UP! ROM

2012 2013

O II-to Evroputno Repòrto E komunitetaqe krlura

Aktòrja thode/involvirime and-e baxtagorutne edukacionàlo eksperiènce save spiden angle (promovisaren) e rromenqi integràcia „and-i” thaj „perdal” i edukàcia.

Śerutni organizàcia:

• I Asociàcia le Rromane Зuvlěnqi Drom Kotar Mestipen (SPANIA) Organizàciě amala/partenèrja: • AMALIPE – O Cèntro vaś i Tolerància thaj Maśkaretnikano Dialògo (BULGARIA) • KEKPA Diek – Labne vaś o sociàlo brakhipen thaj solidaritèta – o Municipàlo Formipnasqe Institùto andar o Volos (Grekia) • O Rodipnatenqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o nakhavipen opral e bibarabaripnata/inegalitètura katar i Universitèta andar i Barcelona (SPANIA) • Generalitat de Catalunya, o Departamènto vaś i Sociàlo Asistènca thaj Famìlia (SPANIA) • O Rromenqo Cèntro vaś i Sociàlo Intervència thaj Rodipnata (ROMÂNIA) • O Cèntro Pavee Point Travellers (IRLANDA) • ERIO – o Òfiso vaś o Informipen le Rromenqo andar i Evropa PROJEKTOSQO NÙMERO: 357568- LLP-1-2011-1-ES-KA1-KA1NWR

PROJEKTOSQO ANAV: ROM-UP! I inklùzia le rromenqi perdal e kalitatìvo thaj baxtagorutne

edukacionàlo eksperiènce

O II-to Evroputno Repòrto E komunitetaqe krlura Aktòrja thode/involvirime and-e baxtagorutne edukacionàlo eksperiènce save

spiden angle (promovisaren) e rromenqi integràcia „and-i” thaj „perdal” i

edukàcia.

Kadava rapòrto kamel te pherel (te kompletisarel) e informàciě save

dikhen e eksperiènce alosarde/selektime and-o “1-to Evroputno

Repòrto: Baxtagorutne edukacionàlo eksperiènce save spiden angle e

rromenqi integràcia and-I thaj perdal i edukàcia”, thaj vi te kerel

prinзarde e eksperiènce perdal e śerutne aktòrja thaj agenciě.

E 11 eksperiènce, sar phenel pes and-o anglaluno Evroputno Repòrto,

sas ćaćarde/validisarde le Grupostar vaś e Kvalitetaqo Evaluipen

(QEG) thaj le Konsultatìvo Evroputne Konsiliostar (EAC).

E QEG-osqe thaj EAC-osqe kontribùciě sas thode ande kadava dujto

repòrto, kaj sas kidine e krlura le śerutne aktorěnqere.

Kadava projèkto sas lovjardo aźutipnaça katar i Evroputni Komìsia. Kadava lil sikavel nùmaj e autor sqo gïndo (vìzia), thaj i Komìsia naśti te ovel dikhli sar godorvali/responsàbilo vaś nijekh labăripen (utilizàcia) kaj daśti te ovel kerdi andar e informàci kaj arakhen pes athe.

E komunitetaqe krlura/glàsura. Aktòrja thode/involvirime and-e baxtagorutne edukacionàlo eksperiènce save spiden angle (promovisaren) i integràcia le rromenqi „and-i” thaj „perdal” i edukàcia. E partenèrja ROM-UP! kerde kadava evroputno repòrto kidindoj xatăripnata, patjamata thaj

gïndura/dikhipnata katar e aktòrja thode/involvirime and-e baxtagorutne eksperiènce kaj

sas alosarde/selektime. O repòrto si te ovel amboldino and-e themutne/nacionàlo ćhiba thaj

and-i rromani ćhib. Kadja ovasa sìguro ke e grùpuren kaj si dikhle athe, le relevànto aktorjen

thaj kodolen kaj si interesime le edukacionàlo integraciatar le rromenqi si len putardo drom

k-o repòrto.

ANDER Krlura pa’ Decisìvo participàcia (Spania) le familiaqi/komunitetaqi ...................................................... 7!E eksperiènce alosarde ..................................................................................................................7!E participanturenqe krlura..............................................................................................................7!Referènciě ......................................................................................................................................16!Krlura pa’ Maladipnata le rromane siklǒvnenqe (Spania)..................................................................... 17!I eksperiènca alosardi ...................................................................................................................17!E participanturenqe krlura............................................................................................................17!Referènciě ......................................................................................................................................22!Krlura pa’ Familiaqi thaj komunitetaqi edukàcia (Spania)..................................................................... 23!I eksperiènca alosardi ...................................................................................................................23!E participanturenqe krlura............................................................................................................23!Krlura pal’ o tiknăripen le śkolaqe muklimasqo katar e rromane xurde (Bulgaria)............................ 32!E participanturenqe krlura............................................................................................................32!Referènciě ......................................................................................................................................47!I eksperiènca alosardi ...................................................................................................................50!E participanturenqe krlura............................................................................................................50!Krlura pa’ Interaktìvo Grùpura (Spania) .................................................................................................... 58!I eksperiènca alosardi/selektime .................................................................................................58!E participanturenqe krlura/glàsura .............................................................................................59!Krlura pa’ Literàro kidipnata vakerimatenqe/diskuciěnqe (Spania) ..................................................... 68!I eksperiènca alosardi ...................................................................................................................68!E participanturenqe krlura............................................................................................................68!Referènciě ......................................................................................................................................77!Krlura E rromane famìliě siklŏn (Irlanda) .................................................................................................. 80!I eksperiènca alosardi ...................................................................................................................80!E participanturenq krlura ..............................................................................................................80!Krlura pa’ Jekh laćho śirdipe/stàrto (Rumunija)...................................................................................... 84!I eksperiènca alosardi ...................................................................................................................84!E participanturenqe krlura............................................................................................................84!Index................................................................................................................................................92!

Krlura pa’ Decisìvo participàcia (Spania) le familiaqi/komunitetaqi E eksperiènce alosarde

I decisìvo participàcia le familiaqi thaj le komunitetaqi si jekh Baxtagorutni/Suksesosqi

Edukacionàlo Àkcia implementime ande śkòle thaj siklǒvipnasqe komunitètura and-i Spania. I

decisìvo participàcia le familiaqi thaj le komunitetaqi mangel maj but reprezentàntura le

ververe decizionàlo grupurenqe, implementindoj kadja jekh demokraàtiko fòrma

organizipnasqi.

And-i decisìvo participàcia le familiaqi / komunitetaqi vi aver зene andar i komunitèta keren

aktìvo participàcia k-e deciziěnqo liipen; khetanes le profesorěnça, von len decìziě pe kodo

so dikhel o siklǒvipen, e śkolaqo organizipen thaj/vaj e metòde vaś e ćhingarimatenqo

laćharipen vaj prevència, thaj e śkolutne aktiviteturenqo organizipen. Àke patjamata pe

kodo so dikhel o thanliipen k-e deciziěnqo liipen:

E participanturenqe krlura

Si dino jekh misal/ekzàmplo le participativo procesosqo. E famìliě len than k-o keripen le regulenqi

and-i śkòla.

(…) O berś kaj nakhlo, kana sas xramosardi e śkolaqi konstitùcia, (…) rodine pes voluntàră,

organizàciě, sociàlo sèrvisura, famìliě, ćhavorre, ame, sa e khetanipnasqe/komunitetaqe

зene. Sa kadja, avrjal adale butjatar, o ćhand sar sas xramosardi, e pòsterja, o akharipen le

manuśenqo perdal o telefòno te aven k-i śkòla, kaśte len than, te phenen amen lenqe idèje,

lenqe sune, e… pa sune si aver vareso, ama trubul te oven regule, krisa… ni зanav… sas jekh

śòko te dikhes so but roden e ćhavorre te na uśtavel pes kajekh règula… (…) o ćhand sar e

sarsavi famìlia avelas pesqe kontribuciaça thaj pesqe roloça. Thaj e famìliě kaj na

participisarde, sǒmas lende khere.1(elementàro-śkolaqo siklărno, i śkòla La Paz).

E khetanipnasqi participàcia and-e xamisarde/mìksto komitètura anglalspiden e somзivipnasqo

(co-ekzistencaqo) laćharipen:

Anglunes sas bare problèmura karakterosqe. (…) [thaj] o komitèto vaś o somзivipen, savo si

godorvalo/responsàbilo te thol pes ande sarre aspèktura, (…) akhardǒm le manuśen andar e

famìliěnqe membruren kaśte śaj aven thaj te keren buti amença, ovindoj godorvale pe kodo

so ondilo thaj śajutne te keren buti amença (…) [thaj] te daśti den vast(profesòri, i śkòla La

Paz).2

Kuzom andar e bută kerde kamesas te keres lesn prinзarde thaj save andar lende aźutisarde

k-o anglespidipen kadale implikimasqo?

O fàkto ke den penqe dòsta pakiv kaśte aven k-i śkòla, sar kana athe si lenqo kher. Palem, i

problèma phangli kodolestar so phenavas, ke aven e deja, ke si voluntàra, gatisaren fèste,

len decìziě thaj si del pes lenqe kan k-o agor le divesesqo. Ke del pes lenqe kan thaj si len o

śajipen te dećidisaren.3 (profèsori, śkòla La Paz)

1 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabaripnatenqo (CREA), 2008, Working papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to rùnda – Spania. Patrin 60. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. o 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernànca ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 2 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. o 9-to Rapòrto – Spania. Patrin 59. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. o 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernànca ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 3 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabaripnatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to rùnda – Spania. Patrin 61. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. o 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernànca ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia.

I decisìvo participàcia putrel drom jekhe thanesqe kaj e famìliěnqe si lenqe maj miśto/konfortàbilo

te lent han k-o deciziěnqo liipen thaj k-e śkolaqe aktivitètura:

O khetanipen si thodo/implikime vi and-e xamisarde/mìksto komitètura. Jekh rromani зuvli,

mediatòra ande jekh śkòla andar La Paz sikavel o khetanipnasqo implikipen and-e deciziěnqo

liipen and-e kàzo le ćhingarimatenqe laćharipnasqo perdal e komitètura:

Si amen jekh somзivipnasqo (ko-ekzistencaqo) komitèto kaj len than organizàciě sar si mirri, ta vi

reprezentàntura avere asociaciěnqe, sa kadja manuśa save reprezentisaren o themesqo konsìli,

thaj siklărne, thaj kadava komitèto kerel evaluàcia p-o drom sar laćharel pes o ćhingar/konflìkto

kana resel pes othe (rromani зuvli, mediatòra).4

Aver mediatòră, murśa, phenen:

Va, sakones isi les jekh reprezentànto and-o somзivipnasqo komitèto, thaj athe kerel pes

diskùsia pe sa so si kerimasqe, kana si len idèje si zorărde e śkolaqe plànură pe maj angle,

sar kotor andar i periòda le sunenqi (murś, mediatòri).5

4 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabaripnatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 2-to rùnda – Spania. Patrin 43. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. o 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernànca ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 5 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabaripnatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 2-to rùnda – Spania. Patrin 43. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. o 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernànca ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia

I decisìvo participàcia le familiaqi/komunitetaqi dikhel jekh varietèta aktiviteturenqi, katar o

thanliipen k-e deciziěnqe procèsura and-e śkòle, k-o avipen sar voluntàri and-e śkolaqe

aktivitètura thaj kaśte aźutisarel le ćhavorre le śkolaqe butjaça kheral vaj o sportikani

preparàcia/trajninqo, pala’ sar phenel o Miguel, jekh dad kaj kerel voluntariàto k-i śkòla La Paz:

K-i śkòla… ame keras verver aktivitètura, sar si e interaktìvo grùpura thaj o literàro kidipen

dialogoças thaj, sa kadja, 15 deja voluntàra kerde thaj agorisarde o edukacionàlo kùrso,

thaj, kaj e deja sas urăvde ande parne urăvimata, e ćhavorre anavărde len „e deja parne

urăvimatença”. E profèsoră bazisaren pes p-amende, e dada thaj deja, maśkar e dada

thaj deja keras fèste thaj si amen diskùciě kaj na sas amen nijekhvar anglal. Ćaćes,

phenasas amenqe „laćho dives”, ama anglal na sas amen relàciě maśkar amende, ama

dekana keras voluntariàt and-i śkòla, si amen kasave relàciě. Puterdăm vi jekh koperatìva

butăqi vaś kodola saven nanaj len i posibilitèta te keren buti thaj śirden ćak akana. Me sem

vi basketosqo traineri, perdal i kooperatìva, thaj o avindo kurko kerav buti k-i Universitèta

Albacete…Si amen vi jekh fòndo vaś e famìliě kaj naśti pokinen i kirìa vaj saven si len

pharimata, thaj kerdam jekh fòndo, kaśte na oven dine avri andar o kher (…) Vi ingeras le

ćhavorren and-e ćhavorrenqe kidimata thaj sakone děseça len si len sa maj bari motivàcia.

Mirre ćhavorre kana sas len butăqi śkola kerimasqe khere, na mangenas aźutòri mandar, ta

dekana sǒm voluntàri pućen man „Dade, sar te kerav kado?” (Miguel, voluntàri k-i śkòla La

Paz)6

E kidimata kerdǒn maj anglal vaś o liipen le deciziěnqo thaj palal kodo kerel pes jekh kidipen kaj te

informisarel e manuśen pal-e decìziě kaj lile pe’. Re de Nu nuamaj inkerdǒl o kidipen thaj e manuśa

te phenen ke kamen kodo thaj kodo, thaj gàta. Na! Maj palal, e manuśa si informime pa’ kodo so

dećidisarda pes thaj pe’ e rezultàtă le nakhle kidipnasqe. (…) athe sa i lùmă lel than sarre

kidimatend, sa i lùmă (familiaqo mèmbro, Ma Déu de Montserrat)7

Sas arakhle nesave elemèntura kaśte dostărel o thanliipen e aktiviteturende sar familiàlo kidimata

thaj e xamisarde komitètura. O puteripen k-e thanliipnasqo procèso anglespidel jekh maj baro

6 Aprendiendo contigo (Invatand cu tine). Sandra Racionero, Sara Ortega, Rocío García y Ramón Flecha. Hipatia Editorial, 2012. Putardi translàcia, patrin 67. 7 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. o 9-to Rapòrto – Spania. Patrin 57. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. o 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernànca ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia.

E famìliě si implikuime/involvirime. Jekh familiaqi dej sikavel pesqi motivàcia, i varietèta le membrurenqi thaj o fàkto ke o krlo savorrenqo si lilo samate:

gràdo komunitàro implikimasqo. O rezultàto si ke e famìliě xaćăren ke i śkòla lel and-o dikhipen

lenqe problèmura thaj pharimata.

Teresa, jekh profesòra siklărni kaj kerdă buti k-o CEIP Mare de Déu de Montserrat (i śkòla Mare de

Déu de Montserrat) and-i Terrassa, Spania, 17 berśa, phenel kadala vòrbi. Voj diklă e laćhimata kaj

kerdile pal-e familiěnqi implikàcia and-o procèso le deciziěnqe liipnasqo.

Atùnći e ćhavorre dikhen ke len than k-e deciziěnqo liipen, thaj kadaja laćharel o somзivipen

(i ko-ekzistènca), o xatăripen… (Teresa, зuvli, profesòra)8

Me patjav ke e manuśa thon pes (implikisaren pes) special atùnći kana dikhen ke lenqo thanliipen

(lenqi participàcia) si reàlo, na? I aktìvo participàcia, i participàcia kaj mangel te oves aśundo thaj

lilo samate (…) E propòzalura si lile and-o dikhipen, si diskutime, anen pes argumèntura pe lende,

thaj e khetanipnasqo/komunitetaqo patjapen isi kodova kaj kerel te зan angle e butja (Laura, зuvli,

direkròra)9

Kana o interakciaqo than/spàcio si bazime po barabarutno/egàlo dialògo thaj kana barǒn e

validitetaqe mangimata, barǒl i participàcia. E manuśa len than (participisaren) atùnći kana patăn

ke lenqi participàcia si vasni/importànto thaj ke si lan jekh ćaćutno/reàlo impàkto. I śkòla resel te

ovel jekh but vasno than andar o pero, kodolesqe kaj sa i lùmă othaj si implikime. O Aleix, mèmbro

and-i ekìpa vaś e Edukacionàlo Psixologiaqi Evaluàcia kaj si asoćijime le śkolaça CEIP Mare de Déu

de Montserrat dikhlă kadava aspèkto k-e ćhavorre:

Ama vaś e ćhavorre, o fàkto ke зanen ke e decìziě sas lile vi le participaciaça lenqe

dadenqe ta dejenqe si jekh ćhand kaj te xatăren i śkòla thaj te xatăren ke kadaja na-j jekh

8 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 2-to Rùnda – Spania. Patrin 44. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. o 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernànca ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 9 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 2-to Rùnda – Spania. Patrin 47. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. o 6-to Kontekstuàlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernànca ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia.

Liindoj and-o dikhipen kodo so patjan von and-o procèso le deciziěnqe liipnasqo, kadi zorărel thaj spidel angle i paticipàcia. I Laura, direktòra k-i śkòla andar Montserrat ćaćarel kado:

than avri lendar, ke sarsavo lel than (participisarel), ke si jekh baro gràdo implikaciaqo

lenqe familiěnqo thaj, kamas vaj na, von den jekh bari importanca le edukacian kaj

averćhandes na-s te ovel len (Aleix, murś, edukacionàlo asistènto).

Patricia, jekh dej andar i śkòla La Paz sikavel sar e edukacionàlo règule andar i śkòla Montserrat si

barvalărde kana e famìliě thaj aver зene andar i komunitèta implikisaren pes and-e deciziěnqo

procèso.

Va, va, normal. Ke andar sa so phenen e dada, inkalen pes e konklùziě thaj pala’ kodo

and-e aktivitètura si vi kodo phende von, thaj sadajekh so phende von kerel pes. (Patricia,

зuvli, dej)10

I participàcia ligardă k-o barăripen thaj k-o lacharipen le relaciěnqo maśkar e khetanipnasqe

somdasne/mèmbrura. Kadava implikimos azbal pozitiv vi e resùrse kaj si le śkolan vaś o laćharipen

le edukakacionàlo nivelosqo thaj e зivipnasqe kondìciě savorre komunitetaqe.

Normal, paruvdăm amen, nesave khera, nesave blòkura andar o pero, nesave famìliě kaj

aba keren buti sar voluntàră… Ni patăv ke maj dikhlă pes kasavi buti ande kadava pero зi

akana, na? kerdăm jekh grùpo amalenqo. Sadajekh phenav kadaja. Nimaj sam deja

voluntàra (…) Si deja kaj beśen athe maj but desar e profèsoră. Atoska na… Patăv ke

laćharde pes but-but. (familiaqo mèmbro, śkòla La Paz)11

O laćharipen le ćhavorrenqe phiravimasqo/komportamentosqo si dikhlo and-i klàsa sar rezùlto

kadale demokratikane participaciaqo and-o deciziěnqo liipen. Atoska le dirèkto implikimas le

dadenqo thaj le dejenqo si les jekh dirèkto impàkto pe ćhavorre, misalăqe perdal o tiknăripen le

śkolaqe muklimasqo/abandonosqo.

E ćhavorre le manuśenqe kaj participisaren si kodola kaj numaj univar ni aven k-i śkòla, thaj

kado si evidènto, anda kodo kaj o dad vaj i dej si implikime. (…) daśti dikhel pes ke kodole

10 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 2-to Rùnda – Spania. Patrin 45. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. o 6-to Kontekstuàlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernànca ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 11 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. o 9-to Rapòrto – Spania. Kontribùcia le thanutne komuniteturenqo k-e sociàlo paśaripen/koèzia. Patrin 59. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia.

ćhaven si len maj bari motivàcia, aven maj butvar k-i śkòla. (profèsori, śkòla Mare de Déu

de Montserrat)12

Jekh laćharipen le ćhavorrenqe phiravimasqo dikhlă pes vi k-i śkòla andar La Paz. Kana e

profèsoră thaj e dada len khetane decìziě, atùnći del pes maj baro dikhipen p-e siklǒvnenqo

phiravipen, thaj kadaja kerel e siklǒvnen te phiraven pes maj śukar. I Adriana, jekh ćhej, mothovel

pala’ kodo so thavdel andar e familiěnqo implikipen and-e procèso le deciziěnqe liipnasqo:

Le profesorěnça thaj le familiěnça e bută paruvdǒnas. (…) misalăqe, kaj si kadja but

profèsoră, vi e famìliě daśti kiden pen khetanes thaj amen daśti ovelas amen jekh profèsori

vaś sarsavi òra/kùrso, thaj ame daśti astardăsa te phiravas amen maj śukar, ke aba

opraldikhelas amen. (Adriana, 9 berś, ćhej) 13

Si amen o kazo jekhe ćhavorresqo kaj laćhardilo but dekana i dej lel than k-e aktivitètura andar i

śkòla:

I participàcia kerel jekh bari influènca. Misalăqe, si ćavorre kaj зikaj te avel i dej k-o cèntro,

naśenas andar i klàsa, sovenas k-e kùrsura… thaj akana ni зanav te si andar kodo kaj athe si

lesqi referència vaj kaj lesqi dej si interesuime le śkolatar, ta sadajekh phenel “ita, daj!e”,

“ita, daj!e, kerdǒm kadaja buti!”, “dikhlăn ke phiravdǒm man śukar?”, “puć k-i Conchi so

godăça sǒmas avdives!” (…) atùnći paruvdilo ćacimaça. 14 (PTSC – Technical staff le

komunitàro servisurenqo, śkòla La Paz).

I participàcia le komunitetaqe somdasnenqi/membrurenqi anel laćhimata/benefìtura pe duj

droma. Pe jekh rig, sar phenel i profesòra, e verver tìpura interakciěnqe kaj si le ćhavorren aźutil len

te siklǒn maj sigo. Ta pe aver rig, kerel vi vasne benefìtura vaś o voluntàri, odolosqe so kadaja daśti

te ovel i miśkimasqi zor kaj si palal pesqi autonomìa.

12 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. o 9-to Rapòrto – Spania. Kontribùcia le thanutne komuniteturenqo k-e sociàlo paśaripen/koèzia. Patrin 60. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 13 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 2-to Rùnda – Spania. Patrin 44. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 14 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 4-to Rùnda – Spania. Patrin 74. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia

Anda kodo, i dej kaj participisarda kadalate, te phenas, savorre ćhavorre kaj gele k-e

suplimentàro kùrsura kaj inkerdǒn k-o mesmèri sigărde penqo siklǒvipnasqo procèso, siklile

but-but. Special jekh andar lende, misalăqe, nanaj laqo ćhavo, ta kado na-j importànto,

jekh ćhavo kaj sas athe…kana astardă te avel athe, jekh berś palpale, ni зanelas te

xramosarel thaj te drabarel. E, trubusarde but suplimentàro kùrsura thaj kola, na? Thaj sǒmas

disperime, ke sa na reselas te siklǒl. Thaj ni k-i klàsa kaj зalas naśti reselas (…) Dekana śirdină

te avel k-e aźutimasqe kùrsura, astardă te siklǒl te drabarel, thaj te siklǒl. Thaj akana kerel sa

pesqi khere-xramosaripnasqe buti thaj sa kola. Sadajekh sikavdă ke kamel te kerel. Ćaćes.

Ta patjav ke o fàkto ke avili dej jekh, kaj sas andar lesqi kultùra, savăn ni dikhelasa lan sar

profesòr, sas but importanto. Thaj kana pućes les: Sar kerdăn ta siklilăn akana (…), phenel

tuqe: siklilǒm le Naimaça. Thaj àke, me phenav lesqe kaj vi okolaver dine vast varesoça

kaśte aźutisaren15 (profèsori and-i śkòla, Mare de Déu Montserrat).

Va, kana sa e зene зanen pa kadaja buti thaj lile than (participisarde), von keren kadaja

buti te ovel lenqi. Anda kado, respektin la’ but, kaj von kerde lan, savorre kerdam la’.16

(profesòra, śkòla La Paz)

Pala’ sar phenel i Sandra, aver profesòra andar i śkòla La Paz, kadaja laćharel I komplementaritèta

(p aźutisaripen) maśkaral i śkòla thaj e famìliě, kerindoj khetanes i buti vaś o siklăripen/edukàcia le

ćhavenqi thaj le ćhajenqi:

And-o generalo butikeripen/funkcionipen, e règule, i rutìna thaj kola, e aćara/obićèjura kaj

trebul te egzistuin and-i klàsa, von participisarde lende thaj prinзaren len, thaj and-e

kidimata zumavasas te phenas lenqe pala’ sa sode keren pes, ke si lenqe laćho, te зanen

so kerel pes athe thaj te daśti keren sa kadja vi kado.17 (profèsori, śkòla La Paz)

15 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 4-to Rùnda – Spania. Patrin 74. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia 16 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to Rùnda – Spania. Patrin 58. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 17 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to Rùnda –

O implikipen and-o procèso le deciziěnqe liipnasqo tradel k-e sentimèntura ke si kotor andar o grùpo thaj k-i pakiv/respèkto vaś kodova procèso. I Araceli, profesòra andar din La Paz, sikavel kadaja buti kadja:

Kaj reslo pes kadale rezultoste, and-i śkòla La Paz paruvdili but jekhe populàcia kastar ni

aзukerenas pes but butja pe kodo so dikhel o akadèmiko baxtagor/suksèso. Pe kado, o śkolaqo

mediatòri phenel ke atùnći kana jekh śkòla del kalitatìvo trajningo, i komunitèta del lan aźutipe

(Sordé, 2006).

O koncèpto p-i edukàcia paruvdilo and-o pero (…). Anglal, te phenas, e profèsoră ni

avenas korkore k-i śkòla, thaj akana si vòrta von (e famìliě) kodola kaj aven lença, thaj

khonik na godisarel xić te kuśel jekhe profesorěs anglal o khetanipen/komunitèta. Atoska,

von si kodola kaj, de fàkto, griźisaren amendar. 18 (somdasno/mèmbro le interkulturàlo

asociaciaqo, śkòla La Paz)

Ke anen le ćhavorren k-i śkòla, ke aven sar voluntàră k-i śkòla thaj k-e kidimata le dadença

thaj le dejença, kado naśti phenas ke kerdǒl indirekt. Si direkt. Kadaja na kerdǒlas 5 berśa

palpale thaj akana kerdǒl, thaj si jekh butbaro paruvipen, maj baro sarsave avipnastar k-o

cèntro. O fàkto ke von aba si athe… ke anglal зanas k-o avindo kùrso bi te siklǒn vareso.

Akana si athe, siklǒn.19 (administraciaqo somdasno/mèmbro)

E famìliě thaj e siklǒvne phenen ke isi jekh bari motivàcia vaś i edukàcia anda kodo kaj dikhen ke

siklǒn thaj kado si lenqe laćho.

O thanliipen (i participàcia) andină but laćharimata. Si deja kaj len than k-e ćhavorrenqe

kùrsura thaj e ćhavorre si but lośale kaj kadala si othe. Maj but, sas jekh ćhavorro kaj sas but

khanilo k-i śkòla, thaj dekana lesqi dej avili athe sar voluntàra laćhardă but pesqo

phiravipen.20 (rromani phen, voluntàra k-i śkòla La Paz)

Spania. Patrin 57. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia 18 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 4-to Rùnda – Spania. Patrin 74. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 19 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 4-to Rùnda – Spania. Patrin 75. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 20 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 4-to Rùnda – Spania. Patrin 74. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa

Pe kodo so dikhel i kvalitèta le formimasqe kursurěnqi, jekh mèmbro le administraciaqo phenelas:

Referènciě

http://creaub.info/included/2012/01/11/rafael/

Kames te implementisares kadaja

edukacionàlo eksperiènca and-i śkòla tirri vaj and-o them tirro?

RODE

I Asociàcia le Rromane Зuvlěnqi Drom Kotar Mestipen

info@dromkotar.org

perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia.

Krlura pa’ Maladipnata le rromane siklǒvnenqe (Spania)

I eksperiènca alosardi E maladipnata le rromane sikl�vnenqe si kerde vaś e rromane зuvlă (rromane

ćeja, terne, deja, mamiura), special kodola bi śkolaqe. Ande kadala

maladipnata si lile and-o dikhipen verver phare aspèktura la rromane

khetanipnasqe/komunitetaqe. Зi akana kerdile 13 kasave maladipnata, thaj k-o

palutno kidinile 200 зene andar verver Kataloniaqe thana.

E participanturenqe krlura And-e maladipnata le rromane siklǒvnenqe/studenturenqe, e зuvlja andar e komunitètura kaj

inkerel pes o kidipen si thode/implikime direkt and-o keripen le agendaqo thaj ande laqo diipen. I

Loli Santiago, rromani зuvli kaj sas ande 12 maladipnata le rromane siklǒvnenqe, phenen pesqi

eksperiènca and-o keripen jekhe kasave maladipnasqo.

Lilǒm than k-o organizipen le 12-to Maladipnasqo le Rromane Siklǒvnenqo, kaj kerdă pes

and-o Reus, paś-o Sant Joseph Obrer, kaj зivav.

Ćhinavdǒm godi (decidiserdǒm) te lav than aktiv k-o

maladipen maj but vaś e terne, kaśte na anen pesqe

godăte ke phirde d-okotar зi-okote bi te keren khanć

lenqe зivipnaça/trajoça. Thodǒm man and-o

organizipen, preparàcia, thaj and-o organizipen sarre

detaliěnqo, kerdǒm kontàkto le rromane зuvlěnça kaj

beśen paśe, thaj aver butja. (Loli Santiago,

participànta k-e 12-to Maladipen le Rromane

Siklǒvnenqo)

I Rosa Maria Cisneiros, rromani зuvi thaj mèmbra le Asociaciaqi le Rromane Зuvlěnqi Drom Kotar

Mestipen, kerdă kasavi prezentàcia le Maladipnasqi le Rromane Siklǒvnenqi and-i palutni

konferència INCLUD-ED k-o Buksel:

O tradicionàlo stereotìpo le rromane murśenqo pe kodo so dikhel o zorăripen le rromane зuvlěnqo

si opralnakhavdo and-e „rromenqe maladipnata”. But andar lende den vas pe kadala

maadipnata thaj tromaven penqe ćhejen, rromněn, pheněn, dujto-pheněn (vericen) te зan angle

le studiěnça thaj te zumaven te keren vi aver bută, na numaj e tradicionàlo bută. Misalăqe,

kadava dad tromavel pesqe hejan te arakhel pesqe vi aver buti, nu numaj te „bikinel po drom”:

„Nanaj ćaćes ke kodola andar i rromani komunitèta śaj keren buti numaj sar „bikinàrja po

drom”, von śaj keren buti sarso kamen thaj sarso alosaren, thaj e rromane зuvlă śaj te keren

sarso buti kamen.” (o dad jekhe rromane siklovnăqo kaj lia than k-e maladipnata e

rromane ćhavorrenqe).

Jekh mediatòri rrom spidelas angle (promovisarelas) i participàcia le зuvlěnqi thaj le ćhejenqi

andar lesqi famìlia. Thaj phenelas:

„E maladipnata le rromane siklǒvnenqe si kadja zorale, ke mangelas pes te keras pojekh

ande saqo kurko! Si but importànto kaj e зuvă, e deja te keren buti vaś kado thaj, normal,

khetanes le ćhejença te spiden angle i edukàcia.”

Pe aver rig, o dad duje ćhejenqo participàntura k-e rromenqe maladipnata phendă:

„Kadava than vaś o dialògo le rromane зuvlěnqo si but laćho. Sǒm o dad duje ćhejenqo

thaj kamav lenqe sa si si maj laćho. Mangel pes te oven siklărde thaj te oven gàta thaj, te si

posìbilo, te зan maj angle le edukaciaça. Mirro suno si kaj mirre ćheja te kerdǒn aśunde thaj

te na mangel pes nijekhvar te meken o muj.”

Aver dad phendă ke but murśa (na numaj e terne) dine vast k-i edukàcia vaś sa e зuvlă:

„Mirre familian sas la’ sadajekh kadaja pozìcia; mangel pes te ovas and-o kontàkto le na-

rromane societetaça, te keras buti thaj te siklǒvas. Mangel pes te ovas thode/inkludime

Video 1 Go to video: http://creaub.info/included/2012/01/11/rosamaria/

and-i societèta bi te das rigate amari identitèta. Me sadajekh aźutisarav mirre ćhejen, thaj

patăv ke mangel pes jekh than dialogosqo na numaj vaś зuvla.”

Vi o palutno phenipen si jekhe rromane profesorěsqo-roditro kaj participisarel sar voluntàri kadale

maladipnatende le rromane siklărnenqe, dikhindoj e ćhavorrendar kana e deja participisarenas k-

e kidipnata.

„K-e maladipnata le rromenqe dikhlǒm ke si importànto te kerav prinзardi e realitèta le

rromenqi. Śundǒm butivar ke e rromane murśa si seksìstura thaj ke e зuvlăзiven ande lenqo

ućhal. Kana astardilǒm te зav sar voluntàri k-e rromane kidipnata, thaj sar rrom, me śundǒm

so aba зanavas. Dikhlǒm but rromane зuvlă save lenas and-o dikhipen lenqo avindipen pe

kodo so dikhel i edukàcia. Dikhlǒm sar lenqe rroma, lenqe ćhavorre, lenqe dada thaj deja

sas othe dikhindoj lenqere ćhavorrendar vaj sar denas len vast. Dikhlǒm rromane зuvlěn

interesime te paruven i situàcia le rromenqi thaj liindoj pesqe o ròlo sar rromane зuvlă.

Dikhlǒm bute murśen kaj denas vast le зuvlěn thaj kerenas posìbilo kadava paruvipen. Me

sǒmas jekh andar kodola murśa. ”

E rroma, thaj special e зuvlă bi śkolaqe, thon pes zorales and-o organizipen thaj and-o keripen

kadale aktivitetaqi kaj resli jekh zoraripnasqo labno/instrumènto savo ligarel k-o lenqo avindo

angaźamènto and-o rromano khetanipen/komunitèta. E maladipnata resen jekh than dialogosqo,

special pa’ edukàcia le rromane зuvlěnqi. Kadaja del vast k-o keripen le edukacionàlo inkluziaqo

le rromenqi ande verver (…) thaj si len jekh baro impàkto pe kodo so dikhel o keripen jekhe

drakhinaqo.

I Antonia Contreras, rromani зuvli participànta k-o 9-to maladipen le rromane siklǒvnenqo, sikavel

sa kadala bută kadja:

„Sǒmas k-o Maladipen le Rromane Siklǒvnenqo andar 2008, inkerdo and-o pero Sant

Cosme, and-o Prat del Llobregat. Akhardă man i asociàcia kaj organizisarda, i Asociàcia le

Rromane Зuvlănqi Drom Kotar Mestipen, perdal i Śkòla vaś e Baremanuśa kaj sǒmas kaśte

siklǒvav te зav k-i fakultèta k-i grùpa vaś e зene maj bare 25e berśendar. Lilǒm than k-o

maladipen sar modèli, phenindoj pala’ mirro edukacionàlo drom, mirri eksperiènca

dikhindoj o gelipen k-i fakultèta sar baromanuś, thaj so sas thaj so si anda’ mande te resav

te ćaćardǒl manqe jekh andar e sune kaj sas man. Ande kadava maladipen dikhlǒm so

bari buti si vaś but rromane ćheja te des len phaka, te keres len te thon pes (te implikisaren

pes) thaj te tromaves len te resen jekhe maj laćhe edukaciate perdal i musajutni palal-

kursurenqi edukàcia.

Sa kadja, dikhlǒm ke na sǒm korkori thaj ke samas maj but kodola kaj kamasas te siklǒvas,

thaj ke khetanes daśti anas pozitìvo paruvipnata and-amaro noròdo. Ćajlilo man sa o

maladipen. Bari imprèsia kerde manqe e rromane ćheja save phenenas ke nanaj lenqe

miśto k-i śkòla, odolosqe kaj butivar fal lenqe ke nanaj othe lenqo than, kaj nijekhvar ni

samas lile ande samate sar kultùra thaj kaj e komèntura kaj keren pes pal-amari kultùra si

ućharde diskriminaciatar. Ćajlilo man kana palal kadala komèntura sa kodola ćheja

phende ke kamen te laćharen penqo avipen k-i śkòla thaj ke kamen te зan angle le

siklimaça thaj te resen profesionìstura ande jekh umal kaj daśti maren pen mamuj o rasìsmo

thaj i diskriminàcia kaj dukhaven amen sarren, amen, le rromen (thamipen/krisipen,

źurnalismo thaj aver).

Kamav kaj vi averen, avere thanendar/regionurendar thaj themendar te ovel len kasave

eksperiènce kaj den laćhe rezùltura thaj si len jekh sigutno impàkto. Sakodola ćheja kaj k-o

astaripen le maladipnasqo ni kamenas te зan k-i śkòla vaj te agorisaren penqe studiě palal

varesavi vràma, anda kodo kaj kerdam buti khetanes thaj kerdam dialògo and-o kidipen,

thaj dikhindoj ke bute зuvlăn sar sǒm me sas len jekh tràjo sar si akana lenqoro, astarde zor

thaj phende ke si te keren penqe stùdiě kaśte laćharen penqo tràjo thaj o tràlo le

rromenqo.” (Antonia Contreras, rromani зuvli kaj lia than k-o 9-to Maladipen le rromane

Siklǒvnenqo)

I Loli Sant, kaj sas k-o 12-to Maladipen le Rromane Siklǒvnenqo, phenel:

„Ande kado kidipen dikhlǒm ke śaj te oven kerde but bută, daśti siklǒvas vaj daśti astaras

palem e stùdiě kaj meklamas, thaj te ovas sa rroma. Jekh andar e bută kaj ćalavde man maj

zorales sas ke dikhlǒm aborkha/odobor rromane зuvlă thaj ćheja kaj denas duma pal-i edukàcia,

rodindoj alternatìve, kerindoj propòzalura vaś jekh avindipen maj laćho. Kadaja sas i buti kaj kerdă

maj bari imprèsia pe mande thaj ćajlilo man maj but. Patăv ke kadaja trebul te kerel pes vi and-

aver thana thaj thema, ke kado del zor le manuśen. Pala’ si lilăn than k-o maladipen, les te dikhes

e bută averćhandes (aver fèlo), i godi si tuqe maj putardi, kaj dikhes aver bută thaj aver зuvlă sar

tute, save maren pes vaś jekh maj laćho avindipen. Me dikhlǒm ke, deśkaj si man jekh ćhej thaj sǒm

prandeme, daśti te зav angle le siklimaça, kadaja nanaj jekh barièra, daśti kerav lan, ke vi aver

зuvlă kerde lan aba. (Loli Santiago, participànta k-o 12-to Maladipen le Rromane Siklǒvnenqo).

„Mestipen and-i rromani ćhib si „drom karing o puterdipen/libertèta”, thaj kadava si amaro

res, sarre rromane зuvlěnqo. Ama kadava drom si baro thaj pharo, thaj odolosqe mangel

pes te зas khetanes, rromane зuvlă, phure vaj terne. E зuvlă e maj phure si simbòlo le

kolumnenqo (le bare kilenqo) kaj trubun te oven i bàza pe savi vazdel pes i nevi generàcia

(o ternipen). Na trebul te xastras o avindipen andar amare vasta. Trebul te putras o drom,

kaśte ovel prinзardi amari buti sar зuvlja thaj sar rromnja. Si te paruvas i societèta perdal

amare vòrbe/lava. Odolosqe vazdas amaro krlo kaj butivar sas amenqe ućhardo.”

Rromani ćhei 14e berśenqi, participànta k-o 4-to Maladipen le rromane Siklǒvnenqo:

„Patăv ke sarren si amen sakodola xakaja/ćaćipena, te na ovas diskriminime kaj ni sam

andar sakodola kultùre. Mirro suno si te зav k-i universitèta thaj te ovel man jekh sa maj laćhi

edukàcia (…) Patăv ke kadaja si but importànto kaśte śaj kerav manqe drom p-e butăqo

bazàri thaj te dikhav man pherdi sar зuvli. Odolosqe kaj sǒm rromane selăqi/etniaqi, na

patăv ke si man sakodola śànse kaj si jekhe ćhejan savi nanaj rromni (…) And-adava pala-

mesmèri, te dikhas зuvlăn ververe berśendar si amenqe sar misal/ekzàmplo kaśte te зas

angle, amen, e maj terne.”

Sar krìtiko impàkto le maladipnatenqo le rromane siklǒvnenqo si importànto te keras

prinзardo o Angluno Kongrèso le Rromane Зuvlěnqo: Okolaver зuvlă.

E maladipnata aźutisaren k-o arakhlipen thaj k-o phenipen le trubuimatenqo thaj le idejenqo vaś but avinde aktivitètura, kaśte зal pes angle le khetane butăça vaś e rromenqi inklùzia, pala’ sar phenen e participàntura. E rromane зuvlă kaj len than kasave maladipnatende phenen:

Referènciě

Kames te implementisares kadaja

edukacionàlo eksperiènca and-i śkòla tirri vaj and-o them tirro?

RODE

I Asociàcia le Rromane Зuvlěnqi Drom Kotar Mestipen

info@dromkotar.org

Video 2 Go to video:

http://www.btv.cat/btvnoticies/2010/10/09/les-dones-

gitanes-debaten-el-seu-present-i-futur/

Krlura pa’ Familiaqi thaj komunitetaqi edukàcia (Spania)

I eksperiènca alosardi

E familiaqi thaj komunitetaqi edukàcia lel and-o dikhipen o thanliipen (i participàcia) le dadenqo

tha’ dejenqo thaj le komunitetaqe зenenqo k-e siklǒvipnasqe aktivitètura kaj kerel len i śkòla vaś

lende. E aktivitètura vaś e familiaqi thaj komunitetaqi edukàcia si kerde palal o mangipen le

familiěnqo thaj le komunitetaqe зenenqo (alfabetizàcia, dinenqo/numerěnqo siklǒvipen thaj

kalkulàcia, ICR thaj aver.)

E participanturenqe krlura

Pala’ sar phenel i Laura, direktòra 8 berśendar k-o CEIP Mare de Déu de Montserrat (Terrassa, paś-i

Barcelona, Spania)

E familiaqi edukàcia k-i śkòla si… „a la carte”, vaj te phenas averćhandes, ande lenqe sune

e dada thaj deja ćhinavde godi (decidisarde), phende, kerde prinзardo… kodo so kamen

thaj anda soste kamen te siklǒn, thaj ame zumavdam te das lenqe anglal pe kado. (…)

Zumavas te dikhas ke e edukatòrja xatjaren so si jekh kùrso „a la carte” thaj ke i maj bari

motivàcia trebul te ovel lenqere зanimata, bazime pe kodo so trebul le’ len (e dadenqe

tha; dejenqe trubuimata) – Laura, зuvli, direktòra21

I Marta, administràtora, sikavei kadja i eksperiènca CEIP k-i śkòla La Paz22 (Albacete, Spania). De

fàkto, e rromane deja kaj thon pes and-i aktivitèta dine vast k-e aktivitetaqo biandipen:

E deja kerde jekh aktivitèta alfabetizaciaqi ande kadaja àula/sàla, thaj kerde lan maj but

vaj maj cerra kadja sar kamne von. Ama sas kerde efòrtura vi andar e śkolaqi rig kaśte kerel

pes kodoja aktivitèta. (Marta, зuvli, ofiseri p-i edukacionàlo administràcia)23

21 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 2-to Rùnda – Spania. Patrin 38. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 22 http://www.ceiplapaz.es/

O puteripen le thanenqo kaj e manuśa te oven protagonìstura penqe trajurenqe, ćhinavindoj godi

(decidindoj) so kamen te siklǒn thaj sar te keren kado, thaj mangindoj neve materiàlura si koso so i

Maria, e śkolaqo koordinatòri, phendă pe kodo so dikhel i strategìa vaś o anglespidipen kasave

participaciaqo:

So kerel pes kaj e manuśa te śaj aven thaj te len than, vi te si alfabetizaciaqo kùrsura, si,

anglunes, te den pes e oportunitètura kaj von te śaj aven thaj te siklǒven, te ovel en jekh

than kaj te malaven pes thaj de vakeren (te den duma) pa’ lenqe problèmura, kaj te śaj

len decìziě, te śaj keren mangimata, te pućen vaj te godisaren pe bută kaj kamenas te

siklǒven len, vaj te akharen le daden thaj dejen te aven-e belvelă k-e maladipnata.24

(koordinatòri andar i śkòla Mare de Déu de Montserrat)

E aktivitètura si sadajekh adaptime k-e siklǒvipnasqe trubimata le familiěnqe. Sa kadja, si adaptime

lenqere programosqe. Misalăqe, and-i śkòla CEIP Mare de Déu de Montserrat si verver kursurěnqe-

ćàsură, thode palal o progràmo le articipanturenqo. Nanaj jekh dives-lìmita зikana te xramosares

tut. Atoska von si sadajekh putarde le participaciaqe. Kadaja bputrel drom vi le participaciaqe le

murśenqi, na numaj le зuvlěnqi. I Patricia, dej, phenel ke e katalàno ćhibăqe kùrsura vaś e murśa

inkerdǒn e belveli, thaj kadja śaj te aven vi von, kaj atùnći agorisarde o progràmo katar i buti thaj

lenqe rromnă śaj te dikhen le ćhavorrendar:

Vi kaj si jekh aktivitèta athe karing i răt, vaś e murśa, va, von aven k-e kùrsura le katalàno

ćhibăqe vaj aver kasave kùrsura, i belveli, anda kodo kaj kadaja si i periòda kana von śaj te

aven.25 (dej kolumbiàno originaqi, voluntàra and-i śkòla, Mare de Déu de Montserrat)

O progràmo le зuvlěnqo kaj aven k-e katalàno thaj spanikane ćhibăqe kùrsura si sajekh kodoleça

lenqe ćhavorrenqo. Kadaja strategìa lokhărel o akcèso le зuvlěnqo kadale kursurende thaj barărel

lenqo avipen (lenqi freqvencia) othe. Kadala kùrsura si putarde savorrenqe thaj e зuvlă śaj te len

23 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 2-to Rùnda – Spania. Patrin 39. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 24 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to Rùnda – Spania. Patrin 55. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 25 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to Rùnda – Spania. Patrin 54. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia.

othe vi penqe ćhavorren save ïnke nanaj len e śkolaqe berśa, thaj kadaja aźutisarel len [le зuvlěn]

te aven k-e kùrsura. Pa’ kadaja mothol i Antonia, medikàlo asistènta katar o themutno sastipnasqo

cèntro kaj si phanglo le śkolaça Montserrat:

K-i śkòla vaś e baremanuśenqo siklǒvipen si, ama si dine kana trebul te putres akcèso

kadale зuvlěnqo зi k-o pùnkto kaj mangel pes, andr-odova so e ćhavorre si k-ì śkòla, keres e

kùrsura ande sakodole śkolate, thaj kadaja aźutil. (Antonia, medikalo asistènta k-o

themutno sastipnasqo cèntro andar o pero)26

E зuvlă śaj te anen penqe ćhavorren lença vaj te ingeren len k-i xurdelin (k-o kindergarten) kaj si

paśe, bi te pokinen nijekh tàksa. I Laura, direktòra e śkolaqi La Montserrat, phenel sar sas kerde e

progràmura (e oràrja) le kursurěnqe vaś e famìliě pe bàza le familienqe mangimatenqi thaj sar sas

organizime jekh xurdelin and-i śkòla p-i vràma kaj inkerdǒn e kùrsura, kaśte aźutil e dejen te śaj

participisaren. Kadale servisos sas les jekh laćho impàkto, lokhărindoj thaj zorărindoj e dejenqi

participàcia k-e kùrsura,

Si importànto te ovel jekh than kaj te daśti opraldikhen penqe ćhavorren, liindoj pes and-o

dikhipen ke savorre si deja thaj si len xurdorre. Sa kadja, si miśto kaj kadava than si phanglo

le kursurěndar vaś kadala зuvlă. (Laura, зuvli, direktòra)27

Sas jekh baro… but baro phird angle, thaj sas kerdo miśto, ke sas len varekas kaj te dikhel

lenqe ćhavorrendar and-i vràma kana von siklǒnas, kerenas buti.. (…) siklǒvindoj thaj sas but

pozitìvo vi kaj vòrta e deja kamle kadaja, na? Thaj kamen te зan maj angle vi o berś kaj

avel (Maria, зuvli, edukacionàlo direktòra)28

E familiaqo thaj e komunitetaqo edukacian isi lan laćhe efèktura vi vaś e ćhavorre, thaj vi vaś e

dada thaj deja.

26 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to Rùnda – Spania. Patrin 54. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 27 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 2-to Rùnda – Spania. Patrin 39. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 28 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 2-to Rùnda – Spania. Patrin 39. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia.

Pe jekh rig, e familiaqi edukàcia aźutil k-o tradipen/transfèro le edukacionàlo praktikenqo maj paśe

le siklǒvipnasqe texnikendar kheral. Del motivàcia le daden te dikhen maj but p-e stùdiě lenqe

ćhavorrenqe thaj te aźutil len le kheresqi-butăça vaś i śkòla thaj te motivisaren len te siklǒn. Patricia,

jekh dej kaj śi prezidènta le dadenqe asociaciaqi andar CEIP Made de Déu de montserrat, sikavel i

importànca kadale kursurenqi vaś o aźutipen le ćhavorrenqo k-e kheresqi buti vaś i śkòla thaj vaś

lenqo aźutipen te laćharen penqi ćhib kaj vakeren/mothoven la’:

And-o kàzo kana le ćhavorres isi les problèmura, te phenas k-i kalatàno ćhib, thaj kana lesqi

dej aba lel edukàcia thaj kadaja зanel pes, àke si les aźutipen khere. Thaj le ćhavorren

ćajlǒl len kado, thaj kadaja del len zor, pala’ sar зanas, ke daśti aźutisaren le ćhavorren thaj

ćajlǒl len te siklǒn vi maj but.29 (dej kolumbiàno originaqi, voluntàra, śkòla Mare de Déu de

Montserrat)

De fàkto, o maj baro profesorěnqo kotor andar i śkòla dikhle ke dekana śirdine e kùrsura le

komunitetaça, e xurde astardile te keren penqi kheresqi buti vaśkòla. I Manuela, profesòra,

phenel:

Ande staff-osqe kidimata kerdăm univar diskùsie pe kodo kaj vòrta kodola famìliě kaj aven

akana k-e kùrsura, àke, зi akana e ćhavorre andar kadala famìiě ni kerenas penqi kheresqi buti vaś

i śkòla thaj akana keren lan.30 (profesòra anglikane ćhibăqi, śkòla Mare de Déu de Montserrat)

E familiaqo edukipen aźutil e familiěn te den e ćhavorren jekh pozitìvo atitùdina pe kodo so dikhel

o siklǒvipen, thaj kado dikhel pes and-o kamipen te siklǒn maj but haj maj miśto, thaj ande jekh

maj laćhi motivàcia kaśte siklǒn. I Araceli, profesòra k-i śkòla La Paz, dikhel e bută kadjă:

O fàkto ke dikhen penqe dejen, ke varesave andar lende (e deja) aven k-e kùrsura te

xramosaren thaj te drabaren, aven thaj beśen k-e kùrsura, kadaja del le’ zor (le ćhavorren).31

29 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to Rùnda – Spania. 30 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to Rùnda – Spania. Patrin 46. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 31 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to Rùnda – Spania. Patrin 46. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia.

I Carmen, rromani mediatòra k-i śkòla La Paz, sa kadja, phenel ke kadala kùrsura si

vasne/importànto vaś e famìliě kaśte śaj aźutisaren penqe ćhavorren thaj te del len zor te siklǒn

maj but:

E dada thaj e deja siklǒn thaj daśti aźutin penqe ćhavorren. Athar thvdel ke vi kadala (e

ćhavorre) laćharen penqe зanimata thaj si len maj bari motivàcia te siklǒn vi maj angle.32

(rromani mediatòra, śkòla La Paz).

E familiěnqi edukàcia barărel vi lenqe aзukermata pe kodo so dikhel e ćhaven. I Manuela,

profesòra anglikane ćhibăqi k-i śkòla Mare de Déu de Montserrat, phenel:

Kaj si kùrsura, kadaja sikavel vi ke e dada barărde penqere aзukerimata pe kodo so dikhel

lenqe ćhavorren. Śaj anglal phenenas ke bas/dòsta isi lenqere ćhavorrenqe te зan k-i śkòla

зi and-i śtarto vaj panзto klàsa, thaj akana mothoven pa’ universitèta, (…) kana avilen athe

sas man jekh śòko kaj e siklǒvne mothovenas pa’ angaźimos dekatar 15, 16 berśa. Ama

akana phenen ke kamen te kerdǒn veterinàro (зivutrenqe) sastărne, ke kamen te зan k-i

fakultèta.33 (profesòra anglikane ćhibăqi, Mare de Déu Montserat)

Maj but, o siklǒvipen le dadenqo thaj dejenqo kerel len te daśti aźutisaren penqe ćhavorren ande

lenqo siklǒvimasqo procèso. I Naima si jekh andar e maj laćhe siklǒvnă andar o 4-to berś. Ćajlǒl lan

but ke laqi dej avel dujvar and-o kurko k-i śkòla kaśte siklǒl i katalàna thaj i spanikani ćhib. I Naima

phenel:

Mirri deja vel k-i śkòla maśkar e ćàsura 3 thaj 5 pal-o mesmèri. Siklǒl i katalàna thaj i

spanikani ćhib thaj… ćajlǒlas man te daśti avel vi te aźutil e xurden… (Naima, 9 berśa, ćhej)34

E famìliě laćharen penqe drabaripnasqe thaj lekhipnasqe/xramosaripnasqe abilitètura

mothovindoj lenqere ćhavorrença pa’ i śkòla, anglespidindoj/promovindoj o barăripen le

32 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 2-to Rùnda – Spania. Patrin 38. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia. 33 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to Rùnda – Spania. Patrin 47. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia 34 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to Rùnda – Spania. Patrin 47. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia

akademikane interakciaqo maśkar e ćhavorre thaj lenqe famìliě. I Maria, i koordinatòra katar CEIP

la Mare de Déu de Montserrat mothol amenqe pala’ kadava interakciaqo barăripen:

Kana e familiaqe зene siklǒn, kado sikavel ke aba si vi jekh aver interèso, te зanen i ćhib (…)

kadaja kerel len te oven maj interesuime pe kodo so keren, thaj k-o personàlo nevèlo kado

si jekh pozitìvo impàkto, ke atùnći kana e ćhavorre aven le śkolaqe butăça khere vaj kana

den duma pe varesave tòpike/butja, зanen vi von pa’ soste den duma thaj daśti thon pes

maj but and-i śkolaqi buti le ćhavorrenqi. Kadja, von daśti te oven participàntura, na numaj

dikhavne/spektatòră pe kodo so keren vaj ćhinaven godi e ćhavorre. (…) thaj von te na

ton pes.35 (śkolutno koordinatòri, śkòla Mare de Déu de Montserrat)

Ama e familiaqi komunitetan isi lan pozitìvo efèktura pe sa e familiěnqe зene, ćhavorre thaj dada.

Kerel e daden, thaj special e dajen, te laćharen penqere śajimata, penqe śànse arakhimasqe

butăqe thaj barăren lenqi pesqi-pakiv. Misalăqe, a alfabetizaciaqe kùrsura aźutin le rromane

зuvlěn biśkolaqe te siklǒn te lekhen/xramosaren thaj te dranaren. I Ana, jekh rromani ćhej, del

eksplikàciě pa’ kadala benefìtura/laćhimata andine laqe dejaqe thaj e avere зuvlěnqe kaj si

thode ande kadala aktivitètura liindoj and-o dikhipen e avinde aktivitètura and-i butăqi umal:

Anda kodo kaj зanen te xramosaren thaj te drabaren, thaj te arakhena jekh butăqo than

thaj phenel pes lenqe „signosar kathe”, trebul te зanen te drabaren thaj te xramosaren. Vaj

kana drabaren, mangel pes te xatăren so xramol othe. Kana trebul te krisaren e manuśen,

mangel pes te зanen te xramosaren. Vaj kana si kèlnera (and-o restaurànto)…36 (rromani

studènta, śkòla La Paz)

Pala’ sar phenel o Jorge, religiaqo profèsori k-i śkòla la Paz, dekana i śkòla śirdină i edukàcia and-i

komunitèta, dikhlă bare laćharimata pe kodo so dikhel o kùrso vaś asistènto k-i kantìna (xamasqo-

kher). O Jorge mothovel pal-i pakiv kaj kadava kùrso del e dejen thaj sar kadaja pakiv ande peste

kerel len te ovel len maj but śànse te arakhen pesqe butăqe, thaj mothovel vi pal-e

benefìtura/laćhimata andine kasave situaciatar (jekh maj bari pesqi-pakiv kaj te kerel len te thon

pes and-i edukàcia penqe ćhavorrenqi, maj but implikàcia k-i śkòla, laćharimata le lovikane

situaciaqi thaj sajekh o laćharipen le familiaqe situaciaqo, thaj aver): 35 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 2-to Rùnda – Spania. Patrin 34. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia 36 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to Rùnda – Spania. Patrin 45. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia

(…) si te oven maj sigura, thaj kana khoniwa dikhel pes siguro, kana kadala ćheja arakhen

o brakhipen jekhe butăqe thanesqo, von si te vazden penqo śero, si te barǒn sar зene thaj

sar deja and-i edukàcia penqe ćhavorrenqi, anda kodo kaj von, mèmbrura le

komunitetaqe andar kadava pero, savo si ande jekhe phare poziciate, ama kana san

integrime and-e butăqi umal vi kadala famìliě integrisaren pe’ maj but and-i societèta, si

lenqe miśto and-o pero, anda kodo kaj akana si len jekh than katar len love, thaj laćhardǒl

sa,laćhardǒl i situàcia le ćhavorrenqi, laćhardǒl i śkòla, laćhardǒl amari buti, laćhardǒl i buti

kodolenqi kaj aven avrăl, e familiaqo tràjo laćhardǒl thaj sajekh laćhardǒl vi amari relàcia le

familiěnça. Patăv zorale kado, akana trebul te del pes lenqe o śajipen kaj kadava te na

aćhol numaj jekh kùrso.37 (profesori, śkòla La Paz)

O baxtagor/suksèso thaj o impàkto kaj si le familiěnqe edukacian pe зuvlă avel andar kodo ke

kadala si organizime special pala’ lenqe trubuimata. O Andress, śkolaqo mediatòri katar i śkòla La

Paz, sikavel sar kadava kùrso sas baxtagorutno/suksesosqo anda kodo kaj e зuvlă participàntura

sas kerde protagonìstura lenqere progresosqe. Kadaja kerdă te ovel participàcia pe sa i vràma kaj

kerdă pes o kùrso thaj te śirden e klàse k-i vràma kana trubulas:

Patăv ke si jekh baxtagor/suksèso le śkolaqo La Paz, o ćhand/fèlo sar von [e зuvlă] dikhen

pes sar kotor andar i ekìpa, trebul te naisarav ćaćipnaça le ekipaqe (…) Dikhindoj pes

urăvde ande parne gadeste thaj aśunindoj len phenindoj lenqe „rajni siklărni!e” si sar kana

thos ćèpani/koròna le Śuźăqe, lenqo ilo si lokhărdo thaj patăv ke von si e maj optimìsta pe

kodo so dikhel o kùrso. Si amenqe surprìza te dikhas ke duje kurkença anglal nijekh andar e

participàntura na muklă o kùrso, o avipen si regulime, ke varesave зuvlěn andar lende si len

jekh, màksimum duj absènce, thaj kado si kaj gele k-o sastări, śpecial kana dikhas avere

kursurěnde.38 (śkolutno mediatòri, śkòla la Paz)

37 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to Rùnda – Spania. Patrin 49. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia 38 O Rodipnasqo Cèntro le Teoriěnqo thaj le Praktikenqo vaś o opralnakhavipen le bibarabarimatenqo (CREA), 2008, Working Papers: Rodipen p-e thanutne projèktura and-i Evropa. O projèkto 6. I 3-to Rùnda – Spania. Patrin 49. Projèkto INCLUD-ED. Strategìě vaś i inklùzia thaj o sociàlo paśaripen/koèzia and-i Evropa perdal edukàcia, 2006-2011. O 6-to Buxlo Progràmo. Themutne thaj rajaripen/guvernàcia ande jekh societèta bazime po prinзaripen. CIT4-CT-2006-028603. DG Rodipen. Evroputni Komìsia

Kames te implementisares kadaja

edukacionàlo eksperiènca and-i śkòla tirri vaj and-o them tirro?

RODE

I Asociàcia le Rromane Зuvlěnqi Drom Kotar Mestipen

info@dromkotar.org

I eksperiènca alosardi

O projèkto „O tiknăripen le śkolaqe muklipnasqo katar e rromane xurde” si jekh progràmo

trine berśenqo implementime le Centrostar Amalipe – Bulgaria lověnça katar i Fundàcia

„Amerika vaś i Bulgaria”. Lesqo maj baro res/obijèktivo si te tiknărel i ràta le śkolaqe

muklipnasqi katar e rromane ćhavorre saven si len e śkolaqe berśa. E projektosqe

aktivitètura dikhen e absènce, e tiknè nòte/rezùltura, o tikno nùmero le rromane

siklǒvnenqo kaj aresen le siklǒvipnaça k-o dujto siklǒvipnasqo-nivèlo (k-o licèumo), o bi-

interèso le rromane dadenqo thaj dejenqo pe kodo so dikhel i aktivitèta k-i śkòla thaj e

śkolaqo śerutnipen. I śkòla si o maj laćho than kaj daśti aźutil k-i baxtagorutni/suksesosqi

edukacionàlo integràcia le rromane ćhavorrenqi.

Krlura pal’ o tiknăripen le śkolaqe muklimasqo katar e rromane xurde (Bulgaria)

E participanturenqe krlura Metodològiko asistencaça katar e regionàlo koordinatòră thaj pal-i sombuti le siklărnença thaj le

śkolaqe direktorěça, e maj ćorrorre ćhavorre andar "Paisii Hilendarsky", i angluni Anglune-nivelosqi

(primàro) śkòla andar Galabòvo sas inkerde thaj cirdine palpale k-i śkòla; nesave andar lende

perdal individuàlo svaqone kurkesqe maladipnata thaj diskùciě le dadença thaj le dejença,

perdal thodipen mentorěnqo (ćhavorre siklǒvne sakodole berśendar), perdal lenqo thodipen and-

e śkolaqo Parlamènto vaj ande siklǒvnenqe komitètura, thaj, and-e maj phare kàzura, aźutipnaça

katar varesave institùciě sar si E Ćhavorresqo Brakhipen/Protèkcia thaj i Thanutni Komìsia vaś o

Phaglipen le Ternimasqe Violencaqi.

Mirro anav si Nelly. Sar regionàlo koordinatòri, si man jekh konstruktìvo thaj bari pozìcia. Zumavav te aźutiv le rromane ćhavorren te len penqo tràjo ande penqe vasta thaj te edukisaren pen korkorre! (Neli Nikolova – koordinatòri Amalipe p-i nord-est zòna)

Som but baxtali kaj kerav buti vaś o Amalipe CIDT, odolosqe kaj anda mande Amalipe nanaj numaj jekh than kaj kerav buti, si jekh kàuza! (Plamena Stefkova – koordinatòri Amalipe p-i nord-vest zòna)

Sarsave śkolan mentorěsqe roloça si lan nesave śkòle-pilot phangle latar – na maj but desar 3, thaj

laqo ròlo si te del len vast te implementisaren e progràmura vaś i prevència le śkolaqe muklipnasqi.

O paruvipen le eksperiencaqo thaj le зanimatenqo kerel pes perdal o gelipen le siklărnenqo andar

e śkòle pilot k-e kidimata haj seminàrura le śkolença mèntora, perdal avipnata and-e projektosqe

thana le profesorěnqe mèntoră and-e śkòle pilot, perdal o avipen le siklǒvnenqo andar solduj śkòle,

vi kodola e pilot haj vi e mèntora, k-e kidimata, konkùrsura, ekspozìciě.

E avipnata/vìzite le siklǒvnenqe sakodole berśendar katar e śkòle-pilot vaj katar e śkòle-

mentor anen jekh nevo elemènto and-o śkolaqo trujalipen. Kasave avipnata si kotor andar

e aktiviteturenqo plàno svaqone divesesqo andar sarsavi śkòla. Thaj som de akord lenqere

pozitìvo impaktoça: pe jekh rig, anen loś thaj pozitìvo emòciě vi le siklǒvnenqe andar i

śkòla kaj avel pes, thaj vi kodolenqe kaj aven sar gòstura; pe aver rig, aźutisaren k-o

зanimatenqo paruvipen. And-amari śkòla kadaja aktivitèta ligardă k-o keripen jekhe maj

laćhe trujalipnasqo/mediosqo and-I śkòla thaj k-o baripen le motivaciaqo maśkar e

siklǒvne.

(profesori k-e anglune-nivelosqi śkòla “Vasil Levski”, diz Vidrare, Sofiaqo distrìkto)

O cirdipen le ternenqo thaj o interèso vaś lenqo angaźamènto le śkolaça sas kerdo ande maj bute

śkolende. Diklhă pes ke i strategìa “sam barabar/sajekh jekh avreça” dină laćhe rezùltura,

lokhărindoj o vakeripen (i komunikàcia) le xurdença kaj sip o drom te muken i śkòla. Special kana si

jekh siklǒvno kasqe des pakiv. Suksesosqe ekzàmplura pe kado si e anglune-nivelosqi (primàro)

śkòla andar Prof. Iśirkovo, e anglune-nivelosqi śkòla andar Srèdiśte thae e licèumura andar o

regiòno. Si interesànto omkodèlo labărdo/utilizime and-e śkole зi k-i IV-to klàsa, pala’ sar kerel pes

and-i elementàro śkòla nr. 2 andar Omurtag.

Sas but śukar thaj interesànto and-i vràma kaj kerde pes e vìzite! Maladem but xurdem sar

sam ame! Sa kadja, gelăm k-o festivàlo “Open Heart” andar Veliko Tärnovo. Na-j te bistrav

adaja diz sode зivava!

(Nevin Śukrieva, siklǒvni k-i primàro śkòla “Hristo Botev” andar Kapiskhan, distrikto Śumen)

Sas anglunivar kaj mire xurde inkliste andar i diz kaj beśas. Thaj na-j numaj adaja. Kana

boldinile khere, karing i răt, sa vakerenas palal odova so kerde thaj dikhle. I maj laćhi buti

sas ke kamenas but te зan odole śkolatevi avervar thaj te sikaven le xurdenqe other so

kerde von ande sa adaja vràma… Ni xatăravas… Зi akana me sǒmas odoja kaj spidelas

len te зan k-i śkòla ande sarsavo dives thaj te len jekh diploma. Akana paruvdile e bută.

Von sas odola kaj kamenas te зan k-i śkòla, thaj k-o avindo maladipen te sikaven

okolavere xurdenqe okolavere śkolatar so kerde!

(I dej jekhe ćhavesqi thaj jekhe ćhejaqi kaj si thode and-e vìzite le siklǒvnenqe

sakodole berśendar, I primàro śkòla andar o NV le Bulgariaqo)

E profèsoră katar e neve śkòle pilot si o nevo grùpo lilo and-o dikhipenn kaśte keren pes

manuśikane resùrse śajutne te keren buti ande jekh multietnikano trujalipen. And-e sa maj but śkòle

e profèsoră laćharde penqi atitùdina thaj laćhardilo vi o edukacionàlo procèso thaj dene pes

laćhe rezùltura.

And-i vràma le formipnasqe kursurenqi reslăm te keras and-amari śkòla jekh multikulturàlo

edukacionàlo trujalipen maj laćho; me thaj mire kolègura reslăm te ovel amen maj baro ogo

(maj bari motivàcia) – reslăm te das ogi maj bute siklŏvnen te aven k-i śkòla, kadja kerindoj

prevència le na-avipnasqe k-i śkòla (le absenteismosqe) thaj cirdindoj maj bute daden te

thon pes aktiv and-e aktivitètura andar e śkolaqi bar. Ćaćes kadaja buti si laćhi! (profèsori

katar e anglune-nivelosqi śkòla “Hristo Botev” andar Marćevo, distrìkto Montana)

Anglunes but ni davas pativ kadale kursuren, kaj patăvas ke sarsave śkolan isi lan laqe

probèmura thaj ni patăvas ke e profèsoră malaven pe’ sa kodole situaciěnça thaj resenn te

laćharen len. Kadaja metòda si but laćhi; daśti dikhav akana e rezùltura. Rekomendisaravv

kadala kùrsura vi okolavere profesorěnqe. Mangav tumen, ma den tumen rigate te mangen

aźutòri kana trebul tumen! (profèsori k-i primàro śkòla “Bacho Kiro” andar Letnica, distrìkto

Lovech)

O ulavipen le eksperiencenqo thaj le idejenqo ande kadala maladipnata si amenqe but

laćho. Sadajekh patăv ke зanav kadala bută, ta athe sadajekh siklŏvas vareso nevo thaj

laćho!

(Miroljub Yonkov – reprezentànto le primàro śkolaqo “Hristo Botev”,

Dolni Tsibar, distrìkto Montana)

E maladipnata maśkar i śkòla-mentor thaj i śkòla-pilot nanaj maladipnata vaś e profèsoră, save si

kapàbila thaj save nanaj. Kadala si maladipnata maśkar kolègura save si зangavde le

problemurendar kaj si le śkolan kaj keren buti thaj save roden neve metòde, vaj palemarakhen

metòde kaj te laćharen len aźutipnaça katar e kolègura saven si len eksperiènca, ama xasarde

penqi pakiv thaj nimaj arakhen solùciě le problemurenqe.

I maj bari buti, sar kokalo le monitorizaciaqo amare butăqi, si ke kerdăm lenqere śkole maj

laćhe vaś amare xurde, thaj I Mìsia Amalipe reli I mìsia thaj o motto amare butăqe thaj amare

relaciěnqe.

(Krasimira Blagoeva, direktora le primàro śkolaqi “V. Levski”,

Karadzhovo, distrìkto Plovdiv)

Pala’ kadala kùrsura àke ke mire profèsoră resle te dikhen ke kamen te keren buti le

xurdença.

(śkolaqo dirèktori, Bulgariaqo Sud-Centro)

Jekh nevi iniciatìva kaj te del vas k-e xurdenqi participàcia, k-i sombuti/kooperàcia thaj k-o

interèso le siklŏvnenqo and-e śkolaqe aktivitètura sas i ekspozìcia “Mirro suno vaś e rroma

thaj i Bulgaria” kaj śirdină and-i septèmbra, 2011-to berś, thaj phirdă and-e śkolende andar

sari Bulgaria, barvalărindoj pes sarsave śkolatar eseurěnça thaj ćitrimatença le

siklŏvnenqere. Sas but impresivo o kamipen le siklŏvnenqo te den esèura/xramosaripnata

thaj ćitrimata/designura.

Ìta so araklŏm kana areslŏm and-o Veliko Tarnovo: 30 km ćitrimatença thaj eseurença le

kandidaturenqere kaj kamenas te len o maj laćho than. And-o dives anglal o festival,

sikavdăm materiàlura alosarde andar e phiravdi ekspozìcia, anglal i primarìa/komùna

andar o Veliko Tarnovo, kaj labărdam le (utilizisardam len) te keras anglespidas o festival

“Open Heart”. E dizaqe themutnen sas len o śajipen te dikhen e xurdenqe sune, te oven

thode cerra and-o than le xurdenqo thaj te alosaren kodoles kaj kamle. (Teodora

Kumanova – dujto direktora k-o Cèntro AMALIPE)

And-o 9 thaj 10 2012, i phiravdi ekspozìcia “Mirro suno vaś e rroma thaj i Bulgaria” sas ikavdi k-o

Festivàlo le Rromane Ćhavorrenqo anglal maj but desar 1300 xurde.

Dikhlŏm and-e fòto, po Facebook, mire ćitrimata katar i Phiravdi

Ekspozìcia katar i śkòla andar Montana. Sas but śukar – mirro

ćitripe/designo phirdă andar sari Bulgaria thaj gelo vi avere

xurdende.

Kamavas kaj atùnći kana si amen sune khetanes, amare sune te

oven maj zorale thaj te ćaćardŏn ande jekh dives! (siklŏvni, śkòla

Nikola Kozlevo, distrìkto Śumen)

Sarsavo ratăripen aćhavel amen, sarsavo diverkeripen del amen

aзukerimata haj sarsavo suno kerel kaj o ćaćutno patăipen thaj i

zor te зan angle. Kana si amen sune thaj sam korkore – si numaj

jekh suno. Kana si amen sune khetanes avrença, adava si o

śirdipen le ćaćipnaqo/realitetaqo.”

Kadale lavença, o Evgheni Anghelov, dirèktori k-i elementàro

śkòla “Hr. Smirnenski”, andar Byala Slatina. Distrìkto Vratza, puterdă e śkolaqe udara vaś i phiravdi

ekspozìcia

Figura 1 “Balvalăqi asiav”- ćitripe kerdo katar o Luis Iliev, śkòla “Hr. Botev”, Pavolche , distrìkto Vratza

Sŏm jekh rromani ćhajerri thaj beśav ande jekh gav andar i Bulgaria, kaj зiven/trajin rroma thaj

bulgàră. E manuśa si but laćhe thaj amalikane mança. I maj laćhi buti si ke si man jekh famìlia, ke

si but xurde bidadenqe kaj зiven and-o ćorroripe… kamav te siklŏvav thaj vi mire dada kamen sa

kadaja buti. Adava si mirro suno. Sarsave xurdes, madikh lesqi orìgina, te si bulgàro, rrom vaj

xoraxaj/tùrko, si les jekh suno vaś o avindipe. Mirro suno sit e ovav hairstylisto, te ovav laćho ande

so kerav, thaj te oven man but klièntura. Patăv ke odola kaj kamen te resen penqo suno, daśti

keren adaja and-i Bulgaria sode vràma von kamen adaja thaj si len jekh zoralo kamipe te resen

penqo suno!

(Kotor andar jekh esèo anavărdo “Mirro suno vaś e rroma thaj i

Bulgaria”, lekhlo/xramosardo katar i Nabaet Sally, 6-to klàsa,

primàro śkòla “Bratya Miladinovi”, gav Ćerna, distrìkto Dobrić)

E dadenqo klùbo. Cerra maj phares sas o thodipen/implikipen

le dadenqo thaj lenqo angaźipen and-e śkolaqo зivipen. Ama,

ande sarsavi śkòla sas kerde dadenqe klùbură kaj e dadenqi

buti si te laćharen e śkolaqe problème thaj e problème kaj

dikhen e siklŏvnen kaj si po drom te muken i śkòla. Jekh aver

buti kaj kamel pes kadaleça sit e kerel pes jekh aktìvo

phanglipen/konèkcia maśkar I śkòla thaj e dadenqi komunitèta.

E dada si thode and-e drabaripnasqe/ćitimasqe thaj

diskusiěnqe sèsie. E maj aktìvo sas kodola andar Kitanćevo, Yasenovets, Kaspichan, Izgrev,

T.Ikonomova, N.Kozlevo, Varna, Srediśte, Omurtag, Belomortsi, Smolnitsa, Bazveliysko thaj aver.

Figura : Siklŏvne participàntura

k-i phiravdi ekspozìcia

Nesave dadenqe klùbura kerde penqe penqo khetanipen (penqi komunitèta) thaj sas le’ nesave

iniciatìve.

Organizisardam jekh ekspozìcia-bazàri k-o Kraćùno, le motto-oça “Te putras amare ile thaj te

keras laćhes!” E love sas dine le xurdenqe andar e komunitètura kaj зiven ande baro ćorroripe.

Ame patăs ke khetanes le profesorěnça daśti resasa te das amarre0020urden jekh edukàcia thaj

jekh tràjo maj laćhe.

(Mèmbro le dadenqe klubosqo katar o licèumo Varbitza,

Distrìkto Śumen)

Anglunes sas amenqe but phares te cirdas o dikhipen le dadenqo. I laćhi interàkcia maśkar i śkòla

thaj e dadenqo khetanipen/komunitèta kardă pes palal o keripen jekhe aktivitetaqo and-o

projèkto, jekh sportosqi aktivitèta anavărdi “I dej, o dad thaj me”. Ande kadava sportosqo

konkùrso si numaj aktivitètura kon te ovel maj laćho maśkar e xurde, maśkar ekìpe kerde andar

famìliende, thaj vi divertismènto – kadaja si i relaksànto rig – thaj pale khelimata/dànsură maśkar e

dada thaj e xurde. E dada irisajle and-o xurdipen, thaj kamenas te viзaven (te oven maj laćhe)

vòrta maj but desar lenqe xurde. Savorre si akana mèmbrura le dadenqe klubosqe thaj aźutisaren i

śkòla ande verver aktivitètura. (O dirèktori le primàro śkolaqo “Jordan Javkov” andar Yambol)

Ćajlŏl man te зav othe. Kidas amen jekhvar sa ke duj kurke. Зanav ke sŏm important. Зanav ke

daśti aзutisarav. Akana xatărav ke daśti phenas but pa’ sar śaj te ovel i śkòla. Si amari śkòla. Trebul

te dikhen sode bută krdăm khetanes le profesorěnça thaj le xurdença.

(Dad andar e dadenqo klùbo andar Pestera, distrìkto Pazardзik)

E siklŏvne mèntoră si terne saven si len laćhe rezùltura k-i śòla thaj kamen te implikisaren pes social

aźutindoj penqe kolenguren sakodole berśenqe. O “siklăripen le kolegurenqo sakodole berśenqe”

Figura 1: Kidipen le dadenqo and-i primàro śkòla

Kaspichan

Figura 1: Kidipen le dadenqe klubosqo andar i

primàro śkòla Bozvelijsko

śaj te del vas k-o arakhlipen le khetane punkturenqo kodolença kaj si po drom te muken i śkola.

Jekh kolègo saves o siklŏvno del les pakiv si “kamlo” kodol;estar kaj si and-o rìsko te mukel i śkòla,

saves isi les tikne rezùltura k-o siklŏvipen vaj si les phiravipnasqe/komportaentosqe problèmura.

Aźutipnaça le profesorěstar katar i klàsa thaj/vaj le edukatìvo konsilierostar/direktorěstar, o mèntori

kerel jekh akciaqo plàno vaś o vulneràbilo siklŏvno (o plàno si kotor le profilosqo kerdo vaś o

vulneràbilo siklŏvno). And-o plàno si thodi/inkludime vi i buti le siklŏvneça and-i śkòla thaj avri le

śkolatar thaj maj si athe vi masùre/àkciě propozime le mentorěstar.

Si te phenav tumenqe jekh paramisi d’o berś o nakhlo, kaj paruvdă amen but thaj fal pes

ke barilăm thaj siklilăm so si o ćaćutno amalipen. O berś o nakhlo kerdilŏm amalni jekhe

ćhejaça andar amari klàsa. Voj sas rromani ćhej thaj bućholas Ati. Xatărasas amen but

śukar, siklŏvasas khetanes thaj khetanes kerasas amari śkolaqi buti kheral. K-o Kraćùno

akhardŏm lan mande khere thaj diveskerdă amença, thaj ande lenqo barodives – Vasilica

– akhardă man late khere thaj diveskerdăm khetanes. Xatărdŏm atùnći ke vi von

diveskeren sar vi ame, thaj ke si baxtale thaj si manuśa laćhe.

Okolaver raklă andar i klàsa na sas but baxtale ke me sŏmas amalni le Atiaça. Asanas

mandar sadajekh thaj phenenas ke ni sŏm khanći, kaj beśav paśe jekhe ćhejaça rromane

etniaqi. Na dinŏm len kan, ta i Ati sadajekh sas bibaxtali thaj phenelas manqe ke kana

kamav, daśti te namaj o vav amalni laça. Sas gàta te mukel i śkòla, thaj patăv ke odolosqe

kaj sŏmas laqi amalni aćhili and-i śkòla. Зi k-o agor nimaj dină khonik dùma amença.

Kerdăm amen ke ni dikhas adaja buti.

Ande jekh dives, amari