Tiirk NvrosirÜrji Dergisi :12: .119 - 124, 2002

Omurgada Hareket

Ki/iiiçer: 0111ii rgiidii Hiireket Ölçiilllll'ri

..Olcümleri"

Measurements of Spinal Motion

CUMHUR KILINÇER, BÜLENT S. CIGALI,

M. KEMAL HAMAMCIOGLU, SEBAHA TTIN ÇOBANOGLU

Trakya Üniversitesi Tip Fakültesi NörosirÜrji Anabilim Dali (CK., M.K.H., S.ç.) ve Anatomi Anabilim Dali (ESC), Edirne

Gelis Tarihi: 16.11.2001 <::::> Kabul Tarihi: 19.01.2002

Özet:A11laç: Hareketlilik omurganin temel özelliklerindenbiridir. Bu fonksiyon bazen hastaliklar ya da girisimlernedeniyle kisitlanirken, bazen de segmentalolarak artmisnormal disi hareketler görülür. Rutin klinik uygulamadainstabiliteden kuskulanilan olgularda buna yönelikincelemelerin yapilmasina ragmen, belirgin hareketkisitliligi bulunan hastalarda bile gerekli ölçümlerlekisitliligin objektif bir sekilde ortaya konulmasi yoluna pekgidilmemektedir. Bu yazinin amaci omurgadaki hareketölçümlerinin endikasyonlari, ölçüm yöntemleri veölçümlerin güvenilirligine dair bugünkü bilgilerimiziortaya koymaktir.Yöntemler: Omurgada hareket ölçümleri hakkindakigüncel yayinlarin gözden geçirilmesi.Biilgular: Bugün omurga hareketlerinin ölçümündekullanilan klasik yöntemler olan radyolojik incelemelerve mekanik goniometre/inclinometre gibi aygitlal'a, üçboyutlu hilreket analizi yapan yüksek teknoloji ürünü baziilygitlm dil eklenmistir. Bu aygitlarin kullanimi omurgakinematigini daha kolay ve kesin degerlendirebilmemizisaglamaktadir.SOIlIlÇ: Spinal enstrümantasyon ve füzyon girisimleriningittikçe dahil yogun bir sekilde uygulandigi günümüzde,gerek instabilitenin degerlendirilmesi gerekse füzyonsonucu olusan hareket kisitliliklannin objektif olarakortilya konulabilmesi bakimindan, omurgada hareketölçÜmleri konusu daha da önemli bir hale gelmistir.

Anahtar kelimeler: Biyomekanik, Omurga, Hareket,Yöntemler, Hareket ilnalizi.

Abstrae!: Objective: Mavement is one of the basic fea tu resof the spine. While this funetion is sometinies restrictedby diseases or aperatians, we can also observe increilsedsegmental motion in some cases. Routinely, althoughrequired investigations are performed in cases ofsuspected instability, objective measureinents anddemonstration of restricted mo tion are not performed evenin patients who have apparent movement restriction. Thisarticle aims to review the current perspectives regilrdingindications, methods and the reliability of spinal motionmeasurements.

Metliods: Review of current literature on spinal motionmeasurements.

Resiilts: Today, high-technology 3D motion anillysisdevices are used in ilddition to clilssical ways of spinillmotion measurement such as rildiologic inethods <indmechanical goniometers/inclinometers. By the use of siichdevices, one can obtain more definite and reliilblemeasurements.

CondiisioH: As more and more spinal fusion operiltionsare performed today, measurement of spinal motion isbecoming inereasingIl' important whether in evatuatinginstability or in measuring motion restriction related tothese operatians.

Key words: Biomechanics, Spine, Movement, Methods,Motion analysis.

119

T/irk NörosirÜrji Dergisi 12: 119 - 124, 2002

GIRIs

Omurgada normal disi hareketler iki sekildekarsimiza çikar: bir bölgede hareket artmis veyaazalmis olabilir. Belli bir segmentte artmis omurgahareketi instabilite kavrami içerisinde incelenir ve budurumun ortaya konulmasinin önemi iyi bilinir.Omurga hareketlerindeki kisitliligin ölçülmesi isedaha az bilinen bir konu ve daha az basvurulan biryöntemdir. Oysa hareketlerde kisitlilik veya hareketpaterninin degismesi omurga hastaliklarina sikçaeslik eden bir bulgudur ve bu olgularda hareketlerindegerlendirilmesi ve kisitliligin ölçülmesi yararliolabilir. Artan spinal enstrümantasyon ve füzyongirisimleri de kisitlilik ölçümlerine yeni bir boyutgetirmistir.

Bu yazida omurga hareket ölçümleri, saptananbozukluklarin klinik anlami, ölçümlerin güvenilirligive ölçüm için kullanilan yöntemler gözdengeçirilecektir.

OMURGA HAREKETI ÖLÇÜMLERININENDIKASYONLARI

Omurga ile ilgili rahatsizligi bulunan birhastanin muayenesi sirasinda dikkat çekici birhareket kisitliligi izlenimi alinirsa bazi aygitlardanyararlanarak omurga kinematiginin objektif birsekilde gösterilmesi ve dokümante edilmesi uygunolur. Bazi ülkelerde özellikle medikolegal nedenlerlebu fonksiyonel degerlendirme çabalarina özengösterilmekte ve bu ölçümler sakatlik yüzdeleriniçikartmak için kullanilmaktadir. Örnegin AmerikanTip Cemiyeti Kalici Sakatlik Degerlendirme Rehberi,boyun hareketlerinin sinirlarinin ölçümü içinplaniometre denilen açi ölçerlerin kullanilmasiniönermektedir O). Ülkemizde ise adli tipla ilgilikanunlar ve yönetmelikler çerçevesinde omurgahareketlerindeki kisitliligin ölçülmesi ve rakamsalolarak ifade edilmesine dair bir uygulama yoktur.

Klinik pratik içerisinde, belirgin bir hareketkisitliligi bulunan hastalarda bile ölçüm için aygitkullanma uygulamasi rutinlesmemis, bu ölçümlerinhangi durumlarda gerekli olduguna dair açikendikasyonlar tanimlanmamistir. Omurgaölçümlerinin eskiden beri uygulandigi ve rutine girdigialan deformite cerrahisi ve özellikle skolyozdur.Travma olgularinda yapilan ölçümler genelliklestatiktir; omurganin hareket sirasindaki degismeleridegil, o andaki anatomisi ortaya konulmaya çalisilir.Çünkü stabilizasyon bozuklugu kuskusu olan birolguda nöral yapilari riske atmamak için fonsiyonel

120

Kiliiiçel': Ol1lurgnda Hareket Ölç/iiii/eri

grafilerin kullanimi son derece kisitli tutulmalidir.Oysa dejeneratif listezis olgularinda fonksiyonelgrafilerle hareket ölçümleri yapma sansiiniz vardir.Nitekim listezis olgulari için iyi tanimlanmisradyolojik ölçüm yöntemlerine ve evrelerneleresahibiz. Özetle, bugün için omurga hareketleriölçümlerinin endikasyonlari hareket kisitliliklarinindegerlendirilmesinden çok stabilizasyon kusuru olanolgularda artmis hareketin gösterilmesi konusunayönelmis ve bu alanla kisitli kalmistir.

OMURGADAKI HAREKET ÖLÇÜMLERI

Pratikte en sik sorun çikaran bölgeler olduguiçin boyun ve bel hareketleri ölçümlerine daha sikgereksinim duyulur. Gerekiyorsa hareketler aktif vepasif olarak yaptirilarak iki ayri ölçüm degeri eldeedilir. Su hareketler yaptirilarak ölçümler alinir:

1. Fleksiyon, 2. Ekstansiyon, 3. Yana fleksiyon:saga ve sola.

Ölçüm aygiti izin veriyorsa su hareketler deölçülebilir:

4. Aksiyal rotasyon: saga ve sola,S. Fleksiyondaaksiyal rotasyon: saga ve sola, 6. Ekstansiyondaaksiyal rotasyon: saga ve sola.

Hareket sinirlari (range of motion) omurgadaen sik yapilan hareket ölçümüdür. Bu ölçÜmdeomurganin ele alinan bölgesinin (servika!, torakal yada lomber) maksimum hareketi yaptirilip yapilanhareketin tüm bölgedeki genligi globalolarak ölçülÜr.

Belli bir hareket sirasinda (oturur ya da yÜrÜrdurum) ele alinan bir omurga parçasindaki postÜr,ölçümü yapilabilecek baska bir durumdur: otururdurumda lomber lordozdaki degisimin ölçülmesi gibi.

Omurgada degerlendirilebilecek bir digerdurum, her bir fonksiyonel ünitenin açilanmasi veharekete olan katkisidir. Radyolojik yöntemlerle veyeni gelistirilen bazi yüksek teknoloji ürünü yüzeydenölçüm yapan aygitlarla örnegin L4-LS araligininfleksiyona olan katkisi tek basina ortaya konulabilir.Bu sayede, stabilite kusuru bulundugu düsÜnülenolgularda kuskulanilan bölgenin hareket sirasindagösterdigi anormal açilanmalar da ortaya konulabilir.

OMURGA HAREKETLERINDEKIKISITLILIGIN KLINIK ANLAMi

Omurga ile ilgili rahatsizliklari bulunanhastalarin hekime en sik basvurma nedenleri agridir.Ister boyun agrisi, ister sirt ya da bel agrisi olsun,

TÜrk Nörosiriirji Dergisi 12: 119 - 124, 2002

omurgayla ilgili lokal agri sendromlarinin yaklasik% 90'indan mekanik nedenler, yani omurgaya aitkemik, bag ve kas dokularina ait zorlanmalar veyadejeneratif ya da travmatik süreçler sorumludur (6).

çogu mekanik agrida az ya da çok hareketkisitliligi bulunur ve özellikle akut dönemde, agriarttikça alevlenen refleks kas spazmi nedeniyleagrinin siddetiyle hareket kisitliligi paralel gider.Agri sadece hastanin hissedebilecegi ve disaridan biraygitla ölçülmesi mümkün olmayan bir semptomoldugundan, eslik eden kisitliligin objektif olarakölçülmesi yararlidir. Bu ölçüm, hastanin takibindeve u ygulanan teda vilerin etkinliginindegerlendiri]mesinde bazen elimizdeki tek objektifkriter olabilir. Öte yandan özellik]e kronik olgulardaagri ve kisitlilik korele olmayabilir ve hareketsinirlarinin ölçümü hastanin klinik tablosuylailiskisiz bir tablo çizebilir. Kronik be] agrisi çekenhastalarda yapilan bir çalismada yakinmalarinsiddetiyle omurga hareket sinirlarinin ölçümüiliskisiz bulunmustur (7).

Omurga hareketleri söz konusu oldugunda,hareket kisit]iligi ile spesifik bir anatomik taniarasinda da iliski bulunamamistir. Bu yüzdenhareket kisit]iligi ayirdettirici bir tanisal bilgisaglamaz. Boyun veya beldeki hareket kisitliligi eniyi olasilik]a; boynun nöromüsküler kontrolündebozukluk, hareket tarafindan alevlendirilen agrili bir]ezyon veya vertebra]ar arasindaki kompleks ek]emdüzenegine ait mekanik bir kisitlilik gibidurumlardan birinin ya da bir kaçinin varliginigösterir. Dolayisiy]a mekanik omurga hastaliklari sözkonusu oldugunda hareket kisitliligi, sensitivitesiözellikle akut olgularda iyi, fakat spesifitesi pek azolan bir bulgudur.

Tüm bu kisitliliklardan baska, bir semptomolarak omurga hareketlerindeki kisitliligin klinikolarak saptanabilirligi de önemli bir sorundur.Örnegin boyun ele alindiginda biomekanikçalismalar, servika] bölgedeki rotasyonu n %SO'sininatlantoaksiyal eklem]e yapi]digini göstermistir. Gerikalan rotasyon, C2 düzeyinin altinda esit orandadagilmistir, böylece her segment 7 dereceden azkatkida bulunur (8). Bu yüzden Cl-2 nin altindakibir düzeyin tam füzyonu bile klinik olaraksaptanamayabilir ve muhtemelen ölçüm hatasisinirlari içine girer.

Bu nedenlerden dolayi klinik uygulamada,normal disi bir ölçüm yapi]mis olmasindan çoksaptanan hareket kisitliliginin takibi yarar saglar.

Kiliiiçer: Oniiirgada Hareket Ölç/il/ileri

ÖLÇÜMLERIN CÜVENILIRLIGI

Omurga hareketlerinin normal degerleri yas,cinsiyet, kilo ve vücut yapisi gibi faktörlerdenetkilenir. Van Mameren ve ark. tarafindan boyunüzerinde yapi]an ayrintili sineradyografikince]emeler normal sahislarda bile fleksiyon veekstansiyonda hem segmental hem total olarakamplitüd ve paternde önemli farkliliklar oldugunuortaya koymustur (13). Bu çalismada, en azindansagitta] planda hareket sinirlarinin ölçülmesininservikal omurga mobilitesinin degerlendirilmesindeuygun o]madigi ileri sürülmüstür. Kontrollülaboratuvar ortamindaki bu degiskenlikler,gözlemcilerdeki farkliliklar ve farkli ölçümsartlarinin da eklenmesiyle, klinik kosullar altindadaha büyük hatalar yapilacagi anlamina gelir. Bunedenle belli bir hareket degerinin normal sinirlardao]madigini söylemek kolay degildir ve ancak belirginanormallikler, örnegin hareketteki asimetrikkisitliliklar ve bu kisitliligin tekrarlanan ölçümlerdede saptaniyor olmasi güvenilir bir sekilde anormalolarak kabul edilebilir.

Ölçüm için kullani]an aygitlarin güvenilirligiayri bir konudur. Herhangi bir ölçüm aygitininsaglikli sonuçlar verdiginin kanitlanmasi bazisartlarin saglanmasini gerektirir. Her bir aygit yeterlisayida saglikli denegin ölçümlerinin yapildigi bazitestlerle degerlendikten sonra klinik kullanima alinir.Bir ölçüm aygitinin saglamasi gereken sartlarasagidadir.

A. Sinif içi (intradass) güvenilirlik:

1. Ölçüm içi tekrar (=intrarater, =intraobserver

retest): Ölçümü yapan kisi, ayni sartlar altinda ikinciölçümünde de ayni degerleri bulmalidir.

2. Baskasinca tekrarlanilabilirlik (=interrater

retest, =two-observer repeatability): Ayni sartlaraltinda ölçümü yapan ikinci bir kisi ayni ya da yakindegerleri bulmalidir.

3. Kisisel degiskenlik (=intraindividualvariability): Degisik zaman dilim]erindekiölçümlerde ölçümü yapilan kiside (hasta) ölçümdegerleri ayni ya da benzer bulunmalidir.

4. Günlük profil: Yukardaki maddeyle baglantiliolarak, ölçümün günün belirli zamanlarinda

tekrarlanarak degiskenlik]er olup o]madigi ortayakonulmalidir.

5. Aktif ve pasif hareketlerin kiyaslanmasi:Hareketlerin sinirlari aktif ve pasif hareketlerde ayriayri ölçülerek yöntemin ikisi arasinda belirgin birfark gösterip göstermedi gi ortaya konulur.

121

Tiirk Nöro~iriirji Dergisi 12: 119 - 724. 2002

B. Siniflar arasi (interclass) güvenilirlik:Yapilan ölçümler, bu is için kullanilan genel

kabul görmÜs ve standartlasmis diger yöntemlerletekrar edilerek aralarinda anlamli fark olup olmadiginabakilir.

OMURGA HAREKETI ÖLÇÜMYÖNTEMLERI

Omurga hareketlerinin ölçülmesinde kullanilanklasik yöntemler; radyolojik yöntemler ve planiometre,gonimetre, indinometre denilen açi ölçerlerdir. BugÜnyÜksek teknoloji kullanan ve yÜzeyden yapilannoninvaziv ölçümlerle Üç boyutlu hareket analiziyapabilen çesitli ölçÜm aygitlari dClklinik kullanimagirmistir. Her yöntemin belirli pir hassasiyeti, avantajve dezClvClntajlari vardir. TÜm bu yöntemler asagidasiniflandirilarak sunulmustur.

1. Radyolojik yöntemlera. Direkt grafi,b. Bilgisayarli Tomografi,c. Manyetik Rezonans GörüntÜlerne (MRG).

Radyolojik yöntemler omurga hareketlerinidegerlendirmenin klasik yoludur. Her biri Üzerindehareket sinirlarini ölçmeye dayanan çesitli protokoller,aygitlar ve bilgisayar destekli yöntemler gelistirilmistir.Hassasiyetleri yÜksektir ve omurgCl hareketlerininölçÜmlerinde "altin standart" sayilirlar. Dezavantajlari;direkt grafiler kullaniliyorsa uzun dönem takipgerektiren onmrga defarmiteli hastalarda genis bedenalanlClrina verilen yÜksek X-isini dozu; MRG'de iseyüksek maliyettir.

2. Goniometre/Inclinometreler

Goniometre, açi ölçer anlamina gelen ve teknolojialaninda çok çesitli sekilleri ve kullanimi olan biraygittir (Yunanca gonia: açi, metron: ölçmek). Tiptakullanimi, filmler Üzerinde açi ölçen basit aletlerden,

hastalar Üzerinde ölçÜm yapan mekanik veya yÜksekteknoloji kullanan diger çesitlerine kadar degisir.Karisikliga meydan vermemek için hemenbelirtmeliyiz ki, omurga hareketlerini ölçen veasagidaki diger maddelerde belirtilen tÜm aygitlar daislevleri bakimindan birer goniometredirler. Buradakastedilen özellikle bu adla anilan aygitlardir. Omurgahareketlerinin ölçÜmÜnde kullanilan sivi goniometresi,gravity goniometresi, Myringoniometresi (gravite veyeryÜzÜnÜn elektromanyetik alanindan yararlanarakçalisir), long arm goniometresi, fleksiblelektrogoniometre gibi çesitli sekilleri vardir.

Indinametre terimi, siklikla goniometre

122

Kiliiiçer: Om iirgada !-larckd Ölçiiliileri

kelimesiyle ayni anlamda ve birbirlerinin yerinegeçerek kullanilir. Bu ad altinda çok çesitli ölçÜm aygitive yöntemi bulunmaktadir: Cybex elektronik dijitalindinametre, pleurimetrik V dual inclinometre,carpenter dua i indinametre, computerized sensorsingle indinametre, vb.

Yine ayni is için kullanilan planiometre,potansiYOlnetre ve rachimetre denilen aletler de vardir.

3. Üç boyutlu hareket analiz sistemleri:Bunlar yÜksek teknoloji kulleman ve cilt

yÜzeyinden ölçÜm yapan elektronik aygitlardir.Kullanilmalari, aygita ve yapilan ölçÜmün niteliginegöre sÜresi degisrnek Üzere özel egitim gerektirir.Teknolojilerine göre asagidaki gruplara ayrilirlar.

a. Moire topografiOptik inputlara dayanarak Üç boyutlu ölçÜmler

yapilmasini saglayan ve teknoloji alaninda çesitlikullanimlari bulunan bir yöntemdir.

b. Fotogrametri! Videoraster stereometriYine optik ölçÜmlerden yararlanan ve video

capture yöntemiyle çalisan sistemlerdir. Daha çoksportif olaylarda kullanilirlar. Önce kayit yapmil, sonraanaliz asamalari vardir.

c. Opto-elektrik tarayicilarOptik ve elektronik devreler içeren sistem ler

kullanilarak omurganin Üç boyutlu kinemCltik analiziyapilir. Infrared kameralari kullanilir. HassCls ölçümyapabilen, pahali aygitlardir. Tipta kullammlill'l yÜzÜnnöromÜskÜler rekonstruksiyonundan yÜrÜyÜsanalizine kadar pek çok alani içerir. Gerçek zamanliincelemelerdir. Piyasada bu prensibe göre çalisan çoksayida aygit vardir: Qualysis (10), Vicon (3, 9), vb.

d. U1trasound tabanh aygitlarBeden yÜzeyine tutturulan mClrkerlerden

gönderilen ultrasonik sinyallerin toplanip Dopplershift efektinden yararlanarak bilgisayarla islenmesiprensibine dayanan yine gerçek zamanliincelemelerdir. Bu prensiple çalisan çesitli aygitlarÜretilmistir: CA6000 Spine Motian Analyser (4,5,11),Zebris CMS 50 (2,5), Polhemus Navigation Sciences3Space Fastrak/lsotrak (4,12). Bu yöntemle hem incehem de global hareketlerin non-invaziv, hassas vegÜvenilir ölçÜmleri mÜmkÜndÜr. Bazi kisitlilikbri davardir: 1. Obez hasta, 2. Asimetrik kas yÜzeyleri, 3.Cerrahi geçirmis hastalar (Radyolojik olarak deformiteaçisi bilinirse progresyon takip edilebilir). Radyolojikyöntemlerin dezavantajlarina sahip ohria yan ve her birdÜzeye ait ayri ölçÜm rakamlari verebilen bu hassas

Tlirk Nöro§irÜrji DergIsI 12: 119 - 124, 2002

incelemeler omurga hareket ölçümlerine yeni bir ivmekazandirmistir. Bu aygitlara ait sinif içi ve siniflararasigüvenilirligi gösteren çalismalar sürdürülmektedir vesonuçlar umut vericidir.

SONUÇ

Spinal cnstrumantasyon ve fÜzyon olgulariningittikçe arttigi günÜmüzde, rijit sistemlerlestabilizasyonun saglanmasi fonksiyondan feragatedilme pahasina gerçeklestirilmektedir. Hasta tatmini,sadece stabil bir yapi kurulmus olmasiyla degiL,fonksiyonun da korunmasi ile arttirilabilir. Füzyonbölgesinin komsulugundaki segmentlerde artanhareket nedeniyle gelisen dejenerasyon da ayri birsorundur. Bu yüzden gelecekte spinal entrumanlarinfonksiyonu daha çok gözeten sistemler olmasibeklenmektedir. "Delile dayali tip" (evidence basedmedicine) anlayisinin geçerli oldugu günÜmüzde,fonksiyonun ve bu fonksiyondaki herhangi birkisitlanmanin en objektif sekilde ölçülmesigerekmektedir. ilerleyen teknoloji ve olusturulanstandartlar sayesinde omurgada hareket ölçümlerininhem kesinlik ve gÜvenilirligi artacak hem deuygulanabilmeleri kolaylasacaktir. Omurga hareketiölçümlerinin gelecekte daha da önem kazanacagini veyaygmlasacagini düsünmekteyiz.

Yazisma Adresi: Dr. Cumhur KILINÇER

PK 52. 22001 Edirne, TürkiyeTel: 02842355798

e-mail: ckilincer@trakya.edu.tr

KAYNAKLAR

1. American Medical Association: Cuides to the

assessment of permanent impairment, 4E. Chicago:American Medical Association, 1994.

2. Castro WH, Sautmann A, Schilgen M, Sautmann M:Noninvasive three-dimensional analysis of cervical

Kliilli'er: Oiiiiirgndn Hnreker Ölçliiiileri

spine motion in nonnal subjects in relation to ilge andsex. An experimental exal11ination. Spine 25(4):443-449,2000

3. Ehara Y, Fujimoto H, Miyazaki S, Mochim;iru M,Tanaka S, Yamamoto S: Comparison of the

performance of 30 ca mera systems. 2. Ca; t Post~l.Ire 5(3):251-255, 1997

4. Mannion A, Troke M: A comparison of two motinn

analysis devices used in the measurement of lumbMspinal mobilitl" Clin Biomech (Bristol, Avon) 14(9):612­619,1999

5. Mannion AF, Klein CN, Dvorilk L Laiiz c: Range of

global motian of the cervical spine: intraindividuillreliability and the influence of measurement device.Em Spine J 9(5):379-385, 20006. Nachemson A: The liimbM spine: an orthopiledicchallenge. Spine 1:59-71, 1976.

7. Nattrass CL, Nitschke JE, Disler PB, Chou ML Ooi KT

Lumbar spine range of motion as a measure of physicaland functional impairment: an investigiltion of \'alidity.Clin Rehabil13(3):211-218, 1999

8. Penning L, Wilmink JT: Rotation of the cervical spine.A CT study in normal subjects. Spine 12:732-738, 1987

9. Ployon A, Lavaste F, Maui'el N, Skalli W,RolandCosselin A, Dubousset L Zeller R: !n-vivn

experimental research into the pre- and post-oper;itivebehavior of the scotiatic spine. Hum Movemen t Sci 16(2-3):299-308, 1997

10. Teicher MH, Anderson SL, WilllacE' P, Klein D/I..,

Hostetter J: Development of an ilffordable hi-resolutiniiactivity monitor system for laboratory animals.Pharmacol Biochem Be 54 (2):479-483,1996

11. Troke M, Moore AP, Maillardet FL I-Iough A, CheckE: A new, comprehensive normative diltabase oflumbar spine ranges of 1110tion. Clin RehabiI15("I):371­379,2001

12. Van Herp C, Rowe P, Salter p, Paul JP: Three­dimensionallumbar spinal kinematics: a study of raiigeof movement in 100 healthy subjects aged 20 to 60+years. Rheumatology (Oxford) 39(12):1337-1340, 200D

13. Van Mameren H, Drukker L Sanches H, 13eursgens J:

Cervical spine motion in the sagittal p]ane (1) range ofmo tion of actually performed mavements, an X-raycinematographic study. Eur J Morphol 28:47-68, 1990

Spine 2002 Mar 15;27(6): 587-95

New"al space integrity of the lower cervical spine: effect of Hormal range of motiOl1.

Niickley DJ, Konadi MA, Raynak Cc, Cliing RP, Mirza SK.

Applied Biomechanics Laboratory, University of Washington, Seattle, Washington, USA.cl nuckly@u.washington.edu

Deneyselolarak alt servikal vertebralarda fizyolojik sinirlar içindeki hareketlerdespinal kanal bütünlügü ve genisligi bozulmamistir. Ancak intervertebral foramenler,ekstansiyon, ipsilateral egilme, kombine ipsilateral egilme ve ekstansiyon vekombine kontralateral egilme ile ekstansiyonda belirgin daralma göstermistir.

123

Tiirk Nörosiriirji Dergisi 12: 124, 2002

Papiashvili ve Kadin 70x70, t/kt

(Toygun Orbay)

124