uluslararası İlişkiler tarihi (diplomasi tarihi) 5

7/23/2019 Uluslararas likiler Tarihi (Diplomasi Tarihi) 5

1/863


2/863


3/863

Kitabn orijinal ad:

storya Dplomat

ULUSLARARASI LKLER ARH Dplomas arh / Benc Clt / Bu clt

A.A. Gromko, .N. Zemskov, V.A. Zorn, V.S. Semyonov, M.A. Harlamov ynetmnde,S.A. Gononsky, I.E. Zemskov, V.L. sraelyan, .K. Koblyakov, S.P. Kozrev, N.. Kostyunn,

L.N.Kutakov, P.V. Mlogradov, G.M. Ratan, K.D. Ryabova, P.P. Sevastyanov,

V.G. ruhanovsky tarandan yazlmtr.

Dlmze Rusa aslndan AL RIZA DIRIK tarandan evrlmtr.


4/863

ULUSLARARASILKLER TARH

Diplomasi Tarihi

CL 5

A.A. Gromko, .N. Zemskov, V.A. Zorn,

V.S. Semyonov, M.A. HarlamovYnetiminde

S.A. Gononsky, I.E. Zemskov, V.L. sraelyan,

.K. Koblyakov, S.P. Kozrev, N.. Kostyunn,

L.N.Kutakov, P.V. Mlogradov, G.M. Ratan,

K.D. Ryabova, P.P. Sevastyanov, V.G. Truhanovsky

Rusa aslndan eviren: Ali Rza Drk

arih-nceleme


5/863

DOA BASIN YAYIN

Datm Ticaret Limited irketiTarlaba Blv. Kamerhatun Mah. Alhatun Sk. No: 25 Beyolu / stanbul

T: 0212 255 25 46 F: 0212 255 25 87

www.evrenselbasim.com - [email protected]

Evrensel Basm Yayn 523

Uluslararas l iki ler Tarih i - 5

eviren: Ali Rza Drk

Redaksiyon:Aydan Cankara

Genel Kapak Tasarm: Sava eki

Kapak Uygulama: Devrim Kolan

ISBN 978-605-5315-46-7978-605-4156-17-7 (TK.) Evrensel Basm Yayn 2013- Sertifika No 11015

Birinci Basm Mart 2013

Bask: Ezgi Matbaas Sertifika No: 12142www.ezgimatbaa.net - [email protected]


6/863

ULUSLARARASI

LKLER TARHDiplomasi TarihiCL 5


7/863


8/863

7

ALTMI BRNC BLM

AVRUPADA SAVAIN BALAMASI

1. BATI DEVLETLERNN DPLOMASS

SSCBNN KEND GVENLN GLENDRME NLEMLER

(Eyll 1939-Mays 1940)

knc Dnya Savann Balamas ve Balang Aamasndak Karakter

Savan Dplomass

1 Eyll 1939da ast Almanya Polonyaya saldrd. 3 Eyllde ngltere ve FransaAlmanyaya sava lan ett. Ayn gn nglterenn domnyonlar Avustralya ve YenZelanda, az br sre sonra da Kanada ve Gney Arka Cumhuryet Almanyaya

sava lan ett. knc Dnya Sava balam oldu. Bu sava dnya egemenl m-cadelesndek k emperyalst gruplama arasndak elklern son derece keskn-lemes sonucunda kaptalst sstem nde domutu. V.. Lenn, dnya ege-menl, ksaca ade etmek gerekrse, devam emperyalst br sava olan kaptalstpoltkann zdr dyordu. (1)

Saldrgan, ast Almanya d. Ama ngltere ve Fransann Almanyaya karsava da lk balarda emperyalst br karakter tayordu.

knc Dnya Sava, saldrgan yattrmaya dnk Mnh Poltkas* yara-tclarnn, Htlern ordularn SSCBye kar Douya srecen umarak onunayaklar altna yen kurbanlar sererken dledkler gb, kaptalzm le sosyalzmarasnda br atma olarak balamamt. Mnhllern, emperyalzmn elk-sn Sovyetler Brl hesabna zme grmler baarya ulamad. Ant-Sovyetnyetlern baarszla uramasnda Sovyetler Brlnn akt ve esnek poltkasbyk br rol oynamtr.

Fast Almanya sava Avrupann kaptalst lkelerne kar balatt. AmaMnhller, dnyada lk sosyalst devlete kar Hal Seerler rgtleme umut-larn ytrmyorlard. Balayan savan beklenmedk gd bunu belagatle**kant-

lyordu.

* Caydrclk veya Mnh model poltka: Sert ve veya daha yumuak poltkalar arasnda sem yaparak,yumuak poltkay semek.

** Belagat: Sz sanatlarn nceleyen blg dal Retork.


9/863

8

ngltere ve Fransann Polonya le ttfak lklern hlal Etmes

Fast Almanyann Polonyaya asker saldrs ngltere ve Fransay, onlarn ga-rantrl ve ngltere ve Polonya arasnda mzalanan 25 Austos 1939 tarhl yar-

dm anlamas da dhl, ttak anlamalar uyarnca mttek Polonyaya derhlmmkn olan her trl yardm ve deste gstermekle ykml klyordu.

1 Eyll sabah erkenden Polonya hkmet Batl devletler Pars ve Londradakeller araclyla Almanyann Polonyaya saldrs konusunda blglendryor ve aclyardm arsnda bulunuyordu. ngltere ve Fransa hkmetler Varovaya Polonyakarsnda ttak ykmllklern yerne getrecekler temnatn veryorlard.

Ancak, zleyen gnlerde Polonya ellernn Pars ve Londrada, FransaBabakan E. Dalader ve ngltere Babakan N. Chamberlann, Batl devletlertaranda stlenlen ykmllkler uyarnca Polonyaya ne zaman ve hang askeryardmn yaplaca konusuna aklk kazandrmak n grme grmler baa-rszlkla sonulanyordu.

Polonyal bykeller, kendlerne zntlern ade etmekten teye gtme-yen Dler bakanlaryla bulumakla yetnmek zorunda kalyorlard. Ne nglterene de Fransa Polonyaya pratkte hbr yardmda bulunmamt: Almanyayaormalte gere sava lan etmekten ler gtmemt.

Chamberlan ve Daladern tam da byle davranacaklarndan Htlern kuku-su yoktu. O, ngltere ve Fransann savaa grmeyeceklern, olsa olsa Almanyaya

kar ekonomk boykot lan etmekle yetneceklern, mttekler Polonya kar-snda ykmllklern hlal ettklerne lkn knamalar savuturmak nPolonyaya yardma hazr olduklarn ortaklaa lan edeceklern tahmn edyordu.nglz ve Fransz hkmetlernn Almanyaya kar sava lan ettklerne lknhabere yant olarak Htler, Bu, onlarn savaacaklar anlamna gelmez (2) dyeyant veryordu.

Sava lan edld hlde, Batda, lan zleyen del brka saat, brka gn, br-ka ay nde dah sava harektnn balamam olmas gb garp br durum var-

d ortada. Fransada bu duruma Drle de guerre (garp sava), Almanyada seStzkreg (oturarak savama) ad verlyordu. nglz ve Franszlarn hareketlersahte, gerek olmayan sava olarak deerlendrlyordu. (3)

Garp sava, Htlern nc Rech* le kendne zg bmsel sava du-rumuna uygun saldrgan yattrma poltkas olan Batl devletlern eskMnh poltkasnn devamndan baka br ey deld aslnda. nglz ve Franszhkmetler, ast devletlern, saldrganlklarn Sovyetler Brlne kar ynlen-drme umutlarn henz ytrmemt.

Bu poltka len saldrgan devletler kamlyor, balam olan knc DnyaSavan dnamtlyordu.

* Rech: mparatorluk (Almanca) I. Rech (962-1806) II. Rech (1871-1918 Bsmarck) III. Rech (1933-1945 Htler rejm)


10/863

9

Bu poltka n Fransz Komnst Parts Genel Sekreter Maurce Torez ol-duka net br deerlendrme yapyordu: Bzm ynetclermz Htler elen-drmek stemed: Onlar, Htlern Sovyetler Brlne saldraca gn kendsylegzlce anlaacaklar mdn beslyordu. (4)

Htler, Pars ve Londrann kendsne Polonya ordusunu yok ederek br an ncePolonyay kuatmak n saladklar elverl olanaktan yararland. Polonya halkbuna zgrlk ve bamszlk n ant-ast mcadeley balatarak yant verd.Ama gler et deld. Polonyaya yldrm kuatmas gerekletrmek n, Htlerbat snrnda ok nemsz sayda g brakarak Polonyann zerne hemen tmordusunu sald. Htlern Almanyas Polonya halkn ktlesel terr ve planl br e-klde yok etmek yoluyla, Polonya topraklarnda yen ast dzen yerletrmeyebalad.

Bu durum karsnda ngltere ve Fransa, ast Almanyaya kar herhang brcdd asker operasyon dzenleme grmnde dah bulunmadlar. Yalnzca Franszkamuoyunu saknletrmek n snrl harektlar dzenlend ve bu harektlar bo-yunca nc mrezeler ve kck brlkler Almanya topraklarna grd ve 18klometreden teye gtmed. Burjuva basn bu harekt mttekler Polonyayayardm olarak sunmakta geckmed. Ancak, daha 12 Eyllde Fransz komutanlar,Mttekler Yksek Komuta Konseynn kararyla saldrnn durdurulmas ngzl br emr verd. Ekm aynda se tm asker brlkler balang noktalarna e-klmlerd.

nglz ve Fransz hkmetlernn kend mttekler olan Polonyaya kastl ha-net olgusu, Polonyann yazgsnn savan genel sonularna gre belrlenece

ve bu, Batl devletlern daha balang aamasnda Polonya zernde Almanyannbasksn zayflatp zayflatamayacana del, sonular onlarn Almanyaya karnha zaer kazanma yeteneklerne bal olduu mtalaalaryla gerekelendr-lyordu. (5)

Burjuva yazarlarnn, knc Dnya Savandan sonrak ok sayda yaptndaBatl devletlern Polonyaya yardm etmedek stekszl, onlarn yetersz asker

hazrlyla hakl gsterlmeye allmtr. Ama gerekler baka sylemektedr.Savan lk haalarnda Bat Cephesnde oluan gerek g denges ngltere veFransa adna Almanyaya kar kararl br saldr n elverl olanaklar yarat-mt, bu da Polonyann durumunu neml lde kolaylatrablr ve olaylarnbundan sonrak seyrn kkten detreblrd. Fransa, 86 tanes Almanyaya kar- savamak n oluturulmu olan yzden azla tmenn tamamen hareketszhle getrd. stelk Fransaya 4 nglz tmen de yerletrlmt. Mehur Almansava sulularndan brs olan Jodl, Nrnberg Durumasnda unlar sylyor-du: Batdak 110 Fransz ve nglz tmen, 23 Alman tmen karsnda tama-

men eylemsz kaldklar n bz br sava elaketnden kurtulmu olduk... Bzmrezervlermz gln derecede azd ve bz bu durumdan, stsnasz, Batda askerharekt yrtlmemes sayesnde kurtulduk. (6) Alman Genelkurmay esk ko-mutan General Halder de bunu teyt edyordu: 1939 Eyllnde nglz-Franszordular, cdd br drenle karlamakszn, ele gerlmes Almanya tarandan


11/863

10

savan srdrlmes n belrleyc br aktr olan Rhen gep, Ruhr Havzasntehdt edeblrlerd. (7)

nglz Mareal V. Montgomery, anlarnda, Htler Polonyay kuatp ardndanda Batda saldr hazrlad yaparken, nglz ve Franszlarn eylemszlne l-

kn son derece canl br tablo zyordu: Almanya Polonyay yuttuunda Fransave nglterenn kl kprdamamt dyordu Montgomery; Alman ordusu, bzesaldrmak gb ok ak br amala Batya yaylrken dah bz hareketsz kalmayadevam edyorduk! Sabrla bze saldrmalarn beklyorduk, tm bu dnem boyun-ca se zaman zaman haber vererek, bombalyorduk. Ben bunun sava olup olma-dn anlamyordum. (8)

Fransa ve ngltere yalnzca kara harekt yapmamakla kalmadlar, HavaKuvvetlern ve Denz Kuvvetler losunu da harekete germedler.

nglz makamlar Almanyann asker tesslernn bombalanmasnn yasaklan-mas drektn vermt ve bu kararn ptal n nglz hkmetnn zel karargerekyordu. nglz ve Fransz hkmetler Almanyaya kar, Htler Rechnnasker htyalarnda neml br kayba yol amayan abluka lan etmekle yetndler.Almanya kendsne gerekl olan malzemeler talya, spanya ve rkye zerndenalmaya devam edyordu.

Almanyaya sava lan etmekle brlkte Chamberlan ve Dalader hkmetler,Htlern, onlarn bu tavrnn hakkn verece umuduyla Batda asker harekt

balatmamak n ellernden gelen yapmlard. Bu, Fhrere Batl devletlerle Almanya arasnda olas gen apl br anlama karlnda sunulan cdd bravanst. Ama Htlerden de en az bu kadar neml kar adm beklyorlard. Htler,Pars ve Londrann umut ett zere, Polonyadak boluktan yararlanp, bu l-key br an nce kuattktan sonra SSCBye kar lerlemelyd. Bylece, nglz veFransz emperyalstlernn Almanyay Sovyetler Brl le kaptrma gzl dennde sonunda gereklem olacakt.

Londra ve Pars, tuha sava durumunu uzatarak Htlere, ngltere ve Fransa leuzlama konusunda, karar almas n zaman tanyorlard. Etkl Fransz ve nglz

syasal evreler, Almanya le bar anlamas mzalanmas elmndeydler.

Fransz parlamentosunda br grup sac mlletvekl, Htlerle grmelernyenlenmesn salamay baaran gzl letm Komtes kurmulard. Almanyale yaplacak br anlamann taraflar hkmet nde de vard. Bonnet dndabunlara Babakan Yardmcs Chautemps, oplumsal alma Bakan de Monze,alma Bakan Pomare da dahld. Bonnet, yrtt poltkann, halk ktlele-rnn gznde tmyle tbar kaybetmes nedenyle, Eyll ortasnda DlerBakanl grevnden alnd. Ama yne de Bonnet Adalet bakan olarak hkmette

kald. Bununla brlkte, Fransz poltkasnda Mnh zgsnn devam ok ak breklde vurgulanyordu. Berlnde ok eskden var olan lkler sayesnde Bonnet3. Rechn komserleryle gzl lkler kurulablmes n her an kullanlablrd.

Htler le yaplacak gzl br anlama n gerc Senatr Laval ve onun evre-snde toplanan teslmyet poltkaclardan: Mareal Petan tarandan da des-


12/863

11

teklenen esk babakanlar Flandn ve Chautemps youn br alma yrtyor-lard. Onlar, Htler le br an nce anlamay ve Fransada ast dktatrlk rejmkurulmasn gerekl grdklernden, Lavaln grlern paylayorlard. Lavaln,Fransann d poltka zgs zerndek etks, neml Fransz poltkac Joseph

Paul Boncourun adesyle ayn zamanda dnyas ve poltkadak etkl evrele-rn elmler olan, teslmyet elmlerle belrlenyordu. (9)

Ancak, Fransa ve Almanya arasndak sava koullarnda, dmanla ak akgrmeler yapma arsnn olanakszl Fransz teslmyetlern aalyetlernzorlatryordu. Kend teslmyet durularn, passt, daha dorusunu sylemekgerekrse, bozguncu sloganlarla maskelemek zorunda kalyorlard. Bununla br-lkte, Htler hkmetnn temslcleryle dek kanallar yoluyla lklern sr-dryorlard.

Fransa Dler Bakanlnn 1939 yl Eyll ay ortasnda der lkelerdekast dplomatlarla gayr resm lkler kurmak amacyla grmlerde bulunma-snda, onlarn basks ve katlm az deld. 16 Eyllde Fransz Dler Bakanlmemuru Henry Blanche, gzlce Lksemburga gelerek, dostane lkler srdr-d Alman temslc von Radowtz le bulumutu. Radowtszn Blanche legrmesne lkn raporundan anlalaca gb, Blanche, pek ok Fransznnglterenn Fransay elaket br duruma srkledne nandn ve md bunsanlarn, Fransa le Almanya arasnda br savan yaylmasn br elaket saydk-larndan, durumu kurtarablmek n dOrsaya (10) bask yapmaya baladklarnbyk br gzllkle belrtmtr. (11)

Htler le balant kurulablmes n Parstek talyan Bykell de kul-lanlmt. Laval ve Monze bu Bykelln srekl zyaretleryd ve oradakkonumalarnda Fransz sac evrelernn, Almanya le bar konusunda, br annce anlamaya varma elmnde olduunu vurguluyorlard.

Petan de ast dktatr Franco dnemnde Madrdde Fransz Bykels ko-numunu kullanarak ayn dorultuda akt olarak alyordu. Petan, daha savabalamadan, Htlern spanyadak bykels Stohrer le, Fransa Almanya le sa-

va durumundayken ble srdrd dosta lkler kurmutu.Babakan Chamberlan ve Dler Bakan Halaxn Bakanln yaptklar

Mnhllern belrleyc olduu nglterede de bozguncu elmler ortaya kmt.Hkmette neml grevler John Smon (Malye bakan), Samuel Hoare (Basnnhams Lort), Kngsley Wood (Havaclk Bakan) gb neml Mnhller gal ed-yordu.

nglterede hkmetn ak msamahas sayesnde olduka gen apl tesl-myet Htler yanls propaganda yrtlyordu. Mosley Bakanlndak ast

grup dnda, Avrupada Hrstyan Usul Dzenn Korunmas Konsey rg-tnn taraarlar, mes gb saygdeer br gazete de nde olmak zere oksayda nglz gazetes ve radyosu da bu propaganday yapyordu. Onlar, FastAlmanyann Polonyada byk kayplar verdn ve bu nedenle Batya saldrama-yacan dda ederek, nglz halkn, saknletrc dlere srklyorlard.


13/863

12

2. 1939 YILI SONU LE 1940 YILI BALARINDA HTLERN

BARI MANEVRALARI

Batl Devletlern Gzl Dplomass (12)

Polonya le sava srerken Eyll ay boyunca Htler, savan devam etmes nazam elverl koullar yaratyor ve poltk olarak elnden gelen her ey yapyor-du. Bu, her eyden nce Almanyann Bat snrnda br sava balatmalar nngltere ve Fransaya cdd br koz vermemek anlamna gelyordu. Polonyay yen-dkten sonra, Batda belrleyc asker harektlara hazrlanmak amacyla Almanyan bu garp br sava durumunu korumak da olduka nemlyd. Htler dplo-

mass, ngltere ve Fransada her ne pahasna olursa olsun Almanya le anlamakn aba gsteren evrelern harekete gemes amacyla barl manevralara kal-kyordu. 19 Eyll 1939da Danzgdek (Gdansk) konumasnda Htler, Almanyane Fransaya ne de ngltereye kar sava amac gtmektedr. Ama, Batl devletler,Polonyann Almanya tarandan ethedld geren kabul etmek zorundadr-lar dyordu. Htler, Batda sava durdurmaya hazr olduklarn ade ederken buszlerne, Almanyann bar grmnn reddedlmes durumunda, kend amala-rna u ya da bu eklde ulaacaklar tehddn de eklyordu.

28 Eyllde Htler hkmet, Almanyann sava durdurmaya hazr olduu-nu br kez daha belrtt. Daha sonra, 6 Ekmde Rechstagda yaplan konumada,Fransa ve ngltere le lkler yletrmeye dnk abalara vurgu yaplyordu.Htlern szlerne baklrsa, Versay Antlamasnda yaplan revzyon Avrupadaak, stkrarl ve ncelkle de kabul edleblr lkler n n koullar yaratm-tr. (13) Htlern de teyt ett gb, Almanya, kolonlern Almanyaya verlmes,

ve daha nce kendsne at olanlarn ades taleb dnda, Versay Antlamasndabaka br revzyon n neden ve gereke grmemektedr.

Fhrer, Almanyann o ana kadar gerekletrd tm gallern tannmasn

talep edyor ve yne onun szlerne baklrsa, ancak bundan sonra slahlarn makulve ekonomk olarak kabul edleblr snrlara kadar ndrlmes konusunu tart-maya hazr olduunu belrtyordu. (14)

10 Ekm 1939da Berln Spor Sarayndak konumasnda Htler, Batl d-manlaryla sava n hbr gerekes olmadn br daha ynelyordu.

Rechn bar nerler uzun vadel syasal amalar gdyordu. HtlernBat karsnda ne srd talepler Almanyann, bar antlamasn, onun tmstlalarnn ve kolonlern paylalmasnn kabul edlmes kouluyla, nerd an-

lamna gelyordu.Htlerc dplomas ve propaganda bu bar nerler hakknda grltl br

kampanya yrtrken, Almanya Genelkurmay Gelb (Sar Plan) kod ad alanBatda saldr plan hazrlyordu. Yksek Generallern 23 Kasm 1939 tarhl top-lantsnda Htler, Fransa ve ngltereye kar saldr balatlmas gerekllne kesn


14/863

13

olarak nandn, Belka ve Hollandann taraszlklarnn hbr ey ade etme-dn belrtyordu. (15)

Htlern demagojk barl demeler, yalnzca Batl Mnhller kampnharekete germeye dnk deld. Bu demeler Htlere poltk hesaplar n

de gereklyd: Bu demeler, Alman halkn, hazrlanmakta olan Bat Avrupadakasker harektlarla balantl yen snamalara moral-poltk olarak hazrlk arala-rndan br levn grmelyd.

Htlern barl nerlernn lan edlmesnden sonra ngltere, Fransa veABD ve der lkelerdek Almanya le gzl anlama yanllar aalyetlern gerek-ten de hzlandrmlard. zellkle ak szl Mnhller byk br gayretkelkndeydler. Onlar, Almanyaya kar savan gereksz br sava olduunu ve busava tm kaptalst lkelern Sovyetler Brlne kar gerekl br savaa d-

ntrmesnn gereklln dda edyorlard. Avrupa n szm ona komnzmtehlkes nglz ve Fransz hkmetler evrelernde gen apl br tartmannkonusu olmutu.

yle k, 4 Ekm 1939da ABDnn ngltere bykels Joseph Kennedy,Washngtona, ngltere Dler bakan Halaksn kendsyle sohbette savandevamnn, komnzmn tm Avrupada zaer anlamna gelecen vurguladnbldryordu. (16)

Fransz burjuvazsnn ruh hln karakterze eden nglz hukuku D.N. Prtt

unlar yazyordu: 1930/1940 k aylarnda Fransadak nglz yorumcular, salon-larda yalnzca, snnn daha tehlkel br dman olduu ve Alman kuat-masnn lern ktdarna terch edleblr olduu konusunda cdd konumalaryapldn vurgulamak zorundaydlar. (17)

ABDye gelnce, onlar sava d kalyordu. 5 Eyll 1939da Amerkan hkmet,taraszlk poltkas yrtlecen bldrmt. Br sre sonra ABDde, savaanlkelere slah sat yasana lkn yasa ptal edld. ABD hkmet ngltere veFransaya slah satmak nyetndeyd. Balayan sava Amerkan tekeller n slahsatndan zengn olmak anlamna gelyordu.

ABDnn etkl sanaycler arasnda; aralarnda (petrol sanaycs, Mekskapetroln Almanyaya satan) U.R. Daws, (eksas Petrol rketnn ba) . Rber,(General Motors Overss Corporaton ba) J. Mooney, (Elektroteknk abrkalar-nn sahb) A. Venner-Grenn de olduu, Almanya le anlamaya taraar olan oksayda nsan vard. (18) 15 Eyll 1939da Daws, ABD Cumhurbakan Rooseveltle buluarak, Amerkan hkmetnn savaan taraflar arasnda arabulucu rolstlenmes teklnde bulundu. Roosevelt bu konuda onay vermemesne ramenDaws Ekm ay banda Grng le bulumak zere Almanyaya gtt. Grng, Bat

devletlern savan devam etmes durumunda Almanyann Bolevklemes lekorkutmaya yeltenyordu. (19) Daws Almanyadan dnnde Bakana k raporgnderd ve Bakanlk saraynda kabul edld.

Benzer dnce ve planlarla 1939 Ekmnde Almanya le anlamann d-er taraar olan Mooney Berlne gderek Grng le brka grme yapt.


15/863

14

Etkl Amerkal evrelern Sovyet kart tavrlarn gz nnde bulunduranGrng, Fransa ve ngltere le Almanyaya Kzl Ordu tarandan kurtarlan veSovyet Ukraynas ve Sovyet Belarusyas le brlem olan Bat Ukrayna ve BatBelarusyadan Bolevklern deedlmes (20) olanan salayacak br anlama

mzalanmasna lkn sten dle getryordu. Grng, Almanya, ngltere veFransa temslclernn gzl br toplant yapmalarn neryordu.

Alman dplomass Batl devletlerle bar oyununda, Grng dnda WallStreet Fnans Olgarsnn ok sayda temslcs le sk balantlar nde olanDevlet Bakan Y. Schacht da kullanyordu. Schacht ABDnn Berln bykel-sne bavurarak Rooseveltn, savaan devletler arasnda arac rol stlenmes r-casnda bulundu. O da tpk Grng gb, ABDy Almanyann yenlgs ve kncVersayn, yalnzca sorunun uzun sre zlememesn ade etmekle kalmayp,Sovyet Rusyann yararna olacayla (21) tehdt edyordu.

nglz hkmet adna, Eyll ay sonunda Almanyaya gelen svel sanay-c Brger Dalerus Htlerclerle grmeler yapt. Dalerus Htler le de bulutu.Fhrer ngltere le dosta lkler kurma ve gvenlk garants verme stenher seernde vurguluyordu. Ayn ey Fransa n de yapmay vaat edyor, ancakkarlnda Avrupada Almanya tarandan gerekletrlen kuatmalarn tann-masn talep edyordu. (22) Nabz yoklama grmelern ayrca Danzgdek (23)Mlletler Cemyet Esk Yksek Komser Karl Burkhardt, yne brtakm taraszlke temslcler de yrtyorlard.

Ancak, barl nabz yoklamalar hssedlr sonular vermyordu. ngltere veFransann, Polonyann Almanya tarandan kuatlmasndan sonra Htler le onunnerd koullarda grme masasna oturmaya hazr olmalar, byk devlet po-zsyonundan gnll olarak vazgemeler, kend smrge haklarnn br blmn

vermeye raz olmalar ve pazarlarn sermaye ak alanlarndan dn vermeler an-lamna geleblrd. Bu trden bar koullarn Batl devletler kabul edemezlerd.Fransa hkmet bu nerlere 10 Ekm, nglz hkmet se 12 Ekm 1939da olum-suz yant verd. (24) Htlerclern, kendler n kabul edlemez olan, barl ne-

rlern reddetmekle brlkte nglz ve Fransz hkmetler Almanya le uzlamayavarma umutlarn ytrmemlerd. Zaman kazanmaya alarak ve beklerken taktkgeltrerek, Londra ve Pars, zamanla ya Htlern daha uzlamac olacan ya daAlmanyadak Htler muhal brlk grubun ktdara gelecen umut edyordu(25) k bunlarla baz nglz ve Franszlarn da gzl balantlar vard.

Br de nglz ve Fransz dplomass, Almanya le barn salanmas durumun-da, byk smrgelern kaybetmeyeceklern ve lkelernn dnyadak egemendurumlarn, Alman emperyalzmne ramen, koruyacaklarn hesaplyorlard.

S. Wellesn Msyonu

ubat 1940ta ABD hkmet, zel temslcs, Dler Bakan yardmcs S.Welles Avrupaya gndermeye karar verd. Zyaretn amac le lgl resm bldr-de, Wellesn herhang br tekle bulunma ya da ABD hkmet adna herhang


16/863

15

br ykmllk stlenme yetks olmadn ve onun gezsnn yalnzca Bakanve Dler bakannn Avrupadak mevcut durum hakknda blglendrlmesamac tad (26) vurgulanyordu.

Ancak gerekte Amerkal temslcnn grev olduka kapsamlyd. ABD kt-

dar evreler, Mnh uzlama poltkasn srdrerek, Htler le gzl anlama yo-luyla, Avrupada savan durdurulmasn salamak, Sovyetler Brlne kar ortakbr zg zleyerek, ant-Sovyet br bloun kurulmas olanana hz kazandrmakstyorlard. Welles zellkle de bu noktadan hareketle talyada Mussoln ve ano,Almanyada Htler, Grng ve Rbbentrop, nglterede Chamberlan ve Churchll,Fransada da Dalader ve Reynaud le grmeler yrtyordu. Sovyetler Brl,ABD Dler Bakan Yardmcsnn zyaret lstesne grmyordu.

Welles 26 ubatta Mussolny zyaret ett ve Mussoln zyaret srasnda

ona talyann Almanya ve mttekler le salam br barn kurulmas konu-sunda grmeler yaplmasnn mmkn olduunu kabul ettn (27) bldrd.Duceye gre Almanyay ancak Avusturyann zorla lhaknn (Anschlu) (28) veekoslovakyann bamsz Slovakyaya blnmes le Bohemya ve MorovyannAlman hmayesne verlmesnn kabul edlmes temelne dayal br bar tatmnedeblrd. Daha sonra Mussoln Almanlarn yerlet tm Polonya topraklarnnRechn bnyesne grecene aret edyordu. Olas bar grmeler le lglAlmanyann tavr konusunda Mussoln, Wellesn Romaya gelmesnden brkagn nce, Grng tarandan blglendrlmt. (29)

m Alman ynetcler, Amerkal temslc le grmelernde, Almanya nAvrupada egemen konuma ulama nyetlern aka sylyorlard. 2 Mart 1940taWelles kabulnde Htler, Almanyann sava sonuna kadar srdrmek nyetndeolduunu belrtyordu. (30)

Wellesn Pars zyaret srasnda Fransz hkmet Polonya ve ekoslovakyannbamszlklarnn yenden salanmadan Almanya le barn mmkn olmadgrn bldryordu. (31) Ancak Fransz hkmet yne esks gb, Almanyayakar uzlamac tavrn srdryordu ve yen dnler vermeye hazrd. 7 Mart1940tak grmede Babakan E. Dalader, Wellese, sonuta Fransa gelecekteAlmanya le yen br savaa grmeyecekse eer, Htlercler le balant kurmayreddetmeyecen aka ma edyordu. (32)

nglz hkmet se Almanya le byle br barn nglz karlarna aykr ola-cann ve Avrupada Naz hegemonyasnn glenmesn salayacann blncne

varmt. Bu nedenle nglz ynetcler grme yapma dncesn reddettler.11 Mart 1940ta Babakan N. Chamberlan Naz Almanyas le Htlern ner-d esaslar balamnda bar yapmann mmkn olmadn Wellese bldrd.(33) Denzclk Bakan Wnston Churchll Amerkal temslcye, savan ancak,

Almanyann tamamen bozguna uratlmas, azmn yok edlmes ve Avusturya,Polonya ve ekoslovakyann bamszlklarnn yenden salanmas yoluyla sonaereblecen sylyordu. (34)

Amerkal temslcnn Romadak grmeler yen hbr gelme salamad.Ve sonuta Wellesn Avrupadak msyonu sonusuz kald.


17/863

16

Sava Alannn Genletlmesne Dnk nglz-Fransz Planlar

ve Bu Devletlern Ant-Sovyet Yaklamlar

uha Savan daha lk gnlernden tbaren Londra ve Parstek bakanlar

kurullar sava alannn genletlmes planlarnn hazrlklarn yapyorlard. Buplanlardan br tanes sava alannn Balkan lkelerne kadar yaylmasn ngr-yordu. Bu plann mnmum seene kk br nglz-Fransz brlnn Selankekartma yapmasn ngryordu. Daha gen seenek se ngltere ve FransannBalkanlara kend topusunu, hava ve denz kuvvetlern gndermeler zerne ku-rulmutu.

Bu nglz-Fransz brlklernn evresnde Fransann esk mtteklerYunanstan, Romanya, Yugoslavya ve rkyenn asker brlklernden oluan 110tmenlk byk br ordu kurulmas planlanyordu. (35) Bu amala Balkan lkelerhkmetleryle bu konuda gzl grmeler yrtlyordu. Bunun dnda, nglz

ve Fransz hkmetler, ttak anlamas mzalanmas konusunda grmeler y-rtyorlard. Pars ve Londrada Almanyann ordusunun temel glern derhlBalkanlara kaydraca ve bylece Fransaya kar Almanya tehddnn ortadankalkaca ngrlyordu. General Gamelnn anlarnda tra ett gb, nglz-Fransz komutanlar Almanyann gcn Fransaya kar ynlendrmek yerneBalkanlardak operasyonlara bulamasn salamak nyetndeydler. (36) ab k,nglz-Fransz emperyalzmnn Htler Rech le bu karmak oyununda sra-

dan pyon rol blm olan Balkan halklar, savan arln kend omuzlarn-da tayacaklard. Bylelkle dyordu Gameln bz kend yanmzda oyuna yengler dhl edeblecek ve Almanyann karlarn talya ve Sovyetler Brlnn -karlarnn karsna koyablecektk. Bz zaman kazanacaktk ve knc dea hareke-te geme olana bulacaktk. (37) Aslnda bu, ast Almanyann bakalarnn a-balaryla zayflamas yerne, Htler ordusunun saldrganlnn Batdan Douya,Sovyetler Brlne kar yneltlmesn hedefleyen br poltkayd.

Ayn zamanda, Babakanlardan ve nglz ve Fransz Slahl Kuvvetler ba-komutanlarndan oluan Mttekler Yksek Konsey, savan lan edlmesnden

sonrak lk aylarda sava alannn skandnav lkelerne yaylmas plan hazrla-mt. Ayrca, nglz hkmetnn 1940 ylna at arv belgeler arasnda korun-mu olan ve ulalmasna 1971 ylnda zn verlen nglz Asker Konseynn 10Ocak 1940 tarhl oturum tutana gb neml br belge de bunu kantlamaktadr.

Bu oturumda, Norve ve sve, Almanyaya maden cevherler satmaktan vaz-gemeye zorlamak n bask yaplmas konusu da tartlmt. Oturum tutana-nda Denzclk bakan W. Churchlln aklamalar da yer almaktadr. Churchllhkmetn, sve hkmetnn Almanyaya maden cevher satn durdurma vaa-

dyle yetnemeyecen ade edyordu.skandnavyada savan provoke edlmes n daha nceden Kurmay Bakanlar

Komtes oraya kk br asker ke brl gndermey planlamt. (38)

Sava alannn genletlmesne lkn nglzler ve Franszlarn Balkan veskandnav seenekler znde sava Sovyetler Brl snrlarna yaklatrma


18/863

17

amac tayordu. Onlarn der amac se, Almanyaya kar yen cepheler olu-turulmas yoluyla bu lkenn zayflatlmasn salamak, onu Batl devletlerle ba-r anlamas mzalamaya zorlamak, ardndan da tek br kaptalst cephe olarakSovyetler Brlne kar sava balatmaktan oluuyordu.

3. SSCBNN SINIRLARININ GVENL VE TUHAF SAVA

DNEMNDEK SALDIRI ALANLARININ SINIRLANDIRILMASI

N ALDII NLEMLER

Batl lkelern Tepkler

Htlern askerlernn Polonyay yerle br ettkten sonra SSCB snrlarna do-ru lerledkler, nglz-Fransz emperyalstlernn ABD destende Htler le gzlplanlar nde olduklar ve onunla brlkte SSCBye kar sava rgtlenmes negrdkler byle br uluslararas ortamda Sovyetler Brl ok g br durumdakalmt. Sovyet hkmetne, lkenn asker atmaya srklenmesnn nnalmak n ok byk br esneklk ve dkkat serglemek dyordu.

Balam olan dnya sava koullarnda SSCBnn d poltkas ve dplomass,Lennn uluslararas arenada Sovyet devletnn karlarnn ve ncelkle de bardavasnn savunulmas dplomassn drayetl ve kararl br poltkayla brletr-mes esasna oturtulmutu.

Bu savata Sovyetler Brl, Sovyet hkmetnn de ayrca 17 Eyll 1939daSSCBnn dplomatk lkler nde olduu tm lkelern Bykel ve temslclerne

verd notada bldrd gb, taraszlk poltkas yrtyordu. O zaman Pravda ga-zetes ba makalesnde unlar yazyordu: Sovyetler Brl tm lkelerle bar ndeyaamak styor. Sovyet hkmet, Sovyetler Brlnn dplomatk lkler nde ol-duu tm lkelerle taraszlk poltkas yrtecen alenen lan etmtr. (39)

O aamada Sovyetler Brlnn d poltkasnn ana amac, br yandan taraszolma ve savaa katlmama durumunu koruyup Sovyet halkna sosyalzmn kuru-luunu baaryla srdreblecen gstermek ve dnya emperyalzm, zellklede onun vurucu gc olan Alman azmnn yaratt tehlkeye kar savunma-sn akt olarak hazrlayablece koullar yaratmaktan oluuyordu. GelecekteAlmanya le atmann zamanna lkn soru zel br nem tayordu, nkHtler Almanyasnn er ya da ge SSCBye saldraca akt. Sovyet dplomass

Almanyay 23 Austos 1939 tarhl saldrmazlk anlamasnn snrlar nde tut-mak ve olanaklar lsnde, kend lkelernden dn vermeden byle br saldrytelemek n mmkn olan her ey yapyordu. Ayn zamanda Sovyet hkmet,emperyalstler arasndak elklerden kaynaklanan rsatlardan da yararlanaraklkenn savunma olanaklarnn glendrlmes n nlemler alyordu.


19/863

18

Sovyet hkmetnn savan lk gnnden balayarak yrtt poltka, ognn koullarnda yalnzca Sovyet halknn karlarna del, sava alannn s-nrlandrlmasnda kar olan lkelern halklarna da uygun olan tek doru pol-tkayd.

Bat Ukrayna ve Bat Belarusyann SSCB le Yenden Brlemes

Htler ordusunun SSCBnn Bat snrlarna yaklamas, Sovyet devletnn nem-l merkezler n yaamsal neme sahp tehdt oluturuyordu. SSCB hkmet,Ukraynallar ve Belaruslarn yaad Bat Ukrayna ve Bat Belarusyann Htleraskerlernn elne dmesne ve SSCBye saldrmak n en u sava alan olma-larna, onlarn 13 mlyon nusunun 3. Rechn klelerne dnmesne rsat

veremezd. SSCB Halk Komserler Brl Bakan V. M. Molotov br radyo konu-masnda: Sovyet hkmet Polonyada yaayan Ukraynal ve Belarus kardelerneyardm eln uzatmay kend kutsal ykmll kabul etmektedr dyordu. (40)Sz konusu olan, burjuva-toprak aal dzenyle ynetlen Polonyann 1920deasker mdahale sonucu Ukrayna ve Belarusya topraklarn kuattndan buyana, Polonya snrlar nde yaayan Ukraynal ve Belarus nustu.

17 Eyll 1939da esk Polonya, Alman sava maknesnn darbeleryle ykldk-tan sonra, SSCB hkmet Kzl Orduya, Bat Ukrayna ve Bat Belarusya toprakla-rna grerek orada yaayan Ukraynal ve Belaruslarn yaamn ve mallarn koru-

ma altna alma drekt verd. (41)12 gnlk kurtarma seer srasnda Kzl Ordu 250-350 km kend snrndan

lerleyerek tm Bat Ukrayna ve Bat Belarus topraklarn kurtard. Kzl Ordu as-kerler, ast kleletrmenn tehdt ett halk tarandan cokuyla karland. Brsre sonra tm Bat Ukrayna ve Bat Belarusya topraklarnda halk meclslern-de demokratk semler yapld. Meclsler, bu blgelerdek halkn ortak taleple-r dorultusunda hareket ederek Sovyet ktdarn kabul ettler ve SSCB YksekSovyetne Bat Ukrayna ve Bat Belarusyann Sovyet Sosyalst Cumhuryetler

Brlne kabul edlmes n br dlekeyle bavurdular. 1 Kasm 1939da SSCBYksek Sovyet Bat Ukrayna Halk Meclsnn rcasn kabul ett ve Bat Ukraynay,Ukrayna Sovyet Sosyalst Cumhuryet le yenden brletrerek Sovyet SosyalstCumhuryetler Brlne dhl edlmesne lkn yasay kabul ett. Bunu, SSCBYksek Sovyetnn, Bat Belarusyay Belarusya Sovyet Sosyalst CumhuryetlerBrl le yenden brletrerek Sovyetler Brlne dhl edlmesne lkn 2 Kasm1939 tarhl yasas takp ett. Bat Ukrayna ve Bat Belarus halklarnn SSCByeyenden dhl olma arzular bylece gereklem oldu. Beyaz Polonyal askerlertarandan 1920de ortadan kaldrlan halk ktdar yenden kuruldu.

Bat Ukrayna ve Bat Belarusyann kurtarlmas stratejk nem tayordu.SSCB Ukrayna ve Belarusya topraklarnn Bat snrlar boyunca savunma hatla-r oluturmaya balad. Bu, Alman saldrganlna kar Bat snrlarnn en uza-na tanm br set d. Bylece SSCB yalnzca kend gvenln pektrmeklekalmayp ast Alman saldrganlnn engellerle karlamakszn douya lerle-


20/863

19

mesnn nn kesm oldu. Alman hkmet, Sovyet hkmet le saldrmaz-lk anlamas mzalayarak bylece Sovyetler Brlnn bu kurtulu eylemne razoluyordu. 28 Eyll 1939da Sovyet-Alman Antlamas mzaland ve bu antlamayagre, Almanya SSCBnn Bat snrnn, daha 1939da ngltere, Fransa, ABD ve

der baz Batl devletler tarandan nerlm ve Sovyet Rusya le Polonya arasn-da etnograya esaslarna gre belrlenm olan Curzon Hatt* olarak adlandrlanhattan gemekte olduunu kabul edyordu. (42)

Kzl Ordunun Bat Ukrayna ve Bat Belarusyadak kurtarma msyonungltere ve Fransada ant-Sovyet hstersn krze dntrd. Bu, Chamberlan

ve Dalader hkmetlernn, ast Alman askerler Sovyet snrlarna dayandktansonra Almanya ve SSCBnn atmas n her trl abay gsterdklern br kezdaha kantlyordu.

Bu abalarn baarszlkla sonulanmas zerne ngltere ve Fransann ktdarevreler ve propaganda organlar, Sovyet devletn Htler Almanyasnn mt-tek gb gstermeye baladlar. SSCBnn tavrn kabaca arptmaya dnk butehlkel poltkaya baz burjuva aalyet gsteren adamlar dah kar kyordu.yle k, W. Churchll 1 Ekm 1939dak radyo konumasnda unlar sylyordu:Sovyet ordularnn bu hatta bulunmas, Rusyann Alman tehddne kar gven-l n tamamen br zorunluluktur. Her halkrda, mevzler kuatlmtr ve NazAlmanyasnn saldrmaya cesaret edemeyece br Dou Cephes kurulmutur.(43) nl nglz poltkac D. Lloyd George Polonyann Londra bykelsne

27 Eyll 1939da yazd mektupta hakl olarak unlar belrtyordu: Rus ordusu,Polonyaya at olmayan ve I. Dnya Savandan sonra Polonya tarandan cebrenkuatlm olan topraklara yerlemtr. Polonya Ukraynasnn saknler SovyetUkrayna Cumhuryet topraklarnda yaayan komular le ayn rka attr ve ayndl kullanmaktadr. Ben, bu neml olgulara br an nce dkkat eklmesn b-rnc derecede neml br dava olarak kabul edyorum. Ben bunu, bzm br dk-katszlk sonucu etk altnda kalarak Alman mdahalesyle ayn ntel tayanRusyaya kar sava balatmamzdan ekndm n yaptm. Ruslarn lerlemes-n Almanlarn lerlemes le ayn keeye koymak cance br lgnlk eylem olurdu

(44) Fransann Varova esk bykels L. Noel, 17 Eylle kadar oluan ortamdaSSCBnn ast Alman ordusunun tm Polonya topraklarn kuatmasna zn ve-reblr myd sorusuna: Bu mmkn deld. Sovyetler Brl, vakt ge olmadankend ordusunu mutlaka Polonyaya sokmak zorundayd (45) yantn veryordu.

Sovyetler Brlnn Estonya, Letonya ve Ltuanya le Karlkl

Yardm Anlamas mzalamas

Polonyann haa nde ast Alman ordusu tarandan yerle br edlp ku-atlmas, oktandr Baltk blgesn Sovyet lkesne saldr n srama tahtasna

* Curzon o Kedleston: nglz Devlet adam. (Mark) 1919-1923 yllarnda Dler Bakanl yapmtr.1919 ylnda adyla anlan Polonyann Dou snrn zmtr. Lozann da ba yapmclarndan br-dr. (1923)


21/863

20

dntrmey planlayan Htler Almanyasna kar kk Baltk lkelernn kendbalarna herhang br dren gsteremeyeceklern kantlamt.

1939 sonbaharnda Estonya, Letonya ve Ltuanyann ast hkmetler heran hem Htler Almanyas hem ngltere hem de Fransa tarandan ant-Sovyet

amalarla kullanlablrd. te bu nedenle Sovyet hkmet 1939 sonbaharndaLtuanya, Estonya ve Letonya hkmetlerne karlkl yardm anlamas mzala-ma tekl sundu. Bu tr anlamalarn mzalanmas yalnzca SSCBnn gvenl-nn pektrlmesne uygun olmayp, Baltk halklarn Htler Almanyasnn sald-rlarndan koruyarak bar salayacandan, onlarn temel karlarna da uygundyordu.

Art arda yaplan grmeler sonucu SSCB 28 Eyll 1939da Estonya le kar-lkl yardm anlamas mzalad. Byle br anlama 5 Ekmde Letonya, 10 Ekmde

de Ltuanya le mzaland. (46) Bu anlamalar hemen hemen ayn d. Letonya veEstonya le mzalanan anlamalarn lk maddes (Ltuanya le anlamada bu 2.maddeyd), hang byk Avrupa lkes tarandan olursa olsun, karadan ya dadenzden olup olmadna baklmakszn dorudan saldr ya da saldr tehddolmas durumunda taraflarn brbrlerne, asker yardm dhl, her trl yardmyapmakla ykml olduklarn ade edyordu. Sovyetler Brl bu lkelerden herbrnn ordusuna ndrml tareyle slah ve der asker malzeme yardm yapmaykmlln stlenyordu. (47)

Letonya ve Estonya le mzalanan anlamalarn 3. maddes uyarnca (Ltuanya

le anlamada bu 4. maddeyd), SSCBnn ve Baltk lkelernn savunmasn g-lendrmek amacyla, Baltk lkeler Sovyetler Brlne asker denz losu bulun-durmak n s ve asker havaalan kurma ayrca denz ss ve havaalan olaraktahss edlm alanlarda kend hesabna, saylar karlkl anlamayla belrlenecekolan ok snrl sayda Sovyet asker kara ve hava kuvvetler bulundurma hakk

verdler.

Bunun dnda, taraflar, der taraa kar olan koalsyonlarda yer almama veherhang br ttak ne grmeme ykmlln stlendler.

Ltuanya le anlamaya gelnce; bu anlama Estonya ve Letonya le yaplan an-lamadan, Sovyetler Brl Ltuanya le dostluu glendrmek n bu lkeyeVlnus ln verr adesn eren 1. maddesyle arkllk gsteryordu. (48)

Ltuanya le lkler rdeleyen Pravda gazetes ba makalesnde unlar yaz-yordu: Sovyetler Brl, daha nce Letonya ve Estonya le mzalanan anlamalar-da olduu gb, Ltuanya le yaplan anlamayla da snrlarnn gvenln sala-makta ve savunmasn daha da glendrmektedr.

Sovyetler Brl, SSCBye komu ve savunmas zay lkeler n emperyalst dev-

letler tarandan geleblecek mevcut tehdd bylece ortadan kaldrmaktadr. (49)Sovyetler Brl tarandan Baltk lkesyle anlama mzalanmas, Avrupann

bu blgesnde ve Baltk Denz evresnde bar ve gvenln glenmesne yardm-c olmutur.


22/863

21

SSCB ve Trkye Arasnda ttfak Anlamasna Dnk Grmeler

Sovyet hkmet, SSCBnn Gney snrlarnn gvenlnn glendrlmesnebyk nem veryordu. Bu da daha ok Kaasyada SSCB le snr olan rkyenn

tutumuna balyd. Ayrca rkye, Akdenzden Karadenze Sovyet snrlarnnge yolu olan anakkale ve stanbul boazlarn kontrol edyordu. Savaan herk emperyalst grup da rkyeye byk br lg gsteryor ve onlardan her brrkyey kend tarana ekmeye alyordu. Bu arada rkye ktdar evrelerkend poltkalarnda bu gruplar arasnda denge kurmaya alyordu.

Daha 1939 lkbaharnda, Sovyet hkmet Ankaraya rk hkmet le k lkearasnda ttak anlamas mzalamak n SSCB Dler Halk Komser yardm-cs V. P. Potemkn gndermt, ancak olumlu sonu elde edlemed. Grmelerrkye Dler Bakan . Saraolunun geld Moskovada 1939 Eyll sonunda

yenlend. Ancak bu grmeler artk baka br uluslararas ortamda Almanya lenglz-Fransz ttak arasnda balayan sava dnemnde gerekleyordu. SSCBse taraszlk poltkas yrtyordu. Bu grmelerden anlald kadaryla,rk hkmet SSCBye, Balkanlar ve Boazlar n geerl olmak zere karlklyardm anlamas mzalamay nermekle, SSCB le lklern yletrlmesndenok, SSCBy ngltere ve Fransa le dolayl ttakn ne ekmekte kar gryor-du. 28 Eyllde rk hkmet ngltere ve Fransa le karlkl yardm anlamasparae ett. Bu nedenle, SSCB rkye le ttak anlamas mzalamas durumunda,ngltere ve Fransa tarandan hbr ykmllk tamamakla brlkte, Almanya

ve talya le savan ne eklm olablrd. stelk ngltere ve Fransa SSCByekar ar br dmanlk beslyordu. Bu koullarda Sovyet hkmet rkye lettak anlamas mzalamaya yanaamazd.

Sovyetler tarandan, 1925 ylnda mzalanan, Sovyet-rk taraszlk an-lamasnn teyt edlmes tekl edld, ancak Saraolu bu tekl reddett. (50)Moskovadan ayrlmadan nce Saraolu Amerkann Moskova bykels L.Stenhard le sohbetnde Byk Brtanyann Almanya le Sovyetler Brl arasnanak sokmak n rk-Sovyet grmelern kullanmaya yeltendn (51) ak-

a tra edyordu.Sovyet hkmet lkenn Gney snrlarnda gvenl salamak amacyla ek

asker savunma nlemler almak zorundayd...

SSCBnn Kuzeybat Snrnn Gvenl n Verd Mcadele

Sovyet devlet dama, kends le ortak snr olan tm lkelerle y komu-luk lkler srdrme abasndayd. Byle br lky Sovyet Devlet Fnlandya

le de srdrmek styordu. Sovyet-Fnlandya snr, bykl ve nem bak-mndan Sovyetler Brlnn knc byk kent ve Ekm Devrmnn be olanLenngraddan balayarak toplam 32 km d. Bu snrn gvenlnn salanma-s acl br nem tayordu. Sovyet hkmet, Fnlandyann ktdar evrelernn,Lenngrad ve Sovyet Karelyasn da ne alablecek Byk Fnlandyay kur-


23/863

22

maya dnk oven br propaganday sstematk olarak yayarak SSCBye kar d-manca br poltka yrtmesne gzlern kapatamazd.

Fnlandya gl mtteklernn yardm olmadan bu poltkay gereklet-remed n esk Cumhurbakan P. E. Svnhuvud, o zamanlar Fnlandya d

poltkasnn balca lkes olan u tez ler att: Rusyann her dman, damaFnlandyann dostu olmaldr. Bu nedenle, Fnlandyann gerc ktdar evre-lernn dostlar ve mttekler arasnda yalnzca ngltere, Fransa ve ABD de-l, ncelkle Htler Almanyas ve hatta Japonya yer alyordu. Htler Rech ,Fnlandyay, SSCBye saldr n srama noktasna dntrmeye kadar gtrd.

lern bu duruma dnmesnden kayglanan Sovyet hkmet, Fnlandyale lklern mutlaka yletrlmesn salamak n dealarca nlemler ald. Bunlemlerden br, Sovyetler Brlnn Nsan 1938de gayr resm yolla Fnlandya

hkmetne yapt karlkl yardm anlamas mzalamak n grmeler balat-ma nersyd. (52) Byle br anlamann mzalanmas SSCBnn Kuzeybat snr-larnn gvenlnn salanmasna, ayrca Fnlandyann uluslararas durumunuglendrmeye yardmc olablrd. Ancak Fnlandya hkmet, kend karlaraleyhne hareket ederek Sovyet tekln, karlkl yardm anlamasnn mzalan-masnn Fnlandyann kend yazgsn belrleme hakknn hlal anlamna gele-ce gerekesyle reddett.

Ayrca, ret Fnlandyann taraszla (53) rayet etme zorunluluuyla gerek-elendrlyordu. Oysa 1938-1939 yllar boyunca Fnlandya, Amerkadan bor

ald paralar ve nglz-Fransz asker malzemelern kullanarak hummal br e-klde slahlanyordu. 1938de Fnlandyann btesnn %60nn asker htyalaraharcanmas bunun tpk br rnedr.

Alman uzmanlarn ynetmnde Karelya kstanda,*Mannerhem**Hatt adverlen salam sthkm duvarlar na edlmt. Sovyet-Fn snr boyunca, saysve ller, Fnlandya Hava Kuvvetlernn htyalarn kat kat aan ve SSCByekar saldr harekt hesaplanarak asker havaalanlar na edlmt. Bunun dn-da, Fnlandya hkmet, Alan adalarnn askerlerden arndrlmas anlamasnn

ptal edlmesn, buralarda asker sthkm duvarlar kurmak amacyla salamt.1939 Mart ay banda Sovyet hkmet Lenngradn denzden gvenln sa-

layablecek br asker s kurmak n Fnlandya Krezndek Sursar (Gogland),Lavansar, Seskar (Seskar) ve urnsar adalarn kralama ners sundu.Sovyet ners Kayandera hkmet tarandan annda reddedld. FnlandyannMoskova temslcs S.S. Yrjo-Kosknen 8 Mart 1939da, SSCB Dler HalkKomser M. M. Ltvnova Fn hkmetnn Fnlandya adalarnn kralanmasnersn deerlendrmey gerekl grmedn bldrd. (54)

Fnlandya hkmetnn Sovyet nersne kar taknd saduyudan yoksuntavrna ramen, M.M. Ltvnov yne de, kendsne verlen yantn Fn hkmetnn

* Kstak; Br yarmadann karaya baland dar yer.

** Mannerhem: Carl Gusta (Baron) Fnl Devlet adam ve Mareal. knc Dnya savanda Ruslara karsavamtr. 1944-1946 yllar arasnda Devlet Bakanl yapmtr.


24/863

23

son sz olmadn ve Fn hkmetnn bu nerye yaklamn gzden germe-ye hazr olacana lkn umudunu dle getrerek (55) Yrjo-Kosknen gr al-

vern srdrmeye kna etmeye abalyordu.

Yne ayn grmede Halk Komser yen br ner sundu: ahsen bana yle

gelyor k dyordu o, grmeler toprak dem dzlemne tanablr. rnen,vermsz adalar yerne Karelya snr boyunca bzm topraklarmzn uygun brparasnn Fnlandyaya braklmas ok byk br lg ekeblr. Sovyet hkmetadna SSCB Dler Halk Komser Fnlandyaya toprak dem teklnde bu-lundu ve bu lkeye sz konusu adalar karlnda Sovyet Karelyasnda k katdaha azla toprak vermeye hazr olduunu belrtyordu.

M.M. Ltvnov temslcye, dle getrlen nerler nda konuyu Fnlandyahkmetyle br kez daha grme nersnde bulunmasn rca edyordu. (56)

Ama daha nceden de olduu gb, Fn hkmet Sovyet tekln yapc breklde tartmad ve bu nedenle Nsan 1939da grmeler sona erd. Cajanderhkmet SSCB le lkler yletrmey, onun gvenlk karlarn hesaba katma-y, barn glendrlmes davasnda brl yapmay reddett. Fn hkmet bukonuda, halknn, SSCB le bar nde lkler gerektren, yaamsal karlarnakar hareket ett.

Austos 1939da yaplan nglz-Fransz-Sovyet asker grmeler srasndaFn hkmet, kend lkesne br saldr durumunda Sovyet hkmetnden yar-

dm almay stemedn ade ederek, SSCBye kar uzlamaz dmanca tavrnyne sergled. Cajander hkmet 1939 Austosunda yaplan ve hemen hementm Fnlandya ordusu, yedek erler ve asker htyalara gre hazrlanm mre-zelern katld asker tatbkatlara ant-Sovyet br ntelk yklemt. Fnlandyahkmet, sve Savunma Bakannn bu manevralara katlmasn, onunla,Fnlandyann SSCB le olas br savaa grmes durumunda (57) sven ka-tlmas konusunu, tartmak n kulland. SSCB le olas br sava durumundaFnlandya hkmet asker hazrln artrlmas yasas kard ve tm lke apn-da alma zorunluluu lan ett. m lkede szm ona pheller tutukland,

SSCBy Fnlandyann ezel dman olarak gsteren Sovyet kart propagandaartrld.

knc Dnya Savann balamasyla brlkte Fnlandya topraklar br saldrhede ve SSCBye kar br sava n srama tahtas olablrd. Bu nedenle Sovyethkmet, 5 Ekm 1939da Fnlandya hkmetne, kesntye urayan Sovyet-Fngrmelernn yenden balatlmas ve karlkl yardm anlamas mzalan-masna lkn Sovyet nersnn gzden gerlmes nersnde bulundu. (58)Grmelerde bulunmak n 11 Ekmde Fnlandyann sve temslcs ve Devlet

Mavr J.K. Paaskv Moskovaya geld.J.K. Paaskv, J. Staln ve V. M. Molotov tarandan kabul edld. lk grme-

ler srasnda Paaskv Sovyet tarann, Fnlandya topraklarnn baka br devlettarandan SSCBye saldr n kullanlablece tehlkesnden kaynaklanan tavrnanlayla karlad. Daha sonra Paaskv bu tavr yle ade edyordu: ... Sovyetler


25/863

24

Brl Fnlandya le lkler, bu lkeye gveneblece ve Fnlandyann bundansonra hbr zaman Sovyetler Brlnn dmanlarnn yannda yer almayacaeklde dzenlemek styor. (59)

Ardndan Moskovaya, daha sonrak grmeler srasnda Fnlandya tara-

nn pozsyonunu len belrleyen Malye bakan V. anner geld. Paaskv g-rmeler yrtrken br baar umudu vard. Ama Fnlandyadak Sovyet kartktdar evrelernn pozsyonunu yanstan anner, grmelere katlr katlmaz,Fnlandya tarann tavr brdenbre olumsuz ynde det. 2 Aralk 1939daSovyet hkmetnn Ba V.M. Molotov annern bu grmelerdek rolne de-nrken, ABDnn Moskova bykels L. Dtenherdt unlar sylyordu: Eergrmelern lk dnemnde olduu gb, Fnlandya adna grmeler BayPaaskv, Bay annern katlm olmakszn yrtseyd, olasdr, grmeler ka-

bul edleblr br anlamayla bteblrd. Ama Bay annern grmelere katlmasbtn ler bozdu ve galba Bay Paaskvnn eln kolunu balad. (60)

annern katlmasyla brlkte grmelerde Fnlandya deleges tm Sovyetnerlern reddetmeye balad ve bylece grmelern keslmes kanlmaz oldu.Fnlandya hkmetnn bu pozsyonunda, ngltere, Fransa, ABD, ayrca astAlmanyann ok byk etks olmutur. m bu lkeler grmelern keslmesbaarsna ulatlar ve Fnlandyay SSCB le herhang br anlamay reddetmeyetevk ettler. Sonuta Fnlandya tara karlkl yardm anlamas mzalanmasnalkn Sovyet tekln reddett.

14 Ekmde Sovyet hkmet yen br tekl sundu: Hankoyu SSCBye 30 yl-lna kraya vermek, ayrca Rebola ve Poros-Gl blgesndek (Karelya SovyetSosyalst Cumhuryet zerk Blges) 5523 km2lk Sovyet topraklarna kar-lk toplam 2761 km2lk Gogland, Seskar, Lavansar, urnsar, Berke adalar-n, Karelya kstan ve Rbay, Sredny yarmadalarnn br ksmn SovyetlerBrlne vermek. Bylece Sovyetler Brl dem n k kat daha azla toprakneryordu. (61)

Fnlandya le btn grmeler sresnce Sovyetler Brl tm tenlyle

karlkl anlaya ulamak styordu. SSCB, Sovyet-Fn dostluk lklernn gel-mes, karlkl gven ortamnn salanmas n k noktas olablecek karlklkabul edleblr, hak etlne dayal br anlama salamak abasndayd.

SSCB ve Fnlandyann, Karelya kstandak Sovyet-Fn snr boyunca tah-km edlen blgeler karlkl slahszlandrarak, bu snrda yalnzca snr gvenlkglern brakmasna lkn der Sovyet tekl de bu abadan kaynaklanyordu.Ancak, bu ner de Fnlandya tarandan reddedld. (62)

Br sre sonra Fn hkmet grmelere ara verd ve 13 Kasmda Fn dele-

ges Moskovadan ayrld. Delegeler Helsnkye dnnce Dler bakan Erkko,Fnlandyann SSCB le grmekten daha neml ler olduunu belrtt.Gelecen Babakan, daha sonra da Fnlandya Cumhurbakan Y.K. Paaskv,bu grmelern keslmesn o dnemn Fnlandyasnn d poltkadak hatalarsersnn en cdds ve en arlarndan br olduunu belrtyordu. (63)


26/863

25

12 Kasm 1939da ASS, d basnn gya Sovyet hkmetnn Fnlandyannverd en son dnler de reddettne lkn karalama kampanyasn tekzp ett.Bu tekzpte Fnllern SSCBye hbr dn vermed belrtld. ASSn verle-rne gre, Fnller, Sovyetler Brlnn en bast nerlerne dah yanamamakla

kalmayp, tam tersne uzlamaz tutumlarn daha da ddetlendryorlard. Son za-manlara kadar, Karelya kstanda Fnller Lenngradn karsndak cephede 2-3tmen bulunduruyorlard, md se Lenngradn tepesnde duran tmen saysyedye kadar karld ve bylece dn vermezlklern serglem oldular. (64)

Dardan tahrk edlen Fnlandya hkmet, grmeler kesmekle kalmaypsava hazrlklarna da balamt. Fnlandyann Sovyetler Brl snrnda slahlkkrtmalar yapld. Sovyet hkmetne, son areye bavurmaktan baka br eykalmamt: 28 Kasm 1939da Sovyet hkmet 1932 tarhl Sovyet-Fn saldrmaz-

lk anlamasnn geersz olduunu lan ett.29 Kasmda SSCB Dler Bakanl Halk Komser Yardmcs V.P. Potemkn,

Sovyet hkmetnn talmatyla Fnlandyann Moskova temslcsne, SSCBhkmetnn Fnlandya hkmet le normal lkler artk srdremeyecen

ve kend syasal ve dar temslclern Fnlandyadan ekmek zorunda olduunubldrd. (65) Bundan sonra ble Cajander hkmet saduyunun sesn dnlemed.Almanya ve Japonyann SSCBye saldrmasna umut balayan Fnlandyal gerc-ler, Sovyet topraklar zernde Byk Fnlandyay kurmak amacyla onlarla br-lkte saldrya katlma planlar yapyorlard. Emperyalst devletler tarandan tah-rk edlen Fnlandya hkmet, kkrtmac poltkasyla Fnlandya ve SSCBarasnda slahl atmaya kadar gtrd. 30 Kasm 1939da Fnlandya ve SSCBarasnda asker harekt balad.

4. SSCBNN SOVYET-FN ATIMASININ DURDURULMASI N

DPLOMATK ABALARI

12 Mart 1940 Tarhl Bar Anlamas

SSCB le Fnlandya arasnda tm atma srecnde, Sovyet tara bu at-may bar yoluyla zmek n byk aba harcad. Sovyet hkmet, Fnlandyahkmetnn yazar Hella Wuoljok araclyla bar amal lk zemn yokla-ma abasna olumlu yaklat. Hella Wuoljok 8 Ocak 1940 ylnda SSCB Syasal

emslcs A.M. Kollantay le Stockholmde, Fn-Sovyet slahl atmasna brzm bulmak amacyla bar grmelernn balatlmas konusunda grmeyapt. (66)

Sovyet hkmet barl zm konusunda gayr resm Sovyet-Fn gralvern kolaylatrmak n arac grev stlenmeye hazr olduunu bldren


27/863

26

sven nersn kabul ett. 29 Ocak 1940 ylnda sve Dler bakan H.E.Gntere, SSCBnn Rut-anner (67) hkmet le bar anlamas mzalamaya lkeolarak kar olmad, ancak bar grmelerne balamadan nce, Fnlandyannhang bar koullarna yanamaya hazr olduunu blmek stedn belrten br

bldr gnderld. (68)Ancak gayr resm Sovyet-Fn lkler, SSCB le Fnlandya arasndak asker

atma srecnn uzamas n her ey yapan Londra, Pars ve Washngtonunmdahales sonucu zora grd. nglz ve Fransz hkmetler Fnlandyaya slahgnderdler, SSCBye kar savaa katlmak n Fnlandyaya gnderlmek zereaclen br nc kolordu hazrladlar, ayrca Almanya le savan SSCB le sava-a dnmesne ynelk der almalar yrttler. ABD hkmet, FransannSovyetler Brlne kar sava provoke etmeye dnk Fransz-nglz poltkasn

desteklyordu. (69)Bu koullarda Fnlandya Dler bakan anner, SSCB ve Fnlandya arasnda

bar grmelern balatmak n Sovyet tarayla gayr resm gr alvernsonulandrmay ardan alyordu. anner (5 ve 13 ubat 1940ta) Stockholm kkez zyaret ett ve sve hkmetne SSCBye kar savaa katlacak otuz bn asker

ve subay gnlller ad altnda Fnlandyaya gndermes rcasnda bulundu. (70)Fnl Bakan, sven nglz-Fransz askerlernn kend topraklarndan gemes-ne zn verp veremeyece konusuna da aklk kazandrma abasndayd. Ruthkmet, Sovyet tarann, Fnlandyann hang bar koullarna raz olacanalkn sorusuna dorudan yant vermek yerne, Sovyetlern bar koullarn ken-dsne bldrlmes n dretyordu.

Sovyet hkmet, ngltere ve Fransann, Fnlandyay kullanarak ne kadar teh-lkel br oyun oynadklarnn tamamen arkndayd. Bu nedenle, 23 ubat 1940taA.M. Kollantay araclyla kend bar koullarn bldrerek yenden br nsya-t gsterd. Ayn zamanda Chamberlan hkmetne bu koullar Fnlandyayaletmes ve Sovyet-Fn bar dyalounun kurulmasnda arac rol stlenmes r-casnda bulundu. ngltere hkmetne bu bavurunun amac, nglzlern asker

atmann uzamasna dnk aalyetlern tarasz klmaktan oluuyordu.ngltere hkmet Sovyet nersne olumsuz yant verd. 24 ubatta Byk

Brtanya Dler Bakan Parlamento Mavr P. Butler, Londrada SovyetBykels .M. Mayskye, Brtanya hkmetne Sovyet bar koullarn letme-nn kends n olanaksz olduunu ve arac roln stlenecek durumda olmad- n zntlern (71) dle getryordu. 27 ubatta anner br kez daha yardmn Stockholme gtt.

Ama Kzl Ordu brlkler ubat 1940ta Mannerhem hattn atktan sonra

Fnlandya SSCB le bar grmelerne balamaya raz olduunu bldrd. Ruthkmet A.M. Kollantaya Sovyetlern koullarn grmeler n br hareketnoktas olarak grmek kaydyla lke olarak kabul ettklern bldryordu. (72) 4Martta Fnlandya ordusu Bakomutan Mannerhem, hkmete, Karela ksta-nda Fn ordusunun krtk durumda bulunduu raporunu sunuyordu.


28/863

27

Ancak, Londra ve Parsn basklarna boyun een Rut hkmet, Moskovayagrmeler yapmak n delege gndermek yerne, 4 Martta Sovyet hkmetndenyen Fn-Sovyet snr noktasnn belrlenmesn ve Fnlandyann SovyetlerBrlne brakaca topraklar karlnda Fnlandyann alablece tazmnatn

mktarn aklamasn rca edyordu. (73)Sovyet hkmet byk br metanet sergleyerek bar grmelernn

mmkn olan en ksa srede balamasna dnk aba harcamay srdryor-du. 6 Martta Sovyet hkmet Fnlandya hkmetne grmeler yapmak nMoskovaya delege gndermes nersyle yenden bavurdu. Bu kez Fnlandyahkmet Moskovaya R. Rut bakanlnda delege gndermeye raz oldu. Sovyet

ve Fn delegelern bar anlamas mzalamak n lk grmeler 7 Mart 1940tagereklet. Sovyetler Brlnn bar nerlern dnleyen Fnlandya delegasyonuHelsnk le stare n zaman sted.

Sovyet-Fn bar srecn baltalamak n Chamberlan 11 Martta parlamen-toda yapt konumada ngltere ve Fransz hkmetlernn Fnlandyaya bun-dan sonra da yardmda bulunacan belrtyordu. Londra ve Pars, Fnlandyayanglz-Fransz nceleme heyetnn gnderlmesn kastederek, Rut hkmetne,eer Fnlandya hkmet sterse Batnn aalyetlernn derhl balayacan; ar-tk Norve ve svee br ey sorulmayacan, onlara yalnzca blg verlecen(74) br kez daha anmsattlar.

Ancak, Fnlandyann asker durumu emrvak br eklde derhl bar anla-

masnn mzalanmasn gerektryordu, stelk bar anlamasnn koullar ege-men br devlet olarak Fnlandyann haysyet ve bamszl le badamaz br du-rum ermyordu. Grmeler SSCB ve Fnlandya arasnda 12 Mart 1940 ylndabar anlamas mzalanmasyla sona erd. (75)

Moskova Anlamasna gre Karelya ksta Vborg le brlkte ve der baztopraklar SSCBye get. Sovyetler Brl Hanko yarmadas ve ona ky olan ada-lar, Fnlandya Krezne gr kapatmas planlanan br asker denz ss kurmakn 30 yllna kralad.

Anlama Fnlandyaya tam bamszl ve lerne karlmamasn salad.Anlamann 3. maddes: Anlamann taraflar karlkl olarak brbrlerne saldr-maktan kanma, anlamaya varan taraflardan derne kar ynelm olan tt-aklara ya da koalsyonlara katlmama ykmlln stlenrler. (76) MoskovaAnlamasnn mzalanmasnn sonucunda SSCB ve Fnlandya arasnda y kom-uluk lklernn geltrlmes n gerekl temeller atlmt. Ama Fnlandyannktdar evreler br sre sonra lkey Htler Almanyas le SSCBye kar br tta-ka srkledler.


29/863

28

5. NGLTERE VE FRANSANIN SOVYETLER BRLNE

KUZEYDEN GNEYE SALDIRMA PLANLARI

Fransa ve ngltere n lmcl Br Tehdt

ngltere ve Fransa hkmetler, Sovyet devletne kar hal seerler balat-mak n kend akt katlmlar le provoke edlen SSCB le Fnlandyann askeratmasn kullanma planlar hazrlyorlard. Fast Almanya le sava yerne,Htler Rechn ve der lkeler de srkleyebleceklern hesap ederek SovyetlerBrlne kar sava balatmak styorlard.

Bu dnceden yola karak Londra ve Pars kabneler Fnlandyaya olduka

cmert ekonomk ve asker yardmda bulunuyordu. yle k, Chamberlann 19Mart 1940 tarhl demecne baklrsa, ngltere Fnlandyaya 101 uak, 214 top,158 bn merm, 50 bn el bombas, 15 bn 700 hava bombas, 10 bn tank, ma-yn ve asker malzeme gndermt. (77) Fransa, Htler askerler snrlarnda y-nak yapm olmasna ramen, ngltereden ger kalmyordu. Dalader hkmetFnlandyaya 175 uak, 496 top, 5 bnden azla maknel tek, 400 denz mayn,200 bn bomba, 20 mlyon merm gndermt. (78)

Sovyet-Fn atmas srasnda Fnlandyaya syasal yardma e deerde en b-

yk nansal-ekonomk yardm ABD yapmt. ABD slah ve mhmmat teslma-t dnda Fnlandyaya Amerkan slahlar satn alm n bor vermt. 2 Aralk1939da ABD, SSCBye, len tcar boykota e deerde olan szm ona manev am-bargo uygulamaya balad. ABD hkmetnn bu poltkas atmann br an ncebtmesne kararl br eklde kar kan ve bylece atmann devam etmesndensorumlu olan Fnlandyadak oven unsurlarn pozsyonunu glendryordu.

Batl devletler tarandan tevk edlen sven ktdar evreler de Fnlandyayaher trl yardm yapyordu; Fnlandyaya 84 bnden azla tek, 300 top, 50 ml-yon merm, 30 bn adet dek slahlar n merm, 25 uak ve dek slahlarsaladlar. Fnlandyada savaa 8 bnden azla svel katld. (79)

ngltere ve Fransa hkmetler Fnlandyaya yardm ad altnda SSCByekar asker harektlara baladlar. Fn ordusu Bakomutan Mareal Mannerhemabal br nglz danman, ugeneral Lench vard. Artk Aralk 1939da nglz-Fransz Asker Komutanl Fnlandyaya nglz-Fransz askerlernn gnderl-mes konusunu tartyordu. Bu amala acl olarak 150 bn klk nc kolorduhazrlamaya baladlar. Brlk Yksek Konseynn 5 ubat 1940 tarhl oturumun-da Fnlandyaya nglz-Fransz askerler gnderlmes karar alnd. (80) E za-

manl olarak Chamberlan ve Dalader hkmetler, kamuoyunu nglz-Franszemperyalzmnn, Sovyet-Fn atmasna, asker mdahalesne hazrlama amactayan gen apl br kampanya balattlar. Buna ABD de akt olarak katld. Buamala Mlletler Brl de kullanld. Batl devletlern basksyla Sovyetler Brl14 Aralk 1939da Mlletler Brlnden hra edld.


30/863

29

16 Ocak 1940ta Fransz Parlamentosuna SSCB le dplomatk lklern kesl-mes karar sunuldu. Bu taleb hemen hemen tm etkl Fransz gazeteler destek-led. SSCBy le lklern keslmes n uluslararas gercler tarandan, Sovyettesslerne polsye kkrtmalar dzenlenmes gb br deneye bavuruldu. 5 ubat

1940 ylnda Pars pols Sovyet tcar temslclne, ayrca turzm bnasna veParstek esk br Sovyet okuluna baskn dzenled. Bu nedenle Sovyet bykelsY.Z. Surts Fransz hkmetn protesto ett. (81)

ngltere ve Fransa, sve ve Norvee, nglz-Fransz nc brlklernn bu l-kelern topraklarndan gemesne zn verlmes n basklarn artryordu. Ezamanl olarak Batl devletlern hkmetler, ngltere ve Fransann Sovyet dev-letne kar savaa olas katlmn hakl karmak n, Fnlandya hkmetnnonlara yardm n resm olarak bavurmas amalarna ulamlard.

27 Aralk 1939da Chamberlan hkmet, sve ve Norven Fnlandyayayardm etmeler durumunda kablecek glkler karsnda (82) ngltere veFransann onlara yardma hazr olduklarn bu lkelere derhal bldrme kararald. sve ve Norve hkmetler, nglz-Fransz askerlernn topraklarndan ge-mesne zn vermenn taraszlk poltkasyla badamadnn blncndeyd. Ozaman Sovyet hkmet, bu lkelern hkmetlern, taraszln hlalnn onlarn ar sonulara yol aablece konusunda uyard. sve ve Norve hkmetlerngltere ve Fransann talep ett zn vermey reddett.

annm nglz tarhs A. aylor o dnemdek nglz-Fransz dplomass-

n karakterze ederken unlar yazmaktadr: Fnlandyaya tasarlanan sevkyatngerekeler saduyu le elmektedr. Byk Brtanya ve Fransa n, Almanya lesava hlndek Rusya le sava provoke etmek lgnlktr ve bu, Almanya le sa-

van unutulmas ya da hatta sona ermes n sava ant-Bolevk yne kaydrmakgb daha karartc br plan olduu dnces uyandrmaktadr. (83)

12 Mart 1940 ylnda SSCB le Fnlandya arasnda Bar Anlamas mzalanma-s nglz-Fransz emperyalstlernn SSCBye kar Kuzeyde olas tm sonulary-la brlkte sava balatlmas nyetlern suya drd. Burjuva basnnda yen brant-Sovyet kampanya balatld. Fransz hkmet, SSCBnn Fransa bykels

Y.Z. Surtsn, Sovyet-Fn Bar Anlamasnn mzalanmas dolaysyla Moskovayagnderd ve nglz-Fransz sava kkrtclarnn Avrupann Kuzeydousundasava krkleme nyetlernn baarszla uradndan sz edlen ak telgrabahane ederek Sovyet bykelsn persona non grata*(84) lan ett.

Sovyet hkmet Fransa Bykelsn ger ekt. (85)

Fransz gerclern ant-Sovyet kkrtmaklar devam edyordu. 1940 Mart aysonunda Fransz ynetcler Fransz rmalarnn Sovyet kurulularna demele-r gereken paralara el koydu. SSCB Dler Halk Komser bu durumu protesto

ett. (86) 28 Martta Fransz sava gemler, Uzak Dou sularnda k Sovyet gemsSelenga ve Vladmr Mayakovskye yasad olarak el koydu. Gem mrettebattutukland ve gemler Saygon ve Hayona gnderld. 26 Nsanda Fransz ynetc-ler Fransadak SSCB tcaret temslclnn mal varlna el koydu.

* Persona non grata: stenmeyen, takdr edlmeyen nsan.


31/863

30

Fransz ynetclern SSCBye kar yaptklarn deerlendren Parstek nglzbykels R. Campbell, ngltere Dler Bakannn dam mstearna sunduusthbarat raporunda, Fransann SSCB le lkler sonlandrmaya ve hatta savama-ya kend hkmet hazretlernden daha azla hazr olduklarn (87) vurguluyordu.

SSCBye Kuzeyden saldr planlarna paralel olarak nglz-Fransz komutanlKaasyay stla n asker operasyonlar ve Kaas tesnn, zellkle de Bak pet-rol tesslernn bombalanmas planlar hazrlyordu. Operasyonlara Yakn Doudakonulanm olan Fransz kara brlkler, rk askerler ve Yakn Dou lkelerndeslenm olan Fransz bombardman uaklar katlmalyd. nglz ve Fransz yeralt losuna, Karadenzdek Sovyet gem tesslern tahrp etme grev verlmt.

Kaasyadak Sovyet petrol tesslerne saldr plan, Yksek ttak Konseydhl, dek dzeylerde nglz ve Fransz asker uzmanlar tarandan uzun sre

tartlyordu. Bu plan Almanyaya petrol sevkyatn engellemek gb sahte brgerekeyle gzlenyordu. Gerekte se saldrnn amac Sovyet ekonomsne darbevurmak ve SSCBnn asker potansyeln zayflatmakt.

nglz hkmetnn Kaasya petrol tesslerne saldr plannn lk seenekle-rnden br Ocak 1940ta Genelkurmay Bakanl Planlama Dares Alt Komtestarandan hazrlanan pland. Bu taslak olduka anlaml br balk tayordu:Rusyaya Sava lannn Asker Sonular. Ardndan bu taslak yenden gzdengerlm eklyle, oturumu 1 Mart 1940 ylnda yaplan, asker kabnenn alt ko-mtesnn ncelemesne sunuldu. 12 sayadan oluan tasla hazrlayanlar u sonu-

ca varmlard:Almanlarn poltkas, Rusyadan, bu lkenn zn verd mktarda maksmum

ekonomk yardm almaktan olumaktadr. Eer bz Rusya le sava hlnde olur-sak, bu yardmn artmamas n nlemler alp bylece dolayl olarak Almanyayadarbe vurmu oluruz. Belgede ok orjnal br mantk gze arpyor: Sonucundanglterenn Almanyaya dolayl darbe vurmaya nyetlend Almanya le sava ye-rne SSCB le sava.

nglz-Fransz asker uzmanlar tab k ble ble Sovyet petrolnn Almanyaya

satnn nemn abartyorlard. Lort Henke Komtesnce hazrlanan ve Ocak1940ta nglz hkmetnn oturumunda ncelenen gzl rapora gre, savan lk ay ersnde Almanyann petrol thalat 523.000 tondu. Oysa Almanyaya enazla petrol d satmn Romanya (227.000 ton), skandnavya, Belka, Hollanda

ve talya yapyordu. arasz br devlet olarak Sovyetler Brl Almanya le tcaranlamadan doan ykmllklern yerne getryordu ve ayn raporun verlernegre toplam 9.000 ton petrol satmt. (88) Bununla brlkte nglz ktdar evre-ler, SSCBye kar asker harekt hazrln balatmak n petrol sat konusunubr bahane olarak kullanyordu.

Kaas tes onlar n ekonomk ve stratejk planda SSCBnn yumuak kar-nyd. Genelkurmay Bakanlarnn asker kabneye sunduu raporda Sovyet petrolretmnn %80nn ve retm kapastesnn %65nn Kaasyada toplandnaaret edlyordu. (89) Genelkurmay Bakanlar Komtesnn 8 Mart 1940 tarhlraporuna gre zellkle bu blgede mttekler Rusyaya olduka etkl darbeler


32/863

31

vurablrd. Bu devn brka haa nde en az 3 lo bombardman uayla(90) gerekletrlmes tasarlanyordu.

Ancak, nglz hkmet, bu eylemlern olas asker sonularndan, zellklede Sovyetler Brlnn kar nlem olarak Yakn ve Orta Doudak neml nglz

ulam yollarna saldrlarla yant verece ve nglterenn Irakta ve Sovyet havabrlklernn erm ndek der blgelerdek petrol rnler salayan neml kay-naklarn kullanlmaz duruma getreblecenden eknyordu. stelk ran ve rkhkmetlern bu Sovyet kart maceralara katlmaya kna etmek gerekyordu. (91)

Bu lkelern hkmetler se nglz emperyalzmnn karlar uruna kes-taney ateten almay arzulamyorlard. 27 Mart 1940ta nglz Emsar MorganAnkaradan Bugn rkyey Bakye tasarlanan saldr n brlkte olmaya yada teknk olanaklar salamaya zorlamak, byle br brlnn ya da yardmn

rkyey Sovyetler Brlne kar saldr savana srkleyecenden dolaymmkn deldr. rkye henz byle br sava hem stememekte hem de bylebr sava n hazr del. (92) ran hkmet de benzer br tavr taknd. ForegnOsn 26 Mart 1940 tarhl rapor notunda unlar yazyordu: ah nglterennran hava sahasndan umasn yalnzca protesto etmekle kalmaz, onlara karkoymak zorunda kalablr. (93)

Yne de 27 Mart 1940ta Londrada, der konularn yan sra Karadenzn olasablukas, Kaasya petrol letmeler ve petrol artma tesslernn hava bombar-

dmanna tutulmas konularnn ele alnd nglz ve Fransz yksek asker ko-mutanlnn ortak oturumu gerekletrld. (94) Ertes gn, 28 Martta ttakYksek Konsey Fransann nsyat le Kaasyadak Sovyet petrol letmelernnbombalanmasna dnk lke karar ald. (95)

Asker kabnenn 29 Mart 1940 tarhl oturumunda ngltere BabakanChamberlan, ttak Yksek Konseynn br gn nce gerekletrlen altnc oturumu

ve bu oturumda alnan Kaasya petrol letmelernn bombalanmasna lkn kararhakknda ayrntl blg vermt. (96) Chamberlan bu kararn, kendsnn de konu-masn byk br dkkatle dnled Fransa Babakan P. Reynaudun nersyle aln-

dn vurgulad. ngltere Babakan unlar sylyordu: Reynaud Almanyann kzay noktasna, maden cevher ve petrole olan gereksnmne aret ett ve Bakdekpetrol tesslernn mha edlmesnn, salam, belrleyc derecede neml ve kolay broperasyon olduuna aret ett. Mtteklern Bakye kar alnacak nlemler grm-ne, rkler tarandan nceden kendlerne blg verlmeden kalklmasna yaplacaktrazlar gz ard etmeye tamamen hazr olduunu gsterd. (97)

uha Sava dnemnde Fransz ynetclern basretsz, ulusal karlara kar- poltkasn karakterze ederken, General Charles de Gaulle anlarnda onlarn

Htlerle nasl baa klaca sorunu yerne, daha ok Rusyaya Fnlandyaya yar-dm ederek m, Baky bombalayarak m ya da stanbula karma yaparak mdarbe vurulaca kaygs tadklarna aret edyordu. (98)

Bu arada Htler Almanyas Batya gl br darbe vurmaya hazrlanmt.uha Sava Fransa ve ngltere n lmcl br tehdde dnmt.


33/863

32

ALTMI KNC BLM

FRANSANIN YENLNGLTERE VE ABDNN TUTUMU

1. COMPEGNE*ATEKES

Htler Almanyasnn Danmarka ve Norvee Saldrs

uha Sava sresnce drenle karlamayan Htler, Danmarka ve Norvekuatmak n operasyon hazrlamt. Alman Rechnn ynetcler bu ope-rasyonu Bat Cephesnde br saldrnn balangc ve ayn zamanda SovyetlerBrlne saldr n Kuzey kanadnn hazrlanmas n tasarlamlard.

Veserbung (Veser alm) kod adl operasyonun hazrlna Berlnde

Polonyaya kar asker harektlar bter btmez hemen balamlar ve 2 Mart 1940tabtrmlerd. Operasyonun baars, ncelkle belrlenen noktalara an ve e za-manl darbelerle saland. Htler bu plan yalnzca ba mttek Mussolndendel, Almanya Dler bakan Rbbentroptan da son ana kadar gzlemt.Danmarkaya kar saldrnn 31 Mart 1939 tarhl Almanya-Danmarka anla-masnda yer alan saldrmazlk ykmllklerne ramen gerekletrlecek olmasHtlercler h de rahatsz etmyordu. (99)

Danmarkann cora konumu ve Almanyaya bamll gz nnde bulun-durulduunda Berln bu lkenn kuatlmasnda hbr zorluk ngrmyordu.

Norvee kar operasyon gerekletrmek, bu lke nglz syasetnn etksndeolduu ve denzde de nglz losu egemen olduu n daha zordu. Bu koullar-da, an saldr aktryle brlkte hava stnlne, Norvete bulunan benckolun ykc aalyetler le brlkte harekt koordnasyonu olan hava ndrme g-ler dhl tm ordu brlkler ve brmlernn sk skya ortaklaa hareket etmesnebyk nem verlyordu. Daha 1933 ylnda Norvete ast Nasyonal Brlnkurmu olan Htlern bu lkedek ajan Quslng, Veserbung operasyonununhazrl dnemnde Berln brka kez zyaret etmt.

Askerlernn Norvee saldrs srasnda Htlercler ona tamamen bel balaya-blrlerd.

* Compegne: Fransada Charles le Chauveun esk malknes. Fransann gal srasnda syas sulularntutulduu yer.

1918 ve 1940tak her k Atekes de Compegne ormanlarnda, Rethondes cvarnda mzalanmlardr.


34/863

33

9 Nsan 1940 aanda Danmarka ve Norve hkmetlerne (Danmarkaya04.20de, Norvee 05.20de) Alman hkmetnn hemen hemen ayn erkl me-morandumu bldrld. Bu dplomatk atak, tam da Alman askerlernn her klkeye grme anna denk getrlmt. Memorandumlarda Alman hkmetnn,

skandnavyann sava srasnda Almanyaya kar sava alanna dntrlme-snn nlenmes amacyla Norve ve Danmarkann savunmasn kend zernealaca belrtlyordu.

Yne bu memorandumlarda gya Almanyann bu hareketleryle Norve veDanmarkann toprak btnl ve syasal bamszlna dokunmaya en kk brnyetnn olmad belrtlyordu. Ancak, yne bu metnde her trl drenn, gere-ken her trl arala bastrlmas gerekt ve bastrlacana (100) aret edlyordu.

Alman ordusu Kopenhag savasz gal ett. Danmarka Kral X. Chrstan l-

kesn yenk lan ett ve slahl kuvvetlere dren gstermemes emrn verd.Alman gemler Norve kylarna yanat ve lkenn dek lmanlarna asker

kard.

Norve Kral VII. Haakon le hkmet ve parlamenterlern neml br ksmOslodan Hamara kamay baardlar. lkenn altn rezerv ve devlet arvnn enneml ksm da oraya tand.

Osloda Quslng Almanya yanls br hkmet kurdu, ynett. Htlern temsl-cler, Kral Quslng hkmetnn onaylanmas n kna etmeye altlar. Ama

Almanyann Norve elsnn Kral le grmeler sonusuz kald.Norveller, Almanyann Norvee saldrsna kadar, bu lke n Almanlara

kar mcadele etmeye hazr olduklarn sergleyen ngltere ve Fransann etknyardmna bel balyorlard. Nsan banda ngltere Norvee, Byk Brtanyahkmetnn, asker harektlar n Norven kara sularn kullanma nyetnn ol-duuna, nk Almanyann byle hareket ettne (101) lkn nota verd.

8 Nsan geces nglz ve Fransz lolar Norven ky sularn maynlad.Norve kylarnda Alman gemlernn belrmes ve kylara asker ndrlmesngltere n beklenmedk br durum deld. Ancak, ngltere ve Fransa Norveeetkl br yardmda bulunmadlar.

nglzlerle lk denz atmalarnda Alman losu cdd kayplar vermse de,(Almanlar 23 destroyerden 10 tanesn, 8 krayserden 3 tanesn kaybett) nglz-Fransz ttaknn asker harektlar burada hzla durduruldu. Nsan ay boyun-ca mttekler Norven rondhem ve Narvk blgelerne asker kard, amaHazran aynda bu blgeler boaltld. 8 Hazranda, Narvk brakmadan nceNorve Kral ve hkmet yeler denz yoluyla ngltereye getler.

m bunlar, Norvee yardmdan ok, Htler askerlern bu sava alanna

ekme taktne benzyordu. Zaten nglz ve Fransz komutanlklar buradaAlmanyaya kar yle br asker harekt planlamlard k, bu ancak br skandnavCephesnn ortaya kmasna yol aablrd. Bylece ngltere ve Fransa astRechn dkkatn Batdan Sovyetler Brl snrlarnn yaknndak blgelereodaklamay tasarlamlard.


35/863

34

Bat Avrupada Alman Saldrs

nglz-Fransz Ordularnn Yenlmes

Htler Danmarka ve Norve kuatp bu yolla da kend pozsyonunu glen-

drdkten ve Kuzeyde SSCBye kar sava n hazrlk alan ele gerdkten sonra,27 Nsanda asker danmanlaryla yapt toplantda 1-7 Mays 1940 tarhler ara-snda Bat Cephesnde saldr balatlablecen lan ett.

Htler Almanyas Bat Avrupada saldry 10 Mays 1940 geces balatt. 10 Mayssabah Belka, Hollanda ve Lksemburg hkmetler, Almanya hkmetnden 9Mays tarhl memorandum aldlar. Bu memorandumlarda Alman ordusuna bulkelern topraklarna grme emr verld bldrlyordu. Alman hkmetnnbelrttne gre, saldrnn amac Belka, Hollanda ve Lksemburgun tarasz-ln salamakt. Ancak, belgeler drenn mmkn olan tm vastalarla (102)krlaca tehddn eryordu.

Htler ordusunun Bat Avrupa lkelerne grmes Fransz ve nglz hkmetlern h de srprz olmad. Fast Rechn Fransa ve ngltereye kar sava 8 ay-dan azla devam edyordu. Batda byk Alman taarruzunun hazrl konusundaPars ve Londra kukuya yer brakmayacak blgler almt. Mttek ordular ok-tandr seerberlk hlndeydler, ekonom sava koullarna gre dzenlenmt,balca asker gler Fransa-Almanya Cephesne ve Fransz-Belka snrna y-lmt.

Belgelern de kantlad gb, Bat Cephesnde Alman saldrsnn balang-cna doru savaan taraflarn gler denges (Almanlarn hava gcndek ok azbr stnl har) hemen hemen ett. Belka ordusu da hesaba katldnda,Fransz ve nglzler stnle dah sahptler. Buna ramen, Htler ordusu brkagn nde Hollanda, Belka ve Lksemburg zernden gen br cephe ap sald-rya geerek ve Franszlarn glendrlm Majno*Hattn dolaarak bu lkelerkuatp Fransaya grd.

Yenlgnn nedenler, ncelkle o zamank Fransa ynetclernn dar snsal

anlaynn egemen olduu, lke karlarna uygun olmayan br poltka zleme-lernde ve d poltkada da Mnh zgsn srdrmelernde yatyordu. Franszhkmet ve komutanl, Alman saldrs balayana kadar bu savan, Htlerle uzlalarak ve Avrupada etk alanlar paylalarak btecen zannedyorlard.stelk Fransz komutanl, Alman mekanze ordusunun Ardennes**aamayaca- ve Belka ortalarndan saldracan hesap ederek, Almanlarn en neml dar-besnn ynn deerlendrmede hata yapmt.

Alman saldrsnn baladna lkn haber alan Fransadak mttek ordu-lar bakomutan General Gameln, Yksek ttak Konseynn 17 Kasm 1939da

Londrada ald karar uyarnca, nglz-Fransz ordusuna Belkaya grme emr

* Magnot; (Andr) Fransz devlet adam ve Sava bakan (1922-1924 ve 1929-1932) 1927 ve 1936 tarhler arasnda Fransann Dou snrndak glendrlm hatta ad verlmtr.

** Ardennes: Fransann Kuzeydousu, Belka snr.


36/863

35

verd. Ordu, Sedann stnde yer alan devasa br masal (Meusse)*eklndekcephe hattnn Kuzeybat blmn sava dzenne getrp Belka topraklarnagrd. Fransz brlklernden br de komutan General A. Graud d Belkazernden Hollandaya hareket ett. Bu srada Almanlar Sedanda masaln aa-

sndak cephey yararak denze doru ynlendrdler ve nglz-Fransz ordusunuBelkada kye bldler.

Fransz ordusu ve nglz losu, aslna baklrsa, Wermacht tarandan yldrmhzyla kuatlan Hollanday yazgsyla ba baa brakt. 15 Mays geces Hollandaordusu bakomutan General Wnkelman atekes komutu verd. KraleWlgelmna ve hkmet yeler Schwennngen lmanndan ngltereye yola kt.General Graudnun brl alelacele ger ekld.

Almanlarn en byk darbesnn menzlnde bulunan Lksemburg, saldrnn

lk saatlernde kuatld ve 11 Mays akamna doru artk Lksemburgda dareyAlmanlar ele almt.

16 Maysta nglz-Fransz askerler Belkadan eklmeye balad. 17 MaystaAlmanlar Brksel kuatt.

Alman saldrsnn lk 5 gn, Fransz ynetclern Htler Almanyas le tu-ha savatan baka br sava stemedklern kantland. Alman ordusu SedanCephesn yarnca, Fransada pank balad.

Devlet kurulular aceleyle Pars boaltmaya hazrlanyordu. Dler

Bakanlnn bahesnde arvler yaklyordu. Aten nden kl ve kt paralardOrse kysna ve komu sokaklara uuuyordu. O zamanda Babakan P. Reynaudbakanlnda 1940 Mart ay sonunda kurulan asker kabnenn sekreter ve aynzamanda asker komtenn sekreter grevn yrten P. Baudoun, anlarnda un-lar yazyordu: ... Baz belgeler ve dosyalar br an nce yok etmek steyen DlerBakanl Genel Sekreter Alekss Legern drektyle yel mler alev alev yananbr atee dnmt. knc ve nc katn pencerelernden deste deste belgeler

ve dosyalar gelgzel rlatlyor ve hzla yere vuran belgeler ve dosyalardan ktparalar havada uuuyordu. Bekler ve gvenlk grevller tm bunlar mler

zernde br araya topluyordu. Alevler bu ynlar ard ardna saryordu. Btngn byle devam ett ve youn duman, Emekller Meydanndan ve Mllet Meclsbnasndan grmek mmknd. (103)

16 Maysta Babakan Reynaud Madrdden Mareal Petan, Fransann spanyaBykelsn ve Yakn Doudan General Weygand ger ard. 18 MaystaPetan Bakanlar Kurulu Bakan yardmclna atand, ertes gn se Weygand,Gamelnn yerne Bakomutan olarak atand. Reynaud, hkmettek deklngya lke savunmas yararna yapldn ve Mareal Petann zaere ulalncayakadar hkmette kalacan sylyordu. Ancak, Reynaud-Petan hkmetnngerek nyetler daha baka d: Hkmet ne pahasna olursa olsun Htlerclerlebar salamak styordu. Almanya Dler Bakan yardmcs Weszlker daha o

* Meusse: Burada Masal dye doru br eklde adlandrlmtr. Fransadan Belkaya doru uzananSedann stnde br eklent, br eklem gb durmaktadr.


37/863

36

srada Mareal Petann Fransadak bar poltkasnn avukat (104) olarak g-rldn, eer Fransada bar konusu daha da zorunluluk hln alrsa, Petannkend roln oynayacan belrtyordu. (105) Kaptalst Fransann ynetc sn-nn st tabakas tam da bu anda Alman azmne kar yurtsever br halk sava-

ndan korkuyordu.Halkn kamaya balamas ve pank yaratan sylentler teslmyet propagan-

dasna yardmc oluyordu. Savan balamasndan sonra gzl eylemlere zorlanmve basklara uram olan komnst part (Alman saldrsna kadar 15-20 bn ko-mnst hapslerde ve toplama kamplarnda bulunuyordu), ulusal hkmetn veFransz ktdar evrelernce yrtlen poltkann yzn ard ardna ortayakaryordu.

nglz Hkmetnn Askerlern Ktadan ekme Karar

Fransa zor gnlernde mttek ngltereden etkl br yardm alamyor-du. Alman saldrsnn benc gnnde, 14 Maysta, akam saat 18 cvarndaReynaud, 10 Mays 1940ta Babakan olan W. Churchlle teleonla u mesaj let-yordu: Asker Komtenn oturumundan daha yen dnm brs olarak Franszhkmet adna sze unlar bldrmek zorundaym; durum gerekten ok cdd.Almanlar bze Pars ynnde ar br darbe vurmaya alyor. Ben, bu belrleycanda nglterenn yardmndan mahrum kalmayacamza nanyorum.

2,5 saat sonra Churchll dkkatl ve gven vermeyen u telgrafla yant veryor-du: ngltere Asker Kabnes ve Genelkurmay bugn gndz bana lettnz r-caya ok cdd br dkkatle yaklatlar ve bz h zaman kaybetmeden ortaya kandurum le balantl aalyetler konusunu ele aldk. Bz Genelkurmaya, elmzdebulunan kaynaklarn ortak davamzn yararna en y eklde kullanlacandanemn olablmemz n, durumun gerek yzne k tutablecek subaylar bulmasgrevn verdk. Grld gb, telgraa somut yardm konusunda hbr szgemyor.

Ertes gn, 15 Maysta, akam saat 7.10da Reynaud Churchlle ksa ve erasndan tamamen umut krc br haber gnderd: Dn akam bz arpmaykaybettk. Parsn yolu ald. Bze tm uaklarnz ve gndereblecenz kadarasker gndernz. (106)

16 Maysta Churchll Parse utu. Gndz saat 5.00da pencerelernden, bah-esnde dplomatk belgelern yakldn zlend Dler Bakanl bnasndaChurchlln, General Gamelnn ve her k taran der asker yetkllernn dekatlmyla Reynaud ve Dalader le grmes gereklet.

Bu oturumun Reynaud kabnesnn Bakan yardmcs Maurce Degean ta-randan tutulan protokol kaytlarndan anlalmaktadr k, mtteklern daha ognlerde brbrlerne hbr gven tamadklar ve her brnn, dernn kendsnaldatacandan korktuu anlalyordu. Churchll Franszlarn, kmaz br duru-ma dtkler zlenm vererek, Belkay ve kylar brakp, Pars savunmak n


38/863

37

askerlern ger ekmek stedklernden, Alman darbesn ngltere ynne kaydr-ma hesab yaptklarndan kukulanyordu.

te yandan Franszlar se, nglzlern Fransaya yardm etmek stemedklern-den, yalnzca kuvvetlern koruma kaygs tayarak kendlern Htlern elne ver-

meye nyetl olduklarndan kukulanyorlard. Protokol kaytlarnda u adeler yeralyordu: Sedan blgesndek Alman saldrs konusunda Wnston Churchll dahancek ddalarn ynelyor ve bu gstermelk basknlar gerek saldr olarak deer-lendrmey reddettn belrtyor. Buna yant olarak Gameln, Reynaud ve Dalader,alt Fransz tmen, dokuz nglz tmen kadar arazye yayld n nglz sev-kyat kolordusu cephesnn genletlmes gerekll konusunu ne sryorlard.Churchll bunlara yant vermekszn cephenn Bat blgesnden eklmemes veBelkay savunmaya devam edlmes gereklln srarla savunuyordu. (107)

16 Mays tarhl grmeden taraflar kend karmlarn yapmlard:Franszlar: nglzler Fransaya yardm etmek nyetnde deller; nglzler,nglz tmenlernn ktadan karlmasnda acele davranmak gerekr.

22 Maysta, Alman askerler nglz sevkyat kolordusu ve Fransz brlkler-n yararak Manchea ktktan sonra Churchll yenden Fransaya utu. Kendsyleoturum, Fransz Slahl Kuvvetler Bakomutan General Weygandn kararghnnbulunduu Pars banlysndek Vncennes atosunda gereklet. ChurchllReynauda nglz askerlernn Almanlarn lerleyn tela etmek ve Fransz

ana kuvvetleryle brlemek amacyla saldr harekt balataca sz verd.Mtteklern brlep Alman brlklern yarmak n yaklak 40 km lerlemelergerekyordu. (108) Gerekte se Fransz komutanl teslm olmaya, nglzler se,askerlernn tahlye n denze karlmasna hazrlanyorlard.

Vncennes atosundak toplantdan 2 gn sonra, 24 Maysta ReynaudChurchlle u telgra gnderyordu: ... General Weygand aknlkla tesbt ett k,bu plann (22 Mays tarhl nglz-Fransz plan) hlal n dn nglz askerlerArras braktlar... General Weygand daha md ar slahl nglz asker brlkle-rnn le Havre boalttn ve bunun cephe gersnde byk br kayg yarattn

renmtr. pk benm gb o da, bzm bu konuda nceden uyarlmam olma-mza armtr. (109)

Ayn gn brka saat sonra Reynaud nglterenn Pars Bykelsne Churchlln br telgra verd. Fransz komutanlnn kesn talmatn hlal ederek nglzaskerlernn lmanlara ekld geren tespt etm olan Reynaud, bu ger ekl-n General Vegen plann detrmeye ve cephe hattn yenden oluturablecekolan yarmay kapatmaktan vazgemeye zorladn bldryordu. Bunun yolaaca sonularn cddyetn vurgulamann gere yoktur (110) dye yazyordu

Reynaud.Churchll, Fransadak nglz askerlernn banda bulunan, mparatorluun

Genelkurmay bakan Gorta, 22 Mays tarhl toplantda alnan kararn aksnebrlkler ger ekme emrn oktan verm olmasna ramen, Reynauda cevabtelgraflarnda nglz askerlernn ger eklmes olgusunu srarla reddedyordu.


39/863

38

Gortun kends Fransadak Brtanya sevkyat kolordusunun hareketn haklkarmaya alsa da raporunda unlar yazyordu: Fransann, Byk Brtanyannkendsne gstereblece her trl yardma htya duyduu br anda, sevkyat ko-lordusunun ger eklmesn ade ett n ben bu plann teorde ar br karar

olduunu kendmden gzlemedm. (111)nglz asker poltkas Htlern ve Fransz teslmyetlern planlarnn ger-

eklemesn cdd olarak kolaylatrmt. Fransa Asker Komutanlnn 25Maystak oturumunda hkmet ve Komutanlk Almanya le br an nce baryollar arama karar ald. (112)

Belkann Teslm Olmas

Dunkerque*

Bu arada Belkann yazgs belrlenyordu. Kral III. Leopald, Norve Kral,Hollanda Krales ve Byk Lksemburg Des gb, sava mtteklernn ta-randa srdrmek n kend hkmetnn ardndan Fransaya, ardndan dangltereye gtmey reddett. 27 Maysta Leopald parlamenterlern Almanya yk-sek komutanlna gnderd. Akam saat 10da parlamenterler Fhrern, kayt-sz koulsuz slahlarn braklmasn talep ettn bldrd. 27 Mays 28 Maysabalayan gece Alman General Rehenau ve Belka General Derusso u protokolmzaladlar: Belka ordusu derhl ve kaytsz artsz slahlar teslm eder ve bu

andan tbaren ordu mensuplar esr kabul edlr. Atekes Belka Komutanlnnrcas zerne sabah 05.00dan tbaren balar. Almanyann Fransa ve ngltereaskerlerne kar asker harekt devam eder. Belka topraklar, tm lmanlardhl, derhl kuatlacaktr... Kraln elnde, kend ales, asker mayetndekler vehzmetleryle brlkte (113) yaayablece Leken atosu kalmt. eslm olanBelka ordusu 500 bn k cvarndayd.

Belkada bulunan ve Almanlar tarandan denze sktrlm olan nglz-Fransz askerler hemen hemen 220 bn nglz ve 200 bn Franszdan oluuyordu.

26 Mays le 3 Hazran arasnda nglz askerler Dunkerque zernden ngltereyetahlye edlyordu. Fransz askerler ancak ksmen tahlye edlmt.

Dunkerqueten askerlern tahlye eden nglzlern, bu srada Dunkerqueegden yollar koruyan Fransz askerler n ok azla kayglandklar yoktu.Reynaud 31 Maysa kadar 150 bn nglz ve ancak 15 bn Fransz askernn(114) (nglzlern tahlyesne Brtanya ordusu dnda 300 cvarnda Fransz, ay-rca Polonya, Hollanda ve Norve gemler de katlyordu) tahlye edldn tesbtetmt. 31 Mays tarhl olaan nglz-Fransz oturumunda Reynaud Churchllebunun oradak kamuoyu tarandan blnmes durumunda byk br tehlke ya-

ratacan sylyordu. (115) Hava kuvvetler ve lolarn 4 Hazranda nglzlerDunkerque zernden tahlyey durdurdular. Dunkerquete, nglz askerler he-men hemen tamamen tahlye edlmken 40 bn cvarnda Fransz asker kalmt.

* Dunkerque: Kuzey denzndek Fransann lman. Demr-elk merkez.


40/863

39

Yne 31 Maystak bu oturumda Churchll olduka ak br eklde nglterennbundan sonra Fransaya yardm yapma olanandan yoksun olduunu ma ed-yordu. P. Baudoun anlarnda bu oturum hakknda unlar yazyor: Churchllnkonumas, nglterenn soukkanl br eklde bzm yenlgmz ngrd ko-

nusunda ben kna etmt. (116)Buras yabanc dplomatlar n de ak sekt. Amerkann Pars bykel-

s U.Bullt Dler Bakanlna gnderd 5 Hazran 1940 tarhl telgrandanglterenn Fransaya hbr asker yardm yapmadn belrtyordu. Bullt unla-r yazyordu: ... Onlar Htler le grmelerde pazarlk gerence, koz olarak kul-lanmay umut ederek hava kuvvetler ve lolarn koruyorlar. (117)

nglz askerlernn Dunkerque zernden tahlyes, yalnzca nglz ve Franszaskerler lman ve kyy kahramanca savunduklar n baarl gememt, bu

gerekten de Bat Cephesnde tm Mays-Hazran aylar boyunca en nat veddetl arpma olmasna ramen, burada u durum da ok azla rol oynam-t: Alman tank tmenlernn denze kmasndan sonra Htler k gnlne 26Maysa kadar Dunkerquee saldry durdurma emr vermt. Verlen bu ara mt-teklere, Dunkerque evresnde savunmay glendrmek n zaman kazandr-mt. Alman komutanl, Dunkerquee gelgzel saldrarak kar koyamayacabr drenle kar karya kalmt.

arh lteratrnde Htlern bu emrnn nedenler hakknda tartmalar de-

vam etmektedr. Bu konuda Alman arvlernde aratrma yapan ve Htlern eskGenerallernn adelern toplayan Amerkal tarh W. Shrer, nc Rechntarh zerne yapt almalarda u karm yapmaktadr: ... Htler, nglzlerar br rezaletten kurtarmak ve bylece ngltere le bar grmelern kolay-latrmak n tank kuvvetlern Dunkerque nnde tutmutur. Bu, nglzlern,Almanlarn br kez daha Douya, ama bu kez Rusyaya kar ynelmes nAlmanyann eln serbest brakaca br bar olmalyd. (118)

Daha sonrak gelmeler tm akl le gstermektedr k, ast Almanyann,nglterenn ktadak savatan br an nce eklmesnden yle br kar vard;Fransay, gereksz kayplar vermeden, Avrupadak yen dzen ne ekmek.Fransann st dzey hkmet ve asker evrelerndek syasal durumdan yararla-nan Htler, Parse an br saldr hazrl ve bylece de nglz-Fransz srtmes-n dernletrmek n acele edyordu. Ayn zamanda, nglz ktdar evrelerndekMnhl unsurlar yardmyla Rechn ynetcler ngltere le kendler n ya-rarl br bar salamay umuyorlard. Sonuta tm bunlar Almanyann SovyetlerBrlne saldrmas n elverl br ortam yaratmak nd.

ngltere ve Fransann, Mussoln Araclyla,Htler le Uzlama Araylar

Asker harektlar savaan taraflarn, bar anlamas mzalama olanaklar ntalyann katlmyla karlkl dplomatk nabz yoklamalar yapmalarna engel deld.


41/863

40

Almanya ve talya hkmetler gzl dplomatk grmler yardmyla, nglzve Fransz hkmetlernn pozsyonlarna aklk kazandrmak ve ayn anda onla-r kend gerek planlar konusunda yanltmak styorlard.

Reynaud anlarnda unlar yazyordu: A. Franos Poncet (Fransann Roma

Bykels yazar) bze araclk konusunda etl sylentler dolatn bldr-yordu. O, sz konusu olann, Htlern, ngltere ve Fransann ayrlmasna ynelkolarak dplomatk bar ataklar olduunu rapor edyor ve eklyordu: Mussolnde daha nce Mnhte oynad rol stlenerek br kez daha bartrc pozu ser-glemek n bu durumdan yararlanyor. (119)

21 Mays 1940ta Franos Poncet Reynauda yollad telgraa, Avrupannyenden yaplandrlmas amacyla Romann genel bar dncesne ynelmolduunu belrtyordu. Eer Duche Akdenz blgesnde onay alrsa dyordu

Bykel Htlern taleplern makulletrmeye abalayacaktr. Franos PoncetReynauda k zel mektubuyla, savaa verlen aradan yararlanmas ve gzl kanal-larla, Papa araclyla, talyann mmkn olduunca daha uzun sre savama-yan br lke olarak kalmas n mtteklern yapt edakrlklarn (120) talyanhkmetne bldrlmes nersn lett. Franos Poncet unlar yazyordu: Busomut nerlern baar ans olmas n, onlar, dye yazyordu Franos Poncetngltereden Cebeltark, Malta ve Svey, Fransadan se Cbut ve unusun sta-tlernn lehlerne olmasn styorlar (121)

Asker Komtenn, Almanya le derhl bar anlamas yaplmas gerekllnnele alnd 25 Maystak oturumundan hemen sonra Reynaud Franos Poncetnnortaya att konuyu tartmak zere 26 Mays sabah Londraya utu. oplantyaBabakan Churchll, Dler bakan Halax, basnn koruyucusu Lort Attle veSava bakan Eden katld. Lort Halax bana, talyann Londra Bykels KontBastannye mtteklern, hem talyann karlarn korumak hem de adl ve ka-lc br bar n grmelerde her nery dkkate almaya hazr olduklar ns-yatn zerne aldn syled dyordu Reynaud. Adl ve kalc bar szlerakas Almanya le genel emperyalst dzenlemey kastedyordu.

Reynaudun adesne gre, daha sonra Halax, talyann, ngltere leFransann bamszln koruyacak ve Avrupann tm sorunlarnn adl ve kalcolarak zm esasna dayal br barn salanmas davasnda bu lkelerle brl- yapmaya raz olmas durumunda, talyann Akdenzdek kyetlern, zellklede bu denzden eklme le lgl kyetler tartmaya hazr olduklarn mtte-kler adna Mussolnye nermeye hazr olduunu belrtyordu. (122) Franszhkmet 28 Maysta Londraya gnderlen telgraa kend tarandan talyayaFransz Somalsn, Cbut-Adsababa demryolunu brakmay neryor, ayrca

Lbya-unus snrnn Lbya lehne demesne, Kongo topraklarnn br blm-nn Lbyaya katlmasna ve unusun statsnn talya lehne demesne razolacan belrtyordu. (123)

uluslararası İlişkiler tarihi (diplomasi tarihi) 5

Documents