PASMABRZANKI

Park Krajobrazowy

PRZEWODNIK TURYSTYCZNY

PARK KRAJOBRAZOWY PASMA BRZANKI Przewodnik turystyczny

Koncepcja tras i tekstSławomir KubisaTekst: flora i fauna ParkuZespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego

Zdjęcia Sławomir Kubisa, Szymon Kubisa, Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego, Bogdan Wszołek, Andrzej Otrębski

Zdjęcia na pierwszej i ostatniej stronie okładki: panorama pogórza ze szlaku w okoli-cach Swoszowej i kościół pw. św. Jakuba Apostoła w Tuchowie

RysunkiJoanna Murawska-Łomako

Opracowanie graficzneSzymon Kubisa

Redakcja, korekta, składMultimedialna Agencja WydawniczaAppen Karpaty Długa 4, Granica, 05-806 Komorówwww.appen.pl

Druk i oprawaGrafmar sp. z o.o.ul. Wiejska 43, 36-100, Kolbuszowa Dolna

ISBN 978-83-64883-06-4

Wersje elektroniczna i interaktywna przewodnika znajdują się na stronie:http://www.zpkwm.pl/wydawnictwa.htmlW wersji interaktywnej dostępne są ślady GPS opisywanych wycieczek.

Sierpień 2015

1

PASMO BRZANKI to masywny pokryty lasami grzbiet, stanowiący równoleżnikową kulminację Pogórza Ciężkowickiego, rozpo-startego pomiędzy rzekami: Białą i Wisłoką. Jego znaczne wyniesienie w stosunku do otoczenia sprawia, że wędrujący zalesioną granią Pasma, w wielu otwartych miejscach oglądać mogą daleką linię Karpat.

Szlaki piesze i rowerowe przecinają Pasmo w poprzek i wzdłuż krzyżując się w rejonie Brzanki na zachodzie oraz góry Liwocz na wschodnim krańcu Pasma. W jego wschod-niej części wyznaczono też wiele szlaków konnych.

Na południowych skłonach Pasma Brzanki leżą wśród lasów i pól malownicze miej-scowości: Jodłówka Tuchowska, Żurowa, Swoszowa – z pięknymi krajobrazami i drewnianymi kościółkami. Ich architektura nawiązuje do wielowiekowej tradycji budo-

wy drewnianych świątyń, jakiej najlepszym przykładem jest gotycki kościół św. Jana Chrzciciela w Rzepienniku Biskupim.

Rzepiennik Biskupi – podobnie jak Szerzy-ny, Czermna, Kowalowa – leży z dala od głównych szlaków pieszych. Dlatego do ich odwiedzenia proponujemy dwudniową wycieczkę samochodową – połączoną z krótkimi spacerami pieszymi. Jej trasa zaczyna się od największej i najciekawszej miejscowości związanej z tym obszarem – leżącym nad rzeką Białą miasteczkiem Tuchów z zabytkowym kościołem, klaszto-rem i ratuszem.

Szlaki i ścieżki są dobrze utrzymane i ozna-czone, i nadają się świetnie do turystyki indywidualnej, jak i grupowej.

Do zobaczenia na szlakach Parku Krajobra-zowego Pasma Brzanki!

PARK KRAJOBRAZOWY PASMA BRZANKI ZAPRASZA!

2

Wstęp Informacje praktyczne Weekend wokół Pasma Brzanki – wycieczka samochodowa PIĄTEK – Tuchów i Bistuszowa SOBOTA – Ryglice, Ostry Kamień, Żurowa, Kowalowa, Czermna NIEDZIELA – Szerzyny, Olszyny, Rzepiennik Biskupi, Brzanka, Jodłówka Tuchowska 1. Tuchów – Bacówka Brzanka, szlakiem niebieskim i żółtym Tuchów PKP, Burzyn, Elsowo, Podlesie Bistuszowskie, Ptasia Góra, Brzanka, Bacówka 2. Ciężkowice – Rzepiennik Biskupi – Bacówka Brzanka szlakiem niebieskim Ciężkowice rynek, Dąbry, Rzepiennik Biskupi, Jodłówka Tuchowska, Bacówka Brzanka 3. Bacówka Brzanka – Wisowa szlakiem żółtym Bacówka Brzanka, Ratówki, Ostry Kamień, Podlesie, Dobrocin, Gilowa Góra, Wisowa – Rozstajne Drogi 4. Ryglice – Żurowa szlakiem niebieskim Ryglice – rynek, Galia Górna, Wielka Góra, Podlesie, Żurowa – Skała Borówka 5. Gromnik – Nosalowa – Siedliska PKP Gromnik, Golanka, Cisie, Nosalowa, Siedliska 6. Spacerem przez Tuchów 7. Pętle spacerowe grzbietem Pasma Brzanki – dojazd samochodem Z bacówki Brzanka Z Żurowej Ze Swoszowej

5

10

22

30

42

50

60

6470

SPIS TREŚCI

3

Biała

BiałaTA

RNÓ

W

GRY

BÓW

BIEC

Z

WIS

OW

A

Ptas

ia G

óra

451 Br

zank

a53

4

Wie

lka

Gór

a43

2

Ost

ry K

amie

ń52

7

Mor

gi43

2

Wie

lka

Gór

a50

0

Kam

ionk

a51

3Kr

zyżo

wa

Gór

a48

0

Wys

oki

Ost

454

Gilo

wa

Gór

a50

2

Wis

owa

406

Nos

alow

a36

5G

olan

ka35

1

TUC

HÓ

W

JOD

ŁÓW

KA T

UC

HO

WSK

A

RZEP

IEN

NIK

BIS

KUPI

CIĘ

ŻKO

WIC

E

GRO

MN

IK

RYG

LICE

ŻURO

WA

SWO

SZO

WA

SIED

LISKA

JON

INY

1. TUC

HÓ

W -

BRZA

NKA

2.C

IĘŻK

OW

ICE

- BRZ

AN

KA

5. GRO

MN

IK -

SIED

LISKA

4. RYG

LICE

- ŻU

ROW

A

3. BRZA

NKA

- W

ISO

WA

6.SP

ACER

- TU

CH

ÓW

7.PĘ

TLE

SPAC

ERO

WE

pocz

ątek/

konie

c tras

ypie

sze

Cięż

kowi

cko

-Rożn

owski

Park

Krajo

brazo

wy

Park

Krajo

brazo

wyPa

sma

Brza

nki

TRAS

Y W

YCIE

CZEK

Park

Krajo

brazo

wyPa

sma

Brza

nki

GRY

BÓW

BIEC

Z

4

WSTĘP

5

NIECO GEOGRAFIIPark Krajobrazowy Pasma Brzanki, jeden z 11 parków krajobrazowych województwa małopolskiego, leży na obszarze Pogórza Ciężkowickiego. Pogórze ograniczone jest od zachodu rzeką Białą, a od wschodu Wisłoką, zaś długi i wysoki wał Pasma Brzanki stanowi główny element jego rzeźby.

Wzniesienie to reprezentuje typ pogórzy wysokich z wysokościami kulminacji grzbietu powyżej 500 m n.p.m. (Brzanka, Liwecka Góra, Gilowa Góra, Liwocz) leżącymi 200 – 300 metrów ponad dnem otaczających dolin, stosunkowo stromymi stokami porozcinany-mi przez wciosowe doliny potoków.

Większość pozostałej części Pogórza Ciężko-wickiego po Obniżenie Gorlickie na południu i Płaskowyż Tarnowski na północy – należy do typu pogórzy średnich z rozległymi wylesio-nymi wierzchowinami o wysokości rzędu 400 – 450 m n.p.m., które porozcinane są licznymi parowami, debrzami i dolinami wciosowymi. Należy do nich Płaskowyż Rzepiennicki oraz Płaskowyż Trzemesnej.

FLISZ I LĄDOLÓDObszar Pogórza Ciężkowickiego leży w cen-tralnej części polskich Karpat Zewnętrznych. Jego podłoże, z wyjątkiem dolin rzecznych, związane jest z osadami fliszowymi. Flisz tworzą naprzemianległe sekwencje warstw zlepieńców, piaskowców, mułowców, margli i łupków. Osady te, osiągające miąższość 5000 metrów, zostały sfałdowane podczas alpejskich ruchów górotwórczych pomiędzy oligocenem a miocenem, ponad 10 milionów lat temu, przemieszczone ku północy w for-mie płaszczowin, zespołu obalonych i odkłu-tych od podłoża fałdów i łusek.

Za specyficzną rzeźbę terenu odpowiada równoleżnikowy zespół antyklin – wypukłych fałdów płaszczowiny śląskiej, sięgający od Du-najca po Ciężkowice i dalej na wschód, gdzie system rozdwaja się na antyklinę Ciężkowic i antyklinę Rzepienników. Ich osie tworzą war-stwy twardych piaskowców istebniańskich i ciężkowickich, które budują wyniosły wał Pasma Brzanki.

Podczas zlodowacenia południowopol-skiego czoło lądolodu sięgnęło północnych skrajów pogórzy i rozległym lobem poprzez Kotlinę Tuchowską dotarło doliną Białej aż po Ciężkowice i Rzepiennik Strzyżewski. Bardziej na wschód lądolód oparł się o północne stoki Pasma Brzanki i wąskim jęzorem przekroczył jego grzbiet w rejonie Wisowej i Rysowane-go Kamienia – docierając nawet w dolinę Olszynki. Pozostawił ślady w postaci głazów narzutowych i glin zwałowych.

W późnym plejstocenie, na pogórzach miała miejsce lokalna akumulacja lessopodobnych utworów pylastych noszonych wiatrami po pozbawionych roślinności obszarach opusz-czonych przez lądolód.

Również wtedy, w surowym klimacie pery-glacjalnym o znacznych dobowych skokach temperatury, na grzbietach wierzchowin wypreparowane zostały procesami wietrze-nia mechanicznego wychodnie skalne w postaci masywnych, przeciętych szczelinami ciosowymi bloków twardych piaskowców znanych głównie z rezerwatu Skamieniałe Miasto, a także z pojedynczych skałek w Pa-śmie Brzanki – Ostry Kamień czy Rysowany Kamień.

6

ŚWIAT ROŚLINNY I ZWIERZĘCYPark Krajobrazowy Pasma Brzanki wyróżnia się dużym bogactwem flory. Dominującym kompleksem leśnym jest zespół żyznej buczyny karpackiej, tworzący rozległe kom-pleksy w wyższych partiach pasma Brzanki i Liwocza.

W drzewostanie dominuje buk zwyczajny ze znacznym udziałem jodły, klonu, jawora i je-sionu. Występują tu również, grab zwyczajny, brzoza brodawkowata i w formie podgór-skiej, dąb szypułkowy i sosna zwyczajna. Najczęściej spotykane tu krzewy to: leszczy-na, kruszyna, dziki bez czarny i koralowy.

Runo tego kompleksu jest bogate, najczę-ściej i najliczniej występującymi gatunkami są m.in. żywiec gruczołowaty, zawilec gajowy, narecznica samcza, jeżyna gruczo-łowata. Innymi zespołami leśnymi występu-jącymi na terenie Parku są: kwaśna buczyna karpacka, podgórski łęg jesionowy, i grąd subkontynentalny.

W Parku występuje ponad 60 gatunków ro-ślin chronionych. Do najcenniejszych należą języcznik zwyczajny, pokrzyk wilcza jagoda, wawrzynek wilczełyko, kłokoczka południo-wa, kukułka szerokolistna i wroniec widlasty.

Stosunkowo duży udział we florze naczynio-wej Parku mają rośliny górskie. Najciekawsze z nich to: śnieżyczka przebiśnieg, turzyca zwisła.

Na terenie Parku spotykane są także grzyby prawnie chronione, takie jak: soplówka jodło-wa, smardz jadalny i szyszkowiec łuskowaty.

Fauna Pasma Brzanki obfituje przede wszyst-kim w zwierzynę łowną, jak: sarny, jelenie, dzi-ki, lisy. Spotykane są tu także gatunki ssaków objęte ochroną prawną m.in. jeż, gronostaj, łasica, wydra, popielica, orzesznica.

Występuje tu około 90 gatunków ptaków, w tym: bocian czarny, puszczyk uralski, dzięcioł białogrzbiety, puchacz, kruk, krogulec, myszołów, jastrząb. Spotkać można gady: za-skrońca, żmiję zygzakowatą, jaszczurki: zwinkę i żyworodną oraz padalca.

Płazy reprezentowane są przez salamandrę plamistą i kumaka górskiego, ropuchy: szarą i  zieloną, rzekotkę drzewną oraz żaby i traszki.

7

HISTORIA Główną oś historycznego rozwoju tych ziem stanowiła dolina niewielkiej rzeczki Rzepianki, którą prowadził średniowieczny trakt łączący stołeczny Kraków z królewskim Bieczem.

Dzięki intensywnej kolonizacji prowadzonej za czasów Kazimierza Wielkiego powstało tu kilka wsi o wspólnej nazwie Rzepiennik. Leżały wszystkie na terenie kasztelanii bieckiej, a najdawniejszą z nich jest zapew-ne Rzepiennik Biskupi – własność biskupów krakowskich od połowy XIV wieku aż do czasów rozbiorów.

Kiedy kasztelania przeobraziła się w powiat biecki, sięgający po Białą na zachodzie i pa-smo Brzanki na północy, wsie znalazły się w starostwie libuskim. Stanowiły one dobra państwowe – królewszczyzny, zatem choć szybko rozwijała się w nich gospodarka folwarczna prowadzona przez zarządców,

to sytuacja chłopów pozostawała znacznie lepsza niż we wsiach szlacheckich. Jednak gwarancje praw i dawnych wolności oka-zywały się z czasem iluzoryczne – jak stało się podczas największego na Podkarpaciu buntu chłopskiego nazwanego Buntem Libuskim, mającego miejsce w połowie XVIII wieku.

Toczący się początkowo przed sądami spór pomiędzy gromadami chłopskimi a dwo-rem o nadmierne obciążenia pańszczyzną przybrał z czasem formę odrzucenia władzy starosty nad zbuntowanym obszarem. Nieskuteczne okazało się wojsko królewskie, lecz ostatecznie chłopi napomnieni ostro przez króla i spacyfikowani przez oddziały zebranych przez starostę górali Rusinów musieli ulec. Kilku przywódców buntu skaza-nych zostało na ścięcie mieczem, wykonano na pewno jeden wyrok.

W ciągu kolejnego wieku sytuacja wsi pogor-szyła się jeszcze, kiedy po upadku Rzeczpo-

8

spolitej ziemie te znalazły się w peryferyjnej dla Austro-Węgier Galicji. Słynna rabacja chłopska w roku 1846 wstrząsnęła szcze-gólnie mocno dawną ziemią biecką. W tej okolicy mówiło się o „czerniawie od Rzepien-ników”. W następnych latach zapanował głód i epidemie. W samych Rzepiennikach zmarło około dwóch tysięcy osób. W roku 1848 cesarz zniósł pańszczyznę.

Podczas I wojny światowej, po zatrzymanej ofensywie rosyjskiej w roku 1914, linia frontu przez wiele miesięcy biegła wzdłuż Dunajca i Białej przez Tuchów i Gromnik, następnie Rzepiennik i Turzę w kierunku Gorlic i dalej grzbietami Beskidu Niskiego. Stąd też 2 maja 1915 roku wyszło natarcie armii niemieckiej i austro-węgierskiej. Po walkach powstało wiele cmentarzy wojennych, między innymi w Rzepienniku Strzyżewskim, Rzepienniku Marciszewskim, Tursku, Rozembarku, Olszy-nach, Ołpinach.

Natomiast las Dąbry na południe od Rze-piennika Biskupiego skrywa dramatyczne ślady II wojny światowej. Pierwszym jest miejsce rozstrzelania 364 mieszkańców Rzepiennika Strzyżewskiego narodowości żydowskiej. W ten sposób w sierpniu 1942 roku zlikwidowane zostało getto, utworzone przez Niemców w miejscu, gdzie pod koniec XVIII wieku powstało na skraju Rzepiennika niewielkie osiedle żydowskie. Latem 1944 roku front sowiecko-niemiecki zatrzymał się na linii Wisłoki. Zmobilizo-wany w ramach akcji Burza batalion Armii Krajowej „Barbara” prowadził działania dywersyjne w rejonie Pasma Brzanki, a po-tem Policht. Po bitwie pod Jamną, w której partyzantom udało się wyjść z okrążenia, kiedy Niemcy w odwecie spalili wieś i wy-mordowali mieszkańców, podjęta została decyzja o częściowej demobilizacji i podzia-le batalionu na mniejsze grupy.

Jedna z takich grup, pluton „Regina II” dowodzony przez majora Zdzisława Bossowskiego ps. „Kajetan” zatrzymała się 16 września na nocleg w stodole w przysiół-ku Dąbry. Niestety ktoś zdradził Niemcom miejsce pobytu partyzantów. Zaatakowani nad ranem przez wielokrotnie przeważające siły, pokonani zostali szybko w nierównej walce. Zginęło 18 żołnierzy AK. Pomnik i cmentarz partyzancki w Lesie Dąbry są śladami po tym zdarzeniu.

Po wojnie, pod rządami komunistów nastąpiły czasy wymuszonej industrializacji i kolektywizacji. Na szczęście na pogórzach ich wpływ nie był wielki, tu liczyło się przede wszystkim budowanie dróg wiejskich i elek-tryfikacja. Nie zaginęło wśród mieszkańców poczucie samorządności i przedsiębior-czości, dzięki któremu miasteczka i wsie pogórzy należycie wykorzystywały nowe szanse.

W ostatnim dwudziestopięcioleciu rozwój lokalny znacznie przyspieszył i zauważalnie poprawiają się tutejsze warunki życia. Siel-skie krajobrazy i osobliwości przyrody, wody lecznicze i zabytki historii przyciągają coraz więcej turystów, odkrywających naturalne piękno pogórza.

9

10

Weekend na Pogórzu CiężkowickimWycieczka samochodowa wo-kół Pasma Brzanki połączona ze spacerami

PIĄTEK PO POŁUDNIU – DOJAZD DO TUCHOWA

Tuchów to pierwsze z łańcucha miasteczek nad Białą. Leży w miejscu, gdzie rzeka wyrzeźbiła między wzgórzami szeroką kotlinę. Spacerując w okolicach rynku warto zwrócić uwagę na barokowy kościół pod wezwaniem św. Jakuba oraz dziewiętna-stowieczny ratusz z wieżyczką zegarową.

Nieco dalej położony jest budynek Towarzy-stwa Gimnastycznego „Sokół” o ciekawej neogotyckiej architekturze. Urocze i pięknie utrzymane są miasteczkowe domy drewnia-ne i murowane w przylegających do rynku uliczkach.

Tuchów znany jest najbardziej z lipcowych odpustów, na które zjeżdżają niezliczone rzesze pielgrzymów z całego kraju, odwie-dzających sanktuarium Najświętszej Marii Panny z cudownym obrazem. Monumen-talny zespół klasztorny z końca XVII wieku wznosi się na wzgórzu na przeciwległym brzegu Białej. Opis spaceru [ s.64]

Z Tuchowa wychodzą szlaki piesze i rowero-we kierujące się na Pasmo Brzanki.

11

Biała

Biała

TARN

ÓW

Ptas

ia G

óra

451 Br

zank

a53

4

Wie

lka

Gór

a43

2

Ost

ry K

amie

ń52

7

Mor

gi43

2

WIS

OW

A

Wie

lka

Gór

a50

0

Kam

ionk

a51

3Kr

zyżo

wa

Gór

a48

0

Wys

oki

Ost

454

Gilo

wa

Gór

a50

2

Wis

owa

406

Nos

alow

a36

5G

olan

ka35

1

TUC

HÓ

W

JOD

ŁÓW

KA T

UC

HO

WSK

A

RZEP

IEN

NIK

BIS

KUPI

CIĘ

ŻKO

WIC

E

GRO

MN

IK

RYG

LICE

ŻURO

WA

SWO

SZO

WA

SIED

LISKA

JON

INY

CZE

RMN

A

SZER

ZYN

Y

JOD

ŁOW

A

KOW

ALO

WA

OŁP

INY

OLS

ZYN

Y

BIST

USZ

OW

A

BAC

ÓW

KA B

RZA

NKA

OBS

ERW

ATO

RIU

M A

STRO

NO

MIC

ZNE

LUBA

SZO

WA

PIĄ

TEK

NIE

DZ

IELA

SO

BO

TA

pocz

ątek/

konie

c tras

y dnia

Cięż

kowi

cko

-Rożn

owski

Park

Krajo

brazo

wy

Park

Krajo

brazo

wyPa

sma

Brza

nki

TRAS

A W

YCIE

CZKI

SAM

OCH

ODO

WEJ

Park

Krajo

brazo

wyPa

sma

Brza

nki

TURZ

ABI

ECZ

główn

a gra

ń Pas

ma B

rzank

i

TARN

ÓW

12

Po spacerze i zwiedzeniu Tuchowa można zjeść kolację w pizzerii Czardasz w zabyt-kowym budynku dawnego Towarzystwa „Sokół”. Nocleg warto zarezerwować w pięk-nym Dworze Bistuszowa (tel. 014 654 02 84), kilka kilometrów na wschód od Tuchowa, w kierunku Ryglic.

Dwór położony jest po południowej stronie potoku Szwedka, wzdłuż którego prowadzi droga od Tuchowa, malowniczo wijąca się dnem płytkiej doliny. Bistuszowa to pierw-

sza miejscowość na tej trasie. Należy zwolnić za mostem, aby nie przegapić tablicy wska-zującej zjazd wąską drogą w prawo. Pozycja GPS: 49.882, 21.096

Zabytkowy dworek szlachecki z XVIII wieku, w pięknym ogrodzie różanym, pełni obecnie rolę pensjonatu i domu weselnego. W prze-szłości siedziba właścicieli miejscowości, rodu Bossowskich. W pobliżu dworku znajdują się dwa stawy rybne, zaś wokół zabytkowy park, a  w nim blisko 100-letni dąb – pomnik przyrody.

13

SOBOTA PRZED POŁUDNIEM

Aby poczuć właściwą atmosferę tego weekendu warto przed śniadaniem przespacerować się po parku, na które-go skraju dostrzega się, poprzez zieleń drzew, zarys wzniesień Podlesia Bistu-szowskiego i lasów Brzanki.

PIERWSZYM CELEM wycieczki są Ryglice, niewielkie miasteczko z naprawdę prze-stronnym, nieco pochyłym rynkiem, peł-niącym obecnie rolę plant. Na jego środku, pomiędzy skwerami, stoi figura świętego Floriana z 1830 roku. Postument, osłonięty kopulastym dachem wspartym na czterech słupach, jest jednocześnie pomnikiem grunwaldzkim. W niewielkim oddaleniu widać masywną, ale szlachetną, sylwetkę kościoła pw. św. Katarzyny. Po przeciwnej stronie rynku ulica prowadzi do otoczone-go pięknym parkiem barokowego pałacu z 1656 roku, pełniącego obecnie rolę szkoły ponadgimnazjalnej. Więcej [ s.54]

Z RYGLIC WYCHODZĄ w kierunku południo-wym szlaki rowerowe, piesze i konne – prze-cinając grzbiet Pasma Brzanki. Do leżącej po południowej stronie wzniesień Żurowej prowadzi droga asfaltowa. Z obszernego ryglickiego rynku droga wydostaje się

14

wkrótce na otwartą przestrzeń i wśród pól i zagajników wznosi w kierunku granicy lasów. Na wysokości przysiółka Galia Górna na krótko pojawiają się znaki niebieskiego szlaku turystycznego, zaraz potem droga zanurza się w las i stromo wspina na grzbiet pod Ostrym Kamieniem.

Na szczycie wzniesienia droga skręca na wschód, przed zakrętem pojawia się po prawej ścieżka na Ostry Kamień, a po lewej obszerna składnica drewna. Jednak właści-we miejsce do zaparkowania znajduje się nieco dalej, pod Wielką Górą, gdzie urzą-dzony został parking turystyczny z wiatą wypoczynkową.

STĄD WARTO WYBRAĆ SIĘ na spacer pięk-nym bukowym lasem wzdłuż żółtego szlaku okrążając Wielką Górę i kierując się na Ostry Kamień przez węzeł szlaków pieszych i kon-nych. Długość 2,5 km w obie strony.

Okazała wychodnia gruboławicowych pia-skowców warstw godulskich, wyniesiona ostrą krawędzią ponad grzbiet, chowa się

w bukowym lesie. Skalna ławica objęta jest ochroną jako pomnik przyrody nieożywio-nej. Wiedzie tędy szlak żółty przemierzający całe Pasmo Brzanki od doliny Białej po jego najwyższe wzniesienie – Liwocz (562 m n.p.m.). Jest tu też skrzyżowanie szlaków konnych.

Z PARKINGU TURYSTYCZNEGO następuje zjazd do Żurowej, od którego chwilami pokazuje się daleka perspektywa Pogórza Ciężkowickiego i Gorlickiego. Od razu zwra-cają uwagę piętrzące się niemal w każdym gospodarstwie stosy drewna, przerabia-nego jak dawniej na różne bardziej i mniej przydatne wyroby dla gospodarstwa domo-wego.

Ozdobą tego pięknego zakątka o wyjąt-kowo górskim charakterze jest drewniany kościół św. Małgorzaty z końca XVI wieku.

JADĄC Z ŻUROWEJ na wschód ku podob-nie położonej Swoszowej, mija się warsztat bednarski pana Franciszka Dudy. To okazja do nabycia unikatowych wyrobów tego

15

dawnego rzemiosła – wiadra, cebrzyka, lub maselnicy. Pozycja GPS: 49.827371, 21.184446

W niedalekim gospodarstwie agrotury-stycznym „Paryja” można się natomiast zatrzymać na posiłek, po wcześniejszym kontakcie z gospodarzami.

Telefon: 692 756 540 pozycja GPS: 49.827357, 21.184378

SOBOTA PO POŁUDNIU

Z gospodarstwa „Paryja” niedaleko już do Swoszowej, gdzie znajduje się kolejny drew-niany kościółek – ten jednak, choć klasycz-ny w formie, powstał w połowie wieku XX.

Po jego obejrzeniu należy wrócić trzysta metrów do poprzecznej drogi głównej Swo-

szowa – Joniny i skręcić w prawo na północ by dojechać na przełęcz pod Gilową Górą. Po drodze mija się ciekawe odsłonięcie geologiczne w dawnym kamieniołomie Kozakowa Skała. [ s.48]

W najwyższym punkcie drogę przecina trasa pieszego szlaku żółtego: Brzan-ka – Liwocz. Tu zobaczyć można pomnik upamiętniający zwycięską walkę oddziału AK. [ s.48]

Po północnej stronie grzbietu odsłania się daleka perspektywa doliny Szwedki w oko-licach Jonin, a wkrótce po lewej stronie znaki wskazują obszerny parking na skraju lasu. Nadarza się okazja na przerwę w po-dróży i spokojną obserwację odsłaniającej się w tym punkcie widokowym panoramy.

PO ZJECHANIU DO JONIN należy skręcić kolejny raz na wschód w prawo, aby po

16

kilku minutach znaleźć się w Kowalowej, gdzie na niewielkim wzniesieniu, w otocze-niu starych lip, zobaczyć można drewniany kościółek z XVII-wiecznym rodowodem.

Świątynia pod wezwaniem Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny zbudowa-na została w Ryglicach w drugiej połowie XVII wieku, wiek później przeszła renowa-cję i przebudowę. Po II wojnie światowej kościół został przeniesiony do Kowalowej, gdzie restaurowany był po raz kolejny.

We wnętrzu zachowały się cenne pamiątki z XVII i XIX wieku – ambona, ołtarz, portal.

ZA KOWALOWĄ droga wznosi się na dział wodny pomiędzy doliną Szwedki płynącej przez Ryglice i Bistuszową do Białej a doliną Jodłówki płynącej przez Jodłową na wschód i wpadającej do Wisłoki.

Drewniany, barokowy kościół pw. Św. Sta-nisława w Jodłowej to zabytek wyjątkowo cenny. Zaliczony został do Szlaku Architek-tury Drewnianej. Powstał w drugiej połowie XVII wieku, na miejscu wcześniejszego kościoła parafialnego. To obszerna, trójnawo-wa świątynia o konstrukcji zrębowej. Kryty blachą dwuspadowy dach zwieńczony jest barokową sygnaturką. We wnętrzu uwagę zwracają XX-wieczne polichromie, rokoko-wa ambona w kształcie łodzi i kamienna

chrzcielnica z XVII wieku. W ołtarzu głównym znajduje się obraz św. Mikołaja datowany na 1528 rok.

Stojąca obok kościoła dzwonnica wybudo-wana została na początku XIX wieku. Teren kościoła otoczony jest kamiennym murem z bramkami i kaplicami, a także wiekowymi pomnikowymi lipami.

Z JODŁOWEJ trasa prowadzi znowu w kierunku południowym i ostatnim już nawrotem przetnie grzbiet Pasma Brzanki na wysokości wsi Wisowa. Najpierw jednak należy cofnąć się w górę doliny Jodłów-ki i nie dojeżdżając do Jodłowej Górnej skręcić w lewo na Czermną. Piękna droga o nowej nawierzchni przypomina tę z Ryglic do Żurowej – z taką różnicą, że prowadzi przez całkiem pusty krajobraz.

W WISOWEJ asfaltowa droga wiedzie otwartym grzbietem Pasma Brzanki. Otwie-ra się z niej perspektywa pogórzy i dalekich wzniesień Beskidu Niskiego. Po lewej poka-zuje się całkiem już bliski Liwocz, którego masyw kończy na wschodzie długie Pasmo Brzanki. Leżąca za nim dolina Wisłoki jest natomiast granicą Pogórza Ciężkowickiego.

Tu warto zrobić półgodzinny spacer szla-kiem żółtym – albo na zachód, w kierunku pięknie położonego współczesnego ko-ściółka w Wisowej, albo na wschód, w kie-runku dawnego cmentarza żydowskiego.

Aby dotrzeć na kirkut, po przejściu drogą i leśnym duktem 1700 metrów, należy skrę-cić w prawo obok gospodarstwa na polanie i dojść jeszcze lasem 300 metrów. Pozycja GPS: 49.854, 21.288

Cmentarz założony w XIX wieku, przetrwał lata wojny, jednak przez kolejne dziesięcio-lecia ulegał dewastacji. Obecnie jego teren

17

porasta las, w którym zachowała się tylko część nagrobków. W ostatnich latach stu-denci Uniwersytetu Jagiellońskiego podjęli się odczytania hebrajskich inskrypcji na części macew. Ustalono między innymi, że najstarsza z nich pochodzi z roku 1837. Długość spaceru – do kościoła 0,7 km, do kirkutu 2,0 km.

OSTATNI ODCINEK TRASY na ten dzień jest wyjątkowo piękny. Droga z Wisowej do Czermnej prowadzi najpierw przez rozświe-tlony polanami stary las jodłowy, a potem łagodnie obniża się skrajem łąk i pól przez

otwarty daleko ku południowi krajobraz.Nocleg i kolacja w gospodarstwie agrotury-stycznym „Ranczo pod Liwoczem” w Czer-mnej – po wcześniejszej rezerwacji.

Telefon: 14 651 73 89 Pozycja GPS: 49.823, 21.318

NIEDZIELA PRZED POŁUDNIEM

Po śniadaniu warto zobaczyć stary i nowy ko-ściół w Czermnej. Oba wyjątkowe – nowy, bo współczesna bryła dwoma smukłymi wieżami

18

ciekawie nawiązuje do architektury historycz-nej, stary bo służy tutejszym parafianom już prawie pięć wieków. Drewniany kościół pw. św. Marcina zbudowany został w roku 1520, a dwa stulecia później znacznie go powiększono. Przebudowane wówczas na trzynawowe wnę-trze uzyskało barokowy wystrój. Dostawiono również potężną wieżę o konstrukcji słupowej oraz kaplicę Serca Jezusowego.

Zwieńczeniem głównego ołtarza jest barokowy obraz Świętej Trójcy. Kamienna

chrzcielnica i późnogotycki krucyfiks pocho-dzą z XVI wieku. Kościół otacza kamienny mur z bramą i czterema kapliczkami.

Z CZERMNEJ trasa prowadzi z powrotem na zachód, w kierunku doliny Białej. Pierw-szym celem są Szerzyny, wieś położona nad rzeczką Olszynką płynącą na wschód w stronę Ropy. Tu, obok imponującego ko-ścioła wybudowanego w 1929 roku w stylu nawiązującym głównie do gotyku, zobaczyć można zabytkowy dwór szlachecki z XVI wieku, pełniący obecnie rolę plebanii.

Budynek dworu o renesansowej trady-cji posiada cechy stylu barokowego. Od zewnątrz widoczna jest charakterystyczna galeria frontowa na pięciu arkadach, wnę-trza kryją sklepienia kolebkowe i kamienne portale.

KOLEJNĄ MIEJSCOWOŚCIĄ w rozłożystej dolinie Olszynki są Ołpiny. Tutejszy kościół, wybudowany z czerwonej cegły – podobnie jak wiele innych na pogórzu powstałych na przełomie XIX i XX wieku, nawiązuje archi-tekturą do stylu romańskiego, a nie gotyku, jak większość z nich. Zwraca uwagę rzadko spotykana niesymetryczność frontu budowli, zwieńczonego dwoma wieżami o różnej wyso-kości. Kościół powstał na miejscu XVI-wiecz-nej świątyni zniszczonej podczas operacji gorlickiej w roku 1915.

W OLSZYNACH mija się, stojący po prawej stronie drogi pomnik lotników z załogi „Libe-

19

ratora”, który po walce z nocnym myśliwcem rozbił się i eksplodował w tej miejscowości.

Z Olszyn należy skierować się ku południowe-mu zachodowi i wąską dróżką wznoszącą się bardzo łagodnie wśród pól dojechać na ukazu-jący szeroką panoramę pogórza płaski grzbiet wierzchowiny rozciętej stromo od południa doliną Rzepianki.

W najwyższym punkcie drogi należy skręcić w prawo, by po chwili zobaczyć samotną syl-wetkę wiekowej drewnianej świątyni uważanej za jeden z najcenniejszych obiektów zabytko-wych tego typu w Małopolsce. To kościół pw. św. Jana Chrzciciela w Rzepienniku Biskupim. Krajobraz, historia, architektura i bogate wnętrze tej budowli tworzą zupełnie unikalny klimat.

Jest to świątynia drewniana konstrukcji zrębowej wzniesiona w tradycji gotyckiej. Jej spadzisty dach oraz ściany pokryte są gon-tem – podobnie jak ściany. Choć pewniejszą

datą jego powstania jest XVI wiek, to według niezachowanej już inskrypcji, kościół mógł być zbudowany w 1494 roku. Wieża o konstrukcji słupowo-ramowej z nadwieszoną izbicą do-budowana została w wieku XVII. Trzy portale gotyckie zamknięte są łukami o wykroju w tak zwany „ośli grzbiet”.

We wnętrzu zachowały się pod chórem fragmenty malowideł patronowych, będących pozostałością pierwotnego stropu. Wyposa-żenie kościółka pochodzi głównie z XVII wieku, choć zachowały się też starsze zabytki: gotyc-ko-renesansowy tryptyk z początku XVI wieku z rzeźbami świętych: Piotra, Pawła, Stanisława i Krzysztofa; późnorenesansowy ołtarz główny oraz rzeźby z dawnych ołtarzy barokowych z  XVII i XVIII wieku, barokowa ambona zdobio-na polichromią.

KOLEJNYM MIEJSCEM, które koniecznie trzeba odwiedzić jest największe w Europie prywatne Obserwatorium Astronomiczne Królowej Jadwigi w Rzepienniku Biskupim.

20

Ten unikalny obiekt o charakterze naukowym i edukacyjnym dysponuje między innymi amerykańskimi radioteleskopami najnow-szej generacji, wykorzystywanymi wcześniej w Psarach i Komorowie.

Aby się dostać do Obserwatorium, należy od drewnianego kościółka św. Jana Chrzciciela skierować się w dół w dolinę Rzepianki, którą biegnie droga wojewódzka 980. Skręcić w nią w prawo. Po około 800 metrach skręcić tuż przed tartakiem w lewo, w wąską bardzo stromą dróżkę lokalną. Na szczycie skręcić w lewo. Około 2 km dalej, na skrzyżowaniu obok transformatora, skręcić w lewo. Potem prosto granią około 1.3 km. Pozycja GPS: 49.776, 21.090

Obserwatorium można zwiedzać indywidu-alnie, wykorzystując 12 astronomicznych plansz dydaktycznych – z zachowaniem za-sad bezpieczeństwa i przyzwoitego zachowa-nia, jak na każdej prywatnej posesji. W sobot-nie popołudnia i wieczory (od godziny 17-tej) organizowane są bezpłatne obserwacje teleskopowe Słońca, Księżyca, planet i innych ciał niebieskich. Bliższe informacje o atrak-cjach Obserwatorium na stronie: www.oajadwiga.pl

POWRÓT DO RZEPIENNIKA BISKUPIEGO doliną Turzy. Z Rzepiennika droga prowadzi na północ do Jodłówki Tuchowskiej, biegnąc działem wód pomiędzy zlewnią Ropy i Białej. Skrzyżowanie przed Jodłówką jest jednocze-śnie najwyższym punktem dawnego szlaku kupieckiego. Pamiątką po szlaku jest zabyt-kowa kapliczka – latarnia stojąca na szczycie wzniesienia.

Postawiona w XVI wieku na wzniesieniu na dziale wodnym ponad dwiema dolinami, z umieszczonym na szczycie światłem, wska-zywała kierunek wozom kupieckim podą-żającym z Krakowa do Biecza jako swoista latarnia lądowa. Kapliczka chowa się wśród wysokich drzew na skrzyżowaniu z drogą polną po prawej stronie.

PRZECINAJĄC DROGĘ Olszyny – Lubaszowa trasa wycieczki prowadzi dalej prosto na pół-noc i wznosi się południowymi skłonami masywu Brzanki coraz bardziej stromo na jej grzbiet. Tu na skrzyżowaniu dróg leśnych i szlaków turystycznych skręca w lewo do po-bliskiej Bacówki Brzanka. (tel. 14 652 68 02)

Bacówka turystyczna stojąca w niewielkiej odległości od wierzchołka Brzanki na wyso-kości 512 m n.p.m. oferuje niedrogi nocleg oraz smaczne posiłki. Obok wybudowano

21

wieżę widokową, z której rozciąga się widok na południe, w kierunku dalekiego Beskidu Niskiego i Sądeckiego. Przy dobrej pogodzie widać stąd nawet Tatry. [ s.27]

W Bacówce zjeść można obiad, po czym obejrzawszy z wieży panoramę, wybrać się na spacer.

NIEDZIELA PO POŁUDNIU

Spacer od Bacówki szlakiem żółtym na zachód. Odległość 3,4 km w obie strony.

SZEROKA DROGA leśna biegnie grzbietem masywu Brzanki, mijając pomnik upamięt-niający żołnierzy Armii Krajowej. Dalej szlak wchodzi w bukowo-jodłowy las, który skrywa po lewej wierzchołek Brzanki (534 m n.p.m.), i dociera wkrótce do polany z kapliczką na samotnym drzewie i skrzyżowania szlaków. Idąc dalej grzbietem, widzi się lesiste sto-ki po stronie północnej Pasma, sięgające Podlesia i Bistuszowej. Po dotarciu do miejsca gdzie krzyżują się szlaki żółty i zielony, należy rozpocząć drogę powrotną do Bacówki.

Spacer szlakiem żółtym na wschód. Odle-głość 2,4 km w obie strony.

PODĄŻAJĄC ŻÓŁTYM SZLAKIEM na wschód, mija się najpierw skrzyżowanie dróg i szlaków rowerowych, a potem wchodzi między zabu-dowania przysiółka Ratówki. Tu zwraca uwagę murowana kapliczka. Jednak najbardziej przyciąga wzrok panorama otwierająca się ku

południowemu wschodowi, gdzie wzniesienia Pogórza Ciężkowickiego przechodzą w Ob-niżenie Gorlickie, ograniczone zalesionymi pasmami Beskidu Niskiego. Widać też dobrze wschodni kraniec pasma Brzanki – kulminację Liwocza. Wijącą się wśród niewielkich gospo-darstw i sadów widokową drogą dociera się po 1200 metrach do granicy lasu. Jeśli nie planuje się dłuższej wycieczki na Ostry Kamień [  s.45] należy w tym miejscu zawrócić do Bacówki.

DALSZA TRASA WYCIECZKI samochodowej prowadzi do Jodłówki Tuchowskiej. Po zjecha-niu do mijanego wcześniej skrzyżowania pod kapliczką – latarnią, należy skręcić w prawo i jechać płaskim dnem szerokiej początkowo doliny, która z każdym kilometrem zawęża się, a zbocza stają się coraz bardziej strome.

Jodłówka Tuchowska to położona wśród lasów miejscowość z tradycją letniskową. Warto za-trzymać się tu na chwilę, aby zobaczyć kościół pw. św. Michała. Ciekawą historię jego po-wstania przeczytać można w opisie wycieczki pieszej z Ciężkowic na Brzankę. [ s.39]

ZA JODŁÓWKĄ zaczyna się ciekawy krajobra-zowo odcinek drogi. Tutejszy potok – Rostówka wcina się mocno w piaskowce wzniesienia, tworząc górski niemal krajobraz z lasem i pastwiskami. W Lubaszowej dolina Rostówki uchodzi do szerokiej doliny Białej, a droga z Jodłówki łączy się z drogą nr 977. Skręcając w nią w prawo, dociera się po kilku kilometrach do Tuchowa, gdzie trasa wycieczki się kończy.

22

Tuchów Burzyn Podlesie Brzanka

ZNAKI NIEBIESKIE I ŻÓŁTE długość 9,4 km, suma podejść: 291 m, suma zejść 24 m,

najniższy punkt: 223 m n.p.m., najwyższy punkt: 514 m n.p.m., czas 03:10 godz.

WYCIECZKA PROWADZI z Tuchowa w dolinie Białej na grzbiet Pasma Brzanki, do niewiel-kiej Bacówki z bufetem turystycznym i noclega-mi. Dokładnie i czytelnie oznakowane szlaki biegną otwartymi północny-mi skłonami wzniesień Pasma, wznosząc się łagodnie, a potem bardziej stromo przez jodłowo--bukowy las z pojawiają-cymi się oknami dalekich widoków w stronę Bistu-szowej i Tuchowa. Po sto-sunkowo krótkim odcinku szeroką drogą grzbietową i minięciu szczytu Brzanki otwiera się daleka pano-rama ku południu, gdzie widać pasma górskie Karpat – łącznie z Tatrami. Szczególne panoramy ofe-ruje taras wieży widokowej pod Brzanką w sąsiedz-twie Bacówki.

23

PIERWSZA CZĘŚĆ wycieczki prowa-dzi z Tuchowa do Burzyna. Sprzed

pamiętającego początki linii kolejo-wej Tarnów – Leluchów dworca PKP

w Tuchowie, przez brukowany kocimi łbami placyk wśród wiekowych lip,

trasa szlaku biegnie na wschód ulicą Kolejową. Naśladując łuk, jaki wyko-

nują ku południu tory kolejowe, wąska asfaltowa dróżka mija miejską zabudo-

wę usługową i ulicą Polną wydostaje się na otwartą zieloną przestrzeń

z coraz rzadszą zabudową.

Ulica dociera do drogi Tuchów – Burzyn, szlak skręca tu w lewo na

wschód, przecinając łąki doliny Białej i docierając do rzeki.

Na moście warto zatrzymać się i rozej-rzeć po tej dziwnie pustej okolicy. Biała

płynie w zielonym korytarzu łęgów i zadrzewień, Tuchów ginie w gęstwinie

dalekich drzew, ponad niewidocznym jeszcze Burzynem pojawia zarys wyso-

kich pokrytych lasem wzniesień.

Tuchów Burzyn Podlesie Brzanka

530 505

234

- m n.p.m. -

24

ELSOWO Ze wzniesienia widać dobrze dolinę Burzy-nianki i wznoszące się poza nią grzbiety Pa-sma Brzanki. Nieco w cieniu współczesnego kościoła stoi niewielka kaplica pw. św. Józefa z przyległym parterowym budyneczkiem.

To pamiątka istniejącej tu kolonii Elsowo założonej w tutejszym majątku w latach trzy-dziestych XX wieku przez Związek Filarecki z inicjatywy profesora Jana Dobrowolskiego z Poznania. W czasie wojny kolonia dała schronienie wysiedlonym z Poznania profe-sorom z Uniwersytetu Adama Mickiewicza, którzy zajęli się tu tajnym nauczaniem.

BURZYN zaczyna się piękną aleją lipową, przed Domem Kultury w prawo odchodzi trasa niebieskiego szlaku rowerowego, natomiast szlak pieszy na kolejnym skrzyżo-waniu kieruje się w lewo do góry w kierunku widocznego na wzniesieniu KOŚCIOŁA.

DALEJ ASFALTOWA DRÓŻKA biegnie na wschód płaskim grzbietem pomiędzy brzo-zowymi zagajnikami a polami z coraz dalej odsłaniającą się perspektywą północnych zboczy Pasma Brzanki.

Skręcając łukiem ku południowi, coraz bliżej lasu, łączy się z podobną dróżką z Bistu-szowej i stromo prowadzi na skraj lasu do grupy domów przy stadninie koni w Podle-siu Bistuszowskim.

25

ZA STADNINĄ szlak przecina polanę, a potem wchodzi w las. Znakom niebieskim towarzy-szą teraz znaki zielone ścieżki spacerowej biegnącej w pętli przez Brzankę, Ostry Kamień i Liwecka Górę – opis [ s.70].

Błotnistą miejscami ścieżką przechodzi do dru-giej drogi leśnej i wspina się stromo na grzbiet Ptasiej Góry. Dalej, wijąc się lekko, wiedzie przez buczynę i na szerokim wypłaszczeniu mija leżący po prawej stronie jej wierzchołek.

Za nim dociera do drogi leśnej prowadzącej na Brzankę z Burzyna. Znowu zaczyna się podej-ście. Las jest tu przerzedzony wycinką i ponad młodnikami prześwituje często daleka prze-strzeń oświetlonych dolin. Na grzbiecie pasma ukazuje się szeroka droga, którą biegnie szlak żółty z Lubaszowej na Brzankę, Ostry Kamień i dalej na wschód w kierunku Liwocza.

Szlak niebieski i zielony skręcają razem z nim w lewo, w stronę BRZANKI. Droga wije się grzbietem, w podłożu pokazuje się wygładzona powierzchnia ławicy żółtawego piaskowca. Po lewej widać czasem dalekie okolice Bistuszowej.

SKRZYŻOWANIE SZLAKÓW POD BRZANKĄ Na niewielkiej polanie pod szczytem Brzanki (534 m n.p.m.) stoi samotna jodła z drewnia-ną kapliczką. Tu krzyżują się szlaki – niebieski skręca w prawo i kieruje się w dół w stronę Jodłówki Tuchowskiej, dalej Rzepiennika Strzyżewskiego i Ciężkowic. W stronę bliskiej Bacówki Brzanka prowadzą żółty i zielony.

26

PO CHWILI po prawej kończy się las i ku południowi pokazuje się daleki widok pofa-lowanego Pogórza Ciężkowickiego i pasm Beskidu Niskiego, a za kolejnym zakrętem na wprost pomiędzy drzewami – charakte-rystyczna SYLWETKA WIEŻY WIDOKOWEJ przy BACÓWCE.

POMNIK ŻOŁNIERZY ARMII KRAJOWEJ

Droga mija schodki wiodące do usytuowa-nego na zboczu pomnika upamiętniającego żołnierzy AK batalionu „Barbara” prowa-dzącego na terenie Pogórza Ciężkowickiego i Rożnowskiego we wrześniu 1944 działania bojowe w ramach akcji „Burza”.

Tablica z pamiątkową inskrypcją przymo-cowana została do powierzchni piaskowca w naturalnej wychodni cienkoławicowych piaskowców drobnoziarnistych i masywnej warstwy zlepieńców. Wisząca ponad tablicą samotna sosna wplata w skały poskręcane korzenie – tworząc piękne zwieńczenie tego niezwykłego pomnika.

Z DROGI przez płytki parów, ponownie odsłania się daleka panorama, ale widok jest znacznie pełniejszy z wysokiej wieży obok.

27

BACÓWKA BRZANKA

Bacówka na Brzance powstała w roku 1981 jako jeden z wielu obiektów o po-dobnej architekturze krytych gontem, strzelistych połaci dachowych, budowa-nych z inicjatywy PTTK na Pogórzu Karpackim i w Beskidach. Służy zatem turystom już czwartą dekadę, a przez ten czas dość surowe urządzenie jej wnętrza uległo niewielu zmianom, zapewniając specyficzny klimat tego obiektu pamiętającego najlepszy okres górskiej turystyki krajoznawczej.

Bacówka zapewnia posiłki turystyczne w obszernej jadalni z kominkiem oraz 28 miejsc noclegowych. Obok jest miejsce na rekreację i parking – bowiem

dojechać tu można też samochodem. W rejonie Bacówki zbiegają się szlaki piesze i rowerowe i jest ona dobrym punktem do rozpoczynania i kończenia wycieczek w Paśmie Brzanki. Dodat-kową atrakcją jest oczywiście pobliska wieża widokowa.

Warto odwiedzić to pięknie położone miejsce, przejść się wygodnym traktem po grzbiecie pasma wśród bukowo--jodłowego lasu i podziwiać rozległe panoramy – również na północ, w kie-runku Tuchowa.

28

29

DZIĘKI RELATYWNIE DUŻEJ WYSOKOŚCI ponad 500 m n.p.m. oraz braku większych wzniesień na wielkim obszarze Pogórza Cięż-kowickiego, taras widokowy wieży na Brzance zapewnia przy dobrej pogodzie obserwację gór do karpackiej grani. Od zachodu wznosi się tuż obok Brzanka (534 m n.p.m.) z wierz-chołkiem porośniętym lasem jodłowo-buko-wym.

Odpowiednia perspektywa sprawia, że w przejrzystym powietrzu dobrze widoczna jest niemal cała grań Tatr aż po Czerwone Wierchy. Na południu spoza długiego grzbietu Jaworza i Postawnego wyłania się zarys pasma Jaworzyny Krynickiej z Runkiem i Halą Łabowską. Panoramę kończą Chełm i Maślana Góra nad niewidocznym w dolinie Białej Grybowem. Widok w stronę wschodu zasłaniają niestety korony bliskich drzew.

WIEŻA WIDOKOWA BRZANKA

30

TA WYCIECZKA prowadzi na grzbiet Pasma Brzanki, do wieży widokowej i Bacówki od południa – poprzez pofalowane wzniesienia Pogórza Ciężkowic-kiego.

Dość długa trasa nie jest mę-cząca i przebiega w większości otwartą przestrzenią z dalekimi widokami w różnych kierun-kach. Po drodze poznać można szczególne miejsca związane z historią pogórza.

Przed wyjściem na szlak war-to odbyć spacer po samych Ciężkowicach, miasteczku nad rzeką Białą, w którym zaczyna się wycieczka.

Ciężkowice Dąbry Jodłówka Brzanka

ZNAKI NIEBIESKIE I ŻÓŁTE długość 15,8 km, suma podejść: 585 m, suma zejść 366 m, najniższy punkt: 246 m n.p.m., najwyższy punkt: 530 m n.p.m., czas 05:10 godz.

530 505

279

258

- m n.p.m. -

31

Ciężkowice Dąbry Jodłówka Brzanka

DOJŚCIE DO SZLAKU z Cięż-kowic prowadzi od wyjścia

z rynku w jego południowo--wschodnim krańcu (kieru-nek Ostrusza) i dalej wąską uliczką Kościuszki do drogi

nad potokiem i chodnikiem w prawo. Następnie krótkim

odcinkiem drogi bez chod-nika do skrzyżowania z ulicą

Spacerową, którą biegnie pod górę szlak niebieski od

Wąwozu Czarownic i Skamie-niałego Miasta.

Asfaltowa dróżka wznosi się przez otwartą przestrzeń na

zbocze, z którego odsłania się do tyłu piękna panorama

okolic Ciężkowic i pogórza.

Pod lasem szlak wkracza na drogę prowadzącą do

Rzepiennika Strzyżewskiego i po prawej stronie pojawia

się ogrodzenie CMENTARZA WOJENNEGO.

Ciężkowice, cmentarz wojenny nr 141 oraz Las Dąbry znajdują się w granicach Ciężkowicko-Rożnowskiego Parku Krajobrazowego, natomiast Rzepiennik, Jodłów-ka Tuchowska i Brzanka leżą na obszarze Parku Krajo-brazowego Pasma Brzanki.

32

CMENTARZ NR 141Odnowiony gruntownie cmentarz wojenny nr 141 Ciężkowice-Rakutowa zaprojekto-wany został przez Jana Szczepkowskiego. Pochowanych zostało tutaj 33 żołnierzy austriackich, 60 żołnierzy niemieckich i 255

żołnierzy rosyjskich poległych w pierwszym dniu operacji gorlickiej – 2 maja 1915. Otoczony niskim murkiem cmentarz położony jest na szczycie wzniesienia i dzięki masywne-mu kamiennemu krzyżowi był kiedyś widocz-ny z daleka od strony południowej. Obecnie zasłaniają go wysokie modrzewie, buki i jodły.

33

BITWA GORLICKAOd grudnia 1914 roku wojska Austro-Wę-gier bezskutecznie usiłowały odepchnąć Rosjan z linii Karpat. Armie obu stron wykrwawiały się w walkach zimowych na karpackich przełęczach.

Dopiero włączenie się Niemców do kolej-nej planowanej ofensywy doprowadziło do udanego przełamania frontu.

O świcie 2 maja 1915 roku baterie niemiec-kie i austriackie rozpoczęły wstrzeliwanie się w pozycje rosyjskie. Strzelały armaty kalibru od 75 do 305 mm. Kolejno włączyły się ciężkie miotacze min, a potem lotnic-two. Skutki takiego huraganowego ognia robiły ogromne wrażenie na czekających na sygnał do ataku żołnierzach. Wydawało się, że w okopach rosyjskich, nad którymi unoszą się kłęby dymu i buchają słupy ognia, powita ich tylko martwa cisza.

Kiedy jednak ruszyli do szturmu, napotkali na niespodziewanie silny ogień cekaemów i prawie na każdym odcinku frontu nacie-rający ponosili ciężkie straty. Silne odwody i wsparcie lekkiej artylerii polowej pozwala-ły mimo to posuwać się stale do przodu.

Pierwszego dnia ofensywy armie państw centralnych posunęły się 6 do 10 kilome-trów w głąb rosyjskich pozycji. Do niewoli dostało się 17 tysięcy żołnierzy armii car-skiej, drugie tyle było poległych i rannych. Rosjanie, bijąc się dzielnie, zdołali wycofać się na pozycje drugiej linii obrony i nie moż-na było mówić jeszcze o rozstrzygnięciu.

W kolejnych dniach trwały uporczywe walki, w których obie strony ponosiły ciężkie stra-ty. Rosjanie coraz wyraźniej spychani byli na wschód, aż 5 maja wieczorem dowódca wojsk rosyjskich, generał Dimitriew miał już przeświadczenie o przegraniu tej bitwy.

W kolejnych dniach front z wolna przesta-wał istnieć. Do 12 maja wojska państw cen-tralnych wzięły do niewoli 140 000 żołnierzy, zdobyły 100 dział i 300 karabinów maszy-nowych. Z pomocą Niemców Austro-Węgry odzyskały Galicję Zachodnią i oddaliły niebezpieczeństwo od swoich stolic.

Tarnów

Grybów

Staszkówka

Gorlice

Rzepiennik

Łużna

TuchówGromnik

Biała

Ropa

Dunajec

Wisłoka

34

SZLAK BIEGNIE dalej drogą na wschód brzegiem lasu, mija kapliczkę na rozsta-jach i pod szczytem kolejnego wzniesienia skręca w prawo. Wąska asfaltowa dróżka prowadzi grzbietem przez młody las jodło-wy do przysiółka DĄBRY.

DĄBRY — TRAGICZNA WALKA Tutaj, 17 września 1944 roku miała miejsce nierówna walka wydzielonego oddziału Armii Krajowej – plutonu „Regina II”, zaskoczonego przez niemiecką obławę. Na miejscu zginęło osiemnastu żołnierzy AK. Pozostałych dzie-sięciu, w większości rannych, Niemcy zabrali i wywieźli potem do obozu koncentracyjnego, z którego wrócił tylko jeden.

O wydarzeniach sprzed ponad pół wieku przypomina tablica informacyjna stojąca obok pomnika upamiętniającego miejsce walki. Kilkadziesiąt metrów dalej na skraju lasu znajduje się cmentarz wybudowany na miejscu, na którym po ekshumacji pół roku później pochowano poległych w oddzielnych mogiłach.

35

LAS DĄBRYTo miejsce ostatniego spoczynku żydow-skich mieszkańców Rzepiennika Strzyżew-skiego i okolic, zamordowanych tu przez Niemców w sierpniu 1942.

Ludność żydowska zaczęła osiedlać się w dolinie Rzepianki od końca XVIII wieku, tworząc osiedle na pograniczu Rzepienni-ka Strzyżowskiego i Biskupiego.

Tutejsza żydowska gmina wyznaniowa skupiała w końcu XVIII wieku 600 Izraelitów – należeli do niej również Żydzi z Sitnicy, Turzy i Staszkówki. Posiadali rabinat, sy-nagogę, mykwę oraz cmentarz – położony ponad wsią na zboczu naprzeciw cmenta-rza katolickiego.

DALSZA DROGA prowadzi szerokim duktem leśnym, obok składnicy drewna, obniżając się raz mocno, raz łagodnie zbo-czem opadającym do doliny potoku Turza – dopływu Rzepianki. W pewnym momen-cie, po prawej zwraca uwagę kamienny znak z ciosów granitu, wskazujący miejsce gdzie niedaleko w leśnym jarze znajduje się ZBIOROWA MOGIŁA 364 OSÓB.

36

SZLAK OPUSZCZA LAS w przysiółku Gąsiory i dalej prowadzi wśród wiejskiej zabudowy do drogi nr 980 Gromnik – Biecz, biegnącej doliną Rzepianki. Tu skręca w lewo i chod-nikiem prowadzi na zachód w kierunku neogotyckiego KOŚCIOŁA W RZEPIENNI-KU BISKUPIM.

DWÓR W RZEPIENNIKU BISKUPIMDwór wzniesiony został w końcu XVI wie-ku jako kamienna budowla w formie wieży mieszkalnej na planie kwadratu. Zachowana do dziś najstarsza jej część to nakryte sklepieniem kolebkowym piwni-ce. Przebudowa wykonana przed I wojną światową nadała nowy kształt części mieszkalnej.

Wnętrza ozdobił motywami kwiatowymi malarz Jan Bulas, uczeń Stanisława Wy-spiańskiego – autor polichromii w miejsco-wym kościele.

Jan Bulas był gościem Walerii Więckow-skiej, ówczesnej właścicielki dworu. By-wali tu również: Wincenty Witos – polityk, Edward Czerwiński – malarz, Mieczysław Zielenkiewicz – dziennikarz.

Z XIX wieku pochodzi większość zabu-dowań gospodarczych – stajnia, stodoły i spichlerz.

ZA DWOREM chodnik prowadzi prawą stroną drogi. Po chwili widać wyłaniającą się spomiędzy starych lip wieżę kościoła.

Po prawej stronie, przy wjeździe do ZABYTKOWEGO DWORU zwraca uwagę figura Chrystusa na klasycznie zdo-bionej kolumnie, wykuta jak się uważa w roku 1896 przez artystę ludowego z Turzy.

37

KOŚCIÓŁ W RZEPIENNIKU BISKUPIMNeogotycki kościół Wniebowzięcia Naj-świętszej Maryi Panny, budowany w poło-wie XIX wieku, dzięki interesującej sylwetce i wielu starannym detalom zyskał miano wiejskiej katedry.

Jego wnętrza pokryte zostały moderni-styczną polichromią, wykonaną przed pierwszą wojną światową przez Jana Bulasa. Malowidła przedstawiają polskich świętych królów i biskupów z monumental-nymi motywami kwiatowymi w tle, a także sceny religijne. W ołtarzu bocznym umiesz-czony jest barokowy XVII-wieczny obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem – zwanej „Rze-piennicką”. Pochodzi on z wcześniejszego rzepiennickiego kościoła pod wezwaniem św. Klemensa.

38

OD KOŚCIOŁA szlak kieruje się dalej chod-nikiem wzdłuż drogi nr 980 na północny zachód, mijając Miasteczko – usługowe cen-trum Rzepiennika Strzyżewskiego i na jego granicy, gdzie kończy się zabudowa, skręca w prawo w wąską uliczkę szybko pnącą się na zbocze doliny.

Potem wije się ku północy długim grzbietem poroz-cinanym z lewej i z prawej głębokimi jarami. W miarę wznoszenia odkrywa się w kierunku południowym daleka panorama Pogórza Ciężkowickiego.

Warto zatrzymać się na moment przy starej ka-pliczce słupowej obok samotnego gospo-darstwa i stąd spojrzeć w tył na pofalowany łagodnie krajobraz. Po lewej stronie dostrzec można w oddali charakterystyczną wieżę kościoła w Turzy.

Horyzont zamykają grzbiety Gór Grybow-skich należących do Beskidu Niskiego – od wschodu: Maślanej Góry, Chełmu, Jaworza, Rosochatki i Jodłowej Góry.

Wznosząc się i opadając po-śród pól i zagajników dróż-ka dociera do poprzecznej drogi biegnącej widoko-wym grzbietem pomiędzy doliną Rzepianki a doliną Rostówki i przecinając ją rozpoczyna zniżanie w kie-runku Nosalowej.

PRZY KAPLICZCE szlak skręca w prawo w drogę polną prowadzącą do gospodarstwa. Dalej ścieżką prowadzi brzegiem

głębokiego jaru, przekracza dolinę bezi-miennego dopływu Rostówki i drogą polną skręca w prawo. Stąd blisko już do Jodłówki Tuchowskiej, w której szlak mija DREWNIA-NY KOŚCIÓŁEK.

39

KOŚCIÓŁ W JODŁÓWCE TUCHOWSKIEJ

Kościół pw. św. Michała zbudowany został stosunkowo późno, bo w roku 1871. Cie-kawa jest jego historia. Parafię utworzono tu w 1840 roku, jednak na kościół przyszło nieco poczekać. Najpierw długo spierano się o lokalizację, potem zmarli fundatorzy, a wieś przeszła w ręce ich syna, który sprze-dał majątek miejscowemu karczmarzowi. Żyd Mendel Kalb został więc na koniec budowniczym świątyni katolickiej.

Choć można określać jej architekturę jako pozbawioną stylu, to sylwetka nawiązuje niewątpliwie do miejscowych tradycji ciesielskich.

Elementy wyposażenia wnętrza wykonali znani artyści galicyjscy początku XX wieku. Witraże według projektu Stefana Matejki powstały w zakładzie Stanisława Gabriela Żeleńskiego w Krakowie. Obraz św. Micha-ła Archanioła namalowany został przez Juliana Kruczkowskiego ze Lwowa. Organy wykonał Kazimierz Żebrowski z Krakowa.

40

OD KOŚCIOŁA szlak biegnie dalej drogą asfaltową łagodnie obniżając się na dno do-liny Rostówki i skręca w lewo w biegnącą nią drogę, by po chwili skręcić w prawo i wąską dróżką stromo trawersować przeciwległe zbocze doliny porozcinane głębokimi jarami.

Szlak biegnie teraz jednym z grzbietów pomiędzy jarami, mijając zagajniki i rzadką zabudowę przysiółka Świercze, wznosząc się stale w kierunku lasu pod szczytem Brzanki.

Przed ostatnimi zabudowaniami kończy się asfalt – warto tu zatrzymać się na chwilę przy pięknej kapliczce i spojrzeć w dół, na panoramę pogórza i ciemne pasma Gór Grybowskich na horyzoncie.

Polna droga doprowadza na skraj bukowego lasu, gdzie stoi masywny kamienny krzyż. Ścieżka prowadzi coraz bardziej stromo pomiędzy niszami erozyjnymi dwóch

potoków. Dociera do skrzyżowania szlaków na grzbiecie Brzanki z kapliczką i drogowska-zem turystycznym. Niebieski szlak skręca w lewo, by skierować się potem w stronę Podlesia Bistuszowskiego i Tuchowa, a do Bacówki Brzanka prowadzi szlak żółty wraz z zielonym. Opis tego odcinka [ s.25]

41

42

WIEŻA WIDOKOWA obok Bacówki Brzanka stanowi centralny punkt turystyczny zachodniej części Pasma Brzanki – podczas gdy we wschod-niej części takim miej-scem jest wysoka wieża z tarasem widokowym na górze Liwocz. Punkty te łączy szlak żółty, biegnący przez wiele kilometrów zalesionym w dużej części grzbietem Pasma.

Ta wycieczka prowadzi szlakiem żółtym na wschód przez Ratówki, Ostry Kamień, Podlesie, Gilową Górę do Rozstaj-nych Dróg za Wisową.

Bacówka Brzanka Ostry Kamień Wisowa

ZNAKI ŻÓŁTE długość 14,37 km, suma podejść: 287 m, suma zejść 394 m, najniższy punkt: 368 m n.p.m., najwyższy punkt: 530 m n.p.m., czas 05:10 godz.

497

391

505

426

505

Oprócz pięknego lasu, ciekawych skałek i odsłonięć geologicznych, szlak oferu-je w wielu miejscach nieograniczoną perspektywę Pogórza Ciężkowickiego i Obniżenia Gorlickiego z grzbietami pasm karpackich na dalekim horyzoncie.

43

Bacówka Brzanka Ostry Kamień Wisowa

OD BACÓWKI BRZANKA szlak żółty kieruje się na

wschód grzbietem Pasma i przecina skrzyżowanie

z drogą asfaltową pro-wadzącą od południa

z  Jodłówki Tuchowskiej.

Warto też pamiętać, że w wysoko położo-nych przysiółkach na granicy lasów po-między Brzanką a Gilową Górą stacjono-wały jesienią 1944 liczne oddziały Armii Krajowej, prowadzące akcje dywersyjne na zapleczu frontu biegnącego niedaleką doliną Wisłoki. Jedną z nich przypomina pomnik na Gilowej Przełęczy.

44

ZA SKRZYŻOWANIEM zaczyna się luźna zabudowa przysiółka Ratówki, gdzie zwraca uwagę murowana kapliczka zwrócona w kierunku otwartej przestrzeni pogórza. Czasami widać ponad lasem okolice Ryglic na północy, ale najbardziej przyciąga wzrok panorama otwierająca się ku południowe-mu wschodowi, gdzie wzniesienia Pogórza Ciężkowickiego przechodzą w Obniżenie Gorlickie ograniczone zalesionymi pasma-mi Beskidu Niskiego.

Widoczny jest dobrze wschodni kraniec pasma Brzanki – kulminacja Liwocza.

Piękne widoki i malownicza okolica z ma-łymi drewnianymi domkami, drzewami owocowymi, pomiędzy którymi wije się wąska dróżka, sprawiają, że to wyjątkowo przyjemny fragment szlaku. Wśród trady-cyjnej zabudowy zobaczyć można bielony kamienny krzyż z roku 1889.

Droga początkowo asfaltowa zmienia się w gruntową i wchodzi w las bukowo-jodło-wy. Szlak przecina niewielką polanę, gdzie rozdroże dróg leśnych „chroni” zawieszona na drzewie kapliczka.

Na kolejnym skrzyżowaniu szlak skręca w lewo i szerokim, płaskim siodłem kieruje

się na północ, pod OSTRY KAMIEŃ.

45

OSTRY KAMIEŃDługa i masywna ławica skalna wśród buko-wego lasu biegnie grzbietem na wysokości ponad 527 m n.p.m. Okazałymi powierzchnia-mi stropu zapada się pod kątem 60 stopni na południe. Przełamana ostro czołowa po-wierzchnia warstwy ciągnie się wzdłuż ścieżki, prowadzącej na Liwecką Górę.

Jest to wychodnia gruboławicowych pia-skowców zlepieńcowatych oraz zlepieńców należących do warstw godulskich. Miejsce to objęte jest ochroną jako pomnik przyrody nie-ożywionej. Przy Ostrym Kamieniu znajduje się też węzeł szlaków konnych. Będą one coraz częściej towarzyszyć ścieżce szlaku żółtego przez Pasmo Brzanki.

OD OSTREGO KAMIENIA szlak żółty dociera do drogi Ryglice – Żurowa, przekracza ją i 200 metrów dalej łączy się ze szlakiem niebie-skim prowadzącym z Ryglic do Żurowej. To skrzyżowanie stanowi również kolejny węzeł szlaków konnych.

Szlak żółty skręca tu w prawo na południe, by razem ze szlakiem niebieskim okrążając szczyt Wielkiej Góry (500 m n.p.m.) dotrzeć po chwili do parkingu leśnego obok szosy asfaltowej Ryglice – Żurowa. To miejsce od-poczynku na szlaku z wiatą turystyczną.

Zaraz poniżej parkingu szlak skręca w lewo w wąską dróżkę asfaltową biegnącą wśród zabudowy przysiółka Podlesie ponad Żu-rową. Podobnie jak w Ratówkach – ukazuje się tutaj otwarta daleko panorama z górami Beskidu Niskiego i coraz bliższym Liwoczem – a także bliższe okolice Żurowej w dole.

Szlak niebieski kieruje się do Żurowej, a żółty biegnąc widokową dróżką, dociera do przy-siółka Dobrocin na skraju lasu pod Krzyżową Górą.

46

AKCJA „BURZA”W Dobrocinie w sierpniu 1944 stacjonował przez pewien czas oddział Armii Krajowej – Batalion „Barbara”.

16 sierpnia odbywających na tutejszych polach ćwiczenia partyzantów dostrzegli niemieccy żandarmi, przybyli z Tarnowa do Żurowej w celu dokonania aresztowań we wsi. Wywiązała się walka, a kiedy do walki włączyły się kolejne grupy żołnierzy AK, dą-żąc do okrążenia Niemców, ci załadowali się na ciężarówki i ruszyli do Swoszowej i dalej w górę przez Przełęcz Gilowską w kierunku odległego Tarnowa.

Trasę tego przejazdu przewidzieli party-zanci i dwukilometrowym marszem wzdłuż grzbietu – dokładnie tak jak dalej biegnie szlak – dotarli przez las na miejsce pod

Gilową Górą, gdzie po długim mozolnym podjeździe, gruntową wówczas drogą, ciężarówki stały się stosunkowo łatwym celem leśnej zasadzki. Zwycięską walkę upamiętnia stojący na tamtym miejscu pomnik. [ s.48]

Lecz dramatyczne wydarzenia rozpoczęte próbą pacyfikacji Żurowej miały swą konty-nuację w nocy 17 sierpnia.

Nad ranem cała okolica obudzona została potężnym łoskotem lecącego kilkadziesiąt metrów nad ziemią dużego samolotu, oświetlonego płomieniami. Maszyna przeleciała nisko nad granią Pasma Brzanki i kierując się ku południowemu zachodowi, zniknęła po chwili za lasem. Rozległ się huk potężnej detonacji, a niebo rozświetliła łuna.

47

Jak okazało się w trakcie wielokrotnych oględzin w następnych dniach, na łące pod Olszynami rozbił się po walce z nocnym myśliwcem ciężki bombowiec B-24 Libe-rator, odbywający lot z bazy RAF w Brin-disi z ładunkiem broni i zaopatrzenia dla powstańców warszawskich.

Katastrofy nie przeżył żaden z członków polskiej załogi, dowodzonej przez kapitana pilota Zygmunta Plutę. Broń i amunicja w zasobnikach zrzutowych, na którą liczyli partyzanci okazała się uszkodzona i prak-tycznie nie do wykorzystania – podobnie jak wymontowany z wraku ciężki karabin maszynowy – bez amunicji.

W Olszynach znajduje się pomnik załogi Liberatora.

PIĘKNYM DUKTEM przez bukowy las trasa dociera do miejsca skąd drogą leśną, opuszczając na krótko szlak, dojść można do punktu widokowego z panoramą okolic Ryglic z parkingiem, ławkami i miejscem na ognisko.

48

SZLAK ŻÓŁTY natomiast prowadzi dróżką leśną na wprost i zboczem, które po prawej opada w głęboki jar, dociera do drogi asfal-towej Joniny – Szerzyny. Tu stoi POMNIK ŻOŁNIERZY AK.

GILOWA PRZEŁĘCZJest to miejsce zasadzki, jaką żołnierze Ar-mii Krajowej 16 sierpnia 1944 roku przygo-towali na kolumnę niemieckiej żandarmerii powracającą do Tarnowa, po przerwanej pacyfikacji wsi Żurowa.

W walce udział brali partyzanci z I batalionu 5 Pułku Strzelców Podhalańskich Armii Kra-jowej pod dowództwem porucznika „Bema” (Eugeniusza Przybyłowicza) oraz I batalionu „Barbara” 16 Pułku Piechoty Armii Krajowej pod dowództwem porucznika „Wilka” (Ser-giusza Kapury).

Zasadzka zakończyła się całkowitym sukce-sem, kolumna została rozbita, osiem ciężaró-wek spalono, zdobyto wiele broni i amunicji, które przewieziono do Żurowej dziewiątą ciężarówką.

KOZAKOWA SKAŁA

Szlak przecina drogę i zagłębia się dalej w lesie – jednak warto najpierw zejść około 300 metrów drogą w dół, by w dawnym ka-mieniołomie zobaczyć leżące niemal pozio-mo warstwy drobnoziarnistych piaskowców godulskich górnej kredy, tworzących oś antykliny Brzanka – Liwocz.

Niezwykła regularność tych warstw upodab-nia odsłonięcie do specyficznego dzieła sztuki wylanego starannie z betonu w odpowied-nich szalunkach.

49

PO WEJŚCIU w las ścieżka szlaku trawersuje południowe, strome zbocza Góry Gilowej. Na wierzchołku kolejnego wzniesienia opuszcza las i wychodzi na łąki i pola przysiółka Góry.

Po zejściu na przełęcz i przekroczeniu drogi asfaltowej szlak prowadzi drogą polną dalej na wschód. Otwiera się daleki widok na południe.

Płytkim wąwozem z bujnymi łanami borówek w skarpach, droga znowu wchodzi w las. Przecinając rozległe polany, schodząc nad źródliska potoków i wchodząc na wzniesie-

nia szlak dociera na skraj wsi Wisowa gdzie biegnie dalej drogą asfaltową.

Najpierw po lewej stronie drogi otwiera się przestrzeń ku północy, a następnie coraz więcej dalekich widoków w kierunku połu-dniowym i wschodnim.

Mijając pięknie położony niewielki kościół parafialny w Wisowej szlak dociera do skrzy-żowania z szosą Jodłowa – Czermna. To Roz-stajne Drogi, w tym miejscu kończy się trasa wycieczki.

50

Ryglice Podlesie ŻurowaWYCIECZKA PROWADZI z Ryglic nad rzeczką Szwedką w kierunku grzbietu Pasma Brzanki, przecina je na wysoko-ści przysiółka Podlesie i kieruje się do wsi Żurowa słynnej kie-dyś z bednarzy, wyrabiających różnego typu naczynia z drew-na – gdzie szlak kończy się przy malowniczej grupie skałek piaskowcowych Borówka.

Trasa łatwa i niedługa, szlak prowadzi w większości przez otwarty krajobraz najpierw północnych, a potem połu-dniowych stoków Pasma, oferując w wielu miejscach dalekie i piękne widoki. Jest też okazja do odwiedzenia Ostrego Kamienia, a jeśli ktoś traktuje skałki bardziej poważnie, to na Borówce może spróbować swoich sił na jednej z wielu wytyczonych tam dróg wspi-naczkowych.

RYGLICE to niewielkie miasteczko z przestronnym,

nieco pochyłym rynkiem, pozbawionym ratusza

w czasie ostatniej wojny i pełniącym obecnie rolę

plant.

Na jego środku, pomiędzy skwerami, stoi figura świę-

tego Floriana z 1830 roku. Postument, osłonięty kopu-

lastym dachem wspartym na czterech słupach, jest

jednocześnie pomnikiem grunwaldzkim.

W niewielkim oddaleniu widać masywną, ale szla-chetną, sylwetkę kościoła

pw. św. Katarzyny.

ZNAKI NIEBIESKIE długość 8,44 km, suma podejść: 349 m, suma zejść 256 m, najniższy punkt:242 m n.p.m., najwyższy punkt: 491 m n.p.m., czas 05:10 godz.

491

335243

- m n.p.m. -

51

Ryglice Podlesie Żurowa

52

U samego początku swych dziejów to miej-sce było zaledwie śródleśną osadą smo-larzy. Od czasów Kazimierza Wielkiego ze zmiennym szczęściem rozwijały się Ryglice jako blisko związany z pobliskim Tuchowem ośrodek lokalnego rzemiosła i handlu, do-świadczając podobnych kolei losu, co resz-ta małych miejscowości pogórza.

Okolica w szczególny sposób dotknięta została wydarzeniami „potopu” szwedz-kiego, potem konfederacji barskiej, rabacji chłopskiej 1846, a podczas I wojny świa-towej dwukrotnie – w roku 1914 i w roku 1915 przeszedł przez miasteczko front, pozostawiając zgliszcza i żołnierskie groby na okolicznych cmentarzach wojennych, z których jeden leży w samych Ryglicach niezbyt daleko od rynku.

Istotną część ludności miasteczka stanowili Żydzi, którzy wywiezieni zostali w roku 1942 do getta w Tuchowie, a stamtąd do obozu zagłady. Jedynym śladem po nich jest poło-żony przy drodze do przysiółka Galia Górna kirkut odbudowany w 2006 roku.

W 1908 roku w Ryglicach urodził się Wacław Boratyński, malarz i grafik, ceniony przede wszystkim za sztukę użytkową – m.in. serię pocztówek z motywami regionalnymi, serię znaczków pocztowych i ilustracje do książek.

W Jodłowej i Ryglicach dzieciństwo spę-dzał Mieczysław Jastrun, późniejszy poeta i tłumacz literatury francuskiej.

„Mieszkaliśmy wtedy w małym miasteczku, odcięci od świata, na pierwszym piętrze prowincjonalnej kamienicy, w której mieścił się urząd pocztowy, gabinet lekarski mo-jego ojca, urząd gminny, czy magistrat, na

RYGLICE

53

parterze był sklep pełen tajemni-czych połysków puszek blaszanych, butelek, mieniących się barwami cukierków w kształcie grochu, pachnący cynamonem i chlebem świętojańskim.

Z okien naszego mieszkania widać było nędzny nad wyraz rynek miasteczka, otoczony krzywymi domami o fantastycznie pofałdowanych dachach. Na środku rynku, który tworzył tak wyraźną pochyłość, że w zimie zjeżdżałem z niej na saneczkach niby ze wzgórza, stała otoczona żelaznym parkanem figura świętego Floriana, gaszącego pożar.

Na całej pochyłości tego nieprawdopodob-nego rynku – dziś planty miasteczka – rosła trawa, pasły się gęsi, dalej widoczne były wchodzące prawie na krzywiznę dachów zielone wzgórza, a jeszcze dalej błękitniał ta-jemniczy las, a w nim kamień wbity w ziemię.

W deszczowe dni jesienne nie podobna było wyjść z domu, jeśli się nie chciało wrócić boso, bucik zostawiwszy w lepkim gliniastym błocie. Cóż można było robić w takie dni, kiedy nadeszła długa jesień? Zmierzch napełniał pokoje, zanim jeszcze wniesiono lampę

naftową, Internetu jeszcze wówczas nie było, trzeba było czymś się zająć.

Najlepiej było słuchać opowiadań i wierszy, mówionych przez matkę.

Musiała bardzo się nudzić, pozbawiona prawie zupełnie towarzystwa i kontaktu ze światem, który tutaj nie dawał znać o sobie nawet gwizdem pociągów, bo do najbliższej stacji kolejowej – do Tuchowa – trzeba było jechać dobrą milę końmi”.

Mieczysław Jastrun, „Dzienniki i wspomnienia”

54

PAŁACPięknie odrestaurowany, barokowy pałac z 1656 roku – przebudowany częściowo w początku XIX wieku i w połowie wieku XX – pełni obecnie rolę szkoły ponadgim-nazjalnej. Zrekonstruowany został również w pełni park ze stawami i groblą.

Pałac podziwiać można raczej z zewnątrz, najlepiej z parku. Pięknie wygląda zwłaszcza elewacja frontowa z balkonem wspartym na czterech kolumnach, ponad którym szczyt ma postać trzech półkoli-stych tympanonów z herbem Ankwiczów

pośrodku. Wejście główne ozdobione jest portykiem kolumnowym. Budynek główny nakrywa dach czterospadowy, a skrzydło – trzyspadowy.

Park z połowy XIX wieku, przekształcony z wcześniejszego o dwa wieki tarasowego ogrodu „włoskiego”, od południa zdobią dwa przedzielone groblą stawy. W opisie XVII-wiecznym przeczytać można: „Ryglice. Wieś dziedziczna JW. Anny z hra-biów Ankwiczów Borzęckiej i podstoliny koronnej; domem mieszkalnym i kościołem ozdobna, a obfitością lnu i tkaczów słynie”.

Pałac do dzisiaj jest ozdobą Ryglic.

55

Do zaplecza gospodarczego pałacu należał obszerny drewniany spichlerz z końca XVIII wieku, będący najstarszym tego typu obiektem w regionie.

Jednokondygnacyjna budowla o konstruk-cji zrębowej posiada murowaną ścianę południową, a na obramowaniu otworu drzwiowego w ścianie frontowej widnieje inskrypcja z datą budowy – 1756.

Należący do Gminy Ryglice obiekt wymie-niony jest na Szlaku Architektury Drewnia-nej w Małopolsce.

KOŚCIÓŁKościół pw. św. Katarzyny wzniesiony był w latach 1928 – 1940 w stylu eklektycznym z elementami romańskimi i renesansu. Muro-wany z cegły i kamienia. We wnętrzu znajduje się wiele zabytkowych elementów wyposaże-nia – m.in.: kamienna chrzcielnica renesanso-wa z 1554 roku oraz manierystyczne ołtarze boczne z XVI wieku.

W Ryglicach do 1947 roku znajdował się jesz-cze jeden kościół. Była to drewniana budowla z połowy XVII wieku. Po II wojnie światowej przeniesiona została do pobliskiej Kowalowej.

56

SPRZED KOŚCIOŁA św. Katarzyny szlak nie-bieski kieruje się w wąską uliczkę Władysła-wa Łokietka biegnącą na południe wprost na wzniesienie Pasma Brzanki. Asfaltową dróżką prowadzi wśród domków i ogród-ków i wydostaje się na otwartą przestrzeń pól i łąk.

To przysiółek Księże Podlesie. Biegnąc dłuższym odcinkiem prawie płasko, dróżka zaczyna się wznosić przed niewielkim la-

sem, okrąża dolinkę cieku i łączy się z drogą Ryglice – Żurowa w przysiółku Galia Górna.

Na wprost odsłania się widok na kompleks lasów w okolicy Ostrego Kamienia, szlak biegnie kilkaset metrów wzdłuż drogi asfaltowej. Po lewej, ponad łąkami widać pokryte lasami łagodne północne zbocza Pasma Brzanki.

PO OSIĄGNIĘCIU LASU szlak skręca w dro-gę gruntową, która trawersując zbocze prze-kracza parów niewielkiego cieku, a potem stromo pnie się pod wierzchołek Wielkiej Góry, gdzie znajduje się węzeł szlaków pie-szych i konnych.

Tu łączy się na krótko ze szlakiem żółtym biegnącym drogami grzbietowymi Pasma

i razem kierują się na południe, mijając składnicę drewna i parking z wiatą tury-styczną. Następnie docierają do wąskiej dróżki asfaltowej w przysiółku Podlesie, gdzie szlak żółty biegnie dalej na wschód grzbietem, a niebieski kieruje się w dół do ŻUROWEJ.

57

ŻUROWAOtoczona lasami, leżąca na południowych skłonach Pasma Brzanki, wieś, była pierwot-nie królewszczyzną należącą do uposażenia starostów bieckich, ale w ciągu wieków zmieniała wielokrotnie właścicieli, którymi byli m.in. Stadniccy, Stańscy, Trębeccy.

Drewniany kościół pw. św. Małgorzaty, o kon-strukcji zrębowej, szalowany deskami, zbu-dowany został w latach 1595 – 1602, a w roku 1906 powiększony. Nakryty jest stromymi dwuspadowymi dachami z baniastą wieżycz-ką na sygnaturkę nad nawą.

Legenda mówi, że mieszkańcy zbudowali kościół w miejscu, gdzie święta Małgorzata objawiła się Tatarom, którzy rozbili tutaj obóz podczas jednego ze swoich najazdów – wy-wołując ich popłoch i ucieczkę.

Od kościoła szlak kieruje się na południe, by niecały kilometr dalej dotrzeć do grupy skałek Borówka na wysokim wzgórzu.

Skałki zbudowane z gruboławicowych pia-skowców ciężkowickich uformowane zostały procesami wietrzeniowymi jako wysokie baszty o ścianach ujawniających różne formy wietrzeniowe.

Ścianami tymi poprowadzone zostały drogi wspinaczkowe, doskonałe do treningów. W jednej ze skałek wykuto miejsce na niezwy-kłą kapliczkę.

Przy skałce Kapliczka kończy się szlak niebieski. Warto jednak odwiedzić niedaleki WARSZTAT BEDNARSKI Franciszka Dudy.Pozycja GPS: 49.827371, 21.184446

58

Okolica przypomina nieco Beskid Niski, może przez te wyraźne, ale łagodne wzniesienia, może przez lasy i pastwiska. Związek mieszkańców Żurowej z lasami jest oczywisty – w każdym niemal gospodarstwie piętrzą się stosy drewna, zewsząd słychać dźwięk pił i traków.

Tutaj nie czeka się jedynie na plo-ny, tutaj obrabia się drewno, produkuje deski do krajania mięsa i chleba, trzonki do pędzli, wieszaki – wszystkie te drobne i pożyteczne rzeczy noszące miano galanterii drzewnej. Na zadbanych trawnikach pasą się jelonki z wikliny i drewniane jeże.

BEDNARZE Z ŻUROWEJW XIX wieku w Żurowej kwitło bednarstwo. Praktycznie każdy mieszkaniec był bedna-rzem. Rocznie wyrabiano około 120–150 tys. baryłek, jednak z chwilą opanowania tego „przemysłu” przez Żydów liczba bed-narzy zaczęła maleć. Wielu mieszkańców Żurowej wyemigrowało wtedy do Chicago.

W roku 1950 założono w Żurowej Spółdziel-nię Pracy i Rękodzielnictwa Artystycznego „Cepelia”, przedłużając na kilka dziesięcio-leci znajomość ręcznej obróbki drewna w tej okolicy. Prawdziwe, użytkowe bednar-stwo zostało jednak pokonane przez two-rzywa sztuczne, wchodzące do powszech-

59

nego użytku w latach sześćdziesiątych XX wieku. Narzędzia ręczne wyparte zostały przez wydajniejsze maszyny napędzane prądem, który do tych okolic dotarł w po-dobnym czasie.

Warsztat pana Franciszka Dudy z Żurowej jest prawdopodobnie w tej okolicy ostatnim, w którym zachowała się pełna wiedza o tradycyjnym bednarstwie – oraz zachował się komplet narzędzi ręcznych, jakie służyły tutejszym bednarzom przez co najmniej jeden wiek.

„Wszyscy we wsi się tym zajmowali – mówi pan Franciszek. – Mój tata nauczył się od sąsiada, bo jego ojciec zmarł wcześnie i nie zdążył mu tej wiedzy przekazać. A teraz zostałem tylko ja i mój brat.

Wyrabiamy maselnice, wiadra, cebrzyki z łupanych klepek jodłowych, pomagając sobie oczywiście strugarką i szlifierką. Na pracę ośnikami – jak kiedyś – nie starczyłoby czasu”.

60

Gromnik Cisie Nosalowa Siedliska

ZALETĄ tej krótkiej wy-cieczki jest oprócz pięknych widoków fakt, że zaczyna się ona na jednym, a kończy na innym przystanku PKP.

Połączyć w niej można zwiedzanie Gromnika oraz poznawanie okolicznych kra-jobrazów wzniesień Pogórza Ciężkowickiego leżących najbliżej doliny rzeki Białej.

Szczególnie interesujące widokowo jest miejsce poło-żone na skraju lasu w przy-siółku Cisie.

ZNAKI NIEBIESKIE długość 9,5 km, suma podejść: 146 m, suma zejść 162 m, najniższy punkt:222 m n.p.m., najwyższy punkt: 374 m n.p.m., czas 02:50 godz.

374

242 226

- m n.p.m. -

61

Gromnik Cisie Nosalowa Siedliska

BĘDĄC TU warto zobaczyć zabytki Gromnika.

Trasa wycieczki zaczyna się w starym parku pomiędzy za-bytkowym drewnianym kościo-łem a dworem – przy tablicy z mapą turystyczną okolic.

Kościół pw. św. Marcina Bisku-pa z XVI wieku stoi na niewiel-kim wzniesieniu otoczony starodrzewiem, a skarpy wokół niego zdobią piękne ogrody skalne.

XIX wieczny dwór, dawna siedziba właścicieli Gromnika, oddziela od kościoła rozległy park z drzewami – pomnikami przyrody.

Na cmentarzu parafialnym, po przeciwnej stronie drogi, zoba-czyć można kwaterę z grobami żołnierzy poległych podczas I wojny światowej.

62

OD RONDA W GROMNIKU trasa wycieczki biegnie krótko drogą nr 977 na południe, by wraz ze szlakiem niebieskim skręcić w lewo między pola i domki w ulicę Przy-chockiego. Przecina tor kolejowy i wydo-staje się na łąki nad Białą.

Kładką przez rzekę i przez łąki na drugim brzegu dociera do ulicy Monte Cassino, by zawrócić nią na północny wschód. Za rozdrożem biegnie ulicą Westerplatte wśród pól i gospodarstw, zbliżając się znowu do Białej.

Tak dociera do prostopadłej drogi nr 980 i skręcając nią w prawo, dociera po chwili do zakrętu, na którym opuszcza tę drogę i biegnie dalej prosto lokalną dróżką wzdłuż potoku Rzepianka.

Dróżka przez pewien czas wije się przez wieś Golanka zielonym dnem szerokiej doli-ny, a potem skręcając w lewo, wspina na jej północne zbocze.

Przecina krótki leśny jar, gdzie odpocząć można na ławeczce pod zawieszoną na drzewie drewnianą kapliczką, spoglądając do tyłu w zieloną dolinę Rzepianki.

Odpoczynek przyda się, bo dalej droga wznosi się jednostajnie długim grzbietem wśród pól i coraz rzadszych gospodarstw do dalekiego lasu.

63

NA JEJ OSTATNIM odcinku po prawej stronie odkrywa się szeroka i daleka per-spektywa Pogórza Ciężkowickiego z zary-sem pasm Beskidu Niskiego na dalekim horyzoncie.

Osiągnąwszy siodełko w przysiółku Cisie, szlak wybiera gruntową dróżkę kierującą się w lewo wzdłuż krawędzi lasu. Tu warto chwilę odpocząć, by rozejrzeć się po okolicy i podziwiać panoramę pogórza.

Prowadząc nieco w dół, droga mija dalej składnicę drewna, szpaler brzózek i pojedyn-cze gospodarstwa, po czym zagłębia się w las.

SZLAK NIEBIESKI kończy się na skrzyżo-waniu dróg leśnych, przez które przebiega żółty szlak z Siedlisk na Polanę Morgi i dalej na wschód grzbietem Pasma Brzanki. W miejscu tym znajduje się pamiątkowy głaz z tablicą przypominającą śmierć za-mordowanej tu w roku 1972 licealistki.

TRASA WYCIECZKI prowadzi dalej żółtym szlakiem na północ skrajem lasu i pól. Dro-ga nieznacznie tylko wznosząc się i opada-jąc okrąża od wschodu wierzchołek Nosa-lowej (383,8 m n.p.m.) i zaczyna prowadzić zdecydowanie w dół leśnym parowem.

Na kolejnym obszernym wypłaszczeniu otwierają się szerokie polany, a na wprost daleki widok na wzniesienia opadające do Doliny Białej i wysoki rozróg Wału (523,2 m n.p.m.).

Dalszy odcinek drogi to stopniowe obni-żanie się wierzchem długiego otwartego grzbietu między polami i rzadkimi go-spodarstwami przysiółka Zabiele – aż do płaskiego tarasu doliny Białej.

Tu szlak przecina nadrzeczne łąki i pola i pokonuje rzekę kładką nad bystrzami. Po chwili dociera do zabudowań stacji PKP Siedliska i wycieczka się kończy.

64

SpacerTen krótki spacer od wzgórza klasztorne-go przez most na Białej do tuchowskiego rynku – i dalej zieloną alejką obok dawnej siedziby miejscowego „Sokoła”, kończy się na cmentarzu wojennym z pierwszej wojny światowej. To najkrótsza historia Tuchowa – i jego piękny, dzisiejszy wygląd.

Długość 2 km, czas przejścia 1:00 godz

TUCHÓW

Tuchów zajmuje szczególne miejsce w dolinie rzeki Białej – leży na zamknięciu obszernej Kotliny Tuchowskiej, jako pierwsze z łańcucha miasteczek nad Białą.

Początki miasta sięgają naprawdę daleko w przeszłość. Najstarsza wzmianka histo-ryczna o Tuchowie jako posiadłości klasztoru benedyktynów z Tyńca pochodzi z 1105 roku. Wraz z prawami miejskimi w 1340 roku otrzy-mał Tuchów herb: dwa skrzyżowane klucze z mieczem oraz tytuł Civitas Tuchoviensis Ordinis Sancti Benedicti.

Miasto na ziemi zarządzanej przez benedykty-nów z pożytkiem wykorzystywało jej zasoby – płody rolne i sól wydobywaną na okolicznych wzgórzach, rozwijając rzemiosło oraz handel.

W XIX wieku w Tuchowie pracowało 60 szew-ców, produkując 12 tysięcy par butów rocznie. Najbardziej Tuchów rozsławili miejscowi masarze, wytwarzając kiełbasę wieprzową o specjalnej recepturze, dostarczaną nie tylko do Tarnowa i Krakowa, ale również do Wiednia.

Choć budowane w Tuchowie kolejne świą-tynie trawiły pożary – w 1494 roku i później w 1789 roku, to małe i malowniczo położo-ne miasto szczyci się prawdziwymi perłami sakralnej architektury późnobarokowej: położonym blisko rynku kościołem pw. św. Jakuba, wzniesionym w końcu XVIII wieku oraz znajdującym się na drugim brzegu Białej w kompleksie klasztornym kościołem pw. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny z cudownym obrazem.

KLASZTOR

SOKÓŁ

RATUSZ

KOŚCIÓŁ

CMENTARZ

Tarnów

Ciężkowice

X

XX

X

X

Biała

65

KLASZTORI SANKTUARIUMPierwszy kościół w tym miejscu wybudo-wali benedyktyni już w końcu XI wieku. W XVI wieku sprowadzono do Tuchowa obraz przedstawiający Maryję z Dzieciąt-kiem. Wkrótce obraz ten zasłynął z wy-proszonych tutaj łask, a komisja biskupia potwierdziła formalnie w roku 1641 jego cudowność.

W końcu siedemnastego wieku powstał na wzgórzu kompleks klasztorny z kościołami Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny i św. Stanisława. Po likwidacji zakonu benedyktynów przez władze austriackie kościołem zajęli się jezuici. Ostatecznie przejęli go w końcu XIX wieku redemptory-ści, dokonując dalszej rozbudowy.

Począwszy od 1597 roku, zaczął się rozwi-jać w Tuchowie kult cudownego obrazu Najświętszej Maryi Panny. Trwa do dziś, czego dowodem są wielkie rzesze piel-

grzymów odwiedzających sanktuarium w ciągu całego roku. W czasie wielkiego odpustu (2 – 8 lipca) ich liczba przekracza 150 tysięcy.

Cudowny obraz ma wymiary 52 x 44 cm, namalowany jest na desce lipowej tłustą temperą na podkładzie kredowym. Tło stanowią motywy postaci. Na lewym ręku Madonna trzyma Dziecię Jezus, a w prawej dłoni kwiat róży.

Głowy obu postaci otoczone są złotymi nimbami. Pan Jezus prawą rękę trzyma na umieszczonej w środku obrazu niebieskiej kuli. Jest ona czymś więcej niż jabłkiem królewskim – symbolizuje ziemię lub nawet wszechświat. Krzyż nad tym globem przypomina o Odkupieniu.

66

KOŚCIÓŁWidoczna dobrze z okolicznych wzgórz sylwetka barokowego kościoła zamyka niepełną północną pierzeję tuchowskiego rynku. W tym samym miejscu już w poło-wie XV wieku istniała niewielka świątynia drewniana pw. św. Jakuba Apostoła. Dwa wieki później kościół ten był już za mały dla powiększającej się parafii, dlatego zbu-dowano kościół murowany, który jednak został zniszczony podczas najazdu Rako-czego w roku 1657.

Obecna świątynia powstała w latach 1791 – 1794 z fundacji benedyktynów z Tyńca. Jest to trójnawowa bazylika zwieńczona od zachodu wieżą nakrytą charakterystycz-nym baniastym hełmem.

Ponieważ całe wyposażenie pochodzące z wieków poprzednich zniszczone i zra-bowane zostało podczas najazdu wojsk węgierskich, większość zachowanego obecnie wyposażenia – między innymi ołtarz główny, ambona, chrzcielnica, stalle, konfesjonały – pochodzi z okresu budowy ostatniej świątyni i reprezentuje styl rokoko.

W Muzeum Narodowym w Krakowie znaj-duje się najstarszy zabytek sztuki sakralnej związany z kościołem św. Jakuba. Tak zwa-ny „Tryptyk z Tuchowa” namalowany został w XV wieku przez nadwornego malarza kró-la Kazimierza Jagiellończyka, Jana z Nysy.

KLASYCYSTYCZNY

67

RATUSZ

Rynek w Tuchowie, wraz z wychodzącymi ulicami, zachował średniowieczny plan. Jego centralne miejsce zajmuje klasycy-styczny ratusz piętrowy z kolumnowym portykiem i wieżyczką zegarową.

Obok stoi figura św. Floriana ufundowana w roku 1781 przez opata benedyktynów. W ratuszu mieści się jak dawniej siedziba władz miasta.

68

Wokół tuchowskiego rynku odnaleźć można wiele przykładów dawnej drewnianej zabudowy miasta, szalowane deskami parterowe domki – nawet jeszcze z rzadkimi dziś dachami czterospadowymi, tak kiedyś charakterystycznymi dla galicyjskich wsi i miasteczek.

MAŁOMIASTECZKOWE DOMY

Alejka prowadząca z rynku do budynku dawnego „Sokoła” ozdobiona jest rzeźbami wykonanymi z drewna przez uczestni-ków kolejnych edycji Międzynarodowych Plenerów Rzeźbiarskich, odbywających się w Tuchowie. Naturalnej wielkości postacie ilustrują średniowieczną historię miasta.

MIĘDZYNARODOWE PLENERY RZEŹBIARSKIE

69

Dla uczczenia 500-letniej rocznicy bitwy pod Grunwaldem tuchowski oddział Towa-rzystwa Gimnastycznego „Sokół” wybudo-wał swoją nową siedzibę.

Budynek z czerwonej cegły o wielu cieka-wych kamiennych detalach nawiązuje archi-tekturą do gotyku, zgodnie z powszechnymi w tym czasie upodobaniami.

Na ścianie frontowej budynku umieszczona została tablica przypominająca nazwiska czterech mieszkańców Tuchowa, poległych w wojnie 1920 roku.

BUDYNEK „SOKOŁA”

Niemal kilometr na południe od tuchow-skiego rynku, przy drodze prowadzącej do Meszny Opackiej, znajduje się cmentarz wojenny nr 160, zaprojektowany przez niemieckiego architekta Heinricha Scholza i wybudowany w roku 1915 przez wojska austro-węgierskie.

Pochowani zostali tu żołnierze cesarstwa Austro-Węgier, Niemiec oraz Rosji polegli w zimie 1914/1915, oraz podczas operacji gorlickiej w maju 1915 roku.

CMENTARZ WOJENNYNR 160

70

SPACERY W PĘTLIdojazd samochodem

Długość 11,6 km, czas 3:00 godz.

Miejsce parkowania: Brzanka, przy Ba-cówce, dojazd od Jodłówki Tuchowskiej

Od Bacówki szlakiem spacerowym zielo-nym na wschód przez Ratówki na Ostry Kamień, stąd na zachód, na Liwecką Górę i zejście do potoku, wejście na grzbiet, przecięcie drogi leśnej, zejście do potoku i wejście na grzbiet przy Stadninie Koni Bistuszowa Podlesie.

Stąd wejście na Ptasiową Górę i grzbiet Brzanki i przejście do Bacówki Brzanka.

Trasa przebiega lasem, z wyjątkiem frag-mentu Brzanka – Ratówki, gdzie odsłania się daleki widok w kierunku Beskidu Niskiego.

1. PĘTLA SPACEROWA BRZANKA – OSTRY KAMIEŃ – PODLESIE – BRZANKA

1

23Brzanka

Żurowa

Liwecka GóraOstry Kamień

Podlesie Bistuszowskie

Gilowa Góra

Swoszowa

Dobrocin

Nowy Świat

ParkingOdcinek płaski

Podejście/zejście

71

Długość 11,5 km, czas 3:45 godz.

Częściowo bez znaków.

Miejsce parkowania: Żurowa, parking przy kościele.

Początek spaceru – kościół w Żurowej i drogą na zachód przez Wielką i Małą Wieś do ostatnich domów przysiółka Podjurze na skraju lasu.

Krótkie dojście przez las do szlaku żółte-go, prowadzącego na Ostry Kamień. Stąd na wschód przecinając drogę asfaltową Ryglice – Żurowa, dalej żółtym i niebie-

skim przez leśny parking do przysiółka Podlesie z pięknymi widokami Pogórza Ciężkowickiego nad Żurową.

Tu zejście niebieskim szlakiem do Żurowej – albo przedłużenie spaceru widokowym odcinkiem do Dobrocina szlakiem żółtym, zejście bez znaków do przysiółka Nowy Świat i skręt w prawo do Żurowej, gdzie zamyka się pętla spaceru.

2. PĘTLA SPACEROWA ŻUROWA – OSTRY KAMIEŃ

72

Długość 11,7 km, czas 3:45 godz.

Częściowo bez znaków.

Miejsce parkowania: Swoszowa, parking przy kościele.

Początek spaceru – kościół w Swoszowej i dalej na wschód, przy kapliczce drogą w górę na grzbiet przez przysiółek Sikor-nica. Na grzbiecie skręt w lewo na zachód i szlakiem żółtym przez las pod Gilową Górą

do przecięcia z drogą Swoszowa – Joniny, przy pomniku żołnierzy AK. Poniżej kamie-niołom Kozakowa Skała.

Od pomnika dalej szlakiem na zachód obok Śmiglowej Skały szeroką drogą leśną do przysiółka Dobrocin z widokami na Żu-rową i Pogórze Ciężkowickie. Wąską dróżką w dół przez przysiółek Nowy Świat i przez Niwy na wschód w kierunku Swoszowej, gdzie pętla się zamyka.

3. PĘTLA SPACEROWA SWOSZOWA – GILOWA GÓRA

OBSERWATORIUM ASTRONOMICZNEKRÓLOWEJ JADWIGIRzepiennik Biskupiwww.oajadwiga.pl

Sfinansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie