okul öncesi eğitime - pegem.net from 4 oku… · de yaklaşımlar, okul öncesi eğitim...

okul öncesieğitimegirişeditör:serdal seven

hülya gülay ogelmanperihan ünüvarözlem körükçüfatma çalışandemira. oğuzhan kıldanmehmet katrancıfatma elibolperihan tuğba şekerduygu çetingözsibel atliceyhun ersanesra demirberat ahimehmet akif incisevinç pişgin çivik

Editör: Doç. Dr. Serdal SEVEN

OKUL ÖNCESİ EĞİTİME GİRİŞ

ISBN 978-605-364-881-9

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2014, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Eylül 2014, Ankara

Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül EroğluDizgi-Grafik Tasarım: Merve Koşar

Kapak Tasarımı: Gürsel AvcıBaskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Sti

İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/AYenimahalle/ANKARA

(0312-394 55 90)

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 13987

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet:www.pegem.netE-ileti: [email protected]

ÖN SÖZ

Okul öncesi eğitim, çocuğun doğduğu günden temel eğitime başladığı güne kadar geçen yılları kapsayan ve çocukların sonraki yaşamlarında önemli rol oyna-yan bedensel, zihinsel, psikomotor, dil ve sosyal duygusal gelişimlerini büyük öl-çüde tamamlandığı, ailelerde ve kurumlarda verilen eğitimle kişiliğin şekillendiği gelişim ve eğitim süreci olarak tanımlanır. Bireylerin sağlam bir kişilik yapısı ka-zanmalarında, uyumlu, yaratıcı ve üretken olmalarında okul öncesi eğitim almış olmalarının büyük katkısı bulunmaktadır.

Son birkaç on yıldır okul öncesi eğitime olan ihtiyaç giderek artmıştır. Bu da okul öncesi eğitim ile ilgilenenlerin daha kaliteli program ve eğitim ortamları oluşturmaları için zorlayıcı bir faktör olmuştur. Bu kapsamda ülkemizde ve dün-yada araştırmalar yapılmaktadır. Okul öncesi eğitimin ihtiyacı karşılayabilecek şekilde ve kalitede yapılması için çaba harcanmaktadır. Bu çerçevede okul öncesi eğitimin temel unsurlarından biri olan öğretmenin yeterli ölçülerde yetiştirilmesi daha da önemli hale gelmiştir. Okul öncesi öğretmen adaylarının çalışma alanla-rını fark etmeleri, güncel bilgileri takip etmeleri ve bu bilgilerden faydalanmaları kaliteli bir eğitim için zorunlu hale gelmiştir.

Bu kitapta okul öncesi eğitim konusunda bir öğretmenin sahip olması gere-ken temel konular giriş düzeyinde sunulmuştur. Okul öncesi eğitimin önemi, Tür-kiye'deki tarihsel gelişimi, dünyada okul öncesi eğitim uygulamaları, okul öncesi eğitimde program, okul öncesi çocuğun gelişimi ve ihtiyaçları, okul öncesi eğitim-de yaklaşımlar, okul öncesi eğitim kurumları, okul öncesinde teknoloji kullanımı, öğretmen ve personel, okul öncesi eğitim ortamları, okul öncesi eğitimde aile ve akran konularında en güncel bilgilere yer verilmiştir.

Her biri alanında uzman geniş bir ekiple büyük emek harcanarak oluşturulan bu kitabın okul öncesi öğretmenlerine, öğretmen adaylarına ve okul öncesi eğitimi anlamak isteyen herkese katkı sağlaması dileğiyle...

Editör

Doç. Dr. Serdal SEVEN

Ankara, 2014

Bölümler ve Yazarları

Bölüm 1: Okul Öncesi Eğitim ve Önemi

Yrd. Doç. Dr. Mehmet KATRANCI

Bölüm 2: Türkiye’de Okul Öncesi Eğitimin Gelişimi

Doç. Dr. Perihan ÜNÜVAR - Sevinç PİŞGİN ÇİVİK

Bölüm 3: Dünyada Okul Öncesi Eğitimin Tarihsel Gelişimi

Öğr. Gör. Sibel ATLİ

Bölüm 4: Okul Öncesi Çocuğun Gelişimi ve İhtiyaçları

Yrd. Doç. Dr. Fatma ELİBOL

Bölüm 5: Okul Öncesi Eğitimde Program

Yrd. Doç. Dr. Fatma ÇALIŞANDEMİR

Bölüm 6: Okul Öncesi Eğitimde Farklı Yaklaşımlar

Yrd. Doç. Dr. Duygu ÇETİNGÖZ

Bölüm 7: Okul Öncesi Eğitim Kurumları

Yrd. Doç. Dr. Perihan Tuğba ŞEKER

Bölüm 8: Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Fiziksel Mekânlar

Yrd. Doç. Dr. A. Oğuzhan KILDAN - Arş. Gör. Berat AHİ

Bölüm 9: Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji

Öğr. Gör. Esra DEMİR - Arş. Gör. Mehmet Akif İNCİ

Bölüm 10: Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Öğretmenler ve Personel

Yrd. Doç. Dr. Özlem KÖRÜKÇÜ

Bölüm 11: Okul Öncesi Dönemde Aile

Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMAN - Öğr. Gör. Ceyhun ERSAN

Bölüm 12: Okul Öncesi Dönem Çocuğu ve Akranları

Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMAN

İÇİNDEKİLER

1. BÖLÜM OKUL ÖNCESİ EĞİTİM VE ÖNEMİYrd. Doç. Dr. Mehmet KATRANCI

Kırıkkale ÜniversitesiGiriş ........................................................................................................................................ 2

Okul Öncesi Eğitimin Tanımı ...................................................................................... 2Okul Öncesi Eğitimin Amaçları ......................................................................................... 4

Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları ........................................................................ 4Okul Öncesi Eğitimin Amaçları ................................................................................... 5Okul Öncesi Eğitimin Temel İlkeleri .......................................................................... 6

Okul Öncesi Eğitimin Önemi ............................................................................................. 7Sonuç .................................................................................................................................... 12Özet ...................................................................................................................................... 12Kaynakça.............................................................................................................................. 14

2. BÖLÜMTÜRKİYE’DE OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN GELİŞİMİDoç. Dr. Perihan ÜNÜVAR - Sevinç PİŞGİN ÇİVİK

Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi

Gırış ...................................................................................................................................... 20İslamiyet Öncesinde Okul Öncesi Eğitim ................................................................ 20İslamiyet’ten Sonra Okul Öncesi Eğitim ................................................................... 21Osmanlı Dönemi'nde Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim ............................................ 22Cumhuriyet Dönemi'nde Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim ...................................... 25Millî Eğitim Şuralarında ve Kalkınma Planlarında Okul Öncesi Eğitimi ............ 28

Millî Eğitim Şûralarında Okul Öncesi Eğitimi .................................................. 28Kalkınma Planlarında Okul Öncesi Eğitimi ....................................................... 36

Sonuç .................................................................................................................................... 38Özet ...................................................................................................................................... 39Kaynakça.............................................................................................................................. 41

vi Okul Öncesi Eği me Giriş

3. BÖLÜMDÜNYADA OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN TARİHSEL GELİŞİMİ

Öğr. Gör. Sibel ATLİYüzüncü Yıl Üniversitesi

Giriş ...................................................................................................................................... 44Çeşitli Medeniyetlerde Okul Öncesi Eğitimde Çocuk ve Okul Öncesi Eğitimin Tarihsel Gelişimi ............................................................................. 44

Okul Öncesi Eğitim Fikri ve Çocuk .................................................................... 44Avrupa Ülkelerinde Okul Öncesi Eğitimin Tarihsel Gelişimi ........................ 48


4. BÖLÜMOKUL ÖNCESİ ÇOCUĞUN GELİŞİMİ VE İHTİYAÇLARI

Yrd. Doç. Dr. Fatma ELİBOLKırıkkale Üniversitesi

Giriş ...................................................................................................................................... 60Temel Gelişim Kuramları .................................................................................................. 62Gelişim Alanları .................................................................................................................. 64

Motor Gelişim ............................................................................................................... 64Zihinsel Gelişim .......................................................................................................... 66Dil Gelişimi ................................................................................................................... 67Sosyal Duygusal Gelişim ............................................................................................. 67Fiziksel Gelişim ............................................................................................................ 69Okul Öncesi Dönem Çocuğunun Gelişimsel Özellikleri ........................................ 70

Bir Yaş ..................................................................................................................... 70İki Yaş ..................................................................................................................... 71Üç Yaş ..................................................................................................................... 71Dört Yaş .................................................................................................................. 72Beş Yaş .................................................................................................................... 72Altı Yaş .................................................................................................................... 73

Okul Öncesi Dönem Çocuklarının İhtiyaçları ......................................................... 73İyi Bakım, Sevgi ve Şefk at ..................................................................................... 73Güven ...................................................................................................................... 73Hareket ve Oyun .................................................................................................... 74Yetişkin Desteği, Özgürlük ................................................................................... 74

viiİçindekiler

Yaratıcılığı Destekleyici ve Estetik Duygusunu Geliştirici Ortam ................... 74Kendini Tanıma, Kanıtlama ................................................................................. 75

Ailelerin Sahip Olmaları Gereken Özellikler ........................................................... 75Öğretmenlerin ve Okul Öncesi Eğitim Programlarının Sahip Olmaları Gereken Özellikler ....................................................................................... 77


5. BÖLÜMOKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE PROGRAMYrd. Doç. Dr. Fatma ÇALIŞANDEMİR

Kırıkkale ÜniversitesiGiriş ...................................................................................................................................... 86

Eğitim Programı, Temel Kavramlar ve Özellikleri................................................... 87Okul Öncesi Eğitim Programı ve Temel Özellikleri ............................................... 902013 Okul Öncesi Eğitim Programı ........................................................................... 94


6. BÖLÜMOKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE FARKLI YAKLAŞIMLAR

Yrd. Doç.Dr. Duygu ÇetingözDokuz Eylül Üniversitesi

Giriş .................................................................................................................................... 102Bank Street Yaklaşımı ................................................................................................ 102

Eğitim Programı ................................................................................................... 103Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 104Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 105Aile Katılımı .......................................................................................................... 106

High/Scope Yaklaşımı ................................................................................................ 106Eğitim Programı ................................................................................................... 107Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 108Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 109Aile Katılımı .......................................................................................................... 109

viii Okul Öncesi Eği me Giriş

Head Start Programi .................................................................................................. 109Eğitim Programı .................................................................................................. 111Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 111Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 112Aile Katılımı .......................................................................................................... 112

Waldorf Yaklaşımı ...................................................................................................... 112Eğitim Programı ................................................................................................... 113Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 115Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 116Aile Katılımı .......................................................................................................... 116

Reggio Emilia Yaklaşımı ............................................................................................ 117Eğitim Programı ................................................................................................... 118Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 119Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 120Aile Katılımı .......................................................................................................... 121

Montessori Yaklaşımı ................................................................................................. 121Eğitim Programı ................................................................................................... 123Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 126Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 126Aile Katılımı .......................................................................................................... 127

Proje Yaklaşımı ........................................................................................................... 127Eğitim Programı ................................................................................................... 128Eğitim Ortamı ...................................................................................................... 129Öğretmenin Rolü ................................................................................................. 129Aile Katılımı .......................................................................................................... 130

Sonuç .................................................................................................................................. 130Özet .................................................................................................................................... 131Kaynakça............................................................................................................................ 134

ixİçindekiler

7. BÖLÜMOKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARIYrd. Doç. Dr. Perihan Tuğba ŞEKER

Uşak Üniversitesi Giriş .................................................................................................................................... 138

Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim Kurumları ............................................................. 138Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim Kurumları Kurumsal Yapı ve İşleyişi ....................................................................... 141Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna (Shçek) Bağlı Kreş ve Gündüz Bakımevleri Kurumsal Yapı ve İşleyişi ............................................... 144Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Bağlı Açılan Çocuk Bakımevleri Kurumsal Yapı ve İşleyişi ........................................................ 145


8. BÖLÜMOKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA FİZİKSEL MEKÂNLAR

Yrd. Doç Dr. A. Oğuzhan KILDAN - Arş. Gör. Berat AHİ Kastamonu Üniversitesi

Giriş .................................................................................................................................... 154Öğrenme Ortamının Planlanması ................................................................................. 156Fiziksel Çevrenin Oluşturulması .................................................................................... 158

Sınıfın Düzenlenmesi ................................................................................................ 160Fiziksel İklim .............................................................................................................. 163

Anaokullarında Çevre ve Kentsel İlişki ............................................................ 163Anaokullarında Yer Seçimi ve Yerleşme ........................................................... 163Anaokullarında Altyapı ve Aydınlatma ............................................................ 165Anaokullarında İklimsel Özellikler ve Isıtma .................................................. 166

Öğrenme Materyalleri ............................................................................................... 168Öğrenme Merkezleri ........................................................................................................ 168

Blok Merkezi ............................................................................................................... 169Kitap Merkezi ............................................................................................................. 171Müzik Merkezi ............................................................................................................ 172Sanat Merkezi ............................................................................................................. 172Fen Merkezi................................................................................................................. 173Dramatik Oyun Merkezi ........................................................................................... 174

x Okul Öncesi Eği me Giriş

Okul Öncesi Eğitim Kurumlarında Yer Alması Önerilen Diğer Öğrenme Merkezleri .................................................................................................. 174

Ağaç İşçiliği Merkezi .......................................................................................... 174Kum ve Su Havuzu ............................................................................................... 174Fiziksel Eğitim Merkezi ...................................................................................... 175Sessiz (İzole) Alan ................................................................................................ 175

Açık Hava Ortamının Planlanması ................................................................................ 177İç ve Dış Mekânlarda Güvenliğin Planlanması ............................................................ 180Sonuç .................................................................................................................................. 181Özet .................................................................................................................................... 181Kaynakça............................................................................................................................ 183

9. BÖLÜMOKUL ÖNCESİ EĞİTİMDE TEKNOLOJİ

Öğr. Gör. Esra DEMİR - Arş. Gör. Mehmet Akif İNCİMuş Alparslan Üniversitesi

Giriş .................................................................................................................................... 188Teknoloji Nedir? ............................................................................................................... 189Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji ................................................................................... 193

Televizyon .................................................................................................................... 194Okul Öncesi Eğitimde Bilgisayar Kullanımı ........................................................... 196Okul Öncesi Eğitimde İnternet Kullanımı .............................................................. 200Okul Öncesi Eğitimde Kullanılabilecek Eğitsel Yazılımlar ................................... 203

Okul Öncesi Eğitime Yönelik Yazılım Türleri .................................................. 204I. Öğretim Amaçlı Yazılımlar ............................................................................. 204II. Pekiştirme ve Alıştırma Amaçlı Yazılımlar .................................................. 205III. Benzeşim Amaçlı Yazılımlar ........................................................................ 205IV. Oyun Amaçlı Yazılımlar ................................................................................ 206V. Başvuru Kaynağı Amaçlı Yazılımlar ............................................................. 206

Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji Kullanımında Ailenin Rolü ............................. 206Okul Öncesi Eğitimde Teknoloji Kullanımında Öğretmenin Rolü ..................... 207


xiİçindekiler

10. BÖLÜMOKUL ÖNCESİ EĞİTİM KURUMLARINDA ÖĞRETMENLER VE

PERSONELYrd. Doç. Dr. Özlem KÖRÜKÇÜ

Pamukkale Üniversitesi Giriş .................................................................................................................................... 216

Okul Öncesi Eğitimde Öğretmen ............................................................................ 216Okul Öncesinde Yönetici........................................................................................... 219Okul Öncesi Kurumlarda Görevli Diğer Personel ................................................. 221


11. BÖLÜMOKUL ÖNCESİ DÖNEMDE AİLE

Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMANÖğr. Gör. Ceyhun ERSANPamukkale Üniversitesi

Giriş .................................................................................................................................... 226Aile İle İlgili Bazı Temel Kavramlar ............................................................................... 226

Aile Nedir? Aile Türleri ............................................................................................. 226Ailenin Önemi ............................................................................................................ 228

Anne-Baba ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu ................................................................ 230Anne-Baba Tutumları ................................................................................................ 230Anne-Baba ve Çocuk İletişimi ................................................................................. 234Anne ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu .................................................................... 235Baba ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu .................................................................... 236Parçalanmış Aile ve Okul Öncesi Dönem Çocuğu ................................................ 238

Okul Öncesi Eğitimde Aile (Anne-Baba) Katılımı ...................................................... 240Aile Katılımı Nedir? ................................................................................................... 240Aile Katılımının Önemi............................................................................................. 241Aile Katılım Etkinlikleri ........................................................................................... 243


xii Okul Öncesi Eği me Giriş

12. BÖLÜMOKUL ÖNCESİ DÖNEM ÇOCUĞU VE AKRANLARI

Doç. Dr. Hülya GÜLAY OGELMANPamukkale Üniversitesi

Giriş .................................................................................................................................... 254Akran İlişkilerinin Önemi ............................................................................................... 254Akran İlişkilerinin Gelişimi ............................................................................................ 256Akran Kabulü/Reddi ........................................................................................................ 260Akran İlişkilerini Etkileyebilen Değişkenler ................................................................. 261Öğretmenler ve Anne Babalar Akran İlişkilerini Geliştirmek İçin Neler Yapmalıdırlar ? ................................................................................................ 262Sonuç .................................................................................................................................. 263Özet .................................................................................................................................... 264Kaynakça............................................................................................................................ 265

iÇiNDEKiLER

GİRİŞ

Okul Öncesi Eğitimin Tanımı

OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN AMAÇLARI

Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları

Okul Öncesi Eğitimin Amaçları

Okul Öncesi Eğitimin Temel İlkeleri

OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN ÖNEMİ

SONUÇ

ÖZET

KAYNAKÇA

ÖĞRENME HEDEFLERi

Bu bölümü çalıştıktan sonra;

• Okul öncesi eğitimin tanımını yapabilecek,

• Okul öncesi eğitimin amaçlarını ve temel ilkelerini tanıyabilecek,

• Okul öncesi eğitimin topluma, ülkeye ve bireysel gelişime sağladığı kat-kıları fark edebilecek,

• Okul Öncesi eğitimin önemini açıklayabileceksiniz.

1. BÖLÜM

OKUL ÖNCESİ EĞİTİM VE ÖNEMİ

Yrd. Doç. Dr. Mehmet KATRANCI

Kırıkkale Üniversitesi

GİRİŞ

Eğitimin insan hayatındaki yeri oldukça önemlidir. Yaşamın tamamını kap-sayan ve devamlılık arz eden bir süreç olarak eğitim, yapılandırılması bakımından formal ve informal eğitim olarak ikiye ayrılabilir. Formal eğitim, önceden belir-lenen hedefl ere ulaşmak için planlı ve programlı şekilde uzmanların denetimin-de verilen eğitimdir. İnformal eğitim ise plana ve programa dayanmayan, bireyin çevresi ile etkileşimi sonucunda kendiliğinden gelişen eğitim sürecidir. Eğitimin planlı olarak yapılandırılan ve belirli bir program dahilinde düzenlenen ilk ba-samağı ise okul öncesi eğitimdir. Okul öncesi eğitim, insanın hayat boyu alacağı eğitimin temelini oluşturması sebebiyle oldukça önemlidir.

Her ülke geleceğini garanti altına alabilmek, ihtiyaç duyacağı insan gücünü yetiştirmek amacıyla eğitime gün geçtikçe daha fazla önem vermekte, daha fazla kaynak ayırmaktadır (Kale, 2010). Eğitim sürecinde çocuğun toplumla bütünleş-mesi ve topluma faydalı vatandaş olarak yetiştirilmesi hedefl enmektedir. Bu hede-fe ulaşılması ancak temel bilgi, beceri, alışkanlıkların kazanıldığı okul öncesi dö-nemden başlayarak sürdürülecek kaliteli bir eğitimle mümkündür. (Akyüz, 2011).

1959 yılında kabul edilen Birleşmiş Milletler Çocuk hakları bildirgesine göre çocuğa, genel kültürünü geliştirmeye yarayacak ve eşitlik temeli üzerinde yetenek-lerini, yargı gücünü, manevi ve toplumsal sorumluluk duygusunu geliştirmesini, yararlı bir toplum üyesi olmasını sağlayacak bir eğitim verilir. Dünyanın neresinde doğarsa doğsun, her çocuk beden, zihin ve ruh sağlına sahip olacak şekilde yetiş-tirilme, ilgi ve yetenekleri doğrultusunda en üst düzeye kadar ilerleme hakkına sahiptir. Bu nedenle tesadüfl ere bırakılamayacak kadar ciddi, bilimsel ve planlı bir düzenleme ile yönlendirilmesi gereken okul öncesi eğitim hizmeti, tüm eğitim sisteminin en önemli basamağıdır (Yılmaz, 2003).

Okul Öncesi Eğitimin Tanımı

Okul öncesi eğitime yönelik olarak uzmanlar tarafından yapılan çeşitli tanım-lar bulunmaktadır. Bu tanımlardan bazıları şu şekildedir:

Okul öncesi eğitim; “çocukların gelişim özellikleri, bireysel farklılıkları ve yete-neklerinin göz önünde bulundurularak sağlıklı bir şekilde fiziksel, duygusal, sosyal ve zihinsel yönden gelişimlerinin sağlandığı, yaratıcı yönlerinin ortaya çıkarıldığı, olumlu kişilik temellerinin atıldığı, çocukların kendilerine güven duymalarının sağ-landığı bir eğitim şeklidir” (Zembat, 1992: 11).

XIV. Milli Eğitim Şurası’nda (1993: 3) okul öncesi eğitimin tanımı ve kapsamı şu şekilde ifade edilmiştir: “Okul öncesi eğitimi, 0-72 ay grubundaki çocukların gelişim düzeylerine ve bireysel özelliklerine uygun, zengin uyarıcı ve çevre imkânları sağlayan,

2 Okul Öncesi Eğitime Giriş

onların bedensel, zihinsel, duygusal ve sosyal yönden gelişmelerini destekleyen, kendile-rini toplumun kültürel değerleri doğrultusunda en iyi biçimde yönlendiren ve ilköğreti-me hazırlayan, temel eğitimin bütünlüğü içerisinde yer alan bir eğitim sürecidir.”

Oğuzkan ve Oral’a (1997: 2) göre okul öncesi eğitim; “doğumdan, ilkokulun başlangıcına kadar olan çocukluk yıllarını içine alan; bu yaş çocuklarının bireysel özelliklerine ve gelişimsel düzeylerine uygun, zengin uyarıcı çevre olanakları sağla-yan; onların tüm gelişmelerini toplumun kültürel değerleri ve özellikleri doğrultu-sunda, en iyi biçimde yönlendiren bir eğitim sürecidir.”

Aral, Kandır ve Can Yaşar’a göre (2000: 15) okul öncesi eğitim; “çocuğun doğ-duğu günden ilkokula başladığı güne kadar geçen yılları kapsayan ve çocukların daha sonraki yaşamlarında önemli bir yeri olan, bedensel, psikomotor, sosyal-duy-gusal, zihinsel ve dil gelişimlerinin büyük ölçüde tamamlandığı, verilen eğitimle ki-şiliğin şekillendiği gelişim ve eğitim sürecidir.”

Yılmaz (2003: 14) okul öncesi eğitimi, “0–72 aylık çocukların, tüm gelişimleri-ni, toplumun kültürel değerleri doğrultusunda yönlendiren; duygularının gelişimini ve algılama gücünü artırarak akıl yürütme sürecinde ona yardımcı olan ve yaratı-cılığını geliştiren; kendini ifade etme ve öz denetim becerilerini kazanmasını sağla-yan, planlı bir eğitim süreci” olarak tarif etmektedir. Tuğrul (2006) ise okul öncesi eğitimi; 0–6 yaşlar arasında çocuğun çok boyutlu gelişimini destekleyerek, yaşam boyu devam edecek öğrenme sürecinin temellerinin atıldığı, planlı bir eğitim sü-reci olarak tanımlamaktadır.

Yukarıda verilen tanımlar incelendiğinde bu tanımlardaki okul öncesi eğiti-me yönelik ortak noktaların; çocukların bedensel, psikomotor, sosyal-duygusal, zihinsel ve dil gelişimleri ile bireysel farklılıklarına uygun, çocuklara zengin uyarıcı çevre olanakları sağlayan ve onları kültürel değerleri doğrultusunda yönlendiren, sonraki basamaklar için temel oluşturan bir eğitim süreci olduğu görülmektedir.

Okul öncesi eğitim ile ilgili verilen tanımlarda değinilen ortak noktalardan biri de okul öncesi eğitime başlama yaşıdır. Ülkemizde 2012 yılında uygulamaya konulan ve 4+4+4 olarak isimlendirilen düzenleme kapsamında ilkokula başlama yaşı yeniden belirlenmiştir. Böylece okul öncesi eğitime başlama yaşı da bu deği-şiklikten etkilenmiştir. Bu düzenlemelere bağlı olarak daha önce farklı yönetme-liklere sahip olan okul öncesi eğitim ve ilköğretim kurumları, 26 Temmuz 2014 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanan “Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği” ile aynı yönetmelik altında birleştirilmiştir. Belirtilen yönetmelikte ilkokulların birinci sınıfına, kayıtların yapıldığı yılın eylül ayı sonu itibariyle 66 ayını dolduran çocukların kaydının yapılacağı ve gelişim yö-nünden ilkokula hazır olduğu anlaşılan 60-66 ay arası çocukların da velisinin ya-zılı isteği üzerine ilkokul birinci sınıfa kaydedileceği belirtilmektedir. Ayrıca 66-68

Okul Öncesi Eği m ve Önemi 3

aylık çocukların velilerinin verecekleri dilekçe ile; 69-71 ay arasında olan çocuk-ların ise ilkokula başlamaya hazır olmadıklarını belgeleyen sağlık raporu ile okul öncesi eğitime yönlendirilebilecekleri veya kayıtlarını bir yıl erteleyebilecekleri ifade edilmektedir. Bu durum hem ilkokula hem de okul öncesi eğitime başlama yaşının velinin isteğine bağlı olarak bir yaş aşağı çekildiği şeklinde yorumlanabilir.

OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN AMAÇLARI

Ülkemizde, tüm öğretim kademelerinde olduğu gibi okul öncesi eğitimde de amaçlar Türk Milli Eğitiminin genel amaçları doğrultusunda belirlenmektedir. Bu nedenle öncelikle Türk Milli Eğitiminin genel amaçlarını belirtmek gerekmektedir.

Türk Milli Eğitiminin Genel Amaçları

1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununa göre Türk Milli Eğitiminin genel amacı Türk Milletinin bütün fertlerini,

1. Atatürk inkılap ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatürk milli-yetçiliğine bağlı; Türk Milletinin milli, ahlaki, insani, manevi ve kültürel değerlerini benimseyen, koruyan ve geliştiren; ailesini, vatanını, mille-tini seven ve daima yüceltmeye çalışan, insan haklarına ve Anayasanın başlangıcındaki temel ilkelere dayanan demokratik, laik ve sosyal bir hu-kuk Devleti olan Türkiye Cumhuriyetine karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış haline getirmiş yurttaşlar olarak yetiştirmek;

2. Beden, zihin, ahlak, ruh ve duygu bakımlarından dengeli ve sağlıklı şe-kilde gelişmiş bir kişiliğe ve karaktere, hür ve bilimsel düşünme gücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip, insan haklarına saygılı, kişilik ve teşeb-büse değer veren, topluma karşı sorumluluk duyan; yapıcı, yaratıcı ve verimli kişiler olarak yetiştirmek;

3. İlgi, istidat ve kabiliyetlerini geliştirerek gerekli bilgi, beceri, davranışlar ve birlikte iş görme alışkanlığı kazandırmak suretiyle hayata hazırlamak ve onların, kendilerini mutlu kılacak ve toplumun mutluluğuna katkıda bulunacak bir meslek sahibi olmalarını sağlamak;

Böylece bir yandan Türk vatandaşlarının ve Türk toplumunun refah ve mut-luluğunu artırmak; öte yandan milli birlik ve bütünlük içinde iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınmayı desteklemek ve hızlandırmak ve nihayet Türk Milletini çağdaş uygarlığın yapıcı, yaratıcı, seçkin bir ortağı yapmaktır (MEB, 2013).


Okul Öncesi Eğitimin Amaçları

Okul öncesi eğitimin evrensel amaçları olarak kabul edilen görüşler, OMEP’in (Dünya Uluslararası Okul Öncesi Eğitimi Örgütü) uzun süre başkanlığını yapan eğitimci Gaston Mialeret (Miarelet’ten aktaran Oktay, 2002) tarafından şu şekilde ifade edilmiştir:

Toplumsal amaçlar:

• Çalışan kadınların çocuklarına bakmak,

• Her çocuğa eğitim sağlamak ve onların bireysel gelişimlerine katkıda bulunmak,

• Çocukların birbirleriyle ve başkalarıyla ilişki içinde bulunmasına, sos-yalleşmesine katkıda bulunmak.

Eğitici amaçlar:

• Çocuğun duyu organlarını eğitmek ve çevreye olan duyarlılığını artır-mak.

Gelişimsel amaçlar:

• Çocuğun doğal gelişimini temel alarak gelişimle ilgili deneyimlerine önem vermek.

Türk milli eğitim sisteminin genel amaçlarına uygun olarak okul öncesi eğiti-min görev ve amaçları ise şunlardır (MEB, 2013):

1. Çocukların beden, zihin ve duygu gelişimini ve iyi alışkanlıklar kazan-masını sağlamak;

2. Onları ilkokula hazırlamak;

3. Şartları elverişsiz çevrelerden ve ailelerden gelen çocuklar için ortak bir yetişme ortamı yaratmak;

4. Çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarını sağlamaktır.

Okul öncesi eğitimin amaçları incelendiğinde çocukların çeşitli yönlerden gelişmelerine katkı yapmanın yanı sıra çocuklar arasında fırsat eşitliğinin sağlan-masına da vurgu yapıldığı görülmektedir.


Okul Öncesi Eğitimin Temel İlkeleri

Okul öncesi dönem, yaşamın temelidir. Bu dönemde öğrenme hızı çok yük-sektir. Her yaş grubunun genel gelişim özellikleri o yaş grubundaki tüm çocuklar için ortaktır; ancak her çocuğun kendine özgü olduğu da unutulmamalıdır. Okul öncesi eğitimi bazı temel ilkelere dayanmaktadır. Bu ilkeler şunlardır (MEB, 2013):

1. Okul öncesi eğitimi çocuğun gereksinimlerine ve bireysel farklılıklarına uygun olmalıdır.

2. Okul öncesi eğitimi çocuğun motor, sosyal ve duygusal, dil ve bilişsel gelişimini desteklemeli, öz bakım becerilerini kazandırmalı ve onu ilko-kula hazırlamalıdır.

3. Okul öncesi eğitim kurumlarında çocukların gereksinimlerini karşıla-mak amacıyla demokratik eğitim anlayışına uygun öğrenme ortamları hazırlanmalıdır.

4. Etkinlikler düzenlenirken çocukların ilgi ve gereksinimlerinin yanı sıra çevrenin ve okulun olanakları da göz önünde bulundurulmalıdır.

5. Eğitim sürecinde çocuğun bildiklerinden başlanmalı ve deneyerek öğ-renmesine olanak tanınmalıdır.

6. Çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarına gereken önem ve-rilmelidir.

7. Okul öncesi dönemde verilen eğitim ile çocukların sevgi, saygı, iş birliği, sorumluluk, hoşgörü, yardımlaşma, dayanışma ve paylaşma gibi duygu ve davranışları geliştirilmelidir.

8. Eğitim, çocuğun kendine saygı ve güven duymasını sağlamalı; ona öz denetim kazandırmalıdır.

9. Oyun bu yaş grubundaki çocuklar için en uygun öğrenme yöntemidir. Bütün etkinlikler oyun temelli düzenlenmelidir.

10. Çocuklarla iletişimde, onların kişiliğini zedeleyici şekilde davranılma-malı, baskı ve kısıtlamalara yer verilmemelidir.

11. Çocukların bağımsız davranışlar geliştirmesi desteklenmeli, yardıma ge-reksinim duyduklarında yetişkin desteği, rehberliği ve yetişkinin güven verici yakınlığı sağlanmalıdır.

12. Çocukların kendilerinin ve başkalarının duygularını fark etmesi destek-lenmelidir.


13. Çocukların hayal güçleri, yaratıcı ve eleştirel düşünme becerileri, ileti-şim kurma ve duygularını anlatabilme davranışları geliştirilmelidir.

14. Programlar hazırlanırken aile ve içinde bulunulan çevrenin özellikleri dikkate alınmalıdır.

15. Eğitim sürecine çocuğun ve ailenin etkin katılımı sağlanmalıdır.

16. Okul öncesi eğitimin süreçleriyle rehberlik hizmetleri bütünleştirilme-lidir.

17. Çocuğun gelişimi ve okul öncesi eğitimi programı düzenli olarak değer-lendirilmelidir.

18. Değerlendirme sonuçları çocukların, öğretmenin ve programın gelişti-rilmesi amacıyla etkin olarak kullanılmalıdır.

OKUL ÖNCESİ EĞİTİMİN ÖNEMİ

Çocuk doğduğu andan itibaren eğitim hakkına sahiptir. 0-6 yaş döneminde çocuğun gelişimi ve öğrenme potansiyeli oldukça hızlıdır. Bu dönemde kazanılan davranışların büyük bir kısmı bireyin kişilik yapısını, tavır, alışkanlık, inanç ve değer yargılarını biçimlendirmekte, beden sağlığının gelişiminin temelini oluştur-maktadır (Oktay, 2010). Bu nedenle çocuğun eğitiminin küçük yaşlardan itibaren ciddi biçimde ele alınması yetişkinler açısından bir zorunluluktur.

Bilim ve teknoloji alanında hızla artan yenilikler ve buna bağlı olarak ortaya çıkan gelişmeler, toplum düzenini ve aile yapısını da değiştirmektedir. Aile yapısı-na paralel olarak anne-babaların rol ve sorumlulukları farklı bir boyut kazanmış-tır. Değişen toplum yapısı içinde aileler, sosyal ve kültürel açıdan çocuklarının tüm ihtiyaçlarını tek başlarına karşılayamamaktadır. Özellikle 0-6 yaşı kapsayan ço-cukluk döneminde, çocuğun gelişimine uygun donanımı kazanabilmesi bakımın-dan aile tarafından verilen eğitim tek başına yetersiz kalmaktadır. Ayrıca değişen hayat şartları, kadının ailedeki ve toplumdaki ekonomik rolünü de farklılaştırmış-tır. Aynı zamanda annelik görevi de olan kadın ev dışındaki çalışma hayatına dâhil olduğunda, çocuğun bakımı ve eğitimi için yeni bir arayışa girmektedir. Ural’a (1986) göre annenin çalışmadığı ailelerde; genellikle anneler ya da yetişkinler, ge-çirdikleri eğitim tecrübelerine dayanarak çocuklarını yetiştirmektedir. Buna bağ-lı olarak çocuğun eğitiminde yetişkinin geçirmiş olduğu eğitim tecrübesi büyük rol oynamaktadır. Ancak yetişkinin eğitim tecrübesi günümüz eğitim anlayışıyla çoğu zaman bağdaşmamaktadır. Bu durum okul öncesi eğitim kurumlarının yay-gın olmadığı bölgelerde hala devam etse de; okul öncesi eğitimin öneminin an-laşılmaya başlanmasıyla birlikte giderek azalmaktadır. Özellikle büyük şehirlerde


okul öncesi eğitimin önemine yönelik bilinç ve hassasiyet giderek artmakta; okul öncesi eğitimdeki okullaşma oranı henüz hedefl enen düzeyin çok gerisinde olsa da ilgi her geçen yıl yükselmektedir.

Okul öncesi eğitimin önemi (1) Topluma ve ülkeye sağladığı katkılar, (2) Bi-reysel gelişime sağladığı katkılar olarak iki ana bölümde ele alınabilir.

Okul öncesi eğitim topluma ve ülkeye sağladığı katkı bakımından ele alındı-ğında, bu eğitim basamağının sadece 0-6 yaş çocuk grubunu değil aynı zamanda tüm toplumu ilgilendirdiği görülecektir. İyi eğitim almış bireylerden oluşan ve üreten bir toplumun refah seviyesinin yüksek olacağı bilinen bir gerçektir. Eğitim, hem ekonomik büyümenin gerektirdiği üretim ve verimliliği sağlayacak becerile-rin hem de toplumun gelişmesine katkı sağlayacak değer, tutum ve davranışların kazandırılması için bir zorunluluktur (Karip, 2002).

Okul öncesi eğitimin topluma sağladığı önemli katkılardan biri, okul öncesi eğitimin amaçlarında da belirtildiği gibi farklı sosyoekonomik düzeye sahip aile-lerin çocuklarına eşit düzeyde eğitim alma fırsatı sağlamaktır. Çünkü okul öncesi eğitim ile tüm çocukların eşit düzeyde yeteneklerini geliştirme, sevgi ve ilgi görme, güven duyma ihtiyaçları karşılanmaktadır. Chicago Anne-Çocuk Merkezi tarafın-dan yapılan bir araştırmada (CED’den aktaran Gören Niron, 2010) sosyoekonomik yönden düşük grupta yer alan ailelerin 3-5 yaş grubundaki çocuklarına okul öncesi eğitim verilmiştir. Araştırma kapsamında çocuklar 21 yaşına gelene kadar izlene-rek, okul öncesi eğitimin var olan kaynakları etkili, doğru kullanmak ve şartların eşit kullanılması konularında önemli katkıları olduğu ortaya konulmuştur.

İnsan ekonominin en önemli kaynağıdır. Erken yaşlarda insana yapılan yatı-rımın geri dönüşü gerek ekonomik gerekse sosyal açıdan daha değerli olmaktadır. Kaytaz’ın (2005) yaptığı Türkiye’de okul öncesi eğitim fayda-maliyet analizi çalış-masına göre okul öncesi eğitime yapılan her bir birimlik yatırımın, ülke ekono-misine 6.37 TL tutarında bir getiri sağladığı belirlenmiştir. Benzer bir çalışma da TÜSİAD (2005) tarafından yayınlanan “Doğru Başlangıç: Türkiye’de Okul Öncesi Eğitim” isimli rapordur. Belirtilen çalışma kapsamında Türkiye’de okul öncesi eği-tim için fayda-maliyet analizi yapılmıştır. Çalışma sonucunda okul öncesi eğitime yatırılan her 1 dolar için en az 4.35 dolar getiri sağlandığı ifade edilmiştir. AÇEV ve ERG (2013) tarafından hazırlanan “Erken Çocukluk Eğitimi ve 4+4+4 Düzen-lemesi” isimli raporda da okul öncesi eğitimin bireysel ve toplumsal getirilerinin üniversite eğitiminin getirilerinden çok daha yüksek olduğu ifade edilmiştir. Okul öncesi eğitiminin bireye ve ülke ekonomisine yaptığı katkı düşünüldüğünde bu basamağın sadece önemli bir eğitim basamağı değil, aynı zamanda önemli bir ya-tırım aracı haline dönüştüğü söylenebilir (UNESCO, 2010).


TÜSİAD ile TÖDER tarafından desteklenen, Şirin ve Vatanartıran (2014) ta-rafından PISA (Th e Programme for International Student Assessment) olarak anı-lan Uluslararası Öğrenci Değerlendirme Programı 2012 sonuçlarının ele alındığı bir çalışma yapılmıştır. Bu çalışmada 2012 yılında yapılan PISA sonuçlarından elde edilen verilerle, PISA’da başarılı olan ülkelerin ortak noktaları değerlendiril-miştir. PISA’da başarılı olan ülkelerin ortak özelliklerinden birinin de, kaynakları en yüksek faydayı sağlayabilecekleri alanlara yönlendirmeleri olarak belirlenmiş-tir. Değerlendirme sonucunda bu ülkelerin okul öncesi eğitimi yaygın bir şekilde ve kaliteli olarak verdikleri tespit edilmiştir. Araştırma sonucunda, elde edilen bul-gulara dayanılarak birçok gelişmiş ülkede olduğu gibi ülkemizde de okul öncesi eğitimin zorunlu hale getirilmesi önerilmiştir.

Okul öncesi eğitimin bireysel gelişime sağladığı katkılar da oldukça önemli-dir. Birey olarak çocuğun gelişiminde iyi ve sağlıklı beslenme kadar aile ortamın-da gördüğü sevgi ve merhamet duygusu da ruhsal gelişimine olumlu katkı sağlar. Bunların yanı sıra önemli olan bir başka nokta da, insanın gelişimini tüm yönleri ile destekleyebilecek sosyal ve fiziksel ortamdır (Oktay, 2005). Okul öncesi eğitim, çocuğun fiziksel sağlık ve refahına, sosyal bilgi ve yetkinliğine, duygusal, zihinsel ve dil gelişimine, iletişim becerilerine ve genel kültürüne önemli katkılar sağlayan bir eğitim basamağıdır (Mustard, 2007). Çocuğun okul öncesi dönemde sosyal ge-lişimi daha sonraki sosyal davranışlarına temel oluşturmaktadır (Dodson, 1997). Okul öncesi eğitim döneminde çocuğa verilenler ve verilmeyenler onun geleceğini belirlemektedir (Oktay, 1999). Okul öncesinde edinilen yaşam tecrübeleri birey olarak çocuğun tüm hayatını etkilemektedir. Araştırmalar, okul öncesi dönemi olumlu bir şekilde geçiren çocukların beden, zihin, dil, sosyal ve duygusal alan-lardaki gelişimlerinin diğer çocuklara göre daha ileride olduğunu göstermektedir (Hong, 2004).

Myers (1996) okul öncesi eğitimin önemini ve gerekliliğini aşağıdaki ifade-lerle açıklamıştır.

• Çocukların yaşamaya ve potansiyellerinin en üst noktasına kadar geliş-meye hakları vardır. Okul öncesi eğitim çocuklara bu fırsatı sunmaktadır.

• İnsanlık değerlerini çocuklar yoluyla aktarır ve bu aktarım çocukluk dö-neminde başlar. İstenilen ahlaki ve sosyal değerlerin gelecekte var olması için işe çocuklardan başlanmalıdır.

• Toplumlar, çocuk gelişimine yatırım yapmakla geleceğe yönelik ekono-mik yararlar sağlar.

• Okul öncesi eğitim ile tüm çocuklara fırsat eşitliği sunulur. Böylece çeşit-li eşitsizlikler ortadan kaldırılabilir.


• Çocuklar, uzlaşma ve dayanışma yaratan sosyal ve politik eylemler için ortak bir hareket noktası oluşturmaktadır.

• Değişen toplum yapısı, köyden kente göç ve çalışan kadın sayısının art-ması okul öncesi eğitime olan ihtiyacı arttırmaktadır.

Okul öncesi eğitimin ana gayelerinden biri de çocuğu ilkokula hazırlamak-tır. Araştırmalar (İnel, Çağdaş ve Temiz, 2012; Erkan, 2011; Teke, 2010; Cinkılıç, 2009; Esaspehlivan, 2006; Yazıcı, 2002) okul öncesi eğitim alan çocukların diğer çocuklara göre ilkokula daha uyumlu ve hazır bulunuşluk düzeylerinin daha iyi durumda olduğunu göstermektedir. Hazır bulunuşluk bir çocuktan diğerine göre değişebilen ve farklı yaşlarda tamamlanabilen, çocuğun tüm gelişim alanlarında önemli bir alt yapıyla dengeli bir şekilde olgunlaşmasını ve öğrenmede gerekli olan tüm özellikleri gösterebilecek performansa sahip olmasıdır (Koçyiğit, 2009). İlkokula hazır bulunuşluğu etkilediği bilinen en önemli etkenlerden biri de okul öncesi eğitimdir. İlkokul için hazır bulunuşluk kavramı çoğunlukla okuma-yaz-ma öğrenmek için hazır olma anlamında kullanılsa da; çocukların sosyal, duygu-sal, bedensel ve akademik anlamda pek çok yönden gelişim düzeylerinin bir üst basamak için hazır olmalarını içermektedir. Fontaine ve diğerlerine (2004) göre, özellikle yaşamın ilk beş yılında çocukların gelişiminin ne kadar önemli olduğu bilindiğine göre bu dönem çok iyi değerlendirilmelidir.

Okul öncesi eğitim boyunca oynanan oyunlar ve yapılan etkinlikler aracılı-ğıyla kendi yeteneklerini keşfeden çocuk paylaşmayı, dinlemeyi, iletişim kurmayı öğrenmektedir. Özellikle okul öncesi eğitim programlarında önemli bir yeri olan resim yapma aktiviteleri, çocuğa kendini ifade etme, hayal gücünü geliştirme fır-satı sunmaktadır. Çocukların toplum içinde sosyalleşmesine de katkı sağlayan bu eğitim sürecinde çocuk ev dışındaki hayatı tanımakta; okul kurallarından hare-ketle toplum kurallarını da öğrenmektedirler. Koçyiğit’e (2009) göre okul öncesi eğitim kurumlarında, çocuklar öncelikle ebeveynleri olmadan bir birey olabilme-yi öğrenirler. Bu, sosyal anlamda, çocuğa olgunluk kazandırmanın ilk adımıdır. Okul öncesi eğitim alan çocuklar toplumun sosyal kurallarına ve normlarına karşı daha uyumlu bir tutum geliştirirken, arkadaş ilişkilerinde de daha başarılı olmak-tadır (Reynolds, 2004; Hong, 2004).

İlkokula başlamadan önce okul öncesi eğitim sürecine katılan çocuklar ken-di yaşıtlarıyla daha fazla iletişim kurabilmekte ve onları daha yakından tanıma imkânı bulmaktadırlar. Bu durum, çocukların anlama , dinleme ve düşünme bece-rilerini olumlu yönde etkilemektedir. Okul öncesi eğitim almayan çocuklar kısıtlı çevre imkânları ve sosyal olanaklara sahip oldukları için dili anlama ve farkında olma becerisi yönünden okul öncesi eğitim alan çocuklar kadar fazla imkâna sahip değildir. Dil gelişimi açısından desteklenen çocuklar kelimeler ve nesneler ara-sındaki ilişkiyi daha iyi anlamlandırmaktadır. Böylece çocuklar konuştukları dili daha iyi anlamakta ve konuştukları dile yönelik farkında olma becerisini de geliş-


tirmektedir (Şen, Yıldız Çiçekler ve Yılmaz, 2010). Bu konuda yapılan araştırmalar (Yıldız ve Akbaba, 2013; Arslan, 2009; Kılıç, 2008; Taner ve Başal, 2005; Seçilmiş, 1996) okul öncesi eğitim alan çocukların dil becerilerindeki gelişimin okul öncesi eğitim almayan çocuklara göre daha iyi olduğunu; Türkçeyi daha güzel ve doğru konuştuklarını göstermektedir.

İlkokul birinci sınıf düzeyinde temel odak noktası olan okuma yazma çalışmaları da okul öncesi eğitimden olumlu olarak etkilenmektedir (Yılmaz ve Dikici Sığırtmaç, 2008; Kılıç, 2008; Kırca, 2007; Pehlivan, 2006). “Çocuğun okul öncesi ortamda (aile, anaokulu, yuva vb.) karşılaştığı, kitap, dergi, gazete, görsel ve dilsel algıyı geliştirici resim çizme, tamamlama kitapları, tahmin edilebilir okuma kitapları (büyük resimli az yazılı, resimden yazılanları tahmin ettiren kitaplar) gibi, basılı araç-gereçlerin yanı sıra dinleme, çizme, boyama etkinliklerinin tamamı, okul öncesi “okuma-yazma deneyimleri” arasında varsayılmaktadır” (Çelenk, 2008: 84). Küçük yaşlardan itibaren okuma yazma becerilerinin gelişmesi, çocuğun dil gelişimine uygun eğitimin verilmesine bağlıdır. Güneş’e göre (2010) 0-6 yaşlarda beden, dil ve zihin gelişimi çok hızlı ilerlemektedir. OECD’nin 2007 raporuna göre (OECD’den aktaran Güneş, 2013) çocuklarda ilk altı yıl beyin sistemi hızla gelişmekte, altı yaşında beyin gelişiminin % 90’ı tamamlanmaktadır. Bu yaşlarda dil öğrenme kapasitesi üst düzeye çıkmaktadır. Özellikle 4-6 yaşlarında beynin her iki lobu birlikte kullanılmaya başlanmakta ve çocuk birden fazla dili öğrenebilecek zihin yapısına ulaşmaktadır.

Matematik ve soyut düşünme becerileri insanoğlu için gerekli olan önemli becerilerdendir. Çünkü insanların karşılaştıkları birçok problemi çözerken ma-tematik ve soyut düşünme becerilerinden faydalandıkları bilinmektedir. Yapılan araştırmalar (Fidan ve Türnüklü, 2010; Kılıç, 2008; Polat Unutkan, 2007; Güven ve Uyanık Balat, 2006; Charlesworth, 2004; Espy vd., 2004) okul öncesi eğitim alan bireylerin matematik ve soyut düşünme becerileri açısından okul öncesi eğitim almayanlara göre daha gelişmiş durumda olduğunu göstermektedir.

Okul öncesi eğitim, çocukların yaratıcı düşünme becerilerinin geliştirilmesi açısından da önemli bir eğitim basamağıdır. Ausubel’e (Ausubel’den aktaran Gür-len ve Üstündağ, 2014) göre yaratıcılık, daha önce yapılmayanı yapmaktır ve çok az kişi tarafından sahip olunan bir nitelik ve yetenektir. Senemoğlu’na (2009) göre ise yaratıcılık, değişik durumlarda esnek, akıcı, özgün, alışılmıştan farklı bir şe-kilde düşünmeyi kapsar. Yaratıcılık ya da yaratıcı düşünme kavramları için farklı tanımlar yapılsa da bu tanımlardaki ortak noktanın yeni ve farklı bir şey yapmak olduğu ya da gözlenebilen bir ürüne bağlı olarak yaratıcılığın değerlendirilebile-ceği şeklindedir (Erdoğdu 2006). Yapılan araştırmalar (Can Yaşar ve Aral, 2010; Pagani, Rubenson ve Runco, 2003; Yıldız, Özkal ve Çetingöz, 2003) okul öncesi eğitim alan çocukların yaratıcı düşünme becerilerinin okul öncesi eğitim almamış çocuklardan anlamlı düzeyde yüksek olduğunu ortaya koymuştur.


SONUÇ

Sonuç olarak okul öncesi eğitimin bireye, aileye ve topluma yüksek oranda katkı sağladığı söylenebilir. Gelişmiş ülkelerin eğitim sistemleri incelendiğinde, eğitim alanında başarılı olmalarının dayandığı noktalardan birinin de okul öncesi eğitime verdikleri önem ve bu eğitim basamağındaki okullaşma oranı olarak gö-rülmektedir. Okul öncesi eğitimin getirileri göz önünde bulundurularak ülkemiz-de de bir an önce hedefl enen okullaşma oranına ulaşılmalıdır. Ancak okul öncesi eğitimden beklenen oranda fayda sağlanmasının, verilecek eğitimin niteliğine de bağlı olduğu unutulmamalıdır.

ÖZET

Eğitimin insan hayatındaki yeri oldukça önemlidir. Yaşamın tamamını kap-sayan ve devamlılık arz eden bir süreç olarak eğitim, yapılandırılması bakımından formal ve informal eğitim olarak ikiye ayrılabilir. Eğitimin planlı olarak yapılandı-rılan ve belirli bir program dahilinde düzenlenen ilk basamağı okul öncesi eğitim-dir. Okul öncesi eğitim, insanın hayat boyu alacağı eğitimin temelini oluşturması sebebiyle oldukça önemlidir.

Okul öncesi eğitime yönelik farklı tanımlar yapılmaktadır. Ancak bu tanım-lardaki ortak noktaların; çocukların bedensel, psikomotor, sosyal-duygusal, zi-hinsel ve dil gelişimleri ile bireysel farklılıklarına uygun, çocuklara zengin uyarıcı çevre olanakları sağlayan ve onları kültürel değerleri doğrultusunda yönlendiren, sonraki basamaklar için temel oluşturan bir eğitim süreci olduğu görülmektedir.

Ülkemizde, tüm öğretim kademelerinde olduğu gibi okul öncesi eğitimde de amaçlar Türk Milli Eğitiminin genel amaçları doğrultusunda belirlenmektedir. Okul öncesi eğitimin 4 tane genel amacı bulunmaktadır. Bu genel amaçlar incelendiğinde çocukların çeşitli yönlerden gelişmelerine katkı yapmanın yanı sıra çocuklar ara-sında fırsat eşitliğinin sağlanmasına da vurgu yapıldığı görülmektedir. Okul öncesi eğitim programında genel amaçların yanı sıra bu eğitimin nasıl verilmesi ve nelere dikkat edilmesi gerektiğini belirten on sekiz tane temel ilke bulunmaktadır.

Bilim ve teknoloji alanında hızla artan yenilikler ve buna bağlı olarak ortaya çıkan gelişmeler, toplum düzenini ve aile yapısını da değiştirmektedir. Aile yapı-sına paralel olarak anne-babaların rol ve sorumlulukları farklı bir boyut kazan-mıştır. Değişen toplum yapısı içinde aileler, sosyal ve kültürel açıdan çocuklarının tüm ihtiyaçlarını tek başlarına karşılayamamaktadır. Özellikle 0-6 yaşı kapsayan çocukluk döneminde, çocuğun gelişimine uygun donanımı kazanabilmesi bakı-mından aile tarafından verilen eğitim tek başına yetersiz kalmaktadır.


Okul öncesi eğitimin önemi (1) Topluma ve ülkeye sağladığı katkılar, (2) Bi-reysel gelişime sağladığı katkılar olarak iki ana bölümde ele alınabilir. Okul öncesi eğitim topluma ve ülkeye sağladığı katkı bakımından ele alındığında, bu eğitim basamağının sadece 0-6 yaş çocuk grubunu değil aynı zamanda tüm toplumu il-gilendirdiği görülecektir. Çünkü iyi eğitim almış bireylerden oluşan ve üreten bir toplumun refah seviyesinin yüksek olacağı bilinen bir gerçektir.

Okul öncesi eğitimin bireysel gelişime sağladığı katkılar da oldukça önemlidir. Birey olarak çocuğun gelişiminde iyi ve sağlıklı beslenme kadar aile ortamında gör-düğü sevgi ve merhamet duygusu da ruhsal gelişimine olumlu katkı sağlar. Bunların yanı sıra önemli olan bir başka nokta da, insanın gelişimini tüm yönleri ile destekle-yebilecek sosyal ve fiziksel ortamdır. Okul öncesi eğitim boyunca oynanan oyunlar ve yapılan etkinlikler aracılığıyla kendi yeteneklerini keşfeden çocuk paylaşmayı, dinlemeyi, iletişim kurmayı öğrenmektedir. Çocukların toplum içinde sosyalleşme-sine de katkı sağlayan bu eğitim sürecinde çocuk ev dışındaki hayatı tanımakta; okul kurallarından hareketle toplum kurallarını da öğrenmektedirler.

Okul öncesi eğitimin ana gayelerinden biri de çocuğu ilkokula hazırlamak-tır. Araştırmalar okul öncesi eğitim alan çocukların diğer çocuklara göre ilkokula daha uyumlu ve hazır bulunuşluk düzeylerinin daha iyi durumda olduğunu gös-termektedir. İlkokul birinci sınıf düzeyinde temel odak noktası olan okuma yaz-ma çalışmaları da okul öncesi eğitimden olumlu olarak etkilenmektedir. Küçük yaşlardan itibaren okuma yazma becerilerinin gelişmesi, çocuğun dil gelişimine uygun eğitimin verilmesine bağlıdır. Dil gelişimi açısından desteklenen çocuklar kelimeler ve nesneler arasındaki ilişkiyi daha iyi anlamlandırmaktadır. Böylece çocuklar konuştukları dili daha iyi anlamakta ve konuştukları dile yönelik farkın-da olma becerisini de geliştirmektedir.

Matematik ve soyut düşünme becerileri insanoğlu için gerekli olan önemli becerilerdendir. Çünkü insanların karşılaştıkları birçok problemi çözerken ma-tematik ve soyut düşünme becerilerinden faydalandıkları bilinmektedir. Yapılan araştırmalar okul öncesi eğitim alan bireylerin matematik ve soyut düşünme be-cerileri açısından okul öncesi eğitim almayanlara göre daha gelişmiş durumda ol-duğunu göstermektedir.

Okul öncesi eğitimin bireye, aileye ve topluma sağladığı katkılar oldukça faz-ladır. Okul öncesi eğitimin faydaları göz önünde bulundurularak gelişmiş ülke-lerde olduğu gibi ülkemizde de bir an önce bu eğitim basamağına gerekli önemin verilmesi ve yaygınlaştırılması gerektiği söylenebilir.


KAYNAKÇA

AÇEV ve ERG (2013). Erken çocukluk eğitimi ve 4+4+4 düzenlemesi. AÇEV ve ERG tarafın-dan hazırlanan ortak çalışma raporu. http://www.acev.org/docs/ne-yap%C4%B1yoruz/ece_acev_erg_rapor.pdf?sfvrsn=2 adresinden 23.05.2014 tarihinde alınmıştır.

Akyüz, Y. (2011). Türk eğitim tarihi M.Ö.1000-M.S. 2011 (20. baskı). Ankara: Pegem Akademi.

Aral, N., Kandır, A. ve Can Yaşar, M. (2000). Okul öncesi eğitim 1. Ankara: Ya-Pa Yayın Pazar-lama.

Arslan, A. (2009). Okul öncesi eğitimi almış ve almamış ilköğretim ikinci sınıf öğrencilerinin anlama eğitimindeki farklılıklar. Ekev Akademi, 13(40), 1-12.

Can Yaşar, M. ve Aral, N. (2010). Yaratıcı düşünme becerilerinde okul öncesi eğitimin etkisi. Kuramsal Eğitimbilim, 3(2), 201-209.

Gören Niron, D. (2010). Avrupa birliği ülkeleriyle uyumlu bir okul öncesi eğitim model önerisinin benimsenme durumu ve uygulanabilirliği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversi-tesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Charlesworth, R. (2004). Prekindergaiten mathematics: Connecting with national standarts. Early Childhood Education Journal. 32(4), 229-236.

Cinkılıç, H. (2009). Okul öncesi eğitimin ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin okul olgunluğuna etkisinin incelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilim-ler Enstitüsü, Konya.

Çelenk, S. (2008). İlköğretim okulları birinci sınıf öğrencilerinin ilkokuma yazma öğretimine hazırlık düzeyleri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 8(1), 83-90.

Dodson, F. (1997). Çocuk yaşken eğilir. (5. Baskı), Çev: Seçkin Selvi, İstanbul: Özgür Yayınları.

Erdoğdu, Y. (2006). Yaratıcılık ile öğretmen davranışları ve akademik başarı arasındaki ilişkiler. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 5(17), 95-106.

Erkan, S. (2011). Farklı sosyoekonomik düzeydeki ilköğretim birinci sınıf öğrencilerinin oku-la hazır bulunuşluklarının incelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 40, 186–197.

Esaspehlivan, M. (2006). Okul öncesi eğitim kurumuna gitmiş ve gitmemiş 78 ve 68 aylık ço-cukların okula hazırbulunuşluklarının karşılaştırılması. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.

Espy, K. A., Me Diarmid, M., Cwik, M. F., Stales, M. M., Hamby, A., ve Senn, T. E., (2004). Th e contribution of executtive functions to emergent mathematics skills in preschool children. Developmental Neuropsychology. 26(1), 465-486.

Fidan, Y. ve Türnüklü, E. (2010). İlköğretim 5. sınıf öğrencilerinin geometrik düşünme dü-zeylerinin bazı değişkenler açısından incelenmesi. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27, 185-197.

Fontaine, N. S., Torre, D. L., ve Grafwallner, R. (2004). Eff ects of quality early care on school readiness skills of children at risk. Early Child Development and Care, 176 (1), 99-109.


okul öncesi eğitime - pegem.net from 4 oku… · de yaklaşımlar, okul öncesi eğitim...

Documents