ÖZET

TİCARET MESLEK LİSESİ ÖĞRETMENLERİNİN OKUL ZORBALIĞINA İLİŞKİN ALGILARI

Elif Şölenci

Sosyal Bilimler Enstitüsü

Eğitim Yönetimi Programı

Ocak 2012, 79 sayfa

Bu yüksek lisans uzmanlık projesinin amacı, İstanbul ili Ataşehir, Beykoz, Kadıköy, Üsküdar ilçelerindeki ticaret meslek liselerinde görev yapan öğretmenlerin, öğrencilerin zorbalık davranışlarına ilişkin farkındalık düzeylerine ilişkin algıları ile bu davranışların okullarda ne sıklıkta, nerede ve ne zaman görüldüğünü belirlemek ve öğretmenlerin okul zorbalığı ile başa çıkma biçimlerini ortaya koymaktır.

Araştırmanın evrenini İstanbul’un Ataşehir, Beykoz, Kadıköy ve Üsküdar ilçelerinde bulunan ticaret meslek liselerinde görev yapan öğretmenler oluşturmaktadır. Araştırma verileri, Jodie Tintorer’in “Elemantary Teachers’ Perceptions of and Responses to Scholl Bullying” isimli anketi ve Ken Rigby’nin “Handling Bullying” isimli anketinin Betül Kanık tarafından Türkçe’ye çevrilip , geçerlik güvenilirlilik çalışması yaptığı anketin araştırma örnekleminde bulunan 166 öğretmene uygulanmasıyla elde edilmiştir. Elde edilen veriler Microsoft Excel programında analiz edilmiştir. Araştırmada veri toplama aracından bilgi toplamak için frekans (f), yüzde (%) tekniği kullanılmıştır. Araştırmaya katılan öğretmenlerin okul zorbalığı davranışlarının tüm türlerinin farkında oldukları görülmektedir. Öğretmenler sırasıyla en fazla fiziksel, sonra sözel, cinsel ve son olarak duygusal zorbalık davranışlarının farkındadırlar. Öğretmen algılarına göre ticaret meslek liselerinde en fazla sözel zorbalık, sonra fiziksel, duygusal ve cinsel zorbalığın meydana geldiği görülmektedir. Yine öğretmen algılarına göre çalışma evreninde bulunan ticaret meslek liselerinde zorbalık davranışları sırasıyla en fazla koridorlarda, sınıfta ve daha sonra bahçede meydana gelmektedir. Bu davranışlar en çok teneffüste, okuldan eve giderken ve yolda (sınıfa giderken) olmaktadır. Öğretmenler bu zorbalık davranışlarıyla baş etmede en fazla zorbayı disipline etme yöntemini, sonra sırasıyla diğer bir yetişkinden yardım alma yöntemini, zorba ile çalışmak, kurban ile çalışmak yöntemini kullanmaktadırlar. Olayı göz ardı etme davranışının ise zorbalıkla başa çıkma amacıyla kullanılmadığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler: Okul Zorbalığı, Zorba, Ticaret Meslek Lisesi

iii

SUMMARY

THE PERCEPTION OF TEACHERS WORKING IN TRADE VOCATIONAL HIGH

SCHOOL ABOUT BULLYING

Elif Şölenci

Social Science Institute

Education Management Program

January, 2012, 79 pages

This MA thesis aims to understand the perception of the teachers that work in trade vocational high schools in Ataşehir, Beykoz, Kadıköy,Üsküdar in city of Istanbul about level of notice against the students’ bullying and to indicate how often,where and when this bullying happens and the teachers’ management against the school bullying.

The observation includes the teachers who work in trade vocational high schools in Ataşehir, Beykoz, Kadıköy and Üsküdar of İstanbul.The data is obtained by the questionnaire of Jodie Tintorer’s “Elemantary Teachers’ Perceptions of and Responses to School Bullying”and the questionnaire of Ken Rigby’s “Handling Bullying” translated by Betül Kanık who made validity and credibility study applied to 166 teachers.The obtained data is analysed by Microsoft Excel.The frequency(f) and the percent (%) technique are used to collect the data in observation.It is seen that the teachers participated to the observation are aware of all the kinds of school bullying.The teachers are aware of respectively first physical ,then oral,sexual and at last emotional bullying. According to the teachers’ perception at first oral bullying then physical,emotional and sexual bullying are seen in vocational high schools.According to the teachers’ perception,the school bullying in trade vocational high schools are seen respectively in corridors,classrooms and school yards.These kind of school bullying happen mostly in breaktime,on the way of home and classroom.The teachers apply mostly disciplining the bully methods,then respectively getting help from another adult method,studying with bully and studying with victim method to cope with bullying.On the other hand ,the ignorance of the event is seen not to use the aim of coping with bullying.

Key words:School Bullying,Bully,Trade Vocational High School

iv

İÇİNDEKİLER

TABLOLAR.................................................................................................................vıı

ŞEKİLLER..................................................................................................................vııı

1.GİRİŞ............................................................................................................................1

1.1 AMAÇ..............................................................................................................5

1.2 ÖNEM..............................................................................................................5

1.3 SAYILTILAR.................................................................................................6

1.4 SINIRLILIKLAR...........................................................................................6

1.5 TANIMLAR....................................................................................................7

1.5.1 Okul Zorbalığı.....................................................................................7

1.5.2 Zorbalık Türleri.................................................................................7

1.6 LİTERATÜR TARAMASI..........................................................................7

1.6.1 Okul Zorbalığı...................................................................................

1.6.2 Okul Zorbalığının Türleri................................................................

v

1. GİRİŞ

Şiddet, günümüzde dünyada ve Türkiye’de giderek artan bireysel ve toplumsal bir sorun

haline gelmiştir. Toplumda şiddet içeren olayların arttığı; bu artışın okul çağı çocuk ve

gençlerini de içine alacak şekilde yaygınlaştığı gözlenmektedir. Dünya Sağlık

Örgütü’ne (DSÖ) göre şiddet, fiziksel ya da psikolojik gücün bireyin kendisine, başka

birine, bir gruba ya da topluluğa karşı yöneltilen, yaralama, ölüm, psikolojik zarar,

gelişim bozukluğu ya da yoksun bırakmaya yol açma olasılığı büyük olan eylemlerin

bilinçli olarak gerçekleştirilmesi ya da bu eylemlerde bulunmakla tehdit edilmesidir

(DSÖ 2011)

TDK eğitimi “çocukların ve gençlerin toplum yaşayışında yerlerini almaları için gerekli

bilgi, beceri ve anlayışları elde etmelerine, kişiliklerini geliştirmelerine okul içinde veya

dışında, doğrudan veya dolaylı yardım etme, terbiye” şeklinde

tanımlamıştır(www.tdk.gov.tr 2011). Eğitim ile ilgili alanyazında birçok farklı tanımla

karşılaşmak mümkündür. Fakat bütün tanımlarda vurgulanan en önemli nokta kişi

üzerinde bir davranış değişikliği meydana getirme süreci olduğudur. Dünyada ve

ülkemizde eğitim aile dışında okullarda verilmektedir. Okulda verilen eğitimin amacına

ulaşmasını engelleyen en önemli faktörlerden birisi şiddettir. Güvenli bir okul

ortamında eğitim almak her öğrencinin hakkıdır. Çağdaş eğitim anlayışı, çocuk ve

gençlerin potansiyellerinin ancak kendilerini güvende hissedebildikleri eğitsel

ortamlarda tam olarak ortaya çıkabileceğini vurgulamaktadır. Okul şiddeti, okulun

eğitim misyonunu ihlal eden, güven ortamını tehdit eden, okuldaki kişilerin can ve

mallarını hedef alan her tür yıkıcı ve bozucu saldırganca eylemlerdir. Şiddetin bir

ucunda bir öğrenciyi küçük düşürüp aşağılama gibi görece masum sayılabilecek

eylemler, diğer ucunda ise ölümle sonuçlanabilecek eylemler yer alır. Okul şiddeti

fiziksel olarak saldırganca eylemlerde bulunmanın dışında, kaba davranmak, alay

etmek, sataşmak, küçük düşürmek, aşağılamak, hakaret etmek gibi psikolojik boyutlu

eylemleri, hatta haraç almak ve cinsel tecavüz gibi suç kapsamına giren yıkıcı eylemleri

de kapsar(www.okuldasiddet.net 2011). Okul ortamında öğrenciler arasında yaşanan

şiddetin türlerinden biri de zorbalıktır.

2

Zorbalığın şiddetten farkı, zorbalıkta güç dengesizliğinin mutlaka olması gerektiğidir.

Güçlü olanın kendinden daha zayıf olanı kasıtlı olarak sürekli biçimde rahatsız etmesi

anlamına gelen zorbalık geçmişten bugüne hep olmuştur. Bugün yetişkin olarak hayatını

sürdüren birçok kişi belki de okul yıllarında zorba, kurban yada hem zorba hem kurban

olarak veya bu süreci izleyerek zorbalıkla ilgili bir yaşantı geçirmiştir.

Zorbalıkla ilgili ilk çalışmalar 1970’li yıllarda Olweus tarafından başlatıldığı için

uluslar arası çalışmalarda en sık kullanılan tanım onun tanımıdır. Olweus’a (1993) göre

zorbalık, aralarında belirgin bir güç farkı bulunan iki kişiden daha güçlü olanın, kendini

savunamayacak durumdaki kişiye karşı kasıtlı olarak, tekrarlı bir şekilde saldırgan

davranışlarda bulunmasıdır. Daha güçlü bir kişi ya da bir grup kişi tarafından daha az

gücü olan bir kişiye karşı yapılan fiziksel, psikolojik, sosyal ve sözel olarak tekrarlanan

saldırılar zorbalık kavramı altında değerlendirilir. Zorbalığı şiddetten ayıran en önemli

unsur zorbalık yapan kişiyle kurban arasındaki güç farkı ve saldırgan davranışın kasıtlı

olması ve tekrarlanmasıdır. Temelde bir güç istismarı olan zorbalık olgusu okullarda

çeşitli biçimlerde görülmektedir. Örneğin yöneticilerin öğretmenlere, öğretmenlerin

öğrencilere, nadiren de olsa öğrencilerin öğretmenlere zorbalık yaptıkları

gözlenmektedir. Ancak okullarda yaşanan en yaygın zorbalık biçimi öğrenciler arasında

yaşanan ve akran zorbalığı olarak adlandırılan zorbalıktır. Okulda genellikle öğrencinin

kendi akranları tarafından sergilenen zorbalık, tekme atma, tokat vurma, itme, çekme

gibi fiziksel olabileceği gibi; sataşma, alay etme, dalga geçme, kızdırma, hoşa gitmeyen

isim takma, küçük düşürücü sözler söyleme gibi sözel; dedikodu ve söylenti çıkarıp

yayma, arkadaş grubundan dışlayarak yalnızlığa terk etme gibi dolaylı ya da para veya

diğer eşyalarını zorla alma, almakla tehdit etme, eşyalarına zarar verme gibi davranışsal

olarak da ortaya çıkabilir.

Zorbalık, zorbaca davranışta bulunanları (zorba), bu tür davranışlara hedef olanları

(kurban/mağdur) ve bu tür davranışları izleyenleri (izleyiciler) uzun süreli olumsuz

etkiler. Olumsuz etkiler, zorbalık türüne ve öğrencilerin zorbalığa maruz kalma

sıklığındaki artışa bağlı olarak değişiklik gösterir. Okullardaki zorbaca davranışların

sonuçları üzerinde yapılan çalışmalar incelendiğinde, akranlarının zorbaca

davranışlarına sürekli olarak maruz kalan çocukların genelde huzursuz, kederli ve üzgün

3

oldukları, toplum içine giremedikleri, fiziksel olarak dengesiz davranışlar sergiledikleri,

depresyon ve psikosomatik semptomlardan yakındıkları belirlenmiştir(Fekkes, Pijpers

& Verlove-Vonherick 2004; Natvig, Albregtsen & Qvarnstrom 2001; akt. Ayas, Pişkin

2011, s. 553). Mishna, zorbaca davranışlarda bulunan çocukların okulda mutsuzluğa ve

dikkat eksikliğine daha eğilimli olduklarını, buna karşın kurban çocukların daha fazla

uyum sorunu yaşadıkları ve akranları tarafından dışlandıklarını bulmuştur(Mishna 2003,

akt. Ayas, Pişkin 2011 s. 553). Araştırma bulguları sadece kurbanların değil, aynı

zamanda zorbaların da bu eylemlerden zarar gördüklerini, ayrıca zorbaca eylemlerde

bulunmayı alışkanlık haline getiren öğrencilerin bu eylemlerinin sadece okul yılları ile

sınırlı kalmadığı da dikkati çekmektedir. Örneğin Farrington (1993), zorbaca

davranışlar sergileyen çocukların yetişkinlik dönemlerinde de aynı davranışları

sergilediklerini, bu kişilerin zorbaca davranışlar sergileyen çocuklarının olduğunu,

ayrıca kurban olarak seçilen kişilerin çocuklarının da kurban olarak seçilme ihtimalinin

yüksek olduğunu belirtmektedir (Ayas, Pişkin 2011, s. 553). Gilmartin’s (1987) yaptığı

bir çalışmasında Farrington’un sonuçlarına paralel bir sonuç bulmuş, hiç evlenmeyen

erkeklerin utangaç davranışlarının, okul zorbalarının saldırılarına uğramanın bir sonucu

olarak ortaya çıkmış olabileceğini söylemiştir (Koç 2006, s. 11).

Araştırmalar okul zorbalığının, çocukların okula olan devamsızlığının artmasına,

okuldan kaçma gibi problem davranışlar göstermelerine neden olduğuna ve fiziksel,

psikolojik sağlıklarını olumsuz etkilediğine vurgu yapmaktadır. Okul zorbalığının

sonuçlarının yalnızca okul yaşamıyla sınırlı kalmaması, okul zorbalığı sorununun bütün

yönleriyle ayrıntılı olarak ele alınmasını gerekli kılmaktadır. Okul zorbalığının intihara

kadar varabilen olumsuz sonuçlarının önlenebilmesi, çocukların öğrenmeye tam

anlamıyla odaklanabilmesi ve sağlıklı akran ilişkileri geliştirebilmesi ancak okul

zorbalığı sorununun ortadan kaldırılmasıyla mümkündür. Kitle iletişim araçlarının

yaygınlaşmasıyla okul şiddeti olaylarına karşı dünyada ve Türkiye’de duyarlılık gittikçe

artmaktadır. Okullarda gerçekleşen şiddet ve zorbalık olayları için 2006 yılı bir milat

olarak sayılabilir. 2006 yılında medyada çok sık çıkan okul zorbalığı ile haberler her

kesimden insanların ilgisini bu noktaya çekmiş ve Milli Eğitim Bakanlığı Okullarda

Şiddetin Önlenmesi ve Şiddetle Mücadele İçin Yerel Ortaklıklar" adlı bir toplantı

düzenlemiştir. Bu toplantıda; okulda şiddet ve zorbalığın ulusal bir problem olduğu,

4

kamuoyu ve ilgili tarafların okulda zorbalık olgusunun farkına vardıkları belirtilmiş ve

değişik biçimlerde ortaya çıkan şiddet ve zorbalık olaylarıyla uygun biçimde

ilgilenilmesi gerektiği üzerinde durulmuştur.

Okul zorbalığı ile ilgili İsveç’te, özellikle Olweus tarafından araştırmalar konunun

uluslar arası bir boyut kazanmasını sağlamış ve İngiltere, A.B.D., Almanya, İtalya,

Yunanistan, Avustralya, İrlanda, Portekiz, İspanya, Türkiye, İskoçya, Hollanda,

Japonya, Kore, Fransa ve Tayvan’da okul zorbalığı ile ilgili araştırmalar yapılmıştır.

Ülkemizde okul zorbalığı ile ilgili araştırmaların geçmişine baktığımızda on yıllık bir

tarihi olduğunu ve son beş yıldır da bu araştırmaların sayısında ciddi bir artış olduğunu

görmekteyiz. Okul zorbalığı ile ilgili araştırmaların her biri okul zorbalığının çeşitli

yönlerine odaklanmıştır. Dünyada okul zorbalığı ilk araştırmalar daha çok okul

zorbalığının yaygınlığı ile ilgilenirken, sonraki araştırmalar okul zorbalığına ilişkin

çeşitli açıklamalar geliştirmekle uğraşmıştır. Bu araştırmalar özellikle okul zorbalığının

iki boyutu üzerine odaklanmıştır.

a.Zorbaların ve mağdurların karakteristik özellikleri

b.Zorbaların ve ailelerinin karakteristik özellikleri

Ülkemizde okul zorbalığı ile ilgili araştırmalar incelendiğinde, araştırmaların daha çok

zorbalığın yaygınlığı, cinsiyet, yaş, sosyo-ekonomik düzey gibi çeşitli değişkenlerle

ilişkisi, nedenleri, sonuçları, zorbalığı önlemek için alınabilecek önlemler, zorbalıkla

baş etme yöntemleri ve sonuçları üzerinde odaklandığı görülmektedir. Ülkemizde

bugüne kadar zorbalık olayları ve okul türleri ile ilgili sınırlı sayıda araştırmalar

yapılmış, sınırlı sayıda yapılan bu araştırmaların içinde en kozmopolit, akademik başarı

seviyesi en düşük, ailelerinin sosyo-ekonomik düzeyi alt sınırlarda olan ve endüstri

meslek liselerinden sonra en kalabalık öğrenci sayısına sahip ticaret meslek liselerinde

hiç çalışma yapılmamıştır. Bu araştırma, bu güne kadar ülkemizde ticaret meslek

liselerinde okul zorbalığı ile ilgili olarak yapılan ilk araştırma olması ve bu alanda

yapılacak olan yeni çalışmaları teşvik ve kaynaklık etmesi açısından önemlidir. Elde

edilecek veriler, meslek liselerinde zorbalık olgusunun durumu hakkında eğitim

yöneticilerine politikalarını gözden geçirmeleri konusunda bilgi sağlayacaktır.

5

1.1 AMAÇ

Bu araştırmanın amacı İstanbul ili Ataşehir, Beykoz, Kadıköy, Üsküdar ilçelerindeki

resmi ticaret meslek liselerinde görev yapan öğretmenlerin, öğrencilerin zorbalık

davranışlarına ilişkin farkındalık düzeylerine ilişkin algıları ile bu davranışların

okullarda ne sıklıkta, nerede ve ne zaman görüldüğünü belirlemek ve öğretmenlerin

okul zorbalığı ile başa çıkma biçimlerini ortaya koymaktır. Araştırmada bu temel

amaçlar doğrultusunda aşağıdaki sorulara cevaplar aranmıştır:

1. Öğretmenlerin değişik zorbalık türlerine ilişkin(fiziksel, sözel, duygusal, cinsel)

algı düzeyleri nedir?

2. Tipik bir sınıf ortamında görülen zorbalık türlerinin öğretmen algılarına göre

sıklık düzeyleri nedir?

3. Öğretmen algılarına göre okulda zorbalığın en fazla meydana geldiği yer ve

zamanlar nerelerdir?

4. Öğretmenlerin zorbalık eylemleri ile başa çıkma biçimlerini kullanma düzeyleri

nedir?

1.2 ÖNEM

1. Tüm dünyada olduğu gibi, ülkemizde de öğrenciler arası zorbalık olayları, çok

sayıda öğrencinin, ebeveynlerin, öğretmenin, okul personelinin, içinde yer

aldığı, önemli bir sorundur. Çeşitli nedenlerle okullarda meydana gelen pek çok

zorbalık olayı çeşitli çekince ve kaygılarla öğretmenler ve yöneticiler tarafından

ya görmezden gelinmekte ya da görülse de yeterince duyarlı

davranılmamaktadır. Bilim adamlarının ortak görüşü; özellikle okul ya da sınıf

ortamında zorbaca davranışlar sergileyen tek bir öğrencinin bile okulda geniş

etkilere neden olabileceği ve okulun öğrenme iklimini olumsuz bir biçimde

etkileyeceği yönündedir. Okul ya da sınıf ortamındaki, zorbaca davranışlar;

yalnızca zorba ve kurban öğrenciler arasında değil, diğer öğrencilerde ve hatta

öğretmenlerde de korku ve çekingenlik havası yaratabilir. Zorbalık eylemlerinin

bir okulda sıkça görülmesi ve okul yönetici ve öğretmenlerinin bu davranışlar

6

karşısında gerekli duyarlılığı göstermemesi, okulda korku, huzursuzluk

duygularının artmasına, kargaşa ve kuralsızlığın artmasına, öğrenci ve

öğretmenlerde fiziksel, duygusal ve sosyal değişimlere neden olabilir. Bu

etkilerinden dolayı okul zorbalığı üzerinde önemle durulması ve araştırılması

gereken bir konudur.

2. Öğretmenlerin değişik zorbalık türlerinin farkında olup olmadıklarının, zorbalık

türlerinin ne sıklıkta ve nerelerde meydana geldiği ve öğretmenlerin zorbalık

eylemleri ile başa çıkma biçimlerini kullanma düzeylerinin bilinmesi, tüm eğitim

paydaşlarının zorbalık eylemlerine karşı neler yapabileceğine ışık tutabilecektir.

3. Elde edilecek veriler, ticaret meslek liselerinde zorbalık olgusunun durumu

hakkında eğitim yöneticilerine politikalarını gözden geçirmeleri konusunda bilgi

sağlayacaktır.

4. Araştırma, okul zorbalığı ile ticaret meslek liselerinde yapılan ilk çalışma olması

sebebiyle yeni çalışmaları teşvik ve kaynaklık etmesi açısından da önemlidir.

1.3 SAYILTILAR

Araştırmaya katılan öğretmenlerin ölçekteki sorulara verdikleri cevapların, onların

samimi düşünce ve görüşlerini yansıtmakta olduğu sayıltısı ile hareket edilmektedir.

1.4 SINIRLILIKLAR

Bu araştırma 2011–2012 eğitim öğretim yılında İstanbul İli Ataşehir, Beykoz, Kadıköy,

Üsküdar ilçelerindeki ticaret meslek liselerinde görev yapan öğretmenlerin algıları ile

sınırlıdır.

Araştırmada zorbalık türleri fiziksel, sözel, duygusal, cinsel zorbalık ile sınırlıdır.

7

1.5 TANIMLAR

1.5.1. Okul Zorbalığı

Bir ya da birden çok öğrencinin kendilerinden daha güçsüz olan öğrencileri bilerek ve

isteyerek ve sürekli bir biçimde fiziksel olarak (tekme atma, tokat vurma, itme, çekme

vb.), sözel olarak (sataşma, alay etme, dalga geçme, kızdırma, hoşa gitmeyen isim

takma, küçük düşürücü sözler söyleme vb.), dedikodu ve söylenti çıkarıp yayarak, para

ya da diğer eşyalarını zorla alarak, almakla tehdit ederek, eşyalarına zarar vererek ya da

arkadaş grubundan dışlayıp yalnızlığa terk ederek rahatsız etmesi ile sonuçlanan ve

kurbanın kendisini koruyamayacak durumda olduğu bir saldırganlık türüdür (Pişkin

2002, s.538).

1.5.2. Zorbalık Türleri

Sözel Zorbalık: Sürekli alay etme, ad takma, yüze vurma, tehditler, iğneleme,

söylentiler yayma.

Fiziksel Zorbalık: İtme, çimdikleme, yumruklama, tekme atma, silah kullanma.

Duygusal Zorbalık: Dışlama, dalga geçme, küçük düşürme.

Cinsel Zorbalık: İstenmeyen fiziksel eylemler ya da argo sözler ve davranışlar.

Zorba: Zorbalık eylemlerini gerçekleştirenler.

Kurban(Mağdur): Zorbalık eylemlerine maruz kalan ve zarar görenler.

Kenardakiler(İzleyiciler): Bu eylemler sırasında çevrede bulunup olayı görmezlikten

gelenler ya da olaya müdahale edenler.

1.6 LİTERATÜR TARAMASI

1.6.1. Okul Zorbalığı

Zorbalık konusunda araştırmacılar kendi bulgu ve düşünceleri doğrultusunda birçok

farklı tanımlamalar yapmışlardır. Bu tanımlamalar, her ne kadar farklı gibi görünse de

ortak anlamlar ifade etmektedirler. Dilimize göre zorba terimi; “Gücüne güvenerek

8

hükmü altında bulunanlara söz hakkı ve davranış özgürlüğü tanımayan (kimse),

müstebit, mütegallibe, despot, diktatör” olarak tanımlanmaktadır(TDK 2011).

Olweus, okul zorbalığını ilk defa; bir grup tarafından yapılan şiddet anlamına gelen

“mobbing” kavramı ile eş anlamda kullanmıştır. Olweus (1994), okul zorbalığını; bir

öğrencinin bir ya da daha fazla öğrenci tarafından sürekli biçimde olumsuz eylemlere

maruz bırakılması olarak tanımlamış ve okul zorbalığının, fiziksel ve sözel yollarla

doğrudan gerçekleştirilen eylemlerin yanında gruptan dışlama veya jest ve mimikleri

kullanarak bireyi rahatsız etme gibi dolaylı olarak gerçekleştirilen eylemleri de

kapsadığını ifade etmiştir. Ona göre bir eylemin zorbalık olarak adlandırılabilmesi için

şu üç ölçütü taşıması gerekmektedir:

1) Kasıtlı biçimde zarar vermeyi amaçlaması,

2) Süreklilik özelliği göstermesi,

3) Zorba ve mağdur arasında güç dengesizliğinin olması gerekir.

Bu güç dengesizliği; mağdurun fiziksel veya psikolojik olarak kendini zorbadan daha

zayıf algılamasını ve zorbanın davranışları karşısında kendisini savunacak gücünün

olmadığını düşünmesini içermektedir. Güç dengesizliğinin en önemli belirleyicisi

mağdurun maruz kaldığı zorbalığın türüdür ve mağdurun gruptan dışlanma veya tehdit

edici mesajlar alma gibi zorbalık türleriyle karşılaştığı durumlarda, güç dengesizliğinin

düzeyini belirlemek güçleşmektedir.

Pişkin (2002), zorbalığı; “Bir veya birden çok öğrencinin, kendilerinden daha güçsüz

öğrencileri, kasıtlı ve sürekli olarak rahatsız etmesiyle sonuçlanan ve mağdurun

kendisini koruyamayacak durumda olduğu bir saldırganlık türü.” olarak

tanımlamışlardır. Zorbalıkla ilgili tanımlar incelendiğinde, aşağıda belirtilen ortak

noktalardan söz edilebilir(Pişkin 2002, s. 356).

1) Zorbalık, bilinçli ve kasıtlı olarak yapılan ve mağdura fiziksel, zihinsel, sosyal ya da

psikolojik zarar verme amacı güden söz ve eylemleri içerir,

2) Zorbalığın belli bir süre tekrarlanma özelliği vardır.

3) Mağdur kendini koruyamayacak ve savunamayacak durumdadır.

9

4) Zorbalar eylemlerini bireysel ya da grupla yapabildikleri gibi, mağdurlar da bu

eylemlerden bireysel ya da grup olarak zarar görebilirler.

5) Zorbalar, bu tür eylemlerinden dolayı genellikle kendilerine çıkar sağlayabilirler.

1.6.2. Okul Zorbalığının Türleri

Okul zorbalığı ile literatür incelendiğinde okul zorbalığının türleri ile ilgili genel kabul

görmüş standart bir sınıflandırma yoktur. Bunun nedeninin araştırmacılar tarafından

farklı davranışların zorbalık olarak kabul edilmesinden kaynaklandığı söylenebilir.

Araştırmacıların bir kısmı zorbalığı kişinin kendisinin yapması veya yapılmasına neden

olması şeklinde iki türe ayırmıştır. Bu sınıflandırmaya göre zorbalık davranışları

doğrudan veya dolaylı olarak yapılabilir. Kişinin kendisi zorbalık davranışını

gerçekleştiriyorsa bu doğrudan zorbalık, kişi, başka bir kişi vasıtasıyla zorbalık

davranışının gerçekleşmesine neden oluyorsa dolaylı zorbalık olarak

isimlendirilmektedir. Hangi davranışların dolaylı, hangisinin doğrudan zorbalık olduğu

aşağıda tablo 1.1’de gösterilmektedir.

10

Tablo 1.1: Doğrudan ve dolaylı zorbalık davranışları

DOĞRUDAN ZORBALIK DOLAYLI ZORBALIK

1. Alay etmek, sataşmak,

2. İsim takmak,

3. Haksızca eleştirmek,

4. Tehdit, terbiyesiz işaretler,

5. Tehditkâr bakışlar,

6. İtmek, tekme atmak, vurmak, silah

kullanmak ya da kullanmakla tehdit

etmek,

7. Başkasının malını çalmak ya da

saklamak,

8. Mağdur hakkında dedikodu

yapmak

9. Sosyal olarak yalnız yapmak,

10. Mağdur hakkında gerçek olmayan

hikayeler anlatmak.

1. Başkalarını kişiyle alay etmesi ya

da kişiye sataşması konusunda

etkilemek,

2. Başkasını kişiye aşağılayıcı

isimler takması konusunda

etkileme,

3. Başkalarını kişiyi haksızca

eleştirmesi konusunda etkileme,

4. Başkaları hakkında dedikodular

çıkarma, isimsiz telefon

aramaları,

5. Kişi ya da kişileri isteyerek

görmezden gelmek, birisine

fiziksel olarak zarar vermesi

konusunda başkalarını etkilemek,

6. Diğerlerini isteyerek grup dışı

bırakmak.

Birçok kaynakta benimsenen zorbalığa ilişkin başka bir gruplama şu biçimdedir

(Coloroso, 2003; Cooper ve Snell, 2003; Rigby, 2002; Sullivan, 2000’den akt. Genç

2007, s. 15–16).

1. Fiziksel Zorbalık: Tokat atma, vurma, boğazını sıkma, dürtme, yumruklama,

tekmeleme, ısırma, çimdikleme, itme, çekme, tırmalama, sacını çekme, etini

kıvırma, tükürme, odaya kilitleme veya diğer bütün fiziksel saldırı biçimleri,

elbiselerine veya eşyalarına zarar verme gibi davranışları içerir. Fiziksel

11

zorbalık, çocukların ifadelerine göre, ortaya çıkan bütün zorbalık davranışlarının

üçte birinden daha azını oluşturmaktadır.

2. Fiziksel Olmayan veya Sözel Zorbalık: Taciz edici telefon konuşmaları, parasını

veya eşyalarını zorla alma, şiddet tehditleri ile korkutma, ad takma, ırkçı ifadeler

veya alaylar, istenmeyen cinsel içerikli sözler söyleme, aşağılayıcı alay ifadeleri,

küfür etme, hakkında yalan ve incitici söylentiler çıkarma gibi davranışları

içermektedir. Sözel zorbalık, en yaygın görülen zorbalık bicimi olmakla birlikte;

en çok gözden kaçan, aynı zamanda da en fazla onur kırıcı ve alçaltıcı zorbalık

turudur.

3. Davranışsal/ İlişkisel/ Duygusal Zorbalık: Dışlama, önemsememe veya ondan

kaçma gibi çocuğun kendine güvenini olumsuz yönde etkileyecek dolaylı ve

sürekli hareketlerdir. Saldırgan bakışlar, gözlerini kısıp bakma, iç çekme, kas

çatma, dudak bükme, gülerek bakma ve vücut dilini düşmanca kullanma gibi

davranışları içerir. Bu tip davranışlar, aynı zamanda bireyi yabancılaştırmak,

akran grubuna girmesini reddetmek veya kasıtlı olarak arkadaşlık ilişkilerini

tahrip etmek biçiminde de olmaktadır. Bireyde bu tip davranışlara maruz

kalmanın verdiği acı çoğunlukla fark edilmez, ifade edildiğinde de genellikle

yetişkinler tarafından aldırış edilmez.

4. Cinsel Zorbalık: İstenmeyen cinsel içerikli mesajlar göndermek ve bu türden

davranışlar göstermeyi içerir. Mesaj verilen kişinin kendisini rahatsız, küçük

duşmuş ve utanç içinde hissetmesine neden olur. Bu tip davranışlar; müstehcen

el hareketleri, kişinin vücudunu hedef alan cinsel içerikli ifadeler, cinselliğe

yönelik çeşitli talepler, davet edici mesajlar veya ifadeler, kişinin cinselliğine

yönelik dalga geçmeler, müstehcen fıkralar anlatma, birey hakkında cinsellik

içeren söylentiler çıkarma türünden dokunmadan olabileceği gibi cinsel amaçlı

istenmeyen dokunma, sarılma, çimdikleme gibi davranışları da içermektedir.

Cinsel zorbalık çoğunlukla kızlara yöneliktir, ancak erkeklere yönelik olarak da

görülebilmektedir ve çok tahrip edici sonuçlara neden olabilmektedir. Ayrıca,

hem öğrenciler hem de öğretmenler hatta aileler, zorbalığın sözel ya da fiziksel

12

boyuta varıncaya kadarki kısmının öğrenci için zedeleyici olmadığını

düşünmektedir. Ancak, dolaylı yapılan zorbalık da, doğrudan zorbalık

uygulamak kadar zarar verici ya da kırıcı olabilir.

Daha da ayrıntılı bir zorbalık sınıflandırması aşağıdaki gibi yapılmıştır.

1. Sözel zorbalık; sürekli alay etme, ad takma, yüze vurma, tehditler, iğneleme,

söylentiler yayma (European Community, 2001,9; The Canadian Safe Scholl

Network [25.10.2008]; Kanada Halk Güvenliği, [25.10.2008], akt. Kanık

2010,20–21).

2. Fiziksel zorbalık; itme, çimdikleme, yumruklama, tekme atma, silah

kullanma(European Community, 2001,9; The Canadian Safe Scholl Network

[25.10.2008]; Kanada Halk Güvenliği, [25.10.2008], akt. Kanık 2010,20-21).

3. Duygusal zorbalık; dışlama, dalga geçme, küçük düşürme (European

Community, 2001,9; The Canadian Safe Scholl Network [25.10.2008]; Kanada

Halk Güvenliği, [25.10.2008], akt. Kanık 2010,20–21).

4. Gasp zorbalık; birini cebindeki parası, şekerleri, cipsi ya da değerli eşyalarını

vermesi için zorlama(European Community, 2001,9, akt. Kanık 2010,20–21).

5. Saklama zorbalığı; ceket, kitap, ayakkabı ya da değerli eşyaları ortadan yok

etme(dolap ya da çantadan) (European Community, 2001,9, akt. Kanık 2010,20–

21).

6. Irkçı zorbalık; ırkçı alaylar (adetler, kıyafet, müzik ve aksanla alay etme), grafiti,

mimikler (European Community, 2001,9; The Canadian Safe Scholl Network

[25.10.2008]; Kanada Halk Güvenliği, [25.10.2008], akt. Kanık 2010,20–21).

13

7. Davranış zorbalığı; yumruk gösterme ve yüzünü ekşitme, fiziksel rahatsızlığını

göstermek için iki parmağını ağzına sokma, birine kötü bakma (European

Community, 2001,9, akt. Kanık 2010,20–21).

8. Bozucu zorbalık; sınıf çalışmalarını, ödevleri karalama ya da oyunları bozma

(European Community, 2001,9, akt. Kanık 2010,20–21).

9. Cinsel zorbalık; istenmeyen fiziksel eylemler ya da argo sözler ve davranışlar

(European Community, 2001,9; The Canadian Safe Scholl Network

[25.10.2008]; Kanada Halk Güvenliği, [25.10.2008], akt. Kanık 2010,20–21).

10. Sanal Zorbalık: Cep telefonu ile mesaj atma, e-posta gönderme, yapılan

eylemleri kayıt alıp internete yayma (European Community, 2001,9; The

Canadian Safe Scholl Network [25.10.2008]; Kanada Halk Güvenliği,

[25.10.2008], akt. Kanık 2010,20–21).

1.6.3. Zorbalığın Nedenleri

Zorba davranışları önleyebilmek için ilk bilinmesi gereken konu, çocuğun zorbalık

yapmasının mutlaka bir nedeni olduğudur. Araştırma bulguları, zorba öğrencilerin

zorbaca davranışlar sergilemelerinde çeşitli dürtülerin ve nedenlerin etkili olduğunu

göstermektedir.

Zorba öğrencilerin neden zorbaca davranışlarda bulunduklarına ilişkin diğer

nedenlerden bazıları Şekil 3,1’de verilmiştir.( (European Community, 2001: 13–14,

akt.Koç, 2006,s.41).

14

Şekil 1.1: Zorbalar neden zorbaca davranışlarda bulunurlar?

Kaynak: European Community European Social Fund 2001, s. 14, akt. Koç 2006, s. 41)

Yukarıdaki şekil incelendiğinde, kişinin zorbaca davranışlarda bulunmasını iki neden

etrafında toplayabiliriz.

1. Kişinin kendinden kaynaklanan nedenler.

2. Kişinin dışında, aile, okul ya da çevreden kaynaklanan nedenler.

1.6.3.1. Kişinin Kendinden Kaynaklanan (Bireysel) Nedenler

Araştırmacılar kişinin doğuştan getirdiği özelliklerinin zorbaca davranışlar göstermesine

neden olabileceğini söylemektedirler. Bazı çocuklar saldırganca davranmaya eğilimli

olarak dünyaya gelirler. Yaradılışı dolayısıyla bu şekilde dünyaya gelen bir çocuk,

zorbaca davranışlar göstermeye daha fazla meyilli olacaktır.

15

Zorbaların fiziksel özelliklerini inceleyen araştırmaların çoğunun, zorbaların fiziksel

gücüne odaklandığı görülmektedir. Araştırma sonuçları, zorbaların genel olarak; fiziksel

olarak güçlü, yüksek enerjiye sahip ve kendine güven düzeylerinin yüksek olduğunu

göstermektedir. Bu tür çocuklar, saldırganca davranışlar sergilemekten ve çatışmalara

girmekten hoşlanmakta ve saldırganca davranışlarının akranlarınca izleniyor

olmasından da gurur duymaktadırlar. Zorba çocuklar, akranlarınca tümüyle

dışlanmamakla birlikte genellikle onlardan kopuk bir biçimde kendi ikili-üçlü küçük

gruplarını oluşturmaktadırlar (Besag 1995, s. 15, Olweus 1995, s. 34-35, akt. Koç 2006,

s.43). Zorba kişilerin mağdurlara kıyasla fiziksel olarak zorbaların fiziksel olarak

yalnızca zorbalık uyguladığı kişiden değil, aynı zamanda o ortamda bulunan diğer

kişilerden de daha güçlü olduğu araştırmalar sonucu söylenmektedir.

1.6.3.2. Çevresel Nedenler

Coloroso (2003), çevresel faktörlerin bireyi zorbaca davranma konusunda

cesaretlendirebileceğini ifade etmiş ve çocukların zorbalık yapması üzerinde etkili olan

çevresel etmenleri şu şekilde sıralamıştır (Yaman, Eroğlu ve diğ. 2011, s.70).

1. Çocuğun iletişim biçimi olarak saldırganlığın kullanıldığı ailelerde yetişmesi.

2. Ailenin çocuğa yaklaşımının tutarsız olması.

3. Çocuğun davranışlarının aile tarafından yeterince izlenmemesi.

4. Ailede ve okulda çocuğun fiziksel yöntemlerle cezalandırılması.

5. Aile üyeleri arasında sıcak bir ilişkinin bulunmaması.

6. Çocukların sağlıksız düşünme biçimlerinin ebeveynler tarafından

pekiştirilmesi( örneğin bazı insanlar kendilerine kötü davranılmasını hak ediyor

gibi düşünceler).

7. Çocuğun zorbalık yapan bireyleri gözlemlemesi.

8. Çocuğun gelişiminin kritik döneminde şiddet içerikli bilgisayar oyunlarını ve

televizyon programlarını çok fazla izlemesi.

Türkiye’de Ortaöğretime Devam Eden Öğrencilerde ve Ceza ve İnfaz Kurumlarında

Bulunan Tutuklu ve Hükümlü Çocuklarda Şiddet ve Bunu Etkileyen Etkenlerin

16

Saptanması konusunda TBMM tarafından Nisan 2007’de hazırlanan araştırma

raporunda çocuk ceza infaz kurumları ve çocuk eğitim evlerinde kalan çocuklara

değişik görüşler sunularak, çocukların bunlardan hangilerini toplumda şiddete yol açan

etkenler olarak gördükleri öğrenilmeye çalışılmış ve bu faktörleri şiddete yol açma

potansiyelleri açısından nasıl algıladıkları incelenmiştir. Grup genelinde şiddete yol

açtığı düşünülen faktörler sıralamasında, "ahlaki değerlerin önemsenmemesi" (yüzde

56,8); "ailelerin çocuklarını sevmemesi" (yüzde 53,0) ve "dinî değerlerin ihmal

edilmesi" (yüzde 54,2), birbirine yakın yüzde değerler ile ön sıralarda gelmektedir.

Önermeler arasında en düşük sırayı, "ailenin maddi durumunun kötü olması" alırken

(yüzde 39,9); tutuklu ve hükümlü çocukların önemli kısmının "orta" gelir düzeyindeki

ailelerden geldiklerini ifade etmeleri de bu bulguyu destekler niteliktedir.

17

Tablo 3.1 Toplumda şiddete yol açan etkenler

18

1.6.4. Zorbalar ve Özellikleri

Zorbaca davranışta bulunan kişiler zorba olarak adlandırılmaktadır. Tıpkı kurbanlar

gibi, zorbalar da çeşitli duygusal ve sosyal problemler yönünden risk altındadır. Yapılan

araştırmalar okul çağında zorbalık davranışları gösteren çocukların ileriki yaşlarda

şiddet içeren davranışları gösterme olasılığının yüksek olduğunu, göstermektedir.

Zorbalık davranışları gösteren çocukların özelliklerinin bilinmesi, zorbalığı önleme ve

müdahale programlarını daha etkili olmasını sağlayacaktır.

Olweus’un (1993) İskandinav ülkelerinin bazılarında ve Rigby’nin (2002)

Avustralya’da 30.000 öğrenci ile yaptığı çalışmalar sonucu zorbaların paylaşıma ve

işbirliğine yatkın olmadıkları, beraber fikir üretme, proje yürütme gibi etkinliklere sıcak

bakmadıkları hatta bu tip çalışmaları zaman kaybı olarak gördükleri belirtilmektedir.

Olweus, İskandinav ülkelerinde yaptığı çalışmalarda elde ettiği sonuçlara göre genel bir

zorba profili oluşturmuş ve özelliklerini şu şekilde sıralamıştır:

1. Çirkin bir şekilde sataşma, alay etme, aşağılama, tehdit etme, aşağılayıcı isim

takma, dalga geçme, itekleme, itme ve kakma, vurma, tekmeleme, öğrencilerin

eşyalarına zarar verme.

2. Mağdurlarından biraz daha büyük veya aynı yaştadırlar ancak her iki durumda

da fiziksel olarak daha güçlüdürler.

3. Diğer çocuklar ve özellikle mağdurları üzerinde baskı kurmaya çalışırlar.

4. Çabuk sinirlenirler, sabırlı değillerdir ve beklemezler.

5. Kuralları hiç sevmezler ve kuralları çiğnemeyi tercih ederler.

6. Kurallara ve otoriteye meydan okurlar.

7. Yetişkinlere karşı sinirli ve saldırganlardır ve yaşlarına ve fiziksel gücüne göre

yetişkinlere de fiziksel güç kullanırlar.

8. Güçlü, dik ve zor görünmeyi severler ve mağdurlarıyla empati kurmazlar.

9. Endişeli değillerdir ve kendilerine güvenleri yerindedir. Bununla birlikte

kendileri hakkında olumlu görüşleri vardır.

19

10. Çalma, kamu malına zarar verme ve uyuşturucu kullanma gibi anti sosyal

davranışlar sergilemeye yaşıtlarından daha önce başlarlar.

11. Kendilerine ortalama hatta ortalamadan da az bir ilgi olmasına rağmen

kendilerini destekleyen bir grup bulunmaktadır.

12. İlkokul seviyesinde ortalama veya ortalamanın altında bir başarı seviyesi

gösterirken bu grafik lise seviyesine geldiğinde düşer ve başarısızlık sınırları

içinde dolaşır ve okula karşı olumsuz bir tutum geliştirirler (Olweus 1993, akt.

İrfaner 2009, s. 24–25).

Dake, Price ve Telljohann (2003), profesyonel literatürü inceleyerek zorbalara iliksin

belirledikleri özellikleri söyle özetlemektedirler:

1. Depresyon ve bunalım yasarlar.

2. İntihar niteliğinde düşünceleri vardır.

3. Psikiyatrik problemler çekerler.

4. Yeme bozuklukları yasarlar.

5. Madde kullanımı görülür.

6. Davranışlarında kavgacılık vardır.

7. Suça yatkındırlar

8. Ebeveynleri cezalandırıcı disiplin anlayışını uygular.

9. Daha az sorumluluk sahibi ve daha az destekleyici ebeveynlere sahiptirler.

10. Hoş olmayan ve kötü ev ortamlarından gelirler.

11. Ebeveynleri ile iletişim sorunları vardır.

12. Erişkin rol modellerinden yoksundurlar.

13. Okul uyumları zayıftır.

14. Düşük akademik başarıları vardır.

15. Otoriter ebeveynlere sahiptirler.

16. Akademik olarak olumsuz davranışlar (kopya çekme, okuldan kaçma)

sergilerler.

17. Zorba arkadaşları vardır.

18. İstismar sorunları yasarlar.

20

1.6.5. Mağdurlar ve Özellikleri

Zorbalığa maruz kalan veya zorbaların hedefi olan kişiler, mağdur veya kurban olarak

adlandırılmaktadır. Zorbalık mağdurlarının alanyazında “kurban, mağdur veya hedef

kişi” olarak adlandırıldıkları görülmektedir. Öğretmenlerin kurban olabilecek risk

altındaki çocukların özelliklerini bilmesi ve bunları izlemesi okulda zorbalığın

önlenmesi konusunda gerekli önleyici ve koruyucu tedbirlerin alınması açısından

önemlidir.

Mağdurlar, akranlarına göre fiziksel olarak daha zayıf, öz saygıları düşük, kaygılı,

utangaç ve diğer çocuklardan daha az popülerdirler. Mağdurların sosyal ilişkileri zayıf

ve arkadaşlık kurmakta zorluk çektikleri için fazla arkadaşa sahip değillerdir.

Arkadaşlarının olmaması zorbalık olaylarında yalnız kalmalarına neden olabilmektedir.

Bu kişiler, zorbalık olaylarında nasıl tepki göstermeleri gerektiğini bilmedikleri için

aynı davranışlara maruz kalabilirler.

Tipik bir mağdurun en belirgin özelliği, diğer arkadaşlarıyla karsılaştırıldığında, daha

güvensiz ve endişeli olusudur. Daha tedbirli, duyarlı ve sessizdirler. Birileri tarafından

herhangi bir atakla karsılaştıklarında geri çekilirler ve ağlamaya başlarlar.

Arkadaşlarının zorbaca tavırları da onların bu tutumu karsısında daha da artış gösterir.

Benlik saygıları düşüktür, kendileri ve içinde bulundukları durum hakkında olumsuz

düşüncelere sahiptirler. Kendilerini hiçbir şeyi başaramaz, aptal, utangaç ve etkileyici

olmayan biri olarak tanımlarlar. Okulda genelde dışlanmıştırlar ve yalnız gezerler.

Arkadaşlarına karsı gayet çekingendirler ve hiçbir şekilde şiddete başvurmazlar, bu

yüzden bu kişilerin diğer çocuklar tarafından niçin zorbalığa uğradıkları anlaşılamaz.

Bu çocukların şiddet hakkındaki görüş ve tutumları genellikle olumsuzdur (Çayırdağ,

2006).

Besag (1995), kurban öğrencilerin; bazı yönlerden açık bir biçimde diğer öğrencilerden

farklı özelliklere sahip olduklarını belirtmiştir: Aşırı koruyucu bir aile ortamından

gelebileceklerini, kekeme olma ya da özel eğitime gereksinim duyma gibi ve çekingen,

içedönük, endişeli, pasif özelliklere sahip olabileceklerini, başkalarına az ilgi

21

gösterdiklerini ve iletişim becerilerinin zayıf olduğunu, obsesif davranışlar

gösterdiklerini, sosyal olarak da duyarsız olduklarını ifade etmiştir. Bunun yanında

kurbanların, etkili olamama, uyum güçlüğü ve depresyon türü kaygılarının olduğunu,

kolay boyun eğen, uyma istekleri ve yetenekleri zayıf ayrıca sosyal becerilerinin de

yeterli olmadığını, özsaygı düzeyleri ortalamanın altında ve yoğun olarak aşağılık

duygusu yaşadıklarını, zihinsel yetenek ve cazibe olarak kendilerini yeterli

bulmadıklarını, kendilerini soğuk ve eleştirici bulduklarını belirtmiştir.

European Community zorbalık gören öğrencilerin genel özelliklerini aşağıdaki gibi

özetlemiştir (European Community, akt. Kanık 2010, s. 25).

1. Fiziksel olarak zorbalık yapan öğrenci kadar güçlü değil,

2. Utangaç,

3. Çatışmayı çözmek için şiddete başvurmayan,

4. Fazla korumacı bir aile ortamına sahip,

5. Çoğunluktan farlı bir ırk ya da etnik gruptan gelen,

6. Bazı noktalarda diğerlerinden farklı olan, mesela kekeleyen,

7. Özel eğitim ihtiyacı ya da engeli olan,

8. Cep telefonu ya da bilgisayar oyunları gibi pahalı şeylere sahip olan,

9. Misillemeyi başlatan saldırgan davranışlarda bulunan.

1.6.6 Zorbalığın Sonuçları

Okul zorbalığı zorbalık davranışını gerçekleştiren zorba ve zorbaca davranışa uğrayan

mağdur açısından uzun ve kısa vadede olumsuz etkileri olan ciddi bir problemdir.

Zorbaca davranışlardan sadece zorba ve mağdurlar etkilenmez. Okuldaki diğer öğrenci

ve öğretmenler zorba davranışların tehdidi altındadır. Zorbalık olaylarının çok sık

rastlandığı okullarda güvenli bir okul ikliminden bahsedilemez.

Sullivan ve diğerleri (2004) çember şemasıyla zorbalığın sadece mağdur üzerinde değil aynı zamanda toplum üzerindeki etkilerini de vermişlerdir.

22

Şekil 1.2: Zorbalığın çember etkisi

Kaynak: Sullivan, Cleary & Sullivan 2000, s.32

Birinci seviye etki: Zorbalık eyleminin yaşandığı andır. Zorbalığa maruz kalan öğrenci

için çok yoğun etkisi vardır ve etkisini sadece olayın olduğu an değil sonrasında da

hissedecektir.

İkinci seviye etki: Bu durumda zorbalık eyleminin ikincil mağdurları aile ve

ebeveynlerdir. Neden kendi çocuklarının başına geldiği, neden bu konuda daha önceden

önlem alınmadığı, neden bu konuda uyarılmadıkları konusunda okula kızgındırlar.

Çocuklarının başına gelenin diğer çocuğun başına gelmesini isterler.

Üçüncü seviye etki: İzleyiciler bu olaya katılacak ve olanlarla ilgili bazı duygu ve

düşünceleri olacaktır. Bazıları zorbaya destek verecek bazıları da ne destek verecek ne

de engel olacaklardır ve sadece olanları seyredecektir çünkü kendilerine de sıra

23

gelmesinden endişe edecektir. Bazıları müdahale etmek isteyecek ancak korkularından

bir şey yapamayacaklardır. Aşağılananlar üçüncül derece etkilenenlerdir. Bundan

sonraki hayatları sürekli tehdit altındadır ve bu da devamlı korku içinde yaşamaları

anlamına gelmektedir.

Dördüncü seviye etki: Bu seviyede okulun, içinde yaşanan zorbalık eylemine karşı

verdiği tepki çok önem taşımaktadır. Eğer durumu iyi bir şekilde yönetebilirse

öğrencilere ve özellikle zorbalığı yapan zorbalara kesin ve net bir şekilde bu tip

eylemlerine en ufak bir müsamaha gösterilmeyeceği anlatılır. Eğer durum gerektiği gibi

net bir şekilde ele alınmazsa, o zaman zorbalara yaptıklarına devam edebilecekleri ve

kimsenin güvende olmadığı mesajını verecektir. Eğer okul, zorbalık eylemleri

konusunda herhangi bir önlem almazsa ya da harekete geçmezse, bu da gelişen zorbalık

kültürünü dolaylı yoldan da olsa arttıracaktır.

Beşinci seviye etki: Hayatımızda olup bitenler çoğu zaman yakın çevremizi ve

yaşadığımız topluluğu doğrudan ya da dolaylı etkilemektedir. Eğer okul zayıf

öğrencilerini koruyamazsa zorba öğrencilere istedikleri yerde istedikleri kişiye zorbalık

yapabilecekleri yönünde cesaret vermiş olur. Ancak eğer okul bu konu ile ilgilenirse ve

herhangi bir zorbalık vakasını dikkatli bir şekilde incelenmek üzere öğrencilerin okul

yönetimini bilgilendirmeleri teşvik edilirse, bu durumda sadece öğrencilerine değil aynı

zamanda sorumluluğundaki daha geniş bir çevreye ciddi bir katkıda bulunmuş olacaktır.

Okul zorbalığının sonuçları ile ilgili yapılan araştırmaları incelediğimizde, zorba

davranışların mağdurlar üzerinde, korku, kızgınlık ya da hayal kırıklığı, yardıma

muhtaçlık, küçük düşme, kabul edilmeme, yabancılaşma, ya da eziyet çekme, yalnızlık,

umutsuzluk, bireysel utanç duyma ve tedirginlik gibi olumsuz duygular yerleşmesine

sebep olabilmektedir. Mağdur bunun neticesinde psikolojik uyum sorunları yaşarlar.

Akran ilişkileri gittikçe kötüleşir, kendilerini psikolojik olarak gittikçe kötü hissederler

ve depresyona girme olasılıkları daha fazladır. Okuldaki başarıları düşer, okuldan

kaçma, sosyal etkinliklere katılmama, diğerlerine zorbalık yapma, şiddet uygulama gibi

sorunlar yaşarlar.

24

Okul zorbalığının zorbalar üzerinde de olumsuz etkileri vardır. Zorba öğrenciler,

saldırganlık, suç işleme gibi davranışsal sorunları daha çok gösterirler. Sigara içme,

alkol tüketme gibi zararlı alışkanlıklar daha çok görülmektedir. Hayatlarının ilerleyen

yıllarında zorba davranışlar şiddet içeren davranışlara dönüşebilir. Hatta bu kişilerin

çocukları zorba davranışlar gösterebilir.

Okul zorbalığının mağdurlar ve zorbalar üzerindeki olumsuz etkilerinden birçok

kaynakta ve araştırmada bahsedilmektedir. Az rastlanan etkilerinden biri okul iklimi

üzerindeki etkisidir. Zorba davranışların sıklıkla görüldüğü bir okulda olumlu bir okul

ikliminden bahsedilemez. Okulda ortamında bulunan öğretmen, öğrenci, veli, yönetici,

kısaca herkes bu olumsuzluktan etkilenir. Olumsuz bir okul iklimi zorba davranışları

tetikler. Bu kısır bir döngü şeklinde devam eder.

1.8 İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

1.8.1. Yurtiçinde Yapılmış Araştırmalar

Türkiye’de okul zorbalığı ile ilgili az sayıda çalışma bulunmakla birlikte son yıllarda

yapılan çalışmalarda bir artış olduğu görülmektedir.

Okul zorbalığı konusunda Karaman-Kepenekçi ve Çınkır (2001) tarafından 1999–2000

öğretim yılında beş ayrı lisede, toplam 692 öğrenci üzerinde yapılan bir araştırmada;

öğrencilerin her bir zorbalık türü ile ne sıklıkta karsılaştıkları konusunda sayısal veriler

elde edilmiştir. Bu araştırma bulgularına göre öğrencilerin yüzde 44’ünün sözel, yüzde

30’unun fiziksel, yüzde 18’inin duygusal ve yüzde 9’unun ise cinsel içerikli zorbalığa

maruz kaldıkları bulunmuştur.

Yıldırım (2001), 140 ilköğretim 4. sınıf öğrencileri ile yaptığı çalışmada, çocukların

yüzde 20’sini zorba, yüzde 32’sini mağdur ve yüzde 29’unu zorba/ mağdur olarak

sınıflandırmıştır.

25

Çınkır ve Kepenekçi (2003) 36’sı yönetici, 92’si öğretmen olan bir grupla eğitimcilerin

okul zorbalığına ilişkin görüşlerini ortaya koymayı amaçlayan bir çalışma

gerçekleştirmiştir. Araştırma bulgularına göre eğitimcilerin büyük çoğunluğu öğrenciler

arasında bedensel, sözel, duygusal ve cinsel zorbalığın ara sıra ya da çok sık meydana

geldiğini belirtmişlerdir. Bedensel zorbalık davranışlarından olan “itme” davranışının

ve sözel zorbalık olan “ad takma” davranışının çok sık, duygusal zorbalık olan “gruptan

dışlama” davranışının ve cinsel zorbalık olan “cinsellik içeren sözler söyleme”

davranışının ara sıra ancak en fazla görülen davranışlar olduğu tespit edilmiştir. Bu

bulguların yanında eğitimcilerin zorbalığın giderilmesi için yapılanlara ilişkin

görüşlerine göre en fazla bireysel çabalarla önlemeye çalışma, daha sonra okul

yönetiminden yardım isteme, sırasıyla diğer öğretmenlerden yardım isteme, rehber

öğretmenlerden yardım isteme ve son olarak polise şikayet etme yöntemlerinin

kullanılmakta olduğu belirlenmiştir.

Pişkin (2003), 1154 öğrenci ile yaptığı çalışmada öğrencilerin yüzde 6,2 zorba, yüzde

35 mağdur ve yüzde 30 zorba/ mağdur olarak tespit etmiştir.

Pekel (2004) ise çalışmasında öğrencilerden yüzde 9’u zorba, yüzde 8’i mağdur, yüzde

6,4’ü zorba/ mağdur ve yüzde 77’si karışmayan olarak belirlemiştir.

Kapçı (2004), öğrenciler yüzde 40 oranında zorbalığa maruz kaldıklarını belirtmişlerdir.

Yurtal ve Cenkseven (2005)’in ilköğretim öğrencileri ile yaptıkları araştırmada

öğrencilerin yüzde 49’u bazen, yüzde 16’sı sık sık şiddet içeren davranışlarla karşı

karşıya kaldıklarını belirtirken, öğrencilerden yüzde 20’si bazen, yüzde 3’ü sık sık

şiddet içeren davranışlarda bulunduklarını belirtmişlerdir.

Alper (2008) tarafından Bursa’da 250 ilköğretim öğrencisi ile yapılan araştırmada,

öğrencilerin yüzde 52,4 fiziksel zorbalığa maruz kaldığını, yüzde 54, 2 si en çok sınıfta

fiziksel zorbalığa maruz kaldıklarını ifade etmişlerdir.

26

Çayırdağ (2006) öğrencilerin okudukları okulun kültürüne ilişkin algıları ile zorbalık

eğilimleri ve zorbalıkla başetme düzeyleri arasındaki ilişkiyi incelemiştir. İstanbul’da

300 öğrenci ile yapılan araştırma sonucunda, zorbalık eğilimi toplam puanı ile okul

kültürünün tüm alt boyutları arasında anlamlı bir ilişki saptanmış, ayrıca zorbalıkla

başetme düzeyi ve okul kültürünün gelişim ve başarı boyutlu algılanması arasında

pozitif yönde anlamlı bir ilişki ve kurallara bağlılık ile zorbalıkla baş etme arasında

negatif yönde anlamlı bir ilişki saptanmıştır. Öğrencilerin zorbalık eğilimleri ve

zorbalıkla başetme düzeylerinin cinsiyet ve okul türüne göre farklılaşıp faklılaşmadığı

incelendiğinde, hem zorbalık eğiliminin hem de zorbalıkla baş etme düzeylerinin kız ve

erkekler arasında anlamlı derecede farklılaştığı görülmüştür. Okul türü açısından

zorbalıkla başetme düzeyinde farklılık yokken, zorbalık eğiliminde anlamlı derecede bir

fark saptanmıştır.

Atik (2006) tarafından Ankara’da 742 öğrenci ile yürütülen çalışmada, ilköğretim ikinci

kademe öğrencileri arasındaki zorbalık ve kurban olma davranışının yaygınlığı

belirlenmeye çalışılmıştır. Sonuçlara göre toplam 742 öğrencinin yüzde 4.6’sı zorba,

yüzde 21.3’ü kurban, yüzde 6,5’i zorba/kurban, yüzde 44,7’si hiç dahil olmayan ve

yüzde 22,9’u dahil olmayandır. Zorbalık davranışının türü açısından, zorbaların

kullandığı en yaygın zorbalık türünün ve kurbanların en çok maruz kaldıkları zorbalık

davranışının sözel zorbalık olduğu bulunmuştur.

Koç (2006) tarafından yürütülen araştırmaya Ankara il merkezindeki 6 resmi genel

lisenin 9. 10. ve 11. sınıflarında eğitim gören 481’i kız ve 582’si erkek olmak üzere

toplam 1063 öğrenci katılmıştır. Araştırma sonuçlarına göre, okulda zorbalığın meydana geldiği alanlar ve sıklığı incelendiğinde; öğrenciler zorbalığın en fazla okulun koridorlarında meydana geldiğini düşünmektedirler. Öğrencilerin okulda zorbalığın en fazla meydana geldiği diğer alanlar olarak da; sınıfın içi, okuldan dönüş yolu, okulun bahçesi, okul binasının içi, okula gidiş yolu, okulun oyun alanları ve okulun tuvaletlerini belirtmektedirler. Zorbalığın meydana geldiği alanlar okul dışı ve içi olarak değerlendirildiğinde ise; öğrenciler zorbalığın ağırlıklı olarak okul içi alanlarda ve daha düşük bir oranda da okul dışı

27

alanlarda meydana geldiğine inanmaktadırlar. Okulda zorbalığın meydana geldiği alanlar ve sıklığı cinsiyet değişkeni temel alınarak incelendiğinde ise; erkek öğrenciler, zorbalığın hem okul dışı, hem de okul içi alanlarda (okulun koridorları dışında) kız öğrencilere göre, daha fazla meydana geldiğini ifade etmektedirler. Lise öğrencilerinin zorba kişilik düzeylerinin en önemli açıklayıcıları; öfkeyi dışa vurma düzeyi, cinsiyet, hatalı davranışın sıklığı ,özsaygı ve öfkeyi içte tutma düzeyidir. Bu beş açıklayıcı değişken; öğrencilerin zorba kişilik düzeylerine ilişkin gözlenen toplam varyansın yüzde 23'ünü açıklamaktadır. Araştırmada ele alınan öfkeyi kontrol etme, sürekli öfke, ailenin gelir durumu, yetişkin etkileri ve algılanan akademik başarı durumu değişkenlerinin ise öğrencilerin zorba kişilik alt ölçeği puanlarının önemli bir açıklayıcısı olmadıkları anlaşılmıştır. Lise öğrencilerinin kendine güven düzeylerinin en önemli açıklayıcıları; özsaygı, öfkeyi kontrol etme, öfkeyi dışa vurma ve sürekli öfke düzeyidir. Bu dört açıklayıcı değişken; öğrencilerin kendine güven düzeylerine ilişkin gözlenen toplam varyansın yüzde 24’'ünü açıklamaktadır. Araştırmada ele alınan algılanan akademik başarı durumu, yetişkin etkileri, hatalı davranışın sıklığı, ailenin algılanan gelir durumu, cinsiyet ve öfkeyi içte tutma düzeyi değişkenlerinin öğrencilerin kendine güven alt ölçeği puanlarının önemli bir açıklayıcısı olmadıkları belirlenmiştir. Lise öğrencilerinin zorbalıktan kaçınma düzeylerinin en önemli açıklayıcıları; öfkeyi kontrol etme, yetişkin etkileri, öfkeyi içte tutma ve sürekli öfke düzeyidir. Bu dört değişken; öğrencilerin zorbalıktan kaçınma düzeylerine ilişkin gözlenen toplam varyansın yüzde 19’unu açıklamaktadır. Araştırmada ele alınan özsaygı, algılanan akademik başarı durumu, ailenin gelir durumu, hatalı davranışın sıklığı, cinsiyet ve öfkeyi dışa vurma düzeyi değişkenlerinin öğrencilerin zorbalıktan kaçınma alt ölçeği puanlarının önemli bir açıklayıcısı olmadıkları görülmüştür.

28

Kılıç (2009, Konya ili Cihanbeyli ilçesi, ilçe merkezindeki altı resmi ilköğretim

okulunun 6. 7. ve 8. sınıflarında eğitim gören 367'si kız ve 396'sı da erkek olmak üzere

toplam 763 öğrenci üzerinde zorbalık türü olayların genel olarak okulun hangi

alanlarında ve ne sıklıkta meydana geldiğini araştırmış, Öğrencilerin zorba kişilik,

kendine güven ve zorbalıktan kaçınma düzeyleri; cinsiyet, ailenin algılanan gelir düzeyi,

algılanan akademik başarı durumu, hatalı davranışın sıklığı, yetişkin etkileri

değişkenleri açısından zorbalık türü olayları açıklamaya çalışmıştır. Araştırma

sonucunda, okulda zorbalığın meydana geldiği alanlar olarak çalışma evrenini oluşturan

763 öğrencinin yüzde 23,5’i sınıfın içini, yüzde 21,6’sı okulun bahçesini, yüzde

12,3’ü okulun koridorlarını göstermektedirler. Zorba kişiliği açıklayıcı değişkenler ayrı

ayrı incelendiğinde ise; sınıf, gelir, başarı durumu ve hatalı davranış sıklığı değişkenleri

ile öğrencilerin zorba kişilik düzeyleri arasında negatif bir ilişki bulunduğu

görülmektedir. Bununla birlikte bu değişkenlerden yalnızca başarı durumu ve hatalı

davranış sıklığı değişkenleri öğrencilerin zorba kişilik düzeyleriyle düşük ancak anlamlı

düzeyde ilişkili göstermektedir. Öte yandan öğrencilerin zorba kişilik düzeyleri ile okul,

cinsiyet, anne-baba tutumu ve yetişkin etkisi değişkenleri pozitif bir ilişki ortaya

koymaktadır. Bu değişkenler içerisinde ise yalnızca yetişkin etkisi değişkeni zorba

kişilikle düşük düzeyde ve anlamlı ilişkili göstermiştir. Bu durum, yetişkin etkisinin

artması ya da azalmasının zorba davranışlar üzerinde olumlu yönde artış ya da azalmaya

neden olduğu, başarı ve hatalı davranış sıklığının azalmasının ise zorba kişilik düzeyini

artırdığı şeklinde yorumlanabilir.

Coşkun (2008) tarafından İstanbul’da 298 öğrenci ile yapılan araştırmada, İlköğretim

ikinci kademe öğrencilerinin Zorbalık Eğilimleri ile problemli internet kullanımları

arasındaki ilişki incelenmiş, öğrencilerin oturdukları bölge okul zorbalığı ve internet

kullanımı arasında anlamlı bir İlişkinin olmadığı, öğrencilerin cinsiyetinin okulda

sergiledikleri zorbalık davranışında etkili olduğu, öğrencilerin zorbalıkları anne ve

babalarının hayatta olup olmamalarıyla bağlantılı değilken, anne-babalarının birlikte

olması okul zorbalığının eğlence boyutunda, birlikte olmaması ise duygu boyutunda

ilişkili olmaktadır. Annenin veya babanın mesleği okul zorbalığında etkili değildir,

ancak, annenin eğitim düzeyi okul zorbalığının sözel boyutunda ilişkilidir. Babanın

eğitim düzeyinin öğrencilerin zorbalık davranışıyla bağlantısı istatistiksel bir anlamlılık

29

taşımamaktadır. Evin kendilerinin veya kira veya başka birisinin olması, öğrencilerin

algıladıkları gelir düzeyi ve evde yaşayan kişi sayısı öğrencilerin zorbalığında ilişkili

değildir.

Kakcı (2009) tarafından Beykoz ilçesinde bulunan ilköğretim kurumlarından rastgele

seçilen 295 öğrenci ile ilköğretim 4. ve 5. sınıf öğrencilerinin ahlaki olgunluk düzeyleri ile

duygu zorbalık eğilimleri arasındaki ilişki incelenmiştir. Araştırmanın sonucunda, ahlaki

olgunlukla duygusal zorbalık eğilimi arasında yüksek düzeyde bir ilişki olduğu

anlaşılmıştır. Ahlaki olgunluk düzeylerinden olan Başkalarının Mutluluğunu Önemseme,

Hırslarını Kontrol Altında Tutabilme, Uyumlu Olma, Çevreye Duyarlı olabilme erdemleri

ile zorbalık eğilimleri arasında pozitif bir ilişki olduğu görülmüştür. Olumsuz önermelerin

karşılığında ahlaki olgunluk seviyesinde negatif değer çıkması ikisi arasında ters bir

ilişkinin olduğunu belirtmektedir. Buna göre ahlaki olgunluğu yüksek olan öğrencilerin

zorba eğilimliği göstermediği belirlenmiştir.

İrfaner (2009), Sincan Endüstri Meslek Lisesi öğrencileri arasında uyguladığı Zorba Mağdur anketi sonuçlarına göre Sincan Endüstri Meslek Lisesi’nde öğrenciler arasında zorbalık eylemlerinin mevcut olduğunu görmüştür. Araştırmaya katılan öğrencilerin (n=665) yüzde 23’ünün zorbalık eylemlerine ayda en az iki veya daha fazla kez maruz kaldığı görülmektedir. Eğer bu sonuçlara bir veya iki kez maruz kalanlar da eklenirse elde edilen sonuç yüzde 42,9’a kadar çıkmaktadır. Öğrencilerin diğer öğrencilere zorbalık yapıp yapmadıkları sorusuna verilen cevaplara bakıldığında ankete cevap veren öğrencilerin yüzde 26’sı ayda bir veya iki kez , yüzde 8.8’si ayda iki veya üç kez ve yüzde 5,4’ü ise haftada birkaç kez diğer bir öğrenciye zorbalık eylemi yaptıklarını belirtmiştir.

Kabil (2009), sınıflardaki öğrenci sayılarının zorbalık üzerine etkileri konulu araştırma

sonuçlarına göre, sınıflardaki öğrenci sayısı açısından bireylerin zorbalık mağduru olma

durumları arasında anlamlı bir farklılık bulunamamış, kızların erkeklerden daha fazla

zorbalığa maruz kaldıklarını, ilköğretim öğrencilerine oranla lise öğrencilerinin daha

30

fazla zorbalık mağduru olduklarını, üst sosyo-ekonomik düzeydeki öğrencilerinin diğer

gruplara oranla daha fazla zorbalık mağduru oldukları görülmüştür. Sınıflardaki öğrenci

sayısı açısından bireylerin zorbalık yapma durumları arasında anlamlı bir farklılık

bulunamamıştır. Kızların erkeklerden daha fazla zorbalık yaptıkları, ilköğretim

öğrencilerine oranla lise öğrencilerinin daha fazla zorbalık yaptıkları görülmüştür.

1.8.2 Yurt Dışında Yapılmış Araştırmalar

Okul zorbalığı ile ilgili ilk çalışmalar İskandinav ülkelerinde başlatılmıştır. Okul

zorbalığını ilk ele alan kişi, okul bahçelerinde çocukların davranışlarını gözleyen

Heinemann’dır. Heinemann’ın yapmış olduğu çalışmalara halkın göstermiş olduğu ilgi

üzerine, 1970’lerde Olweus, İskandinav ülkelerinde öğrenci, öğretmen ve velileri de

içine alan geniş kapsamlı çalışmalarını başlatmış ve okul zorbalığı konusunda yapılan

çalışmalar giderek artan bir önem kazanmıştır. Olweus, bu alanda gittikçe artan bir

biçimde çalışmalarını sürdürmüştür 1980’lerde bu çalışmalara Besag’da katılmıştır.

1980’li yıllardan günümüze son yirmi yıl içerisinde, okul zorbalığının sıklığını,

şiddetini ve zorbalığa neden olan bireysel ve çevresel faktörleri belirlemeye yönelik çok

sayıda araştırma yayınlanmıştır (Besag 1995; Olweus, 1999,1991, 1980, 1978, akt, Koç

2006,).

Olweus, 1983’te 8–16 yaşları arasında olan 150.000 öğrenciye dayanan araştırmasında

öğrencilerin toplamda yüzde 15’inin zorba veya kurban olduğunu; bu öğrencilerin

yüzde 9’unun kurban, yüzde 6-7’sinin ise zorba olduğunu ifade etmektedir. Olweus’un

(1989) Norveç’te 80.000 ilk, orta ve lise öğrencisi üzerinde yaptığı bir başka

araştırmada, benzer şekilde, öğrencilerin yüzde 10’unun iki aylık bir sürede zorbaca

davranışlara maruz kaldıkları, aynı örneklem grubunun yüzde 7’sinin ise yine aynı süre

içerisinde diğer öğrencilere zorbaca davrandıkları saptanmıştır. Olweus, 2001’de

110.000 ergen öğrenci üzerinde yenilediği araştırmasında, 1983’de yaptığı araştırmasına

oranla zorbalıkta zorba, kurban veya zorba/kurban olarak zorbalık davranışlarına

katılmanın yüzde 65 oranında arttığını belirtmektedir (Akt. Olweus, 2005).

31

Johnston, Malley ve Bachmen (1993)’ın yapmıs oldukları bir araştırmada 8. sınıf

öğrencilerinin yüzde 16’sinin bazen ya da çoğu zaman okulda kendilerini güvensiz

hissettiklerini ve 8. Sınıf öğrencilerinin yüzde 7’sinin bir önceki ay kendilerini güvensiz

hissettiklerinden korunmak için okula gitmediklerini belirtmiştir. Yine öğrencilerin

yüzde 20’si okul bahçesindeki bazı yerlerden uzak durduklarını ve yüzde 8’inin okulla

ilgili her şeyden uzak durduklarını belirtmişlerdir (akt, Satan, 2006, s.32).

Olweus (1995), İngiltere okullarında yapmış olduğu bir çalışmada; öğrencilerin yüzde

15’nin zaman zaman ve yüzde 5’nin ise ciddi bir biçimde ve sürekli olarak

zorbalıksorunuyla karsı karsıya bulunduklarını belirlemiştir.

Smith, Twemlow ve Hoover (1999) araştırmalarında zorba ve kurban olan çocuklarla

yaptıkları görüşmeler sonrasında bu çocukların tümümün aile ortamlarının da sorun

olduğu sonucuna ulamışlardır. Bu araştırmaya göre zorba veya kurban çocuklar

boşanmış ailelerden gelmekte veya ebeveynlerinin ayrı evlerde yaşamakta ya da ev

ortamlarının kaotik sorunlar olduğu belirtilmektedir. Aynı araştırmada zorba ve

kurbanların çoğunda yaygın olarak psikiyatrik, hukuki sorunlar olduğu ayrıca tüm

zorbalarının saldırganlık içeren video oyunları oynadığı bulgulanmıştır.

Rigby (2003), Okul zorbalığının sonuçları ile ilgili araştırmasında; zorbalığın olumsuz

etkilerinin (sosyal, psikolojik, fiziksel sağlık, akademik) sadece mağdur öğrencilerde

değil, aynı zamanda zorba öğrencilerde de görüldüğünü ve bunun hayatının ileriki

yıllarında da etkisini sürdürdüğünü tespit etmiştir.

Orpinos, Horne ve Staniszewski (2003) hazırlanacak programların okula özgü olması

gerektiğini belirtmektedirler. İlköğretim okulunda yaşanan zorbaca davranışları

önlemeye yönelik hazırladıkları programda, zorba öğrenciler hakkında bilgi sağlamak,

farkındalığı arttırmak, öğretmenlerde zorbalıkla ilgili bilgi ve becerilerini geliştirmek ve

güvenli bir okul ortamı oluşturmak amaçlanmıştır. Programa öğretmenlerden,

profesyonellerden, velilerden, okul danışmanları ve okul yöneticilerinden oluşan bir

komiteyle başlanmıştır. Bu komite programın amacına ulaşması için okulda çeşitli

etkinlikler gerçekleştirmiştir. Öğrenciler arasında olumlu ilişkilerin oluşması için bazı

32

derslerde öğrencilere arkadaşlarına iltifat etme alıştırma çalışmaları yapılmıştır.

Öğretmenler olumlu davranış gösteren öğrencileri desteklemiş ve öğrencilere çatışma

çözme becerileri öğretilmiştir. Ayrıca öğretmenler, zorbalığı ve saldırganlığı önleme

konusunda 20 saatlik bir eğitim programına katılmışlar ve daha sonra öğrenciler

zorbalık konusunda bilgilendirilmişlerdir. Yürütülen program sonrasında daha küçük

sınıftaki öğrencilerde saldırgan davranışlarda önemli oranda azalma olduğu görülürken,

tüm sınıflardaki kurban oranlarında da genel bir azalmanın olduğu görülmüştür (akt.

Kanık 2010, s.64).

Schlack ve Hölling’in (2007), Almanya’da 3382 erkek, 3237 kız öğrenci ile yapmış

oldukları “Öznel ve kişisel raporlarına göre çocukların ve ergenlerin fiziksel zorbalık

deneyimleri.” konulu araştırmada, 12 ay içerisinde fiziksel zorbalık eğilimleri test

edilmiştir. Bu sonuçlara göre; erkeklerin yüzde 19.6’sı, kızların yüzde 9.9’u fiziksel

zorbalık uygulayan konumunda olduklarını, erkeklerin yüzde 5.2’si, kızların yüzde

3.9’u mağdur konumda olduklarını, erkeklerin yüzde 7.6’sı, kızların yüzde 3.6’sı hem

zorba hem de mağdur konumda olduklarını tespit etmişlerdir.

Klomek ve arkadaşları (2008), Finlandiya’da yapmış oldukları erkek çocukları arasında

yaşanan zorbalık ve şiddetin sonradan intihar ve depresyon eğilimleri ile ilişkisi ile ilgili

araştırma yapmışlardır. Bu araştırmada 1981 yılı doğumlu 2348 erkek çocuğu örneklem

olarak, 8 yas grubundayken ki zorbalık ve şiddet bilgileri kendisinden, ailesinden ve

öğretmen raporlarından toplanmış; intihar eğilimi ve depresyon eğilimleri askere

çağırılma sınavları sırasında değerlendirilmiştir. Sonuçlarında; sık sık zorbalık yapan ve

zorbalığa uğrayan çocuklar arasındaki depresyon ve intihar eğilimi, zorbalık

yapmayanlara ve zorbalığa uğramayanlara göre daha çok bulunmuştur.

Tom Brown çocukların zorbalık ile ilgili bakış açılarını incelediği araştırmasında daha

çok okula yeni katılan, şişman, ana kuzusu, ders düşkünü, hasta gibi çocukların

zorbalığa maruz kaldıklarını, zorbalığın daha çok okul içerisinde yapıldığını, çocukların

bir zorbalık olayıyla karşılaştıklarında gösterdikleri tepkinin sadece izlemek olduğunu

ve mağdurların zorbalığı önlemeye yönelik en sık yaptıkları davranışın kaçmak

olduğunu saptamıştır. Amerika Birleşik Devletleri’nde, okulu bırakan çocukların yüzde

33

10’unun bırakma sebebi okul zorbalığıdır. Lise öğrencilerinin yüzde 20’si zorbalıktan

korkmaktadır ve Amerika’da 2 milyona yakın çocuk silah ve bıçak gibi aletler

taşımaktadır (Weinhold 2000; akt, Çayırdağ 2006, s.38).

Yurt dışında zorbalıkla ilgili yapılan araştırmaların çoğunlukla zorbalığın tanımlanması,

sınıflandırılması ve yaygınlığını incelemede yoğunlaştığı gözlenmektedir. Zorbalık,

yaygınlığı, türleri, cinsiyet, yaş, sınıf düzeyi, ebeveyn tutumları, aile çevresi gibi

değişkenlerle çalışılmıştır, bunun yanında zorba ve kurban öğrencilerin genel yapısının

nasıl olduğu ile ilgili çerçeve oluşturulduktan sonra zorbalık davranışlarını önlemeye

programlar geliştirmeye yönelik çalışmalara ağırlık verilmiştir.

2.YÖNTEM

2.1 ARAŞTIRMA MODELİ

Ticaret meslek liselerinde, öğretmenlerin değişik zorbalık türlerine ilişkin(fiziksel,

sözel, duygusal, cinsel) algı düzeyleri, meydana gelme sıklığı ve yerini, farklı okul

zorbalığı davranışları ile başa çıkma yollarını belirlemek amacıyla yapılan bu araştırma,

genel tarama modelinde betimsel bir çalışmadır. Tarama modelleri, geçmişte ya da

halen var olan bir durumu var olduğu şekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma

yaklaşımlarıdır. Araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne, kendi koşulları içinde

ve olduğu gibi tanımlanmaya çalışılır (Karasar 2007, s.77).

2.2 EVREN VE ÖRNEKLEM

Araştırma çalışma evreni üzerinde yapılmıştır. Araştırmanın çalışma evrenini İstanbul

ili Anadolu yakasında bulunan Ataşehir, Beykoz, Kadıköy ve Üsküdar ilçelerindeki

tüm ticaret meslek liselerinde görev yapan öğretmenler oluşturmuştur. 198 öğretmene

anket dağıtılmış, bunlardan 177 öğretmenin cevaplamış olduğu anket geri toplanmıştır.

Toplanan anketlerden 11 adedi geçersiz sayılmış ve toplam 166 adet anket

değerlendirmeye alınmıştır.

34

2.3 VERİ TOPLAMA ARAÇLARI

Araştırmada veri toplama aracı olarak altı bölümden oluşan bir anket kullanılmıştır.

Anketin oluşturulmasında Jodie Tintorer’in “ Elemantary Teachers” Perceptions of and

Responses to Scholl Bullying” isimli anketi ile Ken Rigby’in “Handling Bullying”

isimli anketi kullanılmıştır.

Anketin 1-19. soruları öğretmenlerin verilen davranışların zorbalık olduğuna ne

düzeyde katıldıkları sorularak öğretmenlerin farklı zorbalık türlerine ilişkin farkındalık

düzeyleri belirlenmeye çalışılmıştır. Anketin Türkçe’ye çevirilmesi, geçerlik ve

güvenirlik analizleri Kanık (2010) tarafından yapılmıştır. 5 adet fiziksel zorbalık, 6 adet

sözel zorbalık, 5 adet duygusal zorbalık ve 3 adet cinsel zorbalık davranışı

sergilenmiştir. Anketin orjinalinde 5 adet cinsel zorbalık sorusu bulunmakta fakat

İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğü Anket İzin Komisyonu tarafından bu sorulardan 2

tanesinin ankette kullanılmasına izin verilmemiştir.

Anketin 20-38. soruları öğretmenlerin tipik bir sınıf düzeninde öğrencilerin zorbalık

eylemlerine ne sıklıkta katıldıkları ile ilgili bir tahminde bulunmaları istenmektedir.

Verilen “asla”, “nadiren”, “ara sıra”, ve “sık sık” seçeneklerinden uygun olanın

işaretlenmesi istenmektedir.

Anketin 39-48. soruları okul zorbalığının verilen yer ve zamanlarda ne sıklıkta

görüldüğüne ilişkin öğretmenlerin algılarını belirlemek amaçlanmıştır. Verilen “asla”,

“nadiren”, “ara sıra”, ve “sık sık” seçeneklerinden uygun olanın işaretlenmesi

istenmektedir.

Anketin son bölümünde (49-70. sorular) ise öğretmenlerin okul zorbalığı eylemlerine

karşı gösterdikleri tepkileri ölçmek amacıyla Ken Rigby’nin “Handling Bullying” isimli

anketi Kanık (2010) tarafından Türkçe’ye uyarlanmış, geçerlik ve güvenirlik analizleri

yapılmıştır. Öğretmenlerden verilen örnek olay ile karşılaşmaları durumunda listelenen

22 eylemden her birini yapma düzeylerini “kesinlikle yaparım”, “muhtemelen yaparım”,

“emin değilim”, “muhtemelen yapmam” ve “kesinlikle yapmam” seçeneklerinden birini

35

işaretleyerek belirtmeleri istenmiştir. Okul zorbalığına karşı gösterilen tepkiler “zorba

ile çalışmak”, “kurban ile çalışmak”, “göz ardı etmek”, “diğer yetişkinlerden yardım

almak” ve “zorbayı disipline etmek” alt boyutlarından oluşmaktadır.

2.4 ANKETİN GÜVENİLİRLİK ÇALIŞMASI

Araştırmada kullanılan anketin geçerlik ve güvenirlik çalışmaları Kanık (2010)

yapılmıştır. Anketin güvenirlik analizine ilişkin sonuçlar aşağıda tablo şeklinde

verilmiştir.

Tablo 2.1: Okul zorbalığını önleme anketinin güvenilirlik analizi

ALT BOYUTLARCRONBACH’S

ALPHA

ÖĞRETMENLERİN

OKUL ZORBALIĞA

İLİŞKİN ALGILARI

Fiziksel Zorbalık ,917

Sözel Zorbalık ,890

Duygusal Zorbalık ,865

Cinsel Zorbalık ,888

ÖĞRETMENLERİN

ZORBALIK

TÜRLERİNİN

SIKLIĞINA İLİŞKİN

ALGILARI

Fiziksel Zorbalık ,845

Sözel Zorbalık ,871

Duygusal Zorbalık ,860

Cinsel Zorbalık ,839

36

ÖĞRETMENLERİN ZORBALIĞIN

GÖRÜLME SIKLIĞINA İLİŞKİN ALGILARI,866

ÖĞRETMENLERİN

ZORBALIK

EYLEMLERİ İLE

BAŞA ÇIKMA

BİÇİMLERİ

Kurban ile çalışmak ,692

Zorba ile çalışmak ,698

Olayı göz ardı etmek ,588

Yetişkinlerin yardımını

istemek,572

Zorbayı disipline

sokmak,609

Kaynak: Betül Kanık (2010, ss:72-75)

2.5 VERİLERİN ANALİZİ

Araştırmada kullanılan veri toplama araçlarının uygulanması tamamlandıktan sonra

toplanan ölçekler üzerinde genel bir kontrol yapılarak boş bırakılan maddelerin olduğu,

birden fazla yanıtlanan maddelerin olduğu görülmüş ve uygun cevap verilmeyen araçlar

değerlendirmeye dahil edilmemiştir. Veri toplama aracı ile elde edilecek veriler

bilgisayar ortamında sayısal ifadeler olarak kaydedilmiştir. Bu ifadelerin istatistiksel

sonuçlara dönüştürülmesinde Microsoft Excel programı kullanılmıştır. Araştırmada veri

toplama aracından bilgi toplamak için frekans (f), yüzde (yüzde ) tekniği kullanılmıştır.

37

3. BULGULAR

3.1 Öğretmenlerin Değişik Zorbalık Türlerine İlişkin (Fiziksel, Sözel, Duygusal, Cinsel)Algı Düzeyleri

Bu bölümde araştırmanın her bir amacı için uygulanan istatistiksel analizler sonucunda

elde edilen bulgular ve açıklamalar yer almaktadır.

3.1.1 Öğretmenlerin Fiziksel Okul Zorbalığı Davranışlarına İlişkin Algıları

Öğretmenlerin fiziksel okul zorbalığına ilişkin davranışların her birine verdikleri

cevapların dağılımı tablo 3.1’de gösterilmektedir. “Kesinlikle katılıyorum” ve

“katılıyorum” seçeneklerine verilen cevapları birlikte ele aldığımızda, fiziksel zorbalık

davranışlarından “yumruklamak, vurmak”, davranışını öğretmenlerin yüzde 88,6’sının

“sormadan eşyaları almak, çalmak” davranışını yüzde 86,1’inin, “tekme atmak”

davranışını yüzde 87,9’unun “zarar vermek amacıyla bir kişiyi itmek ya da çarpmak”

davranışını yüzde 89,8’inin ve “arkadaşlarının eşyalarını kırmak ya da kasten zarar

vermek” davranışını yüzde 89,2’sinin zorbalık olarak kabul ettikleri görülmektedir.

Tablo 3.1: Öğretmenlerin fiziksel okul zorbalığı davranışlarına ilişkin algıları

38

KESİNLİK LE

KATILIYORUMKATILIYORUM KATILMIYORUM

KESİNLİKLE

KATILMIYORUM

f yüzde f yüzde f yüzde f yüzde

Yumruklamak, vurmak 116 69,9 31 18,7 9 5,4 10 6

Sormadan eşyaları

almak, çalmak97 58,4 46 27,7 11 6,7 12 7,2

Tekme atmak 99 59,6 47 28,3 9 5,4 11 6,7

Zarar vermek amacıyla

bir kişiyi itmek ya da

çarpmak

100 60,3 49 29,5 7 4,22 10 6,0

Arkadaşlarının

eşyalarını kırmak ya da

kasten zarar vermek

97 58,4 51 30,8 9 5,42 9 5,42

ORTALAMA 102 61,32 45 27,00 9 5,43 10 6,26

3.1.2. Öğretmenlerin Sözel Okul Zorbalığı Davranışlarına İlişkin Algıları

Öğretmenlerin sözel okul zorbalığı davranışlarına ilişkin algılarının gösterildiği tablo

3.2’ye baktığımızda, “ad takmak ya da hakaret etmek” davranışını yüzde 84,34’ünün,

“bir kişinin dış görünüşü ile alay etmek” davranışını yüzde 80,72’sinin, “bir kişinin

gözünü korkutmak ya da tehdit etmek” davranışını yüzde 92,17’sinin, “bir kişi ile ilgili

kırıcı dedikodular başlatmak” davranışını yüzde 77,11’inin, “kızdırmak” davranışını

yüzde 52,4’ünün, “bir kişiye kasıtlı olarak onu incitecek şeyler söylemek” davranışını

yüzde 79,51’inin zorbalık davranışı olarak kabul ettikleri görülmektedir.

39

Tablo 3.2: Öğretmenlerin sözel okul zorbalığı davranışlarına ilişkin algıları

KESİNLİKLE

KATILIYORUMKATILIYORUM KATILMIYORUM

KESİNLİKLE

KATILMIYORUM

f yüzde f yüzde f yüzde f yüzde

Ad takmak ya da hakaret

etmek67 40,36 73 43,98 17 10,24 9 5,42

Bir kişinin dış görünüşü ile

alay etmek 74 44,58 62 37,35 20 12,05 10 6,02

Bir kişinin gözünü

korkutmak ya da tehdit

etmek115 69,28 38 22,89 5 3,01 8 4,82

Bir kişi ile ilgili kırıcı

dedikodular başlatmak 70 42,17 58 34,94 29 17,47 9 5,42

Kızdırmak 31 18,67 56 33,73 59 35,54 20 12,05

40

Bir kişiye kasıtlı olarak

onu incitecek şeyler

söylemek64 38,55 68 40,96 25 15,07 9 5,42

ORTALAMA 70,16 42.26 59,16 35,64 25,83 15,56 10,83 6,52

3.1.3. Öğretmenlerin Duygusal Okul Zorbalığı Davranışlarına İlişkin Algıları

Tablo 3.3’de öğretmenlerin duygusal zorbalık davranışlarına ilişkin sonuçlar

gösterilmiştir. Tablo 3.3’e göre öğretmenlerin duygusal zorbalık davranışlarına

verdiklerin cevapların yüzdesi sırasıyla “arkadaşlarının bir kişiye karşı olmalarını

sağlamak, kasıtlı olarak arkadaşlıklarını bozmak” (yüzde 45,18), “bir kişiyi sosyal

olarak dışlamak” (yüzde 40,96), “bir kişiyi kasıtlı olarak bir etkinliğin dışında

bırakmak” (yüzde 36,14), “diğer kişilerin bir kişi ile konuşmalarını engellemek” (yüzde

35,54), “bir arkadaşı ile konuşmayı reddetmek ya da onu dinlememek” (yüzde 13,86)

davranışlarıdır.

Tablo 3.3: Öğretmenlerin duygusal okul zorbalığı davranışlarına ilişkin algıları

KESİNLİKLE

KATILIYORUMKATILIYORUM KATILMIYORUM

KESİNLİKLE

KATILMIYO-RUM

f yüzde f yüzde f yüzde f yüzde

Arkadaşlarının bir kişiye

karşı olmalarını sağlamak,

kasıtlı olarak

arkadaşlıklarını bozmak

75 45,18 64 38,55 17 10,24 9 5,42

Bir kişiyi kasıtlı olarak bir

etkinliğin dışında bırakmak60 36,14 64 38,55 34 20,48 8 4,82

41

Diğer kişilerin bir kişi ile

konuşmalarını engellemek 59 35,54 60 36,14 38 22,89 9 5,42

Bir kişiyi sosyal olarak

dışlamak 68 40,96 54 32,53 35 21,08 9 5,42

Bir arkadaşı ile konuşmayı

reddetmek ya da onu

dinlememek23 13,86 61 36,75 63 37,95 19 11,45

ORTALAMA 57 34,33 60,6 36,50 37,4 22,52 10,8 6,51

3.1.4. Öğretmenlerin Cinsel Okul Zorbalığı Davranışlarına İlişkin Algıları

Öğretmenlerin cinsel okul zorbalığı davranışlarına ilişkin algılarının gösterildiği tablo

3.4’e baktığımızda “bir kişinin vücudu ile ilgili yorumlar yapmak” davranışını yüzde

71,09’unun, “ arkadaşlarına uygunsuz olarak dokunmak” davranışını” yüzde 85,55’inin,

“bir kişiyi kızdırmak için argo bir kelime kullanmak” davranışını yüzde 72,9’unun

zorbalık davranışı olarak kabul ettikleri görülmektedir.

Tablo 3.4: Öğretmenlerin Cinsel Okul Zorbalığı Davranışlarına İlişkin Algıları

KESİNLİKLE

KATILIYORUMKATILIYORUM KATILMIYORUM

KESİNLİKLE

KATILMIYORUM

f yüzde f yüzde f yüzde f yüzde

Bir kişinin vücudu ile

ilgili yorumlar

yapmak57 34,34 61 36,75 33 19,88 15 9,04

Arkadaşlarına

uygunsuz olarak

94 56,63 48 28,92 13 7,83 11 6,63

42

dokunmak

Bir kişiyi kızdırmak

için argo bir kelime

kullanmak48 28,92 73 43,98 33 19,88 12 7,23

ORTALAMA 66,33 39,96 60,66 36,55 26,33 15,86 12,66 7,63

3.2 Tipik Bir Sınıf Ortamında Görülen Zorbalık Türlerinin Öğretmen Algılarına Göre Sıklık Düzeyleri

Araştırmanın ikinci alt amacı tipik bir sınıf ortamında görülen zorbalık türlerinin

öğretmen algılarına göre sıklık düzeylerinin belirlenmesidir. Bu bağlamda elde edilen

bulgular aşağıda alt başlıklar altında verilmiştir.

3.2.1. Öğretmenlerin Fiziksel Okul Zorbalığı Davranışlarının Görülme Sıklığına İlişkin Algıları

Öğretmenlerin fiziksel okul zorbalığı davranışlarının görülme sıklığına ilişkin algılara

ait bulgular tablo 3.5’te gösterilmiştir. Bu bulgular incelendiğinde öğretmenler okulda

en fazladan en aza fiziksel okul zorbalığı davranışlarından “yumruklamak, vurmak”

(yüzde 21,8), “tekme atmak” (yüzde 19,88), “zarar vermek amacıyla bir kişiyi itmek ya

da çarpmak” (yüzde 19,88), “sormadan eşyaları almak, çalmak” (yüzde 6,02) ve

“arkadaşlarının eşyalarını kırmak ya da kasten zarar vermek” (yüzde 5,42) davranışları

ile karşılaşmaktadırlar.

Tablo 3.5: Öğretmenlerin fiziksel okul zorbalığı davranışlarının görülme sıklığına ilişkin

algıları

43

ASLA NADİREN ARASIRA SIK SIK

f yüzde f yüzde f yüzde f yüzde

Zarar vermek amacıyla bir

kişiyi itmek ya da çarpmak16 9,64 58 34,94 59 35,54 33 19,88

Tekme atmak 31 18,67 41 24,70 61 36,75 33 19,88

Sormadan eşyaları almak,

çalmak63 37,95 74 44,58 19 11,45 10 6,02

Yumruklamak, vurmak 33 19,88 46 27,71 52 31,33 35 21,08

Arkadaşlarının eşyalarını

kırmak ya da kasten zarar

vermek

58 34,94 67 40,36 32 19,28 9 5,42

ORTALAMA 40,20 24,21 57,20 34,45 44,60 26,87 24 14,45

3.2.2. Öğretmenlerin Sözel Okul Zorbalığı Davranışlarının Görülme Sıklığına İlişkin Algıları

Öğretmenlerin sözel okul zorbalığı davranışlarının görülme sıklığına ilişkin algılara ait

bulgular tablo 3.6’da gösterilmiştir. Bu bulgular incelendiğinde öğretmenlerin okulda

sözel okul zorbalığı davranışlarından en fazladan en aza “kızdırmak” (yüzde 30,72), “ad

takmak ya da hakaret etmek” (yüzde 18,07), “bir kişinin gözünü korkutmak ya da tehdit

etmek” (yüzde 16,27), “bir kişinin dış görünüşü ile alay etmek” (yüzde 14,46), “bir

kişiye kasıtlı olarak onu incitecek şeyler söylemek (yüzde 10,24), “bir kişi ile ilgili

kırıcı dedikodular başlatmak” (yüzde 6,02) davranışları ile karşılaştıklarını

söylemektedirler.

44

Tablo 3.6: Öğretmenlerin sözel okul zorbalığı davranışlarının görülme sıklığına ilişkin

algıları

ASLA NADİREN ARASIRA SIK SIK

f yüzde f yüzde f yüzde f yüzde

Kızdırmak 6 3,61 23 13,86 86 51,81 51 30,72

Ad takmak ya da

hakaret etmek17 10,24 64 38,55 55 33,13 30 18,07

Bir kişi ile ilgili kırıcı

dedikodular

başlatmak

32 19,28 80 48,19 44 26,51 10 6,02

Bir kişinin dış

görünüşü ile alay

etmek

34 20,48 55 33,13 53 31,93 24 14,46

Bir kişinin gözünü

korkutmak ya da

tehdit etmek

28 16,87 62 37,35 49 29,52 27 16,27

Bir kişiye kasıtlı

olarak onu incitecek

şeyler söylemek

16 9,64 68 40,96 65 39,16 17 10,24

ORTALAMA 22,17 13,35 58,66 35,34 58,66 35,34 26,50 15,96

45

3.2.3. Öğretmenlerin Duygusal Okul Zorbalığı Davranışlarının Görülme Sıklığına İlişkin Algıları

Öğretmenlerin duygusal okul zorbalığı davranışlarının görülme sıklığına ilişkin algılara

ait bulgular tablo 3.7’de gösterilmiştir. Bu bulgular incelendiğinde öğretmenler okulda

en fazladan en aza duygusal okul zorbalığı davranışlarından “arkadaşlarının bir kişiye

karşı olmalarını sağlamak, kasıtlı olarak arkadaşlıklarını bozmak” (yüzde 8,43), “bir

arkadaşı ile konuşmayı reddetmek ya da onu dinlememek” (yüzde 8,43), “bir kişiyi

sosyal olarak dışlamak” (yüzde 6,02), “diğer kişilerin bir kişi ile konuşmalarını

engellemek” (yüzde 6,02) “bir kişiyi kasıtlı olarak bir etkinliğin dışında bırakmak”

(yüzde 6,50) davranışlarıyla karşılaşmaktadırlar.

Tablo 3.7: Öğretmenlerin duygusal okul zorbalığı davranışlarının görülme sıklığına ilişkin algıları

ASLA NADİREN ARASIRA SIK SIK

f yüzde f yüzde f yüzde f yüzde

Arkadaşlarının bir kişiye

karşı olmalarını sağlamak,

kasıtlı olarak

arkadaşlıklarını bozmak

28 16,87 82 49,40 42 25,30 14 8,43

Bir arkadaşı ile konuşmayı

reddetmek ya da onu

dinlememek

27 16,27 70 42,17 55 33,13 14 8,43

Bir kişiyi sosyal olarak

dışlamak37 22,29 79 47,59 40 24,10 10 6,02

Diğer kişilerin bir kişi ile

konuşmalarını engellemek37 22,29 86 51,81 33 19,88 10 6,02

46

Bir kişiyi kasıtlı olarak bir

etkinliğin dışında bırakmak52 31,33 79 47,59 29 17,47 6 3,61

ORTALAMA 36,20 21,81 79,20 47,71 39,80 23,97 10,8 6,50

.

3.2.4. Öğretmenlerin Cinsel Okul Zorbalığı Davranışlarının Görülme Sıklığına İlişkin Algıları

Öğretmenlerin cinsel okul zorbalığı davranışlarının görülme sıklığına ilişkin algılara ait

bulgular tablo 3.8’de gösterilmiştir. Bu bulgular incelendiğinde öğretmenler okulda en

fazladan en aza cinsel okul zorbalığı davranışlarından “bir kişiyi kızdırmak için argo

bir kelime kullanmak” (yüzde 21,6), “bir kişinin vücudu ile ilgili yorumlar yapmak”

(yüzde 12,05) ve “arkadaşlarına uygunsuz olarak dokunmak”(yüzde 4,82) davranışları

ile karşılaşmaktadırlar.

Tablo 3.8: Öğretmenlerin cinsel okul zorbalığı davranışlarının görülme sıklığına ilişkin

algıları

ASLA NADİREN ARASIRA SIK SIK

f yüzde f yüzde f yüzde f yüzde

Bir kişinin vücudu ile ilgili

yorumlar yapmak24 14,46 59 35,54 63 37,95 20 12,05

Bir kişiyi kızdırmak için

argo bir kelime kullanmak11 6,63 56 33,73 63 37,95 36 21,69

Arkadaşlarına uygunsuz

olarak dokunmak66 39,76 70 42,17 22 13,25 8 4,82

ORTALAMA 33,66 20,28 61,66 37,14 49,33 29,71 21,33 12,85

47

3.3 OKULDA ZORBALIĞIN EN FAZLA MEYDANA GELDİĞİ YER VE ZAMANLAR

Araştırmanın üçüncü alt amacı zorbalık davranışlarının okullarda farklı yer ve

zamanlarda görülme sıklık düzeylerini belirlemektir. Bu bağlamda öğretmenlerin okul

ortamında zorbalık davranışlarının en fazla meydana geldiği zamanlar ve yerler

konusundaki algıları belirlenmek istenmiştir. Bu amaçla toplanan verilerin

işlenmesinden elde edilen bulgular tablo 3.9’da gösterilmiştir.

Tablo 3.9: Öğretmenlerin algılarına göre okulda zorbalığın en fazla meydana

geldiği yer ve zamanlar

ASLA NADİREN ARASIRA SIK SIK GEÇERSİZ

f yüzde f yüzde f yüzde f yüzde f yüzde

Okun bahçesinde 9 5,42 51 30,72 60 36,14 44 26,51 2 1,20

Dinlenme salonlarında 30 18,07 78 46,99 40 24,10 7 4,22 11 6,63

Koridorlarda 4 2,41 38 22,89 67 40,36 55 33,13 2 1,20

Sınıflarda 9 5,42 43 25,90 68 40,96 42 25,30 4 2,41

Kantinde 14 8,43 62 37,35 60 36,14 24 14,46 6 3,61

Teneffüs 4 2,41 25 15,06 57 34,34 78 46,99 2 1,20

48

Yolda(sınfa giderken) 8 4,82 45 27,11 67 40,36 45 27,11 1 0,60

Okul servislerinde 44 26,51 75 45,18 22 13,25 7 4,22 18 10,84

Okula gelirken 16 9,64 54 32,53 57 34,34 32 19,28 7 4,22

Okuldan eve giderken 9 5,42 36 21,69 61 36,75 54 32,53 6 3,61

3.4 ÖĞRETMENLERİN ZORBALIK EYLEMLERİ İLE BAŞA ÇIKMA BİÇİMLERİ

Araştırmanın dördüncü alt amacı, öğretmenlerin zorbalık eylemleri ile başa çıkma

biçimleri belirlenmeye çalışılmıştır. Bunun için ölçeğin son bölümünde öğretmenlere şu

örnek olay verilmiştir. “Güçlü bir öğrenci, kendisinden güçsüz olan bir öğrenciyi

sürekli olarak kızdırıyor ve uygun olmayan lakaplar takıyor ve aynı zamanda diğer

öğrencileri de mümkün olduğunca bu kurban öğrenciden uzak durmaya ikna ediyor.

Sonuç olarak kurban, bu davranışlar karşısında kızgın, mutsuz ve genellikle dışlanmış

hissediyor.”Araştırma grubundan verilen örnek olaydaki durumla karşılaşması halinde

hangi tepkiyi ne ölçüde verecekleri belirtmeleri istenmiştir. Bu amaçla katılımcılardan

elde edilen bulgular tablo 3.10’da gösterilmiştir.

Tablo 3.10’a göre öğretmenler okullarda meydana gelen zorbalık eylemleri ile başa

çıkmada en çok kullanılan yöntemden en az kullanılan yönteme sırasıyla yüzdelik

dağılımları , zorbayı disipline etme boyutunda “zorbaya davranışını hemen

durdurmasını söylerim” (yüzde 86,75), diğer yetişkinlerden yardım istemek alt

boyutunda “okulun rehber öğretmeninden olaya müdahale etmesini rica ederim” (yüzde

76,87), zorba ile çalışmak alt boyutunda “davranışlarının kurban üzerinde nasıl etki

yarattığı ile ilgili endişelerimi zorba ile paylaşırım ve zorbanın dikkatli ve sorumlu bir

şekilde davranmasını sağlamaya çalışırım” (yüzde 62,65), kurban ile çalışmak alt

boyutunda en fazla “kurbana kendine daha fazla güvenmesini öneririm” (yüzde 37,95),

49

olayı göz ardı ederim alt boyutunda “öğrencilere sadece çocukluğu bırakmalarını

söylerim” (yüzde 15,06) şeklinde gerçekleşmiştir.

Tablo 3.10: Öğretmenler zorbalık eylemleri ile başa çıkma biçimleri

KESİNLİKLE

YAPARIM

MUHTEMELE

NYAPARIMEMİN

DEĞİLİM

MUHTEMELE

N YAPMAM

KESİNLİKLE

YAPMAM

f yüzde f yüzde f yüzde f yüzde f yüzde

Kurbana zorbaya karşı

kendisini savunmasını

öneririm.44 26,51 42 25,30 31 18,67 22 13,25 27 16,27

Kurbana kendine daha

fazla güvenmesini

öneririm.63 37,95 56 33,73 24 14,46 13 7,83 10 6,02

Kurbanı, gözünün

korkutulamayacağını

göstermesi konusunda

cesaretlendiririm.

38 22,89 36 21,69 36 21,69 30 18,07 26 15,66

Kurbana, zorbaya

“benden uzak dur”

demesini öneririm.25,00 15,06 35 21,08 49 29,52 24 14,46 33 19,88

Zorba da dahil olmak üçere tüm öğrencilerle bir toplantı düzenlerim, onlara neler olduğunu anlatırım ve durumu çözmede yardımcı olacak yolları bulmalarını isterim.

54 32,53 56 33,73 33 19,88 15 9,04 8 4,82

50

ZOR

BA

İLE

ÇA

LIŞM

AK

Davranışlarının kurban

üzerinde nasıl etki

yarattığı ile ilgili

endişelerimi zorba ile

paylaşırım ve zorbanın

dikkatli ve sorumlu bir

şekilde davranmasını

sağlamaya çalışırım.

104 62,65 36 21,69 14 8,43 5 3,01 7 4,22

Zorba ile durumu

düzeltmek için neler

yapabileceğini

tartışırım.

67 40,36 63 37,95 21 12,65 7 4,22 8 4,82

Zorbaya özsaygısını

geliştirmesi konusunda

yardımcı olurum,

böylece kimseye daha

fazla zorbalık yapmak

istemez.

50 30,12 62 37,35 36 21,69 8 4,82 10 6,02

Zorbanın yapabileceği

daha ilgi çekici şeyler

bulmaya çalışırım.31 18,67 62 37,35 43 25,90 16 9,64 14 8,43

Olayı ciddiye almam. 17 10,24 11 6,63 4 2,41 15 9,04 119 71,69

Konuyu başka birinin

çözmesini beklerim.16 9,64 9 5,42 28 16,87 47 28,31 66 39,76

Sorunu kendi

kendilerinin çözmelerini

beklerim.12 7,23 14 8,43 27 16,27 42 25,30 71 42,77

Öğrencilere sadece çocukluğu bırakmalarını söylerim.

25 15,06 28 16,87 30 18,07 32 19,28 51 30,72

Olayı göz ardı ederim. 14 8,43 11 6,63 8 4,82 20 12,05 113 68,07

51

Konuyu okuldaki meslektaşlarımla tartışırım.

83 50,00 62 37,35 10 6,02 5 3,01 6 3,61

Okulun rehber öğretmeninden olaya müdahale etmesini rica ederim.

111 66,87 39 23,49 6 3,61 6 3,61 4 2,41

Konuyu bir yöneticiye (okul müdürü, müdür yardımcısı, vb.) yönlendiririm.

84 50,60 46 27,71 22 13,25 9 5,42 5 3,01

Çocuklarının refahı ile

ilgili endişelerimi

paylaşmak için kurbanın

velisi ile iletişime

geçerim.

68 40,96 59 35,54 25 15,06 5 3,01 9 5,42

Zorbanın velisine bu davranışın hemen durdurulması gerektiği konusunda ısrar ederim

67 40,36 48 28,92 31 18,67 13 7,83 7 4,22

Zorbaya davranışını hemen durdurmasını söylerim

144 86,75 16 9,64 3 1,81 1 0,60 2 1,20

Zorbanın uygun bir şekilde cezalandırıldığından emin olurum.

70 42,17 58 34,94 25 15,06 9 5,42 4 2,41

Zorbaya davranışının daha fazla hoş görülmeyeceğini açık bir şekilde belirtirim.

127 76,51 27 16,27 4 2,41 2 1,20 6 3,61

52

4. TARTIŞMA

Bu bölümde araştırmanın her bir alt amacı için uygulanan istatistiksel analizler

sonucunda elde edilen bulgulara ait yorumlar ve benzer araştırma sonuçlarıyla

karşılaştırmalar yer almaktadır.

4.1 ÖĞRETMENLERİN DEĞİŞİK ZORBALIK TÜRLERİNE İLİŞKİN (FİZİKSEL, SÖZEL, DUYGUSAL, CİNSEL)ALGI DÜZEYLERİ

Anketimizin birinci kısmında öğretmenlerin değişik zorbalık türlerine ilişkin(fiziksel,

sözel, duygusal, cinsel) algı düzeyleri ölçülmüştür. Bu ölçüm sonucunda elde edilen

bulgular tablo 3.1, 3.2, 3.3 ve 3.4’te gösterilmiştir.

Öğretmenlerin fiziksel zorbalık davranışlarına ilişkin algı düzeylerinin ölçüldüğü tablo

3.1’e bakıldığında öğretmenlerin yarısından fazlasının fiziksel bakımdan,

“yumruklamak, vurmak”, “sormadan eşyaları almak, çalmak”, “tekme atmak”, “zarar

vermek amacıyla bir kişiyi itmek ya da çarpmak” ve “arkadaşlarının eşyalarını kırmak

ya da kasten zarar vermek” davranışlarının zorbalık olduğuna kesinlikle katıldıkları

anlaşılmaktadır. “Kesinlikle katılıyorum” ve “katılıyorum” seçeneklerine verilen

53

cevapları birlikte ele aldığımızda, öğretmenler sırasıyla “zarar vermek amacıyla bir

kişiyi itmek ya da çarpmak” davranışını (yüzde 89,8), “arkadaşlarının eşyalarını kırmak

ya da kasten zarar vermek” davranışını (yüzde 89,2), “yumruklamak, vurmak”(yüzde

88,6), davranışını “tekme atmak” davranışını (yüzde 87,9) “sormadan eşyaları almak,

çalmak” davranışını (yüzde 86,1) fiziksel zorbalık davranışı olarak kabul etmişlerdir.

Davranışlara verilen cevaplar değerlendirildiğinde öğretmenlerin fiziksel zorbalık

davranışlarına ait algı düzeylerinin yüksek olduğu söylenebilir.

Öğretmenlerin sözel okul zorbalığına ilişkin algılarının sonuçları tablo 3.2’de

gösterilmiştir. Tablo 3.2’ye göre öğretmenlerin “kesinlikle katılıyorum” ve

“katılıyorum” seçeneklerine verdikleri cevapları birlikte ele aldığımızda, “bir kişinin

gözünü korkutmak ya da tehdit etmek” davranışını yüzde 92,17’si, “ad takmak ya da

hakaret etmek” davranışını yüzde 84,34’ü, “bir kişinin dış görünüşü ile alay etmek”

davranışını yüzde 80,72’si, bir kişiye kasıtlı olarak onu incitecek şeyler söylemek”

davranışını yüzde 79,51’i, “bir kişi ile ilgili kırıcı dedikodular başlatmak” davranışını

yüzde 77,11’i, “kızdırmak” davranışını yüzde 52,4’ü tarafından zorbalık davranışı

olarak kabul ettikleri görülmektedir. Ticaret meslek liselerinde görev yapan öğretmenler

tarafından “kızdırmak” davranışının sözel zorbalık davranışları arasında en düşük

yüzdeyi almasının nedeni bu davranışın ticaret meslek liselerinde çok sık görülen bir

davranış olması sebebiyle öğretmenler tarafından kanıksanmış, sıradan bir davranış

olması olabilir.

Öğretmenlerin duygusal okul zorbalığı davranışlarına ilişkin algılarının gösterildiği

tablo 3.3’e baktığımızda, “kesinlikle katılıyorum” ve “katılıyorum” seçeneklerine

verdikleri cevapları birlikte değerlendirdiğimizde “arkadaşlarının bir kişiye karşı

olmalarını sağlamak, kasıtlı olarak arkadaşlıklarını bozmak” davranışını yüzde

83,73’ünün, “bir kişiyi kasıtlı olarak bir etkinliğin dışında bırakmak” davranışını yüzde

74,69’unun, “diğer kişilerin bir kişi ile konuşmalarını engellemek” davranışını yüzde

71, 68’inin, “bir kişiyi sosyal olarak dışlamak” davranışını yüzde 73,49’unun “bir

arkadaşı ile konuşmayı reddetmek ya da onu dinlememek” davranışını yüzde 50,61’inin

zorbalık davranışı olarak görülmektedir.

54

Tablo 3.4’te öğretmenlerin cinsel zorbalık davranışlarına ilişkin sonuçlar gösterilmiştir.

Tablo 3.4’e göre “kesinlikle katılıyorum” ve “katılıyorum” seçeneklerine verilen

cevaplar birlikte değerlendirilerek, öğretmenler en fazla, “arkadaşlarına uygunsuz olarak

dokunmak” davranışını” (yüzde 85,55) cinsel zorbalık davranışı olarak görmüşlerdir.

Daha sonra sırasıyla “bir kişiyi kızdırmak için argo bir kelime kullanmak” (yüzde 72,9),

“bir kişinin vücudu ile ilgili yorumlar yapmak” (yüzde 71,09) davranışını, zorbalık

davranışı olarak kabul ettikleri görülmektedir.

Araştırmamızın sonucuna göre çalışma yaptığımız ticaret meslek liselerinde çalışan

öğretmenler tüm zorbalık türlerine ilişkin davranışların farkındadırlar. Yukarıda tabloda

bulgulardan yola çıkarak kesinlikle katılıyorum ve katılıyorum seçeneklerine verilen

cevaplar birlikte değerlendirildiğinde, sırasıyla öğretmenlerin yüzde 88,32’si fiziksel

zorbalık davranışlarının, yüzde 77,9’u sözel zorbalık, yüzde 76,51’i cinsel zorbalık,

yüzde 70,83’ü duygusal zorbalık davranışların farkındadırlar.

Araştırmada elde edilen bulgular değişik araştırmalarda elde edilen bulgularla benzerlik

göstermektedir. Kanık (2010) tarafından İstanbul’da ilköğretim öğretmenlerine yönelik

araştırmada öğretmenlerin sırasıyla fiziksel, cinsel, sözel ve duygusal zorbalık

davranışlarının farkında oldukları görülmüştür. Tintorer (2004)’in California’da yaptığı

benzer çalışmasında, öğretmenlerin zorbalık türlerinin farkındalıklarına ait aritmetik

ortalamalarına göre sırasıyla sözel, fiziksel, cinsel ve duygusal zorbalık davranışlarının

farkında oldukları görülmektedir. Her üç araştırmada da öğretmenlerin en az duygusal

zorbalık davranışlarının farkında oldukları görülmektedir. Bunun sebebi olarak

öğretmenlerin duygusal zorbalıkla çok fazla bilgilerinin olmamaları gösterilebilir.

Zorbalığın farkında olmayan öğretmenlerin zorbalık olaylarına doğru müdahalelerde

bulunması beklenemez.

4.2 TİPİK BİR SINIF ORTAMINDA GÖRÜLEN ZORBALIK TÜRLERİNİN ÖĞRETMEN ALGILARINA GÖRE SIKLIK DÜZEYLERİ

55

Araştırmanın ikinci alt amacı tipik bir sınıf ortamında görülen zorbalık türlerinin

öğretmen algılarına göre sıklık düzeylerinin belirlenmesidir. Bu bağlamda elde sonuçlar

3.5, 3.6, 3.7 ve 3.8 de gösterilmiştir.

Bu tablolara göre öğretmenlerin fiziksel okul zorbalığı davranışlarının görülme sıklığına

ilişkin bulgular incelendiğinde “sık sık” ve “ara sıra” seçeneğine verilen cevaplar

birlikte değerlendirildiğinde, öğretmenler okulda en çoktan en aza fiziksel okul

zorbalığı davranışlarından, “tekme atmak” (yüzde 56,63), “zarar vermek amacıyla bir

kişiyi itmek ya da çarpmak” (yüzde 55,42), “yumruklamak, vurmak” (yüzde 52,41)

“arkadaşlarının eşyalarını kırmak ya da kasten zarar vermek” (yüzde 24,7) ve

“sormadan eşyaları almak, çalmak” (yüzde 17,47) davranışları ile karşılaşmaktadırlar.

Öğretmenlerin sözel okul zorbalığı davranışlarının görülme sıklığına ilişkin algılarına

ait bulgular tablo 3.6’ya göre incelendiğinde öğretmenlerin okulda sözel okul zorbalığı

davranışlarından en çoktan en aza, “kızdırmak” (yüzde 82,53), “ad takmak ya da

hakaret etmek” (yüzde 51,02), “bir kişinin gözünü korkutmak ya da tehdit etmek”

(yüzde 45,79), “bir kişinin dış görünüşü ile alay etmek” (yüzde 46,39), “bir kişiye

kasıtlı olarak onu incitecek şeyler söylemek (yüzde 49,4), “bir kişi ile ilgili kırıcı

dedikodular başlatmak” (yüzde 32,53) davranışları ile karşılaştıkları görülmektedir.

Öğretmenlerin duygusal okul zorbalığı davranışlarının görülme sıklığına ilişkin

algılarına ait bulgular tablo 3.7’ye göre incelendiğinde öğretmenler okulda duygusal

okul zorbalığı davranışlarından en çoktan en aza, “bir arkadaşı ile konuşmayı reddetmek

ya da onu dinlememek” (yüzde 41,56), “arkadaşlarının bir kişiye karşı olmalarını

sağlamak, kasıtlı olarak arkadaşlıklarını bozmak” (yüzde 33,73), “bir kişiyi sosyal

olarak dışlamak” (yüzde 30,12), “diğer kişilerin bir kişi ile konuşmalarını engellemek”

(yüzde 25,9) “bir kişiyi kasıtlı olarak bir etkinliğin dışında bırakmak” (yüzde 21,08)

davranışlarıyla karşılaşmaktadırlar.

Öğretmenlerin cinsel okul zorbalığı davranışlarının görülme sıklığına ilişkin algılarına

ait bulgular tablo 3.8’e göre incelendiğinde öğretmenler okulda cinsel okul zorbalığı

davranışlarından en çoktan en aza, “bir kişiyi kızdırmak için argo bir kelime kullanmak”

56

(yüzde 59,64), “bir kişinin vücudu ile ilgili yorumlar yapmak” (yüzde 50) ve

“arkadaşlarına uygunsuz olarak dokunmak”(yüzde 18,07) davranışları ile

karşılaşmaktadırlar.

Bu bulgulara bakarak, öğretmenlerin okulda en fazla karşılaştıkları ilk beş davranış

sözel olarak “kızdırmak” (yüzde 82,53), cinsel olarak “bir kişiyi kızdırmak için argo bir

kelime kullanmak” (yüzde 59,64) ve fiziksel olarak “tekme atmak” (yüzde 56,63),

“zarar vermek amacıyla bir kişiyi itmek ya da çarpmak” (yüzde 55,42), “yumruklamak,

vurmak” (yüzde 52,41) davranışlarıdır. “Kızdırmak” davranışının çok fazla meydana

gelmesinin nedeni bunun bir şakalaşma yöntemi olarak kullanılması olabilir. Burada

öğrencilerin “kızdırma” davranışının bir zorbalık davranışı olduğunu bilmedikleri,

bundan dolayı bu davranışı şakalaşmak amacıyla kullanmakta herhangi bir sakınca

görmedikleri söylenebilir. Cinsel zorbalık davranışlarından “bir kişiyi kızdırmak için

argo bir kelime kullanmak” davranışının ikinci sırada yer almasının nedeni, araştırma

yaptığımız ticaret meslek liselerine devam eden öğrencilerin düşük sosyo-ekonomik

düzey ve Anadolu’dan göçle gelmiş ailelerin çocukları olması olabilir. Bu öğrencilerin

aile ve çevrelerinde argo kullanımının yaygın olması, argonun bir zorbalık davranışı

değil günlük sohbetlerde kullanılan sıradan bir davranış olarak algılanması olabilir.

Fiziksel olarak “tekme atmak”, “zarar vermek amacıyla bir kişiyi itmek ya da çarpmak”,

“yumruklamak, vurmak” davranışların en çok rastlanan davranışlardan olmasının

nedeni, öğrencilerin çatışma çözme konusunda yetersiz olmaları olabilir. Hoşlarına

gitmeyen durum ve davranışlarla karşılaştıklarında bunu engellemek veya durdurmak

için kaba güç kullandıkları söylenebilir.

Öğretmen algılarına göre tipik bir sınıf ortamında görülen zorbalık türlerinin sıklık

düzeylerine ait tablolar birlikte incelendiğinde, araştırma yaptığımız ticaret meslek

liselerinde öğretmen algılarına göre tüm zorbalık türlerinin “nadiren” gerçekleştiğini

söyleyebiliriz. Sık sık seçeneğine verilen cevaplara göre ise okullarda en fazla sözel

zorbalık, sırasıyla fiziksel, duygusal ve cinsel zorbalık davranışları meydana

gelmektedir.

57

Bu bağlamdaki bulgular Kanık (2010)’da yapılan araştırma sonuçlarıyla paralellik

göstermektedir. İstanbul ili Avcılar ilçesinde ilköğretim kurumlarında yaptığı

araştırmada öğretmenlerin sınıflarda sırasıyla sözel, fiziksel, duygusal, cinsel zorbalık

türleriyle karşılaştıkları ortaya çıkmıştır.

Ayrıca Tiryaki(2008) tarafından öğretmen ve okul yöneticileriyle yapılan araştırmada,

öğrencilerin fiziksel ve duygusal zorbalık davranışlarını daha sık gerçekleştirdikleri

belirlenmiş, bunun yanında okul türlerine göre zorbalık davranışları ile karşılaşma

arasında anlamlı bir fark olduğu belirlenmiştir.

4.3 OKULDA ZORBALIĞIN EN FAZLA MEYDANA GELDİĞİ YER VE ZAMANLAR

Araştırmanın üçüncü alt amacı zorbalık davranışlarının okullarda farklı yer ve

zamanlarda görülme sıklık düzeylerini belirlemektir. Bu bağlamda öğretmenlerin okul

ortamında zorbalık davranışlarının en fazla meydana geldiği zamanlar ve yerler

konusundaki algıları belirlenerek, bulgular tablo 3.9’da gösterilmiştir. Tablo 3.9’a göre

ara sıra ve sık sık seçeneklerine verilen cevaplar birlikte değerlendirildiğinde okulda

zorbalık davranışları en fazla koridorlarda (yüzde 73,49), sınıfta (yüzde 67,47) ve daha

sonra bahçede (yüzde 66,26) meydana gelmektedir. Bu davranışlar en çok teneffüste

(yüzde 81,33), okuldan eve giderken (yüzde 69,28) ve yolda (sınıfa giderken) (yüzde

67,47) olmaktadır. Zorbalık davranışlarının en fazla koridorlarda ve teneffüste meydana

gelmesinin nedeni yetişkin denetiminin en az olduğu yer ve zaman olması olabilir.

Öğrenciler öğretmenlerin, okul yöneticilerinin davranışlarını çok fazla

göremeyebileceği zamanlarda zorbaca davranışları daha rahat bir şekilde sergiliyor

olabilirler.

4.4 ÖĞRETMENLERİN ZORBALIK EYLEMLERİ İLE BAŞA ÇIKMA BİÇİMLERİ

Tablo 3.10’a göre öğretmenlerin okullarda meydana gelen zorbalık eylemleri ile başa

çıkmada “kesinlikle yaparım” ve “muhtemelen yaparım” seçenekleri birlikte

değerlendirildiğinde en çok kullandıkları beş yöntemin yüzdelik dağılımları, zorbayı

58

disipline etme boyutunda “zorbaya davranışını hemen durdurmasını söylerim” (yüzde

96,39), “zorbaya davranışının daha fazla hoş görülmeyeceğini açık bir şekilde

belirtirim” (yüzde 92,78) diğer yetişkinlerden yardım istemek alt boyutunda “okulun

rehber öğretmeninden olaya müdahale etmesini rica ederim” (yüzde 90,36), “konuyu

okuldaki meslektaşlarımla tartışırım” (yüzde 87,35), zorba ile çalışmak alt boyutunda

“davranışlarının kurban üzerinde nasıl etki yarattığı ile ilgili endişelerimi zorba ile

paylaşırım ve zorbanın dikkatli ve sorumlu bir şekilde davranmasını sağlamaya

çalışırım” (yüzde 84,34) şeklinde ortaya çıkmıştır.

Öğretmenlerin zorbalıkla başa çıkma biçimlerine ilişkin her bir boyuta bakıldığında,

araştırma yaptığımız ticaret meslek liselerinde görevli öğretmenlerin, zorbalık eylemleri

ile başa çıkma biçimlerinden en fazla zorbayı disipline etme biçiminin, daha sonra

sırasıyla diğer yetişkinlerden yardım almak, zorba ile çalışmak, kurban ile çalışmak

davranışlarının kullanıldığı belirlenmiştir. Olayı göz ardı etme davranışının ise

zorbalıkla başa çıkma amacıyla kullanılmadığı görülmektedir.

59

5. SONUÇ

Araştırmanın bu bölümünde elde edilen bulgulardan ulaşılan sonuçlar ve bu sonuçlara

ilişkin geliştirilen öneriler yer almaktadır.

5.1 SONUÇLAR

Bu araştırmadan elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibidir:

1. Araştırmaya katılan öğretmenlerin okul zorbalığı davranışlarının tüm türlerinin

farkında oldukları görülmektedir. Öğretmenler sırasıyla en fazla fiziksel, sonra

sözel, cinsel ve son olarak duygusal zorbalık davranışlarının farkındadırlar.

2. Öğretmen algılarına göre ticaret meslek liselerinde en fazla sözel zorbalık, sonra

fiziksel, duygusal ve cinsel zorbalığın meydana geldiği görülmektedir.

3. Çalışma evrenimize giren öğretmen algılarına göre çalışma evreninde bulunan

ticaret meslek liselerinde zorbalık davranışları sırasıyla en fazla koridorlarda,

60

sınıfta ve daha sonra bahçede meydana gelmektedir. Bu davranışlar en çok

teneffüste, okuldan eve giderken ve yolda (sınıfa giderken) olmaktadır.

4. Araştırma bulgularına göre öğretmenlerin zorbalık davranışlarıyla baş etmede en

fazla zorbayı disipline etme yöntemini, daha sonra sırasıyla diğer yetişkinlerden

yardım almak, zorba ile çalışmak, kurban ile çalışmak yöntemlerini kullandıkları

belirlenmiştir. Olayı göz ardı etme davranışının ise zorbalıkla başa çıkma

amacıyla kullanılmadığı görülmektedir.

5.2 ÖNERİLER

1. Araştırmada öğretmenlerin okul zorbalığına ilişkin farkındalık düzeyleri ile ilgili

farklılıklar belirlenmiştir. Özellikle sözel, duygusal ve cinsel zorbalık

davranışlarına “kesinlikle katılmıyorum” ve “katılmıyorum” seçeneğini

işaretleyen öğretmenlerin oranı yüzde 24,87’dir. Bu oranının aşağılara

çekilebilmesi için öğretmenlere okul zorbalığı konusunda kapsamlı hizmet içi

eğitimler planlanabilir.

2. Öğrenci ve velilerinin zorbalığa karşı farkındalıklarını arttırmak adına okul

rehberlik servisi tarafından, seminerler hazırlanabilir, broşürler, bültenler

hazırlanarak velilere dağıtılabilir. Öğrencilere sınıf öğretmenleri tarafından

rehberlik saatlerinde zorbalığın tanımı, zorbalık davranışları ile bilgiler verilip

etkinlikler yapılabilir.

3. Zorbalık davranışlarının sıklığı ve okul türleri ile ilgili ülkemizde yeter sayıda

araştırma bulunmamaktadır. Bu araştırmaların sayısının arttırılması teşvik

edilmelidir. Bu araştırmalar sonucunda zorbalık davranışlarının belli okul

türlerinde daha fazla meydana geldiği gibi bir sonuçla karşılaşılırsa bu okul

61

türlerine özel zorbalığa müdahale ve önleme çalışmaları yapılabilir. Bu

bağlamda, İl Milli Eğitim Müdürlüklerinin koordinasyonuyla Ar-Ge birimleri

tarafından her İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü kendi sorumluluk alanı içindeki

okullarda periyodik aralıklarla zorbalık davranışlarının görülme sıklığı ile ilgili,

anketler vasıtasıyla taramalar yapılmalı ve bu taramalar İlçe Milli Eğitim

Müdürlükleri, okullar tarafından arşivlenmelidir. Böylece yıl bazında yapılan

taramalar karşılaştırılarak risk grubuna giren ilçeler, okullar, okul türleri

belirlenebilir. Bu ilçe ve okullara özel, okul temelli zorbalığa müdahale ve

önleme programları uygulanabilir.

4. Araştırma sonucumuza göre, okulda zorbalık davranışları sırasıyla en fazla

koridorlarda, sınıfta ve daha sonra bahçede meydana gelmektedir. Bu

davranışlar en çok teneffüste, okuldan eve giderken ve yolda (sınıfa giderken)

olmaktadır. Zorbalık davranışlarının en fazla meydana geldiği yerler olan

koridorların, sınıfların ve bahçelerin, teneffüslerde, ilk ders giriş ve son ders

çıkışlarda güvenlik altına alınması okul yönetimi tarafından sağlanmalıdır.

5. Zorbalık davranışları mutlaka Ortaöğretim Kurumları Ödül ve Disiplin

Yönetmeliğinin ceza almayı gerektiren davranışlar kısmında tanımlanmalı ve

zorbalık davranışlarının gerçekleşmesi halinde Ortaöğretim Kurumları Ödül ve

Disiplin Yönetmeliği gereğince işlem yapılmalıdır.

6. Okul temelli zorbalığı önleme politikalarının en önemli boyutu olumlu bir okul

iklimi oluşturmaktır. Bu amaçla okul yöneticileri, öğretmenler ve diğer personel

bilgilendirilmeli, gerekirse eğitim verilmelidir. Bu çalışmalarda, öğrencilerin

akademik başarısını en üst düzeye çıkarma, öğrencilerin okul sevgilerini

arttırma, okulda problem oluşturan kural ihlallerini en aza indirme, gerek

öğrencilerin, gerekse çalışanların birbirilerine karşı daha saygılı ve sorumlu

davranmalarını özendirme, öğrenciler arasında, farklılıklara hoşgörü

bakabilmeyi sağlama hedeflenmelidir. Okulda uygulanacak kurallarla ilgili

kararların alınmasına mutlaka öğrencilerde dahil edilmeli ve alınan kararlar

62

herkese duyurulmalı, alınan kararların uygulanması okul yönetimi, öğretmenler

ve diğer personel tarafından titizlikle takip edilmelidir.

KAYNAKÇA

Kitaplar

Besag, V. ,1995 , Bullies and victims in schools , Philadelphia:Open University Pres

Karasar, N., 2007. Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar, ilkeler, teknikler. 17.Baskı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım

Olweus, D. 1978 Aggression in the schools: Bullies and whipping boys. Washington,

DC: Hemisphere Pres

Olweus, D. 1993. Bullying at School: What we know and what we can do. Cambridge

MA: Blackwell.

Olweus, D. 2005. “Bullying at school”, Australia, Oxford: Blackwell.

63

Yaman, E., Eroğlu ve Y., Peker, A. 2011. Başa çıkma stratejileriyle okul zorbalığı ve

siber zorbalık. İstanbul: Kaknüs Yayınları

Süreli Yayınlar

Ayas, T. ve Pişkin, M., 2011. Lise öğrencileri arasındaki zorbalık olaylarının cinsiyet,

sınıf düzeyi ve okul türü bakımından incelenmesi. Elementary Education Online,

10(2),ss. 550-568, 2011.

Çınkır, Ş. ve Kepenekçi- Karaman, Y. 2003. Öğrencilerarası zorbalık. Kuram ve

Uygulamada Eğitim Yönetimi Dergisi, 34, ss. 236-253.

Kapcı, E. G. 2004. İlköğretim öğrencilerinin zorbalığa maruz kalma türünün ve

sıklığının depresyon, kaygı ve benlik saygısıyla ilişkisi. Ankara Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Dergisi, 37( 1), ss.1-13.

Pişkin, M. 2002. Okul zorbalığı: tanımı, türleri, ilişkili olduğu faktörler ve

alınabilecek önlemler. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, ss. 531-

562

64

Smith, J., Twemlow, S. W., ve Hoover, D. W. 1999. Bullies, victim and by-standers:

A method of in-school intervention and possible parental contributions”, Child

Psychiatry and Human Development, 30(1), 29-37.

Yurtal, F. ve Cenkseven, F. 2005. “İlköğretim Okullarında Zorbalığın Yaygınlığı ve

Doğası”, Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 3(28), 1-13.

Diğer Yayınlar

Atik, G. (2006). The role of locus of control, self-esteem, parenting style, loneliness,

and academic achievement in predicting bullying among middle scholl students.

Yüksek Lisans Tezi. Ankara: ODTÜ. Eğitim Bilimleri

Alper, S.İ. (2008). İlköğretimde zorbalık. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi SBE

Çayırdağ, N. (2006). İlköğretim 7. ve 8. sınıf öğrencilerinin okul kültürünü algılayışları

ile zorbalık eğilimleri ve zorbalıkla baş etme düzeyleri arasındaki ilişkinin

incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.SBE

Genç, G. (2007). Genel liselerde akran zorbalığı ve yönetimi. Doktora Tezi, Malatya:

65

İnönü Üniversitesi. SBE

Coşkun, G. (2008). İlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin zorbalık eğilimleri ile

problemli internet kullanımları arasındaki ilişki. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul:

Yeditepe Üniversitesi. SBE

İrfaner, S. (2009). Öğrenciler arasında gerçekleşen zorbalık eylemleri ve zorbalık

konusunda öğrencilerin, öğretmenlerin ve okul yöneticilerinin tutum ve

görüşleri, Doktora Tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi. SBE

Kabil, M. (2010). Sınıflarda öğrenci sayılarının zorbalık üzerine etkileri, Yüksek Lisans

Tezi, Adapazarı: Sakarya Üniversitesi. SBE

Karaman-Kepenekçi, Y. ve Çınkır, Ş. (2001). Lise düzeyinde öğrenciler arasında

kabagüç. (yayınlanmamış araştırma raporu). Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim

Bilimleri Fakültesi.

Kakcı, K. (2009). 4. ve 5. sınıf öğrencilerinin ahlaki olgunluk düzeyleri ile duygu

zorbalık eğilimleri arasındaki ilişkinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi.

İstanbul: Yeditepe Üniversitesi. SBE

Kanık, B. (2010). Öğretmenlerin okul zorbalığına ilişkin algıları. Yüksek Lisans Tezi.

İstanbul:Yıldız Teknik Üniversitesi.SBE

Kılıç, N. (2009). İlköğretim 6, 7, 8. sınıf öğrencilerinin zorbalık düzeylerinin

66

yordanması (Konya İli Cihanbeyli İlçesi İlçe Merkez Örneği). Yüksek Lisans

Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü

Koç, Z. (2006). Lise öğrencilerinin zorbalık düzeylerinin yordanması. Yayınlanmamış

Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi. Eğitim Bilimleri Enstitüsü

Kutlu, F. (2005). The effect of bullying management training on bullying behavıours of

elementary scholl students. Yayınlanmamış Doktora Tezi. Ankara: ODTÜ.

Eğitim Bilimleri Bölümü

Pekel, N. (2004). Akran zorbalığı grupları arasında sosyometrik başarı durumlarının

İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal

Bilimler Enstitüsü

Satan, A., (2006). İlköğretim ikinci kademede okuyan öğrencilerin zorbalık davranış

eğilimleri ile bazı değişkenler arasındaki ilişki”, Doktora Tezi, İstanbul:

Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.

Türkiye Büyük Millet Meclisi. 2007. Çocuklarda ve gençlerde artan şiddet eğilimi ile

okullarda meydana gelen olayların araştırılarak alınması gereken önleAmlerin

belirlenmesi amacıyla kurulan meclis araştırması komisyonu raporu. Ankara.

Yıldırım, S. (2001). The relationships of bullying, family environment and popularity.

Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.

http://www.who.int [Ziyaret tarihi 10.10.2011]

http://www.okuldasiddet.net [Ziyaret tarihi 01.10.2011]

http://tdk.gov.tr [Ziyaret tarihi 02.10.2011]

67

EKLER

68

69

EK 1: ANKET İZİNLERİ

EK 2: OKUL ZORBALIĞINI ÖNLEME ANKETİ

70

Değerli Öğretmenler,

Bu anket, Bahçeşehir Üniversitesi Eğitim Yönetimi Yüksek Lisans Programı’nda proje çalışması olarak yapılan araştırma için İstanbul İl Milli Eğitim Müdürlüğünden izin alınarak uygulanmaktadır. Anketler bilimsel araştırma dışında hiçbir amaçla kullanılmayacak, araştırmacı dışında başka kişi, kurum yada makamlara paylaşılmayacaktır.

Anket maddelerine vereceğiniz cevapların gerçek görüşünüzü yansıtması araştırma için çok önemlidir. Lütfen maddeleri dikkatlice okuyarak var olan duruma uygun seçeneği işaretleyiniz. Anket ancak maddelerin tamamına cevap verildiği takdirde işleme alınacağından lütfen hiçbir soruyu cevapsız bırakmayınız.

Ankette yer alan soruların tümünü içtenlikle yanıtlamanızı ve gereken özeni göstermenizi diler, ilgi ve yardımlarınız için teşekkür ederim.

Elif ŞÖLENCİ

Bahçeşehir Üniversitiesi

Eğitim Yönetimi

Yüksek Lisans Öğrencisi

KİŞİSEL BİLGİLER

1.Cinsiyetiniz: ( ) Kadın ( ) Erkek

2. Yaşınız: ( ) 20-29 ( )30-39 ( ) 40-49 ( ) 50-59 ( ) 60 ve üstü

3. Meslekteki toplam hizmet süreniz (ay/yıl):………………………………………….

4.Görev yaptığınız sınıflar: ( ) 9.sınıf ( ) 10. sınıf ( ) 11. sınıf ( ) 12. sınıf

5.Medeni durumunuz: ( ) Evli ( ) Bekar

71

6. Çocuğunuz var mı? ( ) Evet ( ) Hayır

OKUL ZORBALIĞI: Bir ya da daha fazla öğrenci tarafından mevcut koşullarda kendini

savunamayacak olan bir öğrenciye belirli bir süre gerçekleştirilen olumsuz eylemlerdir.

Arkadaşça ve şaka olarak yapılan eylemlere zorbalık diyemeyiz. Aynı zamanda, eşit güce sahip

iki öğrencinin tartışması ya da kavga etmesi durumunda zorbalıktan söz edilemez.

Aşağıda ortaöğretim öğrencilerinin yapabilecekleri davranışların bir listesi bulunmaktadır.

Lütfen aşağıdaki her bir davranışın zorbalık olduğuna ne düzeyde katıldığınızı ilgili numarayı

yuvarlak içine alarak işaretleyiniz.

Kes

inlik

le

Kat

ılmıy

orum

Kat

ılmıy

orum

Kat

ılıyo

rum

Kes

inlik

le

Kat

ılıyo

rum

1 Yumruklamak, vurmak 1 2 3 4

2 Ad takmak ya da hakaret etmek 1 2 3 4

3 Sormadan eşyaları almak, çalmak 1 2 3 4

4 Arkadaşlarının bir kişiye karşı olmalarını

sağlamak, kasıtlı olarak arkadaşlıklarını

bozmak

1 2 3 4

5 Bir kişinin dış görünüşü ile alay etmek 1 2 3 4

6 Bir kişinin gözünü korkutmak ya da

tehdit etmek1 2 3 4

7 Bir kişinin vücudu ile ilgili yorumlar 1 2 3 4

72

yapmak

8 Tekme atmak 1 2 3 4

9 Bir kişiyi kasıtlı olarak bir etkinliğin

dışında bırakmak1 2 3 4

10 Zarar vermek amacıyla biri kişiyi itmek

ya da çarpmak1 2 3 4

11 Bir kişi ile ilgili kırıcı dedikodular

başlatmak ve yaymak1 2 3 4

12 Diğer kişilerin bir kişi ile konuşmalarını

engellemek1 2 3 4

13 Kızdırmak 1 2 3 4

14 Arkadaşlarının eşyalarını kırmak ya da

kasten zarar vermek1 2 3 4

15 Bir arkadaşına uygunsuz olarak

dokunmak1 2 3 4

16 Bir kişiyi sosyal olarak dışlamak 1 2 3 4

17 Bir arkadaşı ile konuşmayı reddetmek ya

da onu dinlememek1 2 3 4

18 Bir kişiyi kızdırmak için argo bir kelime 1 2 3 4

73

kullanmak

19 Bir kişiye kasıtlı olarak onu incitecek

şeyler söylemek1 2 3 4

Şimdi öğrencilerimizin bu davranışlara ne kadar katıldığını belirlemeye

çalışacağım. Lütfen son iki hafta içerisinde tipik bir sınıf düzeninde aşağıdaki

davranışların ne sıklıkla görüldüğü ile ilgili numarayı yuvarlak içine alarak işaretleyiniz.

Asl

a

Nad

iren

Ara

sıra

Sık

sık

20 Kızdırmak 1 2 3 4

21 Zarar vermek amacıyla biri kişiyi itmek

ya da çarpmak1 2 3 4

22 Arkadaşlarının bir kişiye karşı olmalarını

sağlamak, kasıtlı olarak arkadaşlıklarını

bozmak

1 2 3 4

23 Bir arkadaşı ile konuşmayı reddetmek ya

da onu dinlememek1 2 3 4

24 Bir kişinin vücudu ile ilgili yorumlar

yapmak1 2 3 4

25 Tekme atmak 1 2 3 4

74

26 Bir kişiden herhangi bir şey çalmak ya

da almak1 2 3 4

27 Bir kişiye hakaret etmek ya da ad takmak 1 2 3 4

28 Bir kişiyi kızdırmak için argo bir kelime

kullanmak1 2 3 4

29 Bir kişiyi sosyal olarak dışlamak 1 2 3 4

30 Bir kişi ile ilgili kırıcı dedikodular

başlatmak1 2 3 4

31 Bir kişinin dış görünüşü ile alay etmek 1 2 3 4

32 Bir kişiyi yumruklamak ya da vurmak 1 2 3 4

33 Diğer kişilerin bir kişi ile konuşmalarını

engellemek1 2 3 4

34 Arkadaşlarının eşyalarını kırmak ya da

kasten zarar vermek1 2 3 4

35 Bir kişinin gözünü korkutmak ya da

tehdit etmek1 2 3 4

36 Bir arkadaşına uygunsuz olarak

dokunmak1 2 3 4

37 Bir kişiyi kasıtlı olarak bir etkinliğin 1 2 3 4

75

dışında bırakmak

38 Bir kişiye kasıtlı olarak onu incitecek

şeyler söylemek1 2 3 4

Okul zorbalığı birçok alanda gerçekleşebilir. Lütfen aşağıda verilen her bir alanda okul

zorbalığının ne sıklıkta görüldüğüne inanıyorsanız ilgili numarayı işaretleyiniz,

Asl

a

Nad

iren

Ara

sıra

Sık

sık

39 Okulun bahçesinde 1 2 3 4

40 Dinlenme salonlarında 1 2 3 4

41 Koridorlarda 1 2 3 4

42 Sınıflarda 1 2 3 4

43 Kantinde 1 2 3 4

44 Teneffüs 1 2 3 4

45 Yolda(sınıfa giderken) 1 2 3 4

46 Okul servislerinde 1 2 3 4

47 Okula gelirken 1 2 3 4

48 Okuldan eve giderken 1 2 3 4

76

Öğretmenler okuldaki zorbalık olayları ile başa çıkabilmede çeşitli yollar kullanabilirler.

Öğretmenlerin seçtikleri yol zorbalık olayının hangi şartlarda meydana geldiğine ve

ciddiyetine bağlı olarak değişebilir. Genellemek zor olsa da aşağıdaki örnek olayı

kafanızda canlandırarak, böyle bir durumda ne yapacağınız ile ilgili aşağıdaki verilen

ifadelere ne ölçüde katıldığınızı işaretleyiniz: DOĞRU YA DA YANLIŞ CEVAP

YOKTUR.

“Güçlü bir öğrenci, kendisinden güçsüz olan bir öğrenciyi sürekli olarak kızdırıyor ve

uygun olmayan lakaplar takıyor ve aynı zamanda diğer öğrencileri de mümkün olduğunca bu

kurban öğrenciden uzak durmaya ikna ediyor. Sonuç olarak kurban, bu davranışlar karşısında

kızgın, mutsuz ve genellikle dışlanmış hissediyor.”

Kes

inlik

le

yapa

rım

Muh

tem

elen

yapa

rım

Em

in d

eğili

m

Muh

tem

elen

yapm

am

Kes

inlik

le

yapm

am

49 Zorbaya davranışını hemen

durdurmasını söylerim1 2 3 4 5

50 Olayı ciddiye almam. 1 2 3 4 5

51 Zorbanın uygun bir şekilde

cezalandırıldığından emin

olurum.

1 2 3 4 5

52 Konuyu okuldaki

meslektaşlarımla tartışırım.1 2 3 4 5

77

53 Zorba da dahil olmak üçere

tüm öğrencilerle bir toplantı

düzenlerim, onlara neler

olduğunu anlatırım ve

durumu çözmede yardımcı

olacak yolları bulmalarını

isterim.

1 2 3 4 5

54 Kurbana zorbaya karşı

kendisini savunmasını

öneririm.

1 2 3 4 5

55 Zorbaya davranışının daha

fazla hoş görülmeyeceğini

açık bir şekilde belirtirim.

1 2 3 4 5

56 Konuyu başka birinin

çözmesini beklerim.1 2 3 4 5

57 Davranışlarının kurban

üzerinde nasıl etki yarattığı

ile ilgili endişelerimi zorba

ile paylaşırım ve zorbanın

dikkatli ve sorumlu bir

şekilde davranmasını

sağlamaya çalışırım.

1 2 3 4 5

58 Sorunu kendi kendilerinin

çözmelerini beklerim.1 2 3 4 5

59 Kurbana kendine daha fazla

güvenmesini öneririm.1 2 3 4 5

78

60 Zorba ile durumu düzeltmek

için neler yapabileceğini

tartışırım.

1 2 3 4 5

61 Okulun rehber

öğretmeninden olaya

müdahale etmesini rica

ederim.

1 2 3 4 5

62 Konuyu bir yöneticiye (okul

müdürü, müdür yardımcısı,

vb.) yönlendiririm.

1 2 3 4 5

63 Çocuklarının refahı ile ilgili

endişelerimi paylaşmak için

kurbanın velisi ile iletişime

geçerim.

1 2 3 4 5

64 Öğrencilere sadece

çocukluğu bırakmalarını

söylerim.

1 2 3 4 5

65 Kurbanı, gözünün

korkutulamayacağını

göstermesi konusunda

cesaretlendiririm.

1 2 3 4 5

66 Olayı göz ardı ederim. 1 2 3 4 5

67 Zorbaya özsaygısını

geliştirmesi konusunda

yardımcı olurum, böylece

kimseye daha fazla zorbalık

1 2 3 4 5

79

yapmak istemez.

68 Zorbanın velisine bu

davranışın hemen

durdurulması gerektiği

konusunda ısrar ederim.

1 2 3 4 5

69 Zorbanın yapabileceği daha

ilgi çekici şeyler bulmaya

çalışırım.

1 2 3 4 5

70 Kurbana, zorbaya “benden

uzak dur” demesini

öneririm.

1 2 3 4 5

80