İslamiyet öncesi türk tarihi1. Türk boyları ve yabancı kavimlerle yapılan mücadelelerdir.

Asya hun (büyük hun) devleti

merkez ötügen olmak üzere orhun ve selenga nehirleri çevresinde kuruldu.

Tarihte bilinen ilk türk devletidir. Devletin kurucusu ve ilk hükümdarı teoman'dır.

Çinlilere karşı seferler yaptılar, çinliler de bu seferleri durdurmak için çin seddi'ni yapmak zorunda kalmışlardır.

Teoman'ın oğlu meta han döneminde; diğer türk devletlerine de örnek olacak "onluk sistem"e dayalı ilk düzenli türk ordusu kuruldu.

Asya hun devleti'nin yıkılışı

mete han'ın ölümünden sonra oğulları ülkeyi iyi yönetemediler.

Çin entrikaları ve bu devletle yapılan savaşlar ülkeyi zayıflattı.

İpek yolu'nun çin kontolüne geçmesi nedeniyle hun ekonomisi bozuldu.

Artan çin baskısı nedeniyle ülke iyice zayıflayarak doğu ve batı olarak ikiye ayrıldı.

Kavimler göçü :

çin baskısından kaçan kuzey hunları, m.s. 375'de batı'ya göç etmeye başladılar. Hun göçleri sonunda karadeniz'in kuzeyi'ndeki germen kavimleri batı'ya göç etti. Doğu germen kavimlerinin göçü sonucunda , roma imaparatorluğu, m.s. 395 tarihinde, doğu ve batı olmak üzere ikiye ayrıldı.

Uyarı : avrupa'ya ve anadolu'ya ilk türk akını bu dönemde düzenlenmiştir. Bu akınlar anadolu'ya yerleşme ve yurt edinme amacı taşımamaktadır.

Avrupa hun devleti

m.s. 400'lerde başkent etzelburg olmak üzere avrupa hun devleti kuruldu. Bu sırada hun hükümdarı balamir'di.

Avrupa hunları'nın en ünlü hükümdarı attila'dır.

Attila, 447 yılında büyük bir ordu ile doğu roma (bizans) üzerine yürüdü ve onları vergiye bağladı.

451 yılında batı roma imparatorluğu üzerine ve 452 yılında da italya üzerien iki büyük sefer yaptı.

Göktürk devleti

552'de avarlar'a karşı isyan ederek, bumin kağan önderliğinde ötügen merkez olmak üzere kuruldu.

Tarihte türk ismini devlet isimlerinde kullanan ilk topluluktur.

Bumin kağan'ın yerine geçen mukan kağan zamanında devlet en parlak dönemini yaşadı.

İstemi yabgu döneminde bizans ile sasani devleti'ne karşı büyük mücadeleler yapıldı.

Göktürk devleti, çin entrikaları sonucu, 582 yılında doğu ve batı göktürkler olarak ikiye ayrıldı.

Uyarı : bu dönemde ipek yolu, göktürk, sasani ve bizans devletleri'ni karşı karşıya getirmiştir. İlk türk-bizans ittifakı sasaniler'e karşı bu dönemde olmuştur (571). Hedef doğu-batı ticaretini ele geçirmektir.

Iı. Göktürk (kutluk) devleti

682 yılında kutluk kağan önderliğinde kuruldu.

Ünlü hükümdarları bilge kağan döneminde, vezirleri kültigin ve tonyukuk ile birlikte, en parlak dönemlerini yaşadılar.

Bilge kağan'ın ölümünden sonra zayıflayarak basmil, karluk ve uygurlar'ın isyanı sonucu yıkıldılar.

Uyarı : türk tarihinin ve türk edebiyatının ilk yazılı kaynağı olarak kabul edilen orhun yazıtları bu dönemde yazılmıştır. Bu yazıtlarda göktürk tarihi ve türk uygarlığı hakkında önemli bilgiler verilmektedir.

Uygur devleti

yerleşik yaşamı benimseyen ilk türk topluluğudur.

Budizm ve maniheizm'i benimsediler.

Çin'den sonra matbaayı geliştirerek ikinci kez kullanılan ve hareketli harfleri icat ettiler.

840 yılında kırgız türkleri tarafından yıkıldılar.

Uyarı : budizm ve maniheizm uygurların hem mimari alanında hem de savaşçı özelliklerini kaybetmelerinde etkili olmuştur.

Kırgızlar, uygurları yıkarak türk yurdunun moğollar'ın eline geçmesine neden olmuşlardır. Bu yüzden türk tarihinde olumsuz anılmışlardır.

Avarlar

en ünlü hükümdarları bayan kağan döneminde doğu roam imparatorluğu üzerien bir çok sefer yaptılar.

Sasanilerle birleşerek ilk defa istanbul'u kuşattılar fakat ele geçiremediler.

Hristiyanlığı kabul eden türk topluluklarındandırlar.

İstanbul'u ikinci defa kuşattılar fakat bundaki başarısızlıkları zayıflamalarına sebep oldu ve 805 yılında franklar'ın saldırısı sonucunda yıkıldılar.

Uyarı : islamiyet'i kabul eden boylar bugünkü kazan türklerinin temelini oluşturur.

Bulgarlar

orta asya'dan ve oğuzlar'dan koparak batı'ya göç eden kabilelerin birleşmesiyle oluştular.

Bir kısım bulgar türkleri volga nehri çevresine gelerek idil (volga) bulgar devleti'ni kurdular. Bu devlet 1236 yılında altın ordu devleti tarafından yıkıldı.

Türk boylarına gelen diğer bulgar türkleri burada tuna bulgar devleti'ni kurdular. Tuna bulgarları zamanla slavlaşarak ve ıx. Yüzyılda da hristiyanlığı kabul ederek tarih sahnesinden silindiler.

Hazarlar

hazar türkleri tarafından karadeniz'in kuzeyi ile kafkaysa arasında kuruldu.

Hz. Ömer ve hz. Osman zamanında islam ordusu ile mücadele ettiler.

Hazar türkleri, museviliği kabul eden ilk türk topluluğu olduklarından islamiyet'in avrupa'da yayılmamasında etkili oldular.

Uyarı : museviliği daha çok merkez yönetiminde bulunanlar kabul etmişlerdir. Halk arasında ise daha çok hristiyanlık, müslümanlık ve şamanizm görülür.

Macarlar

macar boyları peçenek baskısı sonunda bugünkü macaristan'a yerleştiler.

Avrupa'nın batısına ve güneyine akınlar yaptılar.

995 yılında germen kralı'nın karşı akını sonucunda büyük yenilgi aldılar.

Bu tarihten itibaren yavaş yavaş hristiyanlaşarak kültürel özelliklerini kaybettiler.

Uyarı : macarlar, hristiyanlığın katolik mezhebini benimseyen tek türk boyudur. Dinlerindeki değişim devlet yapılarına yansımış, boylar birliğine dayalı siyasi yapıdan, krallık sistemine dayalı bir yapıya geçmişlerdir.

Macarlar aynı zamanda, germenlerin balkanlara inmesi ve balkanlardaki slavlarla kuzeydeki slavların birleşmesini engellemişlerdir.

Peçenekler

göktürk ve uygur hakimiyetinde yaşadıktan sonra, x. Yüzyılda batı'ya göç

ettiler. Macar ve rus tarihinde etkili oldular.

Xı. Yüzyılda hristiyanlığı kabul ettiler.

Malazgirt savaşı'nda oğuzlarla birlikte bizans ordusuda yer aldılar.

1091 'de kıpçaklarla yaptıkları bir savaşta yenildiler ve giderek dağıldılar.

Uyarı: peçenekler, bizans ordusunda ücretli asker olarak görev almıştır. Bizans, peçenekler'in bazılarını da anadolu'ya yerleştirmiştir.

Kıpçaklar (kumanlar)

kıpçaklar, xı. Yüzyılın başlarında moğollar'ın baskısıyla orta asya'dan göç ederek doğu avrupa'ya geldiler.

Ruslarla büyük mücadeleler sonucunda ruslar'ın karadeniz'e inmelerini engellediler.

Zamanla ortadan kalktılar.

Uyarı : kıpçakların seyhun ırmağı boylarında oğuzlarla yaptıkları savaşlar, dede korkut hikayeleri'ne konu olmuştur.

Oğuzlar

oğuzlar başta selçuklu ve osmanlı olmak üzere daha bir çok türk devletinin kurucuları olarak bilinirler.

Göktürk devleti yıkıldıktan sonra uygurların hakimiyeti altına girdiler.

Uygurların yıkılmasından sonra başkent yenikent olmak üzere devlet kurdular.

Malazgirt savaşı'nda, bizans ordusunda yer aldılar.

Uyarı : oğuzların tarihte büyük devletlerin kuruluşunda etkili olmaları türk toplulukları içinde en önemli boy kabul edilmelerine neden olmuştur. Türk toplulukları içinde islamiyet'i kabul eden oğuzlara "türkmen" denilmiştir.

Uzların bir kısmı hristiyanlığı kabul ederek hristiyanlaşmışlar, kafkasya'nın güneyine inen diğer bir kısmı ise islamiyet'i kabul ederek müslümanlaşmışlardır.

Türgeş devleti

ı. Ve ıı. Göktürk devletleri hakimiyetinde yaşadıktan sonra vıı. Yüzyılda balasagun merkez olmak üzere devletlerini kurdular.

Sulu kağan önderliğinde emevilerle uzun yıllar mücadele ettiler.

Yerleşik yaşamı benimsediler ve tarihte parayı kullanan ilk türk topluluğu oldular.

766 yılında karluklar tarafından hakimiyetlerine son verildi.

Uyarı: islamiyet'in orta asya'da yayılmasını bir süre engellemişler böylece orta asya türkleri'nin araplaşmasını önlemişlerdir.

Karluklar

vı. Yüzyılda doğu göktürk devleti'ne bağlı olarak, altay dağları'nın batısında kara irtiş nehri boylarında yaşadılar.

Talas savaşı'nde müslümanlar'ın tarafını tutarak orat asya'nın çinlileşmemesinde önemli rol oynadılar.

Talas savaşı'ndan sonra islamiyet'i kabul ederek müslüman olan ilk türk boylarından biri oldular.

Sabirler

ural dağları'nın güneyineve kuzey kafkasya'ya yerleştiler.

Vı. Yüzyıldan itibaren doğu avrupa'ya kadar inerek bu bölgedeki bizans ve sasani devleti ile mücadele ettiler.

557 yılında avarlarla yaptıkları savaşta yenilip, bu tarihten itibaren gittikçe zayıflayarak tarih sahnesinden silindiler.

Sibirya bölgesi, sibirlerin bu bölgede yaşamalarından dolayı bu adı almıştır.

İlk türk devletlerinde kültür ve uygarlık

devlet yönetimi

uygurlar dışında bütün türk devletleri göçebe devlet şeklinde yaşamışlardır.

Aileler obaları, obalar boyları, boylar ise budunları meydana getirirdi.

Devlet, hanedanın ortak malı kabul edilirdi.

Hakanın yetkileri "kurultay" denilen danışma meclisi ile sınırlandırılmıştı.

Uyarı : bu durum türk devletlerinde taht mücadelelerine sebep olmuştur. Bu yüzden türk devletleri çok kısa sürelerde yıkılmıştır. Devlet kuzey-güney, doğu-batı, sağ-sol olmak üzere ikiye ayrılırdı. Sağı hükümdarlar yönetirdi. Senede iki kez toplanan kurultay adı verilen bir meclis vardır. Boy beylerinden oluşurdu. Önemli kararlar alınırdı.

Kurultay, türklerde askeri yapıda demokrasinin olduğunu gösterir.

Hukuk

islamiyet öncesinde kurulan türk devletlerinde yazılı hukuk kurallarına rastlanmaz.

Genelde, sosyal hayatı düzenleyen sözlü hukuk kuralları yani töreler baskındır.

Devlet yapısında töreyi uygulayan adalet teşkilatının başı hükümdardır.

Töre hükümleri ile çok ağır cezalar verildiği görülmüştür.

Ordu

ilk türk devletlerinde kadın-erkek her türk asker sayılırdı.

İlk düzenli türk ordusu asya hun imparatoru mete han tarafından kuruldu.

Ordunun başında başbuğ denilen başkomutan bulunurdu.

Türkler savaşlarda en çok sahte ricat denilen geri çekilme taktiğini uygulayarak başarılı oldular.

Uyarı : mete han tarafından kurulan ordu, türk kara kuvvetleri'nin temeli olarak kabul edilmiş ve çin, moğol, iran, bizans ve roma'yı da etkilemiştir.

Din

tek bir tanrının varlığına inanılmış, tanrı'ya "tengri" adı verilmişti.

Bu tanrı gök tanrı olarak da bilinmekteydi.

Doğa da bir takım gizli güçlere inanılırdı.

Şamanizm yani iyi ruh ile kötü ruhun varlığına inanılan bir inançta yaygındı.

Öldükten sonra yaşama inanç vardı.

Uyarı : islamiyet öncesi türklerde görülen tek tanrı inancı, islamiyet'in kabul edilmesinde etkili olmuştur. Bu türklerde öldükten sonra yaşama inanılır, mezarlara balbal'lar dikilirdi. (balbal, öldürülen düşman sayısı kadar dikilirdi.)

Ekonomik hayat

bozkır kültürünün bir sonucu olarak göçebe ve yarı göçebe bir hayat sürmüşlerdir.

Göçebe hayatın bir sonucu olarak hayvancılık zorunlu geçim kaynağı olmuştur.

Bununla birlikte balıkçılık, tarım ve yağmacılık da ekonomik hayatta önemli yer

almıştır.

Dil ve edebiyat

türklerde görülen en eski dil göktürkçe ve alfabe olarak da göktürk alfabesidir.

Vıı. Yüzyılda göktürkler tarafından göktürk alfabesi ile yazılan orhun kitabeleri bilinen en eski türk yazıtları olarak kabul edilir.

Uygurlar da uygur alfabesini kullanmışlar ayrıca hareketli harfleri bulmuş ve matbaayı kullanmışlardır.

Bilim ve sanat

oniki hayvanlı türk takvimini meydana getirmişlerdir.

Bilim adamlarından meydana gelen ve keneş meclisi adı verilen bir meclisi meydana getirmişlerdir.

Göçebe hayat sürdükleri için taşınabilir sanat eserleri olarak kemer, kılıç, at koşumu gibi el sanatları ile uğraşmışlardır.

Uygurlar döneminde maniheist mabetler yapılmış, mezar anıtları ve saray yapılarına da rastlanmıştır.

İslamiyet'in doğuşu

dünyanın durumu

arap yarımadası'nın kuzeyinde bizans imparatorluğu, doğu'da sasani devleti, mısır'da romalılar, orta asya'da göktürk devleti, avrupa'da kavimler göçü sonrasında batı roma imparatorluğu yıkılmıştı.

Arap yarımadası'nın durumu

arap yarımadası; uzak doğu, afrika ve akdeniz ülkeleri arasındaki ticaret yolu üzerinde köprü görevi yapmaktaydı.

En yaygın din çok tanrılı putperestlikti.

Bu dinin en büyük putları olan lat, menat, hubel ve uzza, hz. İbrahim'in yapmış olduğu kabe'de bulunmaktaydı.

Arap yarımadası'nın en önemli bölgesi; mekke ve medine'nin de içinde bulunduğu hicaz bölgesiydi.

Mekke'ye v. Yüzyıldan itibaren hz. İsmail soyundan gelen kureyş kabilesi hakimdi.

Hz. Muhammed dönemi

hz. Muhammed'in doğuşundan ilk vahye

hz. Muhammed 570 yılında mekke'de dünyaya geldi.

25 yaşında hz. Hatice ile evlendi.

610 yılında hz. Cebrail, kendisine kur'an-ı kerim'in ilk ayetlerini getirdi.

Ona ilk inananlar, eşi hz. Hatice, amcasının oğlu ali, mekke'li tüccarlardan ebubekir ve azat ettiği kölesi zeyd'di.

621'de medine'li 12 müslüman hz. Muhammed'e biat etti.

Hicret

622 yılında mekke'li müslümanlar artan baskıdan kurtulmak ve islamiyet'i yaymak amacıyla mekke'den medine'ye göç ettiler.

Medine'liler de akabe biat'ından sonra müslümanlar'ı kendi şehirlerine çağırmışlardı.

Hicret sonunda islamiyet daha güvenli bir ortamda yayılma olanağı buldu.

Hicret sonunda medine halkı üç gruba ayrıldı: muhacirler, ensar ve yahudiler.

Siyasi ve askeri bakımdan hz. Muhammed'in liderliği kabul edildi.

Hz. Muhammed'in savaşları

bedir

bedir savaşı medineli müslümanlarla mekkeliler arasında yapılan ilk savaştır.

624 yılında bedir kuyusu çevresinde yapılmıştır.

Savaş müslümanlar'ın zaferi ile sonuçlandı.

Savaş sonunda, diğer islam devletleri içinde örnek oluşturacak ganimet paylaşma geleneği başladı.

Savaşta ele geçirilen mekkeli esirler, müslümanlar'a okuma yazma öğretme koşuluyla serbest bırakıldı.

Bedir zaferi ile birlikte bedir kuyuları ve şam ticaret yolu müslümanlar'ın eline geçti.

Uhud

bedir savaşı'nın müslümanlar'ın zaferi ile bitmesi üzerine ebu süfyan

komutasındaki mekkeliler, bedir savaşı'nın intikamını almak amacıyla 625 yılında medine üzerine yürüdü.

700 kişiden olaşan islam ordusu da uhud dağı'nın olduğu yere geldi ve bu dağın eteklerine okçular yerleştirip savaşa başlandı.

Savaşı tam müslümanlar kazanmak üzereyken, okçuların yerlerini terketmeleri ile savaşın kaderi müslümanlar'ın aleyhine değişti ve islam ordusu ilk yenilgisini almış oldu.

Uyarı : bu savaşın sonucu islamiyet'in yayılmasına engel olmadı. Müslümanlar uhud savaşı'nda yenilmesine rağmen islamiyet yayılmasını devam ettirmişti. Hz. Muhammed, mekke ve medine arasında yaşayan kabilelerle iyi geçinerek mekke'yi siyasi açıdan yalnız bırakma politikası izlemiştir.

Hendek

mekkeliler uhud galibiyeti ile istedikleri sonuca ulaşamamış, islamiyet'in hızla yayılmasını önleyememişlerdi.

İslamiyet'i tamamen yok etmek isteyen mekkeliler, ebu süfyan komutasında yeni bir orduyla, 627 yılında medine üzerine yürüdüler.

İran'lı salman-ı farisi'nin önerisi üzerine şehrin etrafına hendek kazıldı.

Mekkeliler alışık olmadıkları bu savunma tekniği karşısında geri dönmek zorunda kaldılar.

Hendek savaşı mekkeliler'in, müslümanlar üzerine son saldırısı oldu. Bu savaştan sonra müslümanlar saldırı gücü elde ederken mekkeli müşrikler savunmaya çekildiler.

Hudeybiye barışı

müslümanlar hac vazifesini yerie getirmek amacıyla 1500 kişiyle mekke'ye doğru yola çıktı.

Hudeybiye kuyusu'na gelindiğinde mekkelilerle bir antlaşma yapıldı. Bu antlaşmaya göre;

1. Taraflar birbirleri ile 10 yıl süreyle savaşmayacaklar,

2. Arap kabileleri istedikleri tarafa geçebilecekler ancak iki taraf da kendisine bağlı olan kabileye askeri yardımda bulunmayacak,

3. Velisinin izni olmayan mekkeli bir genç, islamiyet'i kabul etmesi halinde medine'ye alınmayacak fakat müslümanlar'dan mekke tarafına geçen olursa kabul edilecek,

4. Müslümanlar hac ziyaretini ertesi yıl da yerine getirebileceklerdi.

Hayber'in fethi

hz. Muhammed, 629 yılında şam kervan yolu üzerinde bulunan yahudi yerleşim yeri olan hayber kalesi'ne sefer düzenledi.

Hayber'de bulunan yahudilerin şam ticaret yolunda müslüman ticaret kervanlarına zrar vermesi ve yahudilerin mekkelileri kışkırtarak hendek savaşı'na sebep olmaları nedeniyle kale kuşatıldı.

Kale kısa sürede müslümanlar'ın eline geçti ve şam ticaret yolunun güvenliği sağlanmış oldu.

Bu fetih sonunda yahudilerden ilk defa haraç vergisi alındı.

Uyarı : bu fetihten sonra arabistan yarımadası'nda müslümanlar'a olumsuz etkide bulunabilecek önemli yahudi yerleşim bölgesi kalmadı.

Hayber, müslümanlar'ın fethettiği ilk yerdir. Böylece islam devleti'nde fetih politikası başlamıştır.

Mu'te seferi

islamiyet'in ilk yıllarında islamiyet'e davet edilen gassaniler, bu davet için gönderilen elçiyi öldürmüşlerdi.

629 yılında bir müslüman keşif kolu gassanilerce pusuya düşürülüp öldürülmüştü.

Hz. Muhammed, gassaniler üzerine kalabalık bir ordu gönderdi.

İslam ordusu lut gölü'nün güneyinde gassaniler'i himaye eden bizans ordusu ile çarpıştı, savaş müslümanlar'ın aleyhine sonuçlandı.

Uyarı : gassaniler bizans'la sınır komşusuydu. Gassaniler bu yüzden bizans'ın etkisinde kaldıkları için hristiyanlığı kabul etmişlerdir. Mu'te savaşı müslümanlarla bizans ordusu arasında yapılan ilk savaş olarak kabul edilmektedir.

Mekke'nin fethi

hz. Muhammed, 630 ylında büyük bir ordu ile mekke üzerine yürüdü.

Mekke üzerien yürümesinin sebebi mekkeliler'in hudeybiye barış antlaşması'nın maddelerini ihlal etmesiydi.

Mekkeliler hz. Muhammed'e karşı koyamayacaklarını anlayınca, müslümanlar önemli bir direnişle karşılaşmadan şehre girdi.

Hz. Muhammed kabe'ye gelerek bütün putları kırdırdı.

Fetih'ten sonra mekkeliler kitleler halinde islamiyet'i kabul etti.

Huneyn savaşı

mekke'nin fethinden sonra civardaki bazı putperest kabileler, başta havazin kabilesi olmak üzere mekke'yi geri almak için 630 yılında huneyn denilen yerde toplanmaya başlamışlardı.

Hz. Muhammed büyük bir ordu ile huneyn vadisi'ne yürüdü.

Yapılan savaşta islam ordusu zafer kazandı.

Bu savaşta putperestlere taif kenti yardım etmişti.

Uyarı : huneyn savaşı ile arap yarımadası'ndaki son putperest tehlike önlendi.

Taif seferi

huneyn savaşı'nda taifliler'in putperestlere yardım etmesi üzerine, hz. Muhammed 630 yılında taif üzerine bir sefer düzenledi.

Müslümanlar taif kenti'ni kuşattılar, fakat surlarla çevrili kenti alamadılar.

Ertesi yıl taifliler elçi göndererek islamiyet'i kabul ettiler.

Uyarı : böylece, hz. Muhammed döneminde hicaz tamamen müslümanlaştı.

Tebük seferi

bizans imparatoru heraklius'un arabistan üzerine büyük bir sefer yapacağı haberinin alınması üzerine,

hz. Muhammed 631 yılında 30.000 kişilik bir ordu ile bizanslıları durdurmak için yola çıktı.

Tebük denilen yere gelindiğinde haberin asılsız olduğu anlaşıldı.

Tebük seferi sırasında, bölgedeki bir çok arap kabilesi islamiyet'i kabul ettiği için, sefer müslümanlar açısından faydalı oldu.

Uyarı : tebük seferi ile gassaniler'in müslüman olması ve suriye fetihleri için ortam hazırlamıştır.

Veda haccı ve hz. Muhammed'in son yılları

hz. Muhammed 632 tarihinde hac görevini yerine getirmek için 125 bin kişilik bir toplulukla mekke'ye geldi.

Peygamber müslümanlar'a kur'an'ın tamamlandığını bildirdi.

Hz. Muhammed'in bu haccına "veda haccı", okuduğu hutbeye de "veda hutbesi" denir. Hutbede, peygamber insanlara allah'tan başka ilah olmadığını, kadınlara ve kölelere iyi muamele edilmesini, cahiliye devri'nden kalma kan davalarından vazgeçilmesini söyledi.

Hz muhammed medine'ye döndükten sonra hastalanarak 8 haziran 632'de 63 yaşında vefat etti.

Arap yarımadası'nda putperestliksona ermiş islamiyet yayılmış, siyasal birlik sağlanmış, islam devleti'nin temelleri de atılmıştı.

Dört halife dönemi

hz. Ebubekir dönemi

hz. Muhammed'in ölümü üzerine hz. Ebubekir 632 yılında halife seçildi.

Bu arada arabistan'da bazı kabileler dinden dönmüş,yemen'de de yalacı peygamberler ortaya çıkmıştı.

Halid bin velid komutasındaki islma ordusu yemen'e gönderilerek yalancı peygamberler ortadan kaldırıldı.

Başka bir islam ordusu ırak ve suriye üzerine gönderildi.

634 yılında yapılan yermuk savaşı ile bizans orduları yenildi ve suriye kapıları müslümanlar'a açıldı.

Hz. Ebubekirdöndeminde kur'an-ı kerim'in ayetleri toplandı ve bir kitap haline getirildi.

Hz. Ebubekir 634 yılında hastalandı ve 63 yaşında vefat etti.

Uyarı : hz. Muhammed'in yaymış olduğu islamiyet, hz. Ebubekir döneminde iyice kökleşmiştir.

Hz. Ömer dönemi

hz. Ebubekir'in vefatı üzerine 634 yılında hz. Ömer halife seçildi.

635 yılında yapılan ecnadin savaşı sonunda islam orduları galip geldi ve suriye müslümanlar'ın denetimine girdi.

Uyarı : bu savaşla iran yolu müslümanlar'a açıldı.

Suriye'nin yanı sıra filistin ve kudüs de denetim altına alındı.

Uyarı : suriye'nin denetim altına alınması ile birlikte islam dünyası anadolu ile komşu olmuştur.

632 yılında amr ibn-ül as komutasındaki islam ordusu, bizans'ın elinde bulunan mısır'ı fethetti.

Uyarı : mısır'ın alınması ile islamiyet ilk defa kuzey afrika'da yayılmaya başladı. Böylece, bizans imparatorluğu'nun kuzey afrika'daki egemenliği sarsıldı.

634 yılında ebu ubeyde komutasındaki islam ordusu köprü savaşı'nda

sasanilere yenildi. Sa'd bin ebi vakkas komutasında yeni bir ordu , 636 yılında kadisiye savaşı'nda sasani ordusunu yendi ve bütün ırak'ı ele geçirdi.

Uyarı : bu dönemde, suriye, filistin ve kudüs'ün müslümanlar tarafından alınması ile bizans'ın orta doğu'daki varlığı sona erdi.

Sasani ordusu, 642 yılında yapılan nihavend savaşı ile tekrar yenildi. Bu savaş ile sasani devleti sona erdi.

Hz. Ömer dönemindeki teşkilatlanma çalışmaları

hz. Ömer zamanında bir çok fetihler yapıldığı için devlette teşkilatlanmaya olan ihtiyaç arttı.

Teşkilatlanmada sasani ve bizans etkisi görülür.

Mali ve askeri özellik taşıyan ilk "divan örgütü" kuruldu.

Fethedilen yerler, ilk defa yönetim birimlerine ayrıldı.

Adli teşkilatlanmaya önem verildi.

İslam devleti'nde ilk kadı bu dönemde atandı.

Hicri takvim düzenlendi.

Hz. Osman dönemi

hz. Ömer'in ölümü üzerine 644 tarihinde, emevi soyundan hz. Osman halife seçildi.

Abdullah bin sa'd komutasında islam ordusu tunus bölgesini aldı.

Suriye valisi muaviye, 649 yılında kıbrıs, rodos ve girit'i fethetti.

Azerbaycan'ın fethi tamamlandı.

Trablusgarp, tunus, horasan ve harezm ele geçirildi.

Kur'an-ı kerim çoğaltıldı.

Uyarı : bu, kur'an-ın değişmeden günümüze kadar gelmesini sağladı.

Hz. Osman emevi kökenli olduğu için kendi sülalesinden olan kişileri devlet içinde önemli mevkilere getirdi.

Uyarı : bu durum islam dünyasında ileride ortaya çıkacak ayrılıklar için zemin oluşturmuştur.

Hz. Osman, 656 yılında bir ayaklanma sırasında öldürüldü.

Hz. Ali dönemi

hz. Osman'ın ölümü üzerine hz. Muhammed'in damadı ve amcası ebu talib'in oğlu olan hz. Ali halife seçildi. Hz. Ali'nin halifeliği emeviler sülalesinin hoşuna gitmedi.

656 yılında iki taraf kufe şehri yakınlarında bir araya geldi.

Yapılan savaşta hz. Ali galip geldi.

Uyarı :bu olaydan sonra hz. Ali güvenlik gerekçesiyle devletin merkezini kufe'ye taşıdı. Böylece, islam devleti'nin merkezi ilk defa değişti.

Hz. Ali, 657 yılında muaviye'nin üzerine yürüdü.

Sıffin savaşı'ndea muaviye'nin hile yapması üzerine sonuç alınamadı ve hakeme başvuruldu.

Uyarı : bu savaş müslümanlar arasında yapılan ilk savaştır.

Hakem olayı

sıffin savaşı'nda bir sonuç alınamayınca taraflar, iki taraftan da seçilecek birer hakemin kararına başvurmayı gerekli gördü.

Hz. Ali'nin hakemi ebu musa el-eş'ari, muaviye'nin hakemi ise amr ibn-ül as oldu.

Hakemler muaviye'nin entrikası sonucu onu halife seçti.

Müslümanlar üç gruba ayrıldı.

1. Hz. Ali taraftarları; şiiler

2. Muaviye taraftarları; sunniler

3. Tarafsızlar (hariciler)

uyarı : bu olayla islam dünyasında ilk ayrılıklar başlamış ve mezhep ayrılıklarının temeli atılmıştır.

Hariciler'in ayaklanması sonunda 661 yılında hz. Ali öldürüldü.

Uyarı : hz. Ali döneminde müslümanlar arasında yapılan savaşlardan dolayı fetihler durgun geçmiş ve tunus kaybedilmiştir.

Emeviler dönemi

muaviye dönemi

hz. Osman zamanında şam valiliğine getirilen muaviye, 661 yılında halife oldu.

Muaviye emevi devleti'nin ilk hükümdarıdır.

Bu dönemde halifelik seçim sisteminden çıkarılarak saltanat haline getirildi.

İstanbul kuşatıldı fakat alınamadı.

Uyarı : islam tarihinde ilk defa emeviler istanbul'u kuşatmıştır.

Ölmeden önce oğlu yezid'i halife tayin etti ve böylece halifelik resmen saltanat haline geldi.

Yezid dönemi

muaviye 680 yılında öldükten sonra yerine oğlu yezid halife oldu.

Kufeliler de hz. Hüseyin'i halife seçtiler.

Uyarı : bu dönemde kuzey afrka'nınfethi tamamlanmasına rağmen, berberilerin ayaklanması ile bölge tekrar elden çıkmıştır. Kuzey afrika ancak abdülmelik zamanında kontrol altına alınabilmiştir.

Yezid ve hz. Hüseyin taraftarları 681 yılında kerbela denilen yerde karşılaştı ve hz. Hüseyin ve taraftarları, yezid ordusu tarafından öldürüldü.

İslamiyet toplumu bu olaydan sonra sunniler ve şiiler olarak ikiye ayrıldı.

Abdülmelik dönemi

yezid'in 683 yılında ölmesi ile ıı. Muaviye halife oldu.

Iı. Muaviye, 685 yılında halifeliği abdülmelik'e bıraktı.

Bizans, kuzey afrika, anadolu ve hindistan üzerine seferler düzenlendi.

Uyarı : bu fetihler sırasında kuzey afrika'da yaşayan berberiler kitleler halinde islamiyet'i kabul etmeye başladılar.

Bizanslar, kuzey afrika'dan tamamen çıkartılarak sınırlar, atlas okyanusu'na dayandırıldı.

Arapça resmi dil oldu ve ilk islam parası olan sikke bastırıldı.

Uyarı : böylece islam devleti'nin ekonomisi bizans ve sasani etkisinden kurtulmaya başlamıştır.

Velid dönemi

abdülmelik'in 705 yılında ölümü üzerine oğlu velid halife oldu.

Tarık bin ziyad komutasında ispanya'ya geçildi.

711 yılında kadisk'de vizigot ordusu yenilgiye uğratıldı.

Uyarı : puvatya savaşı (732) ile müslümanlar'ın avrupa'daki ilerleyişi duruduruldu.

Şarl martel ile 732 tarihinde yapılan puvatya savaşı'nda yenilindi ve ispanya'ya

geri çekilindi.

Emevi devleti'nin yıkılışı

1. Devlet yönetiminde meydana gelen bozukluklar

2. Emeviler'in arap milliyetçiliği yaparak müslümanlar arasında ikilik çıkarmaları

uyarı : bu politikalarından dolayı iranlılar ve türkler emeviler'e karşı sürekli ayaklanmışlar ve yıkılmalarında etkili olmuşlardır. Örnek olarak horasan valisi kuteybe bin müslim'in isyanını verebiliriz.

3. Halifelerin, fetihlerde ordunun başında bulunmayıp, saraya kapanmaları

4. Abbasoğulları'nın, emeviler aleyhinde propagandaları

5. Muaviye ve yezid döneminde müslümanlar'a ve hz. Muhammed'in soyundan gelenlere yapılan kötü muameleler

6. Şii ve harici grupların aleyhte çalışmaları

abbasiler dönemi

abbasi hükümdarları

ebu'l abbas dönemi

abbasi devleti, hz. Muhammed'in amcası abbas'ın torunlarından ebu'l abbas tarafından 750 tarihinde kuruldu.

Abbasi hükümdarları, emeviler gibi arap üstünlüğüne dayalı bir devlet kurmadılar.

Ebu'l musa, haşimiye şehrini devlet merkezi yaptı, iç karışıklıklarla uğraştı, kanlı bir şekilde siyasi birliği sağladı.

Uyarı : ebu'l abbas, siyasi birliği sağlarken yaptığı çalışmalar yüzünden "seffah" (kan dökücü) lakabını almıştır.

Ebu cafer el- mansur dönemi

ebu cafer el-mansur, 754 yılında halife oldu.

754 yılında abbasi devleti'nin başkenti bağdat'a taşındı.

751 yılında çinlilerle talas savaşı yapıldı.

Bu dönemde kültür hareketleri oldukça ilerledi.

Harun reşit dönemi

harun reşit, 786 yılında abbasi devleti'nin başına geçti.

Bu dönem abbasilerin en parlak dönemi oldu.

Uyarı : binbir gece masalları'nda geçen bağdat halifesi harun reşit'tir. Binbir gece masalları'nda özellikle bu dönemdeki islam hazinesinin zenginliği

vurgulanır.

Anadolu'ya akınlar yapıldı, istanbul kuşatıldı fakat başarılı olunamadı.

Bu dönemde de iç isyanlar sürdü.

Me'mun dönemi

harun reşit'in ölümü üzerine yerine oğlu emin geçti.

Kısa süre sonra yerine harun reşit'in diğer oğlu me'mun geçti.

Mu'tezile mezhebi bu dönemde ortaya çıktı.

Bu dönemde antik çağ yunan eserleri arapça'ya çevrildi.

Uyarı : arap-islam devleti kültür ve sanat alanında dışarıdan (helenizm'den) en çok bu dönemde etkilenmiştir.

Mu'tasım dönemi

me'mun'un ölümü üzerine 833 yılında kardeşi mu'tasım halife oldu.

Bizans sınırlarında "avasım" denilen türk ordugahları kurdurdu.

Uyarı : avasım kentlerinin oluşturulma nedeni; islam dünyasına karşı bizans saldırılarını kırmaktır.

Mu'tasım'ın ölümü üzerine merkez otorite zayıfladı.

Uyarı : türkler'in sınır boylarında, yerleşim yerlerinden uzak bölgelerde emir'ül ümera görevi verilerek merkezden uzaklaştırılmasının ve ordugahlarda toplanmasının nedenleri savaşçı özelliklerini kaybetmelerini önlemek ve merkezde tehlike oluşturmalarını engellemekti.

Devlete bağlı tavaif-i mülk'ler bağımsızlıklarını ilan etti.

Abbasi devleti'nin yıkılışı

abbasi devleti'nin yıkılma nedenleri

abbasi devleti, mu'tasım'ın ölümü ile zayıfladı ve moğollar'ın bağdat'ı istilası ile yıkıldı.

Selçukluların yıkılması ile koruyucuları ortadan kalktı.

Şiilerin ve emevilerin olumsuz çalışmalarından zarar gördü.

Zayıflama döneminde fetihlerin durgun geçmesi nedeniyle ekonomi zayıfladı.

Moğol hükümdarı hülagu'nun bağdat'ı istilası ile abbasi devleti ortadan kalktı.

Endülüs emevi devleti

abbasi devleti yıkıldıktan sonra abdurrahman bin muaviye tarafından kurtuba merkez olmak üzere 756 yılında kuruldu.

Endülüs emevi devleti askeri alanda değil, bilim ve kültür alanında ileri gitti.

En parlak dönemini ııı. Abdurrahman zamanında yaşadı.

Endülüs emevileri zamanında yapılan kurtuba medresesi dünyanın en ünlü medresesidir.

Uyarı : bu medrese avrupa üniversiteleri'nin temelini oluşturmuştur. Buradan eski yunan ve roma dönemine ait eserler hakkında da avrupa'ya ilk bilgiler yayılmıştır.

Franklar'ın saldırıları sonucunda zayıfladı ve 1031 yılında yıkıldı.

Endülüs emevi develeti'nden sonra bölgede beni ahmer devleti kuruldu.

Beni ahmer devleti 1492'de yıkıldı.

Beni ahmer devleti

endülüs emevi devleti'nin yıkılmasından sonra, gırnata merkez olmak üzere kuruldu.

Kısa sürede güçlenerek deniz ticaret filosu kurdu.

Elhamra sarayı gibi büyük eserlerle mimaride ilerledi.

İspanya'da xv. Yüzyılda hristiyan birliğinin kurulması ile hristiyan saldırıları sonucunda yıkıldı.

Böylece ispanya'da müslüman etkinliği sona erdi.

İslam kültür ve uygarlığı

devlet yönetimi

devletin başında bulunan kişi, hem dini, hem de siyasi açıdan tüm yetkilere sahipti.

İslamiyetin kurulduğu ilk yıllarda, devlet başkanı hz. Muhammed idi.

Hz. Muhammed'den sonra devlet başkanlığı görevi için halifeler seçildi.

Halifeler, hz. Muhammed'in peygamberlik görevi dışındaki dünyevi bütün görevlerini yerine getirdiler.

Hz. Ömer döneminde sınırların genişlemesi ile devlet yapısında yenilikler yapılarak vali ve kadılar atanmaya başlandı.

Devlet hazinesi olarak bilinen beytül mal oluşturuldu.

Emeviler dönemi'nde halifelik babadan oğula geçmeye başladı.

Uyarı : hz. Muhammed'in ölümünden sonra ilk dört halife (ebubekir, ömer, osman ve ali) seçimle belirlenmiştir.

Emeviler dönemi'nde sınırların genişlemesi ile yeni devlet görevlileri ortaya çıktı.

Ordu

sınırların genişlemesi ile ordu önem kazanmaya başladı.

Hz. Muhammed ve hz. Ebubekir döneminde düzenli bir islam ordusu yoktu.

İslam devleti'nde, eli silah tutan her erkek asker olarak kabul edilirdi.

İlk düzenli islam ordusu hz. Ömer devrinde kuruldu.

Abbasiler devrinde, türkler ve diğer milletler islam ordusunda görev almaya başladı.

Hz. Osman devrinde ilk defa donanma kuruldu.

Sosyal hayat

sosyal hayata dair düzenlemeler kur'an-ı kerim'den alınırdı.

İslamiyette insanlar arasında fark olmamasına rağmen, emeviler dönemi'nde araplar kendilerini diğer uluslardan üstün görmüşlerdi.

Arap olmayan müslümanlar ise mevali olarak adlandırılmıştı.

Abbasiler döneminde araplarla mevali eşit duruma geldi.

İslam devleti'nde, hristiyan ve yahudiler'den oluşan topluma ehl-i kitap denir.

Ehl-i kitap haricinde müslüman olmayan kesime de ehl-i küfür denir.

Müslüman olmayan bu toplumlar haraç ve cizye vergileri verirdi.

Ekonomik hayat

ekonomi daha çok tarım, hayvancılık, ticaret ve el zanaatlarına dayalıydı.

Uyarı : abbasiler dönemi'nde el zanaatları ile uğraşanlar, fütüvvet birlikleri denilen meslek örgütleri oluşturmuşlardır.

Hayvancılığın gelişmesi ile halı ve kilim dokumacılığı da gelişti.

Seramik, cam işlemeciliği ve dokumacılık da ilerledi.

Ticaret, islamiyet ile birlikte arap yarımadası'nda oldukça hızlandı.

En çok ticaretin yapıldığı devlet bizans'dı.

İslam devletleri'nde, devlete ait gelirlere beyt-ül mal denir.

Devlete ait gelir kaynakları :

1. Savaş ganimetlerinin beşte biri

2. Gayrimüslimlerden alınan haraç

3. Müslümanlar'dan alınan öşür

4. Gayrimüslümlerden alınan cizye

5. Maden, tuz, gümrük gelirleri

emevi halifesi ı. Velid zamanında ilk islam parası basıldı.

Dil ve edebiyat

islamiyet'te dil ve edebiyatın kaynağı kur'an-ı kerim'dir.

Arapça, emevi halifesi abdülmelik zamanında resmi dil olarak kabul edildi.

İslamiyet'ten önce, sözlü edebiyat gelişmişken, hz. Muhammed'in hayatını yeni nesillere aktarmak amacıyla yazılı edebiyata da önem verildi.

Düşünce hayatı abbasiler ile birlikte gelişmiştir.

Bilim

islam medeniyetlerinde bilim; islami bilimler ve pozitif bilimler olmak üzere ikiye ayrılır.

İslam bilimlerinin temeli kur'an-ı kerim'dir.

Tefsir : kur'an-ı kerim'in ayetlerinin yorumlanması bilimidir.

Hadis : hz. Muhammed'in söylediği sözler ve yaptığı işlerin bütününe hadis denir.

Hadis biliminin önde gelenlerinden biri sahih-i buhari'nin yazarı imam buhari'dir.

Fıkıh : islam hukukudur. Temeli kur'an-ı kerim'dir.

Kelam : islam felsefesidir.

Ünlü islam bilginlerinden başlıcaları; razi, ibn-i cemşit, farabi, ibn-i sina, ibn-i rüşt, biruni, taberi, mesud-i, ibnül esir ve ibn-i haldun'dur.

Sanat

sanat islamiyet ile birlikte büyük gelişme gösterdi.

İslamiyet'in yayılması ile islam sanatında iran, türk ve bizans sanatlarının etkisi görüldü.

İslam sanatı denince akla ilk gelen, mimaridir.

En önemli mimari eserler arasında; ömer camii, el ezher camii, ibn-i tulun camii, el hamra sarayı ve kurtuba camii sayılabilir.

El sanatlarında; oymacılık, kakmacılık, nakkaşlık, hat ve tezhip sanatları oldukça gelişti.

İlk müslüman türk devletleri

türklerin islamiyeti kabulü

türklerin islamiyeti kabul etme aşamaları

türkler ilk defa müslümanlarla hz. Ömer zaamanında karşılaştı.

Hz. Osman zamanında iran'ın fethinin tamamlanması ile türklerle müslümanlar komşu durumuna geldi.

Emeviler dönemi'nde islam ordularının maveraünnehir'i fethi bölgede bulunan

türk devletleri yüzünden başarılı olamadı.

Türklerin müslüman olma nedenleri

1. Türkler'in doğuştan savaşçı olmaları ve her türk erkeğinin asker sayılması islamiyet'teki cihat anlayışı ile uyuşması

2. İslamiyet'in kendi dinleri ile olan benzerliği

3. Türklerin sosyal hayatındaki bir takım unsurların islamiyet'te de olması

ekonomik nedenler :

1. Türkler'in haraç ve cizye vergisinden kurtulmak istemeleri

2. Abbasi ordusunda ücretli askerlik yapmaları

siyasi nedenler :

1. Türkler'in çinlilere karşı güçlü müttefik elde etmek istemeleri

2. Abbasilerin ılımlı politikaları

talas savaşı

nedeni : çinliler ve arapların orta asya'yı denetim altına almak istemeleri.

Çinliler, orta asya'yı denetimleri altına almak amacıyla 747 yılında türkistan'a sefer düzenledi.

Abbasiler, karluk, yağma ve çiğil türkleri'nin yardımı ile 571 yılında talas'da müslümanlar çinlileri yendi.

Sonuçları :

1. Orta asya çinlileşmekten kurtuldu

2. Türkler, islamiyet'i kabul etmeye başladı.

3. Kağıt, matbaa, barut, pusula gibi çinlilerin geliştirdiği aletler, müslümanlar tarafından öğrenilmeye başlandı.

Uyarı : kağıt, matbaa, barut ve pusulanın tarih içinde el değişmesi şu şekildedir.

Talas savaşı haçlı seferleri

çinliler ---------------------------> islam dünyası --------------------> avrupalılar

matbaa - kağıt ---------->rönesans - reform

barut ----------------------->feodalite'nin yıkılışı

pusula --------------------->coğrafya keşifleri

karahanlılar

merkez balasagun olmak üzere, 840 yılında karluk, yağma ve çiğil türkleri tarafından kuruldu.

Devletin kurucusu ve ilk hükümdarı bilge kül kadir han'dır.

920 yılında saltuk buğra han zamanında islamiyet'i kabul ettiler.

Uyarı : karahanlılar, islamiyet'i resmi dini olarak ilk kez kabul eden türk

devletidir. Bu devlet türk kültürü ile islam değelerinin sentezini yapmıştır.

Türkler'in yaşadığı topraklar üzerinde kurulan bir devlet olduğu için türkçe'yi resmi dil olarak kabul ettiler.

1042 yılında, doğu karahanlılar ve batı karahanlılar olmak üzere ikiye ayrıldılar.

Gazneliler

merkez gazne olmak üzere, 963 yılında alp tekin tarafından kuruldu.

Gazneliler, en parlak devrini, ünlü hükümdarları gazneli mahmut zamanında yaşamıştı.

Uyarı : gazneli mahmut , islamiyet'in koruuculuğunu yapan ilk türk hükümdarı olmuştur. Bu yüzden abbasi halifesi kendisine "sultan" ünvanını vermiştir.

Gazneli mahmut, hindistan'a toplam 17 sefer düzenledi.

Uyarı : bu seferler sonucu islamiyet, hindistan'da yayıldı. Bu durum ileride, bölgede kurulacak türk-islam devletleri için temel teşkil etti.

Gazneliler döneminde ilk kez iran topraklarına yerleşildi.

1040 tarihinde gazneliler, dandanakan savaşı ile selçuklulara yenildi.

Gazneliler, 1187 yılında gurluların isyanı sonunda yıkıldı.

Samanoğulları

horasan merkez olmak üzere 875 yılında kuruldu.

Devleti yönetenler iranlı, yönetilenler türk'tü.

Samaoğulları devleti, 999 yılında karahanlılar ve gazneliler tarafından yıkıldı.

Tulunoğulları

mısır'da abbasi halifesine bağlı olarak, ahmet bin tulun tarafından 868 yılında kuruldu.

Mısır'da kurulan ilk müslüman türk devletidir.

Suriye topraklarını ele geçirerek, orta doğu bölgesine egemen olan ilk türk devletidir.

Tulunoğulları 905 yılında abbasiler tarafından yıkıldı.

İhşitler (akşidler)

mısır'da, muhammed bin toguç tarafından 935 yılında kuruldu.

Akşidler, hicaz bölgesini ele geçiren ilk türk devletidir.

Akşidler, 969 yılında fatimiler tarafından yıkıldı.

Büyük selçuklular

selçukluların kökeni

selçuklular oğuzların kınık boyu'na mensuptur.

Boyun başı olan dukak bey'in ölümü üzerine boyun başına selçuk bey geçti.

Kınık boyu'nun oğuz hükümdarı ile arası açılınca cend bölgesine göç etti ve samanoğlu devleti'nin egemenliği altına girerek islamiyet ile tanıştı.

Kınık boyu'nun başına daha sonra tuğrul ve çağrı beyler geçti.

Tuğrul ve çağrı bey dönemi

tuğrul bey, 1038'de nişabur kenti'ni merkez yaparak büyük selçuklu devleti'ni kurdu.

Gazne hükümdarı sultan mesut'u, 1040 tarihinde dandanakan savaşı'nda yendi.

Abbas halifesinin yardım istemesi üzerine, 1051'de bağdat'a girdi.

Selçuklular, bundan sonra anadolu'nun fethine başladı.

Alp arslan dönemi

bizans imparatorluğu'na bağlı olan kars'ı ermeniler'den aldı.

Malazgirt'te karşılaşan iki ordu arasında, 1071 yılında çıkan savaşta bizanslılar yenildi.

Böylece bizans imparatorluğu'nun islam dünyası üzerindeki olumsuz baskısı

sona erdi.

Bu savaştan sonra anadolu'ya türk yerleşimi hızlandı, anadolu türk beylikleri kurulmaya başladı.

Sultan melikşah dönemi

iran asıllı vezir nizamülmülk devlet yönetiminde ona yardım etti.

Alp arslan döneminde başlayan anadolu ve suriye'nin fethini tamamladı.

Bu dönemde, ilk defa divan teşkilatı kuruldu, ikta sistemi uygulandı.

Vezir nizamülmülk "siyasetname" adlı eseri yazdı. Dönemin sonlarına doğru "batınilik" mezhebi ortaya çıktı.

Batiniler, 1092 tarihinde ilk önce nizamülmülk'ü daha sonra da melikşah'ı öldürdü.

Sultan sencer dönemi

1118'de tahta geçti ve iç karışıklıklara rağmen devlete eski gücünü kazandırmaya çalıştı.

1141 tarihinde karahitaylar'la yaptığı katvan savaşı'nda yenildi.

1157 yılında sultan sencer'in ölmesi üzerine büyük selçuklu devleti yıkıldı.

Türkiye tarihi

malazgirt savaşı (1071) ile başlayan ve bugünkü sınırlarımız üzerinde, türklerin kurduğu devletlerin tamamının birden oluşturduğu türkiye tarihi'nin ilk bölümünü ilk türkmen beylikleri oluşturur.

Anadolu'da ilk türk beylikleri

danişmentliler

danişmentliler 1080 yılında sivas merkez olmak üzere kuruldu.

Kurucusu melikşah'ın komutanlarından danişmentoğlu ahmet gazi'dir. Bizanslılar'a ve haçlılara karşı mücadele etmişlerdir.

Danişmenliler'in varlığına 1178 tarihinde anadolu selçuklu hükümdarı ıı. Kılıç arslan son vermiştir.

Saltuklular

saltuklular, 1072'de erzurum merkez olmak üzere kurulmuştur. Kurucusu alp arslan'ın komutanlarından ebulkasım saltuk'tur. Haçlılar ve gürcülerle mücadele etmişlerdir. Saltukluların varlığına 1202'de anadolu selçuklu hükümdarı rükneddin süleyman şah son vermiştir.

Mengücekliler

mengücekliler, 1080 tarihinde erzincan merkez olmak üzere kurulmuştur. Kurucusu alp arslan'ın komutanlarından mengücek gazi'dir. Gürcülere ve rumlara karşı mücadele etmişlerdir. Mengüceklerin varlığına 1228

tarihindeanadolu selçuklu hükümdarı alaaddin keykubat son vermiştir.

Artuklular

artuklular, 1102'de harput, diyarbakır, halep ve mardin civarında kurulmuştur. Bu beyliğin hasankeyf kolu 1102'de diyarbakır'da kurulmuştur ve 1231'de eyyubiler tarafından yıkılmıştır.

Diğer kolu olan harput kolu 1112'de harput'ta kurulmuştur ve 1234'te anadolu selçuklu devleti tarafından yıkılmıştır. Diğer bir kolu olan mardin kolu ise, 1108'de mardin'de kurulmuştur ve 1409'da karakoyunlular tarafından yıkılmıştır.

Çaka beyliği

çaka bey devleti 1081 tarihinde izmir'de kurulmuştur. Kurucusu çaka bey'dir. İlk denizci türk devleti olan bu beylik bazı ege adaları'na sahip olmuştur. Beyliğin kurucusu çaka bey, istanbul'u kuşatmak isteyince, bizans'ın kışkırtmaları sonucu ı. Kılıç arslan tarafından öldürtülmüştür. Çaka beyliği 1093 tarihinde bizans tarafından yıkıldı. Böylece batı anadolu'dakiilk türk egemenliği sona ermiş oldu.

Anadolu selçuklu devleti

kuruluş devri

büyük selçuklu hükümdarı melikşah tarafından anadolu hükümdarlığına tayin edilen kutalmış'ınoğlu süleyman şah tarafından 1077 tarihinde kuruldu.

Büyük selçuklular'a bağlı olan bu devletin başkenti iznik idi.

Süleyman şah, halife tarafından onaylanarak "sultan" ünvanı ile şereflendirildi.

Süleyman şah dönemi

1077 tarihinde anadolu selçuklu devleti'ni kurdu.

İlk önce konya, afyon, kütahya'yı alarak iznik'e kadar ilerledi.

Tarihte ilk kez boğaz'ın anadolu yakası türkler tarafından kontrol altına alındı.

1086 yılında yapılan habur savaşı'nda suriye selçuklu hükümdarı tutuş'a yenildi ve öldü.

Uyarı : boğazın anadolu yakası ilk defa kontrol altına alınmış ve boğaz'dan geçen gemilerden gümrük alınmıştır.

I. Kılıç arslan dönemi

malikşah'ın ölümü üzerine berkyaruk, süleyman şah'ın oğlu kılıç arslan'ı 1092'de anadolu hükümdarlığına tayin etti.

1096 yılında başlayan ı. Haçlı seferi'nde, iznik ve batı anadolu bizanslılara verildi.

Uyarı : bu durum bizans'ın işine gelmiş, türklere karşı savunmayı bırakıp taarruza geçmiştir.

I. Kılıç arslan, 1107 tarihinde büyük selçuklularla yaptığı savaşta habur ırmağı'nda boğularak öldü.

Uyarı : iznik 'in kaybedilmesi üzerine devletin merkezi konya'ya taşınmıştır. Bu durum türkler'in batı'ya ilerleyişini bir süre engellemiştir.

I. Mesud dönemi

1116 tarinde aadolu selçuklu devleti'nin başına geçti.

Bir süre danişmentlilere bağlı olarak hareket etmek zorunda kaldı.

1147 tarihinde ıı. Haçlı seferi başladı. Haçlılar bozguna uğratıldı.

Sultan ı. Mesut 1155 tarihinde vefat etti.

Uyarı : anadolu'daki ilk bayındırlık ve kurumlaşma hareketleri bu dönemde başlamıştır.

Iı. Kılıç arslan dönemi

ı. Mesut'un 1155 tarihinde ölümü üzerine oğlu ıı. Kılıç arslan başa geçti.

1176 tarihinde miryakefalon'da bizanslılar bozguna uğratıldı.

Uyarı : bir daha anadolu için "türkler'in işgali altındaki ülke" deyimi kullanılmadı.

Miryakefalon'dan sonra türkler'in anadolu'ya yerleşmesi kesinleşti.

1178 tarihinde danişmenliler beyliği'ne son verildi.

Iı. Kılıç arslan, 1192 yılında öldü. Selçuklu tahtına gıyaseddin keyhüsrev geçti.

Süleyman şah dönemi

rükneddin süleyman, 1192 tarihinde tahta geçen gıyaseddin keyhüsrev'i tanımayarak, 1196 tarihinde başa geçti.

Bizans'ı vergiye bağladı, çukurova ermenilerini torosların güneyine çekilmeye zorladı.

Saltuklu beyliği'ne son verdi. Süleyman şah, 1204 tarihinde öldü.

Uyarı : bu tarihten itibaren anadolu selçukluları gürcülerle komşu oldu.

I. Gıyaseddin keyhüsrev dönemi

süleyman şah'ın 1204 yılında ölümü üzerine tahta gıyaseddin keyhüsrev yeniden geçti.

Karadeniz seferi sonunda trabzon rum devleti'ni yendi.

Akdeniz seferi sonunda antalya'yı aldı.

Uyarı : anadolu selçukluları ilk kez akdeniz'e indi. Antalya ithalat ve ihracat yapılan yer haline geldi. Ticareti geliştirmek amacıyla venedik'le ilk defa ticaret anlaşması yaptı.

İlk defa bir ticaret anlaşması venediklilerle bu dönemde yapıldı.

Gıyaseddin keyhüsrev 1211 tarihinde öldü.

I. İzzeddin keykavus dönemi

gıyaseddin keyhüsrev'in 1211 yılında ölmesi üzerine tahta geçti.

Trabzon rum imparatorluğu'nu yenerek sinop'u fethetti.

Böylece anadolu selçukluları ilk defa karadeniz'e ulaştı.

Kıbrıs krllığı ve venedik cumhuriyeti ile ticaret antlaşmaları imzaladı.

I. İzzettin keykavus 1220 yılında öldü.

Alaaddin keykubat dönemi

izzettin keykavus'un 1220 yılında ölümü üzerine tahta geçti.

Kırım'a bir donanma göndererek kırım'ın suğdak limanı'nı fethetti.

Uyarı : anadolu selçuklu devleti böylece ilk deniz aşırı sefer yapmış oldu. Karadeniz ticareti tam güvenliğe kavuştu.

1228'de mengücek beyliğine son verdi.

1230 tarihinde yassı çimen savaşı'nda harzemşahları yendi.

Uyarı : bu savaşın tek olumsuz yönü anadolu'yu moğol istilasına açık hale getirmesidir. Bunun nedeni harezmşahların anadolu selçukluları ile moğollar arasında tampon bölge olmasıdır. Bu tampon bölge ortadan kalkınca anadolu moğollarla komşu oldu.

I. Alaaddin keykubat 1237 yılında bir ziyafet esnasında zehirlenerek öldü.

Yıkılış dönemi

alaaddin keykubat'ın ölümü üzerineoğlu ıı. Gıyaseddin keyhüsrev tahta geçti.

Asya'da başlayan moğol istilası bir çok türkmen boyunun anadolu'ya göç etmesine neden oldu.

Baba ishak, 1240 tarihinde devlete karşı ayaklandı.

1242 yılında moğollar, anadolu'ya girdi.

1243 yılında kösedağ savaşı'nda selçuklular yenildi.

Iı. Gıyaseddin'in ölümü üzerine rükneddin kılıç aslan tahta geçti.

Memlük hükümdarı baybars anadolu'yu moğol baskısından kurtarmak için anadolu'ya gelerek moğolları yenilgiye uğrattı.

Anadolu türk beylikleri

malazgirt savaşı (1071) ile başlayan ve bugünkü sınırlarımız üzerinde, türklerin kurduğu devletlerin tamamının birden oluşturduğu türkiye tarihi'nin üçüncü bölümünü anadolu türkmen beylikleri oluşturur.

Karamanoğulları

karamanoğulları beyliği, oğuzların afşar boyu'ndan olup karaman merkez olmak üzere 1256 tarihinde kurulmuştu.

Anadolu selçuklu devleti'nin yıkılması üzerine anadolu'da en güçlü devlet olmuşlardı. Karamanoğlu mehmet bey döneminde türkçe'yi resmi dil olarak kabul ettiler. Anadolu türk birliği'nin kurulmasında osmanlılara karşı en çok mücadele eden beylik karamanoğlu beyliği olmuştur. Yıldırım bayezıt döneminde osmanlılara katılan beylik, ankara savaşı'ndan sonra tekrar bağımsız olmuş, fatih sultan mehmet döneminde etkisizleştirilerek, ıı. Bayezıt döneminde 1487 tarihinde yıkılmıştı.

Germiyanoğulları

1299 yılında kurulan germiyanoğlu beyliği'nin kurucusu yakup bey'dir. Kütahya civarında kurulmuştur. Anadolu selçuklu devleti'nin yıkılmasından sonra anadolu'da en güçlü devlet olmuşlardır. Ege ve marmara kıyılarına kadar ilerlemişlerdi. Germiyanoğlu süleyman şah karamanoğullarına karşı topraklarını koruyabilmek amacıyla kızını ı. Murat'ın oğlu bayezıt'a vermiş, çeyizx olarak da kütahya, simav, emet ve tavşanlı'yı bırakmıştı. Germiyanoğlu

beyliğinin varlığına 1390 tarihinde yıldırım bayezıt son vermişti.

1402 ankara savaşı'ndan sonra yeniden kurulan beylik 1428'de osmanlı devleti'ne katıldı.

Aydınoğulları

aydınoğulları beyliği, germiyanoğulları beyliği'ne bağlı komutanlardan aydınoğlu mehet bey tarafından birgi merkez olmak üzere 1308 tarihinde kurulmuştur. Denzicilikte gelişen bu beylik güçlü bir donanma oluşturmuştu. En ünlü denizcileri gazi umur bey'dir.

Aydınoğulları beyliği 1390'da osmanlı devleti'ne katılmıştı.

1402 ankara savaşı'ndan sonra cüneyt bey tarafından yeniden kurulmuşsa da 1425 tarihinde ıı. Murat zamanında osmanlı devleti'ne katılmıştır.

Saruhanoğulları

saruhan beyliği, germiyanoğulları beyliği'ne bağlı komutanlardan saruhan bey tarafından manisa'da kurulmuştu.

Denizciliğe önem veren saruhan beyliği, 1390 yılında yıldırım bayezıt tarafından ortadan kaldırılmış ankara savaşı'ndan sonra yeniden kurulmuşsa da, çelebi mehmet döneminde tamamen osmanlılara katılmıştı.

Karesioğulları

karesioğulları beyliği, germiyanoğulları beylerinden olan karesi bey tarafından balıkesir ve çanakkale çevresinde kurulmuştu. Denizcilikte oldukça ilerleyen karesioğlu beyliği 1345 yılında orhan bey tarafından ortadan kaldırılmıştır.

Hamidoğulları

hamidoğulları beyliği, felekeddin dündar bey tarafından 1300 yılında uluborlu merkez olmak üzere kurulmuştur.

Denizcilikle uğraşan hamidoğulları beyliği yıldırım bayezıt zamanında osmanlılara katılmasına rağmen ankara savaşı'ndan sonra yeniden kurulmuş, 1423 yılında da ıı. Murat tarafından yıkılmıştır.

Eşrefoğulları

eşrefoğulları beyliği, seyfeddin süleyman tarafından beyşehir merkez olmak üzere 1284 tarihinde kurulmuştur.

1326 yılında ilhanlılar tarafından ortadan kaldırılmıştır.

Menteşoğulları

menteşoğulları beyliği, menteş bey tarafından milas merkez olarak kurulmuştur. Denizcilikle uğraşan bu beylik, yıldırım bayezıt zamanında 1391'de osmanlılara katılmıştı. Ankara savaşı'ndan sonra yeniden kurulan beylik, ıı. Murat tarafından 1425'te tamamen ortadan kaldırıldı.

Candaroğulları (isfendiyaroğulları)

diğer adı isfendiyaroğulları olan candaroğulları beyliği, şemseddin yaman

tarafından 1292 yılında sinop ve kastamonu civarında kurulmuştur.

1461 yılında fatih sultan mehmet tarafından ortadan kaldırılmıştır.

Eretna beyliği

eretna devleti 1335 yılında uygur türkleri'nden eretna bey tarafından orta anadolu'da kurulmuştur. Devletin merkezi önce sivas, sonra da kayseri olmuştur. 1381 yılında kadı burhaneddin tarafından yıkılmıştır.

Kadı burhaneddin

kadı burhaneddin 1381 yılında merkezi sivas olmak üzere kadı burhaneddin devleti'ni kurdu. Candaroğulları, karamanoğulları ve taceddinoğulları ile mücadele eden kadı burhaneddin devleti, timur tehlikesi karşısında sivas halkının 1389 tarihinde şehri yıldırım bayezıt'e teslim etmesi ile osmanlı'ya katılmıştı.

Dulkadiroğulları

1337 yılında zeyneddin karaca bey tarafından elbistan'da kurulan dulkadiroğulları devleti, osmanlılar'la, memlüklülerin arasını açan devlet olarak bilinir. Yavuz sultan selim tarafından 1515 turnadağ savaşı ile osmanlı'ya katılmıştır. Bu beylik osmanlı'ya katılanson beylik olup, bu beyliğin alınmasıyla anadolu'da türk birliği sağlanmış oldu.

Ramazanoğulları

ramazanoğulları beyliği, ramazan bey tarafından 1353 yılında adana ve çevresinde kurulmuştur. İlk önce memluk devletine bağlı iken yavuz sultan selim ile birlikte memlüklere karşı savaşmış, bundan sonra da osmanlı devleti'ne bağlı bir beylik olarak yaşamışlardır.

1608 tarihinde osmanlı devleti'ne bağlı bir vilayet haline getirilmiştir.

Orta asya ve yakın doğu'da kurulan diğer müslüman türk devletleri

diğer müslüman türk devletleri

fatimiler

şii müslümanlar tarafından 969 yılında tunus'ta kuruldu.

969 yılında mısır'ı alarak akşid devletine son verdiler.

Abbas halifesine saldırılarda bulunması üzerine selçuklu sultanı tuğrul bey tarafından suriye'den çıkarıldılar.

Haçlı saldırılarına karşı koyamayan fatimiler, 1171 yılında selahaddin eyyubi tarafından yıkıldı.

Uyarı : batıni mezhebinden olan fatimilerin 972'de kurdukları el-ezher medresesi dönemin en önemli eğitim kuruluşudur.

Eyyubiler

mısır'da, 1174 tarihinde selahaddin eyyubi tarafından kuruldu.

Selahaddin eyyubi, filistin, suriye, ırak ve yemen'i fethetti.

Selahaddin eyyubi, haçlılarla büyük savaşlar yaptı.

Haçlıların elinden kudüs'ü geri aldı.

Eyyubi devleti, 1250 yılında kölemen komutanlarından aybeg tarafından yıkıldı.

Memlük devleti

1250 tarihinde aybeg türkmeni tarafından mısır'da kuruldu.

Haçlılar ve moğollarla büyük mücadeleler yaptılar.

Abbasi halifeliğinin koruyuculuğunu üstlendiler.

Ayn-ı calud savaşı ile memlük hükümdarı baybars, mısır ve avrupa'yı moğol istilasından kurtardı.

Hicaz, filistin ve suriye'de egemen olna memlüklüler bahrat yolu ticaretini ele geçirerek ekonomik yönden güç kazandı.

Anadolu üzerindeki emelleri nedeniyle osmanlılarla uzun süre mücadele ettiler.

Memlüklüler, yavuz sultan selim'in mısır seferi sırasında yapılan merc-i dabık ve ridaniye savaşları sonunda yıkıldı.

Uyarı : hükümdarlığın veraset yoluyla geçmediği tek türk devletidir. Memlük sultanları komutanlar arasından seçimle gelirdi.

Harzemşahlar

merkez gürgenç olmak üzere 1097 tarihinde atsız tarafından kuruldu.

Moğol saldırıları sonucunda zayıfladılar.

Anadolu selçukluları ile 1230'da yaptıkları yassı çimen savaşı'nda yenildiler.

Moğol istilası sonrasında topraklarını terkedip selçuklulara sığındılar.

Uyarı : selçuklulara bağlı atabeylerden imparatorluğa dönüşen tek devlettir.

Moğol imparatorluğu

1196 yılında temuçin, yani cengiz han tarafından başkent karakurum olmak üzere kuruldu.

Cengiz han 1227 yılında öldü.

Cengiz han ölmeden önce eski bir türk geleneğine uyarak topraklarını oğulları ve torunları arasında paylaştırdı.

Uyarı : moğollar (cengiz han)

altınorda hanlığı ilhanlılar çağatay hanlığı kubilay hanlığı

(1256 - 1502) (1256-1335) (1227 - 1370) (1206-1368)

(hazar denizi'nin (iran ve doğu (türkistan) (çin)

kuzeyinden kırım'a anadolu)

kadar uzanan topraklar)

timur imparatorluğu

timur tarafından 1335 yılında semerkant merkez olmak üzere kuruldu.

1401 yılında karakoyunlu devleti'nin topraklarının büyük bir kısmını ele geçirdi.

Karakoyunlu hükümdarı kara yusuf'un osmanlı devleti'ne sığınması üzerine anadolu'ya girdi.

1402 yılında çubuk ovası'nda osmanlı devleti ile ankara savaşı'nı yaptı ve yıldırım bayezıt'ı yendi.

Timur'un ölümünden sonra devlet parçalandı.

Uyarı : bu dönem, ticaret ve bilimde özenli gelişmelerin olduğu bir dönemdir. Astronomi alalında uluğ bey, edebiyat alanında ali şir nevai ve matematik alanında ali kuşçu gibi ünlü isimler yetişti.

Müslüman-türk devletlerinde kültür ve uygarlık

hükümdar ve saray

devlet hanedanın ortak malı olarak kabul edilirdi.

Bu durum hükümdarın ölümünden sonra taht kavgalarına sebep olur, devleti zayıflatırdı.

Bazı türk-islam devletleri'nde hükümdar, sultan sanını kullandı.

İlk türk-islam devletleri'nde hükümdar tahta çıkınca abbasi halifelerinin tasdiğini istedi.

Merkez teşkilatı

hükümet, divan-ı saltanat denilenbüyük divan'dan meydana gelirdi.

Divanın başkanı hükümdardı.

Selçuklular bu kurumu abbasilerden almışlardır.

Büyük divan'a bağlı olan dört divan şunlardı:

istifa divanı; mali işlerle ilgilenen divandır. Başkanlığını müstevfi yapardı.

Tuğra divanı; devletin yazışmalarının yapıldığı divandır.

İsraf divanı; mal işlerin yolunda gidip gitmediğini kontrol eden divandır. Başkanına müsrif denirdi.

Divan-ı arz; ordu ve asker maaşları ile ilgilenen divandır.

Taşra teşkilatı

başkent dışındaki idari birimlere vilayet denirdi.

Vilayetlerin başında şehzadeler veya vali statüsünde naipler bulunurdu.

Anadolu selçuklularında üç tip vilayet bulunurdu.

Meliklerin yönettiği vilayetler; bunlar hanedan tarafından gönderilen meliklerin doğrudan hükümdara bağlı olduğu vilayetlerdi.

Divan dairesi vilayetleri; yönetimi divana ait olan vilayetlerdi.

Bizans sınırında bulunan vilayetler;

başında uç beyi denilen sınır koruyucu beylerin bulunduğu vilayetlerdi.

Hukuk

islamiyet'in kabulü ile hukuk kuralları değişikliğe uğradı, türk töresi ile islami kurallar bir sentez haline getirildi.

Adli teşkilat; şeri yargı ve örfi yargı olmak üzere ikiye ayrılırdı.

Şer'i yargı; kadıların başkanlığındaki mahkemeler tarafından yürütülürdü.

Örfi yargı; vergilere, askeriye ile, ikta sahipleri ve ticarete ilişkin kanunlarla ilgilenirdi.

Hükümdarların halkın şikayetlerini dinlemek amacıyla düzenlediği mezali divanları da görülürdü.

Askeri davalara kadı askerler denilen kadılar bakardı.

Ordu

ilk türk-islam devletleri'nde ordu türkmenlerden oluşurdu.

Karahanlılarda ordu hassa ordusu, eyalet askerleri ve türkmen kuvvetleri olmak üzere üç bölüme ayrılmıştı.

Selçuklularda, karahanlılar'dan farklı olarak ikta askerleri, bağlı devletlerin askerleri ve gönüllü askerler vardı.

Hassa ordusunda, askerlik için ayrılan çocuklar belirli merkezlerde yetiştirilir, sultanlar hassa birliklerini burada yetişen askerler arasından seçerlerdi.

Eyalet askerleri; şehzadelerin ve valilerin yönetimindeki askerlerdi.

Türkmen birlikleri; göçebe türkmen boylarının savaş anında orduya katılmaları ile oluşan birliklerdi.

Toprak yönetimi

devlete ait ve miri arazi olarak adlandırılan topraklar dört bölüme ayrılmıştı.

Has arazi ; geliri hükümdara ait olan arazilerdi.

İkta arazi; gelirlerine göre önemli devlet görevlilerine dağıtılan arazilerdi.

Mülk arazi; başarılı devlet adamlarına verilen arazi idi. Bu topraklara sahip olanlar toprak hakkında her türlü tasarrufa sahipti.

Vakıf arazi; ilmi ve sosyal kuruluşların masraflarını karşılamak amacıyla bu kuruluşlara tahsis edilen arazilerdi.

Haraci arazi; müslüman olmayan halka ait arazilerdi.

Din

islamiyet'in kabulünden sonra islam dinini yaymak için önemli çalışmalar yapmışlardı.

İslamiyet'te gaza denilen müslüman olmayan ülkelere yönelik savaşlar ile önemli fetihler gerçekleştirmişlerdi.

İslam dini ile islamiyetten önceki kültürlerin birleşmesi ile babalik, bektaşlik, ekberilik ve mevlevilik gibi çeşitli tarikatlar oluşturulmuştu.

İslamiyeti yaymak amacıyla eserler yazılmış, kur'anı'ın yayılması amacıyla çalışmalar yapılmıştı.

Ekonomik hayat

tulunoğulları ve akşidler, doğu ve batı ticaret yolları arasında oldukları için ticarette oldukça gelişmişti.

Eyyubiler ve memlüklüler'de ise mısır'la ticaret çok gelişmişti.

Memlüklüler döneminde trablus, şam, iskenderiye, dimyat, yafa ve akka önemli ticaret merkezleri haline geldi.

Ümit burnu'nun buluması ile bu ticaret merkezleri önemini yitirdi.

Gazneliler, hindistan topraklarını ele geçirerek ekonomilerini canlandırmıştı.

Büyük selçuklular'da, orta asya ve hindistan'dan gelen ticaret yollarının geçmesi ülkeyi zengin bir hale getirmişti.

Anadolu selçuklu devleti, ticaret yolları üzerinde yaptığı vakıf kuruluşları, han ve kervansaraylarla ticari alanda gelişmişti.

Sosyal hayat

türk-islam devletleri'nde göçebe bir hayat görülmüş, göçebecilikten dolayı hayvancılık gelişmişti.

Yerleşik hayata geçildikçe köylerde oturanlar tarımla, şehirlerde yaşayanlar ise ticaret ve el sanatlarıyla uğraşmışlardı.

Şehirlerde ticaretle uğraşanlar ahi teşkilatını oluşturmuşladı.

Anadolu selçukluları zamanında türkler zengin ve mutlu bir hayat sürmüşlerdi.

Bilim

türk islam devletleri'nde medreseler bilim merkezi idi.

Büyük selçuklu devleti zamanında, dünyanın ilk üniversitesi olarak kabul edilen nizamiye medresesi yapıldı.

Medreselerde kur'an, hadis, kelam, fıkıh, arap dili ve edebiyatı, matematik, mantık geometri ve tarih okutulurdu.

Önemli bilim adamlarının başlıcaları; farabi, biruni, ibn-i türk, ibn-i sina, gazali, ömer hayyam'dır.

Sanat

türk-islam devletlerindeki sanat eserlerinde mimari ağırlıkta idi.

Türk-islam devletleri tarafından yapılan ve günümüzde hala ayakta duran sanat eserlerinden bazıları şunlardır:

tulunoğlu camii

baybars camii

mescid-i cuma

sultan sencer türbesi

alaaddin camii

burmalı minare

İslam tarihi

İslam tarihi, islam dininin 7. Yy’da ortaya çıkışından ve islam devleti’nin kurulmasından başlayarak modern zamanlara kadar uzanan süreçte, islam dini, islam dinini benimseyen bölge ve toplumlar ve bu toplumların islam çatısı altında ortaya koyduğu şeyleri barındıran tarih kolu. İslam tarihi, islam inancını hem bir din hem de bir toplumsal müessese olarak ele alır ve çıkan sonuç, olay ve keşifleri bu bağlamda sunar.

Genel olarak hz.muhammed’in doğuşundan ölümüne kadar geçen zaman, ondan sonraki hilafet dönemi, daha sonraki saltanat devletleri ve modern zamanlarda ortaya çıkan yeni akım ve durumlar ele alınır. Kabaca dört ana parçaya bölünebilse de, farklı yönlerden farklı şekillerde bölünmeler gerçekleşir, siyasi islam tarihi farklı bir bölünmeyle incelenirken bilimsel keşifleri konu alan islam tarihi daha farklı bir bölünme içerir.

İslam tarihinin merkezini ve islam tarihinin altın çağını teşkil eden dönem dinin doğuşundan peygamberin ölümüne kadar devam eden ve islami kaynaklarda asr-ı saadet yani “saadet çağı” olarak adlandırılan dönemdir.

Cahiliye dönemi

İslam dininin peygamber tarafından açıklandığı ve bundan hemen önceki zamandaki arabistan’a ve genel olarak bu döneme klasik islam kaynaklarında cahiliye denir. Bununla birlikte bu daha ziyade islamî klasik kaynaklarca tercih edilen bir dönemdir ve çağdaş din bilimleri araştırmalarında bu dönemden bahsedilmekle birlikte islam tarihi içerisinde bu isimle zikredilmez.

İslam’a göre cahiliye dönemi tam hz.isa’ya gelen incil’in tahrif edildikten sonra, muhammed’in peygemberliğine kadarki zamana denir. İsimdeki cahiliye tabiri,

salt okur-yazarlık veya bilgisizlik anlamında değil de daha geniş ve genel olarak,hakikatin bilgisinden uzak olmak manasını taşır.

Hz.muhammed’in dönemi

622-750 yılları arasında islam devleti hz.muhammed döneminde ele geçirilen topraklar (622-632) dört halife döneminde ilave edilenler (632-661) emeviler döneminde ilave edilenler (661-750)

Asr-ı saadet

Çağdaş din bilimlerinde islam tarihi sıklıkla bu dönem ile başlar. Peygamberin peygamberlik döneminden (yani kur’an’ın gönderilmeye başlamasından) abbasi hilafeti’nin sonuna yol açan 1258′deki bağdat istilasına kadar süren döneme sıklıkla klasik dönem denir ve peygamberin dönemi bu klasik dönemin ilk kısmını oluşturur.

İslam dininin kabul ettiği son peygamberin peygamberlik görevini alışından ölümüne kadar ki döneme klasik islam kaynaklarında asr-ı saadet yani “saadet zamanı” adı verilir. Asr-ı saadet kendi içinde 2 ana bölümde incelenir bunlar: mekke dönemi ve medine dönemidir. Mekke dönemi daha çok dinin doğuşu, ilk müslüman topluluk, ahlâki ve dini değerlerin müslüman topluluk tarafından benimsenişi, var olan dini inanç ile islam’ın çatışması ve direnişleri içerir. Bu dönem hicret le beraber sona erer. [medine] döneminde ise, islam devletin ve toplumun kuruluşu ile daha siyasi ve toplumsal bir dönem olup, çeşitli savaşlara ve hem siyasal otorite hem de toplumsal refah anlamında yükseliş arz eden bir zaman dilimidir. Bu dönemde bütün arap yarımadası müslümanların idaresine girmiştir.

Dört halife dönemi

Dört büyük halife ya da hulefa-i raşidin (raşid halifeler veya dört büyük halife) (arapça: الراشدون islam peygamberi’nin (müslümanlar için muhammed) (الخلفاءvefatının ardından seçimle görev yapmış halifelerdir. Urduca’da sünni referanslarla dört arkadaş (arapça: اریچار çar yar) olarak ifade edilmektedir.

Hilafet sırasıyla:

* ebu bekir,* ömer bin hattab,* osman bin affan* ali bin ebu talib

Bazı kaynaklar buna sadece 6 ay gibi bir süre görev yapan hasan bin ali’yi de dahil ederler.

Şii kaynaklarına göre hilafet ali bin ebu talib’le başlar ve ardından imamlar gelir.

Halifelerin en büyüğü, ebu bekir, islam peygamberi muhammed’in en iyi dostudur. Bu yüzden ilk halife ebu bekir seçilmiştir. Ebu bekir’in tam adı ebu bekir bin ebu kuhafe’dir

Emeviler dönemi

Emeviler dönemi 90 yıl kadar devam etti. Emevilerin başkenti şam’dır. Bu dönemde halifelik babadan oğula geçerek saltanat haline geldi. Emeviler zamanında islam devletinin sınırları atlas okyanusundan orta asya içlerine kadar genişledi. Emevi iktidarı abbasilerin iş başına gelmesiyle son buldu.

Abbasiler dönemi

Abbasilerin başkenti bağdattır. Abbasiler 5 asırdan fazla halifeliği ellerinde tuttular. Abbasiler siyasi alandan çok kültür ve medeniyet alanında gelişme gösterdiler. Zamanla siyasi hakimiyetleri zayıfladı ve abbasi devletinin sınırları içinde yeni devletler ortaya çıkmaya başladı. Bu durumda abbasi hükümdarının islam dünyasındaki siyasi hakimiyeti giderek sembolik bir hal almaya başladı.

Halifelik 1258′de moğolların abbasi devletini yıkmasından sonra mısırdaki memlük devletinde devam etti. Abbasiler dönemi’nin sonu aynı zamanda islam tarihinde sıklıkla kullanılan klasik dönem tanımının kapsadığı zamanın da sonuna denk gelir. Bu dönemin sonundan kolonyalizmin yükseldiği 19. Yüzyıla kadar süren döneme orta çağ dönemi terimi tercih edilir. Bazı tarihçiler bu dönemi 19. Yüzyıl yerine osmanlı devleti’nin sürdürdüğü hilafetin kaldırılışına kadar uzatır.

Osmanlılar dönemi

1517′de yavuz sultan selim’in mısır seferiyle halifelik osmanlı devletine geçti. Mukaddes emanetler istanbul’a getirildi. Osmanlı devleti’nin yükselişiyle beraber, islam tarihinde farklı bir dönem başladı. Bu dönemde müslümanlar viyana önlerine kadar ilerledi. Her ne kadar osmanlı devleti’nin tarih sahnesinde olduğu dönemde başka islam devletleri bulunsa da, osmanlı devleti yükseliş ve hatta gerileme döneminde bile daima önemli bir konuma sahip oldu, dünyann değişik yerlerinde yaşayan müslümanlar çoğu zaman düşmanlarına karşı osmanlı devletinden yardım istemişlerdir. Osmanlı devleti başka ülkelerdeki müslümanlara yardım etmek amacıyla endülüs’ün müslümanların elinden çıkmasından sonra buradaki müslüman ve yahudileri kuzey afrika’ya ve osmanlı topraklarına taşıdı. Fas’ta portekizliler’le savaştı. Yine portekizliler’e karşı endonezya adalarındaki müslümanlara yardım etmek amacıyla portekizliler’le hint okyanusu’nda savaştı.

Avrupalıların her alanda güçlenmesiyle beraber, 19. Asırın sonları ve 20. Asrın başlarında müslümanların yaşadığı coğrafyanın büyük bir bölümü batılı devletler tarafında sömürge haline getirildi. I. Dünya savaşının hemen öncesinde dünyada sadece üç bağımsız islam devleti vardı. Osmanlı devleti iran ve afganistan. Osmanlı devleti ı. Dünya savaşı’nı kaybedince başkent istanbul ve anadolu’nun bazı yerleri işgal edildi. Kurtuluş savaşı’ndan sonra itilaf devletleri türk topraklarından çıkarıldı. Türkiye’de cumhuriyet ilan edildi.

400 yıldan fazla türklerin elinde kalan halifelik 3 mart 1924′te çıkarılan bir kanunla kaldırıldı. Son halife ve osmanlı hanedanının bütün üyeleri sürgüne gönderildi. Son halife abdülmecid efendi 1944′te paris’te sürgünde iken vefat etti. Cenazesi ölümünden uzun bir zaman sonra medine’de toprağa verildi

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Türk islam tarihi

Türk - islâm tarihitalaş savaşı: çinliler'in orta asya'yı ele geçirmek istemesine türkler'le birleşen abbasîler engel oldular. Sonucunda; türk - arap (müslüman) mücadelesi sona erdi. Orta asya'nın çinlileşmesi engellenirken, islâmiyet türkler arasında yayıldı. Bu da türk - islâm tarihinin başlangıcı sayılır.İlk islam'a giren türk boyu; karluklardır. Diğerleri ise yağma ve çiğil boylarıdır.

Türkler'in islâmiyete giriş nedenleri?• türkler'de gök tanrı inancı ile islâmiyette allah inancı arasında ortak tek tanrı inancının olması, islâmiyet'teki cihad düşüncesi ile türkler'in "cihan hakimiyeti" düşüncesinin uyması, ahiret, cennet ve cehennem inancının olması, emevîler'in ırkçı politikasına karşılık abbasîler'in ırkçı politika izlememeleri. Türkler, müslüman tüccarlar aracılığı ile dini benimsemişlerdir.Türklerin islâmiyete hizmetleriislâmiyet'in yayılmasını sağladılar.

• islâm dünyasının koruyucusu ve savunucusu oldular (halifeliği korudular, devamı ile siyasî birliği sağladılar).

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Osmanlı tarihi - kuruluş dönemi - özet (1299 - 1451) by: ethemgünay date: 10 may 2008, 16:16:13osmanlı tarihi-özet  (1299 - 1451)kuruluş devri padişahları: 1)   osman gazi: 1281 – 13262)   orhan gazi: 1326-13623)   ı. Murat: 1362-13894)   yıldırım beyazıt: 1389 – 1402fetret devri: 1402- 14135)   çelebi mehmet: 1413-14216)   ıı. Murat: 1421 – 14517)   ıı. Mehmet: 1451 - 1481

osmanlı beyliği'nin büyüme nedenleri1)  anadolu'nun durumu: kösedağ savaşı'ndan sonra anadolu türk birliği bozulmuş, çok sayıda beylik kurulmuştur. Xııı. Yy. Sonlarına doğru ilhanlıların anadolu'daki baskısı azalmıştır. Anadolu beylikleri arasında mücadeleler vardır.

Trabzon çevresinde rum imparatorluğu bulunuyordu. Anadolu siyasi birlikten yoksundur.2)   bizans'ın durumu: bizans sık sık taht kavgalarına sahne olmakta, tekfurlar merkezi dinlememekte ve kendi aralarında mücadele etmekteydiler. Bizans elindeki güçsüz ordusunu da balkanlar'dan gelecek sırp ve bulgar saldırılarına karşı kullanmaktadır. Anadolu'da (izmir, iznik, izmit, bursa gibi) küçük bir toprak parçası elinde kalmıştır.3)   balkanlar'ın durumu: balkanlar'da da merkezi bir otorite bulunmamakta, en güçlüleri sırp ve bulgar krallıkları olmak üzere, eflak, boğdan, bosna gibi prenslikler vardır. Ayrıca katolik macarların saldırılarına uğruyorlardı. Balkan halkı da bizans halkında olduğu gibi baskıcı yönetim ve ağır vergiler altında ezilmekte ve osmanlı'yı kurtarıcı olarak görmekteydiler. 4) osmanlı'nın kurulduğu coğrafi konum (bizans sınırında bulunması)5) tekfurlar arası mücadelelerden istifade etmeleri6) beylikler arası mücadelelere girmemeleri7)   sürekli cihat ve gaza ile politikası gütmeleri 8)  türkmenlerin sempatisini kazanmaları ve sürekli göçlerle beslenmeleri 9)   ahilerin, şeyhlerin, erenlerin desteğini almaları 10) takip ettikleri mükemmel siyaset (iskan, tahrir, istimalat vb.) 11) padişahların çok yetenekli olması 12) merkeziyetçiliğin sağlanması (fatih ile) 13) avrupalıların yüzyıl savaşları'yla uğraşması  

kuruluş dönemi (1299-1453)l osman gazi dönemi (1281 - 1326):

moğollar'ın önünden kaçan kayı aşireti, ertuğrul gazi yönetiminde anadolu'ya gelmiş ve alaaddin keykubat tarafından ankara yakınlarındaki karacadağ bölgesine yerleştirilmişlerdir. Söğüt  ve domaniç'i ele geçiren ertuğrul gazi buraları yaylak ve kışlak olarak kullanmıştır. 1281'de ölünce küçük oğlu osman bey aşiretin başına gelmiştir.Osman bey, tekfurlar arası mücadelelerden faydalanarak karacahisar, yarhisar, inegöl, bilecik ve yenişehir'i almıştır, bütün bu gelişmeler 1302 koyunhisar savaşı'na sebep olmuştur. Osmanlıların kazandığı bu savaş bizans ile yapılan ilk savaştır. Osman gazi 1314'ten itibaren bursa'yı kuşatma altına almış, 1320'de hastalanmış ve 1324'de ölümüne kadar oğlu orhan bey vekaleten işleri yürütmüştür. 1321'de mudanya alınarak bursa'nın bizans'la irtibatı kesilmiştir, not-1: osman bey babasından aşiret reisliği devralmış oğluna bir uç beyliği bırakmıştır. Not-2: ilk para osman bey döneminde basılmıştır.

Orhan gazi dönemi (1326 - 1362): 1326'da bursa'yı alarak başkent yapmıştır. İznik'i kuşatması 1329 maltepe (palekanon) savaşı'na sebep olmuştur. Bu savaş bizans'ın anadolu'daki etkinliğini kaybetmesine ve kocaeli yarımadasının fethine neden olmuştur, iznik ve izmit alınarak kocaeli yarımadasının fethi tamamlanmıştır. İznik başkent yapılmıştır. 1345'de karesi beyliği alınarak anadolu türk birliğini kurma çalışmaları başlamıştır. Bu olayın  en önemli yönü rumeli'ye geçişin kolaylaşmasıdır.

Bizans'ta taht karışıklığı ortaya çıkmış imparatorluğunu ilan eden kantakuzen orhan bey'den yardım istemiştir. Orhan bey oğlu süleyman paşa komutasında keşif amacıyla yardımlar göndermiş, yapılan bu yardımlara karşılık olarak çimpe kalesi alınmıştır. (1353) burayı bir üs olarak kullanan süleyman paşa rumeli'de fetihlere başlamış, malkara, çorlu gibi yerleri fethetmiştir. Onun bir av sırasında ölümü üzerine rumeli'deki faaliyetlerin başına l. Murat getirilmiş, fakat 1362'de babası da ölünce l. Murat tahta geçmiştir.Orhan gazi zamanında teşkilatlanma çalışmaları: orhan gazi babasından bir uç beyliği devralmış oğluna bir devlet bırakmıştır. Devlet teşkilatının temelleri bu dönemde atılmış ilk divan, ilk vezirlik, yaya ve müsellem adıyla ilk düzenli ordu, iznik’te ilk medrese, ilk donanma ve ilk vakıf l örgütü kurulmuş, ilk kez subaşı ve kadı ataması yapılmıştır.

I. Murat dönemi (1362 - 1389):a) balkanlar'daki faaliyetleri:taht değişikliğinden faydalanan bizans, rumeli'deki topraklan geri alınca lala şahin paşa ile beraber rumeli'ye geçen l. Murat, filibe'yi de dahil ederek bu bölgeleri geri almıştır. Bulgar ve bizans ordularıyla yapılan 1363 sazlıdere savaşı'yla edirne fethedilmiştir. Bu gelişmeler osmanlıların haçlılarla yaptığı ilk savaş olan 1364 sırpsındığı savaşı'na neden olmuştur. Sonuçta sırbistan ve bulgaristan yolu osmanlılara açılmış ve bulgarlar hakimiyet altına alınmış, edime başkent yapılmıştır. Sırbistan'a yapılan akınlar 1371 çirmen savaşı'na sebep olmuştur. Bu savaştan sonra sırplar da osmanlı'ya bağlanmıştır.Osmanlı aleyhinde faaliyetlerde bulunan bosna krallığı üzerine lala şahin paşa bir orduyla gönderilmişse de tuzağa düşürülerek ploşnik denilen yerde bozguna uğratılmıştır. 1388 ploşnik bozgunu'nun (ilk yenilgi) balkanlar'da uyandırdığı heyecan, türkler'i balkanlar'dan atma isteği ve daha önceki savaşların intikamını alma düşüncesiyle yeni bir haçlı ordusu toplanmıştır, l. Murat, anadolu beyliklerinden de aldığı yardım ile haçlıları kosova'da büyük bir mağlubiyete uğratmıştır(l. Kosova savaşı 1389).Not-1: l. Murat savaş meydanını gezerken bir sırp tarafından şehit edildi.Not-2: osmanlılar, topu ilk kez düşmanı korkutmak amacıyla bu savaşta kullandılar.Not-3: tuna nehrine kadar olan yerler ele geçirildi.

B) anadolu türk birliğini kurma çalışmaları:anadolu beylikleriyle iyi geçinilmiş akrabalık bağları kurulmuştur. Germiyanoğullan'ndan çeyiz yoluyla tavşanlı, simav çevresini, hamitoğullan'ndan satın alma yoluyla göller yöresini topraklarına katmıştır. Ankara tekrar geri alınmış, karamanoğulları ile ilk ilişkiler başlamıştır.

C) teşkilatlanma çalışmaları:divan geliştirilmiş, defterdarlık, ilk vezir-i azamlık, nişancılık, kazaskerlik, beylerbeyliği makamları kurulmuş, mali teşkilatın temelleri atılmış, yeniçeri ocağı ve acemi oğlanlar ocağı kurulmuştur (pençik usulüne göre). Osmanlı tarihinde ilk kez sultan unvanını kullanmış, haçlılarla ilk kez mücadele etmiştir. Tımar sistemi ilk kez uygulanmıştır. Veraset sisteminde değişiklik yaparak, "ülke hükümdar ve oğullarının ortak malıdır.”Anlayışını getirmiştir.

Yıldırım bayezit dönemi (1389 - 1402):

a) anadolu türk birliğini kurma çalışmaları:taht değişikliğinden faydalanarak osmanlı aleyhine faaliyetlere girişen anadolu beylikleri üzerine yürüyen yıldırım bayezit 1390'da germiyan, 1391'de aydın, saruhan, hamit ve menteşeoğulları'nı, 1392'de candaroğulları'nı (sinop hariç), 1397'de akçay savaşı'yla karamanoğulları'nı, 1398'de kadı burhanettin devleti'ni topraklarına katarak anadolu türk birliğini ilk kez kurmuştur.

Not: anadolu beylerbeyliğini kurarak beylerbeyliği sayısını ikiye çıkarmıştır.

B) istanbul kuşatmaları:yıldırım bayezit istanbul'u ilk kez kuşatan osmanlı padişahıdır. İstanbul'u birkaç kez kuşatmış ve bu amaçla anadolu hisarı'nı yaptırmıştır. Fakat karamanoğulları'nın saldırıları, niğbolu savaşı ve timur tehlikesi yüzünden kuşatmalara ara vermek mecburiyetinde kalmıştır.bizans ile bir anlaşma yapılarak sirkeci'’e bir türk mahaalesi kurulmuş,kadı tayin edilmiş ve yıllık haraç artırılmıştır.

C)  niğbolu savaşı (1396):bizans'ın yardım isteği, papa'nın kışkırtmaları ve osmanlılar'ı balkanlar'dan atmak istemeleri neticesinde ilk kez avrupa'nın büyük devletlerinin de katıldığı ortaçağın osmanlı'ya karşı düzenlenen en büyük haçlı seferi olan niğbolu savaşı meydana gelmiştir. Haçlılar büyük bir bozguna uğramışlar ve uzun süre yeni haçlı seferi düzenlenememiş(1444’e kadar), osmanlılar'ın balkanlar'daki hakimiyeti güçlenmiştir.bulgar krallığı ortadan kaldırıldı.yıldırım’a sultan-ı iklimi rum unvanı verildi.

D) ankara savaşı (1402): sebepleri: 1)   karakoyunlu kara yusuf ve celayirli ahmet’in yıldrım'a sığınması2)   anadolu beylikleri beylerinin timur'a sığınarak o'nu kışkırtması 3)   aralarındaki sert mektuplaşmalar4)   timur'un sivas'ı ele geçirip yağmalaması5)   yıldırım'ın erzincan çevresini ele geçirmesi6)   iki hükümdarın da cihan hakimiyeti düşüncesine sahip olması7)   timur'un çin seferi öncesinde batısını güvenlik altına almak istemesi

sonuçları:1)   karatatarlar'ın ve anadolu beylikleri kuvvetlerinin ihanetine uğrayan osmanlı mağlup olmuş,2) anadolu'yu ele geçiren timur, izmir’e kadar ilerlemiş ve burayı haçlılar'dan almış,3) esir düşen bayezit, bu hayata dayanamayarak ölmüş,4) anadolu beylikleri (karesi ve eretna hariç) yeniden kurulmuş,5) kardeşler arası taht kavgaları (fetret devri) başlamış,6) osmanlı devleti dağılma tehlikesi geçirmiş,50 yıl kadar duraklamasına neden olmuş7) istanbul’un alınması ve bizans'ın yıkılması gecikmiş,8) balkanlar'daki ilerleyiş durmuştur. 

Fetret devri (1402 - 1413):şehzade süleyman, isa, musa ve mehmet arasında 11 yıl süren mücadelelerden çelebi mehmet galip çıkarak birliği yeniden kurmuştur.Not-1: bu dönemde şehzade musa tarafından istanbul kuşatılmıştır.Not-2: bu dönemde balkanlar'da önemli bir isyanla karşılaşılmamasının temel nedeni hoşgörülü ve adil bir yönetim uygulanmasıdır.Not-3: bu dönemde avrupa'dan saldırı olmamasının en önemli sebebi yüzyıl savaşları'dır.

I. Çelebi mehmet dönemi (1413 - 1421):çelebi mehmet 2. Kez anadolu türk birliğini kurma çalışmalarını başlatmış ve saruhanoğulları'nı ortadan kaldırmıştır. Aydınoğulları'ndan izmir'i almış, karamanoğulları'yla mücadele etmiştir.    Eflak osmanlılara bağlanmıştır. Venediklilerle ilk deniz savaşı yapılmış, fakat başarılı olunamamıştır.(1416). Şeyh bedrettin isyanı: şehzade musa'nın kazaskerliğini yapan daha sonra iznik'te göz hapsinde tutulan şeyh bedrettin rumeli'ye geçmiş, sapık fikirlerini yayarak yeni bir saltanat kurma iddiasıyla isyan etmiştir. İsyan bastırılmış şeyh bedrettin öldürülmüştür (1420).Not: dini ve sosyal içerikli bir ayaklanmadır.Şehzade mustafa isyanı: timur'un beraberinde semerkant’a götürdüğü şehzade mustafa. Timur'un ölümünden sonra anadolu'ya dönerek isyan etmişse de mağlup olarak bizans'a sığınmıştır.

 Iı.murat dönemi (1421 - 1451):taht değişikliğinden istifade ile bizans'ın kışkırttığı şehzade mustafa'nın isyanı bastırılarak şehzade mustafa öldürülmüştür. (düzmece mustafa olayı) isyanı kışkırtan bizans üzerine gidilerek istanbul kuşatılmışsa da başarılı olunamamıştıranadolu türk birliğini kurma çalışmalarına devam edilmiş, menteşe, hamit, aydın ve miras yoluyla da germiyanoğulları osmanlı devleti'ne bağlanmıştır. Karamanoğulları'yla mücadele edilerek beyşehir, seydişehir alınmıştır.Bir taraftan anadolu beylikleriyle mücadele eden osmanlı devleti diğer taraftan balkanlar'da özellikle erdel beyi hünyadi yanoş karşısında arka arkaya başarısızlıklar almıştır. Bunun üzerine 1444'te edirne segedin antlaşması imzalanmıştır. Buna göre;1)   iki taraf arasında 10 yıl savaş yapılmayacak2)   tuna nehri sınır kabul edilecek3)   sırbistan yeniden kurulacak, fakat osmanlı'ya vergi verecek4)   eflak macaristan'a bırakılacak, fakat osmanlı'ya vergi verecektir.

Önemi: osmanlılar'ın imzaladığı ilk önemli antlaşmadır. Segedin antlaşması sonrasında ıı. Murat, 12 yaşındaki oğlu ıı. Mehmefi tahta geçirmiştir. Bu durum yeni bir haçlı ordusunun toplanmasına sebep olmuştur.

Varna savaşı (1444): yeniden ordunun başına geçen ıı. Murat haçlıları büyük bir bozguna uğratmıştır.

Not-1: niğbolu'dan sonra toplanan ilk haçlı ordusudur.

Not-2: ankara savaşı'ndan sonra osmanlılar'ın eski gücüne ulaştığını gösteren ilk olaydır.

Iı. Kosova savaşı (1448): sebepleri:1)   bizans'ın ve papanın kışkırtması 2)  türkleri balkanlar'dan atma düşüncesi 3)   varna savaşı'nın intikamını almak istemeleri 4)  hünyadi yanoş ve arnavut beyi iskender be/in gayretleriyle yeni bir haçlı ordusu toplanması sonuçları:1)  osmanlılar büyük bir galibiyet elde etmişlerdir.2)  bir dönüm noktası özelliğindedir. Haçlılar'ın son taarruzu, osmanlılar'ın son savunmasıdır. (ıı. Viyana kuşatmasına kadar).3)   bizans'ın istanbul’u kurtarmak için haçlılar'dan yardım alma ümidi sona ermiştir.4)   balkanlar'ın kesin bir türk yurdu olduğu ve türklerin balkanlar'dan atılamayacağı anlaşılmıştır. 

1451'de ıı. Murat'ın ölümüyle ıı. Mehmet, yeniden tahta geçmiştir.

Osmanlı tarihi-kuruluş dönemi- özet (1299 - 1451) by: vahdetkuru date: 29 october 2008, 23:52:53ethem hocam emeğinize sağlık.Özetinizi word'a aktardım. Ppt sunum yapmaya başladım.Eğer konuların devamı var ise yapıştırırsanız sevinirim.İyi çalışmalar.

Osmanlı tarihi - kuruluş dönemi - özet (1299 - 1451) by: handee date: 28 september 2010, 19:52:28gerçekten çok teşekkurler bende birşeyler paylaşmak istiyorum okuldaki tarih öğretmenimiz gerçeknten çok iyi bir öğretmen bizede osmanlı devletının kısa zamanda hızla gelişmesin nedeni nedir?diye arastırma ödevi vermıstı internette bakmadıgım sıte kalmadı birçok kaynak kıtaptanda arstırdım bundugumda etem hocamızın paylaştıgıyla aynıydı ancak hocamız bunların yanlış olmadıgını ancak daha önemlı bır sebeb ın olmadıgı söyledı osmanlının hızla büyümesinin asıl sebebi:-osman bey etrafında gelişen çatışmalardan sıyrılmak ıcın (sıyrılmalı cunku cok gucsuz oldugunu bılıyor ve yıkılacağının farkında) ve taraf tutup karşıısına bır takım devletlerı almamak ıcın su sozu kullanıyor :'ben türk ve musluman kanı dökmem sizinde yaptıgınız yanlıştır ben sadece bızansın topraklarında ılerleyecegım dıyor' bu sozu soyleyınce kımse osmanlıdan süphelenmiyor ve osmanlıda kaybetme olanagı olmayan savaslara gırıyor kucuk kucuk koy ve kasablara saldırıyor yanı yavas yavas genişliyor.ve böylelikle amaçlarına ulasıyor zamnla ıznıgı bursayı vs. Alma gucune varıyor.

Bir başka söylemek istedigim konu ıse izniik neden hristiyannlık alemi için

kutsaldır?-bilingiği üzere ıznık henuz osman bey tarafından ısgal edılmeden önce orada 1. Kosıl toplanmıstı o konsıle 280 ülkeden yabancı ınsanlar katılmıstı kımse kımsenın dılını bılmıyordu tabıı o zamn tercuma vb.de yok o konsılı çok ıyı bır yonetıcının yönetmesı gerekıyordu ancak konsılde yonetı yokmus ve harkes anlaşabılmıs hrıstıyanlık alemıne görede o konsılı yonetmek ıcın tanrının ıznığe indiğine inanılıyor.mesela o  koskoca ticaret ve tekstıl sehrı bursanın alınması bızans ıcın hıcbırsey ancak iznik alınınca bızans valılerı buyk bır orduyla osmanlıya gönderılıyor bu bızans  valileride yenılgıye ugruyor.Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxosmanlı yükselme dönemi özet

Iı.mehmet (fatih) devri

istanbul'un fethi sırasında bizans'ın durumubizans, adı imparatorluk olmasına rağmen, istanbul ve çevresindeki birkaç kasabaya egemen olan küçük bir devlet haline gelmiştir. Osmanlı devleti'nin giderek baskısının artması üze¬rine kral konstantin avrupa'dan yar-dım alabil¬mek için katolik ve ortdoks kiliselerinin birleşmesini sa¬vunuyor¬lardı. İstanbul halkının ortadoks olmaları ve patriğin karşı çıkması nedeniyle bu birleşme olmadı. Bizans'ta bu fikrin oluşmasında osmanlıların din ve vic¬dan hürriyetine önem vermesi de etkili olmuştur. İstanbul'un fethi (1453)istanbul'u almak amacıyla yeniçeri ocağına düzen verildi. Boğazlardan gelecek yardımı önlemek için ana¬dolu hisarının karşısına rumeli hisarı (boğazkesen hi¬sarı) yaptırıldı. Edirne'de şahi denilen bü¬yük toplar yaptı¬rıldı. Karamanoğulları ve aydınoğulları beylikleri kuşat¬maya yardım gönderdi. 400 parça¬lık bir donanma oluştu¬ruldu. İlk defa aşırma gülle atan havan topları ya¬pıldı.Fatih'in, istanbul'un kan dökülmeden teslim edilme¬sini istedi. Bizans yönetimi kabul et-medi. Bunun üzerine saldırılar başlatıldı. İstanbulu'n kalın surları yıkıldı. Haliç'e osmanlı gemileri indirildi. Cenevizlilerin bizans'a yaptığı yardım etkisiz oldu. Yıkılan bizans surların¬dan osmanlı akıncıları şehre girdi. Fatih, halka kötülük yapılmamasını bildirdi. İstanbul'un fethinin sonuçları1)   doğu roma imparatorluğu (bizans) yıkıldı.2)   tarihçilere göre osmanlı devleti imparatorluğa dönüşmüştür.3)   istanbul osmanlı devletinin başkenti oldu.4)   karadenizdeki ipek ticareti osmanlı dene¬timine girdi.5)   avrupalılar, ipek ve baharat ticaret yollarının doğu akdeniz'de ve karadeniz'de türklerin kontrolüne girmesi nedeniyle, başka deniz yolları aramaya başladı¬lar. Bu durum coğraf-ya keşiflerinin bir nedeni oldu.6)   ateşli silahlardan topun önemi bir kez daha an¬la¬şıldı.7)   italya'ya giden bizanslı bilginler eski yunan eserlerini tanıtarak rönesans'ın başlanmasına katkıda bulundular.

   vrupalı devletler osmanlı devletinin askeri üs¬tün¬lüğünü gördüler.9)   yerli halkın güvenini kazanmak papanın haçlı bir¬liği çalışmalarını önlemek ve balkan fetihlerini kolaylaş¬tır¬mak amacıyla ortadoks kilisesinin haklarına

dokunul¬madı.

Balkanlarda fetihler 1.   Sırbistan'ın fethi:macarlarla ittifak yapan sırpların saldırılarını dur¬dur¬mak için belgrad kuşatıldı. Belgrad macarlar'da kaldı. Sırbistan osmanlı topraklarına katıldı (1459). 2.   Mora'nın fethi (1460):mora'daki rum despotları arasında olan çatışmalar¬dan bıkan halkın isteği üzerine sefer yapıldı. Bunun so¬nunda yunanistan'ın güneyindeki mora alındı. 3.   Eflak ve boğdan'ın alınması:eflak beyi vlad (kazıklı voyvoda) macarlarla anla-şa¬rak, vergi göndermedi ve gönderilen elçileri öldürdü. Fa¬tih tarafın¬dan yapılan seferle eflak alındı (1462).boğdan (moldavya) yapılan sefer sonucu, osmanlı devletine bağlı beylik haline getirildi. (1476) 4.   Bosna ve hersek'in fethi:bosna kralı macarlarla anlaşarak vergi vermeyince fatih bosna seferine çıktı. Bölge osmanlı topraklarına katıldı (1463). Bosna halkı islamiyete girmeye başladı. Hersek ise 1465 yılında alındı. 5.   Arnavutluk'un fethi:osmanlı ordusunda yetişmiş olan iskender bey önemli bir arnavut ailesindendi. Iı. Murat zamanında ayaklana¬rak arnavutluk'ta prenslik kurmuştu. Venedikli¬ler ve diğer avrupa devletleri iskender beyi destekledi¬ler.fatih arnavutluk seferine çıktı. İskender'e bağlı güç¬lerle doğru¬dan savaş yapılmadı. İskender beyin ölü-mün¬den sonra kroya ve işkodra şehirleri alındı. (1479) dal¬maçya kıyıla¬rı osmanlı topraklarına katıldı.

Anadolu'da gelişmelerfatih istanbul'un alınmasından sonra, anadolu türk birliğini kurmak ve karadeniz ticaret yoluna egemen ol¬mak için anadolu'da seferlere çıktı. 1.   Amasra'nın alınması (1459):cenevizliler'in elinde bulunan amasra kuşatıldı. Ce-nevizli'ler şehri teslim ettiler. 2.   İsfendiyeroğulları (candaroğulları) beyliğinin yıkılması (1460) :isfendiyar beyi, ismail bey savaşa gerek görmeden sinop'u osmanlılara verdi. İsmail bey'e de balkanlar'daki filibe sancağı dirlik olarak verildi. 3.   Trabzon rum devletinin yıkılması (1461):trabzon rum devleti, dördüncü haçlı seferi sıra¬sında istanbul'dan kaçan rumlar tarafından 1204 yılında  ku-rulmuştu.trabzon rum kralı davit kommen akkoyunlu hü¬kümdarı uzun hasan'a güvenerek vergiye bağlanmayı kabul etmeyince, trabzon denizden ve karadan kuşa-tıldı. Uzun hasan'dan yardım alamayan kral şehri fatih'e tes¬lim etti. 4.   Karamanoğulları beyliğinin yıkılması:karaman beyliğinde yönetim için ça-tışmalar olmak¬taydı. Fatih, karaman beyi olmak isteyen pir ahmet'e yardım etti. Beyliğin başına geçen pir ahmet osmanlı egemen¬liğini kabul etti.pir ahmet, osmanlı – venedik savaşından yararla¬na¬rak, osmanlılara verdiği yerleri geri almak istedi. Os¬manlılara karşı venediklilerle anlaştı.fatih, çıktığı seferde konya ve karaman yörelerini aldı. Osmanlıla-rın anadolu'da en güçlü rakibi ortadan kalktı. Pir ahmet, uzun hasan'a sığındı. Osmanlı akko¬yunlu ilişki¬leri bozuldu. Bir kısım karaman beyleri aksa¬ray, niğde ve içel yörelerinde etkinliklerini sürdür¬meye çalıştı. Iı. Bayezıd bu beylerin çalışmalarına son verdi (1487). 5.   Otlukbeli savaşı (1473):akkoyunlu devleti doğu anadolu'da kurulmuştur. Devletin sınırı maveraünnehire kadar genişlemişti. Uzun hasanın, trabzon rum devletini ve anadolu beylerini, osmanlılara karşı desteklemesi, ilişkilerin bo¬zulmasına neden olmuştu. Uzun hasan'ın tokata gir¬mesi ve karaman –

akkoyunlu ordularının akşehir'i al¬mak istemeleri, fatih'in harekete geçmesine neden oldu. Erzincan yakınlarında yapılan otlukbeli savaşını fatih kazandı (1473).akkoyunlu devletinde, otlukbeli savaşından sonra ik¬tidar mücadelesi başladı. Bunun sonucunda  akkoyunlu devleti parçalandı. Yerine safevi devleti ku¬ruldu.6.   Osmanlı – memlüklü ilişkileriyıldırım beyazıt'ın, memlüklü himayesindeki, dulkadir beyliğinin topraklarını alması sonucu ilişkiler bozulmuştu. Çünkü, memlüklü devletinde dulkadir beyliği'ni toprakla¬rını alma amacındaydı.fatih hac yolundaki su kuyularını onararak kutsal topraklarda etkinlik göstermek istedi. Memlüklüler, fatih¬'in isteğini iç işlerine mü¬dahale saydılar. Bunun so¬nu¬cunda ilişkiler bozuldu.memlüklüler, çukurova'da osmanlı ordusunu yenil¬giye uğrattı.  Denizlerde gelişmeler 1.  Ege adaları'nın fethi ve otranto seferiçanakkale boğazına hakim olan cenevizlilerin yöne¬timindeki imroz, taşoz, limni, bozcaada, semadirek alındı. Böylece çanakkale boğazının güvenliği sağlandı.Gelibolu'da tersaneler yapıldı. Boğazın her iki tara¬fına istihkamlar yapıldı.Adriyatik denizindeki ayamavra, kefalonya ve zanta adaları alındı. Bu fetihlere karşı çıkan na-poli krallığına ait olan otranto limanı alındı. Fatih'in ölümü üzerine do¬nanma geri çağırılınca otranta tekrar napoli krallığının eline geçmiştir.  Kırım hanlığı'nın bağlanmasıkırım hanlığında iktidar mücadelesi vardı. Karadeni¬zin kuzey sahillerinde ceneviz kolonileri bulu¬nuyordu. Moskova prensliğinde ileride tehlike yaratabi¬lirdi. Bu ne¬denlerden dolayı kırım hanlığı osmanlı ida¬resine bağ¬landı. Ceneviz kolonilerine son verildi. Karadeniz kıyıla¬rına ulaşan doğu ticaret yolları osmanlıların eline geçti. Karadeniz osmanlı gölü haline geldi. Kara-deniz kıyıla¬rındaki ipek yolu tamamen osmanlının eline geçti.   Iı.beyazıt dönemi (1481 – 1512 )ıı. Bayezıt, ishâk paşa ve yeniçerilerin yardımıyla padişah oldu. Sadrazam karamanlı mehmet paşa, cem'i padişah yapmak istiyordu. Fakat başarılı olamadı. Bu olaydan sonra iktidar müca-delesi başladı. Cem olayı:temel neden, veraset sisteminde belirli bir seçim usulünün olmamasıdır.Cem, yapılan savaşı kaybetti, karaman beylerine ve daha sonra memluklulara sığındı. Cem rodos'a gidip bu¬radan da rumeliye geçip kuvvet toplayarak istanbul'a yürümeyi düşündü. Rodos şovalyeleri cem'i tutuklaya¬rak fransa'ya götürdüler. Fransa ve papalık osmanlı üze-rinde haçlı baskısı kurdular. Fransa kralı osmanlılara karşı yapacağı haçlı seferinde cem'den ya¬rarlanmayı düşündü. Cem fransa kralıyla napoliye gel¬diğinde öldü. Osmanlı – memlüklü ilişkilerifatih zamanında başlayan sorunlar ve cem olayın¬dan dolayı ilişkiler bozulmuştu. Memlükler çukurova çev¬resinde osmanlı ordularını yenilgiye

uğrattı. Tunus sul¬tanının teklifiyle barış yapıldı. Adana ve tarsus kale¬leri mekke ve medine evkafına ait olduğundan memlüklülere bırakıldı (1491). Şahkulu ayaklanması (1511)safevi sultanı şah ismail anadoluda ege¬menlik kur¬mak için din adamlarını anadolu'ya göndermişti. Bunlar¬dan şahkulu, antalya ve göller yöresinde isyan çıkardı. İsyan zor bastırıldı. Ayaklanmalara katılanlar ege deni¬zindeki modon ve koron adalarına sürüldü (1511).  Osmanlı – venedik ilişkilerivenediklilerin elindeki moradaki yerler ile inebahtı ve navarin limanları alındı. Bu fetihler ıı. Beyazıt zamanın¬daki tek önemli toprak kazancıdır.Not: endülüs müslümanları haçlı katliamıyla karşı¬laşmışlardı. Bunlara yardım edildi. Müs-lümanlar kuzey afrika'ya taşındı. Iı. Beyazıt'ın padişahlıktan çekilmesiıı. Bayezıt, son zamanlarında ülke yönetimini vezir¬lere bırakmıştı. Kendini dine ve tasavvuf fikir-lere ver¬mişti.Iı. Beyazıt ve devlet adamları şehzade ahmeti padi¬şah yapmak isteyince, ı. Selim rumeli'de kuvvet hazır¬ladı ve isyan etti. Yenilgiye uğradı. Bu durum bir şehza¬denin padi¬şahlık için ilk isyanıdır. Yeniçerilerin desteğini almış olan ı. Selim isyanını sürdürdü. Bunun üzerine ıı. Beyazıt padişahlığı oğlu ı. Selim'e bıraktı.Yavuz sultan dönemi (1512 – 1520 )ı. Selim kardeşlerini ve yeğenlerini, tahtını sağlam¬laştırmak için öldürttü. Çaldıran savaşı (1514)safevi devletinin kışkırtmasıyla çıkan şahkulu isya¬nını dikkate alan ı. Selim iran seferi düzenledi. Safevi devletinin anadolu'daki taraftarları olan şii türkmenleri öldürttü.İran seferine çıkan ı. Selim dulgadir beyliğinden yar¬dım istedi. Bu yardım gelmedi. Çaldıran ovasındaki sa¬vaşı safevi devleti kayıpetti. Yavuz iran'ı almak için iler¬lemek istedi, ancak asker-lerin isyanı üzerine bu isteğin¬den vazgeçti.Turnadağ savaşında dulgadir beyliği yenildi ve orta¬dan kaldırıldı. (1515). Her iki savaş so-nunda doğu ana¬dolu osmanlı egemenliğine girdi. Anadolu türk bir¬liği kesin olarak sağlandı. Safevi tehlikesi zayıfladı.I. Selim tebrizden ayrılırken buradaki bilim ve sanat adamlarını istanbul'a gönderdi. Mısır seferiosmanlı tarihinin en uzun seferidir. Nedenleri   fatih zamanından itibaren başlayan anlaşmazlık¬lar   memlüklü korumasında olan dulkadir beyliğinin yı¬kılması   mısır'a osmanlıların saldırmasından çekinen memlüklerin, şah ismail ile anlaşma yap-ması (ı. Selim bunu osmanlıya karşı büyük bir tehdit saymıştır).   İran'a gönderilen osmanlı askerlerine memlükle¬rin topraklarından geçiş izni vermemesi    ı. Selim'in kutsal toprakları alarak islâm dünya¬sı¬nın lideri olmayı amaçlaması. Mercidabık savaşı (1516)osmanlı ordusuyla memlüklü ordusu suriye'de mer¬cidabık'ta karşılaştı. Kansu

gavri yönetimindeki mem¬lüklü ordusu yenildi. Suriye osmanlı ülkesine ka¬tıldı. Ridaniye savaşı (1517)kansu gavrinin, mercidabıkta ölümünden sonra ye¬rine tomanbay geçti. Venediklilerden top ve ateşli silah¬lar aldı. Memluklar yenilgiye uğratıldı (1517).

Mısır seferinin sonuçları:   suriye, filistin, hicaz ve mısır osmanlı egemen¬li¬ğine alındı.   Mısır'ın alınmasıyla osmanlı geliri arttı.   Venedikliler kıbrıs için verdikleri vergiyi osmanlı¬lara vermeye başladılar.   Baharat ticaret yolunda osmanlı üstünlüğü arttı. Portekizlilerin hint deniz yolunu bulmaları nedeniyle (1498).  Bu ticaretle ilgili beklenilen kazanç sağlana¬madı.   Kutsal emanetler istanbul'a getirildi.   Son abbasi halifesi ııı. Mütevekkil ayasofa cami¬inde düzenlenen törenle halifelik makamını ı. Selim'e devretti. (osmanlı padişahları fatih kanunnamsiyle mut¬lak otorite olmuşlar-dı, halife ünvanını almalarıyla da te¬okratik nitelik kazanmışlardır.)   Mısırdaki bilim ve sanat adamları istanbul'a geti¬rildi.Avrupa'ya doğru hiçbir sefer düzenlemeyen ı. Selim macaristan ya da iran'a doğru olacağı sanılan sefer ha¬zırlığı sırasında öldü. (1520) kanuni dönemi (1520 – 1566 )kardeşi olmadığından rakipsiz olarak padişah oldu. Osmanlı devletinin sınırlarını en geniş nok-talara ulaştı. Bu dönemde osmanlı imparatorluğu kültür ve uygarlık ala¬nında en ileri düzeye gelmiştir.İç isyanlar canberd gazali isyanı:önceleri memlüklülere hizmet eden, canberd gazali osmanlı devletinin şam beylerbeyliği gö-revini yerine ge¬tiriyordu. Halifeliği almak ve memlüklü devletini ye¬niden kurmak için ayaklandı. Ferhat paşa komutasında os¬manlı ordusu isyanı bastırmıştır. (1521) ahmet paşa isyanı:kanuni geleneğe göre ahmet paşayı sadrazamlığa getirmesi gerekirken, ahmet paşayı mısır valiliğine atadı. Ahmet paşa memlüklü devlet adamlarını çevre¬sinde toplayarak isyan etti. Yeni bir devlet kurmak için para bastırdı ve hutbe okuttu. Kanuni'ye bağlı askerle is¬yanı bastırdı  (1524). Baba zünnun isyanı:yozgat'ta bozok türkmenleri kendilerine tespit edilen vergiyi ağır buldular. Türkmenler baba zünnun çevre¬sinde toplanarak isyan başlattılar. Baba zünnun yakala¬narak öldürüldü. İsyan bastırıldı (1527) kalenderoğlu isyanı:nedenleri:1)   devletin göçebe yaşam sürdüren şii türkmenleri denetlemek istemesi2)   dulkadir beyliğine bağlı olan sipahilerin dirliklerini kaybetmesihacıbektaş soyundan olan kalenderoğlu türkmen¬ler, kendisine katılan sipahilerle, birlikte ayak¬landı. Mer¬kezi otoritenin baskısına karşı yapılan bu isyan (1527) yı¬lında bastırıldı. Batıda gelişmeler belgrad'ın alınması (1521)kanuni padişahlığını kutlamayan ve vergiye bağlan¬mayı reddeden macarlara

karşı sefer düzenledi.Kuşatma sonucu belgrad ile çevresindeki kaleler alındı. Belgrad avrupa'ya yapılacak seferler için önemli bir merkez haline getirildi. Mohaç savaşı ve macaristan'ın alınması(1526):macar kralı, alman imparatoru şarlken ve avusturya imparatoru ferdinand'la, akrabalık ilişkile-rin¬den dolayı, askeri ve siyasi bir ittifak kurdu. Böylece osmanlı devle¬tine karşı kurulan ittifakın öncüsü oldu.Fransa kralı ı. Fransuva ve alman kralı şarlken ara¬sındaki avrupa'da üstünlüğü ele geçirmek için yapılan mücadele neticesinde alman kralı şarlken, fransa kralı ı. Fransuvayı esir almıştı. Ayrıca şarlken, osmanlıların orta avrupaya kadar ilerlemesini önlemek amacındaydı.Kanuni osmanlı imparatorluğu aleyhine hazırlanan ittifakı bozmak ve fransa'ya yardım etmek amacındaydı.Kanuni düzenlediği seferde macar ordusunu mohaç ovasında yenilgiye uğrattı.Kanuni macar topraklarını ülkesine kat¬madı. Koru¬ması altına aldı. Tampon bir bölge yaptı. Erdel beyi jan zapolya'yı macar krallığına atadı.  Birinci viyana kuşatması (1529):nedenleri:1.   Avusturya kralının savaşta ölen macar kralı ile akraba olduğunu belirterek macar tah-tının kendine ait ol¬duğunu öne sürmesi2.   Avusturya'nın kutsal roma germen imparatoru şarlken'le ittifak yapması3.   Avusturya'nın macaristan'ı işgal etmesi4.   Kanuni'nin şarlken'e karşı fransa'ya yardım et¬meyi amaçlamasıkanuni yukarıdaki nedenlerden dolayı sefere çıktı. Macaristan'ı işgalden kurtardı. Fransa kralı fransuva av¬rupa'da en büyük kral olmak için alman kral şarlken'le yaptığı savaşı kaybedince kanuni'den yardım istedi. Ferdinand ve şarlken savaşmaktan kaçındılar. Viyana şehri kuşatıldı. (1529) etkili topların getirilmeyişi, yeterli hazırlığın olmayışı ve  kış şartları, kuşatmanın kal¬dırılma¬sına neden oldu.  Almanya seferi (1533)ferdinand macaristanı kazanmak için budin şehrini kuşatınca kanuni yeniden sefere çıktı. Avusturya ve al¬man kralları yine savaşmadılar. Avusturya kralı osmanlı devletinin güçlü oldu-ğunu anladı ve barış is¬tedi.istanbul antlaşması imzalandı (1533). Antlaşma şartları:1.   Avusturya kralı protokol bakımından osmanlı sad¬razamına eşit sayılacak. (bu kararlı osmanlı avusturya¬'ya karşı siyasi üstünlük sağladı)2.   Avusturya, osmanlılar'ın atadığı yanoş'u macar kralı olarak tanıya¬cak.3.   Avusturya bozmadıkça barış geçerli olacak.4.   Bu barışın yapılmasının, diğer bir nedeni de sa¬fevilerin doğuda karışılıklıklar yaratması-dır. Macaristanın osmanlı ülkesine  katılması (1541)kanuni'nin macar krallığına atadığı jan zapolyan'ın ölümü üzerine oğlu yanoş krallığa geti-rildi. Bu yeni du¬rum üzerine avusturya, macaristan'ı almak için macaris¬tan'daki budin'i işgal etti. Kanuni çıktığı seferde budini aldı. Macar topraklarını osmanlı ülkesine kattı. Sigis¬mund'u, erdel krallığına atadı. Kuzey macaristan avus¬turya'ya kaldı.

 Zigetvar seferi, kanuninin ölümü (1566)yeni avusturya kralı 1533 istanbul antlaşmasına uymayarak macaristan'a yeniden saldırdı. Sokullu meh¬met paşa sefer kararı aldı. Zigetvor kalesi osmanlıların eline geçti.Not: kuşatma sırasında ağır hasta olan kanuni öl¬müştür. Iı. Selim padişahlığa getirilmiştir.Kanuni, avrupa hristiyan birliğini bozmak ve fran¬sayı, osmanlı yanına çekmek istediğinden, yardım ede¬ceğini bildirmiştir. Fransa, ilişkileri kuvvetlendirmek için elçi göndererek siyasi ve ticari nitelikli, bir antlaşmanın yapılmasını is¬tedi. Osmanlı tarihinde uhud – u atik ya da imtiyaz–ı mah¬susa olarak bilinen ticaret anlaşması yapıldı. Başlıca maddeler;1.   Her iki devletin gemileri denizlerde ve limanlarda serbest dolaşabileek2.   Fransız tüccarlardan daha az gümrük vergisi alı¬nacak3.   Fransız tüccarların, aralarındaki sorunlara fransız yargıçlar bakacak4.   Fransız tüccarlar ile osmanlılar arasındaki sorun¬lara türk yargıçlar bakacak ve bunun için fransız ter¬cü¬manlar görevlendirilecek.5.   Fransızlara din ve mezheplerinde tam serbestlik tanınacak6.   Osmanlı vatandaşları fransa denizlerinde ve top¬raklarında aynı haklardan yararlanacak7.   Bu anlaşma hükümdarların sağ kaldıkları sürece geçerli olacak.Kanuni kapitülasyonlarla almanya'ya karşı, avrupa¬' da denge ve güç kurmayı amaçladı. Kapitülasyon an¬laşması, osmanlılar için önemli siyasi bir başarıdır. Fransızlar her padişah değişiminde anlaşmayı yeni¬leyerek zamanla, osmanlı aleyhine siyasi ve ticari üstün¬lükler kazandılar. 1740 yılında kapitülasyonlar süresiz ola¬rak uzatıldı. Osmanlı devleti'nin güçsüzlüğünden ya¬rarlanan diğer avrupalı devletler de kapitülasyonlar ka¬zandılar. Bu durum, osmanlı devleti'nin sanayileşmiş devletlerin açık pazarı olmasına neden oldu. Ka-pitülas¬yonlar lozan anlaşmasıyla kaldırıldı. Doğuda gelişmeler iran seferlerinin nedenleria)   safevilerin, bağdat ve çevresini alarak osmanlı sınırına yakın bölgelerde hareketlen-mesib)   safevilerin, ortak sınırı bölgesinde kendi halkına karşı izledikleri baskılı yönetimin, os-manlının ipek ve ba¬harat ti¬caretini aksatmasıc)   osmanlı yönetimindeki bitlis emirinin, safevilere, safevilerin, azerbeycan valisinin os-manlılara geçmesid)   iran'ın, bağdat valisinin, osmanlı tarafına katıl¬ması, safevilerin bu duruma müdahele etmesi ırakeyn seferi (1534)kanuni bitlis emiri şeref hanı cezalandırmak ve bağdatı almak için sefere çıktı. Azerbeycan alındı. Bağ¬dat alındı. Gilan ve şirvan'daki ipek tica¬reti osmanlıların denetimine girdi. İran seferi (1548)iran'da taht kavgasına giren şehzadenin osmanlılara sığınması sonucu, safeviler, tebriz'i, nahçevan'ı ve van çevresini aldı.

Kanuni, safevi tehlikesini bitirmek, azerbeycanı bü¬tünüyle almak için sefere çıktı. Van ve teb-riz'i aldı. Nahçevan seferi (1554)safeviler, avusturya savaşlarından yararlanarak doğu anadolu'yu almak için doğu anadolu'-ya girdi. Ka¬nuni safevilere kesin bir darbe vurmak için üçüncü defa sefere çıktı. Safeviler'e ait olan nahçevan, revan ve ka¬rabağ alındı.Bu savaşlar her iki devlet için zararlı olmuştur. Ka¬nuni avusturya savaşlarından dolayı safeviler'in barış teklifini kabul etti.Amasya antlaşması (1555)bu anlaşma, osmanlılar ile iranlılar arasındaki ilk resmi antlaşma¬dır. Buna göre:h   azerbaycan, tebriz, doğu anadolu ve ırak os¬manlıların oldu.H   sınır bölgesinde saldırılar yapılmayacakı. Selim devrinden itibaren başlayan savaşlar durdu. Denizlerde gelişmeler rodos'un fethi (1522):rodos, fatih zamanında kuşatılmış, fakat alınama¬mıştı. Osmanlı gemilerine saldıran sen jan şovalyeleri batı anadolu kıyılarını tehdit ediyorlardı. Mısır ve suriye¬'nin alınma¬sından sonra bu adanın alınması ge¬rekli oldu.Şovalyeler avrupa'dan yardım gelmeyince adayı bo¬şalttılar. Şarlken şovalyeleri malta adasına yerleştirdi. Preveze deniz savaşı (1538)alman kralı şarlken, doğu akdenizde osmanlı üs¬tün¬lüğüne son vermek için, andrea dorya yönetiminde bir¬leşik haçlı donanmasını kurdu.Kanuni barbarosu istanbul'a çağırdı. Barbaros kap¬tan–ı derya oldu. Cezayir'in beylerbeyi olduğu ilan edildi. Venedik, ceneviz, malta, ispanya ve portekiz de¬niz kuvvetlerinden oluşan haçlı donanması, barbaros tara¬fından yenilgiye uğratıldı.Savaştan sonra, venedikliler ticaretlerinin aksayaca¬ğını gördüler ve barış yaptılar. Buna kar-şılık mora, dal¬maçya kıyılarındaki kaleleri osmanlılara bıraktılar. Trablusgarb'ın alınması (1551)şarlken tunus'u almak için malta'daki sen jan şo¬valye¬leri aracılığıyla saldırılar başlattı. Bu-nun üzerine, turgut reis şovalye¬lerin elindeki trablusgarb'ı aldı. Trablusgarb beylerbeyi oldu. Cerbe adasının fethi (1559)turgut reis, önceleri kendisine bağlı olan cerbe adasını, trablusgarb körfezinin güvenliği için, ispanyol¬lardan almak istedi. Turgut reis ve piyale paşa, andrea dorya yönetimindeki haçlı donanmasını yendiler. Ada turgut reis'in yönetimine bırakıldı.  Malta seferi (1565)malta adasına yerleştirilen sen jan şovalyeleri os¬manlı gemilerine saldırıyorlardı. Haçlı do-nanması bu adayı üs olarak kullanıyorlardı.

Kanuni, cezayir ve trablusgarbın güvenliği için maltanın alınmasını kararlaştırdı.Yapılan kuşatma başarıszlıkla sonuçlandı. Hint seferleri nedenlerih   portekizlilerin, ümit burnu yoluyla uzakdoğu mallarını avrupa limanlarına taşımaları.H   portekizlilerin, hint okyanusunda ve kızıldeniz çevresinde, müslümanların ticaretlerini engellemelerih   deniz yoluyla hac'a giden müslümanların güven¬liğinin bozulmasıh   hindistan'daki müslümanlara portekizlilerin sal¬dırmasıh   osmanlı devleti'nin kendisini islâm dünyasının koruyucusu olarak görmesimısır ve hicaz'ın osmanlı topraklarına katılmasıyla, portekizliler ile osmanlılar karşılaşmışlardır. Hint ticaret yolunu yeniden müslümanların denetimine almak ve hint müslümanlarına yardım etmek amacıyla, dört deniz se¬feri düzenledi. Birinci hint seferi (1538)gucerat sultanı bahadır şahın yardım istemesi üze¬rine, mısır beylerbeyi süleyman paşa komutasında yar¬dım gönderildi. Yemen, aden kıyıları alındı. Hindistanın batı kıyılarındaki gucerata varıldı. Yeni gucerat sultanı, osmanlı egemenliğine girmemek için osmanlılara yar-dım etmedi. Hint okyanusunda portekiz'e karşı güç olu¬nacağı gösterildi. İkinci hint seferi (1551)piri reis basra körfezindeki hürmüz boğazını por¬tekizlilerden alamadı. Donanmayı kuvvetlen-dirmek için mısır'a döndü. Piri reis savşatan kaçmakla suçlana¬rak idam edildi.   Üçüncü hint seferi (1552)murat reis, basrada'ki osmanlı donanmasıyla por¬tekizlilerle savaştı. Başarılı olamadı. Dördüncü hint seferi (1553)seydi ali reis, basra'daki osmanlı donanmasıyla hürmüz boğazını geçti. Portekizlileri yenil-giye uğrattı. Hint okyanusundaki fırtınalara osmanlı donanması da¬yanmadı. Seydi ali reis istanbul'a geri döndü. Başından geçen olayları yazdığı mir'atül – memalik adlı eserde anlattı. Hint seferlerinin sonuçları :h   osmanlı devlet adamlarının hindistan'ın gelecek¬teki ekonomik önemini anlayamadılar. Portekizliler bu önemi kavradılar.H   akdenize göre yapılan osmanlı gemilerinin hind okyanusuna dayanaklı olmadığı anlaşıldı.H   portekizlilere karşı kesin üstünlük kazanılmadı.H   yemen, habeşistan kıyıları, osmanlılara katıldı. Kızıldeniz, basra körfezinde egemenlik sağlandı.H   osmanlı devleti habeş, yemen, basra, lahsa ol¬mak üzere yeni eyaletler

kurarak bu böl-geleri yönetti. Sokullu mehmet paşa:sadrazam sokullu aslen hırvat kökenlidir. Devşirme olarak enderun'da yetiştirildi. Kanuni za-manında sıra¬sıyla kaptan–ı derya, rumeli beylerbeyi, vezir ve veziri azamlık (sadrazam) gö-revlerine atanmıştır.Sokullu, kanuniden sonra ıı. Selim ve ııı. Murat dö¬nemlerinde de sadrazamlık yaptı. Bu süreçte devlet işle¬rinde birinci derecede sorumlu oldu. Bundan dolayı so¬kullu'nun yönetimde aktif olduğu döneme osmanlı ta¬ri¬hinde "sokullu devri" denilir. Sokullu devri, ııı. Murat zamanında (1579) yılında sokullu mehmet paşanın öldü¬rülmesiyle sona ermiştir.   

Iı.selim dönemi (1566-1574)–   sakız adası cenevizlilerden alındı (1568).–   yemen tamamen osmanlıya bağlandı (1568).–   güney doğu asya'daki endonezya adalarından biri olan sumatra adasında yaşayan müslümanlara por¬tekiz saldırıları nedeniyle yardım gönderildi.–   kıbrıs venediklilerden alındı (1571). Doğu akde¬niz'deki ticari ve siyasi çalışmalar tama-men osmanlıların egemenliğine alındı.–   inebahtı deniz savaşı oldu (1571). Kıbrıs'ın os¬manlılara geçmesine tepki olarak kurulan haçlı do¬nan¬ması osmanlı donanmasınıııı mora'daki inebahtı li¬ma¬nında yaktı. Sokullu donan-mayı kısa zamanda oluş¬turdu. Bunun üzerine venedikliler ticari çalışmalarını sürdürmek için osmanlı devletiyle barış yaptı.–   tunus ispanyollar'dan geri alındı (1574). Iıı. Murat  devrinde 1574 – 1579 yılları arasında olaylar–   lehistan kralı ölünce ülkede taht kavgaları çıktı. Sokullu fransa'nın desteğini alarak, erdel beyini lehis¬tan kralı yaptı. Böylece osmanlı devletinin etkinliği baltık denizine kadar ulaştı.   Fas sultanlığında iktidar çekişmesi vardı. Sokullu, cezayir beylerbeyi ramazan paşa'yı, portekizlilerin, bu¬rada üstünlük kurmasını önlemek için görevlendirdi. Por¬tekiz kralı, vadi–üs sebil savaşında yenilgiye uğ¬ra¬tıldı. Fas sultanlığı osmanlı himayesine girdi (1577). Atlas ok-yanusuna ulaşıldı.   Safeviler'de iktidar çekişmesi olunca, kafkasya seferine çıkıldı. Kafkasya'da bir kısım yerler alındı. Kırım hanlığı ile karadan bağlantı kuruldu. Sokullu mehmet paşa ve türk–islam dünyası don – volga kanal projesidon–volga kanal projesi, sokullu don (ten) ve volga (idil) ırmaklarını bir ka¬nalla birleştirerek, donan¬mayı, karadenizden, hazar denizine geçirmeyi düşün¬müştür. Bu projedeki başlıca amaçları şun¬lardır:   altınordu devletinin yıkılmasıyla kurulan türk han¬lıklarını, osmanlı egemenliğine almak.   Türk hanlıklarını, rus egemenliğinden kurtarmak.   İran savaşlarında asker ve malzeme göndermeyi kolaylaştırmak ve iran'ı almak.   Orta asya türkleriyle yakın ilişkiler kurmak. Süveyş projesiamaçları:   hindistandaki ve endonezya'daki müslümanlarla bağlantı kurmak

   hind deniz ticaretinden yararlanmak, uzakdoğu asya ülkeleriyle ilişkiler kurmak   portekizlilerin hint okyanusundaki etkinliğini sona erdirmek, ortadoğuda kara ticaretini geliştirmek   akdeniz ticaretini yeniden canlandırmak marmara – karadeniz kanal projesisakarya nehri, sapanca gölü ve izmit körfezini birbi¬rine bağlayarak karadeniz ve marmara ara-sında deniz yolu kurulmasını sağlamak. Mimar sinan bu projeyle gö¬revlendirildi. Çalışmalar sonuçsuz kaldı.–   don ve volga kanal projesi, kırım han'ın gücünü ve yetkilerini kaybedeceğini düşüne-rek işçileri isyana teşvik etmesi, projeyi başarısızlıkla sonuçlanmasına ne¬den oldu.Sokullunun öldürülmesikanuni dönemi dışında, hiçbir sefere katılmaması, sefer¬lere karşı olması, çevresndekileri görevlere ata¬ması, sokulluya eleştiriler yapılmasına neden oldu. Bu durumlar sokullunun öldürülmesine neden oldu (1579). Osmanlı tarihçilerine göre sokullunun öldürülmesiyel yükselme devri sona erdi. Duraklama devri başladı. Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Osmanlı kültür ve uygarlığı

Devlet yönetimi  padişah:   şehzade: padişahın erkek çocukları.  lala: şehzadenin eğitiminden sorumlu kimse.  veraset sistemi: ülke ailenin ortak malıdır.   başkentler: söğüt, karacahisar, bursa, edirne, istanbul. Sebep; fetih

politikaları.  ı. Murat: ülke ailenin ortak malı ilkesini değiştirip. Ülke padişah ve

çocuklarının ortak malı ilkesini getirmiştir.  ı. Mehmet: devlet yönetimini tam anlamıyla merkeziyetçi bir yapıya getirir.

Fatih sultan mehmet. Devlet yönetimiyle ilk kez yasa çıkarıyor. Fatih’e kadar töre uygulanmakta. Ülkenin sadece padişahın malı anlayışını getirmektedir.

  ı. Selim: yönetimde teokratik bir anlayış getirmiştir. Yavuz selim. Halifelik osmanlıya geçer.

  ı. Ahmet: ekber ve eşber sistemini getiriyor. Büyük ve olgun şehzadenin başa geçmesi ilkesini oturtmuştur. Kafes sistemini getirmiştir.

  ııı. Selim: meşaeret meclisi kurmuştur.   tanzimat fermanı: padişahın yetkileri kısıtlanıyor. Kanunun padişahtan önce

gelir.  1876 kanun – i esasiye: halk dolaylıda olsa yönetimde söz sahibi oluyor.

Mebuslar meclisi oluşturuluyor. I. Meşrutiyet ilan ediliyor.   1908: ıı. Meşrutiyet ilan ediliyor. Çok partili yaşama geçildi. Merkez teşkilatı/saray: padişahın devleti yönettiği ve özel hayatını geçirdiği yerdir.   topkapı sarayı akla gelmeli. 15. Yy. Da yapıldı. 19. Yy. Da ise yıldız ve

dolmabahçe sarayları kullanıldı.   birun: devlet adamları var. Sarayın dış bölümü. Devlet işleri görüşülüyor.

  enderun: saray okulu demek. Devlet memuru yetişiyor. Sarayın iç bölümü. Enderun odalar ve harem olmak üzere ikiye ayrılır.

Divan – ı hümayun/hükümet: ilk divan orhan bey zamanında kurulmuştur. Divanda alınan kararlar danışma niteliğindedir. Son karar padişaha aittir.   padişah: divanın tabi üyesi iken. Fatih’ten itibaren toplantılara katılmadılar.   sadrazam: başlangıçta tek olan veziri azam devlet genişleyince sekizse

kadar çıktı. Veziri azam olmak için temel şart türkçe bilemek ve müslüman olmaktı. Kanuni döneminde sadrazam adını almışlar.

  defterdar: mali işlerden sorumludur. Anadolu ve rumeli defterdarlığı olmak üzere ikiye ayılır. Rumeli tarafı baştır.

  kaz asker: ilmiye sınıfından olup, divandaki büyük askeri davalara bakardı. Kadıların atanması, adalet, eğitim ve kültür işlerine bakardı.

  nişancı: padişahın fermanı ve tuğrasını çekerdi. Tapu ve kadastro işlerine bakar dirlikten sorumludur.

16. Yüz yıldan sonra da:  kaptan – ı derya: donanma komutanı.  yeniçeri ağası: orduyu ilgilendiren bir konu olursa divana çağrılırdı.   müftü/şeyhülislam: divanın tabii üyesi değildir. Verdiği karara fetva denir.

Gerektiğinde, alınan kararların islam’a uygun olmadığına karar vermek için katılırdı.

  reis-ül küttap: nişancıya bağlıyken. Dış işlerinden dorumlu. Divan yönetiminde yer alan üç kol

1.      Seyfiye: iki görevi var. Yönetim ve askerlik alanında. Padişah, sadrazam ve yeniçeri ağası bu sınıftan.

2.      İlmiye:   tedris (bilgi aktarma): islam’ı öğretme amacı güder. Bu görevi müderrisler

yürütür.   kaza: islam hukukuna göre hüküm verme yetkisi olan kaza yetkisini padişah

adını kullanırdı. Kadılar hükmü uygulardı. En büyüğü kaz askerdi.   ifta: yapılan işlerin şeriata uygun olup olmadığını müftüler yürütürdü. En

büyüğü şeyhülislam’dır. Kadı’da ilmiye sınıfındadır. 3.      Kalemiye: osmanlının mali ve idari bürokrasisidir. Yönetim ve maliye

görevleri vardır. Nişancı, yönetim. Defterdar, maliye. Osmanlı devletinde hukuk

  şeri: kuran – ı kerim ve hadislere dayanır.   örfi: örf ve adetlere ve padişahın fermanları dayalıdır.   emir – i dad: adalet bakanı  divan – ı mezalim: hükümdarın başkanlık ettiği ve devlete karşı ağır suç

işleyen kişiler..Osmanlı devletinde hukuk  fatih yasası (kanunname – i ali osman): ilk yasa.   avrupa ile ilişkiler sonucu 1840 ceza kanunu çıkarılır.  mecelle: ilk medeni hukuk. Ahmet cevdet paşa islami kurallara göre

hazırlandı.  süleymaniye: 1. Süleyman çıkarmıştır. En kapsamlı kanun. Kanuni

süleyman.   adalet işlerinin divandaki sorumlusu kazaskerdir.  osmanlıda adalet işlerine kadılar bakardı.

Osmanlı devletinde ekonomi

  mülk arazi: mülkiyeti kişiye ait topraklar. Alınabilir, satılabilir ve miras bırakılabilir.

Alınan vergilere bakılırsa; öşrü müslüman’dan alınan vergiler. Haraci, gayrimüslimlerden alınır.   miri arazi: devlete ait. Çeşitli türleri var. Dirlik arazi: hizmet karşılığı devlet adamlarına verilen araziler. Vakıf: geliri camii, medrese…Paşmaklık: padişahın hanım ve kızlarınaMalikane: üstün hizmetleri nedeniyle Mukataa: geliri doğrudan hazineye bırakılan topraklarYurtluk: sınır boylarındaki komutanlara akıncı boylarına verilirOcaklık: gelirleri kale muhafızları ve tersane giderlerineDevlet göçebelerden adet – i ağnam vergisi alırdı. Vergiler: 1.      Şeri vergi: islam hukukuna göre alınan vergidir.   öşür/aşar: müslüman’dan alınan vergi ürünün %10 her bölgeden farklı

oranda alınıyor.  haraç: müslüman olmayan halktan alınan vergi.  cizye: müslüman olmayan halktan askerlik hizmetinin muaf tutulması ile

alınan vergi. 2.      Örfi vergi: devletin sürekli ya da olağanüstü durumlarda padişahın

emriyle konulan vergi. Avarız…Ticaret:Derbentçi: ticaret yoları üzerinde güvenliği sağlar.Menzil teşkilatı: posta ve haberleşme işlerini yürütürdü. Bedesten: kapalı çarşı Kapitülasyonlar   1740 yılında 1. Mahmut fransa’ya kapitülasyonları sürekli yürürlükte tutmayı

kararlaştırır.   1838’de 2. Mahmut ingiltere ile imzalanan balta limanı antlaşması ile osmanlı

devleri bağımsız bir dış ekonomik politikası izleyebilme imkanı kalmadı. Osmanlı avrupalıların açık bir pazarı haline geldi.

Dış borç: ilk dış borç kırım savaşı sırasında abdülmecit zamanında kullanıldı. 1881 yılında da duyun – u umumuyi kuruldu. Maliye:   ilk osmanlı bütçesini tarhuncu ahmet paşa düzenlemiştir.   ilk bakır para osman bey, ilk altın parayı fatih zamanında basılmıştır. İlk

gümüş ise orhan bey zamanında basılmıştır. 1839 yılında abdülmecit zamanında kaime adlı ilk kağıt parası basıldı.

Sanat:  erken dönem: yeşil cami (izmit), ulu cami (bursa), topkapı sarayı (istanbul)  klasik dönem: mimar sinan bu dönem de görülür. Şehzade cami (çıraklık),

süleymaniye cami (kalfalık), selimiye cami (usta). Sultan ahmet camisini mimar davut ağa ile mehmet ağa gibi ünlü mimarlar yapmış.

Geç dönem: 18. Yüzyılda lale dönemi türk mimarisi avrupa mimarisinin etkisinde kalmıştır.

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

osmanlı duraklama dönemi özet

Osmanlı devleti'nin duraklama dönemi (özet) by: ethemgünay date: 13 may 2008, 16:15:21osmanlı devleti'nin duraklama dönemi (1579-1699)

açıklama : osmanlı devleti’nin ‘‘duraklama dönemi’’,1579 yılında sadrazam sokullu mehmet paşa’nın ölümünden sonra başlar, 1699’da imzalanan ve osmanlı devleti’nin tarihte ilk kez toprak kaybettiği antlaşma olan karlofça antlaşması ’na kadar devam eden dönemdir.

                          Duraklamanın sebepleria-   iç nedenler                                             1.   Devlet idaresinin bozulması2.   Askeri teşkilatın bozulması3.   İlmiyenin (eğitimin) bozulması4.   Maliyenin (ekonomi) bozulması5.   Toplum yapısının bozulması6.   Coğrafi keşifler sonucu osmanlı ticaret gelirlerinin azalması7.   Avrupa’daki altının çoğalmasıyla akçenin değer kaybetmesib-   dış nedenler1.   Devletin doğal sınırlarına ulaşması (doğuda iran, kuzeyde rusya,batıda avusturya)2.   Avrupa da merkezi krallıkların kurulması (topun kullanılması,feodalitenin çözülmesi)3.   Avrupa’da rönesans ve reform hareketleri sonucu bilim ve tekniğin gelişmesi4.   Avrupa’nın coğrafi keşifle zenginleşmesi (altın ve gümüş avrupa’yı zenginleştirdi)

a-   iç nedenler1.   Devlet idaresinin bozulması (merkez yönetiminin bozulması)a)   kanuni'den sonra gelen osmanlı padişahları devlet yönetiminden uzaklaşmışlardı, seferlere katılmıyorlardı.  Böylelikle sadrazamlar padişah adına devleti yönetmeye başladılar. Sokulu mehmet paşanın yeteneği ve köprülü sülalesi'nin başarıları padişahları gölgede bırakmıştı.B)   kanunlara uyulmamış,saray kadınları,ocak ağaları ve ulema devlet işlerine karışınca devlet yönetimi bozulmuştu.C)   ııı. Mehmet’ten sonra şehzadelerin "sancağa çıkma" usulü kaldırılınca, şehzadeler devlet yönetiminde tecrübe kazanmaktan yoksun kaldılar. (şehzadeler sarayda kafes hayatı yaşadılar.)D)   osmanlı veraset sisteminin etkisi                osmanlı veraset sistemideki değişmeler1.   Osman ve orhan beyler zamanında ülke hükümdar ailesinin ortak malı idi.2.   I.murat'tan itibaren ülke sadece padişah ve oğullarının sayıldı.3.   Fatih sultan mehmet en güçlü olanın tahta geçme anlayışını getirdi. (kardeş katliyle amaç  ülkenin birliğini sağlayarak bölünmesini önlemek ve en güçlü olanın başa geçmesi sağlamaktı.)4.   I. Ahmet(duraklama devri) döneminde yapılan değişiklikle osmanlı hanedanı içinde en yaşlı ve akıllı olanın (ekber ve erşad) padişah olması esası benimsendi.

2.   Askeri teşkilatın (seyfiyenin) bozulması:a)   tımarların ( dirlik topraklar) dağıtımındaki adaletsizlik tımarlı ordusunun bozulmasına,tımarlı sipahilerin sayısının azalmasına, buna karşılık devletin daha fazla maaşlı asker(kapıkulu) almasına sebep oldu.Açıklama: bu durum sadece ordunun bozulmasına değil, ekonomik, sosyal ve idari alanda bir çok    problemin doğmasına sebep olmuştur.B)   ııı. Murat'tan itibaren devşirme kanununa aykırı olarak yeniçeri ocağına asker alınmaya başlanmış, maaşlı askerlerin artması devletin ulufe ve cülus bahşişlerini ödemede sıkıntı çekmesine ve kapıkulu ocaklarının bozulmasına yol açmıştır.Açıklama: yeniçeri teşkilatında "ocak devlet içindir" ilkesi yerini "devlet ocak içindir" ilkesine bırakmaya başlamıştır.C)   donanmanın başına denizcilikten anlamayan kişiler getirilmiş, donanma daha 16. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren ihmal edilmeye başlanmıştır.

3.       İlmiye (eğitim) sınıfındaki bozulmalara)   ilmiye sınıfının bozulması, bu sınıfın denetimindeki adalet, eğitim ve belediye işlerinin de bozulmasına yol açmıştır. Kadılar rüşvetsiz iş yapmamaya başlamıştır.B)   medreselerde okutulan pozitif bilimlerin ihmal edilmesi bilim ve teknik alanında avrupa'nın gerisinde kalınmasına sebep olmuşturc)   rüşvet verenlerin, çocuk yaştaki kimselerin (beşik uleması)  müderris olarak(profesör) atanması medreselerde verilen eğitimin kalitesinin düşmesine neden olmuştur.Açıklama: 17.yüzyıl bilgini katip çelebi medreselerdeki bu durumu eserlerinde acı bir dille anlatmaktadır.

4.        Maliyenin (ekonominin) bozulması:a)   osmanlı devleti'nin en önemli gelir ve giderleri orduyla ilgiliydi. (savaş ganimetleri, bağlı devletlerden alınan vergiler, ordu vedonanmanın maaş ve masrafları)ordu ve donanmanın bozulması savaşların kaybedilmesine, ganimet elde edilmemesine, ordunun masraflarının daha da artmasına, bağlı devletlerin vergilerini vermemesine neden oldu.kısaca gelirler azalırken,giderler arttı.B)    ulufe ve cülus bahşişinin artması.Ulufe:yeniçeri ve diğer kapıkulu askerine 3 ayda bir verilen maaştır. Açıklama: kapıkulu askerinin artması hazineden ödenen ulufe miktarının da artmasına sebep olmuştur. Cülus: tahta çıkmak demektir.padişahlar tahta geçtiklerinde kapıkulu askerlerine cülus bahşişi dağıtırlardı. Açıklama: duraklama ve gerileme dönemlerinde sık sık padişah değişikliği cülus bahşişinin de sık sık dağıtılmasına  sebep olmuştur.C)   yeni ticaret yollarının bulunması(ümit burnu) ve kapitülasyonlar  ticaret ve gümrük gelirlerinin azalmasına sebep oldu.D)   avrupalıların osmanlı piyasasına sürdükleri altın ve gümüş osmanlı parasının değer kaybına neden oldu.

5.         Toplum yapısındaki bozulmalar:a)   nüfusun artışı ile işşiz ve topraksız insanların ortaya çıkmıştır.B)   yönetim, ekonomi adaletteki bozulmalar anadolu, rumeli ve diğer eyaletlerde iç isyanların çıkmasına neden olmuştur.C)   osmanlı toplumunun değişik din, mezhep ve uluslardan oluşması nedeniyle bu unsurlar merkezi  otoritenin bozulmasıyla dağılma eğilimi içine girmişlerdir.

Duraklama devri (17.yüzyıl)(1579-1699)olaylar

    sokullu mehmet paşa'nın 1579'da ölümünden, 1699 karlofça antlaşmasına kadar geçen dönemdir. Bu dönemin  padişahları sırasıyla:

1-  ııı.murat (1574-1595)2- ııı.mehmet (1595-1603)3-  ı.ahmet   (1603-1617),4-  ıı.osman(genç)(1618-1622)                         5-  ıv.murat  (1623-1640),                                  6-  ıv.mehmet (1648)-1687),7-  ıı.ahmet  (1691-1695)   8-  ııı.mehmet (1595-1603)9-  ı.mustafa  (1617-1618)   10-   ı.mustafa  (1622-1623)11-  ı.ibrahim  (1640-1648)12- ıı.süleyman(1687-1691)13- ıı.mustafa (1695-1703)

köprülüler devri (1656-1683): padişah ıv.mehmet zamanında sırasıyla köprülü mehmet paşa, fazıl ahmet paşa, fazıl mustafa paşa ve merzifonlu kara mustafa paşa sadrazam olmuştur.

Duraklama dönemi iran, avusturya, lehistan ve venedik ilişkileri

osmanlı-iran ilişkilerihatırlatma: ilk osmanlı-iran antlaşması  amasya antlaşması 1555 yılında kanuni sultan süleyman zamanında imzalanmıştı. Ancak bu anlaşma çok uzun sürmedi.                Osmanlı devleti-iran arasında duraklama döneminde imzalanan antlaşmalar şunlardır;   1590 ferhat paşa antlaşması : (ııı.murat dönemi) osmanlı devleti doğuda en geniş sınırlara ulaşmıştır.   1612 nasuh paşa antlaşması : (ı.ahmet dönemi)    1618 serav antlaşması : (ıı.osman dönemi)   1639 kasr-ı şirin antlaşması : (ıv. Murat dönemi)  osmanlı devleti-iran arasındaki sınır günümüzdeki şekliyle çizilmiştir.1)   1577-1590 osmanlı iran savaşı (ııı. Murat dönemi)sebebi: şah ıı.ismail'in amasya antlaşmasını bozarak,anadolu halkını osmanlılara karşı kışkırtmasısavaş : 1577'den 1589'a kadar süren savaş çeşitli aşamalarla gerçekleşti.

Meşale savaşı’nı da osmanlılar kazandı. Ardından yapılan bir seferde osmanlı ordusu azerbaycan ve iran'a girdi.Şah ıı.ismail'in yerine geçen şah abbas barış istedi.Sonucu: ferhat paşa (ı.istanbul) antlaşması imzalandı (1590)maddeleri: 1-tebriz,karabağ,tiflis ve nihavent osmanlılarda kaldı.2-osmanlı devleti sınırlarını doğuda hazar denizi'ne kadar genişletti.Not: bu antlaşma,osmanlı devletinin  doğuda en geniş sınırlara ulaştığı antlaşmadır.2)   1603-1611 iran savaşı (ı.ahmet dönemi)sebebi: osmanlı devletinin celali isyanları ile uğraşmasından ve avusturya ile savaşmasından faydalanan iran'ın saldırıya geçerek daha önce kaybettiği yerleri ele geçirmesi.Sonucu: nasuh paşa  (ıı.istanbul) antlaşması imzalandı. (1612)maddeleri: 1-   osmanlı devleti ferhat paşa antlaşması ile aldığı yerleri geri verecekti.2-   buna karşı iran osmanlıya her yıl 200 yük ipek vermeyi kabul etti.

3)   1617-1618 iran savaşı (ı.ahmet+ı.mustafa+ıı.osman dönemleri)sebebi: iran'ın vaat ettiği ipeği göndermemesi ve osmanlı elçisini tutuklamasısavaş : osmanlı ordusu pusuya düştü.Sonucu: serav antlaşması imza edildi.(26 eylül 1618)maddeleri: 1-   iran’ın vergisi 100 yük kumaşa indirildi.2-   sınırlar nasuh paşa antlaşmasına göre belirlendi.

4)   1629-1639 iran savaşları (ıv.murat dönemi)sebebi: safevilerin bağdat'ı ele geçirmeleri.Sonucu: hüsrev paşa komutasındaki osmanlı ordusu bağdat'ı kuşattı, fakat alamadı.Revan seferi (1635): ıv. Murat'ın ilk seferidir.Sebebi: iran'ın osmanlı topraklarına saldırması ve ıv.murat’ın anadolu'yu eşkıyalardan temizlemek istemesi.Sonucu: revan alındı.

Bağdat seferi (1638)sebebi: iran'ın revan'ı geri almasısefer : sefer sırasında anadolu'daki asiler ve eşkıyalar temizlendi. Bağdat alındı(1638)sonucu: kasr-ı şirin antlaşması imzalandı (17 mayıs 1639)maddeleri:1-   bağdat ve musul osmanlılara kaldı.2-   türk-iran sınırı bugünkü şekliyle çizildinot: iran ile 150 yıllık savaşı sona erdiren bu antlaşma bugünkü türk-iran sınırını çizmiştir.

Osmanlı-venedik ilişkileri17. Yüzyılda ege adalarının büyük bir kısmı osmanlı hakimiyetindeydi. Fakat girit hala venediklilerin elindeydi.  Sultan ibrahim'in padişahlığı döneminde 1645 yılında adayı kuşatan osmanlılar ile venedik donanması arasında çetin

savaşlar yaşandı. Venedikliler 1648,1651 ve 1656 yıllarında çanakkale boğazını ablukaya aldılar.venedik donanması inebahtı'dan sonra ilk kez  osmanlı donanmasını çanakkale'de ağır bir yenilgiye uğrattı.(ıv.mehmet dönemi). Iv.mehmet döneminde sadrazam olan köprülü fazıl ahmet paşa 1699'da girit adasını tümüyle almayı başardı.

                                                                   Osmanlı-lehistan ilişkilerilehistan (polonya) sokullu mehmet paşa zamanında osmanlı himayesine alınmıştı. 1587'de osmanlı himayesinden çıkan lehistan erdel, eflak ve boğdan'ın iç işlerine karışınca ıı.osman bu ülke üzerine sefer düzenledi.Iı.osman(genç osman)'ın leh seferi: yeniçerilerin itaatsizliği yüzünden başarılı olunamadı. Lehistan ile hotin antlaşması imzalandı (6 ekim 1621)maddeleri:1-   hotin kalesi osmanlılarda kaldı,2-   lehistan eskiden olduğu gibi kırım hanlığına vergi verecekti.Iv.mehmet'in leh seferi:  lehistan'ın osmanlı'ya bağlı kazaklara saldırması üzerine padişah ıv.mehmet sefer düzenledi. Sonuçta: bucaş antlaşması imzalandı (18 ekim 1672).Maddeleri:1-   podolya osmanlılarda kaldı.2-   ukrayna kazaklara verildi.3-   lehistan kırım hanlığına vergiye devam edecekti.

Not: bu antlaşma osmanlı devleti'nin batı'da son toprak kazandığı antlaşmadır. Bu antlaşmayla osmanlı devleti batı'daki en geniş sınırlarına ulaşmıştır.

Osmanlı-rusya ilişkileri çehrin seferi: ıv. Mehmet döneminde sadrazam merzifonlu kara mustafa paşa, rusların dinyeper kazaklarının elindeki ukrayna'ya saldırması üzere çehrin seferine çıkarak, çehrin kalesini ele geçirdi.(1678)not: rusların isteği ile 8 ocak 1681 yılında ruslarla ilk barış antlaşması olan bahçesaray antlaşması imzalandı.

Osmanlı-avusturya ilişkileri (savaşlar - antlaşmalar)

hatırlatma: kanuni sultan süleyman  macaristan ve orta avrupa hakimiyeti yüzünden avusturya kralı ferdinand üzerine seferler düzenlemiş, 1529'da viyana'yı kuşatmış, 1532'de  almanya seferini yapmış, 1533 yılında da avusturya ile istanbul antlaşması’ nı imzalamıştı.bu antlaşmaya göre;avusturya kralı protokol bakımından osmanlı sadrazamına (başbakanına) eşit olacak ve avusturya elinde tuttuğu macar topraklarına karşılık osmanlı devletine vergi verecekti.  Sonraki yıllarda kanuni 1566 yılında ölümüne dek çeşitli defalar avusturya üzerine gitmişti.Açıklama: duraklama döneminde osmanlı devleti'nin en çok savaştığı ülke avusturya'dır.

         Duraklama dönemi osmanlı-avusturya savaşları

1)   1593-1606 savaşları (ııı.murat, ııı.mehmet ve ı.ahmet dönemleri):nedeni: avusturya'nın osmanlı kuvvetlerine saldırması ve vergilerini ödemekten vazgeçmesi.Savaşlar: ııı. Murat zamanında osmanlı kuvvetleri sıska’da yenildi.          Savaş ııı.murat'tan  sonra yerine geçen ııı.  Mehmet döneminde de devam etti. Iıı.mehmet bizzat ordunun başında sefere çıkarak eğri kalesi’ni aldı. Bu yüzden ııı. Mehmet'e "eğri fatihi" unvanı verildi. Haçova meydan savaşı'nda ııı.  Mehmet avusturya ordusunu ağır bir yenilgiye uğrattı.Not: 1596 tarihli haçova meydan savaşı osmanlı tarihinde zaferle sonuçlanan son büyük meydan savaşıdır.1600 yılında osmanlı devleti kanije kalesi’ni aldı. Kale komutanlığına bırakılan tiryaki hasan paşa kaleyi kuşatan ferdinand'ı az bir kuvvetle yenilgiye uğrattı.  Iıı.mehmet’ten sonra padişah olan ı.ahmet zamanında da savaş devam etti. Osmanlılar estergon kalesi’ni aldı.Avusturya'nın isteği üzerine zitvatorok antlaşması imzalandı.(1606)zitvatorok antlaşması (1606)1-   savaş sırasında alınan eğri, kanije ve estergon kaleleri osmanlılarda kalacak.2-   avusturya artık osmanlı'ya yıllık vergi vermeyecek, bir defaya mahsus savaş tazminatı verecek.3-   avusturya kralı protokol bakımından osmanlı padişahına eşit sayılacak.Not: kanuni döneminde avusturya ile imzalanan 1533 tarihli istanbul antlaşmasında avusturya kralı osmanlı sadrazamına denk sayılmıştı ve vergiye bağlanmıştı.1606 zitvatorok antlaşması osmanlı devletinin orta avrupa'daki üstünlüğünü kaybetmeye başladığını göstermektedir.

2)   1658-1664 savaşları (ıv.mehmet dönemi)nedeni  : erdel, eflak ve boğdan beyliklerinin avusturya'nın kışkırtmasıyla osmanlı devleti'ne karşı isyan etmeleri.Sonuçlar: köprülü mehmet paşa isyanları bastırdı.köprülü fazıl ahmet paşa uyvar kalesini fethetti.Avusturya'nın isteği üzerine vasvar antlaşması imzalandı.(1664)              vasvar antlaşması(1664)1-   uyvar kalesi osmanlılarda kalacak2-   erdel osmanlı  devletine bağlı kalacak3-   osmanlı devleti,avusturya'dan son kez toprak ve savaş tazminatı almıştır.

3)   ıı.viyana kuşatması (14 temmuz-12 eylül 1683) (ıv.mehmet dönemi)sebepleri1-   avusturya'ya bağlı olan macarların ayaklanarak osmanlıdan yardım istemeleri, 2-   merzifonlu kara mustafa paşa'nın şöhret kazanma isteği.Kuşatma ve savaş: avusturya'nın yardım istemesi üzerine papanın teşvikiyle bir haçlı ittifakı kurulmaya çalışıldı. Lehistan osmanlılara karşı avusturya ile ittifak yaptı. Merzifonlu şehri kuşattı, fakat alamadı. Kuşatmanın uzun sürmesi düşmana vakit kazandırdı.kırım kuvvetleri viyana'ya yardıma gelen lehistan kuvvetlerini durdurmakta gereken gayreti göstermediler. Osmanlı ordusu avusturya ve lehistan kuvvetleri arasında kalarak ağır bir yenilgiye uğradı.

Dağılan kuvvetleriyle belgrat’a çekilen merzifonlu ıv.mehmet'in emriyle idam edildi.Sonuçları:  1-   batıda türklerin yenilebileceği ve avrupa'dan atılabileceği düşüncesi doğdu.2-   avrupa devletleri kutsal ittifak adı verilen bir haçlı birliği oluşturdular. 3-   böylece türklerin sakarya savaşı’na kadar sürecek bir geri çekilme süreci başlamış oldu.

Kutsal ittifak devletleri: bunlar malta,lehistan,venedik,avusturya ve rusya'dır.(şifresi : malvar)savaş: kutsal ittifak devletleri ile osmanlı devleti arasındaki savaşlar yaklaşık 16 yıl sürdü  (1683-1699).(bu arada ıv.mehmet yeniçerilerin isyanıyla tahttan indirildi. Yerine sırasıyla ıı.süleyman, ıı.ahmet ve ıı.mustafa padişah oldular.) Zor durumda kalan osmanlı devleti barış istemek zorunda kaldı. Karlofça antlaşması imzalandı.(1699)kutsal ittifak savaşları:   ciğerdelen savaşı (7 ekim 1683): ciğerdelen savaşı, bölge halkının "parkany", osmanlıların "ciğerdelen" dedikleri, ıı. Dünya savaşı'ndan sonra bugün kullanılan ismiyle macaristan'daki sturovo'da osmanlı ordusu ve alman-leh ordusu arasında yapılan ve iki parçadan oluşan savaştır. İlk çatışma sobieski'nin saldırısıyla başlamış ve osmanlılar bu saldırıyı püskürtmüştür. İki gün sonraki ikinci çatışmada ise ittifak güçleri genel saldırı gerçekleştirmiştir ve osmanlılar yenilmiştir.   Salankamen savaşı (19 ağustos 1691) : osmanlı ile avusturya arasında meydana gelen ve kutsal ittifak savaşları'nın bir parçası olan savaşlardan biri de bu savaş olup, osmanlı bu savaşta yenilmişir.

Karlofça antlaşması (26 ocak 1699)padişah : ıı.mustafa

1-   avusturya'ya ,banat ve temeşvar hariç bütün macaristan ve erdel beyliği2-   venedik'e , mora ve dalmaçya kıyıları3-   lehistan'a,podolya ve ukrayna verildi.Rusya ile ateşkes imzalandı, peşinden 1700 yılında istanbul antlaşması imzalandı.Buna antlaşmaya göre; azak kalesi rusya'ya verildi, ruslar istanbul'da elçi bulundurabileceklerdi.  Karlofça'nın önemi1-   1699 tarihli karlofça antlaşması osmanlı devleti’nin  toprak kaybettiği ilk antlaşmadır2-   bu antlaşma ile osmanlı'nın orta avrupa'daki egemenliği sona ermiştir.3-   osmanlı devleti "gerileme dönemi"ne girmiştir.4-   ayrıca istanbul antlaşmasında rusların azak kalesini almaları onların karadeniz'e inmelerini sağlamıştır.

Duraklama devrinde iç isyanlar

17. Yüzyılda uzayıp giden avusturya ve iran ile savaşlar devleti uğraştırıyordu. 

Osmanlı devleti'ni uğraştıran bir başka konu da iç isyanlardı.                       1)   istanbul isyanları2)   taşra isyanları:a)   celali isyanlarıb)   eyalet isyanları

1)   istanbul isyanları: bu isyanlar istanbul'daki kapıkulu ocakları (özellikleri yeniçeri ve sipahiler)  tarafından çıkarılan isyanlardır. Bu ayaklanmalara zaman zaman halk ve ulema sınıfı da katılmıştır.Sebepleri:1-   devşirme sisteminin bozulması2-   devlet yönetiminin bozulması (iktidara gelmek isteyen vezirler, saray entrikaları)3-    ulufe ve cülusların zamanında verilmemesi veya ayarı bozuk parayla verilmesi.

    Not: askeri isyanların başlangıcı fatih  dönemine kadar gider. Duraklama dönemindeki isyanların en önemlileri ııı.murat, ıı.osman, ıv.murat ve ıv.mehmet zamanlarında çıkanlardır.    Iıı.murat döneminde (1574-1595); ulufelerin ayarı bozuk para ile ödenmesi üzerine yeniçeriler ayaklanarak, isteklerine kavuşmuşlardır.                Genç osman döneminde (1618-1622); yeniçeriler ıı.osman'ın yeniçeri ocağını kaldırmak istediğini anlayarak ayaklanmışlar ve padişahı tahttan indirerek yedikule zindanlarında boğarak öldürmüşlerdir (1622).Not: ıı.osman bir isyan sonucu öldürülen ilk padişahtır. Bu olay yeniçerilerin devlet içindeki gücünü artırmıştır.Iv.murat döneminde (1623-1640); iki kez saraya yürüyen yeniçeriler padişahın gözü önünde sadrazamı öldürdüler.Iv.mehmet döneminde (1648-1687):  haremağaları ve saray kadınlarının devlet işlerine karışmasına kızan sipahiler ayaklandı. Padişahtan 30 kadar devlet adamını istediler. İstekleri kabul edildi.bu kişilerin cesetleri sultan ahmet meydanında çınara asıldı. Bu yüzden bu olaya vaka-i vakvakiyye  (çınar vakası) denir. (1656)ıv. Mehmet yeniçeriler tarafından bir başka ayaklanma sonucu tahttan indirilmiştir (1687).

2)   taşra isyanları: istanbul dışında meydana gelen isyanlardır.A)   celali isyanları: anadolu'da meydana gelen isyan ve karışıklıklara "celali isyanları" denilmiştir.Celali kelimesi yavuz döneminde yozgat ve çevresinde ayaklanan "bozoklu celal" adından gelir.Başlıca celali isyanları: karayazıcı, canbolatoğlu, kalenderoğlu, katırcıoğlu, abaza mehmet paşa, tavil ahmet, gürcü nebi, deli hasan,  isyanlarıdır.

Celali isyanlarının sebepleri:1-   devlet yönetiminin bozulması2-   ekonominin bozulması ve vergilerin artması3-   taşrada bulunan yöneticilerin, kadıların ve askerlerin halka olumsuz

davranışları4-   özellikle beylerbeyi ve sancak beylerinin devşirme kökenli olması nedeniyle türk halkıyla gereken duygusal bağları kuramamaları.

Celali isyanlarının sonuçları: 1-   bu isyanlar bazen taviz verilerek, bazen de şiddet kullanılarak bastırılmışlardır. 2-   ancak isyanlar sonucu anadolu'da dirlik ve düzen bozulmuş, ekonomik hayat felce uğramıştır.

B)   eyalet isyanları: yemen, bağdat, kırım, eflak, boğdan ve erdel'de meydana gelen isyanlardır.

Eyalet isyanlarının sebepleri:1-   devlet otoritesinin zayıflamasıyla eyaletlerdeki yerel yöneticilerin devletten ayrılma istekleri,2-   yöneticilerin olumsuz tutum ve davranışlarına halkın tepki göstermesi

duraklama devri (17.yüzyıl)  ıslahat hareketleri

osmanlı devlet adamlarının ıslahat yapmak istemelerinin nedenleri:osmanlı devletinin savaşlarda eskisi gibi etkili olamaması, devlet otoritesinin zayıflaması sonucu, sık sık isyanların baş göstermesi, ekonomik durumun bozulması gibi nedenlerle osmanlı devlet adamları ıslahat yapma gereği duydular.

   Islahat yapan padişahlar

 ıı.osman (genç osman) (1618-1622)1-   ulema sınıfının yetkisini azaltarak, padişahın zamana göre yasaları koyabilme gücünü artırmak istedi.bunların siyasetle uğraşmalarını ve devleti zayıflatmalarını önlemek istedi.2-   kapıkulu ocağını kaldırarak yerine anadolu ve suriye'deki türklerden oluşan "milli bir ordu” kurmak ve yönetimi devşirmelerin etkisinden kurtarmak için başkenti tamamen türk olan anadolu’da bir şehre taşımayı düşündü. Not:ıı.osman (genç osman) niyetlerini fark eden yeniçeriler tarafından tahttan indirilerek öldürüldü.

 Iv.murat (1623-1640)12 yaşındayken tahta geçti. İktidarının ilk yıllarında yönetim saray kadınlarının ve valide kösem sultan'ın elindeydi. 22 yaşına geldiğinde otoritesini sağlayabildi.Şu ıslahatları yaptı:1-   yeniçerileri itaat altına aldı.2-   isyanlar ve isyancılarla şiddetle mücadele etti.3-   içki, tütün, meyhane ve gece sokağa çıkma yasağı uygulayarak asayişi sağladı.4-   harcamaları kısıtlayarak, maliyeyi düzeltmeye çalıştı.5-   devlet adamlarından neler yapılması gerektiğini bildiren raporlar vermelerini istedi.

Not: bu konuda koçi bey sunduğu raporunda (koçibey risalesi) devletin gerileme nedenlerini ve bunların çözüm yollarını göstermiştir.

   Islahat yapan sadrazamlarkuyucu murat paşa  : ı. Ahmet dönemi sadrazamıdır. İsyanları şiddet ve baskı kullanarak bastırmıştır.Tarhuncu ahmet paşa: ıv.mehmet dönemi sadrazamıdır.osmanlı tarihi’nde ilk mali bütçeyi hazırlamıştır.Köprülüler devri :   ıv.mehmet devrinde köprülüler soyundan;1-   köprülü mehmet paşa,2-   fazıl ahmet paşa3-   3-fazıl  mustafa paşa ve4-   merzifonlu kara mustafa paşa sadrazam olmuşlardır.       Köprülü soyundan sadrazam olan ilk kişi köprülü mehmet paşa'dır.köprülü mehmet paşa kendisinden önceki sadrazamların sonlarını çok iyi bildiği için padişaha bazı şartlar ileri aşağıdaki koşullarla sadrazam olmayı kabul etmiştir:a)   saray devlet işlerine karışmayacakb)   devlet memurluklarına istediği kişileri atayabilecek.C)   kendisi hakkında bir şikayet olursa, savunması alınmadan görevden alınmayacak.Not:     köprülü mehmet paşa'nın amacı istediklerini yapabileceği bir ortam hazırlamaktır.    Köprülü mehmet paşa şartlı sadrazam olan ilk kişidir.   Köprülüler ordu ve maliyeyi düzeltmeye çalışmışlardır.Duraklama devri (17.yüzyıl) ıslahatlarının genel karakteri ve sonuçları:1-   bu yüzyılda isyanlar şiddet ve baskı ile önlenmeye çalışıldı.2-   devlet yapısında köklü değişimler yapılamadı. Yapılmak istenenler de çıkar çevreleri tarafından engellendi.3-   geçici olarak iyi sonuçlar verse bile kalıcı sonuçlar doğurmadı.4-    ayrıca avrupa devletleri osmanlı devleti'nin toparlanmasına izin vermediler.Duraklama dönemi ile ilgili birkaç önemli not   ilk kez ııı. Mehmet’ten sonra şehzadelerin "sancağa çıkma" usulü kaldırılmıştır.   Osmanlı imparatorluğu avusturyaya karşı siyasal üstünlüğünü ve yaptırım gücünü ilk defa zitvatorok antlaşması ile kaybetti.(1606)   osmanlı tarihinde yeniçeriler tarafından öldürülen ilk padişah genç osman (ıı.osman) dır.   Türkiye'de ilk baraj 1619 yılında sultan ıı. Osman tarafından yaptırılan 10 metre yüksekliğindeki "topuz bendi"dir   osmanlılarda ilk malî bütçeyi tarhuncu ahmet paşa yapmıştır.   Sultan ıv.murat’ın ilk seferi 1635 revan seferi’dir.   İlk türk-iran sınırı kasr-ı şirin antlaşması ile çizildi.(1639)   ruslarla ilk barış antlaşması(bahçesaray-çehrin antlaşması) ıv.mehmet döneminde 1681’de imzalanmıştır.(çehrin seferi)   osmanlı devleti’nde köprülü soyundan olup ilk kez ve şartlı sadrazam olan  kişi köprülü mehmet paşa’dır.   Osmanlılar ilk defa karlofça (1699) ve istanbul(1700) antlaşmaları ile toprak kaybetti.

Osmanlı tarihi’ndeki istanbul antlaşmaları   1533 istanbul (ibrahim paşa) antlaşması – avusturya   1590 istanbul (ferhat paşa) antlaşması – iran   1612 istanbul (nasuh paşa) antlaşması-iran   1700 istanbul antlaşması – rusya   1724 istanbul antlaşması – rusya   1897 istanbul antlaşması – yunanistan   1913 istanbul antlaşması – bulgaristan   1914 istanbul antlaşması – sırbistan

tarihte osmalı-iran antlaşmaları   1555 amasya antlaşması (kanuni)   1590 ferhat paşa (istanbul) antlaşması (ııı.murat)   1612 nasuh paşa (istanbul) antlaşması (ı.ahmet)   1618 serav antlaşması (ıı.osman)   1639 kasr-ı şirin antlaşması (ıv.murat)   1732 ahmet paşa antlaşması (ı.mahmut)   1736 nadir şah antlaşmaları (ı.mahmut)   1736 istanbul antlaşması   1746 kerden antlaşması (ıı.kasr-ı şirin de denilir.)

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Osmanlı devleti gerileme dönemiOsmanlı devleti gerileme dönemi özet 18 yüzyıl padişahları1)- ıı mustafa (1695-1703) (ıv mehmet'in oğlu)2)- ııı ahmet (1703-1730) (ıv mehmet'in oğlu)3)- ı mahmut (1730-1754) (ıı mustafa'nın oğlu)4)- ııı osman (1754-1757) (ıı mustafa'nın oğlu5)- ııı mustafa (1757-1774) (ııı ahmet'in oğlu)6)- ı abdülhamit (1774-1789) (ııı ahmet'in oğlu)7)- ııı selim (1789-1807) (ııı mustafa'nın oğlu)

18 yüzyılın özellikleri:

 

 

1)- osmanlı devleti 18 yüzyıla ilk defa toprak kaybeden bir devlet olarak girdi(karlofça) bu yüzden bu yüzyılın başlarında kaybettiği toprakları geri alma çabasına girdi2)- osmanlı devleti 17 yüzyılda en çok avusturya ile savaşmıştı 18 yüzyılda ise en çok rusya ile savaşacak3)- kanuni'den beri dostumuz olan fransa 18 yüzyılın sonlarında(1798) mısır'a saldırınca bu ülke ile ilişkilerimiz bozulacak4)- bu yüzyılda osmanlı devleti'nin toprak kaybı hızlanacak, avrupa'nın bilim ve tekniği alınmaya çalışılsa da yeterli olmayacak, sonuçta osmanlı devleti

avrupa'nın üstünlüğünü kabul etmek zorunda kalacak

ııı ahmet dönemi (1703-1730)

karlofçada kaybedilen yerleri kurtarma çabaları:

 

1)- prut savaşı (1711)gelişmeler:ruslar (çar deli petro) denizlere inme politikasının sonucu olarak baltık denizi kıyıları için isveç ile savaşmış, ruslara yenilen isveç kralı "demirbaş şarl" osmanlı devletine sığınmıştısebepler: a)- isveçlileri takip eden rus kuvvetlerinin osmanlı topraklarına girerek tahrip etmeleri,b)- osmanlı devletinin 1700 istanbul antlaşmasında ruslara verdiği azak kalesi'ni geri almak istemesic)- rusya'nın osmanlı ortodokslarını ayaklanmaya teşvik etmesi

savaş:1711 yılında baltacı mehmet paşa komutasındaki osmanlı ordusu rus ordusunu yendisonuç: 

 

Prut antlaşması imzalandı (1711)maddeleri:1- ruslar azak kalesini geri verecek ve istanbul'da elçi bulunduramayacaklardı2- isveç kralı ülkesine rahatça geri dönebilecekti3- ruslar kırım ve lehistan işlerine karışmayacaklardı

2)- osmanlı-venedik ve avusturya savaşları (1715-1718)osmanlıların 1711'de ruslardan azak kalesini geri almaları karlofça'da kaybettiği diğer yerleri de geri almaları umudunu güçlendirdi 1715'de osmanlı devleti mora'yı venediklilerden geri almak için savaşı başlattı osmanlı devleti'nin venediklilere karşı başarılar kazanması üzerine sıranın kendisine geldiğini gören avusturya'da savaşa girdi (1716) ancak osmanlı devleti aynı başarıyı avusturya'ya karşı gösteremedi 

 

Sonuç: pasarofça antlaşması imzalandı (1718)maddeleri:1- mora osmanlılar'da kalacak

2- osmanlı devleti belgrat'ı ve eflak'ın bir bölümünü avusturya'ya verdi

not: osmanlı devleti pasarofça antlaşmasından sonra avrupadaki olaylardan uzak kalarak bir barış siyaseti izledi 1718-1730 yılları arasındaki bu döneme lale devri denir

lale devri1718 yılında avusturya ile imzalanan pasarofça antlaşmasından 1730 yılındaki "patrona halil isyanı"na kadar geçen döneme lale devri denir bu dönemin padişahı ııı ahmet, sadrazamı nevşehirli damat ibrahim paşa'dır

lale devrinin özellikleri:bu dönemde avrupa ile savaş yaşanmamış, barış içinde yaşamak fikri ortaya çıkmıştır osmanlı devleti avrupa'yı daha iyi tanıyabilmek için paris, londra gibi şehirlere elçiler göndermiştir bu devirdeki diğer yenilikler ve ıslahatlar şunlardır:a)- matbaa kuruldu (sait efendi ve ibrahim müteferrika tarafından 1727'de istanbul'da kuruldu matbaada basılan ilk eser vankulu lügatı'dır )b)- yeniçerilerden bir itfaiye bölüğü oluşturulduc)- yalova'da kağıt, istanbul'da kumaş ve çini fabrikaları kuruldud)- yeni kütüphaneler açıldı doğu ve batı eserleri tercüme edildie)- çiçek aşısı yaygınlık kazandıf)- lağımcı ve humbaracı ocaklarında ıslahatlar yapıldıg)- mimarlık, resim ve minyatür sanatları gelişti

lale devrinin sona ermesi:halkın büyük bir kısmı zor durumdayken istanbul'da bazı devlet büyüklerinin rahat bir yaşam sürdürmeleri, eğlenceye düşkünlükleri huzursuzluklara sebep oluyordu patrona halil isimli bir yeniçeri bu durumdan memnun olmayanları yanına alarak isyan çıkardı isyan sonucu nevşehirli damat ibrahim paşa ve yakınları öldürüldü padişah ııı ahmet tahttan indirildi, yerine ı mahmut getirildi

 

Gerileme dönemi ve gerilemeyi durdurdurma çabaları

1764 yılında rusya, osmanlıların toprak bütünlüğünü garanti ettiği lehistan'ı işgal etmiş ve kaçan mülteciler osmanlı sınırını geçen ruslar tarafından katledilmiştir. Bu olay üzerine osmanlı devleti rusya'ya savaş ilân etmiştir(1768). Ruslar, baserabya ve kırım'ı işgal ettikleri gibi, ingilizlerin de yardımıyla, baltık filosonu akdeniz'e göndererek, mora rumlarını isyana teşvik etmişler ve çeşme'de demirli osmanlı donanmasını gafil avlayarak, gemileri yakmışlardır. Bu arada mısır'da da bir isyan hareketi başlamıştır. Ruscuk ve silistre önlerinde osmanlı kuvvetlerinin mevzii başarılar kazanmasının ardından ıı. Katerina, lehistan işini halletmeyi plânladığından osmanlılarla anlaşma yapmayı kabul etmiştir. I.abdulhamit'in (1773-1789) başa geçmesinden sonra imzalanan küçük kaynarca antlaşması ile (21 temmuz 1774) kırım hanlığı osmanlıdan kopartılarak sözde bağımsız bir devlet olmuş, baserabya, eflâk,

boğdan osmanlılarda kalmış, ancak azak ve kabartay bölgesi rus hâkimiyetine geçmiştir. Ruslar bu anlaşmayla ingiltere ve fransa'ya tanınan kapitülâsyonları da kazanmış ve her yerde konsolosluk açma hakkını elde ederek, osmanlının iç işlerine karışabileceği bir ortamı kendine hazırlamıştır. Nitekim 1783'te kırım'ı işgal ve ilhak eden rusya, karadeniz'e hâkim olarak, sıcak denizlere inme politikasını gerçekleştirme yönünde büyük bir adım atmış, ortadoksları himaye bahanesiyle de balkanlardaki nüfuzunu kuvvetlendirmiştir.Rusya'nın nihaî amacı, istanbul'u ele geçirerek bizans'ı yeniden diriltmek idi. İşte bu maksatla, osmanlı devleti'ni taksim etmek üzere avusturya ile gizli bir anlaşma yapıldı. Bu anlaşmayı haber alan osmanlı devleti, prusya ve ingiltere'nin de tahrikiyle rusya'ya karşı savaş açtı. Halkın infialine neden olan kırım'ı geri almak osmanlının en büyük arzusuydu. Ancak bu savaşa rusya'nın müttefiki olan avusturya'nın da katılmasıyla, osmanlılar iki cephede birden mücadele etmek zorunda kaldılar(1788). Avusturya'ya karşı iki kez savaş kazanıldı. Belgrat ve banat ele geçirildi. Ancak rusya'ya karşı doğu cephesinde başarı sağlanamadı. Bu tarihlerde osmanlı tahtına ııı. Selim çıkmıştı (1789-1807). Iıı. Selim isveç ile bir anlaşma yaparak rusya'ya karşı bir müttefik kazanmıştı. Ancak rusya bükreş ile küçük eflâk'ı almış, ardından da belgrat ve bender düşmüştü. 1790'da avusturya imparatoru ıı.joseph ölünce iç ayaklanmalar baş göstermiş ve fransız ihtilalinin etkileri bu ülkede de hissedilmeye başlanmıştı. Bunun üzerine yeni imparator ıı.leopold, ziştovi anlaşmasını imzalayarak osmanlılarla olan savaşı sona erdirdi (1791). Bu anlaşma mevcut statükoyu muhafaza eden maddelerden ibaretti. Rusya ile de, ispanya'nın aracılığıyla yaş barış antlaşması imzalandı (1792). Rusya'nın savaş sırasında işgal ettiği yerlerden sadece özi, anlaşmayla verilmiş oluyordu. Hem avusturya hem de rusya bu anlaşmalarla, fransa ve lehistan'daki gelişmelere dikkatlerini verirken, osmanlı devleti de gerekli ıslahatları yapmak için bir soluklanma zamanı bulabilecekti

 

19. Y.y. Osmanlı devleti'nde ıslahat çabalarınizam-ı cedit

iyi bir eğitim görmüş olan ııı. Selim bu barış döneminden faydalanarak, devlet içinde, özellikle askerî alanda, ıslahatlar yapmak istiyordu. Bu maksatla, nizâm-

ı cedit adı verilen ilk ıslahat hareketiyle, yeni bir ordu kurdu(1793). Yeniçeri ocağı'nı kaldıramayacağını bildiğinden, öncelikle nizâm-ı cedid denilen bu

orduyu batılı tarzda düzenleyip, başarısını kanıtlamak gerekliydi. Ancak bundan sonra yeniçeri ocağı lağvedilebilirdi. Fakat kendileri aleyhine ortaya

çıkan gelişmelerden endişe duyan yeniçeriler, bazı devlet adamlarını da yanlarına çekerek yeniliklere karşı çıktılar ve isyan ettiler. Üstelik bu arada napolyon bonapart, bir orduyla mısır'ı işgale başlamıştı (1798). Osmanlılar,

rusya, ingiltere ve sicilya'nın da menfaatlerine dokunan fransız işgaline karşı harekete geçti. Ehramlar savaşıyla, mısır'ı ele geçirip, kuzeye yönelen

bonapart, akka'da osmanlı savunmasını geçemedi (1799). Kuşatmayı kaldıran napolyon geri dönerken, yerine bıraktığı ordu komutanları da mağlûp edildiler.

Neticede fransızlar mısır'ı terk etmek zorunda kaldı(1801). Fransa'yı barışa

zorlayan önemli bir sebeplerden birisi de, akdeniz'de rus ve türk donanmalarının iş birliği yapmaları, ingiltere'nin fransız savaş ve ticaret gemilerini taciz etmesiydi. Fransa'nın akdeniz ve orta doğu'daki ticarî

menfaatlerinin zedelenmesi onları barışa zorlamaktaydı.

1802'de imzalanan anlaşmayla fransa bölgede yine ticaret yapma güvencesi almış ve kapitülâsyon hakkını elde etmiştir. Bu olayı bahane ederek akdeniz'e

inen rus donanması, osmanlı donanmasıyla birlikte fransa'nın elindeki bazı adaları ele geçirmiş idi. Fakat halk, ebedî düşman olarak gördüğü rusya ile iş

birliği yapılmasına büyük tepki göstermiş ve bunun sonunda ııı. Selim'e ve ıslahatlarına karşı cephe genişlemişti. Üstelik napolyon'un, orta doğu'da

araplara yönelik propagandasının da etkisiyle bölgede bazı isyanlar çıkmıştı. Böylece bulgaristan ve sırbistan'da çıkan isyanlara bir de suriye'de ve hicaz'da çıkan isyanlar eklenmiş oluyordu. Vehhabiler ayaklanarak, 1803-1804'te mekke

ve medine'yi ele geçirmişlerdi. Osmanlıların tekrar fransa ile yakınlaşmaları, ingiliz ve rusları harekete geçirmiş ve sonunda rusya eflak ve boğdan'ı işgal

etmişti. Bu savaş sürerken nizâm-ı cedit'in rumeli''ye de kaydırılmasından memnun olmayan isyancılar şehzade mustafa'nın tahrik ve teşvikiyle birleşerek

ikinci edirne vak'ası denilen büyük bir ayaklanma başlatmışlardı (1806). Neticede istanbul'da patlak veren kabakçı mustafa isyanı ııı. Selim'in sonunu

hazırladı. Saraya giren isyancılar ııı. Selim'i tahttan indirerek yerine ıv. Mustafa'yı tahta geçirdiler (29 mayıs 1807). Nizâm-ı cedid lağvedildi. Fakat

ııı.selim'e bağlı olan ruscuk bayraktarı mustafa, yenilik taraftarlarıyla birleşerek, karşı darbede bulundu. Amacı ııı. Selim'i yeniden tahta çıkarmaktı.

Iv. Mustafa'nın, sabık padişahı öldürttüğünün öğrenilmesi üzerine, kardeşi ıı.mahmut başa geçirildi (28 temmuz 1808).

Alemdar mustafa paşa sadareti üslenerek, ııı. Selim'in başlattığı ıslahatları devam ettirmeye çalıştı. Nizâm-ı cedit'i, sekbân-ı cedit adı ile yeniden

canlandırdı. Ancak ulemayı ve yeniçerileri memnun edemeyen alemdar mustafa paşa, 1809'da çıkan bir isyanda öldü.

 

ıı.mahmut ve ıslahat hareketleri;

 

Iı. Mahmut devri (1808-1839), hem gerçekleştirilen yenilik hareketleri ile hem de etnik ve siyasî isyanlarıyla osmanlı devleti'nin yol ayrımına girdiği bir dönemi ifade eder. Iı.mahmut, öncelikle orduyu baştan aşağı düzenlemek ile işe başladı. Yeniliklere karşı çıkan yeniçeri ocağı bir nizamname ile ortadan kaldırıldı. Vak'a-yı hayriye olarak adlandırılan bu köklü değişiklikle (15-16 haziran 1826), yeni bir ordu oluşturuldu. Ancak yeniçeriler bu düzenlemeye boyun eğmeyerek isyan ettiler. Sadrazam'ın sarayını basan yeniçeriler sadrazamın ve ıslahatçıların başlarını istediler. Ancak at meydanı'nda toplanan yeniçeriler dağıtıldı, ocakları bombalandı. Böylece avrupa tarzında yeni bir ordunun kurulması yönündeki en büyük engel ortadan kaldırılmış oluyordu. Iı.

Mahmut hükûmet teşkilâtında da değişikliklere giderek kabine ve nezaret (bakanlık) usulünü benimsedi. 1836 yılında dahiliye ve hariciye nazırlıkları kuruldu. Avrupa devletleri ile a.b.d ile ticarî anlaşmalar yapıldı. İktisadî ve adlî sistemde değişikliklere gidildi. Avrupa tarzında eğitim veren rüştiyeler, harbiye ve tıbbiye okullarının açılması vb. Gibi eğitim alanında da ıslahatlar gerçekleştirildi.Fakat, kimi şeklî, kimi öze yönelik bu yenilikler devletin içinde bulunduğu zorlukları aşmasına yetmediği gibi, osmanlı coğrafyasındaki parçalanma ıı.mahmut döneminde daha da hissedilir hale geldi.Sırp ve yunan isyanları; fransız ihtilâli'nin getirdiği milliyetçi fikirlerle temellendirilen ancak, daha ziyade arkasında rusya ve diğer avrupa devletlerinin teşvik ve tahriki olan etnik ve mahallî isyanlar bu dönemde alevlendi. Iıı.selim zamanında isyan eden sırplar, 1812 bükreş antlaşması ile bazı imtiyazlar almalarına rağmen, yeniden ayaklandılar. Yeniçeri ocağının kaldırıldığı tarihlerde sırplarla kısmî bir anlaşmaya varıldı. Ancak 1830'da bir hatt-ı şerif ile sırbistan'ın osmanlı hâkimiyetinde bir prenslik olarak varlığı kabul edildi. Rusya'nın xıx. Yüzyıla girerken osmanlıya karşı sürdürdüğü savaşların altında balkanları ve özellikle rumları osmanlı devleti'nden koparmak yatıyordu. Nitekim odessa'da yeniden örgütlendirilen etnik-i eterya adlı cemiyetin başkanlığına yunan isyanı sırasında çar ı.alexsandre'ın yaveri prens ipsilanti getirilmişti. Yapılan plana göre yunanistan, yanya ve tuna civarında isyanlar çıkarılacaktı. İpsilanti 1821'de romanya'ya geçerek ortodoksları ayaklandırmaya çalıştı fakat başarılı olamadı. Çar, türklere yenilerek macaristan'a kaçacak olan ipsilanti'yi desteklemekten vazgeçti. Bu sırada mora'da da patras başpiskoposu isyan etmişti (25 mart 1821). 1822'de yunanlılar bağımsız olduklarını ilân ettiler, mora'da ve adalarda çok sayıda türk'ü katlettiler. Rusya ve avrupa bu isyanı gayriresmî yollardan desteklemekteydiler.

Girit ve mora valiliğinin kendisine verilmesini ıı.mahmut'a kabul ettiren mehmet ali paşa bu isyanı bastırmakla görevlendirildi. 1822'de girit'e, 1824-25'te mora'ya girildi. Bu gelişme karşısında rusya, fransa ve ingiltere aralarında anlaşarak (1827), yunanistan'ın özerk bir prenslik olarak kabul edilmesi hususunda osmanlıları sıkıştırmak istediler. Türkler bu olayı iç işlerine müdahale olarak kabul edip, teklifi reddetti. Bunun üzerine osmanlı ve mısır donanması navarin'de, bir kaza sonucu(!), yok edildi. Üç ülkeyle ilişkiler kesildi ve 1828'de rusya, müttefiklerinin desteğiyle osmanlı devleti'ne savaş ilân etti. Rus ordusu doğuda erzurum'u ele geçirdi. Batıda ise edirne işgal edildi. Padişah, prusya, fransa ve ingiltere elçilerini araya sokarak, londra protokolünü kabul edeceğini bildirdi. Böylece edirne antlaşması(1829) ve ardından londra konferansı (1830) imzalandı. Antlaşma ile prut iki ülke arasında sınır oluyor, eflâk, boğdan ile sırbistan'ın özerkliği kabul ediliyordu. Girit'in osmanlılarda kalması şartıyla yunanistan'ın bağımsızlığı da tasdik ediliyordu.Mehmet ali paşa isyanı ve mısır meselesi; mora'nın elden çıkmasıyla, oğlu ibrahim'in mora valisi olma ümidini kaybeden mısır valisi m.ali paşa, ıı.mahmut'tan, yardımlarına karşılık, suriye'nin idaresini istedi. Bu isteğin reddedilmesi üzerine m.ali paşa harekete geçti ve filistin ile suriye'ye girdi (1831). Akka ve şam, oğlu ibrahim tarafından ele geçirildi. İbrahim paşa, kısa zamanda anadolu'ya kadar ilerledi.

Konya yakınlarındaki savaşta osmanlı ordusunu yenilgiye uğrattı. Her birinin ayrı hesabı olduğu büyük devletler, telâşlanarak araya girmek istediler. Fransa ve ingiltere'nin anlaşamaması üzerine, rusya durumdan faydalandı. Zor durumdaki ıı.mahmut, rus ordusunun ve donanmasının istanbul yakınlarına gelmesine müsaade etti. Rusya'nın kârlı çıkmasından endişelenen fransa ve ingiltere, ıı.mahmut ile anlaşma yapması için m.ali paşa'ya baskı yaptılar. Neticede kütahya antlaşması imzalandı (1833). Bu anlaşmayla, mehmet ali paşa, mısır ve girit'ten başka şam ve oğlu ibrahim de, cidde valiliği yanı sıra adana'yı uhdelerine alacaklardı. Rusya, yardımlarına karşılık ıı.mahmut ile hünkar iskelesi antlaşması diye bilinen bir anlaşma yaparak, istanbul'daki durumunu kuvvetlendirmeyi başardı (1833). Anlaşmaya göre osmanlı devleti'nin toprak bütünlüğünün garantisi ve gereğinde osmanlının yardımına koşulması karşılığında rusya, boğazların bütün yabancı savaş gemilerine kapatılmasını kabul ettiriyordu. Iı.mahmut, kütahya anlaşmasından memnun değildi. Bu sebeple m.ali paşa'ya karşı yeniden harekete geçti. Fakat osmanlı ordusu nizip'te bir kez daha yenildi (1839). Üstelik kaptan paşa, osmanlı donanmasını mısır'a teslim etmişti. Bu arada ıı. Mahmut ölmüş ve yerine ı.abdulmecit geçmişti (1839-1861). Mısır meselesi'nin çözümü ve boğazlar meselesi; rusya'nın hünkar iskelesi antlaşmasına dayanarak duruma tek başına müdahale etmesini uygun bulmayan ingiltere ve fransa yeniden devreye girdiler. Avusturya ve prusya'nın da katılmasıyla londra'da bir konferans toplandı (1840).Toplantıda mehmet ali paşa'nın veraset yoluyla mısır valiliğine sahip olması karşılığında, suriye'den ve elinde tuttuğu osmanlı donanmasından vazgeçmesi istendi. Konferans kararlarını m.ali paşa'nın tanımaması üzerine ingiltere suriye limanlarını donanması ile topa tuttu. Nihayet m.ali paşa durumu kabul etti. I.abdulmecit de iki ferman yayımlayarak onun valiliğini onayladı. Ardından ingiltere kendileri aleyhine olan hünkar iskelesi antlaşması'nın yürürlükten kaldırılmasını öngören uluslararası bir konferansa ev sahipliği yaptı. Londra antlaşması ile (temmuz 1841), istanbul ve çanakkale boğazları'nın barış zamanında savaş gemilerine kapalı tutulmasının kararlaştırıldığı bir boğazlar sözleşmesi imzalandı. Böylece ingiltere, rusya'nın elinden inisiyatifi almış oluyordu

XxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxOsmanlı devleti dağılma dönemi özetOsmanlı devleti'nin dağılma dönemi (özet) by: ethemgünay date: 13 may 2008, 16:21:48dağılma dönemi(1792-1918)19. Yüzyılda osmanlı devleti

açıklama : osmanlı devleti’nin ‘‘dağılma dönemi’’,1792 tarihli yaş antlaşması ile başlar,30 ekim 1918 tarihinde imzalanan ve osmanlı devleti’nin fiilen sona erdiği antlaşma olan mondros ateşkes antlaşması’na kadar devam eder.

19. Yüzyılda osmanlı devletini sarsan olaylar

1)   sırp isyanı (1804)2)   1806-1812 osmanlı-rus savaşı ve bükreş antlaşması3)   yunan isyanı4)   1828-1829 osmanlı-rus savaşı ve edirne antlaşması5)   mısır valisi kavalalı mehmet ali paşa'nın isyanı6)   kırım savaşı(1853-1856)7)   93 harbi (1877-1878 osmanlı-rus savaşı)

 ıı.mahmut dönemi(1808-1839)

         sırp isyanı (1804)sebepleri1-   fransız ihtilalinin milliyetçilik, bağımsızlık ve hürriyet gibi fikirlerinin sırplar üzerinde etkili olması2-   savaşların sırbistan toprakları üzerinde geçmesi ve bu savaşlar sırasında sırbistan'ın sık sık el değiştirmesi3-   sırbistan'daki yeniçerilerin olumsuz davranışları4-   rusya’nın kışkırtmasıisyan: bu sebeplerden dolayı 1804'de kara yorgi liderliğinde sırplar ayaklandı.   

Not: osmanlı devletinde "milliyetçilik" akımı neticesinde ayaklanan ilk topluluk sırplar’ dır.Sırplarla ilgili antlaşmalar1)   1806-1812 osmanlı rus savaşı sonucunda ruslarla imzalanan  bükreş antlaşması’nda sırplara bazı haklar verildi.2)   1828-1829 osmanlı-rus savaşı sonucunda ruslarla imzalanan edirne antlaşması’nda sırplara  özerklik verildi.3)   1877-1878 osmanlı-rus savaşı sonucunda imzalanan ayestefanos ve berlin antlaşması’nda sırbistan bağımsızlığına kavuştu.

1806-1812 osmanlı-rus savaşı:sebepler:1-   rusların sırp isyanını desteklemesi ve balkan milletlerini kışkırtması.2-   rusya'nın eflak-boğdan'ı işgal etmesi.  Savaş:√   rusların eflak-boğdan'ı işgal etmesi karşısında fransa'nın etkisiyle osmanlı devleti rusya'ya savaş ilan etti. Osmanlı-fransız yakınlaşması karşısında ingiltere rusya'nın yanında yer aldı.√   ingilizler ruslara destek için donanmalarını istanbul'a gönderdiler. İstanbul'a sadece denizden yapacakları bir saldırıyla başarılı olamayacaklarını anlayarak geri döndüler. Bu defa mısır'a saldıran ingilizleri mısır valisi mehmet ali paşa püskürttü.√   fransa 1807'de rusya ile "tilsit antlaşmasını" imzalayarak, dostluk kurdu. Yalnız kalan osmanlı devleti ingiltere’ye yaklaştı. İngiltere ile " çanakkale (kale-i sultaniye)" antlaşmasını imzaladı.√   bu arada ruslar osmanlı topraklarında ilerliyordu.√   avrupa'da siyasi ortam yeniden değişti. Fransa ile rusya'nın arası yeniden açıldı. Rusya'ya silahlarını çeviren fransa bu defa osmanlı devleti'nin yanında yer aldı. Fransa'ya güvenemeyen osmanlı devleti rusya ile bükreş antlaşması’nı imzalayarak savaşı sona erdirdi.

Sonuç: ruslarla bükreş antlaşması imzalandı.(1812)maddeleri:1-   iki devlet arasında tuna nehri sınır olacak.2-   ruslar beserabya hariç işgal ettiği yerleri geri verecek.3-   sırplara bazı haklar verilecekti.

         Yunan isyanısebepleri1)   fransız ihtilalinin milliyetçilik, bağımsızlık gibi fikirlerinin etkisi2)   rusya'nın ve avrupa devletleri'nin kışkırtması3)   1804 de kurulan etniki eterya cemiyeti'nin çalışmalarıisyan: 1821'de mora'da başlayan isyan kısa sürede büyüdü. Osmanlı hükümeti mısır valisi mehmet ali paşa'dan yardım istedi. M. Ali paşa yardım karşılığında ıı.mahmut'tan mora ve girit valiliklerinin kendisine verilmesini istedi.  Osmanlı ve mısır donanması isyanı bastırdı ve navarin limanına çekildi. Ancak yunan isyanının bastırılması batılıların işine gelmedi.  İngiltere, fransa, rusya ve avusturya osmanlı devleti'ne ültimatom vererek yunanistan'a bağımsızlık verilmesini istediler. Bu istek reddedilince osmanlı ve mısır donanmasını mora yarımadasının navarin limanı ’nda yaktılar. Rusya osmanlı'ya savaş ilan  etti.Not: navarin olayı osmanlı donanmasının yaşadığı 4 felaketten biridir.    Birincisi 1571 inebahtı,    ikincisi 1770 çeşme,    üçüncüsü 1827 navarin,    dördüncüsü 1853 sinop’tur.

1828-1829 osmanlı-rus savaşısebepleri:1)   rusların sıcak denizlere inmek istemesi2)   osmanlının rusya'dan navarin'de yakılan donanmanın zararını talep etmesi3)   osmanlı'nın yunanlılar ve azınlıklarla ilgili avrupa devletlerinin ve rusya'nın isteklerini reddetmesi.

Savaş: bu sebeplerden rusya’nın saldırısıyla savaş başladı. Ancak osmanlı devleti böyle bir savaşa hazır değildi.Çünkü:1)   donanması navarin'de yakılmıştı.2)   1826'da yeniçeri ocağı kaldırılmış, asakir-i mansure-i muhammediye ordusu yeni kurulmuştu.3)   yunan ayaklanmasından dolayı bütün avrupa osmanlının karşısındaydı.  Sonuç: rusların ilerleyerek doğuda erzurum'a, batıda edirne'ye kadar gelmeleri üzerine osmanlı devleti barış istedi. Rusya’yla edirne antlaşması imzalandı.(1829)   edirne antlaşması (1829)maddeleri:1)   eflak-boğdan ve sırbistan’a özerklik verildi.

2)   yunanistan bağımsız olacaktı.3)   rus ticaret gemileri boğazlardan geçebilecekti.4)   prut nehri sınır olacaktı.5)   osmanlı devleti savaş tazminatı verecekti.Not: osmanlı devletinde bağımsızlığını elde eden ilk azınlık yunanistan’dır.Not: osmanlının yunan isyanı ve rus savaşıyla uğraşmasını fırsat bilen fransa 1830' da cezayir’i işgal etti.

Mısır meselesi---mısır valisi mehmet ali paşa'nın isyanı(denize düşen yılana sarılır)sebepleri:1)   yunan isyanının bastırılmasında ıı. Mahmut'a yardım eden mısır valisi kavalalı mehmet ali paşa'ya vaat edilen yerlerin verilmemesi2)   mehmet ali paşa'nın navarin olayından sonra padişahtan izin almadan ordu ve donanmasını geri çekmesi.3)   1828-1829 osmanlı-rus savaşında yardım istenildiği halde mehmet ali paşa'nın yardım göndermemesi isyan: ıı.mahmut mehmet ali paşa'yı görevden almak için hazırlanırken mehmet ali paşa'nın oğlu ibrahim paşa, üzerine gönderilen padişah kuvvetlerini yenerek konya'ya ilerledi.  Bu zor durum karşısında padişah yabancı devletlerden yardım istedi. İngiltere ve fransa bu isteğe kayıtsız kaldılar. Iı. Mahmut son çare olarak (denize düşen yılana sarılır diyerek) rusya'dan yardım istedi. Bir rus donanması istanbul boğazını geçerek büyükdere önlerine demirledi.osmanlı rus yakınlaşması ingiltere ve fransa'yı telaşlandırdı.  Hemen devreye girerek mehmet ali paşa ya baskı yaptılar. Bunun üzerine mehmet ali paşa ile ıı.mahmut arasında kütahya antlaşması imzalandı.(14 mayıs 1833)          kütahya antlaşması (14 mayıs 1833)1)   mehmet ali paşa'ya mısır ve girit valiliklerine ek olarak suriye valiliği de verilecek.2)   oğlu ibrahim paşa'ya da cidde valiliğine ek olarak adana muhassıllığı (o bölgenin vergilerini toplama hakkı) verilecek.

Not: bu antlaşma mısır sorununu geçici olarak çözmüş fakat iki tarafta bu anlaşmadan memnun olmamıştır.Not: kütahya ant.’na  rağmen kendisini güvende hissetmeyen ıı.mahmut rusya’yla hünkar iskelesi antlaşmasını imzalamıştır. (1833)

         hünkar iskelesi antlaşması (8 temmuz 1833)1-   osmanlı bir saldırıya uğrarsa ruslar asker ve donanma gönderecek, ancak masrafları osmanlı ödeyecek.2-   rusya bir saldırıya uğrarsa osmanlı boğazları kapatacak. (ingiltere ve fransa'ya karşı)3-   bu antlaşma 8 yıl sürecek.Önemi1.   Rusya bu antlaşmayla boğazlar üzerinde büyük avantaj sağlayıp,karadeniz’deki güvenliğini artırmış oldu.2.   Bu antlaşmayla boğazlar meselesi ortaya çıkmıştır.3.   Bu antlaşma osmanlının boğazlar üzerindeki egemenlik haklarını tek başına

kullandığı son antlaşmadır.

Not:  osmanlı devleti mısır ve boğazlar meselesinde ingiltere'nin desteğini kazanmak için ingiltere ile 16 ağustos 1838 ‘de baltalimanı ticaret antlaşması’nı imzalamıştır.bu antlaşma ile ingiltere’ye çok geniş ekonomik haklar verilmiş, osmanlı ülkesinde tekel sistemi ve iç gümrük yönetimi kaldırılmış böylece osmanlı ekonomisinin çöküşü hızlanmıştır.Açıklama: kütahya antlaşması fazla uzun sürmedi. 1839'da mehmet ali paşa bağımsızlığını ilan etti. Oğlu ibrahim paşa üzerine gönderilen osmanlı kuvvetlerini nizip’te yendi. İngiltere ve fransa hünkar iskelesi antlaşmasına dayanarak rusya’nın boğazlara egemen olmasından çekindiklerinden hemen devreye girerek  mısır konusunda londra'da  uluslararası bir konferans düzenlendi.Not: nizip yenilgisi haberi istanbul'a gelmeden ıı.mahmut ölmüş, yerine abdülmecit padişah olmuştur.

Iı.mahmut döneminde askeri alanda yapılan ıslahatlar

1)   alemdar mustafa paşa,nizam-ı cedit ordusunun yerine sekban-ı cedit ordusunu kurdu.2)   ıı.mahmut alemdar mustafa paşanın öldürülmesi üzerine sekban-ı cedit’in yerine eşkinci ocağını kurdu.3)   1826'da yeniçeri ocağını kaldırarak (vakayı hayriye olayı da denilir) yerine asakir-i mansure-i muhammediye ordusu kuruldu.4)   yeni kurulan asakir-i mansure-i muhammediye ordusu tümen, tabur, bölük gibi birliklere ayrıldı. Eğitimi için prusya(almanya) 'dan subaylar getirildi. Avrupa’ya subaylar gönderildi.

Abdülmecit dönemi (1839-1861)

londra konferansı (1840) (mısırla ilgili)

katılan devletler: ingiltere,avusturya,prusya,rusya ve osmanlı devletimaddeleri:1)   mısır valiliği,babadan oğla geçmek üzere mehmet ali paşa'ya verilecek, fakat hukuki yönden osmanlı'ya bağlı kalacak.2)   mısırda vergiler padişah adına toplanacak, dörtte biri istanbul'a gönderilecek.3)   suriye,adana ve girit osmanlı'ya geri verilecek.   Not: bu anlaşmayla mısır iç işlerinde serbest, dış işlerinde osmanlı'ya bağlı imtiyazlı bir eyalet haline geldi.

Londra konferansı (londra boğazlar sözleşmesi-1841) hünkar antlaşmasının süresi bitince londra'da bir konferans toplandı. Toplantıya ingiltere, rusya,fransa, avusturya, prusya ve osmanlı devleti katıldılar. Londra’da imzalanan boğazlar sözleşmesine  göre;boğazlar osmanlı devleti'nin olacak,ancak osmanlı barış halindeyken boğazlar bütün savaş gemilerine kapatılacaktı.Önemi:1)   bu sözleşme ile boğazlar,devletlerarası bir statü kazandı.

2)   osmanlının boğazlar üzerindeki hükümranlık haklarına kısıtlama getirilmiştir.3)   rusya boğazlar üzerindeki üstünlüğünü kaybederken, fransa ve ingiltere akdeniz’deki güvenliklerini artırmışlardır.

Tanzimat fermanı (gülhane hatt-ı hümayunu)

tarih: 3 kasım 1839padişah : sultan abdülmecit  sadrazam : mustafa reşit paşa

tanzimat fermanının ilan sebepleri   avrupalı devletlerin iç işlerimize karışmasına engel olmak.   Mısır ve boğazlar konusunda avrupalı devletlerin desteğini kazanmak.   Devleti ve toplumu demokratik bir yapıya kavuşturma isteği

bu nedenlerden dolayı 3 kasım 1839 da tanzimat fermanı (gülhane hattı hümayunu) ilan edildi.Not: tanzimat fermanının ilanıyla osmanlı tarihinde yeni bir dönem açılmış (tanzimat devri) ve bu devir 1876'ya kadar  devam etmiştir.

     Tanzimat fermanında yer alan konular   azınlıkların, can, mal ve namus güvenliği sağlanacak.   Vergi sistemi yeniden düzenlenerek, herkesten gelirine göre vergi alınacak.   Askerlik ocak görevinden, vatan görevi haline getirilecek. Azınlıklarda askere alınacak.   Kanunların her gücün üstünde olduğu kabul edilecek.

Tanzimat fermanının özellikleri   en önemli özelliği padişahın yetkilerini sınırlandırması ve kanunların her gücün üstünde olduğunun ifade edilmesidir.   Tanzimat fermanı anayasacılığa ve demokrasiye (hukuk devletine, yani hukukun üstünlüğü esasına dayanan devlet anlayışına)geçişin (batılılaşmanın) ilk aşamasıdır.   Bu fermanın hazırlanmasında halkın bir rolü ve baskısı yoktur. Padişah abdülmecit, mustafa reşit paşanın telkiniyle mısır meselesinde avrupa devletlerinin desteğini kazanmak için bu fermanı ilan etmiştir.

Kırım savaşı (1853-1856)sebepleri1)   rusya’nın osmanlı devleti üzerindeki emelleri. (rusya osmanlıyı hasta adam olarak nitelendiriyor ve ölmeden topraklarının paylaşılmasını istiyordu. İngiltere osmanlının toprak bütünlüğünden yana olduğunu belirterek bu isteği reddedince rusya tek başına hareket etti.)2)    kutsal yerler meselesi:rusya istanbul'a bir elçi göndererek ortodoks

kilisesinin kutsal yerlerle ilgili isteklerinin onaylanmasını istemiş,osmanlı bu isteği reddetmişti.3)    rusya'nın 1848 ihtilallerinin avrupa'da meydana getirdiği karışıklıklardan yararlanmak istemesi. (avusturya'ya karşı bağımsızlık savaşı veren macarlar avusturya ve rusya birlikleri tarafından yenilmişti.  Rusya osmanlıya sığınan bu macarların iadesini istemişti.)Bu sebeplerden dolayı savaş osmanlı devleti ile rusya arasında 1853'de başladı. Osmanlı donanması 1853’te sinop’ta ruslar tarafından yakıldı. 1854'te ingiltere ve fransa osmanlı devleti'nin yanında yer aldı. Sivastopol kalesi kuşatılarak alındı.yenilen rusya ile paris antlaşması imzalandı.(1856)

not: 1.   Kırım savaşında ingiltere, fransa,sardunya ve piyomento osmanlı devletinin yanında savaşa girdi. Avusturya ise eflak-boğdan'ı işgal ederek destek verdi.2.    Osmanlı devleti ilk dış borcu kırım savaşı sırasında 1854’te ingiltere'den aldı.3.   Osmanlı devleti 1856 tarihli paris anlaşması sırasında avrupalı devletlerin tam desteğini kazanmak için azınlıklara geniş haklar tanıyan ıslahat fermanı’nı ilan etti.

Paris antlaşması (1856)katılan devletler:osmanlı,rusya,ingiltere, fransa, piyemento, sardunya, avusturya ve prusya

maddeleri:1-   osmanlı devleti bir avrupa devleti sayılacak ve toprakları avrupa devletlerinin koruyuculuğu altında kalacak.Açıklama :bu madde osmanlının egemenlik haklarına gölge düşürmesine rağmen, bir süre rus tehlikesini ortadan kaldırmıştır.2-   boğazlar konusunda 1841 boğazlar sözleşmesi geçerli olacak.3-   rusya ve osmanlı devleti karadeniz’de savaş gemisi ve tersane bulundurmayacak.

Açıklama:1.   Kırım savaşına katılan ingiltere'nin en büyük kazancı rusya'nın karadeniz'deki tersane ve gemilerinin kaldırılmasıdır. Böylece akdeniz'i tehdit edebilecek rusya’nın etkinliğini kırmış,çıkarlarının devamını sağlamıştır.2.   Kırım savaşından sonra rusya sıcak denizlere inmek için başka bir yol arayarak balkanlarda panslavizm politikasına ağırlık vermiştir.3.   Osmanlı devleti savaşı kazanmasına rağmen anlaşmanın karadeniz’le ilgili maddesi ve ıslahat yapma zorunluluğu anlaşmanın olumsuz yönleridir.

Kırım savaşının önemi:1)   avrupalılar ilk defa kırım savaşında osmanlı devletine tam destek verdiler.2)   osmanlı devleti ilk defa dış borç aldı.(ingiltere-1854)3)   osmanlı donanması 4. Kez sinop’ta yakıldı. (1571-inebahtı,1770-çeşme,1827-navarin ve 1853-sinop)4)   osmanlı devleti ıslahat fermanını yayınladı.

Islahat fermanı (1856)

dış gelişme: kırım savaşı    padişah: abdülmecitparis anlaşması görüşmeleri sürerken ıslahat fermanı ilan edilmişti. (1856)bu fermanla ilgili bir madde paris anlaşmasında da yer aldı.

Açıklama: ıslahat fermanı kaynağını ve ortaya çıkış nedenini yabancı devletlerden almaktadır. Bu fermanın esasları fransa'nın ısrarı ile avusturya,ingiltere ve fransa tarafından belirlenmiştir. Osmanlı devleti paris antlaşması şartlarını lehine çevirmek için bu fermanı ilan etmiştir.

Islahat fermanının maddeleri1-   din ve mezhep hürriyeti sağlanarak azınlıklara okul,kilise ve hastane açma hakkı verilecek.2-   azınlık ve yabancılara küçük düşürücü sözler söylenmeyecek3-   azınlıklar da bütün devlet memurluklarına girebilecek.4-   askerlik işleri yeniden düzenlenecek,azınlıklardan askerlik için bedel kabul edilecek.5-   vergi sistemi yeniden düzenlenecek. İltizam usulü kaldırılacak.6-   mahkemelerde herkes inancına göre yemin edecek, karma mahkemeler kurulacak.Açıklama: ıslahat fermanı müslümanlar ile hıristiyanlar arasında eşitlik sağlamayı amaçlayan bir belgedir.

Abdülaziz dönemi (1861-1876)

bu dönemde olan önemli olaylar:1)   rusya’nın balkanlarda panslavizm idealini yaymaya başlamasıyla isyanlar başlamıştır. (sırp,karadağ,bosna-hersek, romen (eflak-boğdan) ve bulgar isyanları ortaya çıkarak "balkan bunalımı"na zemin hazırlandı.2)   girit'teki rumlar ayaklanarak yunanistan'a bağlanmak istediler. Avrupalıların duruma müdahalesiyle osmanlı devleti halepa fermanı’nı ilan etmiş ve giritlilere vergi muafiyeti getirilmiştir.3)   mısır hidivi (valisi) ismail paşa'nın gayretleri ve fransa'nın desteğiyle 1869'da süveyş kanalı açılmış, böylece coğrafi keşiflerle önemini yitiren mısır ve akdeniz yeniden canlanmıştır.   Not: bu durum avrupalı devletlerin mısıra sahip olma arzunu artırmıştır.4)   beylerbeyi ve çırağan sarayları yapılmıştır.5)   avrupalı devletler azınlıklarla ilgili ağır istek ve tehditlerden oluşan berlin memarandumu’nu ilan ettiler.6)   avrupa’da önemli gelişmeler görülmüş, italya (1870), ve almanya (1871) siyasi birliklerini tamamlayarak siyasi güç olarak ortaya çıktılar.7)   abdülaziz, genç osmanlılar (jön türkler) tarafından tahttan indirilmiş, yerine

v.murat getirilmiştir.

V. Murat dönemi(1876)

                      v. Murat abdülaziz'in tahttan indirilmesi sonucu padişah oldu.(1876) ancak sağlığının yerinde olmadığı görüldü. Bu durum karşısında başta mithat paşa olmak üzere önde gelen devlet adamları v. Murat'ın yerine meşrutiyeti ilan etme sözü veren ıı.abdülhamit'i tahta çıkardılar.   

Iı. Abdülhamid dönemi (1876-1909)

                                               ı. Meşrutiyet’in ilanıtarih : 23 aralık 1876padişah: ıı.abdülhamitilanda etkili olan grup: jön türkler (genç osmanlılar)savundukları düşünce: osmanlıcılıkmeşrutiyet nedir? Krallık yada padişahlıkla yönetilen ülkelerde kralın yanında bir meclisin (parlamento)  bulunmasıdır.Meşrutiyeti ilan etmeye söz veren sultan ıı. Abdülhamit verdiği sözü yerine getirerek mithat ve sait paşaların hazırladığı kanun-i esasi’yi (anayasa) kabul ederek meşrutiyeti ilan etmiştir (23 aralık 1876)

kanun-i esasi’ye göre: osmanlı meclisi ayan ve  mebusan meclislerinden oluşacaktı. Ayan meclisini padişah, mebusan meclisini ise halk seçecekti. Seçilen milletvekilleri 20 mart 1877'de toplanarak çalışmalarına başlamıştır. Bu aradarusların bazı tavizler istemesi üzerine meclis, rusya'ya karşı savaş ilanına karar vermiştir. Bu savaşta osmanlı devletinin büyük kayıplar vermesi üzerine abdülhamit kanun-i esasinin 113.maddesine dayanarak 14 şubat 1878'de meclisi kapatmıştır.böylece "birinci meşrutiyet" sona ermiştir.

Not:   ı.meşrutiyetle halk, ilk olarak dolaylı da olsa padişahın yanında yönetime katılmıştır.   Kanun-i esasi,türk tarihi’nin ilk anayasasıdır.   I.meşrutiyet’in ilânı ile türk tarihinde ilk kez mutlakiyetten (siyasi  iktidarı bir hükümdarın kayıtsız şartsız elinde bulundurduğu yönetim şekli) parlamenterizme  (meclis sistemi) geçiş olmuştur.   I.meşrutiyetin ilanını hızlandıran en önemli dış gelişme,1876 da istanbul’da toplanan tersane konferansı’nda avrupalıların azınlıklarla ilgili isteklerine engel olunmak istenmesidir.

İstanbul (tersane) konferansı (1876) rusya’nın panslavist politikasıyla osmanlı devleti üzerinde baskı kurmaya başlaması ingiltere'nin çıkarlarına aykırıydı. Bu yüzden ingiltere balkan milletlerinin sorunlarına çözüm bulmak amacıyla istanbul'da milletlerarası bir konferansın toplanmasını sağladı.Konferansa osmanlı devletinin yanı sıra ingiltere, rusya,fransa,avusturya ve italya katıldı. İstanbul konferansı çalışmalarına başladığı sırada osmanlı devleti ı.meşrutiyeti

ilan ederek konferansı etkisiz hale getirmeye çalıştı.

Not: osmanlı devleti bu hareketiyle, konferans kararları üzerinde olumlu bir etki yapmak amacındaydı. Çünkü meşrutiyet rejimi içinde osmanlı vatandaşı olan yahudi ve hıristiyanlar da meclisi mebusana temsilci göndererek yönetime katılabilecek ve haklarını arayabileceklerdi. Bu yüzden osmanlının balkanlar'da ıslahat yapmasına artık gerek yoktu. Ancak avrupa devletleri bunu ciddiye almadılar ve konferansta aşağıdaki kararları aldılar.Tersane konferansı kararları:1-   sırbistan ve karadağ'ın toprakları genişletilecek,2-   bulgaristan ve bosna-hersek'e özerklik verilecek.Osmanlı devleti bu kararları kabul etmeyince konferans dağılmış ve daha sonra londra'da tekrar bir araya gelen avrupa devletleri benzer kararlar alarak osmanlı'nın bu kararlara uymasını istemişlerdir.

1877-1878 osmanlı-rus savaşı ( 93 harbi )

sebepleri:1)   istanbul(tersane) ve londra konferansı kararlarının osmanlı tarafından kabul edilmemesi2)   rusya'nın panslavist politikası ve sıcak denizlere inme çabası.

Rusya bu sebeplerden birincisini gerekçe göstererek osmanlı devletine savaş ilan etti.

Savaş: ruslar doğuda erzurum'a kadar ilerlediler. Rus ordusu aziziye tabyalarında gazi ahmet muhtar paşa tarafından durduruldu.balkanlarda ise ruslar tuna'yı aşıp plevne önlerine geldiler. Plevne'de gazi osman paşa önemli başarılar kazandı. Ancak daha sonra plevne düştü. Ruslar edirne’yi alarak çatalca önlerine kadar geldiler.osmanlı devleti barış istemek zorunda kaldı. İki taraf arasında ayestefanos (yeşilköy) antlaşması imzalandı.

Ayestefanos (yeşilköy) antlaşması (3 mart 1878)maddeleri:1-   sırbistan,karadağ ve romanya tam bağımsız olacak ve sınırları genişletilecek.2-   büyük bir bulgaristan krallığı kurulacak.3-   batum,kars,ardahan ve doğu beyazıt ruslara verilecek.4-   girit ve ermenilerin oturduğu yerlerde ıslahat yapılacak.5-   bosna-hersek'e özerklik verilecek.6-   teselya yunanistan'a verilecek.7-   osmanlı rusya’ya 30 milyon altın savaş tazminatı ödeyecek.

Notlar :1.   Bu anlaşma rusya'ya sıcak denizlere inme konusunda balkan ve doğu koridorunu açmıştır. Bu durum avrupa devletlerin tepkisine neden olmuş, rusya

yeni bir savaşı göze alamadığından berlin’de bir kongre toplanmasını kabul etmiştir.2.   Ayestefanos antlaşması yürürlüğe girmemiş,bunun yerine berlin antlaşması imzalanmıştır.3.   Osmanlı devleti'nin imzalayıp ta uygulamaya konulmayan iki antlaşma 1878 ayestefanos ve 1920 sevr'dir.

Berlin kongresi ve berlin antlaşması (1878)

kongreye katılan devletler: osmanlı,rusya,ingiltere,fransa, avusturya, italya ve almanya.

Not: bu sırada ingiltere, osmanlı devletine kıbrıs’ın kendisine bir üs olarak verilmesi durumunda kongrede osmanlı devletini savunacağını söyledi. Osmanlı ingiltere'nin bu  isteğini kabul etmek zorunda kaldı.

 Berlin antlaşmasının maddeleri (1878)

1-   ayestefanos antlaşmasıyla kurulan bulgar krallığı üçe ayrıldı:a)   asıl bulgaristan: osmanlı devletine vergi veren bir prenslik haline getirildi.B)   makedonya: ıslahat yapılmak şartıyla osmanlıya bırakıldı.C)   doğu rumeli: osmanlıya bağlı kalacak,ancak hıristiyan bir vali tarafından yönetilecek.2-   sırbistan,romanya,karadağ bağımsız olacak.3-   bosna-hersek osmanlı toprağı sayılacak, yönetimi geçici olarak avusturya'ya bırakılacak.4-   kars,ardahan ve batum ruslara, doğu beyazıt osmanlı'ya verilecek.5-   teselya yunanistan'a verilecek.6-   ermenilerin oturduğu yerlerde ve girit adasında ıslahatlar yapılacak.7-   osmanlı rusya'ya 60 milyon altın savaş tazminatı verecek.

1878 berlin antlaşması’nın önemi1)   osmanlı'nın dağılma süreci hızlandı.2)   bu antlaşma ile ingiltere de osmanlı topraklarının parçalanmasına katıldı.bu yüzden osmanlının dış politikasında ingiltere'den boşalan yeri almanya almaya başladı.3)   ermeni meselesi ilk defa uluslararası bir antlaşmada yer almış, ermeni meselesi ermenilerin değil osmanlı'yı parçalamak isteyen devletlerin meselesi olarak ortaya çıkmıştır. Berlin antlaşması, ermeni meselesinin başlangıcı olarak kabul edilmektedir.4)   osmanlının 19. Yy.da en çok toprak kaybettiği antlaşmadır.5)   anlaşmadan en karlı çıkan, bosna hersek üzerinde haklar elde eden avusturya ve kıbrıs’ı üs olarak alan ingiltere'dir.

Osmanlı devleti’nde 1878 berlin antlaşması sonrası gelişmeler

1)   kıbrıs'ın ingilizlere üs olarak verilmesi: berlin kongresi sırasında osmanlının çıkarlarını savunması karşılığı ingiltere'ye kıbrıs’ta üs kurma sözü verilmişti.  Berlin antlaşmasından sonra kıbrıs üs olarak ingilizlere verildi.(1878) not: ingiltere böylelikle süveyş kanalını kontrol etme imkanına kavuşmuştur.

Osmanlının ı.dünya savaşına girmesiyle ingiltere, kıbrıs’ı toprakların kattığını açıkladı.

2)   düyun-u umumiye idaresinin kurulması  (1881):osmanlı devleti dış borç ve faizlerini ödeyemeyince alacaklı devletler bu idareyi kurmuşlardır. Bu idare dış borçları doğrudan toplamak suretiyle kurulan yabancı bir mali kontroldü.  Bu da osmanlı devletinin ekonomik bağımsızlığına gölge düşürmüştür.

3)   tunus'un fransızlar tarafından işgali  (1881): fransa'nın tunus'u işgalini osmanlı devleti sadece protesto edebilmiştir.(fransa hatırlanacağı gibi 1830 yılında da cezayir’i işgal etmişti.)

4)   mısır'ın ingilizler tarafından işgali  (1882): ingilizler süveyş kanalının açılmasıyla önemi daha da artan mısır’ı 1882'de işgal ettiler.

5)   doğu rumeli'nin bulgar prensliği ile birleşmesi  (1885): doğu rumeli bulgarlarının bulgar prensliği ile birleşmek için ayaklanmaları sonucu yapılan görüşmelerde osmanlı devleti bu bölgenin bulgar prensliğine bağlanmasını kabul etti (1885).

6)   girit sorunu ve osmanlı-yunan savaşı: yunanistan'ın girit’in iç işlerine karışması ve burada çıkan ayaklanmayı desteklemesi sonucu osmanlı-yunan savaşı çıktı.yapılan dömeke meydan savaşı’nı kazanan osmanlı kuvvetlerine atina yolu açıldı. Ancak avrupa devletlerinin müdahale etmesi üzerine istanbul antlaşması imzalandı.(1897) buna göre girit'e özerklik verilmiş, ayrıca yönetimi yunanlı bir prense verilmiştir.Not: yunalılarla imzaladığımız 1897 istanbul antlaşması ile girit’in yönetimi elimizden çıkmış, ıı.meşrutiyet sırasında girit yunanistan tarafından işgal  edilmiş,balkan savaşı sonucu imzalanan atina antlaşmasıyla da girit'in yunanistan'a ait olduğu kabul edilmiştir.

7)   bosna hersek'in avusturyaya bağlanması (1908): berlin antlaşmasında bosna hersek'in yönetimi geçici olarak avusturya’ya bırakılmıştı. Iı. Meşrutiyetin ilanı sırasında avusturya bosna-hersek'i topraklarına kattığını açıkladı. Osmanlı bu durumu kabul etmek zorunda kaldı.

8)   bulgaristanın bağımsızlığını kazanması (1908): ıı.meşrutiyetin ilanı ile oluşan karışıklıklardan yararlanan bulgarlar bağımsızlıklarını ilan ettiler.rusya'nın araya girmesiyle osmanlı devleti bu durumu kabul etmek zorunda kaldı.

Iı.meşrutiyet'in ilanı tarih : 23 temmuz 1908padişah: ıı.abdülhamit ilanında etkili olan grup: ittihat ve terakki savundukları düşünce: türkçülük         14 şubat 1878'de sultan abdülhamit'in meclisi kapatmasıyla şahsi idare dönemi başlamış ve 1908 yılına kadar 30 yıl sürmüştür. Bu dönem içinde sultan abdülhamit'e karşı olanlar, meşrutiyeti yeniden ilan etmek amacıyla bir takım

cemiyetler kurmuşlardır. Bu cemiyetler içinde en önemlisi ittihat ve terakki cemiyeti’dir.         Selanik'te ittihat ve terakki yanlısı subayların ayaklanması sonucu ıı.abdülhamit meşrutiyeti tekrar ilan etmiştir.(1908) ıı.meşrutiyetin ilanı sorunları çözmeye yetmedi. İçte ve dışta yeni sorunlar çıktı. Bu dönemde kurulan siyasi partilerin mevcudiyeti partizan çekişmeleri yarattı.Iı. Meşrutiyet’in sonuçları:   bulgaristan bağımsızlığını ilan etmiştir.   Avusturya-macaristan imparatorluğu, bosna-hersek’i topraklarına katmıştır.   Girit, yunanistan’a bağlanma kararı almıştır.   osmanlı devleti’nde ilk siyasi partiler kurularak parlamenter sistemin denemeleri yapılmıştır.bunlar;   ittihat ve terakki partisi (en etkili parti)   hürriyet ve itilaf partisi   ahrar (hürler) partisi

31 mart olayı (13 nisan 1909)

        meşrutiyete karşı olan istanbul'daki avcı taburları 31 mart olayı’nı çıkarmışlardır (13 nisan 1909). İsyancılar sadrazamın ve meclis başkanının istifa etmesini istemişler, bazı ittihatçıları öldürmüş ve gazete binalarını bastırmışlardır.ıı. Abdülhamid isyanı bastırmakta başarılı olamamıştır.        Komutanlığını mahmut şevket paşa’nın, kurmay başkanlığı’nı kolağası mustafa kemal’in yaptığı hareket ordusu selanik’ten istanbul’a gelerek, 31 mart ayaklanması’nı bastırmıştır.böylece ıı. Abdülhamid tahttan indirilmiş, v.mehmet reşat tahta çıkarılmıştır (1909).   31 mart olayı,türk tarihinde rejime karşı yapılan ilk isyan hareketidir. Cumhuriyet rejimine karşı yapılan şeyh said isyanı ile benzerlik gösterir.   Iı. meşrutiyet’ten sonra türkçülük politikası önem kazanmıştır.   1909-1918 tarihleri arasında osmanlı devleti’nde enver,cemal ve talat paşaların büyük etkisi görüldüğünden bu döneme ‘‘üç paşalar dönemi’’ de denilmektedir.

I. Ve ıı. Meşrutiyet dönemi fikir akımları1)   osmanlıcılık: tanzimat döneminin sonlarına doğru bazı osmanlı aydınları genç osmanlılar adıyla bir cemiyet kurdular. Bunların amacı fransız ihtilali sonucu yayılan "milliyetçilik" akımının osmanlı devleti üzerinde etkisini kırmaktı. Bunun için dil,din ve ırk farkı gözetmeksizin herkesin eşit haklara sahip olmasını savunuyorlardı. Bu milletlere yönetimde temsil hakkı verilirse osmanlı devletinden ayrılmayacaklarını düşünüyorlardı.2)   islamcılık (panislamizm): genç osmanlıların(jön türkler) osmanlıcılık fikrine karşı ıı. Abdülhamit bu düşünceyi savunmuştur. Padişahın bunda iki amacı vardı: dar anlamda: imparatorluğu korumak ve devam ettirmek. Geniş anlamda: hilafet çatısı altında dünya islam birliğini sağlamaktı. Bu düşünceyi savunanlara göre din ile millet birdir. Hangi milletten olursa olsun müslümanların halifenin etrafında birleşmesi gerekir. Not:islamcılık düşüncesi de osmanlıcılık gibi milliyetçilik akımı karşısında etkili olamamıştır.bunun en açık kanıtı da ı.dünya savaşında halifenin cihat çağrısına müslüman arapların uymamasıdır.3)   türkçülük: islamcılık ve osmanlıcılık düşüncelerinin geçerli olduğu

dönemlerde pek yaygınlaşamadı. Özellikle ıı.meşrutiyet döneminde güç kazandı. Türkçülük düşüncesinin öncülerine göre devlet ancak dili, soyu ve ülküsü bir olan topluma dayanılarak sürdürülebilirdi.türkçülük akımı ziya gökalp'in katkılarıyla ilmi bir içerik kazanmıştır.4)   batıcılık: ilk olarak askeri alanda başlayan batılılaşma hareketi, daha sonra devlet ve toplum hayatında da etkisini gösterdi.

V.mehmet (reşat) dönemi(1909-1918)

trablusgarp savaşı (1911)açıklama: xx. Yy. Başında kuzey afrika’da sadece trablusgarp osmanlı egemenliğinde kalmıştı.(daha önce cezayir'i ve tunus'u fransızlar,mısır'ı da ingilizler işgal etmişlerdi.)Sebep: italya'nın gelişen sanayisi için hammadde ve pazar arayışı, bunun içinde osmanlının elindeki trablusgarp'a asker çıkarmaları.Savaş: osmanlı devleti trablusgarp'a(libya) karadan asker gönderemiyordu. Çünkü mısır ingilizlerin olduğundan kara yolu bağlantısı kesikti. Osmanlı donanması italyan donanmasından zayıf olduğundan denizden de trablusgarp'a müdahale edemedi. Bu yüzden aralarında m.kemal ve enver bey'in de bulunduğu gönüllü subaylar bölgeye giderek burada italyanlara karşı başarılı savaşlar yaptılar. (tobruk,derne,bingazi)trablusgarp'ı ele geçirmekte zorlanan italyanlar oniki ada ve rodos'u işgal ettiler. Bu sırada balkan savaşı patlak verince osmanlı devleti barış imzalamak zorunda kaldı.Sonuç: italyanlarla uşi (ouchy) antlaşması imzalandı.(1912)maddeleri:1-   trablusgarp italya'ya verildi.2-   oniki ada ve rodos geçici olarak italya'ya bırakıldı.(balkan savaşı sırasında yunanlıların eline geçmesin diye)not: italya balkan savaşı sonrasında 12 adayı teslim etmedi. I.dünya savaşı başladı ve italya itilaf devletleri yanında yer aldı. Iı. Dünya savaşı’nda (1939–1945) yenilince ingiltere’nin isteği ile 1947 yılında paris antlaşması ile yunanistan’a verildi.Uşi antlaşması’nın önemi: bu antlaşmayla osmanlı devleti kuzey afrika’daki son toprağını da kaybetti.*trablusgarp savaşı,mustafa kemal’in sömürgeciliğe karşı yaptığı ilk savaştır.

Balkan savaşları (1912-1913)

sebep: rusya’nın panslavist politikası ve sıcak denizlere inme düşüncesi doğrultusunda balkan devletlerini osmanlıya karşı kışkırtması.

Açıklama: ingiltere, osmanlı-almanya yakınlaşmasından rahatsızlık duyuyordu. Çünkü almanya hem avrupa'nın güçlü bir devleti hem de ingiltere'nin sömürgelerine göz diken bir tavırda idi.   İngiltere almanya tehlikesine karşı daha zayıf durumda olan rusya'yı kullanmaya karar verdi.6-7 haziran 1908 yılında estonya'nın başkenti reval’ de yapılan görüşmelerden sonra ingiltere rusya'yı balkan ve osmanlı politikasında serbest bıraktı. Yani rusya boğazları ele geçirebilecek, ingiltere buna ses

çıkarmayacaktı. Fırsatı değerlendiren ruslar balkan devletlerini osmanlı devletine karşı kışkırttılar.

I. Balkan savaşı

savaş: √   rusların kışkırtmasıyla sırbistan, yunanistan, karadağ ve bulgaristan aralarında anlaşarak osmanlı devletine savaş açtılar.√   osmanlı ordusunun bir bölümü savaştan önce terhis edilmişti. Bu duruma bir de subaylar arasındaki siyasi çekişmeler eklenince osmanlı devleti bütün cephelerde yenildi.√   makedonya,batı trakya,edirne ve kırklareli işgal edildi. Arnavutluk bağımsızlığını ilan etti.Not: balkanlarda osmanlıdan ayrılarak bağımsız olan son devlet arnavutluk’tur.Sonuç: balkanların yeni haritasını belirlemek amacıyla londra konferansı toplandı.(1912) bu konferans sonunda yapılan 30 mayıs 1913 tarihli londra antlaşması’na göre; osmanlı devleti midye-enez çizgisinin batısında kalan topraklarını kaybetti.(makedonya, batı trakya, edirne, kırklareli). Ayrıca bozcada ve gökçeada dışındaki bütün ege adaları yunanistan'a geçti. Bulgaristan, ı.balkan savaşı’ndan en karlı çıkan ülke oldu.Açıklama : ittihat ve terakki cemiyeti 1913’te bab-ı ali baskını ile hükümeti ele geçirdi. Böylece subaylar ilk defa açıktan siyaset ile ilgilenmeye başladı.

Iı. Balkan savaşısebep: ı.balkan savaşında en çok toprağı bulgaristan almıştı. Bu durumdan memnun olmayan yunanistan, sırbistan, karadağ ve romanya bulgaristan'a savaş açtılar. Bu durumdan faydalanan osmanlı devleti de savaşa girerek edirne ve kırklareli’ni bulgarlardan geri aldı.Sonuç: osmanlı devleti bulgaristan ile istanbul (29 eylül 1913), yunanistan ile atina anlaşmalarını imzaladı.(14 kasım 1913)

notlar :    ı.balkan savaşı osmanlı devletine karşı, ıı. balkan savaşı ise bulgaristan’a karşı yapılmıştır.   İstanbul ve atina antlaşmalarında bulgaristan ve yunanistan’da yaşayan türklere "azınlık" statüsü verildi.   Balkan savaşlarından sonra talat,cemal ve enver paşaların devlet idaresindeki etkinliği arttı.(üç paşa devri)   osmanlı devleti balkan savaşları sonucunda;arnavutluk,makedonya,batı trakya,girit ve ege adalarını kaybetmiştir.

I. Dünya savaşı (1914-1918)

sebepleri:1)   ingiltere ile almanya arasındaki hammadde ve pazar ihtiyacından kaynaklanan ekonomik rekabet (en önemli sebep)2)   almanya ve italya'nın gelişen sanayileri için hammadde ve pazara ihtiyaç duymaları, bu nedenle ingiltere ve fransa’nın sömürgelerine göz dikmeleri3)   fransa’nın 1871 sedan savaşı’nda kaybettiği alsas-loren bölgesini (kömür havzası) almanlardan geri almak istemesi.

4)   rusya’nın tarihi emellerini gerçekleştirmek istemesi,5)   avusturya-macaristan imparatorluğu'nun rusların panslavist politikasından rahatsız olması.

Devletler arası gruplaşmalar:savaştan önce yukarıdaki sebeplerden dolayı  devletler birbirlerine karşı ittifaklar kurdular:

ittifaklarüçlü itilaf devletleri(anlaşma devletleri)   üçlü ittifak devletleri(bağlaşma devletleri)1-ingiltere 2-fransa 3-rusya                                          1-almanya2-avusturya-macaristan3-italyaaçıklama: italya savaş başladıktan sonra grup değiştirerek itilaf devletlerinin yanında savaşa katılmıştır.Savaşın başlatan olay: avusturya-macaristan veliahdı saraybosna'da bir sırplı tarafından öldürüldübunun üzerine avusturya sırbistan'a savaş ilan etti (28 temmuz 1914).rusya sırbistan’ın yanında yer aldı,fransa rusya'yı destekledi.  Almanya ve ingiltere'nin de katılmasıyla savaş genişledi.

Osmanlı devletinin savaşa girişi: ittihat ve terakkinin ileri gelenleri,savaşı almanya'nın kazanacağına inanıyorlardı. Onlara göre osmanlı devleti almanya’nın yanında savaşa girerse balkanlarda kaybettiği toprakların bir bölümünü geri alabilirdi. Bu nedenle almanya ile gizli bir ittifak antlaşması imzalamışlardı.

Almanya’nın osmanlı devletini kendi yanında savaşa çekmek istemesinin nedenleri:1)   osmanlı devletinin katılmasıyla savaş genişleyecek, rus kuvvetlerinin bir kısmı osmanlı cephelerine yollanacağından almanya kendi cephelerinde rahatlayacaktı.2)   osmanlı padişahının "halife" sıfatıyla yapacağı bir "cihat" çağrısı ingilizleri müslüman sömürgelerinde zor durumda bırakacaktı.Not:  ingiliz ve fransızlar osmanlı devleti’nin almanya'nın yanında savaşa girmesini istemiyorlardı.çünkü cephelerin genişlemesini istemiyorlardı. Bu yüzden osmanlı devletine savaşa girmemesi durumunda kapitülasyonları kaldırmayı önerdiler. Osmanlı devleti ise tek taraflı olarak kapitülasyonları kaldırdığını ilan etti.Osmanlı’nın savaşa girmesi: ingilizlerden kaçan goben (yavuz)  ve breslau (midilli)  isimli iki alman gemisi osmanlı'ya sığındı. Osmanlı devleti bu gemileri satın aldığını bildirerek ingilizlere teslim etmedi. Yavuz ve midilli adı verilen bu gemiler karadeniz’e açılarak sivastopol ve odessa gibi rus limanlarını bombalayınca osmanlı devleti de savaşa girmiş oldu (29-30 ekim 1914).

Osmanlı devleti’nin savaştığı cepheler

1)   kafkas cephesi: enver paşa ruslarla sarıkamış muharebesi’ni yaptı.

Erzurum,erzincan, muş, bitlis ve trabzon rusların eline geçti. Ruslar bölgedeki ermenileri silahlandırarak türk halkının üzerine sevk ettiler.  Ancak rusya 1917'de bolşevik ihtilali çıkınca bölgeden kuvvetlerini çekti.sovyet rusya ile brest- litowsk antlaşması  imzalandı                 (3 mart 1918).Bu antlaşmaya göre;ruslar 1878 berlin antlaşmasıyla aldıkları kars, ardahan ve batum'u türkiye'ye bıraktılar.

2)   çanakkale cephesisebepleri:a)   çanakkale'yi geçerek istanbul’u almak, böylece osmanlı devletini savaş dışı bırakmak.B)   müttefikleri rusya’ya ekonomik ve askeri yardımda bulunmak       sonuçları:a)   itilaf devletlerinin denizden ve karadan taarruzları püskürtüldü.B)   osmanlı devletini savaş dışı bırakamadılar. Savaş uzadı.C)   müttefikleri rusya'ya askeri ve ekonomik yardımı götüremediler. Bu durum rusya’da 1917 ihtilalinin çıkmasına ve rusya’nın savaştan çekilmesine yol açtı.D)   mustafa kemal anafartalar, conk bayırı ve arıburnu'nda kazandığı başarılarla tanındı.E)   çanakkale savaşlarında iki tarafta çok sayıda insan kaybetti.

3)   kanal cephesi     sebepler: süveyş kanalını ve ardından mısır'ı alarak ingiltere'nin sömürgeleriyle bağlantısını kesmek amacı ile almanya’nın isteği doğrultusunda osmanlı askerinin saldırısı ile bu cephe açılmıştır.     Sonuç: ingilizler isyancı araplar sayesinde türk ordusunu geri çekilmek zorunda bıraktı.4)   ırak cephesisebepler:ingilizler hem ırak petrollerine sahip olmak, hem de rusya'ya karadan yardım ulaştırmak amacıyla basra körfezi'ne çıktılar.        Sonuç: osmanlılar 29 nisan 1916’da kutü'l amare’ de bazı başarılar elde ettilerse de daha sonra musul'a çekilmek zorunda kaldılar.5)   yemen-hicaz cephesi: isyancı arap ve ingilizlere karşı savaşıldı.6)   suriye-filistin cephesi: kanal harekatının bir devamı niteliğindedir. Bu cephede yıldırım orduları grup kumandanlığını son olarak m.kemal paşa yapmıştır.7)   romanya-galiçya-makedonya cephesi: bu cephede müttefikimiz avusturya ve bulgaristan’la birlikte rus ve fransız kuvvetlerine karşı savaştık. Bu cephe osmanlı’nın toprakları dışında savaştığı tek cephedir.8)   ı.dünya savaşının sona ermesirusya'nın savaştan çekilmesiyle avusturya-macaristan, almanya,bulgaristan ve osmanlı devleti itilaf devletlerine karşı üstün duruma geldiyse de bu durum fazla uzun sürmedi.Almanya'nın ingiltere’ye silah ve hammadde  taşıyan abd gemilerine zarar vermesi üzerine 2 nisan 1917’de abd de almanya’ya karşı savaşa girdi.bu durum savaşın kaderini değişti. Almanya batı cephelerinde çöktü.Almanya'nın yardımları ile ayakta duran osmanlı ve bulgar kuvvetleri zor durumda kaldılar. Sonunda ittifak devletleri aşağıdaki barış antlaşmalarını

imzalamak zorunda kaldılar.

I.dünya savaşı sonucu imzalanan barış antlaşmaları (savaşı bitiren antlaşmalar)  almanya ile   :versay-28 haziran 1919  avusturya ile   :saint germen(sen cermen)-10 eylül 1919  bulgaristan ile   : nöyyi-27 kasım 1919  macaristan ile   :trianon-4 haziran 1920  osmanlı ile   :sevr barış antlaşmaları imzalanmıştır.-10 ağustos 1920

dağılma dönemi ile ilgili birkaç önemli not

   1789 fransız ihtilâli ile ortaya çıkan milliyetçilik akımının etkisiyle bağımsızlık için osmanlı devleti’ne  ilk isyan eden azınlık sırplar’dır.(1804).   Osmanlı devletinde yaşayan  azınlıklara ilk defa ayrıcalık 1812-bükreş antlaşması ile sırp lara verildi.   Osmanlı devletinden bağımsızlığını kazanarak ayrılan ilk azınlık yunanlılar olmuştur.(1829-edirne antlaşması)   ilk defa padişahın yetkileri ıı. Mahmut’un ayânlar ile imzaladığı sened-i ittifak’la (1808) azalmıştır.   İlk vapur, ikinci mahmud zamanında ve 1827 yılında satın alınmış olup halk arasında "buğu gemisi" adıyla anılmıştır.   Boğazlar sorunu ilk defa hünkar iskelesi antlaşması ile ortaya çıktı.(1833).   Boğazlar sorunu ilk kez 1841 londra boğazlar sözleşmesi ile uluslar arası bir statü kazanmıştır.   İngilizlere ilk defa kapitülasyonlar balta limanı ticaret antlaşması ile verildi.(1838)   ilk gazete takvim-i vakayi adıyla ıı. Mahmut zamanında çıkarıldı.(1831)   nüfus sayımı ilk defa ıı. Mahmut zamanında yapıldı.(1831)   tımar ,zeamet ve müsadere (mallara el koyma) ilk defa ıı. Mahmut tarafından kaldırıldı.   İlk defa polis örgütünün temelleri ıı. Mahmut zamanında atılmıştır.   İlk defa divan teşkilatı kaldırılarak bakanlıklar ıı. Mahmut zamanında kuruldu.   Öğretim ilk defa ıı. Mahmut zamanında zorunlu hale getirildi.   Osmanlılarda ilk posta örgütü ıı.mahmut zamanında kuruldu.   İlk defa tercüme odası,yabancı dil okulu,devlet memuru yetiştiren okullar ıı. Mahmut tarafından açıldı.   İlk defa yurt dışına öğrenci ıı.mahmut zamanında gönderildi.   İlk kıyafet kanunu 3 mart 1829 yılında ve ıı. Mahmud zamanında yayınlanmıştır.   İlk defa padişah kendi gücünün üstünde bir gücü tanzimat fermanı ile tanımıştır(1839)   osmanlı tarihi’nde anayasacılığa ve demokrasiye geçişin ilk aşaması tanzimat fermanı (3 kasım 1839)’dır.   Seraskerlik makamı (kara kuvvetleri kom.)İlk kez tanzimat döneminde kurulmuştur.   Osmanlılarda ilk kağıt para kaime adıyla 1841 de abdülmecit tarafından bastırıldı.   İlk demiryolu hattı 9 eylül 1855 yılında izmir-turgutlu arasında demiryolu inşaatına başlanmıştı.   İlk telgraf hattı 9 eylül 1855 yılında edirne-varna-kırım arasında kuruldu.

Kırım'dan istanbul'a çekilen ilk telgrafta kırım şehri olan sivastopol'un rus işgalinden kurtarıldığı bildirilmekteydi.   Laik kanunlar ilk defa tanzimat devri(1839-1876)’nde çıkarıldı.   Türkiye nin yurt dışında katıldığı ilk sergi 1851 yılında londra da düzenlenen tarım ve sanayi ürünleri sergisi dir.   Türkiye de ilk sergi ise 27 şubat 1863 tarihinde sultan ahmed meydanında padişah sultan abdülazizin de katıldığı bir törenle açılan "sergi-i osmani" dir.   Askerliğin ilk defa bir bedele bağlanması ıslahat fermanı ile olmuştur.(1856)   osmanlı devleti kırım savaşından sonra avrupalı devletlerin himayesine girerek ilk defa bağımsız devlet olma özelliğini kaybetmiştir.   Osmanlı devleti dışarıdan borç parayı ilk defa kırım savaşı(1856) sırasında ingilizlerden ı.abdülmecit zamanında almıştır.   Osmanlı devletini avrupa devleti sayılması ilk defa 1856-paris antlaşması ile kabul edilmiştir.   Avrupa seyahatine çıkan ilk ve tek osmanlı padişahı sultan abdülaziz’dir 21 haziran 1867 tarihinde başlayan bu yolculuk 44 gün sürmüştür.   İstanbula ilk tünel sultan abdülaziz zamanında fransız mühendis emile gavand tarafından yapıldı ve bu tünel 17 ocak 1874 günü hizmete girdi. Dünyanın üçüncü yeraltı treni olan bu tünel 575 metre uzunluğunda ve 7 metre genişliğindedir.   Osmanlı devleti patişahlarından piyanist olan ilk ve tek padişah sultan v.murat'tır.   İlk türk anayasası olarak kabul edilen kanun-ı esasi,sultan ıı.abdülhamid döneminde mithat paşa başkanlığında bir komisyon tarafından hazırlanarak ilan edildi.(1876)   osmanlı devletinde halk,dolaylı olarak da olsa yönetime ilk defa ı. Meşrutiyet döneminde katıldı(1876)-(mebusan meclisi)   ermeni meselesi’nin ilk kez ortaya çıktığı ve uluslararası bir antlaşmada yer alması 1878 berlin antlaşması ile olmuştur.   I.meşrutiyet’in ilânı ile türk tarihi’nde ilk kez mutlakiyet’ten parlamenterizme geçiş olmuştur.   Osmanlı devletinde mecelle hukuku ilk defa ı. Meşrutiyet döneminde uygulamaya konulmuştur.   İttihat ve terakki partisi türk tarihinde milliyetçiliği ilk defa resmi bir ideoloji haline getirmiştir.   Türk tarihinde parti diktasıyla yönetim ilk defa ittihat ve terakki partisi’nin yönetimiyle gerçekleşti.   Osmanlı devleti'nin afrika'da kaybettiği ilk toprak parçası cezayir'dir.   İttihat ve terakki partisi (cemiyeti,fırkası) devlet yönetimini ilk defa kesin olarak ı. Balkan savaşı sırasında ele geçirdi.(bab-ı ali baskını)   balkan savaşı ilk defa karadağ’ın osmanlı devletine savaş açmasıyla başlamıştır.   İlk boğaziçi köprü projesi de sultan ikinci abdülhamid döneminde yapıldı.   Osmanlı tarihinde ilk denizaltı filosu ıı. Abdülhamit zamanında oluşturuldu.   İlk türk uçağının uçuşu, sultan mehmed reşad'ın 27 nisan 1912 tarihindeki cülus töreninde yapılmıştır.   I. Dünya savaşı yıllarında itilaf devletleri’nin,osmanlı devleti’nin topraklarını kendi aralarında  paylaştıkları ilk antlaşma sykes-picot antlaşmasıdır.   Türk tarihi’nde ilk siyasi partiler ıı.meşrutiyet döneminde kurulmuştur(ittihat

ve terakki,hürriyet ve itilâf,ahrar/hürler fırkası) 

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

19 ncu yüzyıl ıslahatları

Osmanlı devleti'nin 19. Yy. Daki ıslahatları

sultan ıı. Mahmut döneminde yapılan ıslahatlar

sultan üçüncü selimin yanında yetişmiş olan sultan ikinci mahmud ondan etkilenmiş, padişahlığı döneminde de ıslahatlar yapmanın gerekliliğine inanmıştı. Askeri ve idari alanda ıslahatlar yapmaya çalışan sultan ikinci mahmud, sekban-ı cedit adı verilen yeni bir askeri teşkilat kurdu (14 ekim 1808). Ancak yeniçeriler kendilerine tehlike olabilecek alternatif bir askeri kuvvet istemiyorlardı. Ayaklanarak sekban-ı cedit'in kaldırılmasını sağladılar.

Eşkinci adı verilen yeni bir askeri teşkilat kuran sultan ikinci mahmud'a karşı yeni bir yeniçeri ayaklanması oldu. Sultan ikinci mahmud, artık osmanlı devleti için kanayan bir yara haline gelen yeniçeri ocaklarını vaka-i hayriye adı verilen olayla ortadan kaldırıldı (15 haziran 1826). Yeniçeri ocağı kaldırıldıktan sonra, onun yerine asakir-i mansure-i muhammediye adı verilen yeni bir askeri teşkilat oluşturuldu.

Yapılan yeniliklerin merkezden uzakta bulunan valiler ve idareciler tarafından da benimsenmesi gerektiğine inan alemdar mustafa paşa, sultan mahmud döneminde ayanlarla sened-i ittifak'ı imzaladı. Buna göre ayanlar merkeze sadık kalacak ve yenilik hareketlerini destekleyecek, padişahlar da ayanların elde etmiş oldukları hakları tanıyacaktı. Sened-i ittifak ile ayanlar padişahın mutlak otoritesine karşı siyasi bir meşruiyet kazanmış oluyorlardı. Padişah otoritesinin başka herhangi bir güçle ortaklık kabul etmesi mümkün değildi ve osmanlı idari yapısının hem ruhuna, hem de tabiatına aykırıydı. Bu sebeple zaten ölü doğan sened-i ittifak çok uzun ömürlü olmadı. Kısa bir süre sonra sultan ikinci mahmud, idareyi tamamen eline alarak ayanları bir bir ortadan kaldırarak merkezi otoriteyi güçlendirmeye çalışmıştır.

Sadece askeri alandaki yeniliklerle bir yere varılamayacağını düşünen sultan ikinci mahmud, divan teşkilatı'nı kaldırarak onun yerine bakanlıklar (nazırlık) kurdu. 30 mart 1838'de sadrazamlık mak!!!!! "başvekalet", sadrazama "başvekil" denilmesi kararlaştırıldı. Ölen ya da azledilen devlet memurlarının mallarına el konması anl!!!!! Gelen "müsadere" usulünü kaldırdı. Ayrıca devlete ıslahat hareketlerinde yardımcı olmak, yeni teklifler getirmek, memurların terfi ve yargılanmasıyla uğraşmak üzere darü'ş şuray-ı bab-ı ali kuruldu.

Sosyal alanda da bazı yenileşme hareketlerine ve ıslahatlara girişen sultan ikinci mahmud, 3 mart 1929'da kıyafet değişikliği hakkında bir ferman

yayınlandı. İlk türk gazetesi takvim-i vekayi yayın hayatına başladı (1 kasım 1831). Medreselerin yanında avrupalı tarz eğitim veren yeni okullar açıldı ve avrupa'ya öğrenciler gönderildi.

Posta teşkilatının kurulması ve karantina uygulaması da yine sultan ikinci mahmud döneminde gerçekleştirildi. Avrupalı tüccarlarla rekabet edebilmeleri için türk tüccarlara gümrük kolaylıkları getirildi. İlk nüfus sayımı yapıldı. Bu sayım sonucunda anadolu'da 2.500.000'dan fazla, rumeli'de de 1.500.000 erkek vatandaşın yaşadığı tespit edildi.

Ülke içinde ve dışında yapılacak seyahatlar için, bazı esaslar kabul edildi. Buna göre ülke içinde seyahat yapacak yurttaşlar mürur tezkiresi (geçiş belgesi) taşıyacaklar, ülke dışına çıkacak yurttaşlar da hariciye nezaretinden (dış işleri bakanlığı) pasaport alacaklardı.

Sultan ı. Abdülmecid döneminde yapılan ıslahatlar

(tanzimat fermanı)

tanzimat hareketleri osmanlı'ya batılı anlamda bir düşünce biçimi ve yönetim şekli getirmek için avrupa'dan esinlenerek yapılan programlı bir yenilik ve kültür hareketiydi. Bu hareket sultan ikinci mahmud'un padişah olduğu yıllarda başlamıştı.

Sultan birinci abdülmecid tarafından londra elçiliğinden alınıp hariciye nazırlığına (dış işleri bakanlığı) getirilen mustafa reşit paşa, avrupa siyasetini iyi bilen bir devlet adamıydı. Tanzimat hareketinin bugüne kadar yapılan ıslahatlardan farklı olduğunu sultan birinci abdülmecid'e kabul ettirdi. Tanzimat fermanı; topkapı sarayının gülhane bahçesinde düzenlenen ve yabancı elçilerle, devlet adamlarının hazır bulunduğu bir toplantıda, mustafa reşit paşa tarafından kasım 1839 tarihinde ilan edildi. Tanzimat fermanına tarihimizde tanzimat-ı hayriye veya gülhane hatt-ı humayun'u da denir.

Tanzimat fermanı'nın getirdiği önemli yenilikler şunlardı; müslüman veya gayrimüslim olan herkesin can, mal, namus güvenliği devlet garantisi altına alınacak, vergiler herkesin gelirine göre düzenli bir şekilde alınacak, askerlik belirli bir düzene göre olacak, mahkemeler herkese açık olacak ve mahkeme kararı olmadan kimse idam edilmeyecek, herkesin mal ve mülk sahibi olması ve bunu miras olarak bırakabilmesi sağlanacak, rüşvet ve iltimas kaldırılacak, kanun gücünün her gücün üstünde olduğu kabul edilecekti.

Tanzimat fermanı, osmanlı devleti'nde anayasal düzenin başlangıç noktası olarak kabul edilebilir. Bu fermanla sultan birinci abdülmecid, kendi gücünün üzerinde bir güç olduğunu kabul ediyordu. Tanzimat fermanı ile azınlıklara bazı haklar verilmişti. Bu hakları bahane eden avrupa devletleri osmanlı devleti'nin iç işlerine karışmaya devam ettiler. Oysa tanzimat fermanı, bir anlamda bu tip müdahaleleri önlemek için ilan edilmişti.

(ıslahat fermanı)

ıslahat fermanı osmanlı devleti'nin bir iç düzenleme olmakla beraber rusya ve avrupa'nın iç işlerine karışmasını önlemek amacıyla ilan edilmiştir. Bu ferman paris konferansı'nın başlamasından hemen sonra istanbul'da yabancı devlet temsilcilerinin huzurunda okunarak açıklandı. Fermanın getirdiği önemli hususlar şunlardı:

- din ve mezhep özgürlüğü sağlanacak, okul kilise ve hastane gibi binaların tamiri yapılacak

- müslümanlarla gayrimüslimler kanun önünde eşit sayılacak

- patrikhanede yeni meclisler kurularak bu meclislerin aldığı kararlar osmanlı devleti tarafından onaylandıktan sonra yürürlüğe girecek

- devlet hizmetlerine, okullara askerlik görevine bütün uyruklar eşit olarak kabul edilecekti.

- vergiler eşit alınacak iltizam usulü kaldırılacak

- yabancılar da osmanlı devleti sınırları içinde mülk sahibi olabileceklerdi.

Bu fermanla gayrimüslimlere daha fazla hak verilmiş, avrupalı devletler osmanlı devleti'nin içişlerine karışmayacaklarını paris antlaşmasıyla kabul etmelerine rağmen sözlerinde durmamışlar ve bu fermanı bahane ederek osmanlı devleti'nin içi işlerine karışmışlardır.

Otuz sekiz yaşında ölen abdülmecid, osmanlı padişahları arasında, ilk avrupa kültürü alan padişahtır. Osmanlı imparatorluğu'nun her bakımdan avrupalılaşması için yapılan hareketlere daima yardımcı olmuş, bu hareketler sonucu, padişahın yetki ve otoritesinin azalmasına rağmen bu duruma itiraz etmemiş, ülkede gazete çıkarılmasına, özgürlük fikirlerinin yayılmasına, yeniliğin yerleşmesine, memlekette meşrutiyet havasının esmesine engel olmamıştır.

Sultan ı. Abdülaziz döneminde yapılan ıslahatlar

abdülaziz döneminde, abdülmecid döneminde başlayan yenilik hareketleri sürdürüldü. Yeni bir vilayet teşkilatlanmasına geçildi. Kadılık kurumu daha sıkı denetim altına alınarak 1 nisan 1868 şura-yı devlet ve 1870 yılı içerisinde de divan-ı muhasebat kuruldu (danıştay ve sayıştay). Ayrıca eğitim, ulaşım ve bankacılık konularında çeşitli düzenlemeler yapıldı.

Sultan abdülaziz döneminde donanmanın modernleştirilmesine de çalışıldı. 1875 yılına doğru türk donanmasında 816 top taşıyan 21 zırhlı ve 173 yardımcı gemi vardı. Türk bahriyesinde 50.000 efrad, 700 subay, 208 yüksek rütbeli subay, 11 tümamiral, 6 koramiral ve üç oramiral vardı. Bu görüntüsüyle ingiltere ve fransa'dan sonra dünyanın üçüncü büyük donanması haline gelmişti.

Sultan abdülaziz 14 sene 11 ay beş gün tahtta kalmıştır. Bu süre içerisinde meşrutiyet fikrine başta sıcak baksa da, sonraları değişip bu fikri savunanlara karşı zor kullanacaktır.dönemin aydınlarından şinasi, namık kemal ve ziya paşa ile padişahlığının ilk dönemlerinde sıcak ilişkiler kurduysa da namık kemal'i vatan yahut silistre piyesinden sonra kıbrıs'a sürgün edecek kadar sertleşmiştir. Ülkede meşruti yönetimin gelmesini isteyenlerin yarattığı bu özgürlük havası içerisinde abdülaziz'in tahttan indirilmesi konusunda kamuoyu oluşturuldu. Mithat paşa'nın kışkırtmaları sonucu üniversite öğrencileri 10 mayıs 1876 tarihinde bir protesto yürüyüşü düzenlediler. Bundan bir süre sonra, 30 mayıs 1876 salı günü sabaha doğru saray hüseyin avni paşa komutasındaki askerlerce basılmış ve sultan abdülaziz kansız şekilde tahttan indirilmiştir.

Sultan abdülaziz'in tahtan indirildikten dört gün sonra, hapis hayatı yaşadığı feriye sarayında sakalını düzeltmek için istediği söylenen makasla bileklerini keserek intihar ettiği söylense de öldürülmüş olabileceğine dair kanıtlar da vardır (4 haziran 1876).

Sultan ıı. Abdülhamit döneminde yapılan ıslahatlar

(ı. Meşrutiyet in� ilanı)

ittihat ve terakki cemiyeti ileri gelenleri, balkanlar'da ard arda çıkan isyanlar ve giderek çoğalan ülke bunalımlarını bahane ederek, sultan abdülaziz'i tahttan indirip yerine sultan beşinci murad'ı padişah yapmışlardı. Kısa bir süre sonra sultan murad'ın hasta olduğunun anlaşılmasından sonra yerine sultan ikinci abdülhamit getirildi. Avrupa ile olan ilişkiler sonucu osmanlı devleti'nde de bir aydın sınıf oluşmuştu. İttihat ve terakki cemiyeti bu aydınların sözcüsü gibi çalışıyor ve meşruti yönetimin gelmesiyle ülkede bir rahatlama olacağına inanıyorlardı. Sultan ikinci abdülhamid tahta çıkmadan önce meşrutiyeti ilan edeceğini vadetmişti. Padişah olur olmaz bu sözünü tuttu ve 23 aralık 1876'da osmanlıların ilk anayasası olan kanun-i esasi'yi ilan etti.

İlan edilen ı. Meşrutiyet çok uzun sürmedi. Mithat paşa padişahların yetkilerini kısıtlamak istiyordu. Bu durumdan rahatsız olan sultan ikinci abdülhamid, sultan abdülaziz'in öldürülmesinden sorumlu tuttuğu mithat paşa'yı sadrazamlıktan azletti ve sürgüne gönderdi. Osmanlı-rus savaşı ve meclisteki mebusların aralarındaki çekişmeleri yüzünden meclis çalışamaz hale gelmişti. Sultan abdülhamid meclisi tatil ettiğini açıkladı (1878).

(ıı. Meşrutiyet in� ilanı)

meşrutiyet yanlıları jön türkler adı altında çalışmalara başlamışlar ve padişah sultan ikinci abdülhamid'e meşrutiyeti tekrar ilan etmesi için baskıda bulunuyorlardı. Daha çok makedonya'da örgütlenen ittihat ve terakki partisi ileri gelenleri beraberindekilerle ayaklanmaya başladılar bu isyanların daha da büyümesinden çekinen sultan ikinci abdülhamid, meşrutiyeti ikinci kez ilan etti (23 temmuz 1908).

İkinci meşrutiyetin ilanı ile; ülkede asayiş ve güven ortamı kurulmuş, sansür kaldırılarak basına serbestlik tanınmış, hürriyet ve güven ortamı kurulmuş, siyasi partiler oluşmaya başlamış, kanun-i esasi yürürlüğe girmiş ve anayasa üzerinde önemli değişiklikler yapılmış ve halk ikinci kez yönetime padişah yanında katılma imkanı bulmuştur.

(31 mart vak ası)�

meşrutiyetin yeniden ilanından sonra çeşitli gruplar arasında çekişmeler ve tartışmalar başlamıştı. Meşrutiyete karşı olanlar avcı taburları ile birleşerek istanbul'da büyük bir isyan başlattı. Selanik'ten gelen hareket ordusu bu isyanı bastırdı. Tarihimize 31 mart vakası olarak geçen bu olaydan sonra ittihat ve terakki partisi daha da güçlendi ve bu olaydan dolayı sorumlu tutulan sultan ikinci abdülhamit tahttan indirildi. Sultan ikinci abdülhamid'in yerine sultan mehmed reşad padişah oldu.

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

20 nic yüzyıl başlarında osmanlı devleti özet

Xx. Yüzyıl başlarında osmanlı imparatorluğu

Trablusgarp savaşı

Savaşın nedenleri

Trablusgarp savaşı’nın çıkmasında;

Sömürgecilik yarışında geç kalan italya’nın sanayisi için hammadde ve pazar arayışı

Osmanlı devleti’nin trablusgarp’ı koruyamayacak durumda olması Coğrafi konumu itibariyle italya’ya yakın olan trablusgarp’ın ticaret

yolları üzerinde bulunması ve zengin petrol kaynaklarına sahip olması

Gibi nedenler etkili olmuştur.

Osmanlı devleti, balkan savaşlarının başlaması üzerine italya ile ouchy (uşi) antlaşması’nı imzaladı (18 ekim 1912). Bu antlaşma ile trablusgarp savaşı sona ermiştir.

Savaşın sonuçları

Osmanlı devleti, kuzey afrika’daki son toprağını da italyanlara bırakarak bu kıtadan tamamen çekilmiştir.

Rodos ve oniki ada’yı ele geçiren italya, ege denizi’nde etkin bir güç haline gelmiş, osmanlıların ege’deki hakimiyeti sarsılmıştır.

Osmanlı devleti, balkan savaşlarından mağlup çıktığından italya’ya bırakılan adaları geri alacak güce sahip değildi. Bu nedenle italya adaları

geri vermedi. Oniki ada, ıı. Dünya savaşı’nın sonuna kadar italya’da kaldı. Savaşta mağlup olan italya, adaları yunanistan’a bırakmıştır (1947).

Balkan savaşları

Balkan savaşlarının nedenleri

Rusya’nın tarihi emellerine ulaşabilmek amacıyla balkan uluslarını osmanlı devleti’ne karşı kışkırtması

Balkan uluslarının iyice zayıflayan ve yıkılmakta olan osmanlı devleti’nin balkanlardaki topraklarını ele geçirmek istemeleri

Balkanlarda panislavizm politikası takip eden rusya’nın milliyetçilik fikirlerinden yararlanarak balkan uluslarının aralarında uzlaşma sağlaması

Osmanlı devleti’nin almanya’ya yaklaşmasından rahatsızlık duyan ingiltere’nin reval görüşmesi (1908) sonucunda rusya’yı osmanlı toprakları, boğazlar ve balkan politikasında serbest bırakması

Avrupalı büyük devletlerin kendi politikaları doğrultusunda balkan uluslarını desteklemeleri

Osmanlı devleti’nin politik bölünmüşlük içerisinde bulunması ve askeri birliklerinin bir kısmını terhis etmesi

Birinci balkan savaşı

Karadağlıların saldırısıyla ı. Balkan savaşı başlamıştır (8 ekim 1912). Bu savaş sırasında bulgaristan, yunanistan, sırbistan ve karadağ devletleri osmanlı devleti’ne karşı aralarında ittifak yapmışlardır.

I. Balkan savaşı’nda;

Balkanlardaki osmanlı ordusunun düzensiz durumda bulunması ve askerlerinin bir kısmının terhis edilmesi

Orduda particilik ve ikiliğin çıkmasından dolayısıyla disiplinin bozulması

Gibi nedenler, osmanlı devleti’nin mağlubiyetine sebep olmuştur.

I. Balkan savaşı’nın sonuçları

Osmanlı devleti, edirne ve kırklareli dahil balkan topraklarından çekilmiştir. Midye - enez hattının doğusundaki topraklar osmanlı devleti’nin elinden çıkmıştır.

I. Balkan savaşı sırasında arnavutluk bağımsızlığını ilan etmiştir. Arnavutluk, osmanlı devleti’nden ayrılan son balkan devletidir (28 kasım 1912).

Londra’da görüşmeler devam ederken ittihat ve terakki partisi ı. Balkan savaşı’ndaki yenilgiden dolayı yıpranan kamil paşa hükümeti’ni “babıali baskını” ile devirerek iktidarı ele geçirmiştir. (23 ocak 1913).

I. Balkan savaşı sonunda bulgaristan ege denizi’ne ulaşmıştır. Birinci balkan savaşı’ndan sonra osmanlıcılık fikrinin başarılı

olamayacağı görülmüş ve milliyetçilik düşüncesi güçlenmiştir.

Balkanlarda türk azınlığı meselesi ortaya çıkmış, osmanlı devleti’nin elinden çıkan balkan topraklarından birçok türk ve müslüman anadolu’ya göç etmek zorunda kalmıştır. Balkanlarda türk azınlığı ortaya çıkmıştır.

İkinci balkan savaşı

Londra antlaşması’na göre en fazla toprağı bulgaristan aldı. Büyük bir bulgaristan devleti’nin ortaya çıkması ve topraklarını ege denizi’ne kadar genişletmesi, yunanistan ve sırbistan’ın tepkisine neden oldu. Sonuç olarak osmanlı devleti’nden alınan toprakların paylaşımı konusunda anlaşmazlıklar çıkması balkan ulusları arasında ikinci balkan savaşı’na neden olmuştur.

Bu durumdan faydalanmak isteyen osmanlı devleti harekete geçti. Kurmay yarbay enver bey komutasındaki türk ordusu londra antlaşması’nda belirtilen midye-enez sınırını geçerek kırklareli ve edirne’yi geri almıştır.

Birinci dünya savaşı (1914 – 1918)

Savaşın nedenleri

Savaşın çıkmasında etkili olan genel nedenler; fransız ihtilali’nin getirdiği ulusçuluk akımı ve sanayi inkılabı’nın getirdiği sömürgecilik yarışıdır.

Birinci dünya savaşı’nın en önemli nedeni devletler arasındaki ekonomik yarıştır.

Birinci dünya savaşı’nın çıkmasında;

Almanya ile ingiltere arasındaki hammadde ve pazar rekabeti Fransa’nın almanya’ya kaptırdığı alsas – loren kömür havzasını geri

almak istemesi Rusya’nın dünya ticaretinde pay sahibi olmak amacıyla sıcak denizlere

ulaşmak ve balkanlarda otoritesini artırmak için slav toplulukları kendi idaresi altında birleştirmek istemesi

Sömürgecilik yarışına geç katılan italya’nın akdeniz’de etkinliğini artırmak ve yeni sömürgeler elde etmek istemesi

Avusturya - macaristan imparatorluğu’nun ülkesindeki ulusçuluk hareketlerini engelleyerek birliğini korumaya ve balkanlarda gücünü artırmaya çalışması

Avusturya ile rusya arasında balkanlara hakim olma yarışı Almanya’nın osmanlı topraklarındaki emellerine ulaşma konusunda

rusya’yı engel olarak görmesi Avusturya - macaristan veliahtının saraybosna’da bir sırp tarafından

öldürülmesi

: amerika birleşik devletleri, en az lise mezunu 50 bin işçi alacak.maaşlar en az 3 bin dolar.ayrıntılar ve başvuru formu için tıklayın

Gibi özel nedenler etkili olmuştur. Avusturya – macaristan veliahtının öldürülmesi, birinci dünya savaşı’nı fiilen başlatmıştır.

Osmanlı devleti’nin savaşa girmesi

Osmanlı devleti’nin savaşa girmesinde;

Devlet adamlarının savaşı almanların kazanacağına inanmaları Xıx. Yüzyılın sonlarında ve xx. Yüzyılın başlarında kaybedilen toprakların

geri alınmak istenmesi İttihat ve terakki fırkası’nın alman hayranlığı ve askeri ıslahatlarda

almanya’dan faydalanılması Ege adalarının geri alınmak istenmesi Osmanlı devleti’nin kapitülasyonlar ve duyun-u umumiye borçlarından

kurtulmak istemesi Osmanlı devleti’nin siyasi yalnızlıktan kurtulmak istemesi Osmanlı devlet adamlarının almanya’nın desteğiyle ülkenin

kalkınabileceğine inanmaları

Gibi nedenler etkili olmuştur.

Osmanlı devleti’nin birinci dünya savaşı’na girmesi sonucunda;

Yeni cepheler açılmış ve savaş alanı genişlemiştir. İngiltere kıbrıs’ı topraklarına kattığını açıklamıştır. Osmanlı devleti birçok cephede birden savaşmak zorunda kalmıştır. Osmanlı toprakları itilaf devletleri arasında yapılan gizli antlaşmalarla

paylaşılmıştır.

Osmanlı devleti ı. Dünya savaşı’nda kafkasya, çanakkale, ırak, suriye – filistin, yemen – hicaz, kanal, galiçya, romanya ve makedonya cephelerinde savaşmıştır.

Wilson ilkeleri (8 ocak 1918)

I. Dünya savaşı’nın uzun, masraflı ve yıkıcı sonuçları savaşan tarafları oldukça yıpratmıştı. Her iki taraf da barışın yapılmasını arzu eder hale gelmişti. Bu ortamda amerika birleşik devletleri başkanı woodrow wilson barışın koşullarını ortaya koyan ilkelerini yayınladı. Bu ilkeler temel olarak savaş sonunda uyulması gereken kuralları belirleyerek, insanlığın daha fazla zarar görmeden barış içinde yaşamasını öngörmüştür.

Wilson ilkelerinin önemli maddeleri şunlardır:

Barış antlaşmaları ve diplomasilerde açıklık esas olacak. Galip devletler, yenilen devletlerden toprak ve savaş tazminatı

almayacak. Bütün devletlerin egemenlik ve toprak bütünlüklerini karşılıklı olarak

garanti altına alacak bir miilletler cemiyeti kurulacak. Ülkelerin silahsızlanmasını sağlayacak yeterli garantiler getirilecek.

Ülkelerin karasuları dışında kalan denizlerde tam bir serbesti hakim olacak.

Ekonomik engellemeler mümkün olduğunca kaldırılacak. Sömürgelerdeki sorunlar, halkın ve sömürgeci devletlerin çıkarları eşit

olarak gözetilerek tam bir tarafsızlıkla halledilecek. İşgal edilen rusya, fransa, sırbistan, karadağ, romanya toprakları

boşaltılacak. Polonya ve belçika bağımsız olacak, avusturya – macaristan halklarına

muhtariyet altında gelişme imkanları sağlanacak. Osmanlı devleti’nin türk olan kısımlardaki egemenliği sağlanacak, türk

olmayan milletlere kendi kendini yönetme hakkı tanınacak, çanakkale boğazı milletlerarası geçişe açık olacak ve milletlerarası kontrol altında tutulacak.

Wilson ilkelerinin sonuçları

S mağlup devletler wilson ilkelerini sürekli barışın sembolü olarak görmüş ve barış için ümitlenmişlerdir.

S anlaşma devletleri kendi çıkarlarına ters düşen ilkeleri benimsememelerine rağmen, amerika’nın desteğini kaybetmemek için kabullenmiş gibi görünmüş, yenilen devletlerden tamirat ve onarım adı altında savaş tazminatı almış, manda yönetimi altında sömürgecilik faaliyetlerini sürdürmüşlerdir.

Bu durum anlaşma devletleri’nin ilkeleri kendi çıkarlarına göre yorumladıklarını gösterir.

S ilkeler, osmanlı toprakları üzerinde bağımsız bir türk devleti kurulmasını gündeme getirmiş, ancak azınlıkları bağımsız olma konusunda cesaretlendirmiştir. Bu durum wilson ilkelerinin osmanlı devleti’ni milliyet esasına göre parçalamayı hedeflediğini gösterir.

Wilson bu ilkeleri yayınlayarak sömürgeciliği sona erdirerek dünyadaki bağımsız devlet sayısının çoğalmasını, böylece amerika’nın dünya siyasetinde ve ekonomisindeki etkisini artırmayı da hedeflemiştir. Ancak bu ilkeler uygulanabilir olmaktan uzak olduğu için hedefine ulaşamamıştır.

Birinci dünya savaşı’nın genel sonuçları

Osmanlı, almanya ve avusturya – macaristan imparatorlukları ile rus çarlığı parçalanmıştır.

Polonya, çekoslovakya, yugoslavya, litvanya, macaristan ve türkiye gibi yeni devletler kurulmuştur.

Dünya barışını korumak amacıyla cemiyet-i akvam (milletler cemiyeti) kurulmuş, sömürgeciliğin yerini manda yönetimi almıştır.

Sınırların çizilmesinde “milliyetçilik” ilkesine dikkat edilmemesi azınlıklar sorununa neden olmuştur.

Cumhuriyet rejimleri ağırlık kazanmış bazı ülkelerde rejim değişiklikleri olmuştur. Almanya, türkiye, bulgaristan ve avusturya’da cumhuriyet rusya’da ise sosyalist yönetimler kurulmuştur.

Osmanlı imparatorluğu’nun yıkılması, almanya, avusturya – macaristan ve rusya’daki değişiklikler orta doğu ve avrupa’da dengelerin bozulmasına ve otorite boşluğuna neden olmuştur.

İngiltere ve fransa en önemli rakipleri almanya’yı safdışı ettiler. Savaştan en kârlı çıkan devlet ingiltere olmuş, almanya gücünü yitirmiştir.

S ümmetçilik anlayışı sona ermiş, araplar osmanlı devleti’nden ayrılmıştır.

İlk kez kimyasal silahlar, denizaltı ve tanklar bu savaşta kullanılmıştır. Kimyasal silahların ve uçakların kullanılması sivil savunma düşüncesinin doğmasında etkili olmuştur.

Savaş sonunda almanya’ya çok ağır şartlarda antlaşma imzalatılması ve italya’ya savaş içerisinde vaadedilen toprakların verilmemesi ikinci dünya savaşı’na neden olmuştur.

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

I nci dünya savaşı özet

I. Dünya savaşıinkılap: bozulan kurum yada sistemlerin kaldırılıp yerine tamamen yenilerinin getirilmesine inkılap denir. Kısaca kökten değişim diyebiliriz. İnkılapla devrim hemen hemen aynı anlamdadır.Islahat (yenilik, reform): bozulan kurum yada sistemlerin bozum kısımlarının değiştirilmesine ıslahat denir. İnkılap gibi köklü değişim yok sadece bozulan kısımlar yenilenerek aksaklık giderilmeye çalışılır.Sanayi inkılabı: üretimin kol gücü yerine makinelerle yapılmaya başlanmasına sanayi inkılabı denir.(19. Yy’da). İlk sanayi ingiltere’de başlamıştır.ilk makine buharla çalışan motordu. Buda ilk dokuma tezgahlarında kullanıldı. Sanayi inkılabı sömürgecilik faaliyetlerinin hızlanmasında ve yayılmasında etkili oldu.Sömürgecilik: sanayi gelişmiş güçlü bir devletin, gelişmemiş devleti egemenliğine alarak (baskı yada savaşla)onun kaynaklarını kullanmasına sömürgecilik denir. Sömürgecilik hammadde ve pazar ihtiyacına dayanır.I. Dünya savaşı öncesi dünyanın genel durumu:     coğrafi keşiflerle ve de rönesans ve reformla dünya da hızla yeni değişimler oldu. Aydınlanma çağı ve sanayi inkılabı ile teknoloji hızla gelişirken ülkeler arasında rekabet ve çatışmalar başladı. Sanayileşme ile sömürge yarışı yeni çatışma ve gruplaşmalara sebep oldu. Almanya ve fransa arasında alses loren sorunu, rusya ile avusturya- macaristan imparatorluğu arasında balkanları ele geçirme yarışı, ingiltere’nin sömürgelerini koruma gayreti vardı.buda artık büyük bir savaşın kaçınılmaz olarak gelmesine sebep oldu.      Osmanlı devleti ise 17. Yüzyılda başlayan bozulmalar ve güç kaybı 18. Ve 19. Yüzyılda daha da arttı. Osmanlı artık avrupa’nın

gözünde hasta bir adamdı. Ve osmanlıyı nasıl paylaşacaklarını düşünüyorlardı.  Osmanlı ise tanzimat  fermanı (1839), ıslahat fermanı (1856), ı. Ve ıı. Meşrutiyet hareketleri osmanlıyı bu zor durumundan kurtarmaya yetmedi. O eski güçlü osmanlı artık avrupa’nın gözünde sömürülecek bir devletti.1911- 1912 trablusgarp savaşı: nedenleri: - siyasi birliğini geç tamamlayan italya’nın pazar ve hammadde arayışında olması, bu amaçla trablusgarp'ı işgal etmesi    italyanlar herhangi bir gerekçe göstermeden trablusgarp'ı  osmanlı  devleti'nden  istemiş, istekleri geri çevrilince burayı işgal etmiştir. Osmanlı devleti m. Kemal, enver paşa gibi subayları buraya göndererek halkı direnişe geçirdi. Bunu üzerine italyanlar oniki adaya asker çıkardı. Balkan savaşlarının da başlaması üzerine osmanlı barış istedi. 1912 yılında italya ile uşi antlaşması imzalanmıştır. Antlaşmaya göre:-    trablusgarp italya'ya verilmiştir. Böylece kuzey afrika'daki son toprak parçası kaybedilmiştir.-    oniki ada, balkan savaşlarının sonunda geri verilmek üzere italya'ya bırakılmıştır.( ancak bir daha geri alınamadı) not: italya, balkan savaşlarından sonra oniki adayı terketmemiştir. Oniki ada ıı. Dünya savaşından sonra italya yenilince yunanistan'a verilmiştir.Not: trablusgarp savaşı sırasında m. Kemal, tobruk ve derne'de başarılı savunmalar yapmıştır.

1912- 1913 balkan savaşları ı.  Balkan savaşı nedenleri: - fransız ihtilâlinin etkisi ile milliyetçilik hareketlerinin yaygınlaşması   - rusya'nın akdeniz'e inmek için balkan halklarını kışkırtması   -  osmanlı devleti'nin trablusgarp savaşında yenilmesi ve iyice zayıflaması*** balkan devletlerinin karadağ, sırbistan, yunanistan, bulgaristan 1912 ekim ayında, osmanlı devleti'ne saldırmasıyla savaş başlamıştır. Savaşı osmanlı devleti kaybetmiştir.Bu kargaşadan yararlanan arnavutluk bağımsızlığını    ilân etmiştir.Londra konferansı (1913)balkan devletleri ile osmanlı devleti arasında imzalanmıştır.-    imroz  ve  bozcaada  dışındaki  adalar yunanistan'a verildi.-    midye-enez hattı bulgaristan ile sınır kabul edildi.-    midye-enez çizgisinin batısındaki topraklar kaybedildi.Iı. Balkan savaşınedeni: - londra antlaşmasında bulgaristan'ın fazla toprak kazanması  -yunanistan, sırbistan ve karadağ'ın romanya'yı da yanlarına alarak bulgaristan'a savaş açmalarısonucu:bulgaristan savaşı kaybedince osmanlı devleti'de bu durumdan

yararlanarak edirne ve kırklareli'yi tekrar geri almıştır. Savaş sonucunda bulgaristan'la "istanbul antlaşması" imzalanmıştır. Buna göre edirne, kırklareli, dimetoka, osmanlı'ya kavala ise bulgaristan'a verilmiştir. Yunanistan ile de "atina antlaşması" imzalanmış, selanik, yanya ve girit adası yunanistan'a verilmiştir.Not: bab-ı ali baskını ile ittihat terakki cemiyeti yönetimi ele geçirerek padişahı etkisiz hale getirdi. 1918’e kadar yönetimde ittihat ve terakkinin sözü geçti.                  Birinci dünya savaşı (1914 -1918 ):    ı. Dünya savaşı öncesi dünyada çıkar çatışmaları ve sanayileşme ile beraber bir yarış ve sömürge yarışı başlamıştı. Buda zamanla ülkeler arasında gerginliğe yol açtı. Ve dünyada büyük bir savaş kaçınılmaz olmuştu.     Ülkeler iki ana gruba ayrılmıştı. Bunlar :itilaf   (anlaşma)   devletleri: ingiltere, fransa ve rusya (sonradan; italya, abd, japonya, romanya, yunanistan)ittifak (bağlaşma) devletleri: almanya, avusturya- macaristan imp. Ve italya (sonradan; osmanlı ve bulgaristan)** italya savaş başlamadan önce ittifak grubunda itilaf grubuna geçmiştir.

I. Dünya savaşının nedenleri: 1- sanayileşmeye bağlı sömürge yarışı                    2- sömürgeciliğe bağlı ham madde ve pazar yarışı3- çıkar çatışmaları ( mesela almanya fransa arasında alses loren bölgesi sorunu) 4- bloklaşma (gruplaşma)5- milliyetçilik, özgürlük gibi düşünce akımlarının etkisisavaşın başlama nedeni (görünen sebep): savaşın başlaması an meselesi idi. Savaşın başlamasına saray bosna gezisine çıkan avusturya – macaristan imparatorluğu veliaht’ının bir sırplı tarafından öldürülmesi üzerine ı. Dünya savaşı başladı.* savaş yukarıda saydığımız nedenlerle başlaması bekleniyordu. Veliahttın öldürülmesi sadece savaşın bahanesidir. Bu nedenle buna görünen sebep denir.Savaşın gelişimi:    sırplılara, avusturya – macaristan imparatorluğu savaş ilan etti. Sırplıları destekleyen ingiltere ve fransa’da savaşa girdi. Daha sonra almanya’da savaşa girmesi ile dünya savaşı başladı.  İlk başlarda ittifak grubu başarılı iken abd’nin savaşa girmesi ile itilaf grubu savaşı kazandı.

Osmanlı devletinin savaş girmesi:savaş başladığında osmanlı tarafsızlığını ilan etti. İtilaf devletleri osmanlının tarafsız kalmasını istiyordu. Almanya ise osmanlıyı yanında savaşa istiyordu. Yönetimi elinde bulunduran ittihat ve terakki cemiyetini yönetenler almanya yanında savaşa girilirse başarılı olacağına inanıyorlardı ( başta

enver paşa).   Almanlarla gizli bir antlaşma yapıldı. İki alman gemisi ingilizlerden kaçarak osmanlıya sığındı. İngiltere gemileri isteyince gemilerin satın alındığı söylendi. Goben  ve breslav  adlı iki alman gemisine yavuz  ve midilli adı verilerek türk bayrağı çekildi. Bu gemiler karadeniz’de rus limanlarını bombaladılar. Rusya’nın osmanlıya savaş ilan etmesi ile osmanlı ı. Dünya savaşına girmiş oldu.** osmanlını savaşa girme amacı; kaybettiği toprakları geri almak ve eski gücüne kavuşmaktı.** almanya’nın osmanlıyı yanında istemesinin sebepleri: 1- cephelerini genişletmek   2- ingiliz ve fransızların sömürge yollarını kesmek   3- osmanlıdaki halifelik gücünden yararlanarak türkleri ve müslümanları yanında savaşa katmak.

Osmanlının savaştığı cepheler: osmanlının savaştığı cepheleri üçe ayırabiliriz. Bunlar: 1- saldırı (taarruz ) cepheleri: kafkasya ve kanal cepheleri  2- savunma cepheleri: çanakkale, ırak, suriye ve filistin, hicaz, yemen cepheleridir. 3- yardım cepheleri: galiçya ve makedonya cepheleridir.1- çanakkale cephesi: itilaf devletleri açtı. Açılma amacı; rusya’ya yardım götürmek, boğazları ve istanbul’u alarak osmanlıyı savaş dışı bırakmaktı.  18 mart 1915’te çanakkale boğazı önünde savaşlar başladı. İtilaf donanmaları boğazları geçemeyince gelibolu yarımadasına asker çıkardı. (anzaklar: yeni zelanda ve avustralya askerleri) m. Kemal burada başarılı savaşlar çıkardı.M. Kemal burada: “size ben taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman içinde yerimize başka kuvvetler ve başka komutanlar gelebilir.” Diyordu.   Yapılan savaşlar sonunda itilaf askerleri çekilmek zorunda kaldı. Bu savaşta yaklaşık beş yüz bin asker şehit olmuştur. ** savaşın kazanılması ı. Dünya savaşının uzamansa sebep oldu.** m. Kemal’e başarılarından dolayı “anafartalar kahramanı” unvanı aldı.** tek başarı sağlanan cephedir.2- kafkasya cephesi : rusların egemenliğindeki türklerle birleşmek için açıldı. Yalnız enver paşanın yanlış politikası yüzünden sarıkamış’ta binlerce asker açlıktan, hastalıktan ve soğuktan savaşmadan öldü. Ruslar muş, bingöl, van,erzurum, erzincan çevresini ele geçirdi.    Çanakkale cephesinden buraya gelen m. Kemal muş , bitlis gibi yerleri geri aldı. Bu sırada rusya içinde bolşevik devrimi olunca rusya brest litowsk antlaşmasını imzalayarak ı. Dünya savaşından çekildi (1917). Berlin antlaşması ile aldığı kars, ardahan ve batum’u geri verdi.3 - kanal cephesi: almanların isteği ile osmanlı devleti

ingilizlerin sömürge yolunu kesmek için açtı. Burada yapılan savaşları itilaf devletleri kazandı. Osmanlı geri çekildi.4- ırak cephesi: ingilizler kanal cephesinden sonra rusya’ya kafkasya üzerinden yardım etmek ve ırak petrollerini ele geçirmek için bu cepheyi açtı. İlk başta osmanlı başarılı sonuçlar alsa da daha sonra geri çekilmek zorunda kaldı.

I. Dünya savaşını sonuçları:                                                            

 1- milyonlarca insan öldü.      2- avrupa’nın siyasi haritası değişti.3- yeni devletler kuruldu ( türkiye, çekoslovakya gibi).        4- imparatorluklar yıkılmaya başladı.5- ingiltere en kazançlı devlet oldu.                                           6- milletler cemiyeti kuruldu.7- savaş sonu çekişmeler ıı. Dünya savaşına zemin hazırladı.

I. Dünya savaşı sonunda imzalanan barış antlaşmaları:versay -almanya ,  sen jermen-avusturya ,  triyanon –macaristan,  nöyyi-bulgaristan,  sevr-osmanlı devleti

not: mondros ateşkes antlaşması osmanlı devletini ı.dünya savaşından çıkaran ateşkes antlaşmasıdır.sevr antlaşması hazırlanana kadar bu antlaşma yürürlüğe girmiştir.

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Iı.nci dünya savaşı özet

Nedenleri almanya'da nasyonal sosyalistlerin almanya orta avrupa'da kuzey denizi ile alpler arasında uzanan bir devlet. Doğusunda çekoslovakya ve polonya; güneyinde avusturya, isviçre; batısında fransa, hollanda, belçika ve lüksemburg; kuzeyinde danimarka ve kuzey denizi yer alır. Almanya, birisi baltık denizinde, diğeri kuzey denizinde iki adaya sahiptir. Baltık denizindeki fehmarn adası 185 km2, kuzeyinde bulunan sylt adası ise 99 kilometrekaredir.1933'de iktidar mevkiine geçmeleriyle almanya savaş hazırlığına başladı. Bu hazırlığın nedenini, nazi rejiminin emperyalist siyasetinde ve almanya'nın versay antlaşmasıyla uğradığı haksızlıklara ve zulümlere karşı isyan ederek haklarını geri almak istemesinde buluruz.

1. Nazi, adolf hitler'in kurduğu nasyonal sosyalist partiye halk tarafından verilen isim. Nazi kelimesi,köken olarak national ve socialism kelimelerinden meydana gelmekteydi.( almanca:

nationalsozialismus ) 'nazi' kelimesi, nasyonal sosyalist alman işçi partisinin ideolojisini benimseyen kişi yada kurumlara verilen genel adı temsil eder. Nazi partisinin almanca adı, nsdap' nationalsozialistische deutsche arbeiterpartei'dı.Adolf hitler, aynı siyaseti güden adolf hitler (1889-1945) 20 nisan 1889 yılında branau kasabasında doğdu. İlk tahsilini doğduğu kasabada gördü. Orta tahsilini viyana civarındaki lintz şehrinin realschule'sinde yaptı. On üç yaşında, ilk önceleri çok iyi bir memur olan, sonra memurluktan emekli olan ve çiftçilik yapan babasını, on altı yaşında her zaman ona destek veren annesini amansız bir hastalık yüzünden kaybetti. Hayatın bu acı darbeleri ve ailesinden ona kalan ihtiyacını karşılamayan yetim maaşı ona çabuk karar vermjaponya ve italya ile birleşti. Bu üç devlet saldırıcı nitelikte bir bağlaşma meydana getirdiler. Bu bağlaşmaya "üçlü mihver" adı verildi ( 27 eylül 1940)

ikinci dünya savaşı, alman ordularının 1 eylül 1939'da polonya'ya saldırması ile başladı. 3 eylül'de ingiltere, onun arkasından fransa, polonya'ya yardım amacıyla almanya'ya savaş ilan ettiler.

Savaş kısa zamanda alanını genişletti. İskandinavya'dan kuzey afrika'ya, balkanlardan manş kıyılarına kadar olan bütün yerleri almanyalar "yıldırım savaşı" usulüyle ele geçirdiler. 1939'da sovyet rusya ile almanya arasında imzalanan dostluk paktına rağmen 22 haziran 1941 tarihinde alman orduları rusya üzerine yürüdü. Bunun üzerine 12 temmuz 1941'de rus-ingiliz bağlaşması imzalandı.

7 aralık 1941'de japonya havai adalarındaki pearl harbour limanında bulunan amerikan donanmasına baskın yapmak suretiyle savaşa girmiş oldu. Roosevelt japonya'ya savaş ilan ederek rusya ve ingiltere yanında ikinci dünya savaşına girdi (1941).

1942 yılında mihver devletler her tarafta üstün bir durumda idi. Müttefikler ise bu beş yıl içinde hazırlıklarını tamamlamak için savunmada kaldılar.

1942 yılı sonlarında müttefikler duruma hakim olmağa başladılar. Az zamanda büyük bir hava kuvveti ve donanma yapmayı başaran amerikalılar pasifik'te japonları geri çekilmeğe zorladılar.

1 ekim 1943'de müttefikler sicilya adasından italya'yı geçerek birinci cepheyi açtılar. İtalyanlar bir süre sonra teslim oldular. 6 haziran 1944'de müttefik kuvvetler fransa'dan normandiya kıyılarına çıkarma yaparak almanya'ya karşı ikinci cepheyi açtılar.

1945 senesinde nazi partisi dağıldı. Yeni almanya hükümeti 7 mayıs 1945'de kayıtsız şartsız teslim oldu. Savaş halinde olan yalnız japonya kalmıştı. Amerikalılar nagazaki ve hiroşima üzerine atom bombaları attıktan sonra 1945'de japonlar teslim oldular. Böylece ikinci dünya savaşının askeri safhası sona ermiş oldu.

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Kurtuluş savaşı hazırlık dönemi özet

Manda ve himaye ilk kez erzurum kongresi’nde reddedilmiştir.(sivas kongresi’nde ise ikinci ve kesin bir şekilde reddedilmiştir.)

Erzurum kongresi toplanış bakımından bölgesel ancak aldığı kararlar bakımından milli bir kongredir.

Mustafa kemal erzurum kongresine askerlik yetkilerinden istifa ederek katılmıştır.

Doğu anadolu haklarını savunmak amacıyla kurulan cemiyetler erzurum kongresi’nde birleştirilmiş ve doğu anadolu müdafa-i hukuk cemiyeti adı altında birleştirilmiştir.

Erzurum kongresinde ilk kez milli sınırlardan bahsedilmiştir. İstanbul’da milli meclis’in (osmanlı mebusan meclisi) toplanması

gerektiği erzurum kongresi’nde dile getirilmiştir. Mondros ateşkes antlaşması hükümlerine göre terhis edilmemiş tek ordu

doğu anadolu’daki kazım karabekir paşa’nın ordusudur. Kazım karabekir sayesinde erzurum kongresi tertip edilmiştir.

Temsil heyeti erzurum kongresi’nde oluşturulmuş ve oy çokluğu ile mustafa kemal başkan seçilmiştir.

Temsil heyeti geçici hükümet olarak görev yapmıştır. (temsil heyeti’nin görevi tbmm açılınca sona ermiştir.)

Sivas kongresi’nde temsil heyeti’nin yetkileri genişletilmiş ve tüm vatan adına karar alacak hale gelmiştir.

Anadolu genelinde kurulan yararlı cemiyetler sivas kongresi’nde anadolu ve rumeli müdafa-i hukuk cemiyeti adı altında tüm vatanı savunacak şekilde birleştirilmiştir.

 

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Kurtuluş savaşı siyasi görüşler 1Video izle

Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

Kurtuluş savaşında cepheler ve

Kurtuluş savaşı cepheleri

 

Doğu cephesi

Rusların; brest litovvsk antlaşmasıyla doğu anadolu ve kafkas bölgelerini boşaltması üzerine kafkasya'da; azerbaycan, ermenistan, gürcistan bağımsız devlet kurdular. Ruslardan boşalan bölgede savaş sürdüğü için türkler yerleşemedi ve savaşın sonunda mondros ateşkesinin imzalanmasıyla türklerin tamamen bölgeden uzaklaşması ermenilerin bölgedeki etkinliklerini arttırmıştır. Doğu anadoluda hak iddia eden ermeniler; gümrü, ığdır, arpaçay ve araş ırmaklarına kadar ilerlemiştir. Bu durum üzerine tbmm kazım karabekir komutasında doğu cephesini açmıştır. Ermenilerle yapılan savaşta: sarıkamış, kars ve gümrü geri alınarak 3, aralık 1920 gümrü antlaşması yapılmıştır.

Ermeniler işgal ettikleri yerleri boşaltarak doğu anadoludaki bütün siyasi isteklerinden vazgeçtiler.

Doğu anadolu, ardahan'ın büyük bir bölümü (artvin dışında) bugünkü sınırlarına kavuşmuştur.

 

Önemi

Tbmm'nin uluslararası alanda kazandığı ilk askeri ve siyasi başarısıdır. Bu başarı üzerine, gürcistan, ardahan, artvin ve batum'u boşaltarak

tbmm ile barış imzalamıştır. Kurtuluş savaşı sırasında ruslardan gelecek yardım yolu açılmıştır. Doğu cephesi kapatılarak birlikler batıya kaydırılmıştır.

 

Güney cephesi

Mondros ateşkesinin peşinden ingilizler; urfa, antep ve maraş'ı işgal etmişler, ancak daha sonra buraları fransızlara bırakmışlardır. Fransızlar; adana ve çukurova bölgelerini de işgal etmişlerdir. Ancak yoğun halk direnişleri

karşısında suriye'den getirilen "ermeni intikam alayları" kurarak halka karşı kullanılmışlardır. Sivas kongresinden sonra oluşan temsil heyeti halkı örgütlemek için bölgeye subaylar göndererek güneyde direniş cephesi oluşturmuşlardır. Kuvayi milliye ve halk etkinlikleriyle; maraş, urfa, antep ele geçirilmiş, fransızlar durdurulabilmişti. Ancak güney cephesinin kesin olarak sakarya meydan savaşın'dan sonra fransızlarla imzalanan ankara antlaşmasıyla kapatılabilmiştir.

 

Batı cephesi

I. İnönü savaşı (6-10 ocak 1921)

Yunanlılar; türk ordusunun gücü hakkında keşifte bulunarak eskişehir'i ele geçirip, tbmmyi dağıtmak için üs olarak kullanmak istiyordu. Bu arada türklere karşı göstereceği başarı itilaf devletlerinden yardım almasını kolaylaştıracaktı. Bu yolla türk gücünü kırarak sevr'i uygulatabileceklerdi. Üstelik; tbmm'nin çerkez ethem isyanıyla uğraşıyor olması böyle bir olayı gerçekleştirmek için uygun bir ortamdı. Yunan saldırısı inönü mevkiinde ismet paşa komutasında durduruldu.

 

Önemi

Düzenli ordunun barı cephesinde ilk başarısıdır. İtilaf devletleri arasında görüş ayrılıkları belirginleşmiştir. Sovyetrusya'yla moskova antlaşması imzalandı. Teşkilat-1 esasi (21 anayasası) kabul edildi. İstiklâl marşı kabul edildi. Londra konferansı toplandı. Türk - afgan dostluk antlaşması imzalandı.

 

Londra konferansı (23 şubat-12 mart 1921)

İtilaf devletleri tbmm hükümetini tanımadığını kanıtlamak için konferansa osmanlı hükümetini davet etmiştir. Osmanlı tbmm'den bir delegenin gelebileceğini bildirince mustafa kemal resmen davet edilmedikçe katılmayacaklarını bildirdi. Bunun üzerine italya'nın girişimiyle tbmm konferansa davet edildi. Mustafa kemal bir sonuç alınamayacağını bilmesine rağmen tbmm katılımını şu gerekçelerle sağlamıştır:

Tbmm'nin hukuki varlığını uluslararası bir platformda kabul ettirmek. Türk halkının haklı sesini dünyaya duyurabilmek. Sevr antlaşması üzerine yaptıkları mücadelenin türklerin savaşmakta

kararlı olduklarına dair sloganlara dönüşmesini engellemek.

Uygun koşullar sunulduğu takdirde barıştan yana olduklarını bildirmek. Londra konferansında görüşmeler yunan taarruzunun başlaması üzerine sonuçsuz kalarak kesilmiştir.

 

Moskova anlaşması (16 mart 1921)

Sovyet rusya yeni rejiminden dolayı emperyalist devletlerin tepkisini almıştı. Tbmm hükümetine yeni rejimini kabul ettirmek ve böylelikle dost bir devlet kazanarak güney sınırlarını güvenceye almak için tbmm'ye kurtuluş savaşı süresince yardım etmiştir. Haziran 1920'de misak-ı milliyi tanıdığını açıklamış, ı inönü başarısından sonra tbmm ile moskova anlaşmasını imzalamıştır.

Her iki tarafta diğerinin tanımadığı anlaşmayı kabul etmeyecekti. Sovyet rusya misak-ı milliyi tanıyacaktı. Sovyet rusya kapitülasyonların kaldırıldığını kabul edecekti. İki devlet arasındaki ilişkileri sıkılaştırmak için; ekonomik, mali, kültürel

bağlar kurulacaktı. Osmanlı devletiyle ve çarlık rusya'yla imzalanan anlaşmalar geçersiz

sayılacaktı. (en son antlagma brest litowks'tur.) Sovyetler: tbmm ile gürcistan ve ermenistan arasında imzalanmış

anlaşmalara göre saptanmış sınırı; batum gürcistan'a iade edilmek koşuluyla kabul edilecekti.

* * * böylelikle ilk kez tbmm'nin düzeni, büyük bir devlet tarafından kabul edilerek osmanlı devleti ve çarlık rusyası'nın sona erdiği belgelenmiştir.

Iı. İnönü savaşı (26-31 mart-1921)

I. İnönü yenilgisinin ezikliğinden sevri uygulatarak kurtulmak isteyen yunanlılar kütahya-eskişehir'i ele geçirerek tbmm'yi dağıtmayı hedeflemişler ancak bir kez daha yapılan savunma mücadelesiyle inönü mevkiinde yenilmişlerdir. Iı. İnönü zaferi ismet bey'in generalliğe yükselmesine neden olurken türk ordusunun henüz taarruz gücüne sahip olmadığı gerçeğini de ortaya çıkarmıştır.

Kütahya eskişehir savaşları (10-24 temmuz 1921)

Yunanlılar; ülkelerinde seferberlik ilan edip ingilizlerden aldıkları maddi yardımla türk ordusu kendini toparlayamadan saldırıya geçip kütahya, afyon, eskişehir'i ele geçirdi. Ordunun daha fazla yıpranmasını engellemek için sakarya ırmağının doğusuna çekildiler. Bu yenilgi üzerine;

İnönü savaşlarının yarattığı moral bir anda bozulmuştur. Yunanlıların ankara'ya gelebilecekleri endişesiyle tbmm'yi kayseri'ye

taşıma önerisi yapıldı. Meclis içindeki muhalif gruplar yenilgiden mustafa kemal'i sorumlu tuttu. Meclisin bütün yetkileri 3 ay süreyle mustafa kemal'e verilerek

başkomutanlığa getirildi.

Mustafa kemal böylelikle erzurum kongresi öncesinde ayrıldığı askerlik görevinekütahya-eskişehir yenilgisi sonrasında yeniden dönmüş oldu.

Mustafa kemal türk halkına yayınladığı "tekalifi milliye" emirleri (milli yükümlülükler) ile büyük bir fedakarlık istemiş, seferberlik başlamıştır.

Bu andan itibaren uygulamada doğacak aksaklıkları ortadan kaldırmak için yeniden istiklâl mahkemeleri kurulmuştur.

Sakarya meydan savaşı (23 ağustos-12 eylül 1921)

Yunanlıların ankara'yı hedefleyerek başlattığı saldırı savaş stratejisi değiştirilerek başarıyla engellenmiştir. (hattı müdafa yoktur, sathı müdafaa vardır.) Sonucunda:

Türk tarafının son savunma savaşıdır. Bu andan itibaren yunanlılar savunma, türkler saldırı durumuna

geçeceklerdi. 1683 ıı. Viyana bozgunundan itibaren başlayan türk ordusunun

çekilmesi, sakarya da durdurulmuştur. Önce italyanlar anadolu'yu boşaltmaya başladılar. (bu hareket

sakarya'dan sonra hızlanmıştır.) Fransızlar tbmm yönetimiyle ankara antlaşmasını imzalayarak anadoluyu

boşaltmaya başladılar. Böylelikle güney cephesi kapanmış oldu. Türkiye-suriye sınırı hatay dışında bugünkü durumunaa ulaştı. Anlaşma devletlerinden ilk kez fransa tbmm ve misak-ı milli'yi tanımış

oldu. İtilaf bloku parçalanmış oldu. Mustafa kemal'e gazilik ve mareşallik unvanı verildi. İtilâf devletleri ateşkes ve yeni barış önerileri getirdi. Sovyet rusya; ermenistan, gürcistan ve azerbaycan adına 13 ekim 1921

'de kars antlaşmasını imzalayarak doğu sınırımızı kesinleştirmiş oldu. Yunanlıların megola ideası sona erdirildi.

İtilâf devletlerinin ateşkes ve barış önerileri (26 mart 1922)

itilaf devletleri yunan birliklerine zaman kazandırmak için 22 mart 1922'de ateşkes önerisinde bulundu 3 ay süreyle savaşın kesilmesi hükmü bulunan ateşkes; "her iki devletin askeri gücü anlaşma devletlerinden oluşacak bir komisyon tarafından denetlenecek" sözü üzerine tbmm'den tepki görmüştür. Tbmm prensip olarak barıştan yanadır. Ancak ordusunun denetimi konusunu bağımsızlık ilkesine aykırı gördükleri için reddeder. Ayrıca ateşkesin gerçekleşmesi ve itilaf devletlerinin anadolu'yu boşaltması gerektiğini savunur. 26 mart 1922'de açıklanan barış şartları şunlardır:

İzmir ve tekirdağ türklere verilecek edirne, kırklareli ve babaeski yunanlılara verilecek.

Doğu anadolu'da bir ermenistan devleti kurulacak. Türkiye'de zorunlu askerlik olmayacak, ücretli asker sayısı 85.000'e

çıkarılacak.

Sevr antlaşmasının mali ve ekonomik hükümlerinde bazı değişiklikler yapılacak.

Bu koşullar üzerine tbmm kesin zaferi sağlayacak saldırı hazırlıklarına geçmiştir.

 

Büyük taarruz ve başkomutanlık savaşı (26 ağustos-18 eylül 1922)

mustafa kemal'in başkomutanlık yetkisi 3 ay süreyle uzatılmış ve gizli bir emirle ordu birliklerine saldırı için son hazırlıklar bildirilmiştir. 26 ağustos 1922'de başlayan saldırı 30 ağustos'a kadar sürerek yunan kuvvetleri dumlupınar'ın kuzeyinde aslıhanlar bölgesine sürülmüş ve burada kuşatılmıştır. 30 ağustos'ta mustafa kemal'in doğrudan yönettiği başkomutanlık meydan savaşı ile yunanlılara son bir darbe vurularak; uşak, izmir, bursa işgalden kurtarılmış, 18 eylü'de de batı anadolu düşmandan tamamen temizlenmiştir.

Mudanya ateşkes antlaşması (3-11 ekim 1922)

Mudanya öncesindeki ortam

Yunanlıların kesin yenilgiye uğratılması İngilizlerin dominyonlarından gelen yardımların kesilmesi Savaşlara tepki gösteren halkın loid george hükümetine baskı yapması İtilaf blokunun parçalanmış olması Rusların boğazlar konusunda çıkabilecek bir savaş için tbmm'nin

yanında yer alacağı açıklaması üzerine ateşkese gidilmiştir.

İngiltere, fransa, türkiye, italya görüşmelere katılmış, yunanistan katılmayarak daha sonra itilaf devletlerinin baskısıyla alman kararları kabul etmiştir. Ateşkese göre

14-15 ekim gecesinden başlayarak silahlı çatışmalar duracaktı. Doğu trakya 15 gün içinde yunanlılar tarafından boşaltılacak ve boşaltma

dan bir ay sonra türk memurlarına bırakılacaktı. Barış anlaşması imzalanıncaya kadar türk ordusu çanakkale ve kocaeli

yarımadasında belirtilen sınırda duracak, doğu trakya'ya asker geçirmeyecek ancak bölgenin güvenliğini sağlamak maksadıyla 8.000 kişilik türk jandarma birliği gönderilecekti.

Devir teslim sırasında çıkabilecek karışıklıkları önlemek amacıyla anlaşma devletlerinden 7 taburluk karma birlik bölgede bulunacaktır.

Boğazlar ve istanbul tbmm hükümetinin yönetimine bırakılacak ancak barış anlaşması imzalanıncaya kadar itilaf devletleri istanbul'da kalacaktır.

Önemi

Doğu trakya, boğazlar ve istanbul savaşsız geri alınmıştır. İngiltere'de hükümet değişikliği olmuştur.

İtilaf devletleri osmanlı devletinin hukuken sona erdiğini kabul etmiştir. İsmet paşa inönü savaşlarındaki askeri başarısını mudanya'da siyasi

başarıya dönüştürmüştür.

 

Saltanatın kaldırılması (1 kasım 1922) ve lozan barışı

Mudanya ateşkesinden sonra itilaf devletleri türk tarafını bölmek gayesiyle barış görüşmelerine osmanlı hükümetini davet edince 1 kasım 1922'de çıkarılan bir yasayla saltanat ve hilafet makamları birbirinden ayrılarak saltanat kaldırıldı. Böylelikle lozana kimin gideceği sorunu çözümlenmişti. (devlet başkanlığı ve rejim sorunu) 17 kasım 1922 vahdettin ingilizlere sığınınca kamuoyunun hazır olmaması nedeniyle halifelik kaldırılmamış ancak ingilizler vahdettinin şahsında halifelik makamını kullanamasınlar diye abdülmecit efendi halifeliğe getirilmiştir.

XxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxCumhuriyetin ilanı

Kurtuluş savaşı cepheleri

 

Doğu cephesi

Rusların; brest litovvsk antlaşmasıyla doğu anadolu ve kafkas bölgelerini boşaltması üzerine kafkasya'da; azerbaycan, ermenistan, gürcistan bağımsız devlet kurdular. Ruslardan boşalan bölgede savaş sürdüğü için türkler yerleşemedi ve savaşın sonunda mondros ateşkesinin imzalanmasıyla türklerin tamamen bölgeden uzaklaşması ermenilerin bölgedeki etkinliklerini arttırmıştır. Doğu anadoluda hak iddia eden ermeniler; gümrü, ığdır, arpaçay ve araş ırmaklarına kadar ilerlemiştir. Bu durum üzerine tbmm kazım karabekir komutasında doğu cephesini açmıştır. Ermenilerle yapılan savaşta: sarıkamış, kars ve gümrü geri alınarak 3, aralık 1920 gümrü antlaşması yapılmıştır.

Ermeniler işgal ettikleri yerleri boşaltarak doğu anadoludaki bütün siyasi isteklerinden vazgeçtiler.

Doğu anadolu, ardahan'ın büyük bir bölümü (artvin dışında) bugünkü sınırlarına kavuşmuştur.

 

Önemi

Tbmm'nin uluslararası alanda kazandığı ilk askeri ve siyasi başarısıdır. Bu başarı üzerine, gürcistan, ardahan, artvin ve batum'u boşaltarak

tbmm ile barış imzalamıştır. Kurtuluş savaşı sırasında ruslardan gelecek yardım yolu açılmıştır.

Doğu cephesi kapatılarak birlikler batıya kaydırılmıştır.

 

Güney cephesi

Mondros ateşkesinin peşinden ingilizler; urfa, antep ve maraş'ı işgal etmişler, ancak daha sonra buraları fransızlara bırakmışlardır. Fransızlar; adana ve çukurova bölgelerini de işgal etmişlerdir. Ancak yoğun halk direnişleri karşısında suriye'den getirilen "ermeni intikam alayları" kurarak halka karşı kullanılmışlardır. Sivas kongresinden sonra oluşan temsil heyeti halkı örgütlemek için bölgeye subaylar göndererek güneyde direniş cephesi oluşturmuşlardır. Kuvayi milliye ve halk etkinlikleriyle; maraş, urfa, antep ele geçirilmiş, fransızlar durdurulabilmişti. Ancak güney cephesinin kesin olarak sakarya meydan savaşın'dan sonra fransızlarla imzalanan ankara antlaşmasıyla kapatılabilmiştir.

 

Batı cephesi

I. İnönü savaşı (6-10 ocak 1921)

Yunanlılar; türk ordusunun gücü hakkında keşifte bulunarak eskişehir'i ele geçirip, tbmmyi dağıtmak için üs olarak kullanmak istiyordu. Bu arada türklere karşı göstereceği başarı itilaf devletlerinden yardım almasını kolaylaştıracaktı. Bu yolla türk gücünü kırarak sevr'i uygulatabileceklerdi. Üstelik; tbmm'nin çerkez ethem isyanıyla uğraşıyor olması böyle bir olayı gerçekleştirmek için uygun bir ortamdı. Yunan saldırısı inönü mevkiinde ismet paşa komutasında durduruldu.

 

Önemi

Düzenli ordunun barı cephesinde ilk başarısıdır. İtilaf devletleri arasında görüş ayrılıkları belirginleşmiştir. Sovyetrusya'yla moskova antlaşması imzalandı. Teşkilat-1 esasi (21 anayasası) kabul edildi. İstiklâl marşı kabul edildi. Londra konferansı toplandı. Türk - afgan dostluk antlaşması imzalandı.

 

Londra konferansı (23 şubat-12 mart 1921)

İtilaf devletleri tbmm hükümetini tanımadığını kanıtlamak için konferansa osmanlı hükümetini davet etmiştir. Osmanlı tbmm'den bir delegenin gelebileceğini bildirince mustafa kemal resmen davet edilmedikçe

katılmayacaklarını bildirdi. Bunun üzerine italya'nın girişimiyle tbmm konferansa davet edildi. Mustafa kemal bir sonuç alınamayacağını bilmesine rağmen tbmm katılımını şu gerekçelerle sağlamıştır:

Tbmm'nin hukuki varlığını uluslararası bir platformda kabul ettirmek. Türk halkının haklı sesini dünyaya duyurabilmek. Sevr antlaşması üzerine yaptıkları mücadelenin türklerin savaşmakta

kararlı olduklarına dair sloganlara dönüşmesini engellemek. Uygun koşullar sunulduğu takdirde barıştan yana olduklarını bildirmek.

Londra konferansında görüşmeler yunan taarruzunun başlaması üzerine sonuçsuz kalarak kesilmiştir.

 

Moskova anlaşması (16 mart 1921)

Sovyet rusya yeni rejiminden dolayı emperyalist devletlerin tepkisini almıştı. Tbmm hükümetine yeni rejimini kabul ettirmek ve böylelikle dost bir devlet kazanarak güney sınırlarını güvenceye almak için tbmm'ye kurtuluş savaşı süresince yardım etmiştir. Haziran 1920'de misak-ı milliyi tanıdığını açıklamış, ı inönü başarısından sonra tbmm ile moskova anlaşmasını imzalamıştır.

Her iki tarafta diğerinin tanımadığı anlaşmayı kabul etmeyecekti. Sovyet rusya misak-ı milliyi tanıyacaktı. Sovyet rusya kapitülasyonların kaldırıldığını kabul edecekti. İki devlet arasındaki ilişkileri sıkılaştırmak için; ekonomik, mali, kültürel

bağlar kurulacaktı. Osmanlı devletiyle ve çarlık rusya'yla imzalanan anlaşmalar geçersiz

sayılacaktı. (en son antlagma brest litowks'tur.) Sovyetler: tbmm ile gürcistan ve ermenistan arasında imzalanmış

anlaşmalara göre saptanmış sınırı; batum gürcistan'a iade edilmek koşuluyla kabul edilecekti.

* * * böylelikle ilk kez tbmm'nin düzeni, büyük bir devlet tarafından kabul edilerek osmanlı devleti ve çarlık rusyası'nın sona erdiği belgelenmiştir.

Iı. İnönü savaşı (26-31 mart-1921)

I. İnönü yenilgisinin ezikliğinden sevri uygulatarak kurtulmak isteyen yunanlılar kütahya-eskişehir'i ele geçirerek tbmm'yi dağıtmayı hedeflemişler ancak bir kez daha yapılan savunma mücadelesiyle inönü mevkiinde yenilmişlerdir. Iı. İnönü zaferi ismet bey'in generalliğe yükselmesine neden olurken türk ordusunun henüz taarruz gücüne sahip olmadığı gerçeğini de ortaya çıkarmıştır.

Kütahya eskişehir savaşları (10-24 temmuz 1921)

Yunanlılar; ülkelerinde seferberlik ilan edip ingilizlerden aldıkları maddi yardımla türk ordusu kendini toparlayamadan saldırıya geçip kütahya, afyon, eskişehir'i ele geçirdi. Ordunun daha fazla yıpranmasını engellemek için sakarya ırmağının doğusuna çekildiler. Bu yenilgi üzerine;

İnönü savaşlarının yarattığı moral bir anda bozulmuştur. Yunanlıların ankara'ya gelebilecekleri endişesiyle tbmm'yi kayseri'ye

taşıma önerisi yapıldı. Meclis içindeki muhalif gruplar yenilgiden mustafa kemal'i sorumlu tuttu. Meclisin bütün yetkileri 3 ay süreyle mustafa kemal'e verilerek

başkomutanlığa getirildi. Mustafa kemal böylelikle erzurum kongresi öncesinde ayrıldığı askerlik

görevinekütahya-eskişehir yenilgisi sonrasında yeniden dönmüş oldu. Mustafa kemal türk halkına yayınladığı "tekalifi milliye" emirleri (milli

yükümlülükler) ile büyük bir fedakarlık istemiş, seferberlik başlamıştır. Bu andan itibaren uygulamada doğacak aksaklıkları ortadan kaldırmak

için yeniden istiklâl mahkemeleri kurulmuştur.

Sakarya meydan savaşı (23 ağustos-12 eylül 1921)

Yunanlıların ankara'yı hedefleyerek başlattığı saldırı savaş stratejisi değiştirilerek başarıyla engellenmiştir. (hattı müdafa yoktur, sathı müdafaa vardır.) Sonucunda:

Türk tarafının son savunma savaşıdır. Bu andan itibaren yunanlılar savunma, türkler saldırı durumuna

geçeceklerdi. 1683 ıı. Viyana bozgunundan itibaren başlayan türk ordusunun

çekilmesi, sakarya da durdurulmuştur. Önce italyanlar anadolu'yu boşaltmaya başladılar. (bu hareket

sakarya'dan sonra hızlanmıştır.) Fransızlar tbmm yönetimiyle ankara antlaşmasını imzalayarak anadoluyu

boşaltmaya başladılar. Böylelikle güney cephesi kapanmış oldu. Türkiye-suriye sınırı hatay dışında bugünkü durumunaa ulaştı. Anlaşma devletlerinden ilk kez fransa tbmm ve misak-ı milli'yi tanımış

oldu. İtilaf bloku parçalanmış oldu. Mustafa kemal'e gazilik ve mareşallik unvanı verildi. İtilâf devletleri ateşkes ve yeni barış önerileri getirdi. Sovyet rusya; ermenistan, gürcistan ve azerbaycan adına 13 ekim 1921

'de kars antlaşmasını imzalayarak doğu sınırımızı kesinleştirmiş oldu. Yunanlıların megola ideası sona erdirildi.

İtilâf devletlerinin ateşkes ve barış önerileri (26 mart 1922)

itilaf devletleri yunan birliklerine zaman kazandırmak için 22 mart 1922'de ateşkes önerisinde bulundu 3 ay süreyle savaşın kesilmesi hükmü bulunan ateşkes; "her iki devletin askeri gücü anlaşma devletlerinden oluşacak bir komisyon tarafından denetlenecek" sözü üzerine tbmm'den tepki görmüştür. Tbmm prensip olarak barıştan yanadır. Ancak ordusunun denetimi konusunu bağımsızlık ilkesine aykırı gördükleri için reddeder. Ayrıca ateşkesin gerçekleşmesi ve itilaf devletlerinin anadolu'yu boşaltması gerektiğini savunur. 26 mart 1922'de açıklanan barış şartları şunlardır:

İzmir ve tekirdağ türklere verilecek edirne, kırklareli ve babaeski yunanlılara verilecek.

Doğu anadolu'da bir ermenistan devleti kurulacak. Türkiye'de zorunlu askerlik olmayacak, ücretli asker sayısı 85.000'e

çıkarılacak. Sevr antlaşmasının mali ve ekonomik hükümlerinde bazı değişiklikler

yapılacak.

Bu koşullar üzerine tbmm kesin zaferi sağlayacak saldırı hazırlıklarına geçmiştir.

 

Büyük taarruz ve başkomutanlık savaşı (26 ağustos-18 eylül 1922)

mustafa kemal'in başkomutanlık yetkisi 3 ay süreyle uzatılmış ve gizli bir emirle ordu birliklerine saldırı için son hazırlıklar bildirilmiştir. 26 ağustos 1922'de başlayan saldırı 30 ağustos'a kadar sürerek yunan kuvvetleri dumlupınar'ın kuzeyinde aslıhanlar bölgesine sürülmüş ve burada kuşatılmıştır. 30 ağustos'ta mustafa kemal'in doğrudan yönettiği başkomutanlık meydan savaşı ile yunanlılara son bir darbe vurularak; uşak, izmir, bursa işgalden kurtarılmış, 18 eylü'de de batı anadolu düşmandan tamamen temizlenmiştir.

Mudanya ateşkes antlaşması (3-11 ekim 1922)

Mudanya öncesindeki ortam

Yunanlıların kesin yenilgiye uğratılması İngilizlerin dominyonlarından gelen yardımların kesilmesi Savaşlara tepki gösteren halkın loid george hükümetine baskı yapması İtilaf blokunun parçalanmış olması Rusların boğazlar konusunda çıkabilecek bir savaş için tbmm'nin

yanında yer alacağı açıklaması üzerine ateşkese gidilmiştir.

İngiltere, fransa, türkiye, italya görüşmelere katılmış, yunanistan katılmayarak daha sonra itilaf devletlerinin baskısıyla alman kararları kabul etmiştir. Ateşkese göre

14-15 ekim gecesinden başlayarak silahlı çatışmalar duracaktı. Doğu trakya 15 gün içinde yunanlılar tarafından boşaltılacak ve boşaltma

dan bir ay sonra türk memurlarına bırakılacaktı. Barış anlaşması imzalanıncaya kadar türk ordusu çanakkale ve kocaeli

yarımadasında belirtilen sınırda duracak, doğu trakya'ya asker geçirmeyecek ancak bölgenin güvenliğini sağlamak maksadıyla 8.000 kişilik türk jandarma birliği gönderilecekti.

Devir teslim sırasında çıkabilecek karışıklıkları önlemek amacıyla anlaşma devletlerinden 7 taburluk karma birlik bölgede bulunacaktır.

Boğazlar ve istanbul tbmm hükümetinin yönetimine bırakılacak ancak barış anlaşması imzalanıncaya kadar itilaf devletleri istanbul'da kalacaktır.

Önemi

Doğu trakya, boğazlar ve istanbul savaşsız geri alınmıştır. İngiltere'de hükümet değişikliği olmuştur. İtilaf devletleri osmanlı devletinin hukuken sona erdiğini kabul etmiştir. İsmet paşa inönü savaşlarındaki askeri başarısını mudanya'da siyasi

başarıya dönüştürmüştür.

 

Saltanatın kaldırılması (1 kasım 1922) ve lozan barışı

Mudanya ateşkesinden sonra itilaf devletleri türk tarafını bölmek gayesiyle barış görüşmelerine osmanlı hükümetini davet edince 1 kasım 1922'de çıkarılan bir yasayla saltanat ve hilafet makamları birbirinden ayrılarak saltanat kaldırıldı. Böylelikle lozana kimin gideceği sorunu çözümlenmişti. (devlet başkanlığı ve rejim sorunu) 17 kasım 1922 vahdettin ingilizlere sığınınca kamuoyunun hazır olmaması nedeniyle halifelik kaldırılmamış ancak ingilizler vahdettinin şahsında halifelik makamını kullanamasınlar diye abdülmecit efendi halifelsaltanatın kaldırılması ve cumhuriyetin ilanı ile, sistem içinde varlığını sürdüren "halifelik" de gereksiz ve işlevsiz bir duruma gelmişti. 3 mart 1924'de urfa milletvekili şeyh saffet efendi ve arkadaşlarının verdikleri kanun teklifi tbmm'de kabul edilerek, hilafet kaldırıldı, halifelik de tarihe karıştı.

Saltanatın kaldırılması, mudanya mütarekesi'nden sonra, lozan barış konferansı için hazirliklar baslayinca, osmanlı hükümeti, türkiye büyük millet meclisi hükümeti yaninda konferansa katilmak arzusunda oldugunu bildirdi. İtilaf devletleri'nin, hala istanbul'da bir hükümet tanimak ve onu da türkiye ile birlikte konferansa çagirmak istemeleri ve bu hükümetin de, delegeleri beraberce seçmek için büyük millet meclisi'ne basvurmasi, mustafa kemal paşa'yı harekete geçird...tümünü okumak için linke tıklayınız.lozan'ın kabulü ve barışın sağlanması ile geride İsviçre'de bir şehir. Nüfusu 107.000 dir. Cenevre gölünün yakasında kurulmuş tarihî katedrali, üniversitesi ......tümünü okumak için linke tıklayınız.türk devleti'nin siyasal yapısını belirleyecek devlet şeklinin ve adının ne olacağı sorunu kaldı. T.b.m.m.'nin varlığı ile egemenliğin kayıtsız-şartsız ulusa ait olan, insan haklarına dayanan bir devlet sistemi kurulmuştu. Fakat gerek halkın, gerekse meclis içinde bulunanların büyük kısmı padişah'a dinsel ve geleneksel bağlarla bağlıydılar. Padişah'ın işgal ettiği saltanat-hilafet makamı yüzyıllardır kökleşmiş bir teokratik sistemdi. 1300 yılından beri de osmanoğulları'ndan başka hiçbir aile iktidar olmamıştı. Egemenlik biri dinden, diğeri gelenekten gelen iki kaynaktan çıkıyor ve padişah'ta toplanıyordu. Gerçi ittihat terakki bu gücü kırmıştı, fakat sistemin özünü, yani egemenliğin kaynağını ve kullanılış biçimini değiştirememişti. Egemenliğin, tanrı hakları sisteminden, insan hakları sistemine geçişin bir sonucu olarak padişah'tan ulusa geçişi, bir ilke ve ülkü olarak amasya genelgesi'nde ortaya konmuş ve 23 nisan 1920'de b.m.m.'nde somutlaşmıştı. Teşkilat-ı esasiye kanunu da bu temel üzerine oturmuştu. Kurtuluş savaşı ulusal bağımsızlık yanında ulus egemenliğini de açık bir

biçimde ortaya koyduğu için padişah daha başından beri milliyetçilerin amansız düşmanı kesilmişti. M. Kemal paşa padişah'ın ihanetini bildiği halde, henüz zamanı olmadığı için padişah'ı hedef almadı. Genç subaylık yıllarından beri inandığı ve erzurum'da mazhar müfit'e not ettirdiği "cumhuriyet" inancını "ulusal bir sır" olarak sakladı. Kurtuluş savaşı.içinde "cumhuriyetçi" bir düşünceyi ortaya atmak iç parçalanmaya yol açacağı için bu yola gitmedi. Hatta sivas kongresi sırasında "cumhuriyet" ilan edelim önerilerini ret etmişti. Fakat kurtuluş savaşı'nın başkomutanı, türk ulusu'nun kurtarıcısı m. Kemal, türkiye'nin siyasal yapısını değiştirmenin ilk adımını saltanat'ın kaldırılmasını sağlamakla attı. Saltanat'ın kaldırılışına en yakın arkadaşları bile karşı çıkmışlardı. Meclis'te tutucu kanat direndiyse de, m. Kemal paşa'nın kararlı ve sert tutumu sonucu saltanat'ın kaldırılışı sağlandı. Fakat onun bu sert tutumu endişe doğurdu. Bunun bir başlangıç olduğunu görenler çeşitli yöntemlerle m. Kemal paşa'yı engellemeye çalıştılar.

2 aralık 1922'de meclis'e muhalif grup tarafından bir öneri verildi. "intihab-ı mebusan kanunu"nda değişiklik yapılmasını isteyen önergede "büyük millet meclisi'ne üye seçilmek için türkiye'nin bugünkü sınırları içindeki yerler halkından olmak ve seçim çevresine yeni gelenlerin ise en az beş yıl oturmuş olmaları" gerektiği kanun hükmü haline getirilmek isteniyordu. M. Kemal paşa'yı milletvekili seçilmekten yoksun bırakmak isteyen bu önerge üzerine söz alan m. Kemal paşa, doğum yerinin türkiye'nin sınırları dışında kaldığını ve bir yerde beş yıl oturmadığını belirttikten sonra, düşmanlara karşı savaştığını , vatanı kurtarmak için hiç bir yerde beş yıl oturamadığını hatırlatıp, ulusun sevgisini kazanmış bir insan olmasına rağmen kendisini yurttaşlık haklarından yoksun bırakmak isteyen bu kimselerin bu yetkiyi kimden aldıklarını sordu. Önerge ret edildi.

Mustafa kemal'in kamuoyu yoklaması yapmak üzere 14 ocak 1923'de batı anadolu'da bir geziye çıkmasını fırsat bilen muhalif grup, o'nun ankara'dan ayrıldığının ertesi günü "hilafet-i islamiye ve büyük millet meclisi" başlıklı bir broşür yayınladılar. Broşürün önceden hazırlanmış olduğu ve m. Kemal'in ankara'dan ayrılmasını fırsat bilerek dağıtıldığı anlaşılıyordu. Broşürün ana fikri, islam kamuoyunun son gelişmelerden (saltanatın kaldırılışı) büyük ızdırap içinde bulunduğu, hilafet'in hükümet demek olduğu ve hilafet'in hukuk ve görevlerini yok etmenin hiç kimsenin, hiç bir meclisin elinde olmadığı esaslarına dayanıyor, "halife meclisin, meclis halife'nindir." sözleriyle bitiriyordu yürütme yetkisinin halife'ye verilmesini ve meclis'in aldığı kararların ve kanunların halife'yi bağlamayacağı, dolayısıyla meclis'in çıkardığı saltanat ve hilafet ile ilgili yasaların meşru olmadığı görüşü savunuluyordu. Bu bildiri, m. Kemal'e ve o'nun gerçekleştirmek istediği devrime bir tepki idi.

İzmit'e gelen m. Kemal, din ve hilafet konusunda yaptığı açıklamada "türkiye büyük millet meclisi halife'nin değildir ve olamaz, türkiye büyük millet meclisi yalnız ve yalnız ulusundur." dedi. T.b.m.m.nin büyük programının tam bağımsızlık, kayıtsız şartsız ulusal egemenlik esaslarına dayandığını, teokratik devlet. Biçiminin ve buna bağlı bütün toplumsal düzenin ve çıkarların yıkılacağını belirtti. 16 ocak'ta yaptığı toplantıda, hilafet'in dinle ilgisi olmadığını, siyasi bir mevki olduğunu, idare-i maslahatçılıkla devrim yapılamayacağını belirtikten sonra "devrimin kanunu mevcut kanunların

üstündedir. Bizi öldürmedikçe, bizim kafamızdaki cereyanı boğmadıkça başladığımız devrim ve ilerleme bir an bile durmayacaktır." diyerek gericilere gerekli yanıtı verdi. Basınla iyi ilişki kurmak istediği için izmit'te yaptığı basın toplantısında, "devrim" yapılacağını açıklarken, meclis'te birliğin sağlanması için "müdafaa-i hukuk gurubu"nun gerekli olduğunu bunun dışındaki grupların yararlı olmadığını belirtti ve ittihatçılardan ülke yararı için politikaya karışmamalarını istedi. Bu sırada annesi zübeyde hanım'ın ölüm haberi geldi. İzmir'de annesinin mezarı başında devrimci inancını "ulusal hakimiyet uğrunda canımı vermek benim için bir vicdan ve namus borcu olsun." sözleriyle bir kez daha yineledi. Bu sırada lozan'ın ilk görüşmeleri kesildiği için ismet paşa ile ankara'ya döndü. Meclis'te gizli oturumlar çok sert geçti. Trabzon mebusu şükrü bey'in topal osman tarafından öldürülüşü, m. Kemal'e saldırılara yol açtı. M. Kemal'i kendilerine büyük engel gören, tutucu, gerici, ittihatçılar, çıkarcı gruplar, o'na karşı muhalefette birleşiyorlardı. Yakın arkadaşlarından rauf bey, karabekir, refet, ali fuat paşa'lar da yavaş, yavaş yanından ayrılıp, hilâfetçilere kuvvet veriyorlardı. Saltanatı geri getirmek isteyen gericilerin çalışmaları karşısında arkadaşlarının kendisini yalnız bıraktığını gören m. Kemal 20 mart 1923'te konya'da yaptığı bir konuşmada türkiye'yi ortaçağ karanlığına çekmek isteyen gericilere karşı tutumunu açıkça şu sözleriyle belirtti: "eğer onlara karşı benim şahsımda bir şey anlamak isterseniz, derim ki, ben şahsen onların düşmanıyım. Onların olumsuz yönde atacakları bir adım, yalnız benim şahsi imanıma değil, yalnız benim amacıma değil, o adım benim ulusumun hayatıyla ilgili, o adım benim ulusumun hayatına karşı bir kasıt, o adım ulusumun kalbine yöneltilmiş zehirli bir hançerdir. Benim ve benimle aynı fikirde olan arkadaşlarımın yapacağı şey mutlaka o adımları atanları tepelemektir... Sizlere bunun da üstünde bir söz söyleyeyim. Örneğin eğer bunu sağlayacak kanunlar olmasa, bunu sağlayacak meclis olmasa, öyle olumsuz adım atanlar karşısında herkes çekilse ve ben kendi başıma yalnız kalsam; yine tepeler ve yine öldürürüm." cumhuriyet'e doğru gidiş bu kararlı sözlerle açıkça görülüyordu. M. Kemal paşa, 8 nisan 1923'de dokuz ilkede görüşlerini toplatarak, programını belirlerken, siyasi biçimlenmeyi de hazırladı.

Savaş zamanının t.b.m.m.'nin görevi son bulmuştu. Bu sebeple meclis kendini dağıtıp, seçime gitme kararı aldı. M. Kemal, dağılmadan önce meclisten 15 nisan'da, saltanatı geri getirmeye çalışanları vatan haini kabul eden bir kanun değişikliği ile "hıyanet-i vataniye kanunu'na, ileride gerekirse yine istiklal mahkemeleri kurma fırsatını veren bir ek getirdi."

yeni kurulacak meclis'te kuvvetli bir kadro oluşturmayı ve böylece cumhuriyet'i ilan etmeyi düşünen m. Kemal'in bu çalışmaları yakın arkadaşlarının kendisinden uzaklaşmasını hızlandırdı. Rauf bey ve arkadaşları, m. Kemal'in partiler üstü kalmasını, politikaya karışmamasını, önererek, o'nu pasif duruma getirmek istiyorlardı. Rauf bey'in ismet paşa ile aralarının açılması da bu ayrılığın başka bir yönü idi. Lozan'dan dönen ismet paşa'yı karşılamak istemeyen rauf bey başbakanlıktan bile istifa etti.

İkinci meclis, toplandıktan sonra lozan'ı onayladı. Artık sorun türkiye'nin rejiminin belirlenmesiydi. M. Kemal 22 eylül 1923'de "neue treie presse" adlı bir viyana gazetesi muhabiriyle yaptığı görüşmede, 23 nisan 1920'de kurulan sistemin cumhuriyet olduğunu fakat adının açıklanamadığını belirtip, yapılacak

işin yalnızca isim koymak olduğunu söyledi.

Yeni devletin başkentinin neresi olacağı da bir sorundu. Ankara 1920'den beri bu işi yapıyordu. Merkezi ve güvenli durumu ortada idi. Meclis'te uzun tartışmalardan sonra 13 ekim'de ankara başkent olarak oy çokluğu ile kabul edildi. Cumhuriyet'in ilanı'na bir adım daha yaklaşılmıştı.

M. Kemal'e cumhuriyet'in ilanı'na fırsat veren bir hükümet buhranı oldu. Başbakan fethi okyar bey'e karşı meclis'te muhalefet oluşması üzerine m. Kemal, "erkan-ı harbiye umumiye riyaseti vekili fevzi paşa"nın dışında kabinenin istifasına karar verdi ve 27 ekim'de uygulandı. Mevcut sisteme göre her bakan meclis tarafından tek tek seçiliyordu. İstifa eden bakanlar yeniden seçilirlerse, görev kabul etmeyeceklerdi. Bu sırada rauf bey, kazım karabekir, ali fuat, refet paşalar istanbul'da bulunuyorlar ve temasları, halife'ye yakınlık gösterileri oluyordu. Ankara'da' ise kabine kurulamıyordu. Bu gelişmeler üzerine "cumhuriyet ilanı" ile işi kökünden çözmeye karar veren m. Kemal 28 ekim gecesi çankaya'da ismet paşa ve bazı kimseleri toplantıya çağırdı ve "yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz." diyerek kararını açıkladı. Misafirlerin ayrılmasından sonra ismet paşa'yı alıkoydu ve birlikte, teşkilat-ı esasiye kanunu'nda gerekli değişikliği sağlayacak önergeyi hazırladılar. Ertesi gün saat 10'da parti grubunda yapılan toplantıda, m. Kemal paşa genel başkan olarak hükümet buhranının mevcut sistemden kaynaklandığını, bunun çözümünün istikrarlı bir sistemde olduğunu belirttikten sonra değişiklik önergesini okuttu:

türkiye devleti'nin hükümet şekli cumhuriyettir türkiye devleti, büyük millet meclisi tarafından idare olunur türkiye devleti, hükümetin inkisam ettiği idare şubelerini icra vekilleri (bakanlar kurulu)

Vasıtasıyla idare eder

bu önerge parti toplantısında tartışıldı büyük millet meclisi'nin aynı akşam (29 ekim 1923) saat 18:45'de yaptığı toplantıdan sonra 20.30'da "yaşasın cumhuriyet" sesleri arasında cumhuriyet ilan olundu ve yeni

İstanbul'un işgalinden üç gün sonra, atatürk ünlü 19 mart 1920 tarihli bildiriyi yayımladı. Bildiride, "olağanüstü yetkiler taşıyan bir meclisin ankara'da toplanacağı, meclis'e katılacak üyelerin nasıl seçilecekleri, seçilerin engeç onbeş gün içinde yapılması gereği, kesin ve kararlı ifadelerle yer alıyordu....tümünü okumak için linke tıklayınız.türk devleti'nin adı kondu. "türkiye cumhuriyeti" hemen arkasından da türk ulusu'nun kurtarıcısı gazi m. Kemal oy birliği ile cumhurbaşkanı seçildi. Kürsüye gelen cumhurbaşkanı Türk kelimesinin aslı "türümek" fiilinden gelmektedir. Bu fiilden türetilmiş, kişi ve insan anlamında "türük" ve nihayet hece düşmesiyle "türk" kelimesi ortaya çıkmıştır. Nitekim anadolu'da bir kısım göçebeler de yürümekten "yürük" adını almışlardır....tümünü okumak için linke tıklayınız.mustafa kemal, kendisini cumhurbaşkanı seçen meclis'e teşekkür ettikten sonra "son yıllarda ulusumuzun fiili olarak gösterdiği kabiliyet ve istidat, kendi

hakkında kötü düşüncede bulunanların ne kadar tetkikten uzak görünüşe önem veren insanlar olduğunu pek güzel ispat etti. Ulusumuz kendisinde bulunan nitelikleri ve değeri, hükümetin yeni adıyla uygarlık dünyasına çok daha kolay gösterebilecektir. Türkiye cumhuriyeti, dünyada işgal ettiği yere layık olduğunu eserleriyle ispat edecektir... Türkiye cumhuriyeti mutlu, başarılı ve muzaffer olacaktır." sözleriyle konuşmasını tamamladı. M. Kemal cumhurbaşkanı seçildiğinde henüz 42 yaşındaydı. Cumhuriyetin ilk başbakanı Mustafa kemal atatürk, türkiye cumhuriyeti'nin kurucusu, 1881 - 1938 yılları arasında yaşamış ulusal önder. 1881 yılında selanik'te kocakasım mahallesi, ıslâhhâne caddesi'ndeki üç katlı pembe evde doğdu. Babası ali rıza efendi, annesi zübeyde hanım'dır. Baba tarafından dedesi hafız ahmet efendi 14-15. Yüzyıllarda konya ve aydın'dan makedonya'ya yerleşti....tümünü okumak için linke tıklayınız.ismet inönü oldu.

Mustafa ismet inönü, osmanlı askeri ve türkiye cumhuriyeti'nin orgenerali, siyasetçisi ve ikinci cumhurbaşkanı. Ziştovi eşrafından zühtü efendinin kızı olan istanbul-süleymaniye doğumlu mevhibe hanım'ın eşi. Ömer inönü, erdal inönü ve özden toker'in babası....tümünü okumak için linke tıklayınız.19 mayıs 19 mayıs gregorian takvimine göre yılın 139. Günüdür. Sonraki sene için 226 (artık yıllarda 227) gün var...tümünü okumak için linke tıklayınız.1919'da 1919 yılı olayları, ölümler, doğumlar ve diğer önemli gelişmeler...tümünü okumak için linke tıklayınız.samsun'da başlayan yeni ve bağımsız, bir türk devleti kurmak savaşı dış ve iç düşmanlara karşı başarıyla sonuçlanarak türkiye cumhuriyeti kuruldu. Kurtuluş savaşı'nın inanç ve başarısı nasıl atatürk'ün eseri idiyse, cumhuriyet de yine o'nun eseri idi. İleriki yıllarda bunu şu sözleriyle belirtti. "benim en büyük eserim türkiye cumhuriyeti'dir."

Sonuç

Bir zamanların muhteşem osmanlı imparatorluğu, gerek iç gerekse dış etkenlerin sonucunda 18. Y.y.'dan itibaren hızlı bir çöküntüye girdi. Kapitülasyonlar sebebiyle avrupa devletlerinin açık pazarı durumuna geldi. Rusya ve avusturya'nın devamlı saldırıları sonunda savaşları kaybederken, önemli topraklarını elden çıkardı. İmparatorluğun bu çöküntüsünü gören padişahlar, imparatorluğu kurtarmak için ıslahat önlemlerine başladılar. Fakat yalnızca askeri olan bu önlemler etkili olamadı. Iıı. Selim'in başlattığı nizam-ı cedit ise 1807'de gerici bir ayaklanma ile son buldu.

19. Y.y.'da çöküntü büyük hızla sürerken,fransız devrimi'nin ortaya koyduğu ulusal bağımsızlık ve egemenlik akımları, osmanlı imparatorluğu'nun balkanlar'da yaşayan hıristiyan azınlıklarını etkiledi ve bağımsızlık isteklerini kamçıladı. Sırp, yunan ve hatta mısır ayaklanmaları imparatorluğun iç bünyesini sarstı ve bunlar giderek bağımsızlık veya özerklik kazandılar. Bu yüz yılda rus tehlikesi karşısında ingiltere ve fransa osmanlı imparatorluğu'nun

toprak bütünlüğünü koruma politikası izlediler. Kırım savaşı'nda bu politika sonucu rusya'ya savaş bile açtılar. 1838 ticaret anlaşması ile imparatorluk ekonomik bakımdan batının eline geçerken, 1854'den sonra başlayan dış borçlanma ile,1881'de mali iflasa ve batının mali denetimine girdi. Iı. Mahmut ıslahatı ve tanzimat da imparatorluğun kurtuluşu için çözüm olmadı. Genç osmanlıların çalışmaları 1876'da kanun-u esasi'nin ilanını hazırladı. Birinci meşrutiyet yaşama fırsatı bulamadan 1877-78 osmanlı-rus savaşı bu dönemin sonunu hazırlarken, abdülhamit'in "istibdadı" başladı. Bu tarihten sonra ingiltere de koruyucu politikasını terk etti. Ermeni konusu da ilk kez gündeme geldi. Osmanlı imparatorluğu bundan sonra almanya'ya yanaştı. Alman siyasi, askeri ilişkisi, alman ekonomik ihtiraslarını da getirdi. Bağdat demiryolu projesi bunu simgeledi.

20. Y.y.'a girilirken abdülhamit'e karşı başlayan genç türk hareketi gittikçe kuvvetlendi ve 1908'de ıı. Meşrutiyeti getirdi. Fakat 31 mart gerici ayaklanması ile 1909'da iç buhran yaşandı. Iı. Meşrutiyet de imparatorluğu kurtaramadı. Osmanlıcılık, islamcılık, batıcılık ve türkçülük akımlarının çatıştığı bu dönem, içte buhranlar, anarşi yaratırken, dışta da trablus ve balkan savaşları'nda büyük yenilgi ve tüm makedonya'nın kaybı ile sonuçlandı. İktidarı ele geçiren i.t. ise diktatörlüğe gitti. İ.t. nin üç güçlü adamı enver, talat ve cemal paşalar, 1914 yılında başlayan birinci dünya savaşı'na almanya yanında girerlerken imparatorluğun kaderi de çizilmiş oldu. Bu savaştan çok ağır kayıplarla yenik çıkan osmanlı imparatorluğu mondros ateşkesi ile kayıtsız şartsız teslim oldu.

Yüz yıldan beri süren doğu sorununun çözümü, avrupa'nın hasta adamının mirasının paylaşılması ile türk ulusu'nun dünya siyasi tarihindeki varlığı ortadan kaldırılmak isteniyordu. Savaş içinde gizli anlaşmalarla, ingiltere, fransa, rusya ve italya osmanlı imparatorluğu'nun paylaşılmasını kararlaştırmışlardı. Fakat rusya'da devrim çıkınca anlaşmalar önemini yitirdi. Türk ulusu'nun hakkında karar verecek en büyük kuvvet ingiltere idi. İngiltere batı anadolu'yu yunanistan'a veriyor, doğuda bir ermenistan ve kürdistan kurmak istiyor, türk yurdunun geri kalan yerlerini de fransa ve italya ile paylaşıyordu. Ülkenin yağmalanmasına boyun eğen padişah ve hükümet, kurtuluşu ingiliz himayesinde görüyorlardı. Halk ve aydınlar çaresizlik içinde, çoğunluk kadere boyun eğmiş görünüyordu. Kurtuluş çareleri arayanlar padişah-halifesiz bir çare düşünemiyordu. Kurtuluşu amerikan mandasında görenler veya yörelerinin kurtuluşunu sağlamak için çalışanlar vardı birinci dünya savaşı'nın sonundaki perişan ve çaresiz durumda, bir tek insan, m. Kemal top yekun kurtuluş ve tam bağımsız yeni bir türk devleti kurmak düşüncesiyle samsun'a geldi. O'nun yola çıktığı sırada ise yunanlılar izmir'i işgal ediyorlardı. Padişah ve hükümet ise izmir'i yunanlılara veren ingilizlerin hala körü körüne her isteğine boyun eğiyorlardı. Düşmanla işbirliği yapan padişah ve istanbul hükümeti'nin bu tutumları karşısında m. Kemal, ulusal bağımsızlık ve ulusal egemenlik savaşının esaslarını amasya'da ulusu ve orduyu padişah-halifeye karşı ayaklandırmak şeklinde belirledi. Erzurum ve sivas kongreleri'nde de bu esaslar içinde yeni bir türk devleti'nin kuruluşunun ulusal bilinçlenme, idari, siyasi örgütlenmesini de gerçekleştirdi. Misak-ı milli ile bu esaslar istanbul'da bir kez daha ortaya konunca ingilizler, istanbul'u işgal ettiler. Bundan yılmayan m. Kemal, ankara'da ulusun meşru iradesinin eseri olan ulusal egemenlik prensibini b.m.m. ile ortaya koydu. Fakat bütün bunların

gerçekleşmesi çok büyük güçlükler ve olanaksızlıklar içinde yapılıyordu. Bir yandan itilaf devletleri ve yunan saldırısı ve baskıları bir yandan padişah ve istanbul hükümeti'nin m. Kemal ve b.m.m.'ni gayri meşru ilan etmesi, türk ulusu'nu olumsuz yönde etkiledi. Türk ulusu, yüzlerce yıldan beri dini ve geleneksel iktidar kabul edilen padişah-halife ile bu değerleri yıkan ve yerine ulusal,egemenlik değerleriyle ulusu bir araya toplamak isteyen m. Kemal hareketi arasında bir süre bocaladı. Yer yer b.m.m.'nin otoritesine karşı ayaklanmalar çıktı. Doğu anadolu'da ermenilere, güneyde fransızlara karşı savaşıldı. Batıda yunan taarruzu ve iç ayaklanmalara karşı kuva-yı milliye ile çözüm bulan b.m.m. daha sonra düzenli ordu kurar. I. Ve ıı. İnönü savaşları ile ilk askeri başarılarını sağladı. Diğer yandan dış ilişkilerde sovyetler birliği ile moskova antlaşması'nı imzaladı. Sakarya meydan savaşı'nda yunan ordusu'nu yendi. Fransa ile de anlaşan türkiye itilaf bloğunu da parçaladı. 26 ağustos'l922'de başlayan ve 9 eylül'de izmir'de yunan ordusu'nun denize dökülmesi ile son bulan büyük taarruz, türkiye gerçeğini ve türk ulusu'nun yenilmez azmini bütün dünyaya kanıtladı. Askeri başarısını mudanya ateşkesi ve lozan antlaşması ile de onaylattı. Emperyalizme karşı yapılan bağımsızlık savaşını kazanan, "türk mucizesi"ni yaratan türkiye'nin bu başarısı bütün mazlum uluslara örnek oldu.

M. Kemal kurtuluş savaşı'nın bittiği yerde; türkiye'nin çağdaşlaşma savaşını başlattı. 1 kasım 1922'de saltanat'ın kaldırılışı ve 29 ekim 1923'de cumhuriyet'in ilanı ile türkiye yeni devlet sistemini fransız devrimi ile ortaya konan insan haklarına dayanan "ulusal ve laik devlet"i gerçekleştirmiş oldu. Ancak, çağdaş devlet ve ülke olma mücadelesi için türk devrimi'nin başarılması için cumhuriyet döneminde atatürk 'ün yeni mücadele vermesi gerekiyordu.iğe getirilmiştir.

Cumhuriyet döneminde kurulan siyasi partiler

Cumhuriyet halk fırkası (partisi)ilk türkiye büyük millet meclisi üyeleri, toplumun farklı kesimlerinden ve değişik düşüncelere sahip kimselerden meydana geliyordu, hepsi misak-ı millî amacında birleşmekte idiler. Zamanla mecliste farklı gruplar oluştu [tesanüt (dayanışma) grubu, istiklâl grubu, halk zümresi ve ıslahat (reform) grubu gibi]. Bu durum meclis çalışmalarının yavaşlamasına sebep oldu. Mustafa kemal paşa ortaya çıkan siyasî anlaşmazlıkları azaltmak ve çeşitli grupları birleştirmek için büyük çabalar gösterdi. Bunda başarılı olamayınca, anadolu ve rumeli müdafaa-i hukuk grubu adıyla bir grup kurdu. Bu grup, misak-ı millî esasları içinde ülkenin bütünlüğünü ve milletin bağımsızlığını sağlamak için çalışacaktı.

büyük zaferden sonra, mustafa kemal paşa, gazetelere verdiği demeçte halk fırkası adıyla bir siyasî parti kuracağını açıkladı. Bu partinin, “tam bağımsızlık” ve “kayıtsız şartsız millet egemenliği” ilkelerine dayanacağını ve bütün milletin partide temsil edileceğini söyledi.1 nisan 1923′te türkiye büyük millet meclisi, seçimlerin yenilenmesine karar verdi. Mustafa kemal paşa, mecliste bulunan anadolu ve rumeli müdafaa-i hukuk grubu’nun, halk fırkası’na dönüşeceğini açıkladı. 9 eylül 1923′te halk fırkası’nın kuruluşu tamamlandı. Genel başkanlığına da gazi mustafa kemal

getirildi. Cumhuriyetin ilânından sonra bu parti cumhuriyet halk fırkası adını aldı. Böylece cumhuriyet dönemi’nin ilk siyasî partisi kurulmuş oldu.Terakkiperver cumhuriyet fırkası (ilerici cumhuriyet partisi)demokrasilerde iktidar partisinin icraatını denetleyen muhalefet partileri bulunur. Cumhuriyet halk fırkası, cumhuriyet dönemi’nin ilk iktidar partisi idi. Cumhuriyet dönemi’nin ilk muhalefet partisi de terakkiperver cumhuriyet fırkasıdır.Yapılan inkılâplar konusunda, mustafa kemal paşa ile yakın arkadaşları anlaşmazlığa düştüler. Kurtuluş savaşı’nın kazanılmasında emeği geçen cafer tayyar paşa, kâzım karabekir paşa gibi komutanlar, inkılâplara olumsuz tepki gösterdiler, inkılâplar için zamanın henüz uygun olmadığını ileri sürerek bir muhalefet grubu oluşturdular. Aynı zamanda milletvekili de olan bu komutanlara, ya ordudaki görevlerini ya da meclisteki görevlerini bırakmaları bildirildi. Böylece büyük hizmetler yapmış olan şerefli türk ordusu, politik çekişmelerin dışında tutulmak istendi. Milletvekili olan komutanların çoğu, askerlik görevinden ayrılıp politikaya milletvekili olarak devam ettiler. Bu milletvekilleri, cumhuriyet halk fırkası’nın meclis üzerinde baskı yaptığını iddia ediyorlardı. Muhalefet olmadan, tek partinin demokrasinin gelişmesini engelleyeceğini söyleyen bu milletvekilleri, cumhuriyet halk fırkası’ndan ayrılarak terakkiperver cumhuriyet fırkası’nı kurdular (17 kasım 1924). Demokratik düzenin güçlenmesini isteyen mustafa kemal paşa, yeni partinin kuruluşundan memnun oldu.Terakkiperver cumhuriyet fırkası, millî egemenlik, kişisel özgürlükler ve dinî inançlara saygı ilkelerini benimsemişti. Cumhuriyet rejimine karşı olanlar partiye sızdılar. Halkın dinî duygularını istismar ettiler. Yeni rejime ve inkılâplara cephe aldılar. Hükümetin yaptığı işler eleştirilirken, cumhuriyet rejimi de bazı kötü niyetli kişiler tarafından eleştirilmeye başlandı. Onların bu çalışmaları özellikle cahil halk üzerinde etkisini gösterdi. Bunun sonucu olarak bazı doğu ve güneydoğu illerinde etkili olan bir ayaklanma çıktı.Cumhuriyet yönetimi için ciddî bir tehdit olan bu ayaklanma, sıkı tedbirler alınarak bastırıldı. Terakkiperver cumhuriyet fırkası da ayaklanmayla ilgili görülerek hükümet tarafından kapatıldı (3 haziran 1925).Serbest cumhuriyet fırkası (partisi)terakkiperver cumhuriyet fırkası’nın kapatılmasından sonra, cumhuriyet halk fırkası, 1930 yılına kadar ülkede tek siyasal parti olarak kaldı. Bu zamana kadar, inkılâpların büyük bir bölümü gerçekleştirildi. Ancak tek parti yönetimi, demokratik bir rejim için uygun değildi. Mecliste hükümetin çalışmaları denetimsiz kalıyordu.1929 yılında, dünyada ekonomik bir bunalım ortaya çıktı. Türkiye de bu bunalımdan etkilendi. Ekonomik sıkıntıya düşen halkın şikâyetleri arttı. Meclisteki bazı milletvekilleri ülkedeki ekonomik sıkıntıların, hükümetin yanlış politikalarından kaynaklandığını ileri sürmeye başladılar. Atatürk de hükümetin ekonomik politikasından hoşnut değildi. Hükümeti denetleyecek ikinci bir siyasî partinin gerekliliğine inanıyordu. Bu nedenlerden dolayı bir muhalefet partisinin kurulmasına karar verildi. Bu amaçla mustafa kemal, çok yakın arkadaşı fethi bey (okyar)’i bir parti kurmakla görevlendirdi. 12 ağustos 1930′da serbest cumhuriyet fırkası kuruldu.Serbest cumhuriyet fırkası, siyasî fikir olarak cumhuriyetçilik, lâiklik ve milliyetçilik ilkelerini, ekonomi alanında ise devletçilik ilkesine karşı liberalizmi savunuyordu. Parti kısa zamanda hızla gelişti. Yapılan yerel seçimlerde

yolsuzluk yapıldığı iddia edilip, hükümet ağır şekilde eleştirildi. Hükümet ve inkılâplar aleyhinde gösteriler yapıldı. Bu durum, parti yöneticilerini sıkıntıya sokunca, serbest cumhuriyet fırkası, kurucuları tarafından kapatıldı (17 kasım 1930).Böylece çok partili siyasî hayata geçmek için yapılan ikinci deneme de başarısızlıkla sonuçlandı. Atatürk devrimleri özet

Atatürk’ ün yaptığı devrimlerAtatürk türkiye'yi "çağdaş uygarlık düzeyine çıkarmak" amacıyla bir dizi devrim yaptı. Bu devrimleri beş başlık altında toplayabiliriz:1. Siyasal devrimler:· saltanatın kaldırılması (1 kasım 1922)· cumhuriyetin ilanı (29 ekim 1923)· halifeliğin kaldırılması (3 mart 1924)

2. Toplumsal devrimler· kadınlara erkeklerle eşit haklar verilmesi (1926-1934)· şapka ve kıyafet devrimi (25 kasım 1925)· tekke zâviye ve türbelerin kapatılması (30 kasım 1925)· soyadı kanunu ( 21 haziran 1934)· lâkap ve unvanların kaldırılması (26 kasım 1934)· uluslararası saat, takvim ve uzunluk ölçülerin kabulü (1925-1931)

3. Hukuk devrimi :· mecellenin kaldırılması (1924-1937)· türk medeni kanunu ve diğer kanunların çıkarılarak laik hukuk düzenine geçilmesi (1924-1937)

4. Eğitim ve kültür alanındaki devrimler:· öğretimin birleştirilmesi (3 mart 1924)· yeni türk harflerinin kabulü (1 kasım 1928)· türk dil ve tarih kurumlarının kurulması (1931-1932)· üniversite öğreniminin düzenlenmesi (31 mayıs 1933)· güzel sanatlarda yenilikler

5. Ekonomi alanında devrimler:· aşârın kaldırılması· çiftçinin özendirilmesi· örnek çiftliklerin kurulması· sanayiyi teşvik kanunu'nun çıkarılarak sanayi kuruluşlarının kurulması· ı. Ve ıı. Kalkınma planları'nın (1933-1937) uygulamaya konulması, yurdun yeni yollarla donatılmasısoyadı kanunu gereğince, 24 kasım 1934'de tbmm'nce mustafa kemal'e "atatürk" soyadı verildi.Atatürk, 24 nisan 1920 ve 13 ağustos 1923 tarihlerinde tbmm başkanlığına seçildi. Bu başkanlık görevi, devlet-hükümet başkanlığı düzeyindeydi. 29 ekim 1923 yılında cumhuriyet ilan edildi ve atatürk ilk cumhurbaşkanı seçildi. Anayasa gereğince dört yılda bir cumhurbaşkanlığı seçimleri yenilendi. 1927,1931, 1935 yıllarında tbmm atatürk'ü yeniden cumhurbaşkanlığına seçti.

Atatürk ilkeleri özetCumhuriyetçilik: halkın kendisini yönetecek kişileri seçimle iş başına getirdiği yönetim biçimine cumhuriyet denir. Egemenliğin bir kişiye veya aileye değil, ulusa ait olması düşüncesi cumhuriyetçiliktir.

Milliyetçilik: yurt birliği ve ülke bütünlüğü esasına dayanır. Atatürk milliyetçiliği ırkçılığı reddederek, laik, barışçı ve insancıl yaklaşımları ön planda tutar. Bütün ülkelerin karşılıklı olarak birbirlerinin toprak bütünlüğüne saygılı olması gerektiğini savunur.

Halkçılık: kanun önünde herkesin eşit olmasını öngörür. Devletin bütün vatandaşlarına eşit şekilde davranmasıdır. Çalışması ve yetenekleri ölçüsünde herkesin aynı haklara sahip olmasını sağlar.

Laiklik: devletin din kuralları ile değil, akılcı ve bilimsel bir şekilde oluşturulmuş hukuk kuralları ile yürütülmesidir. Buna karşın bütün ülke vatandaşlarının hiçbir baskı altına olmadan dini inançlarını özgürce yaşayabilmesidir.

Devletçilik: atatürk tarafından uygulamaya konulan ekonomi politikasıdır. Devletçilik anlayışına göre devlet; sosyal, kültürel ve ekonomik kalkınmanın temel faktörünü oluşturur.

İnkılapçılık: devlet kurumlarının ve türk ulusu’nun değişen koşullara göre kendisini yenilemesidir. Değişimi ve modernleşmeyi esas alır.  Atatürkçü düşünce sisteminin durağan olmadığını ifade eder.

 

Bütünleyici ilkeler

 

milli egemenlik: egemenliğin millet tarafından kullanılmasını esas alır. Cumhuriyetçilik ilkesini bütünler.

Milli bağımsızlık: siyasi, ekonomik, iktisadi, adli, kültürel ve askeri açıdan tam bir bağımsızlık ve seferberlik demektir. Milliyetçilik ilkesini bütünler.

Milli birlik ve beraberlik: milli varlığın temelinin milli şuurda ve milli birlikte görülmesidir. Ülkeyi yönetenlerle halkın birlik ve beraberlik içerisinde hareket edebilmesi demektir.

Yurtta barış dünyada barış:tüm dünyada barışı korumayı ve bütün ulusların bağımsızlığına saygı gösterilmesini temel alır. Milliyetçilik ilkesini bütünler.

Çağdaşlaşma: taklitten uzak olarak, batının bilim ve tekniğinden yararlanmayı hedef alır. İnkılapçılık ilkesini bütünler.

İnsan ve insanlık sevgisi: dünyada yaşayan bütün insanların özgürlüğünü ve eşitliğini temel alır. İnsanlara yapılan her türlü baskı ve zulmü reddeder.

Akılcılık ve bilimsellik: akılcılık din kurallarını değil, aklın ve mantığın kurallarını temel alır. Bu özelliği ile laikliği bütünler. Bilimsellik ise devamlı yenileşmeyi ve gelişmeyi temel alır. Bu özelliği ile inkılapçılık ilkesini bütünler.