11

یعل امام سخنان در گناه یمفهوم استعاره ( یشناخت کردیرو)البلاغه نهج بر هیتک با

*موسی عربی 50/0/07رش: یخ پذیتار 11/97/00افت: یخ دریتار

چکیده وکک ها م وب هلک س ،دن یزهان مالل کی صو فا اتوقعاره ،یشویاخق یزهانشویاتو نگاه در

ه د؛ه یپ تخن صای ی دشیانی چگلن نل ه ولا یم ن فذر از ات انسا شو یانی

خصلص در یتل امام شی یانی چگلن وا ات شویه یتوع جسوقار نیا در اتواس ندهم

یه رت لدو ل ملرد اتو ، ییید مقل پ کاره د مدمکاه نو ی یانقزات از یکی ک فیاه مکهلم

میج فیاه مکهلم از یادتم در شووویاخ ه ی دشووویانی چگلنو نیا بالعوا. ددف ب ار

فذار دواث فیاه، ه اه در تووخن صووای ی کیشوو رفقار یلزه ه یک یا ه تال ه ک شولد¬یم

زدن فیاه ها مخاط وعامل ن له رفقار ه ات ، .شلد یم اب مؤث

ا زهانشوویاتوو نگاه از یمکهلم اتووقعاره ک دیر ها یکدولصوو یلدو ل یر شوو ها جسووقار نیا

ک ات تولا نیا ه پاتو دنبا ه ک پ داخق یتل امام توخیا لدو ل ه یشویاخق

مکهلم ه ا یشیاخق میلها چ از توازیوصول چگلن یتل امام نگاه در فیاه مکهلم

یقشیاخ ها می نیا والاهق ها نظام یافقگی تاما در ات ؟ شیه اتقکاده فیاه تاز

شا ن ن ینقا ات ؟ شیه تاز ه جسق مبیا یلزه ل دهلت ماصوی یلزه از هایی یژفی چ

ها یی کق توواخقار ، جلد تووالح توو در یتل امام تووخیا در فیاه مکهلم دهی یم

ت ا اهدف فیاه ات ، مارده فیاه ات ، لا دی فیاه ات ، انسا فیاه چل هایی اتوقعاره

از ی کقی تالح ات افق ی راه یید وع یوجسم یلزه ه اتو نیدپا فیاه اتو هار فیاه ،

.ات ه خلردار هسامی نیکمق از گ ید تالح د

؛یدیواژگان کل .فیاه ، یتل امام ،یمکهلم اتقعاره ،یشیاخق یزهانشات

moosaarabi@yahoo.com *. استادیار،عضو هیات علمی دانشگاه شیراز

پژوهشی - فصلنامه علمی های نهج البلاغهپژوهش 59/ شماره 1397 زمستانسال هفدهم /

AQuarterly Research Journal

Research of Nahjolbalagheh

Vol. 17, Winter 2018, No. 59

12

شپژوه

ها ی

ج البلاغه،نه

ستانزم

1397

شماره ،

59

12

مقدمه – 1

به ع وان یکی از سخ وران مط تاریخ ادبیات ع ب، پیوسته مورد توجه سخ ان امام علیانی رویک دهای ادبی و زبهای مختلف به ت اسب تحولی که م تقدان و بالغیان بوده است و در دوره

های گوناگون مورد تحلیل و ب رسی ق ار گ فته است. توجه به تصاوی استراری و بیانی داشته با روشبا تاکید ب ساختار و شکل تزلی ی آن، یکی از وجوه مورد توجه بالغیان در تحلیل متون ادبی به طور

ابتدایی بوده است. این نوع نگ ش، های به شکل خاص، در ب هه کلی و در سخ ان امام علیتواند در خصوص سخ ان المه چیزی که بیشت میکم کم کارک د خود را از دست داده است و آن

گی ی از رویک دهای زبانی به م تور مورد توجه ق ار گی د به ه بالخص امام علی اطهارد در این توانی ش اختی میش اسباشد که زبانک کاش در نحوه تفک و اندیشه این بزرگان می

ک د. ب این می خصوص، کمک بزرگی به تحلیل و ب رسی چگونه اندیشدن سخ ان امام علی اساس تحلیل استراره با رویک د ش اختی و مفهومی هدو اساسی این تحقیق ق ار گ فته است.

له أبیان مس

های مختلف ادبی و نقدی مورد توجه استراره به ع وان یکی از مباحث علم بیان، پیوسته و در دورهم تقدان وادبابوده است.از ابتدای ش وع مباحث جدی علم بالغت توسط عالمان بالغت مسلمان، استراره بخش جداناپذی ی از مباحث مط شده توسط این گ وه بوده که قبل از آن، توسط ادبا و دانشم دانی چون

مراص یک نگاه مشت ک در میان آرا و نت ات مختلف در این ارسطو مورد توجه ق ار گ فته است. تا دوره -انستهدخصوص حکمف ما بوده است و آن ای که استراره را خاص طبقه ادبا و صاحبان سخن و بالغت می

اند که سطح عامه مخاطبان از کارب د آن عاجز است؛ به همین خاط ، تمامی استشهادهای استراری در ن مساله شده است که همییوسته از متون ادبی و شاهکارهای ادبی انتخاب میکتب نقدی و بالغی قدیم، پ

شد تا استراره غالبا کارب د ه ی وظاه ی داشته باشد.باعث می دید ش اسانه ص و در خصوص استراره را مورد تزبانشاسان ش اختی، در دروه مراص این رویک د زیبایی

استراره را از متن ادبی وه ی ف ات ب دند و به این مساله قالل شدند و انتقاد جدی ق ار دادند و حوزه کارک داستراره نقش کلیدی در تفک ، درک و استدل بش ، وف ات از آن در ایجاد واقریت اجتماعی، ف ه گی »که

ش اختی دارد؛ ب اب این درک استراره به مر ی مقدس ب ای فهمیدن این مقوله حیاتی است که ما و روان (.21:2131نک: کوچش،«)ک یمستیم و کجا زندگی میکی

، ف ات از های زبانیدر واقع،استراره به مر ای ش اختی یا مفهومی آن، در صدداست تا با تحلیل عبارتوان نتام تگی ی نتام فک ی انسان بپ دازد که به تبع آن، میواژگان به چگونگی نقش استراره در شکل

13

ارهستع

ا

وممفه

یناه

گ در

نانسخ

مام

ا

یعل

13

ای که باشد فهمید. ا،از ه طبقهچگونه اندیشیدن صاحب سخن ر آورد که مخاطبش در فضایي استراري زندگي ک د. این زبان تواند بست ي را ف اهم زبان اسرتراري می»

دهد. هدو }این متون {و ق آن ایجاد تحو در ها، سررراختار و شرررکل خاصررري میبه تجارب مخاطبان آنارتباطاتي که این متون، میان .م اسرررب بوده اسرررتاندیشرررة بشررر از راه پدیدآوردن فضررراهای اسرررتراري

ک د. از وقفه درگی این ارتباطات ميک د مخاطب خود را بيفضررراهراي گونراگون مادي ومر وي ب ق ار مي (.213:2133نیا، )قالمی« هاي مفهومي آنهاستاستراره هها آیی نهاي زباني درآاین گذشته، استراره

در ع صه اندیشه و ارد تا با توجه به جایگاه ب جسته امام علینگارنده در این پژوهش سری دای ههای مفهومی وانتزاعی توسط حوزهسخن،و نت به کارب د استراره مفهومی به م تور تر یف حوزه

ت ین خصوص گ اه که یکی از انتزاعی را ب اساس استراره مفهومی در تج بی و حسی، نگاه امام علی گان دی ی در ف ه اسالمی است مورد تحلیل و ب رسی ق ار دهد.و پ بسامدت ین واژ

به همین م تور این پژوهش به دنبا آن است تا به این پ سش پاسخ دهد که مفهوم گ اه در نگاه امام سازی گ اه استفاده شده است؟ در چگونه تصوی سازی واز چه مدلهای ش اختی ب ای مفهوم علی

دا هایی از حوزه مقصد بوسیله حوزه مبهای ش اختی چه ویژگیتطابق این مد های سامان یافتگی و نتام سازی شده است؟ب جسته

.پیشنیه پژوهش1-2

در خصوص استراره مفهومی در نهج البالغه چ دین کار صورت گ فته است که از جمله آنها، کتاب به تحلیل «السترارة المفهومیة دراسات في»عبدالله الح اصی است که در بخشی از اث خود تحت ع وان

ة الفت « »الفت ة ظلمة»های مفهومی چون پ داخته است که به استراره های امام علیفت ه در خطبه ک د. نویس ده در این کتاب سری دارد ترامل اماماشاره می« الفت ة حیوان هالج« »الفت ة اضط اب« »عمیهای مادی شکل گ فته است مورد تحلیل و باط با پدیدهبا فت ه رااز ط یق ش اختش که در ارت علی

ب رسی ق ار دهد.نوشته «های نهج البالغه : رویک د زبانشاسی ش اختیتحلیل مفهومی استراره»یک اث دیگ ، مقاله

نورمحمدی وهمکاران است. نگارندگان در این مقاله به تحلیل اصو ش اختی استراره، ف اوانی بسیار های ش اختی استراره نهج البالغهاند و در مد ها در نهج البالغه پ داختهض ورت ش اختی آن ها واستراره

را اند. این مقاله، هشت ف ضیه اصلی استراره مفهومیبه ه جسته« زندگی سف است »از استراره ب یادین در نهج البالغه مورد اشاره ق ار داده که ب اساس آن سری داشته است به تحلیل سخ ان امام علی

بپ دازد. سری نویس دگان مقاله، آن بوده است که وجود اصو موجود در نهج البالغه را به اثبات ب ساند. البالغه با محوریت همین اصو اشاره شده است و به جز مد هایی از نهجهای مختلف به گزیدهدر بخش

ای که ما در مقاله حاض است؛ مساله یک مفهوم خاص، مورد تحلیل ق ار نگ فته« زندگی سف است »

11

شپژوه

ها ی

ج البلاغه،نه

ستانزم

1397

شماره ،

59

11

بپ دازیم. سری داریم با تاکید ب مفهوم گ اه، به ب رسی چگونگی مفهوم سازی آن از نگاه امام علیو نوشته حسن مقیاسی به تحلیل« های تصوی ی ق آن در نهج البالغهوارهنقد و ب رسی ط »مقاله

د. در این پ داز های استراری آیات ق آن میلبالغه از ساختهای مفهومی نهج اگی ی استرارهب رسی الگویهای مفهومی ق آن و سخ ان پژوهش ب اساس سه ط حواره ح کتی، قدرتی وحجمی به مقایسه استراره

ها وارههای ح کتی بسامد بالت ی نسبت به سای ط وارهشود که ط پ داخته می امام علیاث از های متوارهیک استق ا ناقص باشد چ ا که نویس ده فقط ط توانددارد؛البته این نتیجه می

ساختارهای استراری ق آن را مورد تحلیل ق ار داده است و شاید این نتیجه محدود به همین بخش از های مفهومی نهج البالغه به طور کلی مورد ب رسی ق ار البالغه شود. شاید اگ استرارههای نهجاستراره های متاث از ق آن، ض ورتا این نتیجه حاصل نشود.ه ص فا ب اساس بخشی از استرارهگی د و ن

نهج هایهای انجام شده یا به طور کلی به رویک د ش اختی استرارهآنگونه که گذشت در پژوهشاند یا ای که موضوعات دیگ ی به غی از استراره مفهومی گ اه که موضوع پژوهش حاض البالغه پ داخته

اند.است را مورد ب رسی ق ار داده . ضرورت واهمیت پژوهش:1-3

باشد؛ این مرانی و مفاهیم که از عالم مر ا و ملکوت ت ین مرانی میمتون دی ی اسالم، حاوی عالیت ین و مج دت ین مفاهیم است. خداوند مترا به جهت ای که ناز شده است عمدتا درب گی نده انتزاعی

ات، بتواند درک درستی از این مفاهیم داشته باشد، با اسلوبی نشات گ فته از حیات بش محصور محسوسکه مفس ان این پیام هست د هم تج بی انسان، این مفاهیم را القا ک ده است؛ به تبع آن، مرصومین

ی بش ات ین مرانی را به شکل حسی و در ارتباط با زندگی روزم ه، ب اند و عالیاز این روش تبریت جستهبوده است و اند. یکی از این مفاهیم، گ اه است که پیوسته مورد توجه دین و المه اطهار تفسی ک دهین ها ب ای انسان به تصوی بکش د تا با درک عمیقی که از ات ین روشاند این مفهوم را با حسیسری داشته

ه ه مفس ان وحی، امامان راستین، چگونه بت باشد و ای کشود، قبح گ اه و عواقب آن، عی یراه حاصل میمساللی باشد ت ینتواند یکی از ض وریاند، میپ داختهاند و چگونه به بیان آن مینگ یستهاین مساله می

ت مفهوم گ اه و دوری از آن کمک ک د؛ از همین رو نگارنده با توجه به اهمیت مساله که به فهم عمیقبه ع وان کسی که این مفاهیم را به شکل عمیق مورد تر یف امام علیسری ک ده است از گذراندیشه

دهد مفهوم گ اه را مورد تحلیل و ب رسی ق ار دهد.وتبیین ق ار می .روش پژوهش:1-4

وآش ایی با روش اندیشیدن آن در این پژوهش، به م تور تحلیل مفهوم گ اه در سخ ان امام علیزبانشاسی ش اختی و روش لیکاو و جانسون در استراره مفهومی این خصوص از رویک د در حض ت

13

ارهستع

ا

وممفه

یناه

گ در

نانسخ

مام

ا

یعل

13

ی استراره وجودی و ساختاری و ح کتی های زبانی در سه حوزهاستفاده شده است. در این پژوهش، عبارتبه مفهوم مورد تحلیل واقع شد. با توجه به ای که یکی از اهداو این پژوهش ش اخت نوع نگاه امام علی

ستخ اج احادیث عالوه ب کتاب نهج البالغه از کتاب غ رالحکم نیز استفاده شد تا بهت گ اه است ب ای ادر خصوص گ اه دست یافت. در انتخاب احادیث م بوط به بتوان به رویک د و نگاه کلی آن حض ت

د و شاکتفا نشد بلکه سای واژگانی که مفهوم تخطی و تجاوز از حدود الهی را شامل می«ذنب»گ اه به واژه گ فت مورد است اد ق ار گ فت.همچ ین مصادیق گ اه را درب می

بحث -2 .چارچوب نظری بحث:2-1

.استعاره مفهومی 2-1-1ه استراره را از اولین کسانی بودند ک« ک یمهایی که با آن زندگی میاستراره»لیکاو وجانسون در کتاب

های ش اختی خود مورد توجه ق ار داند؛ از را در ب رسی یک پدیده ذه ی و نه ص فا زبانی مط ک دند و آناستراره عبارت است از درک یک حوزه مفهومی در قالب حوزه مفهومی »ش اسی ش اختی، دیدگاه زبان

ب امیم یکی از این بو دیگ ی را الف در این میان اگ یک حوزه مفهومی را(. »21: 2131کوچش،«)دیگ ود. شقصداست که ب ای فهمیدن و درک حوزه مقصداز حوزه مبدأ استفاده میدو حوزه، مبدأ و دیگ ی، م

لی را که درک بش از آن، نوعا انتزاعی است به شک بحثبه ع وان مثا ب ای ای که بتوانیم مفهومی مان د زبان ها در مت وعی از عبارت هک یم که بواسطه آن گست استفاده می جنگ مبدأ هت درک ک یم از حوز عی ی

یابد: ما بازتاب می روزم ه /انتقاداتش درست حمله ک د.ی نقاط ضرف استدل من . / به همهاندغی قابل دفاعادعاهای شما

هدو خورد.به لیک کن.ش/ تو مخالفی؟ خیلی خوب، ام.پی وز نشده/ ه گز در بحثی با او نابودم ک د.استدللش

دانیم، به مواضع او حمله و از با او بحث داریم هماورد خود می های زبانی فو ، کسی را کهدر عبارتدهیم تا حدودی با مفهوم ها انجام میای از آن چه که در بحثک یم. ... بخش عمدهمواضع خود دفاع می

گی د. اگ چه این نب د، فیزیکی نیست اما کالمی است و ساختار یک بحث، شامل تک، ج شکل می (.21: 2131ن .ک: لیکاو، «)کشداین نب د را به تصوی می دفاع، پاتک و ...

انطباقهای نظامند میان حوزه مبدأ و مقصد

هک یم یک مجموعه گرامی کره از ورود حوزه مفهومی مبردأ بره حوزه مفهومی مقصرررد صرررحبت میو رک ک ددی مفهومی را به خوبی توان استرارهمی گی د که توسرط آن،دو حوزه شرکل مینتام د بین این

شود.در اصطال ف ی به آن انطبا گفته می

16

شپژوه

ها ی

ج البلاغه،نه

ستانزم

1397

شماره ،

59

16

ی مرا مورد اشاره ق ار « عشرق سرف است»ب ای درک این انطبا بین دو حوزه مبدأ و مقصرد نگاشرت دهیم

را «عشق سف است»هایی است که استراره این مجموعه، مجموعه نتام دی از ت اظ ها یا انطبا

حوزه ایبه صورت نتام دی در ت اظ با ع اص سازه الف،حوزه مفهومی ایک د. ع اص سازهتر یف میند و ارسد ع اص حوزه مقصد، همیشه بالقوه وجود داشتههست د. نتیجه ای که به نت میب مفهومی

10

ارهستع

ا

وممفه

یناه

گ در

نانسخ

مام

ا

یعل

10

ایی هگی ند که میان ع اص این دو حوزه، از پیش، شباهتسخ گویان از آن رو این استراره را به کار میداشته است. این طور نیست، حوزه عشق این ع اص را قبل از ای که توسط حوزه سف سازماندهی وجود

عشق بوده که چ ین ساختار ویژه با مجموعه ع اص هسف به حوز هشوند دارا نبوده است. این، ورود حوز خلق ک ده ای را ب ای مفهوم عشق پدیده آورده است. از این م ت ، مفهوم سف ، مفهوم عشق راسازه

(.22: 2131است)ن .ک: کوچش،طلق نیست؛ شود مالبته باید متذک شد که نتام انطباقی که بین دو حوزه مبدأ و مقصد سازمان داده می

ای نسبی است که نت به هدو گوی ده از مفهوم سازی ب خی از ت اظ ها ب جسته و ب خی بلکه یک مساله شوند.دیگ به حاشیه رانده می

استعاره وجودی.2-1-2

ا هلیکاو و جانسون در خصوص استراره هستی ش اختی یا وجودی ب این باورند که درک تج به هاها را وجودهای خود را ب گزی یم و آنهایی از تج بهدهد که بخشبواسطة اجسام و مواد به ما اجازه می

ا های خود را در قالب موجودهتج به یا مواد مجزا و مستقل از یک کل واحد بشماریم. ه گامی که بتوانیما را بس جیم هب دی ک یم، آنب دی و طبقهها را مقولهها اشاره ک یم، آنتوانیم به آنیا مواد بازش اسانیم، می

ب شیئ یک تصور مج د و ناش اخته ب حس»ی آنها بی دیشیم. به عبارتی دیگ اگ و به این ت تیب دربارههای متمایز را در ب گی د شاهد استراره وجودی یا ان داده شود که خود گ وهش اخته شده دیگ ی سازم

(213: 2112یارمحمدی،«)هستی ش اختی هستیم.وجودی یا ش اختی این است که جمادات به شکل موجودات یکی دیگ از مصادیق استراره مفهومی

داشته یه یا تشخیص کارب دزنده مفهوم سازی شود که در بالغت قدیم بیشت تحت ع وان استراره مکزمین »این عبارت ب پایه استراره مفهومی « زمین برد از باران نفسی کشید»است؛ مثل ای که بگوییم:

شکل گ فته است. تفاوت دیدگاه س تی با رویک د ش اختی در خصوص انسان انگاری این « انسان استدهد و حد آن ف ات از زبان در ذهن رخ می انگاری مفهومی است کهدر استراره مفهومی انسان»است که

(213:2131پوراب اهیم، «.)شوداست و زی مجموعه استراره مفهومی ش اختی تلقی می .استعاره ساختاری 2-1-3

مقصد. به های است ب ای ش اسایی حوز حوزه مبدأ، ساختار مر فتی نسبتا پ مایه»در این نوع استراره، اده از ساختار را با استف الف سازد حوزههاست که گوی ده را قادر میاختی استرارهبیان دیگ ،این، کارک د ش

(.12: 2131کوچش،«)درک ک د ب هحوز دهی یک مفهوم در چارچوب مفهومی دیگ لیکاو و جانسون، اساس استراره ساختاری را سامان»

11

شپژوه

ها ی

ج البلاغه،نه

ستانزم

1397

شماره ،

59

11

-در استراره(. »223: 2133هاشمی، «)هست دای از این نوع های گزارهاند که اکث استرارهدان د و ب آنمی

« اختم زندگی خود را ب»شوند . مثال تربی های ساختاری تصوی ب حسب تصوری دیگ سازمان داده می (.213: 2112یارمحمدی،«)ب مب ای تصور زندگی قمار است استوار است

های جهتی .استعاره2-1-4

مفهومی به نوع دیگ ی از استراره قالل هست د که مان د هایلیکاو و جانسون در سازماندهی استرارهاختی بخشد یا مان د استراره هستی ش استراره ساختاری یک مفهوم در چارچوب مفهوم دیگ ی ساختار نمی

از مفاهیم نتام کاملی» شود بلکه یک مفهوم انتزاعی و ناش اخته با شی ش اخته شده مفهوم سازی نمیامیم، نم د میهای جهتها را استرارهنماید این استرارهام کامل دیگ سازماندهی میرا با توجه به یک نت

–یق نزدیک، عم -بی ون، دور –پایین، درون –های مکانی پیوند دارند : بال ها با جهتزی ا بسیاری از آن (.23:2131لیکاو،«)حاشیه –کم عمق، م کز

اند، حا آنکه متضادهای آنها با جهت صورت ب دی شده« بال»ب ای نمونه، همه مفاهیم زی با جهت یاب د: نمود می« پایین»

بیشت بالست؛ کمت پایین است: لطفا، بل دت صحبت ک د. لطفا صدایت را بیار پایین. سالم بالست؛ م یض پایین است: دیگه از تخت بل د شده . افتاده گوشه خونه.

مشاهده ک دیم جهت رو به بال با ویژگیهای مثبت، و جهت رو به هایی که گذشت همانطور که در مثا ن محدود های بال و پاییم فی به جهت -های مثبتشود؛ گ چه ارزیابیهای م فی هم اه میپایین با ویژگی

(.31: 2131شود)ن.ک : کوچش، نمی-می ما شکل های استراری دلبخواهی نیست د و ب اساس تج به جسمانی و ف ه گیه چ د جهت»

ده در ها، آی های گوناگون، متفاوت باش د. ب ای مثا در ب خی ف ه گی ند اما ممکن است در ف ه (.11: 2131لیکاو «)های جهتی استند بودن استرارهعقب است که البته وجهه غالب، همان نتام

اری، دسته ساخت توان ب اساس نقش ش اختی به سههای مفهومی را میطبق آنچه گذشت استراره د کهای ساختاری، ساختار حوزه مبدأ را ب حوزه مقصد م طبق میاستراره»جهتی و وجودی تقسیم ک د.

ای جهتی هسازند یک حوزه را به وسیله حوزه دیگ ، درک ک د. استرارهو بدین ط یق گوی دگان را قادر میهای وجودی درکی عمیقا ک د. استرارهماه میها را با هم هها استرارهعمدتا نقش ارزیابی دارند. آن

ای هده د که در م حله برد، مقدمات فهم استرارهب یادین و در عین حا خام از مفاهیم مقصد به دست می (.11: 2131کوچش «)ساختاری را ف اهم می ک د

جهتی ودر خصروص تقسیم ب دی و تراریفی که از استراره مفهومی در سه سطح وجودی و ساختاری توسرررط لیکاو و جانسرررون شرررده اسرررت، اگ دقت ک یم ب خی موارد با هم، هم پوشرررانی دارد یر ی ب خی

باش د و بالرکس و همین مساله در ها در عین حا که هسرتی شر اختی هست د ساختاری هم میاسرتراره

19

ارهستع

ا

وممفه

یناه

گ در

نانسخ

مام

ا

یعل

19

ا محدود را بهای هسرررتی شررر اختی اسررتراره» تقسرریم ب دی پژوهش پیش رو نمود پیدا ک د که در نهایت وان تمفاهیم از ج به تشخیص، از دو نوع دیگ مشخص ت ک د. همچ ین می« هستوم د ک دن»ک دن به

های ساختاری، شاید ت ها بتوان های جهتی را وجود جهات دانسرت. اما درباره اسرترارهمشرخصره اسرتراره (.211:2133)هاشمی،«هایی را که مشخصا دارای دو ویژگی فو نیست د ساختاری دانستاستراره .استعاره مفهومی گناه در سخنان امام علی2-2 .استعاره وجودی2-2-1 .گناه انسان است 2-2-1-1هایی باش د که در آن ها شی فیزیکی، شخص های وجودی، استرارهشاید بدیهی ت ین استراره»

وط به های م بوسیری از تج بهی دهد که گست هپ داشته شده است و این شخص انگاری به ما اجازه میاو، لیک«)های انسانی درک ک یمها وفرالیتها،مشخصههای غی انسانی را در چارچوب انگیزهپدیده

2131 :12.) از آنجایی که اساس و پایه استراره مفهومی، تج بی ساختن مفاهیم انتزاعی و مر وی است که انسان

ین تتصوی کشیدن این مفاهیم در قالب شخص که نزدیک تواند با آن ارتباط ب ق ار ک د، بهسخت میتج به به انسان است، مؤث ت ین روش ب ای عی ی ک دن این مفاهیم است؛ چ ا که انسان بیش از ه چیز

گی د؛ از همین رو امام علیدیگ ی با موجودیت خود، ارتباط دارد و مسالل دیگ ، پی امون او شکل می ستراره بسیار به ه جسته است.در سخ انش از این نوع ا

دارد که چ د نمونه از آن مورد بسررامد بالیی در سررخ ان امام علی« گ اه انسرران اسررت»اسررتراره تحلیل و ب رسی ق ار خواهد گ فت.

گذاردگناه ارث می-

یة ال اصح الشفیق الرالم » در سرخ ی می ف مای د: امام علی ورث الحس فإن مرصر ب ت ج ة و الم رقب ال دامة ( در ای جا ناف مانی و سر کشی از آنچه ب ای انسان خی است و صال او را رقم 11خطبه/ «) ت

وان گذارد، به عزند، به ع وان حوزه مقصرد در نت گ فته شرده اسرت، این مفهوم با انسانی که ارث میمی شده است. حوزه مبدا، مفهوم سازی

کندگناه دعوت می-

ن م »خواند: داند که به خود، ف ا میگ اه و مرصیت را انسان ش ی می در حدیثی دیگ ، امام علی ه فک ( در این عبارت زبانی، مرصیت و گ اه به ع وان 111)غ رالحکم/ « في المراصي دعته إلیها کث

مبدا یر ی انسان دعوت ک ده به تصوی کشیده شده است. مفهوم دعوت ک دن حوزه مقصد، توسط حوزه

97

شپژوه

ها ی

ج البلاغه،نه

ستانزم

1397

شماره ،

59

97

که در حوزه مبدا ب جسته شده است ریشه در رفتاری انسانی دارد که تمامی انسانها چه به ع وان دعوت اند و از همین گذر، میل وکشش به گ اه که یک مساله ک ده و چه ع وان دعوت شونده، آن را تج به ک ده

ال درونی و روحی است در این حدیث به ع وان یک مساله کامال محسوس و تج بی مفهوم سازی کام شود.می

دروغ رسواکننده است-ه اگ کشد کهای مختلفی را به تصوی میدر این عبارت زبانی، حوزه مبدأ به ع وان انسان، نقش

گاهی گ اه، در قامت یک انسان رسوا توجه داشته باشیم بخواهیم به مصادیق گ اهان از نگاه امام علی(در ای جا دروغ به ع وان یکی از گ اهان کبی ه 2122)غ رالحکم/« فضا الکذب » شود: ک ده پدیدار می

ک د که این عبارت زبانی به خوبی، قبح دروغ و خط ی که مان د انسانی رسوا ک ده، دروغگو را رسوا می د؛این تصوی سازی واقری وعی ی از دروغ، قدرت بازدارندگی بالیی در کمتوجه دروغگو است را مجسم می

ک د.مخاطب ایجاد می

دروغ دشمن است-در عبارتی دیگ ،دروغ به ع وان حوزه مقصد، در قالب دشمن به ع وان حوزه مبدا به تصوی کشیده

د الکذب : » شودمی و الص ه ب« گ اه انسان است»زبانی، استراره ( با این عبارت 2113)غ رالحکم/ « عد ازی سهای مبدا یر ی همان انسان ب جستهشود و دشم ی به ع وان یکی از خصیصهخوبی تجسیم می

تواند در این تصوی ، بین حوزه مبدا و مقصد دریافت، چالش میان هایی که میشود. از جمله انطبا میروغ پیوسته سری دارد راستی را از صح ه بی ون ک د. ماند و ددروغ و راستی است که به صح ه ج می

شود تا مخاطب خود را در مر ض حمله دشمن سازی تج بی از دشم ی دروغ، باعث میهمین ب جسته گ ی بپ دازد.های این حمله به ک شبداند و ب ای به دور ماندن از آسیب

حسادت دشمن است-اسالمی پیوسته مذموم بوده و بزرگان دین ب ای ش اساندن حسد دیگ از گ اهانی است که در ف ه

اند،ازهمین رواست که در سخ ی دیگ از امام علیباطن آن، از تصوی سازی و استراره به ه جسته

ب »ف مای د: ک یم و میرا جهت مفهوم سازی حسد مشاهد می« گ اه انسان است»نگاشت الحسد دأ

عدا فل و أ و الس ت استفاده شده تا نسب« گ اه انسان است»( در این سخن نیز از استراره122)همان/«الد

سازی صورت گی د و دشمن به ع وان حوزه مفهومی مبدأ، جهت مفهوم به صفت دشم ی انسان، ب جستههه بسازی مقصد که همان گ اه و حسد است به کار ب ده شده است تا ض ورت مقابله با حسد به ع وان ج

دشمن، بیش از پیش مورد تاکید ق ار گی د.در این سخن، ب خالو سخ ی که در مورد دروغ رفت و دشمن ثار زیانبار آ است تا ذک شده« أعدا »به ع وان حوزه مبدا به صورت مف د ذک شده بود، به شکل جمع یر ی

ت ت سیم شود.حسد به شکلی محسوس

91

ارهستع

ا

وممفه

یناه

گ در

نانسخ

مام

ا

یعل

91

حسادت سر عیبها است-به گونه ای دیگ مفهوم سررازی « گ اه انسرران اسررت»حسررادت با اسررتفاده از اسررتراره در جایی دیگ ،

س : » ف مررای ررداسررررت کرره می شرررود؛ از جملرره آن، این حرردیررث از امررام علیمرید رأ الحسرررر

وب ی شررراهد آنیم که اگ « گ اه انسررران اسرررت»( در این عبارت زبانی در تبیین اسرررتراره 122)همان/«الر اشد بها به مثابه انسرانی باشرد، حسرادت به ع وان حوزه مفهومی مقصرد، س این عیوب میبدی گ اهان و

که با توجه به اهمیت نقش سر ، به ع وان م کز ف ماندهی سررای اعضرا و ق ار گ فتن گوش و چشررم و زبان ش پیک ه ت ین اجزا بدن اسررت، حسررادت هم در راهب ی و ارتکاب سررای گ اهان که نقدر آن، که از مهم

همانطور که اشاره شد انتخاب س ، به ع وان حوزه مبدا ب ای مفهوم انسران را دارند نقش ف ماندهی دارد.سرررازی حسرررادت، به خاط آثار و پیامدهای م فی ف دی و اجتماعی اسرررت که حسرررادت به دنبا دارد و

یم این همانگونه که ق آن ک ک د، دیگ ان را نیز م ح و ک د؛ کسرررانی کره این ویژگی را دارند سرررری میم »ف ماید:ک رد و میصرررفرت را ب ای کراف ان بیران می م من برد إیمانک ونک د هل الکتاب لو ی

ود کثی من أ

هم سر نف دا من ع د أ فارا حسر م ه إن الله علي ک

تي الله به

وا حتي یه وا و اصفح م الحق فاعف من برد ما تبین له

ل شي دی ک (209بق ه/«) ق

چین کشاورز استسخن-

به مثابه «گ اه انسان است»در یک استراره مفهومی دیگ ،سخن چی ی را ب ا به استراره امام علی د عن الله و ال اس إیاك »کشاورزی می بی د: بر (در 231)غ رالحکم/« و ال میمة فإنها تزرع الضغی ة و ت

، کی ه = بذر را شاهد هستیم. در این سخن، حوزه این استراره مفهومی،انطبا سخن چین = کشاورز کشیده کارد به تصوی مفهومی مقصد که همان سخن چی ی است در قالب یک کشاورز که بذر کی ه را می

ن هم ک د، سخن چیشود. همانطورکه کشاورز با کاشتن مقداری بذر، چ دین ب اب آن، محصو درو میمیصو درو زند البته بااین تفاوت که مح ش چ دب اب ی کی ه دست میبا پ اک دن یک ح و، به نش و گست

ساس خود اشده توسط کشاورز، مفید و ارزنده است اما محصولی که انسان سخن چین با نش ح فهای بیخن چیزی که بین عمل کشاورز و سباشد که قطرا آنک د چیزی جز کی ه و تخ یب بین م دم نمیدرو می

استراری ب جسته شده است همان کث ت و گست ش است نه مفید فایده بودن.چین در این تصوی

.گناه حیوان است 2-2-1-2های ها که اغلب در قالب ویژگیمبدأ بسیار پ کارب دی است؛ به خصوص انسان هحیوانات، حوز هحوز »

ا س ، و غی ه ر شوند. از همین روست که ما حیوان، گ گ، س ، روباه، توله)مف وض( حیوانات درک می-میها محدود نب یم. اما استفاده استراری از اصطالحات حوزه حیوانات به انسانب ای انسان به کار می

ای است که ب موقریت دشوار ، فیل واژه«در آوردن قایق از آب، کار حض ت فیله»شود؛ چ انکه در مثا

92

شپژوه

ها ی

ج البلاغه،نه

ستانزم

1397

شماره ،

59

92

-های مبدأ بسیار به کار میتراری حوزههای بدن حیوانات نیز در مفهوم سازی اسدللت دارد. اندام

(11: 2131روند.)کوچش گناه مرکبی چموش است-

» ف ماید:ک د و میمبدأ استفاده می هجهت مفهوم سازی گ اه و مصادیق آن از این حوز امام علیس م ل وإن الخطایا خیل ش

ها فتقحمت أ م ج لرت ل ها و خ هل

مل علیها أ ( در 21)خطبه/ « بهم في ال ار ح

ههای چموش هست د به سوی حوز مبدأ که همان م کب هحوز « گ اه حیوان است»این سخن با استراره حوزه ت به سمت یکعی ی هباش د تا از یک حوز هست د در ح کت می مقصد که همان گ اهان واشتباهات

ت پیش ب ویم، چ ا که استراره مفهومی که ب تجارب عی ی انسان استوار است به جهت فهم حوزه انتزاعی گی د.های انتزاعی ت مورد استفاده ق ار می

هاییتام د از ت اظ ها یا انطبا ن هشود، شاهد یک مجموعهمانطور که در مجموعه بال مشاهده می

93

ارهستع

ا

وممفه

یناه

گ در

نانسخ

مام

ا

یعل

93

به شکلی نتام د ب جسته ک د و در حدیث امام علیرا تر یف می« گ اه حیوان است»ههستیم که استرار ک د، هم مخاطب را با یک مفهوم نتام د شده است. این ت اظ ها،هم چگونه اندیشیدن سخ ور را بیان می

م م د، قابلیت بالیی در انتقا چگونه اندیشیدن در خصوص مفهونتام ک د؛ این مفهومتاثی گذار مواجه میگ اه دارد و به تبع آن، این چگونه اندیشیدن ب نوع عملک د وک ش سخ ور و مخاطب تاثی گذار خواهد بود

و همین مساله ب ش اختی بودن استراره و تکیه آن ب تج بیات روزم ه تاکید دارد.د رکب م » ف مای د:یگ ی در ارتکاب گ اه میدر تقبیح سرر زنش د امام علی

ه بذنب ق م ثله و کیف یذ

عتم م هو أ واه مما ه ی الله فیما سررر ن رکب ذلك الذنب بری ه فقد عصررر ( در این 211خطبه/ «)فإن لم یک

ک ک د. توان در را می« گ اه حیوان است» بی اسرتراره مفهومی به خو« بذنب رکبه»سرخن، از عبارت زبانی با این مبدأ یر ی م کب، مفهوم سررازی شررده اسررت. امام همقصررد که همان گ اه اسررت با حوز هحوز

خواهد نسربت به سوار شدن ب گ اه که مان د م کبی مفهوم سازی شده است هشدار دهد؛ عبارت زبانی میب د و در سرررخن قبل با ت سررریم این ت اظ ها دیدیم که ه بخواهد انسررران را میچ ا کره این م کب، آنجا ک

داند. با تتمه عبارت زبانی این مقصرررد نهرایی این م کب چموش را آتش جه م می چگونره امرام علی ی الله فیم »ف مای د:سررخن که می ن رکب ذلك الذنب بری ه فقد عصرر عتم فإن لم یک

و أ واه مما ه م ها سرر

های مبدأ و مقصد وجود یک ت اظ و انطبا دیگ را شاهد (در این ف از از سخن میان حوزه211)خطبه/« هسررتیم تا این نتام دی در اسررتراره مفهومی، خود را به خوبی نشرران دهد. در این بخش از سررخن، تربی

ن رکب ذلك الذنب بری ه » سروار شردن ب م کبی غی از آنچه که سر زنش گ سوار ب آن است «فإن لم یک تواند از لحاظ بزرگی و کوچکی انواعی داشررته باشررد مبدأ می هک د که حوز این مفهوم را به ذهن تداعی می

تواندانواعی داشرته باشرد که در ف ه اسالمی از مقصرد که همان گ اه اسرت نیز می هکه به تبع آن، حوز ارتکاب گ اهان کبی ه را مصرردا سرروار شرردن ب امام .شررودآن به تربی گ اهان کبی ه و صرغی ه یاد می

انرد کره از جهت کارک دی اگ بخواهیم مقصرررد این م کب را همان آتش ت و بزرگت دانسرررترهم کبی قویه چه قوی ت و بزرگت باشررد در رسرراندن و پ ت ک دن سرروار خود در جه م بدانیم بدون شررک این م کب

آتش جه م که با حوزه مفهومی زمین زدن مفهوم سازی شده است، س یع ت عمل خواهد ک د. گناه حیوانی سمی است-

دارند:ای گونه بیان می را« گ اه حیوان است»در تربی ی دیگ استراره امام علی ل »مة الخطایاأ قطع ح ة حم»گوید:الحدید در ش این سخن میابی( ابن211)خطبه/« وبالتقوی ت

الخطایا همان سم اشتباهات است و ب یدن سم بدین مر است که ج یان زه در بدن کسی که نیش خورده وی این ج یان را قطعشود و گویی سم گ اهان واشتباهات در بدن جاری گشته و تقبا پادزه قطع می

از همین رو، در این عبارت زبانی، ( 221-221، ص: 3) ش نهج البالغة لبن أبي الحدید، ج«. ک دمیمبدأ یر ی حیوانی که نیش سمی دارد در نت گ فته شده همقصد با حوز هاشتباهات و گ اهان به ع وان حوز

91

شپژوه

ها ی

ج البلاغه،نه

ستانزم

1397

شماره ،

59

91

ن تقوی است. است و ت ها راه ک دن این نیش و درامان ماندن از آهای زبانی ، عبارت«گ اه حیوان است»با استفاده از استراره مفهومی ای که در کالم امام علی

نماید با هدو ت سیم انواع گ اهان و تاثی ات و عواقب آن ب ای گ اهکار است. مختلف و گوناگون رخ میار، گاه دیگ به سان جانداری نیش د کوبد وچ ا که ب خی گ اهان به سان م کبی، سوار خود را ب زمین می

ک ده به سم می ایی ههای تج بی، آن هم با ب جسته سازی آسیبک د. استفاده از این حوزهبدن ق بانی را آکه از سوی حیوانات مختلف ممکن است به انسان ب سد، گ اهان و عواقب آن را ب ای مخاطب ملموس

ک د.می .استعاره ساختاری2-2-2 .گناه بار است2-2-2-1

بش ی هایدهد. این تج بهجمادات یا همان اشیا ، بخش زیادی از تجارب پی امون بش را تشکیل میاز اشیا پی امون خود، قدمتی به قدمت آف ی ش انسان دارد. استراره ش اختی که اساس آن، درک یک

اشیا باشد از این ی همان مبدأ میمفهومی به ع وان مقصد بوسیله یک حوزه مفومی عی ی ت یر هحوز ت ب د و حتی در مبحث مجاز با رویک د ش اختی که متفاوب ای تشکیل یک ساختار نتام د بسیار به ه می (12: 131ای به شی وجود دارد.)ن.ک : لیکاو،از استراره است به ه گام انسان زدگی توجه ویژه

شود که در ساخت استراره مفهومی اوانی یافت میهای زبانی فعبارت با ب رسی سخ ان امام علی ی از سخ ان هاینقش دارد. ب ای تحلیل و آش ایی بیشت با این استراره مفهومی، نمونه« گ اه بار است»

دهیم.حض ت را مورد تحلیل ق ار میدر این ( 21)خطبه/ « و...حما خطایا غی ه رهن بخطیئته »ف مای د: در سخ ی می امام علی

مل ، گ اهان و اشتباهات به ع وان یک بار، قابل ح«گ اه بار است»عبارت زبانی مبت ی ب استراره مفهومی شد، کشود با حوزه مفهومی کسی که باری را ب دوش میباشد و کسی که م تکب اشتباه و گ اه میمی

د:دهرا در یک ساختار نتام د شکل میهای زی ت سیم شده است. بار بودن گ اه، ت اظ ها وتطابق

93

ارهستع

ا

وممفه

یناه

گ در

نانسخ

مام

ا

یعل

93

قابل مشاهده است؛ چ انکه این ساختار نتام د با ت اظ هایی که دارد، در سخ انی دیگ از امام علیدر این عبارت زبانی، گ اهان، مان د باری مفهوم « ضع فخ ك واحطط کب ك واذک قب ك »ف مای د:ایشان می

آن، مان د باری ب دوش ب جسته سازی شده است. در این سخن، سازی شده که ض ورت زمین گذاشتن د. عالوه ک مبدأ به صورت بار مجسم شده است که انسان متکب ، آن را با خود حمل می همفهوم کب با حوز

« ین استبد پای»توان استراره جهتی را نیز مشاهده نمود که در نگاشت ب استراره وجودی در این سخن می اهد رفت.توضیح آن خو

96

شپژوه

ها ی

ج البلاغه،نه

ستانزم

1397

شماره ،

59

96

ده ، وزن گ اهان ب جسته سازی ش«گ اه بار است»در نگاشتی دیگ که ب گ فته از استراره مفهومی ه» است : ها[ صاحب وب ما استخف بها ]صاحب ن شد الذ

در این حدیث، حجم گ اه، )( 111)حکمت/ «أ

تور ت سیم حوزه مفهومی مقصد که گ اه مفهوم سازی شده و ت اظ های سبک وس گین ب ای بار، به م باشد راه یافته است. گویی م تکب گ اه س گین، به سان شخصی است که باری س گین را سبک شم ده می

ک د که توان به دوش کشیدن آن را ندارد و در نهایت به زمین خوردن او م ج و آن را با خود حمل می شود.می

.گناه بیماری است2-2-2-2

ک یم ب ای مفهوم سازی گ اه از حوزه مبدأ بیماری استفاده ک ده که با این آیات قابل توصیف ق آن است: ون وا یکذب لیم بما کان

م عذاب أ م الله م ضا و له وبهم م ض فزاده ل

(21)بق ه/ في ق لبه م ض

( 12)احزاب/ فال تخضرن بالقو فیطمع الذي في ق

وبهم م ض ل ون و الذین في ق و الم افق (.13)انفا / إذ یق

م یض اند که آدم بد وجود ندارد؛ بلکه آدمام وزه مکاتب روانش اسی و اجتماعی نیز به این نتیجه رسیده

وجود دارد. وقتی که چ ین نگاهی به آدم بد یا گ اهکار وجود داشته باشد که مان د یک م یض است این ما دان د، آن وقت با کنگاه دو نتیجه قطری دارد؛ یکی ای که خود این اشخاص م یض، که خود را بد می

خوبی های سالم وک د آدمه میامیدواری به مرالجه خود خواه د پ داخت و به نسبت کوششی که در این را یضی ک د بلکه به نت مشوند دوم ای که به این اشخاص به نت بد و حالت بغض و ع اد نگاه نمیمی

(.11: 2113)ن .ک:محالتیبیچاره قابل ت حمی خواه د نگ یستم مفهوهم به ع وان طبیب جامره خود و هم به ع وان سخ وری بلیغ در کالم خود، به امام علی

دسرت زده تا هم نگاه اسرالم نسبت به گ اهکار و تالشش ب ای مداوای او را « گ اه بیماری اسرت» سرازی هایی را که گ اه ب رو و حتی جسررم آدمی واردبه ع وان یک رویک د مر فی ک د و هم ای که بتواند آسرریب

مبدا و ماری و گ اه به ع وان حوزهالبته در ک ار نگاه اسرررتراری به ارتباط میان بی. ک رد تجسررریم نمرایدمیود، شب خی گ اهان، باعث ضررف جسرمی انسان می»مقصرد، آثار گ اه مان د بیماری، بیانگ آن اسرت که

زی ا میان بدن و رو ، ارتباط ت گات . گی دامرا این اث م فی جسرررمی نیز از همان آثار روحی نشرررات میشت اف اد بی. سرم انسران در یکدیگ ام ی مسرلم و ثابت شده استوجود دارد و تاثی و تاث دو برد روان و ج

های زیادی دارند و به صررورتدر زندگی شررخصرری خویش در زمی ه تهثی های متقابل نفس و بدن، تج بهسرررمی های جهای روحی، باعث پدید آمدن برضررری بیماریاند که در مواردی، ب خی بیماریعی ی دریافته

90

ارهستع

ا

وممفه

یناه

گ در

نانسخ

مام

ا

یعل

90

این ترمل دو ط فه در مورد . های جسرمی، موجب م ض روحی شرده استبیماریشرده و متقابال چه بسرا (2594: 213سالمتی صاد است . )جرف طیاری

مفهوم سازی شده در سخ ان امام علی « گ اه بیماری است»هایی از این احادیث با استرارهنمونه :شوداست که به مواردی از این سخ ان اشاره می

وب - ن ودالد الذ ن ل تر فا أ (13)غ ر الحکم /ص ا و الدوا الستغفار و الش

ود - و بموت المحس و إل بهلك الحاسد أ (13)غ ر الحکم/ ص الحسد دا عیا ل یز

ض ي - (233)غ رالحکم /ص الحسد ی وبئالحقد دا دوي و - (13و11)غ ر الحکم /ص م ض م عال الشهوات -

ت ا الصب ع ها أ

فضل دوالها اق

اتالت و أ

(12)غ رالحکم /ص ق

- و دالك من ما أ ل و … ب

بتلی ت ی أ لم الم

مض به لیع صب ك فما له رحمة فتبکي جسده ی

(221)خطبه دالك

91

شپژوه

ها ی

ج البلاغه،نه

ستانزم

1397

شماره ،

59

91

مفهوم را به شکل زی « گ اه بیماری است » های توان استراره تطابقعبارتهای زبانی فو به خوبی می :سازی ک د

مقصد هدر ت اظ های فو که یک ارتباط نسبی بین بیماری به ع وان حوزه مبدأ و گ اه به ع وان حوز ه دهد. ای کمفهومی چگونه به عمل و تج به ما ساختار می هوجود دارد، شاهد آن هستیم که این استرار

99

ارهستع

ا

وممفه

یناه

گ در

نانسخ

مام

ا

یعل

99

گ اه بیماری است و به تبع آن، گ اهکار مان د یک بیمار است هم در نوع عملک د خود گ اهکار به ع وان بیمار که باید مورد مداوا ق ار گی د یک بیمار موث خواهد و هم در نوع ب خورد دیگ ان با او به ع وان یک

به انسانهای گ اهکار، پیوسته یک نگاه بیمارگونه بوده که به دنبا مداوای موث است. نگاه المه اطهار آن بوده اند به همین خاط است که در ق آن ک یم و روایات اسالمی پیوسته گ اهکار دعوت به استغفار و

. شودب گشت از گ اه می .گناه گیاه است2-2-2-3

گ اه »گی د استراره از دیگ حوزه های مفهومی مبدأ که ب ای مفهومی سازی گ اه مورد استفاده ق ار می پیدا نمود: های زبانی ب ای آن، در سخ ان امام علی توان عبارتباشد که میمی« گیاه است د الش من صدر غی ك بقلره من - ( 213حکمت/ ) صدركاحص د - نبت التفاس

د أ مط التحاس

(1212)غ رالحکم/ إذا أ

وب حت - ن ت الذ م الصالة... و إنها لتح وا أ بق تراهد ها إطال ال طلق (233خطبه/) الور و ت

ج فیه -ها حت فإن الم ض ل أ ت ئات و یح ط السی ورا و لک ه یح

(12)حکمت/ ال

اه ها را بین گیاه و گتوان مجموعه ای نتام د از ت اظ ها وتطابقبا تامل در عبارتهای زبانی فو میتلف های مخندازههایی که دارند در ت اظ با انواع گیاهان در رنگها و اتصور ک د. گ اهان با انواع ومصدا

گی ند که ح کت به سمت گ اه و ارتکاب اولین گ اه به سان بذر گیاهان است که در سی ه و قلب ق ار میشود و با تک ار و اص ار ب آن، که مت اظ با عوامل رویش گیاه، مان د باران و... این گ اهان انسان کاشته می

د که با توان آنها را از سی ه و قلب کرویش این گ اهان، می شوند. البته برد ازک د و ت وم دت میرشد می مفاهیمی چون درو ک دن و از ریشه در آوردن مفهوم سازی شده است.

177

شپژوه

ها ی

ج البلاغه،نه

ستانزم

1397

شماره ،

59

177

توان به شکل زی ت سیم نمود:این سی شکل گی ی گ اه و رشد ک دن آن سان گیاه را می

مقصد همبدأ ب ای مفهوم سازی گ اه به ع وان حوز هحوز هایی که ب ای گیاه به ع وان ها و ویژگیج به

به کار ب ده شده است طبق ت اظ ها و تطابق هایی که ت سیم آن گذشت، به خوبی در سخ ان امام علی د الش من » قابل تحلیل است. به ع وان مثا در حدیث : نهج )« بقلره من صدرك صدر غی ك احص

درو ک دن و ب ک دن گیاه به ت ک گ اه راه یافته است و در صورتی این گ اه جب ه ،بیشت ( 231البالغه، های مجاور که همان سی ه دیگ ی از سی ه انسان ک ده نشود مان د گیاهی است که بذر خود را در زمین

هوم، وقتی بهت ک د. این مف ایت میشود که ش و گ اه از انسانی به انسان دیگ ساست بپاشد و ای گونه می

171

ارهستع

ا

وممفه

یناه

گ در

نانسخ

مام

ا

یعل

171

های ه زی را که خاصیت خزندگی دارند و اگ از یک زمین ک ده نشوند به راحتی شود که علفتداعی میگی ند. پس اولین قدم ب ای ک دن ریشه گ اهان ک د و همه جا را ف ا میهای دیگ هم س ایت میبه زمین

و سال باشد. شاید از همین رو است امام علی د انسان میآن در درون خو هو بدی ها، خشکاندن ریششوند تا ای که مشغو عیوب دیگ ان ب سبک ق آن، به عیوب و گ اهان خود مشغو می المه اطهار

و خ ده گ فتن ب دیگ ان بشوند. . استعاره جهتی 2-2-3 .گناه پایین است 2-2-3-1

شرر اختی که مثالهای گذشررته از این دو حوزه بودند، نوع های سرراختاری و هسررتی عالوه ب اسررترارهدیگ ی از مفهوم اسرررترراری وجود دارد کره نترام کراملی از مفراهیم را برا توجره بره یرک نتام کامل دیگ

ای هنامیم، زی ا بسیاری از آنها با جهتم د میهای جهتنماید. این اسرتراره ها را استرارهسرازماندهی می ه.)لیکاوحاشررری-کم عمق، م کز-عقب، عمیق-بی ون، جلو-پایین، درون-مان د : بالمکانی پیوند دارند

گ اه پایین »با نگاشررت (. این نوع اسررتراره نیز در مورد گ اه در سررخ ان امام علی23: 2131جانسررون دهد به ع وان نمونه در حدیث :خود را نشان می« است

- م اغف لي ... و سقطات ال سانالله (13)خطبه / لفاظ ... و هفوات الل

دي )غ رالحکم الکذب - (12/2/221ی ع - ( 121.)غ رالحکم /ی فع التواض ( 22)غ رالحکم/ التکب یضع -ب ك -

ق ط کب ك و اذک (131)حکمت/ و ضع فخ ك و احط

(121)خطه /فإن تقوی الله مفتا سداد ... فاعملوا والرمل ی فع -

در این احادیث، مفهوم جهتی پایین که نوعا در تج به انسان دا ب پستی و جایگاه دون است م اغف لي ... و سقطات »اند به ع وان نمونه در حدیث ب ای درک مفاهیم انتزاعی به کار رفته الله

ل سانال های زند با عبارتلغ شهای کالمی و گ اهان زبانی که از انسان س می« فاظ ... و هفوات الل

که دا ب سقوط و پایین است و نگاشت گ اه پایین است را در ذهن مخاطب « هفتوات» و « سقطات» ک د.نهادی ه می

ط کب » با عبارتی دیگ در حدیث ب ك و ضع فخ ك و احط ق درمیابیم که جای فخ و کب « ك و اذک

ک د و در مقابلسفارش ب پایین گذاشتن آنها می در جهت پایین ق ار دارد و به همین جهت امام علیع » بی م که تواضع که نقطه مقابل فخ و کب است به سمت بال سو دارد: آن می فع ؛ التکب ی التواض

دي الکذب » دهد: در تصوی ی دیگ دروغ به سمت پایین سو می« یضع « .ی

172

شپژوه

ها ی

ج البلاغه،نه

ستانزم

1397

شماره ،

59

172

نتیجه : -3ک ده از مفاهیم انتزاعی و مر وی است که ب گ فته از ق آن ک یم می سخ ان امام علی -2 اشد. بآ

یست. ناین مفاهیم ملکوتی و ذه ی، جز با تفک استراری قابل ت سیم وتجسیم ب ای مخاطب گ اه یکی از این مفاهیم است که از گذر ش اخت تج بی و استراره مفهومی در کالم امام علی

تجسم وترین یافته است .این مفهوم وارد حوزه هایی چون انسان، حیوان، گیاه،بار، بیماریهای ح کتی شده است تا ب اساس مدلهای ش اختی گ اه انسان است، گ اه حیوان است، و جهت

ها، ی از استرارهااه بیماری است، گ اه گیاه است، گ اه بار است، گ اه پایین است، نتام پیچیدهگ اطب با های روزم ه مخها که ب گ فته از تجارب و ارتباطشکل بگی د. این نتام پیچیده از استراره

مال محیط پی امون خود است، گ اه را از یک حوزه انتزاعی دور از تصور و درک واقری، کاهای ش اختی حسی و تج بی، مخاطب با پی ک د و از گذر همین مد محسوس و ملموس می

ب دن به آثار و پیامدهای م فی و مخ ب گ اه از تاثی پذی ی بالت ی ب خوردار خواهد شد.توان ند، میشوت اظ هایی که ب حوزه مقصد، م طبق و ب جسته می« گ اه انسان است»در استراره -2

دی چون دعوت به ش ، به ارث گذاشتن، ندامت و پشیمانی، دشم ی و مورد حمله ق اردان، به موار ند و اهای نیکوی انسانی، پ هان سازی شدهها اشاره ک د؛ در مقابل، ویژگینش وگست ش بدی

ب صفات درندگی و« گ اه حیوان است»توان اث ی از آن را حوزه قلم و مبدأ دید. در نگاشت نمین سوار و نیش دار بودن، از جمله صفاتی است که ب ای حوزه مبدا ب جسته سازی شده زمین زد

عواقب و پیامدهای بیماری و راه درمان آن، بین دو حوزه « گ اه بیماری است»است. در استرارهگ اه »حجم بار و در استراره« گ اه بار است»مبدا و مقصد مورد انطبا ق ار گ فته است. در استراره

173

ارهستع

ا

وممفه

یناه

گ در

نانسخ

مام

ا

یعل

173

مفهومی هایسقوط و رو به انحطاط بودن ب جسته سازی شده است. از میان استراره« است پایینخاط این است عمدتا از جهت پایین استفاده شده است و این به گ اه در سخ ان امام علی

کشاند؛ ه چ د در مواردی، که خود گ اه با عواقبی که دارد انسان را به سقوط و انحطاط میگی د اما در نهایت این جهت بال به پایین و ی مفهوم سازی مورد استفاده ق ار میجهت بال ب ا

اهده مش« گ اه حیوان است»های م بوط به شود که نمونه آن در استرارهس اشیبی م تهی میود ششد که گ اهکار به ع وان سواره که در بال ق ار دارد در نهایت توسط حیوان به زمین زده می

گی د.ایین ق ار میو در جهت پ

171

شپژوه

ها ی

ج البلاغه،نه

ستانزم

1397

شماره ،

59

171

منابع : ک یم ق آن

نهج البالغهت جمه سید حسین شیخ السالمی، قم: موسسه غ رالحکم، ش2131: عبدالواحد ،تمیمی آمدی -2

ف ه گی اطالع رسانی تبیاناب اهیم، ، تحقیق: محمد أبوالفضل ش نهج البالغة. 2111إبن ابی الحدید بن هبة الله : -2

قم: دفت آیت الله م عشی نجفی، « انسان انگاری مفاهیم مج د در زبان ق آن از دیدگاه ش اختی.»ش2131پور اب اهیم، شی ین: -1

211-233سا ششم، شماره او ، صص ،شناختی ق آندو فصلنامه پژوهشهای زبان، «از م ت ق آن و حدیث گ اه، بیماری و پیامدهای ت بیتی آن. »ش2131جرف طیاری، مصطفی: -1

221-212، پاییز و زمستان، شماره دوم، صصهای ت بيتی در ق آن و حدیثدو فصلنامه آموزهمؤسسة چاپ سوم، عمان: ، دراسات في اإلستعارة المفهومية. م2112الح اصی، عبدالله: -1

عمان للصحافة والنبا وال ش والعالن ، سا قبسات«های مفهومی در مر فت دی یاسترارهنقش .»ش2133نیا، علی ضا:قالمی -1

213-231چهاردهم، صص، ت جمه شی ین پوراب اهیم، چاپ او ، ای کارب دی ب استعارهمقدمه. ش2131کوچش، ژلتن: -1

ته ان: نش سمت، ت جمه هاج کنيمهایی که با آن زندگی میاستعاره.ش2131جانسون، مارک: –لیکاو، ج ج -3

اب اهیمی، چاپ او ، ته ان: نش علمیآقا ، « هاي تصررروی ي ق آن در نهج البالغهنقد و ب رسررري ط حواره.»ش2131مقیاسررری، حسرررن : -3

31-213، 21شماره 1، سا های نهج البالغهفصلنامه پژوهشتحلیررل مفهومی . »ش2132زاده ف دوس ؛گلفررام ارسرررالننرورمحمرردی مهترراب ؛ آقررا گررل -21 دوره .مجله انجمن ای انی زبان وادبيات ع بی )رویک د زبانش اسی ش اختی(« لبالغههای نهج ااستراره

222 -251، 22 ،شماره1، چاپ دهم ، کيف گناه و آثار وعواقب خط ناک آن.ش2113 هاشررممحالتی، سررید رسررولی -22

جا: دفت نش وف ه اسالمیبی ته ان: موسسه ف ه گی نش رامین، چاپ او ، ت جمه نهج البالغهدشتی، محمد، -22مجله ادب ، «اسررترارة مفهومي از دیدگاه لیکاو وجانسررون هنت ی. »ش2133هاشررمی، زه ه، -21

173

ارهستع

ا

وممفه

یناه

گ در

نانسخ

مام

ا

یعل

173

223-211، شماره دوازدهم، پژوهشی، چاپ او ، شانزده مقاله در زبانشانسی کارب دی و ت جمه.ش2112 ، یارمحمدی، لطف الله -21

شی از: نش نوید

176