL\ii,n.l, p. 1078). Sed quis Bachia-

rium omiitat,non modo locum hune ailegantem, sed

ea ipsa versione ulentem, qna ulitur noster auctor?

Libeniissime auteiii Bacbiarium excito, quod ex iliius

moiiiiis manifesto noscet lector, aliiim ctiam iii (ineni,

hiinc quem pertractamus Pauli lociim, afferri posse.

Ecce porroipsa Bacbiarii verba(iii

libro ad Januarium

pag. 54 ediiio Francisci Florii) : t Ne speriias, quae-

< so, fratrem defunctum; lilius estSuiiamiiis slerilis,

< id est, Ecclesia; : ex rcpromissioiie natus est iste,

t qui mortuus est. Quondam enira nativiiatem ejus

< secundo Abrahx Dominus, in Isaac semine spo-< pondit aiqiie polliciius est, cujus caput in inesse

C < calore percussum est, id cst, principale inentis ejus

D

< inler ipsam spei libidinis flammam coiicaluit. Cur-

< rat ad Elisa;um matcrcjus; id est sollicile plaiigat

< Ecclesia : resurget cnim si fideliier hoc speravimus< a Cliristo. Et tu, beatissime, in defuiiclo fiatreopus< iinitare Elisxi : nianus maiiibus, pedes pedibus, os

< ori corapone. Primum, ut compatiarisei, qui inor-

< luus jacet : iicque elatus intcgritatis tua; triumpho,< superexcrescaseum, aut superextendas leei, quera< repeiitina morsrapuit; sed imiiare Aposlolum, qui< dicit : Timeo, ne liumitiet me Dominus Deus meus

t apud vos et tugeam multos ex eis, qui ante peccaverunt.t Appoue pneterea oculos tuos oculis ipsius, iie in

< perditionem sui ulierius evagcntur: os illius, ne« confabuleiur iniqua : maiius illius, iie opereniur« adversa; pedes illius, ne vagenlur iii lurpibus. El

< sic cuui pro custodia sui menibris illius mcmbra< tua fuerint copiilata , noii solum peccandi uliei iiis

< spaiium non habebit, verum ctiam spem capict

< resurgcndi , ut qui peccati frigore mortuus cst,

« consolaiionis terapore revocetur ad vitam. >

lu Vulgaia reperies verba h;BC translata ad Iiunc

modiim : Timeo enim, ne forte cum venero.... ne ite-

riim ciim venero, humitiet me Deus apud vos, et tugeammutlos ex iis, qui anlc pcccaverunt, ct non egerunt pm-niientiam supcr immunditia el fornicatione, et impudi-

cilia, quam egerunt,

XLIII. Item illic(11 Cor, xiii, 2) : Pradixi el pfw

dico, ut praseni sedeo eiabsenti, nunc his quiante pec-<

„57 DE ARGUMENTO SUPERIORIS OPUSCILI. «188

civerunl, ctcwlerh omnibus, qnia si venero ilerum non X aJeo in Ecclcsia esse oporleftt : Quwdam vata in lio~

noreni qumdam in contumeliam (Rursus vide S. Pacia-

num, Episi. iii): cavendum esl lainen siiinniopere,

ne al) eorum exemplis ct blaiidis callidisr|ne ser-

monilms in errorem dcducamiir. Piilciire Cyprianus

{Episl.. Lv, pag. 186) : i Nunc et adinoneo et pelo,

f ul qnod nlias sponte, aique lionorifice fucis, etiam

t pciciiic iiie fiicias , nt, liac Epistola inea lecta , si

€ quod illic contagium veiien;iti sermonis et pesiiferse

I seminationls irrepserat, id omne de frairuni auri-

I bus el pectdribiis exuaUir, el bonoruin inlegra, ac

f sincera dileciio ab omnibus lixieticse dcircetatioiiis

f sordibus repurgetiir. Declinent aiitem de csetero

f fortiter, el eviicnt dileciissiini fratres nostri verha

» et colloqiiia eorum , quoriim sermo ut cancer ser-

parcnm.

Pocnilenti.T suiijiciciidos criminosns lioc in loco

docelAposlolus: minime qiiippe se linpnnila relin-

qiiere possc alt gravia ciimlna, In qu.ne nonnulli incl-

dorant. Neqne ergo prxcliidi Is vult poDnitenlilms ve-

nislociim {Vide lesiim. xxxxi), ncqne inulta sinit esse

et sine pocnitentia gravri criinina. IJquo(|ue non mo-

do Cypriaiius {Vide quw docuimus n. !i,9 et sequenli-

bus capiiis 1), veruin eliam Pacianus {Consule verba

Paciani ud lesiimomum xxxxi) snmmopere optabat.

Potestatcm eliam eccleslasticorum pracsidum In cri-

mina quicvls et criminosos indicant lia'c verba, prae-

sertim si iion sejungantur a vcrbis n. xxxxi expensis,

qiiatenus indicant plenum summiiniqne jiidicium ,

quod adversus fideles iii crimina lapsos se exercere g f pii, siciit Apostoliis dicit : Corrumpunl ingeniabona

posse lostatur Aposiolus. An vero si quxdain peccaia i confabutaiiones pessimtB. i

incxpiabilia esscnl, In judicio adversus cripiinosos

latosedeie ispoiuissei,ctsentemiam ferre? h;icc sci-

licct, uipoie irrcmisslbilia, judicio illius ac senlen-

liae miniine subesseiil. Quis porro Ignnrat in poies-

late, qiiam oidiHHiiaiii appelbint, succedere Aposiolis

cpiscoiios? Potesiatoni ita<pie lii babebunt in qiiaivls

crimlna, ideoqiie miUa erunt irrcmissibilia, (luidqiiid

secus effiitlrent Novaiianl. Iii Vulgata sic describitur

liiquens Paiilus : Prwdixi et prcedico, ut prcesens et

nuncabsens,iis qui ante peccaverunl el cateris omnibus,

quoninmsi venero iterum, nonparcnm.

XLIV. Ilem ad Timoibeiim seciinda (IITimolh. n,

10)

: Profatuis autem novitales vocum deviia : mul-

tum enim proficiunt ad impieialem : nam sermo eorum Qsicut cancer serpit, ex quibus est Hymena:us et Pliile-

tus, qui a veritale exciderunl, dicentes resurrectionem

jam factant el quorumdam fidem subverlerunt. Sed

linnum fundametuum Dei slal liabens signaculnm lioc.

Ciignovil Deus qui sunt ejus, et discedat ab omni ini-

qiiilate omnis qui nominat nomen Domiiii. In magna

uuleni domo non solitm sunt vasa aurea et argentea,

sed el lignea, et ficlilia, et quadam quidem in Iwnorem,

qua;dam autem in contumeliam. Si quis ergo emenda-

veril se ub istis, eril vus in honorem sanciificaium et

ulile Domino ad omne bonum opus paratum. Juvenilia

nulem desideria fuge. Sectare vcro justiiiam, fidem.

Iia porro eum lisdem schismallcis agcre fideles

prxcipll, nt eos primuin quldcm cxeniplls, tnm leni-

latc, ac moderatione milefactos ad Ecclesi;im dedu-

cant, effiigieiites prorsus contenliones, vcrborum as-

peritaiein ac miiias. Servum auiem Domini non

oportet litigare ,scd mansuetum csse. Vulgata inter-

pretaiio hic pene proponilur, an ainanuensis licentia,

an ;casu aliquo, alii videriiit; quia lamen In prlorl-

bus duobiis versiculis Vulgata non niliil diffort ab ea,

qiiam exhibet hiijnsce opusculi auctor, duos hosce

vcrslculos Vulgaiie liic describo : Profana autem ct

vaniloquia devita : muttum enim pro/iciunt ad impie-

tateni, et sernio eorum ut cancer serpil.

XLV. llem in Apocalypsi (ii, 5) : Memento unde

cecideris, el age poeniteniiam : sin aiitem, veniam tibi

cito, et candelabrum de loco suo niovebo.

Eodem ferc spectat hic locus, atque ille^qni ex

Sophonia n. 54, allegatus cst. Invitant Itaque Isti ad

pcetiilentiam ecclesiasticis legibiis praescriptam ; os-

tendunt peccantibus supercsse veniaj lociim ; mi-

nantur dcnli|ue schismaiicis, el poccatorlbus giaves

pcciias, nisl resipiscanl et poenitcnliam agant. Atqiie

inviiari quidem ad poenitenti; m ecclesiasticis legibus

pra;scriptam fideles lapsos (istcndunl monita ha;c

Cypriani (1) : f Legi litleras vestras, fraires charis-

f sinii, quibiis scripsislis salubre consilinm vestrum

f non deesse fralribiis iiostris, ni, icmeraria lesiina-cliuriiuleni, pacem cum liis, qiti invocnnl Dominum de

corde puro. Stultas aulem et sine disciiilina qnwstiones ryf lionc deposiia.religiosain patientiam Deo pra;beant,

devita, seiens, qiiia generant liles. Servuin auiem Do- < ut ciiin in niium per ejus misericordiain veneri-

mini non ofwrtet liiigare, ted mansuetitin esse, ud oin-

nes docibilem, palientem, ciim modestia coriipientem

cos qui resistiint ; ne quando det illis Deits pa:iiilciitiam,

od cognoscendam veiilatein , ct resipiscant de diaboU

luqueis, a quo capti tenenlur ad ipsius volitntatem.

Adversus Novalianos ha;c apostoli Pauli innnita

inlor(|uet noiter scriptor , atque bsec quidom (ide-

rmin auribus iuculcat , ut ab ba;roticoriim et scbis-

maiicoruin siropiiis et familiarilate abslincant. neve

ab eorum versntia et malis dolis sc decipi sinant :

Sed et lermo eorum qiiasi cancer terpil : lioc et

macula itnitaiis, hcec ruga (Vide S. Pucianum,

Kpisi. ui). Quamvis ciiim inalos in hoc mundo, atquc

1 mus, de omnibiis speciebus secnndum ecciesiasii-

< cam discipllnam tractare possimu.", maxime cum

« soriplum sit : Meiiiento ttnde cecideris ,et age pte-

I niientiam. Poeiiitentiam autem ille agit , qiil, divini

f prxceptl meinor, mitis etpatiens, ol sacerdotibus

< Dei obtemperaiis, obseqniis siiis, et operibns jusiis

f Dominuin promeretur. i Et riirsiis alibi (iiilibra

de Lapsis, p. 378) : < Non concedit pacem facilitas

< isla, sed lollit; nec communicailonem tilbuit, sed

< impcdit ad salutem. Pcrsocniio est h;ec alia, et

< alia tenlatio, per quam sublilis iiiimicus impugiian-

(I)Epist. XIII pag. 57, A(< clerum deliisquiad

pacem festinant.

I

im INDEX RERUM< (lis adliuc lapsis occulta populatione grassatur, ut

i lamciiUUio conquiescat, ut cjiilor sileat, ut delicli

« nieinoria evanescai, qi coniprimaiiir pcctorum ge-

< niitiis, statiiatur fleius nculonini,ncc Doiuiniim

< graviier olTensum longa et plena poeiiileniia de-

< precetur, cuin scripturn sit : Memenlo unde ceci-

i deris, el age poeniteniiam {Apoc. ii). t

Quod vero verliis liis Apocalypsis osiendatHf, pec-

cantibus superesse venia; locura et verba ipsa per se

dcclaraiit (i|iiateiuis illiiin ipsiim episcopum qucm

corripiiint, invilaiit ad pociiitcntiam), ct cxemplosiio

eviiicil Cyprianus, cum ad illud, de quo agimiis,

dogina stabilieiidum iis utiiur : < Miror autein, in-

€ qiiit ille (Epist. Lii, pag. 155), quosdam sic obsti-

< natiis esse, iit daiidain non pulcut lapsis poeniten-

< liam, aiit poeniicntibus cxistinicnt veiiiam dcne

< gandam, ciim scriplum sit : Memento mde cecideris,

t et aye pwnilenliam, et (ac piiora opera, Quod utique

i ei dicilur, (lueni consiat cecidisse ct quem Domiiius

< hortaiiir per opera rursus exsurgere. »

Nefas aiiiem sit omittere qu.i; aiiclor libri ad Nova-

lianum lilleris coiisignavit [pag. 13) : i Qiii iiiiillos

< ex fiatribiis nosiris miscrriiiios falsis suis aiiversa-

< tioiiibus perlcrriios, iieruin fecit ctbnicos, diceiulo

I quod poeiiitenlia lapsorum sit vana , nec possit eis

< proficere ad saliilein, clam.^^iite Scriptura et di-

< cente : Memcnto unde cecideris, et age pcenitcntiam,

< si quominus veniam tibi, uisi poenilenliam egeris. Et

« quidem ad scpteni ecclesias scribcns, singulis sua

I quoi|iie facinora et delicla ingerens: Pteniicniini ,

< dicebat. Quibus? Nisi illis scilicet qiios prelio

< iiiagno siii saiigiiinis reilemeral. >

llis adjiiiigamus qiue Bacbiarius hoc supci' argu-

niento ad Janiiariuin scripsit (1) : < Quid veroillud

(1) In cdit. Francisci Florii, p, 117, n. 22.

ET VERBORUM. MOOA < quod dicit ad ccclesias suas in Apocalypsi ,

< qiia' inter (iileliiiiii niimiirum scplifurmibus caiulo-

< labris sub cuslodia an^elica comparauiur : Mc-< mcnlo unde cecideris, el age pmnitentiam, el priora

< opera fac; alioguinvenio tibicito,el umovcbo cande

< lubrum tuuiu. Et iii prioic parie libri inniimeriim

< populum vidisse se dicit , qui in irilmlaiione lave-

< ruiit stolas suas , cl caiididas eas feceruni iii san-

< guine Agni, quod dicit : qtiia Agims Dei deducal ad

t vila; fontes, i\\mn lainen nos niimcrum poeiiiicmiiiin

< csse sentimiis, qnia nonuisi per triliulaiionem

< planctumque salvali sunl. El tu ergo iava stolam

< tuam in foiite lacryniarum. >

Accedat liis omiiibiis sanctiis Pacianus liaec elocu-

n tiis (1) : < Ecce promillo, polliceor, si ad Patrem

< ve^irum vera saiisfaciione redeatis, niliil iilterius

< erraudo, niliil prislini^ adjicieiido peccatis, dicendo

< etiain liiimile aliqiiid ei fleliile : Peccnviiiius in

< conspeclu tuo,Pater , jam non sumus digni nomine

< filiorum. Coiiiinuo de vobis et pecus illud recedet

t immiindum, et siliquarum esca deformis Ncc< iitiqiie noii poeiiitentibus coniminaretur , nisi igno-< scerct poeniientibiis. Eii;im ipse Deus dicit : Me-< mento, ecce iinde cecideris, et age pmnitentiam< Nominem veslruin perire yult Doininus. Etiani nio-

< dici ei ininiiiii re(|uirunliir. >

Qiiod deiiiqiie bisce vcrbis ipinetur Dominus sclii-

smaticis et peccatoribus poenas, nisi resipiscant, ei

poeniientiam agaiit, facile evincitiir. Quid enim est

adventus ille Dnmini, de quo hic dicitur, nisi visita-

lio illa , qiiam alibi describit iis verbis : Visitabo

super viros defixos in fwcibus iuis? Amotio aulem

candelabri de locp suo (|uid aliud esl, iiisi ainplio ab

60 Ecclesia; loco, qucui quis obtinet?

(1) In Paroen. ud Pcenil., p. 74.

INDEXRERUM ET VERBORUM.

Aaron niiilextincti, 151, 201.

Abbir (ifrmaniriana, 53i.

ABEr.jiisliis orcisiis a fraire, 80, 16i, 256, 569. Iniliavit

marlyii.i, 'Jl, ^jO. Abclis cor iuspoxil Deus, 211.

Aliorlio propevans in parriciiliiim, 6i.

Abraihm Deo rreUidit, 105. Deoplacuit, a.i^, 348. Ahra-

bx filii qui ex lide suiil, 103. Radicem ridel primus insli-

tuil, 250.

Alisleiilns, 51, 83, 81, 115. Abstenti ct non comiiiuiii- J)cantes, 209. Alisliiiorc a coinmuiiioue, 67, 103, 115.

AccA merplrix, 22G.

Aeccrsilio, 30. Accersitio Dominica, 231.

Acciiicios iios osse oporlct, 203.

Acorlialiones ciiminosa!, .56.

Acics iiitor maiiiis, 67. Acies adliuc sjerilur, 23.

AcHAB opprimere conalur Holiam, 260.

AciiiAS vosiimonliini suiim discidit, 196.

Aclum suiim disionil iinusquisque opiscopiis, 72.

Adam prscopti imiiieiiior, 250. Cibi lollialis impatiens,2.53. IVTilidil simititudineiii divinain , 2i8. Aocoptam divi-

nitus graiiain palieiilia iiou servavit, 253. tjoclus e para-

diso, 275.

Ai>F.i.pnics episcopus, 117. Adelpbius a Xliasvalte, 331.

Adriimelum, 330.

Adulaiio perniciosa, 328.

Adultcr Deiirn violat, 71. Adulterium disciturdum vidc-tur, 4. Adulteriis conimaculati, 86. Mortale crinieii est231. Oculis admillitur, 311. Adullera Chrisli, 103.

'

Adiiltoria spirilalia, 110. Adiiltor akiiio extrancus epi-sco|.us, 73. .\dultftra calUedra , 113. Adulleriii.v doctriii:e,53. Adiiltonim capiit, 56. .idnltcria colonim, 178.

Aduii:ii;oiiis noslra; corpus ununi,99. Adunalio fraterni-

tatis, 91.

Advocatus nosler Cliristiis, 201.

>Kger imiiaiioiis pcr dolorem, 186, iigri salubres cibosrespuunt, 39, 41. jUgrum perire voluit qui censum bereuii-tis invadil, 219.

v*>.vpTiA portenta, 226. jEgyptiorum regnimi, ibid.

^MiLics, 183.

^iiiulationos esse non debent iiiter Christianos, 12, 13./Eniulalionis fiiror, 256.Acr ciinct;» vegolans, 312..(ExEAS advoxil pciialcs, 226.

/^vpialitas divini muneris, 98. ^qualiter perfruimur do-nis Dei, 246.

/Efpiatis (piantitatihiis, 48.

yEscoLAPiiis fulmiiiaiur, 225.yttas incipit a senectute, 217. ^tate teiriti 91.^Uerna succednnt cadiicis, 229./flTuiors, Eiinuchus, 35R.Afri tunt in mvridis, 150.