Wie

lkop

olsk

i Urz

¹d W

ojew

ódzk

iZe

spó³

Par

ków

Kra

jobr

azow

ych

Woj

ewód

ztw

a W

ielk

opol

skie

goSierakowskiPark Krajobrazowy

ISBN 978-83-60247-76-1

Œcie¿kadydaktyczna„Stawy w Gardówcu”

Wielkopolska położona jest w zachodniej części Polski, w dorzeczu Warty. Zaj-muje obszar około 35 000 km2, co stanowi ponad 10% powierzchni Polski, za-mieszkuje ją 3 700 000 mieszkańców. Po reformie administracyjnej kraju w 1999roku województwo wielkopolskie poza małymi zmianami powstało na obszarzepięciu starych województw (kaliskiego, konińskiego, leszczyńskiego, pilskiego, po-znańskiego). Na jego terenie znajduje się obecnie 248 jednostek samorządowychszczebla podstawowego – gmin, miast – oraz 37 powiatów. Przyrodniczo rejon tenzajmuje środkową część Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Cały obszar położonyjest stosunkowo nisko nad poziomem morza, lecz pewne jego fragmenty zdecydo-wanie odstępują od reguły, tworzą tereny o bardzo zróżnicowanym krajobrazie.Krajobraz Wielkopolski ukształtowany został przez lodowiec, szczególnie znacze-nie miało zlodowacenie bałtyckie, które rozdzieliło Wielkopolskę na dwie różniącesię od siebie części: południową, którą charakteryzuje brak jezior, stonowany kra-jobraz, oraz północną, z wyraźnie zaznaczonymi dolinami i stromymi wzniesienia-mi, licznymi jeziorami tworzącymi zróżnicowany krajobraz. Rozmieszczenienajważniejszych form ochrony przyrody na obszarze województwa wielkopolskie-go jest nierównomierne i sprawia na razie wrażenie niekompletnego. Sytuacja tazmieniła się po zatwierdzeniu przez polski parlament nowej międzynarodowej for-my ochrony przyrody, jaką jest NATURA 2002. Jej wprowadzenie nie tylko zwięk-szyło znacząco powierzchnię obszarów chronionych w Wielkopolsce, lecz takżesprawiło, że mapa tych obszarów będzie kompletna.

Na terenie Wielkopolski powstało wiele różnej rangi form ochrony przyrody.Poza parkami narodowymi, licznymi rezerwatami przyrody utworzono jak dotąd 12parków krajobrazowych. Dwa z nich to parki transgraniczne, tzn. położone na ob-szarze co najmniej dwóch sąsiednich województw. Powierzchnia zajęta przezparki krajobrazowe wynosi 174 161 ha, co stanowi prawie 5% powierzchni woje-wództwa.

Obszary parków krajobrazowych odznaczają się interesującym ukształtowa-niem powierzchni, ciekawymi formami krajobrazu, ładnymi widokami, cennymi te-renami leśnymi, osobliwościami florystycznymi i faunistycznymi. Z tego powodupredysponowane są one do rozwijania turystyki (zwłaszcza pieszej i rowerowej),sprzyjających środowisku form rekreacji oraz prowadzenia edukacji ekologicznej.

Zapraszając do odwiedzenia tych ze wszech miar godnych poznania terenów,proponujemy bliższe zapoznanie się z ich walorami przyrodniczymi na trasach„ścieżek dydaktycznych”.

Janusz ŁakomiecDyrektor Zespołu Parków Krajobrazowych

Województwa Wielkopolskiego

Marta Wasiluk, Piotr Basiński

Ścieżka dydaktyczna„Stawy w Gardówcu”

Zespół Parków KrajobrazowychWojewództwa Wielkopolskiego

Poznań 2007

Wydano na zlecenie:Zarządu Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Wielkopolskiegoal. Niepodległości 16/1861-713 Poznańtel. (0-61) 8541398, tel./fax (0-61) 8541448e-mail: zpkww_poznan@hot.pl

z pomocą finansowąWojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gopodarki Wodnej w Poznaniu

Redaktor serii:Janusz Łakomiecdr Ferdynand Szafrański

Autorzy:Marta WasilukPiotr Basiński

Fotografia na okładce:Marta Wasiluk(Staw w Gardówcu)

ISBN 978-83-60247-76-1

Bogucki Wydawnictwo Naukoweul. Górna Wilda 90, 61-576 Poznańbogucki@bogucki.com.pl

Druk i oprawa:Unidruk Sp.j.

Printed in Poland

SIERAKOWSKI PARK KRAJOBRAZOWYSierakowski Park Krajobrazowy powstał 12 sierpnia 1991 r. Znajduje się w za-

chodniej części dzisiejszego województwa wielkopolskiego na terenie pięciugmin: Chrzypsko Wielkie, Kwilcz, Międzychód, Pniewy i Sieraków, należących dopowiatów międzychodzkiego i szamotulskiego.

Na obszarze , który zajmuje powierzchnię 30 413 ha, ochronie podlega urozma-icony wieloma formami krajobraz polodowcowy części Pojezierza Międzychodz-ko-Sierakowskiego (wg Kondrackiego – Pojezierza Międzychodzko-Pniewskiego).

Północny fragment Parku to płaska równina sandrowa porośnięta niemalwyłącznie borem sosnowym, natomiast południowy jest bardziej urozmaicony podwzględem rzeźby i obejmuje pagórkowate tereny morenowe, które porastają lasyliściaste i mieszane. Obie części rozdziela meandrująca na tym odcinku Warta.

Szczególny walor stanowią 63 jeziora polodowcowe o powierzchni ponad 1 ha.Większość z nich należy do typu rynnowego, ale występują tu również jeziora ryn-nowo-morenowe i morenowe. Największym akwenem na terenie Parku jest Jezio-ro Chrzypskie (304 ha, głęb. 15 m), natomiast najgłębszym – Jezioro Śremskie(118 ha, głęb. 45 m), jedyna w Wielkopolsce kryptodepresja leżąca 6 m p.p.m.

Lasy porastają około 33% powierzchni Parku. Do najpiękniejszych zaliczyć mo-żna buczyny nad Jeziorem Lutomskim. Największy zwarty kompleks stanowiPuszcza Notecka, w której dominują bory sosnowe.

Na opisywanym terenie występuje wiele rzadkich gatunków flory, m.in. grążelżółty, rosiczka okrągłolistna, storczyk kukawka, turzyca bagienna. W lasach liścia-stych rośnie chroniony grzyb – sromotnik bezwstydny. Bogata jest również faunaParku, którą reprezentują jelenie, sarny, daniele, dziki, borsuki, lisy, bobry, wydryczy piżmaki. Warto odnotować stanowisko rzadkiej popielicy, której reintrodukcjęprowadzi się na tym obszarze. Ponadto gniazduje tu wiele gatunków ptaków dra-pieżnych, leśnych i wodno-błotnych. Ich przedstawicielami są: sokół wędrowny,bielik, kania czarna, bocian czarny, puchacz, czapla siwa, bąk.

W granicach Parku znajdują się cztery rezerwaty przyrody: Mszar nad JezioremMnich, Czaple Wyspy, Cegliniec i Buki nad Jeziorem Lutomskim. Część terenówzostała włączona do Europejskiej Sieci Ekologicznej NATURA 2000. Wyznaczonotu Specjalny Obszar Ochrony „Źródliska nad Jeziorem Kubek”.

Sierakowski Park Krajobrazowy to idealne miejsce do wypoczynku i rekreacji dlaosób pragnących bliskiego kontaktu z przyrodą. Jest piękny i wyjątkowy nie tylko zewzględu na wartości przyrodnicze, ale również zabytki architektury spotykane cho-ciażby w Sierakowie, Lutomiu czy w Chalinie, gdzie w dworze z połowy XIX wiekuznajduje się Ośrodek Edukacji Przyrodniczej pełniący ważną rolę w kształtowaniuświadomości ekologicznej dzieci, młodzieży i dorosłych. W związku z tą potrzebąwytyczono w jego pobliżu 4 interesujące ścieżki dydaktyczne.

3

Prawdziwy turysta dba o właściwy strój w terenie. Pamiętaj, aby zabrać ciepłą odzieżchroniącą przed deszczem i solidne buty! Latem nie zapomnij o nakryciu głowy i kremiedo opalania. Zawsze warto też zabrać ze sobą krem przeciw komarom i kleszczom.

4

Przebieg trasy ścieżki dydaktycznej wraz z usytuowaniem poszczególnych przy-stankówDługość trasy: około 5,2 km. Czas przejścia: spacer – około 2 godzin.Uwaga: niektóre niżej położone odcinki ścieżki podczas wiosennych roztopów, a także po

deszczu, mogą być trudno dostępne.

PRZYSTANEK 1:DWÓR W CHALINIE

Naszą wycieczkę rozpoczynamy we wnętrzu dworu w Chalinie.Chalin ma bogatą i ciekawą historię. Na początku XVI wieku wieś należała do

Tomasza Śremskiego. W 1615 roku poślubił on młodziutką Basię Breziankę(miała wtedy zaledwie 14 lat!!!). W krótkim czasie Basia owdowiała. Młoda wdo-wa niebawem znów wyszła za mąż, a jej wybranek – Maciej Bronisz zmarł w tajem-niczych okolicznościach 2 lata po ślubie.

Trzeci mąż miał jeszcze mniej szczęścia – zginął zastrzelony przez Barbaręw chalińskim dworze. Nie odstraszyło to Piotra Bnińskiego herbu Łodzia, któryzostał jej kolejnym mężem, a od 1626 roku piastował też zaszczytną funkcję sekre-tarza królewskiego.

Barbara, mimo że skazana przez trybunał sądowy na infamię (czyli utratę czci)i banicję (wygnanie), uniknęła kary i przeżyła również czwartego męża. Kończącswój burzliwy żywot Pani Bnińska dla odkupienia zbrodni zapisała poznańskimkarmelitom dużą sumę pieniędzy.

Od XVIII wieku dwór należał do znanej wielkopolskiej rodziny Kurnatowskich,a później do Trzebnickich i Zürcherów. Obecny budynek dworu powstał wpraw-dzie w połowie XIX wieku, ale piwnice pamiętają jeszcze czasy niezwykłej BarbaryBrezianki. Po II wojnie światowej majątek upaństwowiono (mieściło się tu Pań-stwowe Gospodarstwo Rolne). Od 1997 roku dwór jest siedzibą Ośrodka EdukacjiPrzyrodniczej.

Herby pojawiły się w średniowieczu. Wywodząsię od znaków umieszczanych na chorągwiach. Herbpotwierdzał przynależność do uprzywilejowanegostanu rycerskiego i wywodzącej się z tego stanuszlachty. Do II połowy XVI wieku herby nadawałkról, później także sejm. Dodatkowym, głosowymelementem herbu, charakterystycznym dla ziem pol-skich, było zawołanie.

Od XII wieku herby tworzy się według ściśle okre-ślonych reguł. Ważny jest kształt herbu, zastosowanesymbole i barwy. Opis herbu, również wykonanywedług pewnych reguł, nazywa się blazonowaniem.Badaniem początków, rozwoju, znaczenia i sposobówtworzenia herbów zajmuje się heraldyka.

� Karta pracy, zadanie 1

Opuszczamy wnętrze dworu i udajemy się do pobliskiegoparku dworskiego.

5

Herb ŁodziaOpis herbu (blazonowanie):W polu czerwonym łódźzłota.

PRZYSTANEK 2:PARK DWORSKI – ROZPOZNAWANIE DRZEW

Park powstał prawdopodobnie w tym samym czasie co dwór, czyli w połowieXIX wieku. Rozciąga się na północ od dworu. Zaprojektowano go w stylu krajo-brazowym, umiejętnie włączając nowe elementy kompozycji w rodzimy krajobraz.W parku występują zarówno gatunki rodzime, jak i drzewa, które zostały sprowa-dzone do Polski przez człowieka.

� Karta pracy, zadanie 2

PRZYSTANEK 3:PARK DWORSKI – BUDKI LĘGOWE

Obecnie coraz mniej jest starych, dziuplastych drzew, które stanowią schronie-nie dla wielu gatunków ptaków (zwanych dziuplakami). Aby umożliwić im odby-wanie lęgów, stosuje się budki (zwane też skrzynkami lęgowymi), które zastępująptakom dziuple. Jest wiele typów budek, dostosowanych do wielkości i potrzebdanego gatunku ptaka. Z niektórych korzystają również nietoperze (wejście znaj-duje się w dolnej części budki) i popielice (wejście znajduje się od strony pniadrzewa).

Skrzynkę lęgową należy wieszać w ten sposób, aby utrudnić drapieżnikomwdarcie się do środka. Ponadto pamiętać należy, żeby co roku czyścić budkę –w przeciwnym razie szybko stanie się siedliskiem ptasich pasożytów.

� Karta pracy, zadania 3.1–3.3

Z parku kierujemy się do ogródka zielnego, zlokalizowanego na tyłach budynku OśrodkaEdukacji Przyrodniczej.

PRZYSTANEK 4:OGRÓDEK ZIELNY

Zioła i rośliny zielarskie to rośliny, w których zawarte są substancjewpływające na przemianę materii człowieka, a także te, które dostarczają surow-ców zielarskich. Mogą to być gatunki zarówno lecznicze, jak i trujące.

Ziołolecznictwo jest prawie tak stare jak ludzkość. Zioła mogą zastąpić wielesztucznych leków chemicznych, należy jednak pamię-tać o tym, że źle stosowane mogą zaszkodzić. W przy-padku chorób ciężkich powinniśmy korzystać z nichtylko za zgodą lekarza.

Ciekawostką jest fakt, iż około 20% światowej pro-dukcji ziół pochodzi z Polski.

� Karta pracy, zadanie 4.1–4.3

6

Wędrujemy ścieżką na południe, mijając po drodze uprawy różnych roślin użytkowychi ozdobnych. Na szczycie niewielkiego wzniesienia po lewej stronie oglądamy małą pasie-kę. Przekraczamy szosę prowadzącą do Śremu i schodzimy stromą ścieżką, widząc po le-wej stronie Jezioro Małe. Dalej podążamy drogą gruntową wzdłuż jeziora, mijamy niepo-zorny strumień (to Struga Śremska, która kilkaset metrów dalej wpada do JezioraMałego) i docieramy do stawów hodowlanych.

PRZYSTANEK 5:STAWY HODOWLANE

Miejsce, w którym się znajdujemy, posiada dogodne warunki do budowy sta-wów hodowlanych. Teren jest stosunkowo nisko położony, a Struga Śremska za-pewnia dopływ wody. Hodowlę ryb prowadzi się tutaj w 6 stawach, oddzielonychgroblami (wałami ziemnymi). W stawach dorastają młode karpie (Cyprinus carpio),amury, tołpygi oraz liny (Tinca tinca), które po osiągnięciu pierwszego roku życiaprzekazywane są do dalszej hodowli w innym miejscu.

W porze zimowej spuszcza się wodę, pozostawiając część ryb w jednym ze sta-wów. Widać wtedy sterczące z dna pniaki. Ogromna ilość ryb, a także traszki i żabyżyjące w stawach przyciągają do tej „spiżarni na wolnym powietrzu” licznych go-ści. Spotkać tu można ślady wydry (Lutra lutra), często pojawiają się zaskrońce (Na-trix natrix). Bardzo uciążliwe są też żarłoczne kormorany (Phalacrocorax carbo)i czaple siwe (Ardea cinerea).

UWAGA! Nie przestrasz się huku, który w regularnych odstępach rozlega sięnad stawami. To nie wybuchy, tylko urządzenie, które wykorzystuje sprężone po-wietrze do odstraszania ptaków.

� Karta pracy, zadanie 5.1–5.2

Niektórzy zamiast ryby kupionej w sklepie, wolą taką, którą własnoręczniezłowią. Wędkarstwo to ciekawe hobby, które uczy cierpliwości, opanowania, dajemożliwość obcowania z przyrodą. Pamiętajmy jednak, że legalnie możemy łowićryby tylko wtedy, gdy posiadamy odpowiednią licencję, zwaną kartą wędkarską.

� Karta pracy, zadanie 5.3

Przechodzimy drogą między stawami i docieramy do ściętego pnia, który znajduje się polewej stronie drogi, za budynkami.

PRZYSTANEK 6:ŚCIĘTY PIEŃ

Na ściętym pniu drzewa wyraźnie widać tzw. słoje roczne. Są to nieregularnekoła układające się od środka pnia. Najmłodsze słoje znajdują się na zewnętrznej

7

części pnia. Każdy słój oznacza jeden rok życia,więc liczba słojów i ich wzajemne rozmieszczenieniosą pewną informację dotyczącą wieku drzewa.Porównując układ słojów z fragmentem drzewa,którego wiek znamy, możemy określić wiek bada-nego pnia. Na podobnej zasadzie różnicowaniagrubości linii i odległości między nimi działająkody kreskowe, umieszczane na produktach han-dlowych. Nauka zajmująca się określaniem wiekuróżnych obiektów wykonanych z drewna (np.przyrodniczych lub archeologicznych) na podsta-wie analizy słojów przyrostów rocznych to dendro-chronologia.

� Karta pracy, zadanie 6

Droga na krótkim odcinku prowadzi jeszcze wzdłuż jeziora. Po ok. 100 metrach po lewejstronie widzimy okazałe buki.

PRZYSTANEK 7:OKAZAŁE DRZEWA

Najbardziej okazałe i niezwykłe twory przyrody ożywionej i nieożywionej obej-muje się w Polsce ochroną jako pomniki przyrody. Pomnikami przyrody nieoży-wionej mogą być: źródła, wodospady, skałki, wywierzyska (źródła krasowe), jary,głazy narzutowe i jaskinie. Twory przyrody ożywionej, objęte ochroną pomni-kową, to z kolei drzewa i krzewy, odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkościąlub niezwykłymi kształtami. Pomniki przyrody podlegają ochronie prawnej, niemożna ich wycinać (w przypadku roślin) ani niszczyć.

� Karta pracy, zadanie 7

Droga wyraźnie odchodzi od jeziora, skręcając w las. Najpierw lekko wznosi się, późniejopada. Zatrzymujemy się w pobliżu ogrodzonej uprawy leśnej.

PRZYSTANEK 8:GRZYBY W LESIE

Wyjście na grzybobranie to wspaniały sposób spędzania wolnego czasu. Pa-miętaj jednak, żeby zbierać tylko grzyby, które dobrze znasz! Dla pewności najle-piej nie zbieraj grzybów blaszkowych (z charakterystycznymi blaszkami pod kape-luszem). W razie niejasności warto poradzić się doświadczonego grzybiarza.

Nigdy nie niszcz grzybów, których nie zbierasz! Nawet trujące grzyby spełniająważną rolę w przyrodzie. Wiele gatunków grzybów „współpracuje” z korzeniami

8

Porównanie słoi drzewa (A)i kodu kreskowego (B)

drzew. To zjawisko nazywamy mikoryzą. Grzybnia (część grzyba zazwyczaj znaj-dująca się pod ziemią) ułatwia drzewom pobieranie wody z rozpuszczonymi w niejsolami mineralnymi, a drzewo jest dla grzyba źródłem substancji odżywczych. Po-niższa tabela przedstawia pary grzybów i drzew, które podlegają mikoryzie.

Gatunek grzyba Gatunek drzewa

maślak zwyczajny(Suillus luteus)

sosna zwyczajna(Pinus silvestris)

borowik szlachetny(Boletus edulis)

buk zwyczajny (Fagus sylvatica),dąb szypułkowy (Quercus robur)

i bezszypułkowy (Quercus petraea),sosna zwyczajna (Pinus silvestris)

koźlarz pomarańczowożółty(Leccinum versipelle)

brzoza brodawkowata(Betula pendula)

� Karta pracy, zadania 8.1–8.3

9

Droga gruntowa prowadzi wzdłuż uprawy leśnej, a my tymczasem skręcamy w prawoi przez las podchodzimy na szczyt niewielkiego wzniesienia.

PRZYSTANEK 9:POPIELICE

Znajdujemy się w buczynie – lesie,którego najważniejszym składnikiemsą okazałe buki zwyczajne. Takie lasy,najlepiej jeszcze ze zwartą koronądrzew i gęstym podszytem (warstwakrzewów), to ulubione środowiskożycia popielicy.

Popielica (Glis glis), zwana rów-nież pilchem, jest gryzoniem wielkościmałej wiewiórki, pokrytym popiela-tym futerkiem, z długim, puszystymogonem. Żyje na drzewach, po któ-

rych porusza się bardzo zwinnie. Na ziemię schodzi rzadko. Prowadzi nocny trybżycia, dzień przesypia ukryta w dziuplach albo ptasich budkach. Podstawowympożywieniem pilcha są nasiona i owoce, a w szczególności bukiew (owoce buka),żołędzie i orzechy laskowe. Popielice są aktywne zaledwie przez pół roku i musząwykorzystać ten czas, żeby przybrać na wadze, co pozwala im przetrwać zimę.

W ostatnich latach w Sierakowskim Parku Krajobrazowym oraz w Puszczy Bu-kowej w pobliżu Szczecina dokonano reintrodukcji popielicy, wprowadzając ten ga-tunek na tereny, na których wcześniej wymarł lub był bliski wymarcia.

� Karta pracy, zadania 9.1–9.2

Kierujemy się w lewo, wzdłuż ogrodzenia uprawy leśnej. Przez pewien czas idziemywzdłuż ogrodzenia, a potem schodzimy niżej i wędrujemy skrajem lasu. Dochodzimy domiejsca, gdzie ścieżka skręca w lewo, omijając widoczny na wprost niewielki staw. Obokzauważamy bardzo dobrze widoczne ślady działalności bobrów.

PRZYSTANEK 10:BOBRY

Przed nami dwa stawy znajdujące się w miejscu tradycyjnie zwanym przezmiejscową ludność Gardówcem. Stawy są tworem sztucznym; powstały napoczątku lat 90. XX wieku w miejscu, gdzie wcześniej znajdowało się podmokłeobniżenie terenu, porośnięte przez olszę czarną (Alnus glutinosa). W przeszłościbyły użytkowane do hodowli ryb. Przy stawach są widoczne ślady obecności bobraeuropejskiego – tzw. zgryzy bobrowe.

10

Bóbr europejski (Castor fiber) jestnajwiększym europejskim gryzo-niem. W Polsce po II wojnie świato-wej bobrów było bardzo niewiele.Obecnie występują licznie na prawiecałym obszarze kraju.

Bobry ścinają drzewa z kilku po-wodów. Budują z nich swoje tamyi żeremia; kora, pędy i liście służą imponadto jako pożywienie. Od czasudo czasu muszą też spiłować swoje siekacze, które rosną przez całe życie. Ścinającdrzewa i podtapiając pola, bobry przysparzają trochę szkód, jednak ogólnie ichdziałalność pozytywnie wpływa na przyrodę: przeciwdziała powodziom, przyczy-nia się do magazynowania wody, tworzy środowisko życia dla innych organizmów.Bobry w Polsce objęte są ochroną prawną.

Bóbr jest zwierzęciem aktywnym nocą. Najlepszą porą do jego obserwacji jestwczesny ranek latem. Pamiętajmy, że bóbr ma dość słaby wzrok, za to doskonałysłuch! Zaniepokojony, uderza silnie ogonem o wodę i wydaje głośny dźwięk,ostrzegając tym samym swoich towarzyszy.

� Karta pracy, zadanie 10

Zanim wyruszymy w dalszą drogę, zwróćmy uwagę na gałęzie sosen rosnącychna skraju lasu. Te, które mają dostęp do światła i dużo wolnej przestrzeni, są o wie-le dłuższe od gałęzi wyrastających w stronę zwartego drzewostanu.

Wędrujemy ścieżką okrążającą 2 stawy (nie skręcamy na groblę między stawami!, miej-scami może być mokro!). Początkowo ścieżka prowadzi skrajem lasu.Po drodze mamy szansę spotkać tzw. kuźnie, czyli miejsca żerowania dzięcioła

dużego (Dendrocopos major). Ptak ten jako jedyny z polskich dzięciołów zakleszczaszyszki w szczelinach, rozwidleniach gałęzi albo za płatem odstającej kory. Dziękitemu łatwiej wydobywa z nich nasiona.

Mijamy po lewej stronie kolejną uprawę leśną. Zatrzymujemy się przy resztkach mrowi-ska, znajdujących się obok ścieżki, wśród drzew.

PRZYSTANEK 11:MROWISKO

Obserwacja przyrody od wieków pomagała ludziom orientować się w terenie.Zauważono na przykład, że mrowiska mają bardziej strome i spadziste ściany odpółnocy. Pomocna w określaniu kierunków świata okazała się również obserwacjapołożenia gwiazd i słońca

� Karta pracy, zadanie 11.1

11

Mrówki, podobnie jak pszczoły, są owa-dami społecznymi. Wyróżniamy wśród nichkrólowe, samce i robotnice – każda z tychgrup ma do spełnienia określone zadanie.Pełnią ważną rolę w lesie, likwidując gąsie-nice, a także usuwając padlinę oraz choreosobniki drobnych zwierząt.

� Karta pracy, zadanie 11.2

Droga prowadzi prosto, między dwoma wzgórzami, a my skręcamy w prawo i cały czastrzymając się brzegu stawu, docieramy do nieco zniszczonej ambony myśliwskiej.

PRZYSTANEK 12:AMBONA MYŚLIWSKA

Ambona to drewniane stanowisko, wykorzystywane przez myśliwych do polo-wania lub obserwacji zwierzyny. Ambony ustawia się zazwyczaj na granicy lasui terenów otwartych. Myśliwy, ukryty na podwyższeniu, może pozostać niewi-doczny dla zwierzyny żerującej na pobliskim polu albo łące.

Aby zostać myśliwym, trzeba być dobrym tropicielem, nauczyć się prawidłoworozpoznawać zwierzęta łowne, poznać myśliwską tradycję. Myśliwy powinien po-stępować w zgodzie z prawem i dobrymi zwyczajami łowieckimi. Prawdziwymmyśliwym jest tylko ten, kto szanuje przyrodę i jej prawa.

Uczestnicy polowania przed jego rozpoczęciem pozdrawiają się słowami:„Darz bór!”. Do tropienia i wypłaszania zwierzyny wykorzystuje się czasem spe-cjalnie szkolonego psa (najczęściej wyżła), któremu niekiedy pomaga również tzw.ptak łowczy (dawniej sokół, obecnie – jastrząb). Jeśli polowanie się powiedzie, mo-żna spróbować jednej z wielu smakowitych potraw z dziczyzny (czyli mięsa zwie-rzyny łownej)!

Największym powodem do dumy jest dla myśliwego zdobycie okazałego tro-feum, czyli spreparowanej części upolowanej zwierzyny. Nie znaczy to jednak, żenie poluje się z innych powodów. Myśliwi często dokonują odstrzału redukcyjnego(aby zmniejszyć nadmierną liczbę zwierzyny) czy selekcyjnego (aby wyeliminowaćosobniki słabe lub chore).

Tradycyjnym świętem myśliwych i jeźdźców jest Hubertus (nazwa pochodzi odpatrona polowań, św. Huberta). W okolicy 3 listopada myśliwi wyruszają wtedy napolowanie hubertowskie, a jeźdźcy – próbują swoich sił w pogoni za lisem (jest nimjeden z jeźdźców z przyczepioną do ramienia lisią kitą). Spośród innych obyczajówwarto wymienić ślubowanie myśliwskie i pasowanie na Króla Polowania.

� Karta pracy, zadanie 12

12

Spod ambony wędrujemy ścieżką na szczyt niewielkiego pagórka, z którego rozpościerasię doskonały widok na najbliższą okolicę. Przystajemy przy niewielkim stosie kamieni.

PRZYSTANEK 13:KRAJOBRAZ POLODOWCOWY

Miejsce, w którym się obecnie znajdujemy, stanowi wspaniały punkt widoko-wy na najbliższą okolicę. Z jednej strony rozciąga się rozległe obniżenie, któregodnem płynie Struga Śremska, zwane przez miejscową ludność Zieloną Doliną. Podrugiej stronie mamy piękny widok na stawy. Większy z nich powstał w wynikuodcięcia za pomocą grobli odpływu wody ze źródła, znajdującego się w pod-mokłym Gardówcu. Mniejszy staw jest wyrobiskiem powstałym po kilkuletniejeksploatacji torfu, które z czasem samoczynnie wypełniło się wodą.

Cały obszar otaczają wzgórza o dość stromych zboczach, częściowo porośniętelasem. Urozmaiconą rzeźbę terenu zarówno tego miejsca, jak i całego Sierakow-skiego Parku Krajobrazowego zawdzięczamy działalności lądolodu (lodowca konty-nentalnego o grubości dochodzącej do kilku kilometrów). Taka potężna masalodu, która nasunęła się na obszar Polski z północy, przyczyniła się do powstaniakrajobrazu z licznymi wzgórzami, wydmami, jeziorami i dolinami rzek. Pozo-stałością po epoce lodowcowej są też eratyki, czyli potężne głazy, przyniesioneprzez lądolód ze Skandynawii.

� Karta pracy, zadanie 13

Skręcamy w prawo i groblą (uwaga! może być mokro) przechodzimy między stawami(zwróć uwagę na wyślizgane ścieżki wśród trzcin – ślady transportu gałęzi przez bobry).Później skręcamy w lewo i tą samą ścieżką, którą szliśmy wcześniej, wędrujemy skrajemlasu. Dalej podążamy w prawo i po przejściu krótkiego odcinka wychodzimy z lasu, abydotrzeć do widocznego po lewej stronie miejsca spotkania dwóch cieków i stojącej tużobok zastawki.

PRZYSTANEK 14:STRUMIEŃ

W tym miejscu krótki ciek wypływający ze stawów w Gardówcu uchodzi doStrugi Śremskiej. Struga bierze swój początek w pobliżu Mechnacza. Następnieprzepływa przez Jezioro Długie i Kurnatowice. Później płynie przez rozległy, niskopołożony teren, zwany Zieloną Doliną, i dociera do miejsca, w którym stoimy.Głębokim jarem wody Strugi Śremskiej płyną dalej na północny zachód, zasilającmijane przez nas wcześniej stawy rybne, i wpływają do Jeziora Małego. Strugaprzepływa później przez Jezioro Śremskie i jezioro Putnik, po czym uchodzi doWarty.

13

Zastawka to urządzenie służące do regulowania poziomu wody w cieku. Odpo-wiednio zamykając i otwierając zasuwę, można regulować poziom wody w StrudzeŚremskiej.

� Karta pracy, zadanie 14

Wracamy do lasu i wchodzimy na wzniesienie porośnięte okazałymi bukami, posuwającsię wzdłuż Strugi Śremskiej (uwaga na strome zbocze!). Po lewej stronie widzimy głębokijar strumienia. Zatrzymujemy się wśród okazałych buków.

PRZYSTANEK 15:TROPY ZWIERZĄT

Spotkania z mieszkańcami pól i lasów, szczególnie tymi najbardziej płochliwy-mi, nie zdarzają się często. Zwierzęta z daleka wyczuwają zbliżającego się człowie-ka. Ssaki posiadają zazwyczaj świetny słuch i węch, dlatego zanim zdążymy się imprzyjrzeć, uciekają. Co pozostaje człowiekowi? Najlepiej nauczyć się rozpoznawaćślady ich obecności.

� Karta pracy, zadanie 15.1

Tropy to odciski zwierzęcych nóg i łap. Najlepiej widoczne są na śniegu albo nabłotnistej ziemi po deszczu.

� Karta pracy, zadanie 15.2

Poruszając się przez las, wędrujemy w prawo i docieramy do ścieżki prowadzącej wokółstawów rybnych. Ścieżką dochodzimy do zabudowań gospodarczych, obok których stoitablica.

PRZYSTANEK 16:PTASI BUDZIK

Powiedzenie „ranny ptaszek” ma swoje uzasadnienie. Późną wiosną, czyliw maju, gdy słońce wschodzi około 4 nad ranem, ptaki potrafią obudzić się jeszczeprzed świtem! Poszczególne gatunki zaczynają śpiewać o ściśle określonych dlanich porach. Można według nich nastawiać zegarki, jednak trzeba pamiętać, że go-dziny rozpoczęcia śpiewu zmieniają się wraz ze zmieniającą się porą wschodusłońca.

� Karta pracy, zadania 16.1–16.2

Dalsza część naszej wędrówki prowadzi drogą, którą wcześniej przyszliśmy tutaj z dwo-ru. Po drodze, w pobliżu okazałej, starej wierzby, schodzimy nad brzeg Jeziora Małego.

14

PRZYSTANEK 17:NAD JEZIOREM MAŁYM

Jezioro Małe (zwane również Jeziorem Chalińskim) jak większość zbiornikówwodnych w Sierakowskim Parku Krajobrazowym powstało w wyniku działanialądolodu skandynawskiego. Rysunek przedstawia mapę batymetryczna JezioraMałego, na której zaznaczono izobaty (linie łączące punkty o jednakowej głęboko-ści).

� Karta pracy, zadania 17.1–17.2

Wracamy na plac przy Ośrodku Edukacji Przyrodniczej, na którym znajduje się rekre-acyjno-zręcznościowa część naszej ścieżki.

15

EDUKACYJNO-REKREACYJNY PLAC ZABAWEdukacyjno-rekreacyjny plac zabaw to miejsce, w którym można sprawdzić

zdobytą na ścieżce wiedzę i wykorzystać zdolności ruchowe. Przygotowane zada-nia wykonuj tylko w obecności dorosłych. Pamiętaj o odpowiednim ubiorze i,przede wszystkim, obuwiu. Życzymy miłej zabawy!1) Przed tobą pień drzewa – miejsce żerowania zwierząt, które widzisz na obraz-

kach. Włóż do otworu – znajdującego się z boku wizerunku każdego z nich –odpowiednie dla danego gatunku pożywienie.(Rekwizyty dostępne u prowadzącego).

2) Wyobraź sobie, że jesteś nietoperzem. Do przemieszczania się zwierzęta te wy-korzystują niezwykłą zdolność, tzw. echolokację. Polega ona na określaniupołożenia przeszkód w otoczeniu z użyciem zjawiska echa. Na podobnej zasa-dzie działają takie urządzenia, jak np. sonar czy echosonda.Zawiąż oczy. Twoim zadaniem jest pokonanie labiryntu. Pomoże ci w tym twójkolega/koleżanka, który/a będzie naprowadzał/a cię głosem.

3) Przed tobą „leśne koło fortuny”. Zakręć nim i wykonaj zadanie, jakie wylosu-jesz.

4) Pokonaj przeszkodę w jak najkrótszym czasie, dodatkowo wykonując prostezadanie matematyczne na symbolach, które widnieją na krążkach.(Np. dodaj liście dębu, pomnóż kwiatki – zadania wymyśla prowadzący).

5) Przed tobą tropy dzika, zająca i jelenia. Dopasuj je do odpowiedniego gatunku,wybierz jeden i pokonaj trasę zwierzęcia, poruszając się tylko po jego śladach,nie dotykając ziemi. Uważaj na „ślepe uliczki”.

6) Recycling to jedna z metod ochrony środowiska naturalnego. Jej celem jest ogra-niczenie zużycia surowców naturalnych oraz zmniejszenie ilości odpadów po-przez wcielanie w życie zasady 3R – Reduce Reuse Recycle, czyli „ogranicz”,„wykorzystaj ponownie”, „przetwórz”.Stoisz przed specjalnie oznaczonymi pojemnikami na śmieci. Można do nichwrzucać tylko określony rodzaj odpadów. Umieść puszkę, butelkę i baterięw odpowiednim koszu. Zadanie wykonaj z wyznaczonej odległości.

7) Umieść ringo na jednym z kolców jeża z wyznaczonej odległości.8) Dopasuj obrazki na obrotowych sześcianach tak, aby tworzyły w pionie zgodną

całość.9) Jesteś pająkiem. Postaraj się jak najszybciej upolować muchę.

16

KARTY PRACY

Zadanie 1Ułóż klocki tak, aby otrzymać herb Łodzia, którym posługiwali się zarówno

Bnińscy, jak i Kurnatowscy.Który z mężów Barbary posługiwał się tym herbem?

a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Odwróć klocki i dowiedz się, gdzie ukryty jest testament Barbary Brezianki.Po odnalezieniu i przeczytaniu testamentu odpowiedz na pytania:Jaką sumę pieniędzy Barbara zapisała zakonowi karmelitów?

b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jak nazywał się mąż Barbary, którego pozbawiła życia strzałem z krócicy (ro-dzaj broni palnej)?

c) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Czego najbardziej żałuje Barbara?

d) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

Zadanie 2

grab pospolity dąb szypułkowy jesion wyniosły

klon jawor klon zwyczajny buk zwyczajny

lipa drobnolistna robinia akacjowa wiąz szypułkowy (limak)

Liście i owoce drzew występujących w parku dworskim

Posługując się tabelą pokazującą charakterystyczne cechy liści drzew, odszukajwyżej wymienione gatunki w parku dworskim i przy każdym umieść tabliczkęz odpowiednią nazwą gatunkową (tabliczki otrzymasz od przewodnika).

Zadanie 3.1W parku dworskim zawieszono kilka rodzajów budek. Porównaj je z rysunka-

mi. Zaznacz te, które znajdują się w parku.

18

Typ budki Jakie gatunki jązamieszkują?

Czy taka budkaznajduje się w parku?

Typ A

sikora bogatka,mazurek, wróbel,

muchołówka żałobna,sikora modra, pleszka

Typ B (jest nieco większa od budkitypu A i ma szerszy otwór wejściowy)

szpak, mazurek,wróbel, krętogłów,

kowalik

budka dla pójdźki

pójdźka

budka dla jerzyka

jerzyk

budka dla popielicy

pilchowate (popielica,orzesznica, koszatka,

żołędnica)

budka dla nietoperzy

nietoperze

19

Zadanie 3.2

a) Które gatunki ptaków nie mają swojej budki w parku? . . . . . . . . . . . . .

b) W parku znajduje się budka, której kształt przypomina pewien leśny organizm

– jaki? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 3.3Kowalik zamieszkujący skrzynkę lęgową typu B,

średnio wyprowadza z gniazda 6 młodych rocznie. Ob-licz, ile młodych kowalików wyfrunie z budki w Chali-nie przez 10 lat, jeśli wszystkie pisklęta zostaną szczę-śliwie odchowane.

Obliczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Przez 10 lat w budce wychowa się . . . . . . . . . . . . . . . . . kowalików.

Oblicz, ile kowalików wykluje się w tej budce przez 3 lata, jeśli w pierwszymroku urodzi się 116% średniej rocznej liczby młodych, w następnym roku o 2 wię-cej, a w kolejnym 1/3 ilości z poprzedniego roku. (Uwaga: wyniki zaokrąglaj docałości!).

Obliczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Przez 3 lata w budce wykluje się . . . . . . . . . . . . . . . . . młodych.

20

Zadanie 4.1Każde zioło posiada charakterystyczny dla siebie zapach. Powąchaj próbki ze słoika

i spróbuj odnaleźć właściwe rośliny w ogródku. Sprawdź ich nazwy i wpisz je poniżej:

a) R _ _ M _ _ Y _

b) M _ _ T _

c) P _ _ T _ _ S _ K _

Zadanie 4.2Wiadomo jest, iż niektóre zioła mają swoje zastosowanie w konkretnych potra-

wach, np. koper w kiszonych ogórkach. Poniżej znajdują się opisy dań wraz z poda-niem zioła, które odgrywa ważną rolę w ich smaku. Twoim zadaniem jest od-gadnąć, jaka to potrawa:a) Danie bardzo dobrze znane w polskiej kuchni. Jest nazywana królową śniada-

nia. Podawana na gorąco w różnych wersjach, np. ze szczypiorkiem na boczku.

Odpowiedź: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Rodzaj zupy mięsnej. Jest powszechnie podawana na przyjęciach, weselach.Nie istnieje bez majeranku.

Odpowiedź: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c) Rodzaj zupy. Kojarzona z wojskiem. Tymianek, który się z nią łączy, ułatwiatrawienie i niweluje wzdęcia, dlatego stanowią zgraną parę.

Odpowiedź: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

d) Potrawa włoska. Występuje w wielu postaciach, np. mozarella albo hawajska.Bardzo popularna wśród młodzieży. Ma zazwyczaj okrągły kształt.

Odpowiedź: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

e) Jego składnikami są wchodzi przede wszystkim kiełbasa i kapusta. Główna przy-prawa – kminek – ułatwia trawienie i poprawia smak. Typowo polska potrawa.

Odpowiedź: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

Zadanie 4.3Poniżej znajdują się opisy zastosowania niektórych znanych i popularnych ziół,

występujących w ogródku. Odgadnij, jakie to zioła:Napar z niej ułatwia trawienie, leczy niestrawność i wzdęcia. Żucie świeżych

listków oczyszcza oddech. Inhalacje z jej dodatkiem łagodzą objawy kataru. Działateż przeciwbólowo. Przestudzony napar, rozpylany na sierść kotów i psów, odstra-sza pchły.

a) M _ ę _ _

Jest bogata w liczne, pobierane z gleby minerały, m.in. żelazo, a także witaminyA i C. Starożytni Rzymianie dawali ją gladiatorom, aby zwiększyć ich odwagę. Jestmoczopędna, pobudza trawienie. Sok z niej ma właściwości wybielające; dodanydo wody, którą myjemy twarz, skutecznie walczy z piegami i trądzikiem. Mamaczęsto dodaje jej liście do zup jako tzw. „zieleninkę”.

b) P _ _ _ r _ _ z _ a

Jest ceniona przede wszystkim ze względu na właściwości tonizujące. Ułatwiatrawienie, ponieważ reguluje działanie pęcherzyka żółciowego; to dlatego wartoprzyprawiać nią dania tłuste lub ciężkostrawne. Wywar z niej działa przeciw-kaszlowo i przeciwbólowo, zwłaszcza w dolegliwościach żołądkowych. Nacieranielub płukanie ust naparem z niej wzmacnia dziąsła. Uwaga! Epileptycy nie powinnijej używać ani dodawać do potraw, ponieważ zaburza działanie niektórych lekówprzeciwpadaczkowych.

c) Sz _ _ w _ a

Napar łagodzi objawy chorób dróg oddechowych. Woreczek wypełnionyświeżą … można umieścić pod poduszką w wypadku kataru. Ocet z jej gałązką po-zostawiony na kilka dni w słonecznym miejscu zamieni się w aromatyczną wodętoaletową łagodzącą podrażnienia skóry – wystarczy dodać łyżeczkę tego płynu dokąpieli. Jej woń odstrasza insekty, zwłaszcza mole.

d) L _ _ e _ _ a

Zmniejsza wzdęcia. Uspokaja i relaksuje, koi nerwy, ułatwia zasypianie (w tymcelu używana jest od średniowiecza). Pomaga w bólach głowy i zespole prze-wlekłego zmęczenia.

e) M _ l _ _ a l _ _ a _ _ k _

22

Zadanie 5.1Poniżej znajduje się łańcuch pokarmowy. Uzupełnij go nazwami organizmów

z listy w taki sposób, aby stworzyć prawidłowy łańcuch:

. . . . . . . . . . � . . . . . . . . . . � . . . . . . . . . . � . . . . . . . . . .

mikroskopijneorganizmy

wodneorganizm wodny ryba Franek ryba Czesiek

Organizmy do wyboru to: okoń, plankton (zespół drobnych organizmówzwierzęcych i roślinnych, żyjących w wodzie i posiadających pewne możliwościaktywnego ruchu), szczupak i skorupiak.

Zadanie 5.2Organizmy wodne są szczególnie wrażliwe na zanieczyszczenia. Bardzo często

występuje zjawisko kumulacji substancji toksycznych (trujących) w ciałachzwierząt, które zajmują końcowe miejsca w łańcuchu pokarmowym.

Rozwiąż zadanie:Stężenie DDT – szkodliwego preparatu owadobójczego – w wodzie jeziora wy-

nosi 0,00005 miligramów na kilogram wody. W masie planktonu zanotowano jużstężenie DDT=0,04 mg/kg, a w masie płotki = 0,23 mg/kg. Oblicz, jakie jest stę-żenie DDT w organizmie szczupaka, wiedząc, że jest o 1,1 mg/kg wyższe od stęże-nia w organizmie płotki. Następnie oblicz stężenie DDT w organizmie czapli,wiedząc, że jest 2,68 razy większe niż stężenie w organizmie szczupaka.

Obliczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Stężenie DDT w ciele szczupaka wynosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Stężenie DDT w ciele czapli wynosi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c) Który gatunek w zadaniu zajmuje końcowe miejsce w łańcuchu pokarmowym?

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

Zadanie 5.3Dopasuj ryby otrzymane od przewodnika do widocznych na tablicy konturów

ryb zamieszkujących okoliczne jeziora. Wpisz ich nazwy gatunkowe do tabeli.Zmierz ich długość, korzystając z miarki umieszczonej na tablicy. Następniesprawdź, czy długość ryby przekracza tzw. wymiar ochronny dla danego gatunku –jeśli nie, złowioną rybę należy wypuścić. W ostatniej kolumnie określ, czy możnazatrzymać złowioną rybę.

Liczbaporządkowa Gatunek Wymiary

ochronne [cm]Można zatrzymać?

[TAK/NIE]

Ryba nr 1 70

Ryba nr 2 35

Ryba nr 3 45

Ryba nr 4 brak

Ryba nr 5 40

Zadanie 6Postaraj się określić wiek drzewa, licząc słoje od środka do zewnątrz przekroju

pnia.

a) Wiek drzewa obliczony za pomocą liczby słoi wynosi . . . . . . . . . . . . . .

Przybliżony wiek drzewa można również określić w inny sposób. Należy zmie-rzyć jego obwód (w cm) i pomnożyć go przez 2/5.

Zmierz średnicę przekroju drzewa. Następnie wykorzystując wiedzę matema-tyczną, oblicz obwód i korzystając z wyżej wymienionego wzoru, oblicz wiek drzewa.

Obliczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Wiek drzewa obliczony z matematycznego wzoru wynosi . . . . . . . . . . .

c) Porównaj otrzymane wyniki. Czy twoim zdaniem różnica między nimi jest mała

czy duża? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

Zadanie 7

Gatunek Obwód Pierśnica

głóg 94 30

jarzębina pospolita 160 50

grab zwyczajny 190 60

klon pospolity 220 70

sosna zwyczajna, buk zwyczajny, lipa drobnolistna, dąbbezszypułkowy 314 100

dąb szypułkowy 380 120

Tabela przedstawia orientacyjne minimalne wymiary wybranych gatunkówdrzew dla uznania ich za pomniki przyrody (obwód jest mierzony na wysokości1,3 m od ziemi, pierśnica to średnica drzewa na tej samej wysokości).

Zmierz obwód jednego, wybranego przez siebie okazałego buka rosnącego polewej stronie ścieżki. Sprawdź w tabeli, czy można go uznać za pomnik przyrody.Jeśli nie, policz, kiedy zostanie pomnikiem, przyjmując, że średni przyrost pierśni-cy wynosi 0,5 cm/rok.

Obliczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

a) Buk może zostać uznany za pomnik przyrody (wpisz kiedy) . . . . . . . . . .

b) Przyjmując, że średnia długość życia człowieka wynosi 75 lat, a buka 180 lat,oblicz, ile „ludzkich lat” miałoby drzewo 100-letnie.

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

Zadanie 8.1

Gatunek grzyba Gatunek drzewa

maślak zwyczajny(Suillus luteus)

sosna zwyczajna (Pinus silvestris)

borowik szlachetny(Boletus edulis)

buk zwyczajny (Fagus sylvatica),dąb szypułkowy (Quercus robur)

i bezszypułkowy (Quercus petraea),sosna zwyczajna (Pinus silvestris)

koźlarz pomarańczowożółty(Leccinum versipelle)

brzoza brodawkowata (Betula pendula)

Tabela przedstawia pary grzybów i drzew, które podlegają mikoryzie. Na pod-stawie informacji w tabeli odszukaj odpowiednie drzewa i umieść pod nimiwłaściwy gatunek grzyba.

Zadanie 8.2Nazwy grzybów, które znamy, często różnią się od ich nazw naukowych. Spró-

buj dopasować zwyczajowe nazwy popularnych grzybów jadalnych do ich nazwnaukowych:

a) kozakb) czarny łepekc) kurkad) prawdziweke) rydzf) sowag) zajączek

mleczaj rydzpieprznik jadalnyczubajka kaniaborowik szlachetnykoźlarz babkapodgrzybek brunatnypodgrzybek złotawy

26

Zadanie 8.3Często sama nazwa grzyba pokazuje, że mamy do czynienia z gatunkiem nieja-

dalnym. Przeczytaj podane niżej nazwy i wybierz (podkreślając) spośród nich te,które według ciebie oznaczają grzyby trujące:maślak zwyczajny, muchomor sromotnikowy, mleczaj rydz, gołąbek wymiotny,koźlarz babka, muchomor jadowity, pieczarka łąkowa, opieńka miodowa, borowikszatański, goryczak żółciowy, borowik szlachetny, smardz jadalny, boczniak ostry-gowaty, gołąbek wyborny, łysiczka trująca.

Zadanie 9.1Popielice mają swoje wybrane drzewa, na których odpoczywają w dzień. W

nocy „utartą ścieżką” przechodzą do ulubionych miejsc żerowania. Doprowadźpopielice Majkę, Anię i Olę do miejsc, gdzie mogą najeść się bukwi i orzechów,w taki sposób, żeby ich drogi nie przecinały się. Pamiętaj, że popielice poruszająsię wyłącznie w koronach drzew.

Miejsca odpoczynku i żerowania popielic Majki, Ani i Oli.

27

Zadanie 9.2Zaznacz prawidłową odpowiedź:Popielice spędzają zimę podobnie jak niedźwiedzie. To oznacza, że:

a) migrują na południe,

b) zaczynają intensywnie polować na ślimaki i owady,

c) zapadają w hibernację (sen zimowy),

d) siedzą w dziuplach na drzewie, zjadając zgromadzone wcześniej zapasy.

Zadanie 10Uzupełnij brakujące informacje o bobrze:

Bóbr to największy polski przedstawiciel . . . . . . . . . . . . . Jest spokrewniony

z popularnym zwierzęciem hodowanym w domach, czyli . . . . . . . . . . . . . Bóbr

ścina drzewa przy użyciu masywnych przednich zębów – . . . . . . . . . . . . . Bóbr

żywi się . . . . . . . . . . . . ., nie jada . . . . . . . . . . . . . Ściętych pni drzew używa

do budowy urządzeń przegradzających koryto cieku, czyli . . . . . . . . . . . . . Na

terenach niskich buduje mieszkalne kopce, które nazywamy . . . . . . . . . . . . .,

a tam, gdzie brzegi są wysokie, mieszka w rozbudowanych norach. Bóbr jest przy-

stosowany do życia w środowisku . . . . . . . . . . . . . Świetnie pływa, między in-

nymi dzięki . . . . . . . . . . . . .pławnej między palcami u nóg. W dawnych cza-

sach zakonnicy spożywali bobrze mięso mimo piątkowego postu, ponieważ wie-

rzyli, że bóbr, tak jak np. karp czy szczupak, jest . . . . . . . . . . . . .

28

Zadanie 11.1Przyjrzyj się, jakie elementy świata przyrody można jeszcze wykorzystać, aby

określić swe położenie w przestrzeni. Spróbuj odgadnąć i opisz krótko w tabeli, naczym polegają pokazane tu sposoby:

a)

b)

c)

d) Najpewniejszym sposobem określenia położenia w terenie jest wykorzysta-

nie specjalnych urządzeń, takich jak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 11.2Wewnątrz prostokąta o wymiarach 2 cm x 2 m spaceruje po obwodzie mrówka

Kleofas, będąc stale w odległości 5 mm od najbliższego boku. Ile centymetrów po-kona Kleofas, zanim wróci do punktu startu?

29

Obliczenia: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Mrówka Kleofas pokona . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . centymetrów.

Zadanie 12Myśliwi posługują się specyficzną gwarą, w której znaleźć można wiele cieka-

wych nazw, zwłaszcza związanych ze zwierzyną łowną. Przyjrzyj się obrazkomi odgadnij, jak w gwarze myśliwskiej nazywają się:

górne kły dzika: . . . . . . . . . . . . . . dolne kły dzika: . . . . . . . . . . . . . .

poroże jelenia: . . . . . . . . . . . . . . ogon bobra: . . . . . . . . . . . . . . . .

głowa wilka:. . . . . . . . . . . . . . . . oczy wilka: . . . . . . . . . . . . . . . .

jasna plama na pupie sarny: . . . . . . . skóra sarny: . . . . . . . . . . . . . . . .

30

Zadanie 13Na mapie widać urozmaiconą rzeźbę terenu, przedstawioną za pomocą pozio-

mic, czyli linii łączących punkty położone na tej samej wysokości nad poziomemmorza. Czarne linie oznaczają ścieżki i drogi gruntowe.

a) Zaznacz kierunki świata, wpisując literki skrótów w odpowiednie okienko namapie (północ – litera N – od angielskiego słowa north; południe – litera S – odsouth; wschód – litera E – od east; zachód – litera W – od west).

b) Zaznacz na mapie krzyżykiem miejsce, w którym stoisz. Odczytaj wysokość nad

poziomem morza najbliższego wzniesienia: . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Jezioro Śremskie jest kryptodepresją, co oznacza, że jego dno położone jest 5,7m poniżej poziomu morza. Wiedząc o tym, oblicz różnicę wysokości między wyso-kością wzniesienia z punktu b a dnem jeziora.

Obliczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c) Różnica wynosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

Spójrz na zbocze wzgórza, na którym znajduje się uprawa młodych drzewekiglastych i na odpowiadający mu fragment mapy.d) Wybierz prawidłową odpowiedź: Gęsto ułożone poziomice wskazują, że zbocze

wzgórza jest strome / łagodne.e) Zaznacz na mapie (zaszrafuj ukośnymi kreskami) wszystkie obszary położone

powyżej 70 m n.p.m.Na mapie brakuje skali. Oblicz skalę mapy, wiedząc, że odległość między punk-

tami o wysokości 50,2 oraz 70,4 m n.p.m. wynosi w rzeczywistości 430 m.

Obliczenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

f) Skala mapy wynosi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 14Stań nad brzegiem strumienia poniżej zastawki. Odmierz taśmą mierniczą od-

ległość 10 m. Wrzuć do wody patyk i zmierz czas, w którym przepływa 10 m. Po-wtórz pomiar. Wyciągnij średnią z wyników dwóch pomiarów. Przelicz uzyskanywynik na metry na sekundę oraz na kilometry na godzinę.

a) Wynik 1: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) Wynik 2: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Obliczenia: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c) Wynik średni [m/s]: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

d) Wynik średni [km/h]: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

e) Spójrz raz jeszcze na mapę z poprzedniego zadania. Wpisz we właściwym miej-scu nazwę Strugi Śremskiej i zaznacz strzałką kierunek, w którym płynie.

f) Wybierz prawidłową odpowiedź: stawy i cieki wodne znajdują się w miejscachpołożonych najwyżej / najniżej.

32

Zadanie 15.1Napisz, czym są ślady wymienione poniżej i jakie zwierzęta je po sobie zostawiają:

a) wylinka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) wypluwka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c) buchtowisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

d) Który z nich można najłatwiej zauważyć w jarze Strugi Śremskiej? . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 15.2Spójrz na tropy, które odcisnął na ziemi przewodnik. Posługując się rysunkami

tropów zwierząt występujących w Sierakowskim Parku Krajobrazowym, spróbujodgadnąć, jakie zwierzę mogło je pozostawić:

33

1 – wiewiórka, 2 – lis, 3 – wydra, 4 – sarna, 5 – jeleń, 6 – dzik

Zadanie 16.1Spójrz na ptasi budzik i napisz, jaki ptak rozpoczyna swój śpiew o:

a) 3:00 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) 3:15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c) 3:30 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 16.2Ptaki mają swoje związki nie tylko z budzikiem, ale i z kalendarzem.Ludowe przysłowia mówią o ich przylocie tak:„Agnieszka wypuszcza skowronki z mieszka”.„Na Kazimierza czajka przymierza”.„Na świętego Franciszka przylatuje pliszka”.Zajrzyj do kalendarza i napisz, kiedy według ludowych mądrości przylatują po-

szczególne gatunki ptaków. Ponieważ dla niektórych imion imieniny mogą być ob-chodzone w różne dni w roku, aby ustalić właściwą datę, pamiętaj, że ptaki przyla-tują zazwyczaj w ciągu pierwszych 5 miesięcy w roku. Poza tym skorzystaj z pod-powiedzi:

a) skowronek (suma cyfr dnia i miesiąca wynosi 4) . . . . . . . . . . . . . . . .

b) czajka (jeśli odejmie się numer miesiąca od numeru dnia, to wyjdzie 1) . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c) pliszka (suma cyfr dnia i miesiąca wynosi 6) . . . . . . . . . . . . . . . . . .

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

34

Zadanie 17.1

Jeziora polodowcowe można podzielić na kilka typów, w zależności od warun-ków powstania:

Typ jeziora Sposób powstania Wygląd

rynnowew rynnach wydrążonychprzez wody płynące podpowierzchnią lodowca

wydłużony i wąski kształt,znaczna głębokość

morenowe

w zagłębieniu międzywałami moreny* lub

poprzez odcięcie odpływuprzez wał morenowy

urozmaicona liniabrzegowa, duża

powierzchnia, łagodnebrzegi, niewielka głębokość

wytopiskowe stopienie się zagłębionejw podłożu bryły lodu

regularny kształt, słabourozmaicona linia

brzegowa, dość dużagłębokość

*morena – materiał skalny niesiony przez lądolód

35

Mapa batymetryczna Jeziora Małego. Zaznaczono izobaty (linie łączące punktyo jednakowej głębokości)

Porównując informacje zawarte w tabeli z wyglądem jeziora i ryciną, określ typ,jaki reprezentuje Jezioro Małe.

a) Jezioro Małe jest jeziorem. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Na mapie Sierakowskiego Parku Krajobrazowego na okładce książeczki znajdźjezioro typu rynnowego.

b) Typ rynnowy reprezentuje Jezioro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c) Typ morenowy reprezentuje duże jezioro leżące na południe od Chrzypska. To

jezioro nazywa się . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zadanie 17.2Pewne cechy jeziora można określić, badając właściwości wody. Pobierz próbkę

wody z Jeziora Małego i określ jej:

a) barwę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

b) zapach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

c) odczyn (używając papierka lakmusowego) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Zmierz i podaj temperaturę wody . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

36

ODPOWIEDZI DO ZADAŃ

Zadanie 1a) 3000 złb) Andrzej z Gaju Obornickic) Piotr Bnińskid) Barbara żałuje, że za młodu nie

wstąpiła do zakonu, bo wtedyoszczędziłaby cierpienia wielu oso-bom

Zadanie 3.1Typ A – TAKTyp B – TAKBudka dla pójdźki – NIEBudka dla jerzyka – NIEBudka dla popielicy – NIEBudka dla nietoperzy – TAK

Zadanie 3.2a) pójdźka, jerzykb) grzyba

Zadanie 3.3a) 60 kowalikówb) 19 kowalików

Zadanie 4.1a) rozmarynb) miętac) pietruszka

Zadanie 4.2a) jajecznicab) flakic) grochówkad) pizza

e) bigos

Zadanie 4.3a) miętab) pietruszkac) szałwiad) lawendae) melisa lekarska

Zadanie 5.1plankton –> skorupiak –> okoń –>

szczupak

Zadanie 5.2a) 1,33 mg/kgb) 3,56 mg/kgc) czapla

Zadanie 5.3Ryba nr 1 – sum – TAKRyba nr 2 – sieja – NIERyba nr 3 – szczupak – NIERyba nr 4 – okoń – TAKRyba nr 5 – węgorz europejski – TAK

Zadanie 6a) ??b) ??c) ??

Zadanie 7a) ??b) niecałe 42 lata

37

Zadanie 8.2a) kozak – koźlarz babkab) czarny łepek – podgrzybek brunatnyc) kurka – pieprznik jadalnyd) prawdziwek – borowik szlachetnye) rydz – mleczaj rydzf) sowa – czubajka kaniag) zajączek – podgrzybek złotawy

Zadanie 8.3muchomor sromotnikowy, gołąbek

wymiotny, muchomor jadowity, boro-wik szatański, goryczak żółciowy,łysiczka trująca

Zadanie 9.2c) zapadają w hibernację (sen zimowy)

Zadanie 10Bóbr to największy polski przedsta-

wiciel gryzoni. Jest spokrewniony z po-pularnym zwierzęciem hodowanymw domach, czyli świnką morską [cho-mikiem]. Bóbr ścina drzewa przy uży-ciu masywnych przednich zębów – sie-kaczy. Bóbr żywi się kłączami roślinwodnych i przybrzeżnych, korą itp.,nie jada drewna. Ściętych pni drzewużywa do budowy urządzeń przegra-dzających koryto cieku, czyli tam. Naterenach niskich buduje mieszkalnekopce, które nazywamy żeremiami,a tam, gdzie brzegi są wysokie, mieszkaw rozbudowanych norach. Bóbr jestprzystosowany do życia w środowiskuwodnym. Świetnie pływa, między inny-mi dzięki błonie pławnej między palca-mi u nóg. W dawnych czasach zakonni-cy spożywali bobrze mięso mimo

piątkowego postu, ponieważ wierzyli,że bóbr, tak jak np. karp czy szczupak,jest rybą.

Zadanie 11.1a) słoje na ściętym pniu drzewa są szer-

sze od strony południowejb) mech porasta głaz od strony północ-

nejc) gałęzie drzewa rosnącego samotnie

są dłuższe od strony południowejd) kompas, busola, odbiornik GPS

Zadanie 11.2400 cm=4 m

Zadanie 12górne kły dzika – fajkidolne kły dzika – szableporoże jelenia – wieniecogon bobra – kielniagłowa wilka – latarniaoczy wilka – lampyjasna plama na pupie sarny – lusterkoskóra sarny – suknia

Zadanie 13a) u góry – N; po lewej – W; u dołu – S;

po prawej – Eb) 50,2 m nad poziom morza (n.p.m.)c) Skala mapy wynosi około 1:7963

(1 cm – 79,6 m)d) stromef) ??

Zadanie 14e) płynie na północf) najniżej

38

Zadanie 15.1a) zewnętrzna część powłoki ciała,

zrzucana przy linieniu; najczęściejokreślenia używa się dla naskórkawęży; również dla skorupiaków

b) zlepek niestrawionych części pokar-mu w kształcie wałka, wydalanyprzez niektóre ptaki; najczęściej uży-wana w odniesieniu do sów, ponadtodo ptaków szponiastych i mew

c) miejsce zryte przez żerujące dzikid) w tym miejscu można spotkać

wszystkie ślady, jednak najłatwiejzauważyć buchtowisko, gdyż zajmu-je zazwyczaj dużą powierzchnię,a ponadto jest to teren sprzyjającyżerowaniu dzików

Zadanie 16.1a) drozd śpiewakb) kosc) kukułka

Zadanie 16.2a) 21 styczniab) 4 marcac) 2 kwietnia

Zadanie 17.1a) wytopiskowymb) np. Lutomskiec) Chrzypskie

39

LITERATURA POLECANA:Aas G., Riedmiller A., 1997, Drzewa: encyklopedia kieszonkowa, Muza, Warszawa.Abbadie L., Baudouin M., 2006, Las – środowisko żywe, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.Bouchner M., 1992, Śladami zwierząt: przewodnik, Multico, Warszawa.Gerhardt E., Łukomski S., 2006, Grzyby: wielki ilustrowany przewodnik: ponad 1000 opisanych gatunków,

Klub dla Ciebie, Warszawa.Janyszek S., 1997, Ścieżka dydaktyczna „Jary koło Chalina”, Zarząd Zespołu Parków Krajobrazowych Wo-

jewództwa Poznańskiego, Poznań.Kaczmarek T., Kaczmarek U., Sołowiej D., Wrzesiński D., 1998, Ilustrowana geografia Polski, Podsie-

dlik-Raniowski i Spółka, Poznań.Łęcki W., 2000, Pojezierze Międzychodzko-Sierakowskie: przewodnik, Wydawnictwo WBP, Poznań.Macku J., Krejèa J., 1989, Atlas roślin leczniczych, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław.Raszka B., 1997, Ścieżka dydaktyczna nad Jeziorem Małym w Chalinie, Zespół Parków Krajobrazowych Wo-

jewództwa Poznańskiego, Poznań.Raszka B., 1998, Ścieżka dydaktyczna w parku dworskim w Chalinie i nad Jeziorem Śremskim, Zespół Parków

Krajobrazowych Województwa Poznańskiego, Poznań.Parramonś Editorial Team, 1992, Mrówki: fascynujący świat, Podsiedlik-Raniowski i Spółka, Poznań.Reichholf J., 1999, Las: ekologia lasów środkowoeuropejskich, Świat Książki, Warszawa.Sokołowski J., 1992, Ptaki Polski: atlas, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.Strzałko M., 2006, Barokowe dwory i pałace w Wielkopolsce, Wydawnictwo WBPiCAK, Poznań.Szokalski M., Wojtatowicz J., 1989, Ptaki w ogrodzie, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, War-

szawa.

ŹRÓDŁA:Boniecki A., Reiski A., 1985, Herbarz Polski, cz. 1: Wiadomości historyczno-genealogiczne o rodach szlachec-

kich, REPRINT, Warszawa.Choiński A., 1992, Katalog jezior Polski, cz. 3: Pojezierze Wielkopolsko-Kujawskie i jeziora na południe od linii

zasięgu zlodowacenia bałtyckiego, Fundacja Warta, Poznań.Jańczak J. (red.), 1996, Atlas Jezior Polski, t. 1: Jeziora Pojezierza Wielkopolskiego i Pomorskiego w granicach do-

rzecza Odry, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań.Kasprzak K., 2005, Ochrona pomników przyrody: zasady postępowania administracyjnego, Abrys, Poznań

[strona 108, tabela 5].Rąkowski G., 2002, Parki krajobrazowe w Polsce, Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa.Stępczak K., 1995, Biologia. Podręcznik dla klasy ósmej szkoły podstawowej, Wydawnictwa Szkolne i Pedago-

giczne, Warszawa [strona 59].Wisłocki J., Bieniaszewski A. (red.), 2004, Teki Dworzaczka: Materiały historyczno-genealogiczne do dziejów

szlachty wielkopolskiej XV–XX wieku, Biblioteka Kórnicka PAN, Kórnik–Poznań.Wojterska M., 2003, Struktura krajobrazów roślinnych Pojezierza Międzychodzko-Sierakowskiego, Bogucki

Wydawnictwo Naukowe, Poznań.Zielski A., Krąpiec M., 2004, Dendrochronologia, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 listopada 2001 r. w sprawie połowu ryb

oraz warunków chowu, hodowli i połowu innych organizmów żyjących w wodzie, z późniejszymizmianami (stan prawny na dzień 13.03.2007).

http://www.salamandra.org.pl/fauna/popielice/ – Reintrodukcja popielicy

40

Wielkopolska położona jest w zachodniej części Polski, w dorzeczu Warty. Zaj-muje obszar około 35 000 km2, co stanowi ponad 10% powierzchni Polski, za-mieszkuje ją 3 700 000 mieszkańców. Po reformie administracyjnej kraju w 1999roku województwo wielkopolskie poza małymi zmianami powstało na obszarzepięciu starych województw (kaliskiego, konińskiego, leszczyńskiego, pilskiego, po-znańskiego). Na jego terenie znajduje się obecnie 248 jednostek samorządowychszczebla podstawowego – gmin, miast – oraz 37 powiatów. Przyrodniczo rejon tenzajmuje środkową część Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej. Cały obszar położonyjest stosunkowo nisko nad poziomem morza, lecz pewne jego fragmenty zdecydo-wanie odstępują od reguły, tworzą tereny o bardzo zróżnicowanym krajobrazie.Krajobraz Wielkopolski ukształtowany został przez lodowiec, szczególnie znacze-nie miało zlodowacenie bałtyckie, które rozdzieliło Wielkopolskę na dwie różniącesię od siebie części: południową, którą charakteryzuje brak jezior, stonowany kra-jobraz, oraz północną, z wyraźnie zaznaczonymi dolinami i stromymi wzniesienia-mi, licznymi jeziorami tworzącymi zróżnicowany krajobraz. Rozmieszczenienajważniejszych form ochrony przyrody na obszarze województwa wielkopolskie-go jest nierównomierne i sprawia na razie wrażenie niekompletnego. Sytuacja tazmieniła się po zatwierdzeniu przez polski parlament nowej międzynarodowej for-my ochrony przyrody, jaką jest NATURA 2002. Jej wprowadzenie nie tylko zwięk-szyło znacząco powierzchnię obszarów chronionych w Wielkopolsce, lecz takżesprawiło, że mapa tych obszarów będzie kompletna.

Na terenie Wielkopolski powstało wiele różnej rangi form ochrony przyrody.Poza parkami narodowymi, licznymi rezerwatami przyrody utworzono jak dotąd 12parków krajobrazowych. Dwa z nich to parki transgraniczne, tzn. położone na ob-szarze co najmniej dwóch sąsiednich województw. Powierzchnia zajęta przezparki krajobrazowe wynosi 174 161 ha, co stanowi prawie 5% powierzchni woje-wództwa.

Obszary parków krajobrazowych odznaczają się interesującym ukształtowa-niem powierzchni, ciekawymi formami krajobrazu, ładnymi widokami, cennymi te-renami leśnymi, osobliwościami florystycznymi i faunistycznymi. Z tego powodupredysponowane są one do rozwijania turystyki (zwłaszcza pieszej i rowerowej),sprzyjających środowisku form rekreacji oraz prowadzenia edukacji ekologicznej.

Zapraszając do odwiedzenia tych ze wszech miar godnych poznania terenów,proponujemy bliższe zapoznanie się z ich walorami przyrodniczymi na trasach„ścieżek dydaktycznych”.

Janusz ŁakomiecDyrektor Zespołu Parków Krajobrazowych

Województwa Wielkopolskiego

Wie

lkop

olsk

i Urz

¹d W

ojew

ódzk

iZe

spó³

Par

ków

Kra

jobr

azow

ych

Woj

ewód

ztw

a W

ielk

opol

skie

go

SierakowskiPark Krajobrazowy

ISBN 978-83-60247-76-1

Œcie¿kadydaktyczna„Stawy w Gardówcu”