Ünite 12 sinif İÇİ gÖzlem...

1

Ünite 12

SINIF İÇİ GÖZLEM TEKNİKLERİ

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN

Bu ünitede sınıf içi gözlemin amacı, türleri, ilkeleri, yöntemleri ve teknikleri üzerinde durulacaktır.

SINIF İÇİ GÖZLEM

Denetimde, öğretmenin etkililiği konusunda doğru bilgilerin elde edilmesi oldukça önemlidir. İyi yetişmiş deneticiler ve yöneticiler doğru bilgileri nasıl toplayacaklarını bilirler.

Doğru bilgilerin toplanması sistemli bir veri toplamayı gerektirir.

Yapılandırılmış bilgi toplama sistemleri;

• anlatımsal/öyküleme sistemleri;

• sınıflama sistemleri (katagori) ve

• çoklu kodlama sistemleridir.

SINIF İÇİ GÖZLEM

Denetçinin profesyonel sorumlulukları, sınıfta neler olup bittiğine ilişkin durumu ortaya koymayı sağlayacak gerekli bilgilerin toplanması ve analiz edinmesini içerir. Bu amacın başarılması için gerekli bilgilerin etraflıca toplanması gerekir.

Gözlem sırasında denetçinin etkililiğinin önündeki en önemli engel, gözlemlerin yanlış yorumlanması tehlikesidir. Denetçinin geçmiş yaşantısı ve tecrübeleri buna neden olabilir.

Denetçi bunların farkına vararak bunlardan arınmalıdır.

2

SINIF İÇİ GÖZLEM TİPLERİ

Temel olarak iki tip gözlem vardır. Yapılandırılmamış ve yapılandırılmış gözlem.

Yapılandırılmamış gözlem;

Denetçi temel olarak öğretmenin davranışını izler ve bu davranışların özelliklerini ve önemli gördüğü kişisel etkileşime ilişkin notlar alır. Bu gözlem anekdotlar biçimindedir ve öznellik taşır.

Yapılandırılmış gözlem;

Denetçi genellikle özel bir davranış ya da olayın frekans, süre, önem ve büyüklüğünü ölçer. Sınıf içi etkileşim çok hızlı olduğundan her olayın kaydedilmesi zor olabilir.

SINIF İÇİ GÖZLEMİN AMACI VE KULLANIMI

Sınıf ortamı çok basit bir olay olarak görünse de aslında oldukça karmaşıklık taşır.

Bu karmaşık yapının ana faktörleri öğretmen, öğrenci, ortam ve materyallerdir.

Bu karmaşıklıkta en sık karşılaşılan sorun gözlemcinin dikkatini nereye toplayacağıdır.

Bir gün içinde öğretmen görevlerini yerine getirme konusunda pek çok rol üstlenir. Bu roller sadece geleneksel « bilgi aktarımı» rolü değil, öğrencilere kişisel sorunlar, meslekler konusunda «danışman-kılavuzluk» rolünü de içerir.


Öğretmenler ayrıca öğrencilerin aileleri ile ilgili konularda «sosyal hizmetler» rolü, öğrencilerin çalışmalarını değerlendirmek, sınavlar ve raporlar hazırlama gibi «değerlendirici» rolü, kaynak aramak, grupları örgütlemek gibi «yönetici» rolü, hatta öğrencileri okulda tutmak ve devamsızlıklarını kontrol etmek gibi «gardiyan » rolünü de yerine getirmek durumundadırlar.

Sınıf yaşamı çok hızlı ve yoğun olduğundan öğretmen bir derste bu rollerden birkaçını oynamak zorunda kalabilir.


Sınıf içinde de öğrenciler farklı roller oynayabilirler. Bunlar;

• bilgi beceri ve tutumların «öğrencisi», • öğretmen isteklerine uymayan yaramazlık

yapan «aykırı» roller, • «işbirlikçi», • sınıfı güldüren «joker» rolleri, • sorun çözme «araştırıcı» rolleri, • hatta ders araç gereçlerini taşıma gibi

«yardımcı» rolleri de oynarlar.

Öğretmen ve öğrenci rollerinin bu kadar karışık olması sınıf gözlemlerinin de amaca göre değişik şekilde yapılmasını gerektirir.

3

SINIF İÇİ GÖZLEMİN AMAÇLARI

Gözlemin denetimdeki yeri çok önemlidir. Denetimin niteliği, gözlemlerin niteliğine bağlıdır.

Sınıf içinde gözlem yapmanın çeşitli amaçları vardır;

1) Ayrıntılı raporlama

2) Farkındalık kaynağı olma

3) Uyumsuzluğun artırılması( farkın fark edilmesi)

4) Görüşmede tramplen rolü

5) İlgi mesajı vermek

6) Görev tanımlarının gerçekleştirilmesi

VERİ TİPLERİ

Toplanan veriler yalnızca öğretmenin performansını geliştirmek amacıyla kullanırsa değer kazanabilir. Hangi tip veriye gereksinim duyulacağı, öğretmenin hangi boyutta geliştirileceğine bağlıdır.

Başlıca veri tipleri;

1) Değer yargılarına dayalı veriler(valued data)

2) Betimsel veri (descriptive data)

3) Kopya edilmiş veri (reproduced data)

VERİLERİN KAYDEDİLMESİ

Gözlem yoluyla elde edilen verilerin kaydedilmesi denetim sonrası etkinliklerin planlanması için oldukça önemlidir. Bunun için veri kaydetme yöntemlerinin bilinmesi gerekir.

Başlıca veri kaydetme yöntemleri;

1) Yazılı notlar

2) Kontrol listeleri

3) Video kayıtları

4) Ses kayıtları

GÖZLEMİN İLKELERİ

Bir gözlem sürecinde uyulması gereken temel ilkeler yer alır. Bunlar;

1) İyi bir denetim, öğretmenin değerlendirilmesine değil yansıtıcı düşünme ve tartışmaya dayalı bir içe bakış geliştirilirse yararlıdır.

2) Gözlem iki aşamalı bir süreçtir. Olup bitenlerin tanımlanması ve daha sonra yorumlanmasını içerir.

3) Gözlemciler yorumlama tuzağına düşmemelidir. Yorumlama tuzağı belirli bir davranışı tanımlamadan o davranışa ilişkin sonuçların çıkarılmasıdır.

4



4) Gözlem araç ve teknikleri, öğretmen ve denetçinin işbirliği ile seçilmelidir.

5) Bir sınıfın gözlemi tümüyle nesnel bir süreç olmayabilir. Kişisel yanlılıklar kabul edilmeli ve tartışılmalıdır.

6) Gözlem beceri ve deneyim gerektirir

7) Gözlemin sınırlılıkları konusunda dikkatli olmak gereklidir



8) Başarılı bir gözlemde «açıklama» vazgeçilmez bir öğedir. Gözlemci sınıfa girmeden önce öğretmenle «sınıfta nereye oturacağı ve gözlemcinin sınıfla nasıl tanıştırılacağı» görüşülmelidir.

9) Sonuçlar sadece gözlenenlere göre şekillendirilmemelidir. Öğretmenlerin kötü olduğu veya dersin havasına giremediği günler olabilir. Bu nedenle farklı noktalara odaklaşan çoklu gözlemler yapılmalıdır.

SINIF İÇİ GÖZLEMDE KAYIT YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

Sınıf içi gözlemlerde en önemli konulardan biri bu gözlemlerin kayıt yöntem ve teknikleridir.

Bu teknikler;


Kontrol listelerinin kullanılması:

Kontrol listesi gözlenmek istenen özelliklerin sıralanması ve her bir özelliğin ne kadar gözlendiğinin kaydedilmesidir. Kısa hazırlanması önemlidir.

5

Soru Biçimi Sayı Kız Erkek

1.Belli bir öğrenci seçmeden sınıfın geneline soru sorulması

2. Öğrencinin seçilip daha sonra sorunun sorulması

3. Önce sorunun sorulup daha sonra öğrencinin seçilmesi

4. Önceden bazı soruları cevaplanması planlanmış bir öğrenciye soru sorulması ve bunun sürdürülmesi

Tablo: 1.Kontrol listesi örneği SINIF İÇİ GÖZLEMDE KAYIT YÖNTEM VE TEKNİKLERİ

Örnek zaman incelemesi:

Gözlem için ne kadar bir zaman dilimini kullanacağımız ve bu zaman dilimini hangi sıklıkta kullanılacağı belirtilir. Bir derste öğretmeni 3 kez 5 dakikalık gözlemleme gibi

Seçilmiş bir konuda kelimesi kelimesine kayıt:

Sınıftaki konuşmaların kelimesi kelimesine kaydedilmesidir


Öğretmenin performansının sınıf içinde gözlenmesi ve gözlem sonuçlarının kayıt ve belge haline dönüştürülmesine yardım eden pek çok gözlem yöntemi bulunmaktadır. Bu yöntemler;

GÖZLEM YÖNTEMLERİ

Öğretmen sorularının analizi

Bir çok sınıfta öğretmenin en göze çarpan etkinlikleri, soru sorma biçimlerinin ve sıklığının gözlenmesidir.

Aschner ve Gallagher sistemine göre soru tipleri;

1) Bilişsel-bellek soruları

2) Yakınsak sorular

3) Iraksak sorular

4) Değerlendirme soruları

5) Sınıf rutini

6



Smith, Bellach ve Arkadaşlarının Mantıksal/Zihinsel Süreçler yaklaşımına sistemine göre soru tipleri;

1) Tanımlama soruları

2) Olgusal sorular

3) Olgular arası ilişkiler

4) Kanılarla ilgili sorular

5) Kanıların gerekçelendirilmesi

6) Metafizik sorular

7) Sınıf rutini



Bloom’un Taksonomisi: Öğretmen sorununun analizinde kullanılan sistemlerden birisidir.

Soru kategorisi

Frekans Toplam Yüzde

Bilgi xxxxxxxxxxxxxx 14 52

Kavrama xxxxxxxx 8 30

Uygulama x 1 04

Analiz xx 2 07

Sentez 0 0

Değerlendirme xx 2 07

Tablo.2. Bloom’un taksonomisine göre öğretmen sorularının analizi

7


Öğretmen sorularının kaydedilmesi

Soru sormak, öğretimin en önemli boyutlarından biridir. Araştırmalar, öğretmenlerin soru sorma özelliklerini, öğretim birikimlerinin özü olduğunu ortaya koymuştur.

Öğrenciye daha fazla soru sorulması, öğrencilerin bildiklerini daha fazla ortaya dökmesine fırsat tanıyacaktır. Eğer denetçi bir sınıfta öğretmen etkileşiminin sadece bir yönünü gözleyecek ise bunun öğretmen soruları olması önerilmektedir.


Öğretmen sorularının kaydedilmesi

Bu durumda denetçinin görevi öğretmenin sorduğu her soruyu kaydetmektir. Kayıt not alma biçiminde olabileceği gibi önceden hazırlanmış kontrol listesinin işaretlenmesi şeklinde de olabilir.

Öğretmenin hangi ifadesinin soru olduğu önemlidir. Bir km kaç metredir? Soru iken, Ali çok güzel yanıt verdi, değil mi? Gibi ifadelerin soru değeri olup olmadığı tartışmalıdır. Bu ifade bildirme ifadesidir.


Sözel Akış Şemaları

Denetçi ve öğretmenin birlikte karar verdikleri 30 dakikalık bir gözlem zamanı vardır. Öğretmenin öğrencilere ne kadar söz hakkı verdiği ve öğrenciler arasındaki etkileşimi ortaya koyar. Aşağıdaki şekil sözel akış şemasına bir örnektir.

8


Sözel Akış Tekniği

Kimin kiminle konuştuğunu ortaya çıkaran bir tekniktir. Bu teknik öğretmenlere kendi sözel davranışlarındaki yanlılıklar ve öğrenciler arasındaki sözel katılım farklılıklarını keşfetme konusunda önemli yardım sağlamaktadır.


Sözel Akış Tekniği

Bu teknik öğretmenlere kendi sözel davranışlarındaki yanlılıklar ve öğrenciler arasındaki sözel katılım farklılıklarını keşfetme konusunda büyük yardımlar sağlar.

Özellikle tartışma yapılan derslerde, soru yanıt oturumu kullanılan derslerde uygun bir tekniktir.

Bu teknik için öncelikle sınıfın oturma planı oluşturulmalıdır. Akış için semboller oluşturulmalıdır.

Sembol Sembolün anlamı

+ Öğretmen övgü ve teşvik belirtti

- Öğretmen eleştiri veya kınama belirtti

B? Öğretmen bilgi sorusu sordu

D? Öğretmen düşünce sorusu sordu

Öğretmene ilişkin sözel akış sembolleri

Sembol Sembolün anlamı

D Öğrenci soru ile ilişkili doğru yanıt verdi

Y Öğrenci ilgisiz ve yanlış yanıt verdi

? Öğrenci soru sordu

∋ Öğrenci sınıfa yöneltilen soruya yanıt verdi

Öğrenciye ilişkin sözel akış sembolleri

9


Öğretmen Hareket Şemaları

Sınıfın bir krokisi çizilir. Öğretmenin sınıf içindeki hareketleri gözlenir ve resmedilir. Böylece öğretmenin sınıfı kullanma öğrenciler ile iletişim davranışları gözler önüne kolayca serilir.


Öğretmen Konuşma Davranışlarının Analizi

Öğretmenlerin konuşma biçimi çok önemlidir. Bilgi verme, soru sorma, cevaplama, övme, yön gösterme, cevapları doğrulama davranışlarının sıklığı belirlenmelidir.

Öğretmenin sözel davranışları içinde gözlenmesi gereken önemli bir alan da öğretmenin öğrencileri yönlendirme biçimidir.

Öğretmen, öğrencileri haritayı ya da kitabın 25. sayfasını okuyun gibi yöneltmelerde bulunur.

10


Sözel Olmayan Öğretmen davranışlarının analizi

Öğretmenin kullandığı sözsüz iletişim davranışları değerlendirilir. Bu yöntemle çoğu öğretmenin farkında olmadan verdiği sözsüz iletilerin niteliği ve sıklığı sayısal anlamda değerlendirilerek öğretmenin gözü önüne serilir.

Bu davranışların frekansı ve türü öğretmenin gelişimi açısından önemli bir katkı sağlar.

11


Öğretmen Geribildirimleri;

Öğrencilere verdiği geri bildirimler öğrencilerin öğrenmesini kolaylaştırır. Övme ve eleştiri öğretmenlerin öğrencilere verdiği en fazla geri bildirimlerdir.

ÖĞRENCİ DAVRANIŞININ GÖZLENMESİ

Öğrencinin dersle ilgili davranışları video, resimler gibi yöntemlerle de sağlanabilir.

Öğrencilerin derse ilgileri öğretim kademelerine, öğretim yöntemlerine ve öğretmenin öğretim özelliklerine göre değişmektedir.

Öğrencinin derse ilgisinin gözlenmesindeki amaç; öğrencilerin tek tek dersle ilgisini ortaya koymak ya da öğretmenin dersle ilgilenme konusundaki davranışlarının uygunluğunun belirlenmesidir.


Öğretmen öğrencinin derse ilgi davranışlarını tanımalıdır.

Tipik olarak derse ilgi davranışları; okuma, dinleme, soruları yanıtlama, sırada otururken yapılacak çalışmaları yapma gibi etkinliklerden oluşur.


Öğrencilerin dersle ilgili davranışları çeşitli şekilde kaydedilir. Denetçi kayıt sırasında 7 aşamayı eksiksiz olarak kaydetmelidir.

1) Denetçi bütün öğrencileri gözleyeceği bir yere oturmalıdır.

2) Öğrencilerin oturma düzenini gösteren şema hazırlamalıdır

3) Şema üzerinde bütün öğrencilerin adı, cinsiyeti ve bazı özellikleri gösterilmelidir. Bunun amacı, verilerin analizinde belli öğrencilere niçin farklı davranıldığını analiz edebilmek içindir.

12



4) Gözlenen derslere ilişkin semboller listesi geliştirilmelidir. D. Dersle ilgili, O. Oyalanıyor, B. Öğretmenin söylediğinden başka işlerle ilgileniyor, S. Sırasında oturamıyor, K. Başka öğrenciler ile konuşuyor gibi.



5) Derse ilgi durumuna ve davranışın öğretmen tarafından istenir olup olmadığına karar için, her öğrenci birkaç saniye izlenip şemaya işlenmelidir.

6) İlk beş aşama 3-4 dakikalık aralar ile tekrarlanmalıdır. Öğrencinin kaçıncı kez davranışı gösterdiği işlenmeli ve yeni davranış varsa ona da sembol konulmalıdır.

7) Gözlemin zamanı şema üzerinde işaretlenmelidir. Böylece davranışın zamanı da kaydedilmiş olur.

Ünite 12

Teşekkürler

Yrd. Doç. Dr. Hüseyin ASLAN

Ünite 12 sinif İÇİ gÖzlem...

Documents