Mustafa Yldrm MECZUP YARATMAK yzyllk yanltma ustal Ankara 2006 Meczup yaratmak Temmuz 2006 Selcenli Veli Yldrm Hoca'nn ansna saygyla "Bilakis, cennete gitmek zere slam'a dahil olan topluluklarn karsna, engel ve mania olarak kan kfr ynnn bana darbeyi vurma, nn alma, darbeyi vurup onu sarsnca, hemen onu terih (ameliyat) masasna yatrma, kalbine ve kafasna iman enjekte etme; sopay sadece onun iine iman sokabilmek iin tepesine vurup bayltma... Budur slamn uuru."1 1 Fethullah Glen, Hitap iekleri, s.95 Giri "nandm" diyen kiiyle, inand konularda bilimsel bir tartmaya girmek kadar hatal bir giriim olamaz. nk o kii, "inandm" demekle her trl tartmann nn kesmi olmaktadr. nanlan bir dnce deil de bir kiiyse, o kiiye ball da tartamayz, ama inanlan kiinin yaam stne yaynlananlar, onu yceltmek uruna yaylan bilgileri snayabiliriz. nk inanlan kiinin etkisi byk ve ballarnn says ne kadar oksa, onun hakknda o kadar ok yayn yaplr. Bu yaynlardan manevi ya da ticari medet umanlar, gerekleri tersyz edebilirler. Bu ii yle bir kerteye getirebilirler ki, kendi karlar uruna para vererek tannm kiilere kitap yazdrtabilirler. Bununla da ye-tinmezler, inanlan kiinin yazdklarn deitirebilir, grup karlar uruna ya da rgtlenecek genleri kazanmak iin inanlan kiinin yazdklarnn bir blmn kitaplardan karabilirler. Her inan odakl grup, be zellik tar: (1) ye kazanmak, fikir alamak ve yelerini bal tutmak iin ruhsal (psikolojik) bask uygular; kiilerin varolan yaam ilkelerini, toplumsal balarnn dayand inanlarn siler ve yerine kendi grup inanlarn yerletirir. (2) Sekinci tek boyutlu bir topluluk oluturur. (3) Kurucu lideri kendi kendini tayin etmi, dogmatik (dnce 1 saplantl), kendini dinsel kurtarc sayan (Mesihi), so-rumluluk tayan ve etkileyici bir kiidir. (4) Gruba gelir salamak iin "Ama uruna her ey geerlidir" ilkesiyle yeni yeler kazanr. (5) Mal varlklarndan ve zenginliklerden grup yelerinin ounluu ve toplum yararlanamaz. Hakknda en ok yayn yaplan kiilerin banda Saidi Nursi (Krdi) gelmektedir. Onun kendi yaam stne yazdklarnn (yaynladklarnn) yaratt kark-la yukarda sz edilen zel abartmalar da eklenince, gerekler duman altnda kalm ve maksatl ya da mak-satsz yanltc bilgiler yeni kuaklarn gzlerini ve basi-retlerini balar olmutur. Gerek onun yazdklar (yayn-ladklar) ve gerekse onun yaam stne yazlanlar b-yk bir ticari olanak yaratmaktadr. Bu kitap, Said-i Nursi (Krdi)'nin ve ona inananlarn dinsel inanlarn tartma ya da eletirme amacn tamamakta ve safsata ile gerei ayrmsamaya yardmc olmay denemektedir. Denemektedir, nk u ya da bu inanca kaplma zgrlne karlamaz. Ne var ki, yalan ile gerei ayrmsadktan sonra kiinin, istedii seimi yapmas; u ya da bu inan bei iinde yer almas ve hatta bir faniye balanmas daha salkl olabilir. Ancak o zaman gruplara gz kapal girmek yerine, dnerek bir seim yapabilir ya da baland gruptan ayrlabilir. Bu dncelerle Said-i Nursi (Krdi) stne ya-zanlarn yaptlarndan yararlanlarak O'nun yaam y-ks zetlenirken, elikiler ve yanltc bilgiler yans-tlm ve tahrifat vurgulanmtr. 2 Kant gerektirmeyecek kadar ak olmasna karn, yazanlarca bilerek deitirilmi, siyasal-ticari karlar uruna arptlm olan tarihsel olaylar yeniden gzden geirilmitir. Ayrca, baz nl yazanlarn arptmakla yetinmeyerek ne ok uydurma yazabildikleri de sergi-lenmitir.

Kitabn okurlar bir yandan Said-i Nursi'nin yaam zetini tarihsel dizin iinde okurken, te yandan safsa-talar, uydurmalar da irdeleyebileceklerdir. Uzun sredir hibir kuku duymadan inandklarnn tersini okuyunca ilk aknlklarnn yaratt tepkiyi bir yana brakabildikten sonradr ki, isterlerse senaryonun tmn gzden geirebilirler. Ayrca, dinsel anlatmlarn altna gizlenmi olan si-yaset-ticaret-istihbarat balantl ve ounlukla yabanc devletlerce gdmlenen bir an iinde yer alp almamay yeniden deerlendirerek bir karar verebilirler. Ankara, 24 Nisan 2006 Mustafa Yldrm 3 Said-i Nursi, Bitlis ilinin Hizan ilesine bal Nurs (Nors) adndaki kk bir kyde, 1873 ylnda, kendi yazmna gre 1877 ylnda dodu. Babas yoksuldu. Gbek ad Rza olan Said-i Krdi, kklerinin Hz. Mu-hammed'e dayandn ileri srmektedir.1/2 17 Kasm 1921 tarihli "hal tercmesi"nde kimliini aklar: "smim Said, hretim Bedizzaman'dr. Pederimin ismi Mirza'dr. Bir slale-i ma'rufeye nisbetim yoktur. Mezhebim afii'dir. Devlet-i Aliye-i Osmaniye tebaiyetindenim. Tarih-i veladetim 1293 (1877)'tr" 3/4 Sonraki yllarda mezhebini de u szlerle belirt-mektedir: "Mezheb-i Hanef'nin ulviyetine ve safiyetine m-naf bir surette, vicdann dnyaya satan bir ksm lema-s s'un (kt limler) yanl fetvalaryla, benim gibi afi-l Mezheb adamlara, hangi usl (hak) ile teklif ediyorsunuz? Bu meslekte milyon- 1erif Mardin, Trkiye'de Din ve Toplumsal deime Bedizzaman Said Nursi Olay, (Religion and Social Change in Modern Turkey, The Case of Bedizzaman Said Nursi 'den eviren: Metin ulhaolu), s.109 2 Aytun Altndal ise doum yeri Nors'un kasaba olduunu sylemekte dir. Aynann Arkas program, Haber Trk TV, 8.2.2006. 3 Sadk Albayrak, Son Devrin slam Akademisi, s.185. 4 Mektubat, Yeni Asya neriyat, s. 417. 5 lar etba (ballar) bulunan afi Mezhebini kald-rp, btn afileri Hanefletirdikten sonra, bana zulm suretinde cebren teklif edilse, sizin gibi dinsizlerin bir usuldr denilebilir. Yoksa keyf bir alaklktr! ylelerin keyfine tabi deiliz ve tan-mayz!" Bruinessen'e gre, ocukluunda Hizan Gavs (Byk eyhi) Seyyid Sibgatullah'a balyd. Bu veriye dayanarak yazanlar, bu konuda belirgin bir kaynak gstermiyorlar. 5/ 6 Said-i Krdi, talebelerine; 8-9 yandayken Kadiri Tarikat'nn kurucusu Abdlkadir Geylani'ye bal ol-duunu anlatmtr.7 1882'de, daha nce yazdrd Emirda Lahikasna gre, Said-i Krdi dokuz yandayken Tag kyne, Molla Mehmet Emin Efendi'nin yanna gittiini belirtiyor. Ayn kitapkta "Ustam" dedii eyh Abdurrah-man Tagi ile tantn sylyor. Bu kii Mevlana Ha-lid'in yredeki ilk teblicisi olarak biliniyor.8/9 5 erif Mardin, agk, s. 109 (van Bruinessen'den 1978, 350'den) ve Necmeddin ahiner, Bilinmeyen Taraflariyle Bedizzaman Said Nursi, Yeni Asya, 1979, s.47 6 Seyid Sibgatullah Arvasi: Bitlis'e bal Hizan ilesinde yaad. Van'da eyh Muhyiddin'in talebesi oldu. Daha sonra Cizreli eyh Halid'in yanna geti. Daha sonra eyh Salih-i Sipiki, Bitlisli eyh Musa ve Bitlisli eyh Abdlkadir'den ders ald. Hizan Gasvs (Byk eyhi) olarak tannd. 1876'da Hizan'a bal Gayda'da ld. 7 erif Mardin, agk. s.109 ve Sikke-i Tasdiki Gaybi, Redoks, s.116 8 erif Mardin, agk. s. 110 ve Emirda Lahikas, Redoks, s. 59. 9Abdurrahman- Tagi (irvan 1831-1886): Sibgatullah Arvasi'nin halifesidir. Babasna vakfedilen Isparit'teki medresede ders verdi. Sibgatullah Arvasi (1870), Hizan'da yaad. Taha el-Hak-kri'nin halifesidir ve "Gavs- Hizan" olarak tannmaktadr. Abdurrahman Memi, Halidi Badadi ve Anadolu'da Halidilik, s.160-162. 6 Said-i Krdi, ok kk yata bir kydeki hoca-sndan ayrlp bir baka kydeki hocasna gitmesine yol aan anlamazlklar, "On yandayken byk bir kahramanlk tavrn" taknmasyla aklyor.10

O yl, Tag kynden de ayrlp kendi ky Nurs'a dnd. Ksa sre sonra Pirmis'e gitti. Ksa srede oradan da ayrlp Hizan'a geti. Daha on yandayd. Mevlana Halid'in ikinci halifesi, "Nakibend stad" Seyyid Nur Muhammed'in rencisi oldu.11 Bu rencilii de ksa srd. nk teki renci-lerle kavga etmiti. Kardeini de alp eyhan yaylasna gitti. Orada da kardeiyle kavga etti. ABD'de yerleik Prof. erif Mardin'in ve ahi-ner'in kitaplarna gre Said-i Krdi, hocas Mehmet Emin Efendi'ye kar km ve hocasnn kendisine ka-ramayacan, nk "gcn aslnda eyh Abdur-rahman'dan aldn" sylemi. Bu durumda hocas da onu kyden uzaklatrm.12 ok sonraki yllarda ballarnn en nde geleni olacak olan Mustafa Sungur, onun eitim durumunu, "Ksa sre Molla Mehmet Emin'in mahalle mektebinde okumu fakat tahsilini yarm brakmtr" diyerek zet-leyecektir.13'14 10 Emirda Lahikas,Redoks, s. 52-53. 11 Necmeddin ahiner, Bilinmeyen Taraflariyle Bedizzaman Said Nursi, 12. Basm, Yeni Asya, 1996, s.53 ve ualar, s. 370 12 erif Mardin, agk., s.113 ve N. ahiner, agk., s.53 13 Mustafa Sungur, "Muhterem Bedizzaman Said'i Nursi kimdir?", Hilal Mecmuas, Mays 1960, s.2'den aktaran Dr. Neda Armaner, "slam Dininden Ayrlan Cereyanlar - Nurculuk, s. 16. 7 lm-i Kur'an verilmi oldu Nurs kyne dnen 10 yandaki Said-i Krdi bir d grr. Dnde, Srat kprsnn banda bekler. Btn peygamberlerle grr ve onlarn ellerini per. Hz. Muhammed Peygamber'den "ilim talep eder." Peygamber de "mmetimden sual sormamak kaydyla sana lm-i Kur'an verilecektir" diye mjdeler.15 "lm-i Kur'an verilecektir" sznden "ilm-i" szc karlrsa geriye "Kur'an verilecektir" kalyor. Bu szler, Kuran indirildii iddiasnn rtl aklan olabilir mi? Ya da "vahiy" denilemedii iin mi, 'verilecek' deniliyor? Ancak o, "verilmek" szcyle de yetinmez; "De-mek ihtiya vard ki yle yazdrld" diyerek "vahiy"i artrr.16 Buna benzer rneklere Risale-i Nur adyla anlan kitaplarda ska rastlanmaktadr. Said-i Krdi, dolayl anlatmla peygamber mucizelerine benzer du-rumlar anlatr: "Dn, birdenbire bir sere kuu pencereye geldi, pencereye vurdu. Biz uurmak iin iaret ettik, gitmedi. Mecbur olduk, dedim: 'Pencereyi a, o ne diyecek?' Girdi, durdu., t bu sabaha kadar; sonra o oday ona braktk, yatak odama geldim. Bu sabah ktm, kapy atm; yarm dakikada dndm, baktm, "kudds kudds" zikrini yapan 14"Talebeliimin hepsini toplasanz iki sene ancak yapar. O devrede talebeye i'lal idgam (ezberleterek vakit israf ediliyordu. Ve ciddi rehberlik yapan da yoktu." F. Glen, Kk Dnyam, s.44. 15 N. ahiner, agk., s.58 16 Ayet-l Kbra, Redoks, s.10. bir ku odamda grdm, glerek dedim: "Bu mi-safir ne iin geldi?" Tam bir saat bana bakt, umad, rkmedi. Ben de okuyordum. Bir saat bana bakt; ekmek braktm, yemedi; yine kapy atm, ktm, yarm dakikada geldim; o misafir de kayboldu."17 Said-i Krdi yllar sonra kitap yazmaya (yazdrma-ya) balaynca Kur'an- Kerim ayetlerinin kendisini an-lattn ileri srecektir. Nurculuk stne yazan Ali Gztok bu konuyu deerlendirirken, Nur suresinin 35. ayeti ile Said-i Krdi'nin yazdklarn kyaslar. Sz konusu ayet yledir: "Onun nuru iinde k bulunan bir kandil yuvasna benzer. O k bir cam iindedir, cam ise, sanki inci gibi parlayan bir yldzdr, bu, ne yalnz Dou'da ve ne de Batda bulunan bereketli zeytin aacndan yaklr. Ate demese bile neredeyse yan kendisi aydnlatacak! Nur stne nurdur. Allah dilediini nuruna kavuturur. Allah insanlara rnekler verir, o her eyi bilir." Said-i Krdi bu ayette kendisinin iaret edildii anlamn karr: "Hem iaret eder ki: Resil-in Nur mellifi (Said-i Nursi) dahi atesiz yanar, tahsil (eitim) iin klfet ve ders meakkatine muhta olmadan kendi kendine nurlanr, lim olur. Evet bu cmlenin bu mu'cizane irt elektrik (3 mucize elektrik iareti) ve Resil-in-Nur hakknda 17 Sikke-i Tasdiki Gaybi, Redoks, s. 209. 9

hak (doru) olduu gibi, mellif (Said-i Nursi) hakknda dahi ayn- hakikattir (ak bir gerektir.) Tarihe-i hayatn okuyanlar ve hemehrileri bilir-ler ki, (Said-i Nursi) "zhar" kitabndan sonraki medrese usulnce (eitimiyle) onbe sene ders almakla (grlerek) okunan kitablar Resil-in-Nur mellifi (Said-i Nursi) yalnz ayda tahsil etmi (okuyup renmitir.)" 18 Said-i Krdi yalnzca Hz. Peygamber'in ryada verdii grevle ve ayetlerle yetinmeyecek, Hz. Ali'den de grev alacak ve 'Ceculutiye' kasidesine dayanarak, "Hz. Ali: 'Ey deeri yce olan sm-i Azam- (Byk ad) tayan kii! Dv, korkma! Sava, ekinme!' diye seslenmiti bana" diyecektir.19 Ryada grevlendirilmeye dnlrse, Said-i Krdi, daha ocuk yata dnyadaki grevini renmi oluyor. Dlerinin bir kayd olmayacana gre bu satrlar ya-zanlara inanmak gerekiyor.20 18Sikke-i Tasdiki Gaybi, s.74 ve Said-i Nursi, Sikke-i Tasdiki Gaybi (Arap harfleriyle teksir,s.6)'dan Ali Gztok, Mslmanlk ve Nurculuk, s.11-2. 19 Sikke-i Tadiki Gaybi (Arap harfleriyle teksir s.119-120)'den Ali Gztok, agk., s. 19. 20"1978 yllarndayd (ylndayd.) amarlarm birikmiti. Akam ykarken baya canma tak etti. Bir ara iimden 'Acaba evlense miydim?' diye geti... Ertesi gn ge vakitlerde bir arkada geldi ve bana unu nakletti: Akam ryamda Efendimiz (Hz. peygamber olmal)i grdm. Size selam syledi ve 'evlendii gn lr ve cenazesine de gelmem' buyurdu. Bu bir ryayd. Rya ile amel edilmeyeceini biliyordum ama ahsm adna bu iarete saygl olmaya altm." F. Glen, Kk Dnyam, s.63. 10 Yazlmayan 5 yl Cumhuriyet dneminde yazdrd kitaba gre 10 yana, Dar'l Hikmet-il slamiye iin verdii "hal ter-cmesi"ndeki doum tarihine gre 6 yana dek sren yaamndan ayrntlar yazanlar, Said-i Krdi'nin 10 ile 15 ya arasnda ne yaptna deinmiyorlar. 1888 ylna, yani 15 yanda nce, Arvas'a, daha sonra da Bitlis'e gittiini belirten Said-i Krdi, orada eyh Emin Efendi'nin yanna gider. Ksa sre sonra bu hocasna da kar gelir ve ayrlr. Mks (Bahesaray)'e giden Said-i Krdi, Mir Hasan Veli Medresesine girer. Kendi anlatmasna gre bu eitimine ok hzl balar.21 lk yedi kitab atlar ve seki-zinci kitapla balar. Yazarlar bu kitaplarn hangi kitaplar olduunu belirtmiyorlar. Sekizinci kitapla balad belirtilen bu eitim de birka gnde sona erer ve Said-i Krdi, Geva (Vastan / Van)'a gider ve orada bir ay kalr. Geva'tan Molla Mehmet ile birlikte Bayezit (Erzu-rum)'a giderler. eyh Mehmet Celali'nin rencisi olurlar. ahiner ve Prof. erif Mardin'e gre bu eitim ay srer ve Said-i Krdi, "eyhinden icazet" alarak "mezun" olur. Her iki yazar da bu mezuniyetin okulunun niteliini aklamyorlar. Said-i Krdi'nin kendi azndan yazlan zyaam yksnde, "20 yllk eitimi ayda tamamlad" belirtilmektedir.22 21 Mir Hasan Veli medresesi, Bahesaray ilesi giriindeki mezarlk iinde XVI. yzylda yaplmtr. 22 erif Mardin, agk. s.115; ahiner, agk. s.143 ve Sikke-i Tasdiki Gaybi, s.143. 11 Gerek Prof. erif Mardin ve gerekse ahiner, bu 20 yllk eitimin kapsamna bir aklk getirmiyorlar. Ayrca Said-i Krdi, bu aylk sre iinde, gecelerini "Krt ozan" Ahmede Xani'nin trbesinde, mum nda kitap okuyarak geirir. 15 yandaki Said-i Krdi, eitim grmek iin en uzun dnem, yani ay, kald Geva'tan Bitlis'e geer. Orada iki gn boyunca eyh Mehmet Efendi'nin dersine girer. Ksa konukluunun ardndan irvan'a, kardei Molla Abdullah'n yanna gitti. Aabeyine "Ben seksen kitap okudum" deyince, Molla Abdullah da "onu imtihan etti. Neticede hakikaten ilmi kudretini takdir ederek, sekiz ay nce talebesi olan Molla Said'in Ustad-ln kabul etti ve ondan ders ald."23 ahiner ilgin bir olay aktarmaktadr: Said-i Krdi, medresede ayaklarn duvara dayayarak ykseltir. Ayaklaryla kitaplar yukarda tutmaktadr. Hocas, "yle ne yapyorsun fakih Said?" diye sorar.24 Said-i Krdi yantlar: "Bugn benim bam ok gururlanm, ayaklarm bamdan yukar kaldryorum ki, biraz kafamdaki gurur krlsn "25 Buraya dek onun eitim yaam, yine onun anla-tmna dayanan, bazen da eklentiler yapan sevenlerinin yazdklarndan zetlendi. Hem o yazanlarn, hem de 23 ahiner, agk., s.62. 24 Fakih: lminin stad. F. Develliolu, Osmanlca-Trke Ansiklo pedik Lgat, s. 249.

25 ahiner, agk., s.63. 12 p Said-i Krdi'nin kendisinin, Cumhuriyet dneminde yazdrdklar ile 17 Kasm 1921 tarihli ve "Dar-l Hik-met-il slamiye azasndan Bedizzaman Said" imzal u satrlar birbirine hi benzememektedir: "Bideyet-i tahsilimde mezkur sparit Nahiyesinde biraderim nezdinde (yannda) mebadi-i ulumu iki sene kadar okudum. Sonra Erzurum'a tabi Ba-yezit Kasabasnda eyh Muhammed Celali Hazretlerinin tedris halkasnda, tedrisi mu'tad olan dersleri ikmal ile nshalar tamamladm. Sonra Van'da tedrise baladm. Onbe sene kadar fnun-i ettaya (muhtelif ilimlere) ait tedrisat ile itigal eyledim."26 Bu durumda Said-i Krdi'nin nerede hangi ei-timden getii karmaklam oluyor. Bu tr elikili, bazen birbirini yalanlayan bilgilere sonraki yaamnda da rastlanacaktr. Doum tarihindeki drt yllk fark da eklenince iinden klmaz olacaktr. Onu yazanlara ve kendi anlatmna gre, Said-i Krdi onbeinci yln ge-ziler ve aylk eitimle geirir. 16'nc yanda aama kaydettiini gryoruz. 1889'da Siirt'e, Molla Fethullah Efendi'nin yanna gider. Siirt alimlerini dnce-bilgi tartmalarnda (mnazara) yendii yazlan Said-i Krdi, burada "dervi" giysileri giyer ve Bitlis'e giderse de, orada rencilerle anlaamaz.27 26 S. Albayrak, agk., s. 185. 27 erif Mardin, agk. s.118; ahiner, agk. s.67-69 13 Binlerce sayfa szlk ezberi Bu yazarlara gre, Kurey camisinde bir vaaza gider. Daha sonra Bitlis Valisi onu kovar. O da Tillo (Siirt)'ya varr. Prof. erif Mardin onun Tillo'ya sndn yazyor, ancak kimden katn ve bu kan nedenine deinmiyor. Tillo'daki bir tepede "Kubbe-i Hasi-ya" diye bo bir yap vardr. ahiner, onun bu yapda yaadn ve Arapa byk szlk olan Kamus-u Okyanus'u ezberlediini yazyor.28 Kamus stne ksa bir bilgilenme yararl olacaktr: "Okyanusu'l-Basit fi Tercemeti'l Kamusi'l Muhit" adl yaptn yazar, 'Ebu Tahir Muhammed bin Yakub bin Mecduddin e-Firuzabadi'dir. 'Mtercim Ahmed Asm'dr. 'stanbul Takvimhane-i Amire' basm olan 'Kamus', 33 cm, 3 cilt ve toplam 2761 sayfadr. Said-i Krdi'nin hangi basm ezberledii yazldna gre, 'stanbul Matbaat Bahriye' basmnn da, 18 cm, 4 cilt ve toplam 5296 sayfa olduunu belirtmekte yarar var. Said-i Krdi bu byk kitab ezberlerken, yerdeki karncalar da izledii ve onlarn "cumhuriyeti" oldu-una karar verdii vurgulanmaktadr.29 Bu olay, Trkiye Cumhuriyeti kurulduktan uzun yllar sonra, yandalarn-ca Said-i Krdi'nin gerek bir cumhuriyeti olduuna kant olarak gsterilecektir. Delikanl Said-i Krdi, ikinci nemli dnde, Kadi-ri tarikatnn kurucusu Abdlkadir Geylani ona nemli 28 Kamus: Szlk. (Develliolu, s.486.) 29 ahiner, agk. s.68. 14 bir grev verir ve Miran Aireti reisi Mustafa Paa'nn yamaclna engel olmasn emreder.30 Dnde emir aldn syleyen Said-i Krdi, hemen Cizre'ye gider ve yazanlara gre, Airet reisi Mustafa bu delikanlnn nasihatlerini dinler, ona artk namaz klacana sz verir ve hatta bir de kl hediye eder. Yanna Molla Salih'i alan Said-i Krdi de Biro'ya gider. Oradayken Mustafa Paa'nn yeniden "zulme" baladn duyar duymaz hemen Cizre'ye dner. Mus-tafa Paa'y karsna alr ve zulmn srdrrse onu ldreceini syler.31 Prof. erif Mardin ise, iin bir baka boyutunu ileri srerek, airet reisinin olunun Said-i Krdi'yi kov-duunu, daha sonra Araplardan oluan Biro Airetinin bu gen adama saldrdn, ancak onun kim olduunu anlaynca ldrmekten caydklarn yazmaktadr. Prof. erif Mardin "kim olduunu anlama" beceri-sini nasl gsterdiklerini ve airet adamlarnn ondan ekinmelerinin nedenine bir aklk getirmiyor. O sralarda Said-i Krdi, kendi verdii doum ta-rihine gre, daha 12 yandadr. Yazanlarn belirttii doum tarihine greyse 16 yandadr. 30 Abdlkadir Geylani, Hazar denizi gneybatsnda Gilan eyalet merkezinde 1077'de dodu, ilk vaazlarn 1127'de Badat'ta 50 yanda vermeye balad. Klliyesi Badat'tadr. 1165/6'da dnyadan ayrld. 31ahiner, agk. s.72. 15

Vali elini pt ve "stadm sensin" dedi 1889'a dek, aa yukar onun yaad her yl anlatan bu yazarlar, sonraki yl iin tarih verme-mektedirler. Bu duruma gre, 16-19 ya arasnda Said-i Krdi'nin bandan u olaylar geer: Said-i Krdi, Sufi bn el-Arab'nin etkisi altnda kalr.32 Bu arada Bitlis Valisi onu srarla yanna arr. O da, istei yerine getirerek Bitlis'e gider ve valinin kzlarna ders vermeye balar.33 ahiner, ilgin aklamalarda bulunmaktadr: Valinin kzlarndan biri, bir gn Said-i Krdi'nin odasna girer. Said-i Krdi de kz kovar. Yazar, ders alan kzn odaya ne amala girdiini ve hangi nedenle kovulduunu aklamyor, ama valinin Said-i Krdi'nin ellerini perek "Hocam ve stadm sensin" dediini yazmaktadr; Said-i Krdi ise, iki yl boyunca, ders vermekte olduu kzlara bakmadn, bakmamasnn nedenini "ilmin izzetini muhafaza etmek beni baktrmyor" diyerek aklyor. Valinin kzlarna bakmaktan ne anlatlmak istendii ak olmamakla birlikte; sonraki yllarda stanbul'a git-tiinde de, "Hali'in iki yanna" dizilmi olan "Binler 32 bn'l-Arabi Muhyiddin: 1165'de Endls'te dodu. Tunus'ta, Fas'ta, Mekke'de, Dimak (am)'da yaad. Seluklu sultanlarn Eyyubilerle ilikisi oldu. am'da yaarken "Hz. Peygamberin elinde bir kitapla zuhur ederek (grnerek) 'Bu elimdeki, hikmetlerin yuvalarn gsteren bir kitaptr, bunu al ve faydalanacak kimselere akla dediini" belirtir. "Bu iaret zerine" 1230'da Fuu'l-hikem'i yaynlar. 1240 ylnda am'da dnyadan ayrlr, slam Ansiklopedisi, c. 20, Trkiye Diyanet Vakf, 1999. 33 erif Mardin, agk., s.124. ve ahiner, agk. s.73. 16 ak sak Rum ve Ermeni ve stanbullu kar ve kzlarda da bakmamasnn nedenini tpk genliindeki gibi aklayacaktr. Ayrca "Lzumsuz, geici, gnahl zevklerin akbeti, elemler, teessfler olmasndan iste-miyorum" diyecektir. Yeri gelmiken Said-i Krdi'nin kadn ilikileri konusundaki yaklamn, yllar sonra yazdrd satrlardan okuyalm: "Ben bir snnet-i seniye olan evlenmek detini terk ettim ki; t ok haramlara girmeyeyim ve ok vacipleri ve farzlar yapabileyim. "34 Kadnlar, Said-i Krdi'nin anlayna gre giyin-memise kendilerini satmaya almakta oluyorlar. Kz akirdler Nurcu erkeklerle evlense iyi olur: "te bu iaret ettiimiz hakikata binaen, bekr kalmak isteyen Nur akirdlerinden olan kzlara derim ki: Tam muvafk ve dindar ve ahlkl bir zevc (e) bulmadan kendilerini ak-saklkla (alp salarak) satmasnlar. Eer (e) bulunmadysa); Nur'un bir ksm fedakr akirdleri gibi mcerred kalp t ona lyk ve ebed bir arkada olacak ve terbiye-i slmiyeyi alm vicdanl bir mteri ona ksn.35 Valinin "stad" olarak kabul edildiini ileri sren Said-i Krdi, Bitlis'te eyh Mehmet Kfrevi'den ders ald.36 Prof. erif Mardin'e gre ise, ders almam, tam tersine Kfrevi, Said-i Krdi'ye danmanlk (mavirlik) yapmtr. 34 Hanmlar Rehberi, Redoks, s. 26. 35agk., s. 21. 36 ahiner, agk. s.73. 17 Ne bu derslerin hangileri olduu ve sresi, ne de hangi olaylarda ne gibi bir danmanlk hizmeti alnd aklanmamaktadr. Byk cesaret Said-i Krdi 19 yana gelmitir. Onu yazanlar, Bitlis'ten ayrlnn nedenini bildirmezken, Mardin'de eyh Eyyb Ensari'ye konuk olduunu belirtmektedir-ler.37 Yazanlara gre, Mardin'de ehide Camisi'nde ders vermeye balayan Said-i Krdi, her soruyu cevap-landrabilecek denli bilgilidir. Mardin'de ne kadar "alim" ve "talebe" varsa, onlar tartmalarda yenmektedir. Bu arada Hseyin elebi Paa kendisine hediyeler verirse de, o kabul etmez, ama hediyeler arasndaki "ehane" tfei alr.38 Said-i Krdi, yalnzca alimleri deil, Mardinlileri de artacak davranlar gsterir. Gnlerden bir gn mi-nareye kar ve erefenin stne geirilmi olan "drt parmak" enindeki demirin stnde, kollarn ip cambaz gibi iki yana aarak yrr.39 Uzun yllar sonra, 1995'de, onun ardllarndan Fethullah Glen de, minare erefesinde kendi yry-n u satrlarla anlatacaktr: "Minare erefesinin zerinde yrmek ise ok

37 eyh Eyub Ensari: 38 ehane tfek: Alt keli ve alt yivli tfek. Halk arasnda "eane" suretinde de kullanlrd. Namlusunun ii bo olanlara "kaval" denir. Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, C. III, s. 344. 39 ahiner, agk., s.73. 18 houma giderdi. Halbuki o esnada beni seyre-denlerin kalpleri skr ve ok kere de bana bakamazlard."40 Yazarlara gre, Said-i Krdi, Mardin'de Cemaled-din Afgani ve Muhammed Abduh ile ve "Libya'da ulus-devlet oluturma" giriiminde bulunan "Sunusi Tarikatna" bal bir renci ile tanr. Prof. erif Mar-din, her zamanki gibi, apayr bir yorum yaparak, Saidi Krdi'nin siyasete Mardin'de baladn yazyor.41 ahiner ise onun Mardin ehrini dalgalandrdn ve kaymakamn da onu, herhalde dalgalanmann nne gemek zere olsa gerek, jandarma eliinde Bitlis'e yolladn ileri sryor. Ancak dalgalanmann nasl bir ey olduu, kaymakamn onu neden ehir dna kard belirtilmiyor. ki d grerek nemli grevler stlenen Said-i Krdi, kendi anlatmna gre ilk kerametini de Bitlis yolunda gsterir: Elleri kelepelidir. Abdest almak ister. Ancak kelepeler kendiliinden alr. Bunun nasl ol-duunu soranlara, "Olsa olsa namazn kerametidir" gibi bir aklamada bulunur. Said-i Krdi kendinde keramet grmediini yllar sonra yazdrd kitaplarnda yineleyecektir.42 erif Mardin ise onu, "Said Nursi bu konuda hi tavizkar deildi: Kendisine keramet sahibi kii rol ve-rilmesini reddetti" diyerek destekleyecektir.43 40 F. Glen, Kk Dnyam, s. 42. 41 erif Mardin, agk., s.123. 42 ahiner, agk., 73; Emirda lahikas I, s.135. 43 erif Mardin, agk., s. 296. 19 Oysa kitaplardan yalnzca Sikke-i Tasdiki'deki ke-rametleri okumak yeterlidir. rnein siyah mrekkebin salt Said-i Krdi seviyor diye birdenbire krmzya dnmesi, srgl kaplarn konuarak kendi kendine almas, kularn konumas... Bir kuun "Kuddus zik-rini" yapmas ve siyaseten "Anadolu'nun ikinci cihan harbinde bir meydan harbi yerinde olmamasnn sebebi Risale-i nur" olmas vb.44 Bunalm ve hastalk Said-i Krdi'nin yaam yksn yazanlar, ska "Bunalma girdi" diyerek kesintiler yapmaktadrlar. Salkla ilgili olduu ak olan bu bunalm kesintilerinin ilkini 1894'te, 21 yandayken yaadn Prof. erif Mardin'den okuyoruz. Sosyolog Prof. erif Mardin bunalmn niteliini aklamyor. Onun Van'a gittiini, vali Hasan Paa'ya gelen gazeteleri okuyarak bilgisini genilettiini; corafya ve matematik retmenleriyle girdii bilgi yarmalarn kazandn bir bilgi kayna gstermeden ileri srmektedir. Bu baar yks, Said-i Krdi'nin be gnde inorganik kimyay rendii ve bir retmeni yendii savyla daha da zenginletirilmitir. erif Mardin, onun bir de "cebir" kitab yazdn ileri sryor. Byle bir kitabn yazldna ilikin herhangi bir kant gstermeyenlerden ahiner ise, kitabn bir yangnda yok olduunun sylendiini belirtmekle yetiniyor.45 44 Sikke-i Tasdiki Gaybi el yazmas, s. 45'ten aktaran Dr. Neda Armaner, slam Dininden Ayrlan Cereyanlar- Nurculuk, s. 10. 45 ahiner, agk., s.77. 20 Sylenceye dayanarak kitabn varln kabul eden ahiner, "bu harikulade zeka ve baar" nedeniyle, Said-i Krdi'ye "Bedizzaman " denildiini ve "Bedi-zzaman"n 'an gzellii' anlamnda olduunu belir-tiyor. Bunun nedeni, Said-i Krdi'nin kendisini anlatrken "bir muaraza neticesinde be gn zarfnda Kimyay Gayr- Uzvyi (norganik Kimya) elde ederek, Kimya muallimiyle muarazaya giriir ve onu da ilzam eder. te pek gen yandaki mezkr harikuladeliklere ve bahr- umman halinde bir ilme malikiyetine ahid olan ehl-i ilim, Molla Saide "Bedizzaman" lkabn vermitir" demi olmasdr.46 'Bedizzaman'n 'an gzellii' olarak aklan-masna gelince: 'Gzel' sfatnn karl "Bedii"dir. "Bedi'nin karl ise "ei ve benzeri olmayan, m-kemmel bir ey icat eden"dir.47 Bu durumda 'Bedi z-zaman'n anlam 'an esizi' ya da "zamannn esizi' ve "Bedizzaman Said-i Nursi" anlam da "an esizi Said-i Nursi" oluyor. Yine ahiner'in yazdna gre, Said-i Krdi ileriki yllarda kendisini yazanlardan daha alak gnlle dav-ranacak ve "Bedi"nin anlamnn "Garip" olduunu be-lirtecektir.48/49 Said-i Krdi'nin kitaplarn yaynlayan Yeni Asya-clarn ise, "Bedi" szcnn iine "Bedii" szcn

46 Tarihe-i Hayat, Redoks, s.47. 47 Bedi: Ei ve benzeri olmayan, mkemmel bir ey icat eden; yeni, garip, esiz ve grlp iitilmemi. Bedii: Gzel, gzellik. Develliolu, agk., s.77-8. 48 ahiner, agk., s.78. 49 Hutbe-i amiye, Redoks, s.90. 21 de katarak "an esiz gzellii" diyeceklerdir.50 'Bedizzaman' an esizi anlamnda kullanlmaktadr, ancak 'Bedizzaman' sann kullanan yalnzca Said-i Krdi deildir. Kadircan Kafl, Tercman gazetesinde konuya aklk getirmektedir: "Tarihte Bedizzaman unvann alm olan adam buluyoruz. Birincisi Bedizzaman Hemadani diye mehurdur. Asl Ad: Ebulfadl Ahmed bin Hseyin'dir. Makamat denilen hikayeler yazm; mehur Arap muhabiri Harir de onu taklit ederek Makamat isimli eserini kaleme almtr. 922'de Hemadan'de domu, orada renimini yapm. 941'de Horasan taraflarna gitmi oralarda okumu ve okutmutur. O srada Ebu Bekir Harezmi edebiyatta mehur olmutu ve kimse ona cevap veremiyordu. Bedizzaman Hemadan ona cevap vererek mektuplam bu olay mehur olmasn salamtr. Bedizzaman Hemadin ondan sonra Herat'a yerlemi, evlenmi, 1007'de bir rivayete gre zehirlenerek, baka bir rivayete gre ise kalb durmasndan lm." "Bedizzaman" adna sahip bir baka kii daha vardr. Kadircan Kafl, Bedizzaman Ebulkasm Hibetullah Hseyin Badadi'nin slam felsefecisi olduunu, matematik ve astronomide esiz bir hekim-air olarak bilindiini; 1130 ylnda ldn belirttikten sonra bir nc Bedizzaman' tantmaktadr: "ncs ise, Aksak Timur'un olu mer eyhin slalesinden Hseyin Baykara'nn oludur; asl ad Mirza olup kk kardei Muzaffer Mirza ile beraber Horasan'da bir sene hkmdarlk etmi; zbeklere yenilmi, Irak'a kam (ve) ah ismail Safevi'ye snmt. Yavuz Sultan Selim 1514 de aldran Ovasnda han ordusunu bozguna urattktan sonra Tebriz'e gittii zaman Bedizzaman Mirza'y orada buldu, sevgi gsterdi stanbul'a getirdi. Fakat Bedizzaman Mirza ksa bir mddet sonra kun slgnnda hastaland ve ld, Farsa iirler sylemitir."51 Cemal Kutay'n alafranga helas Said-i Krdi'ye "an esizi" ya da "Zamann gzellii" sann yaktran yazarlar, onun matematik, corafya ve hatta inorganik kimya bilgisinin derinliine gerekeler bulurlar. Bunlarn en baarls olan Cemal Kutay, ahiner ile yaptklar syleide aklamalarda bulunur: "Laboratuar tabirini kulland, beyefendi aka deil... Bakn kitaplarna, eserlerine imendifer tabirini kullanyor. Tayyare der, kimya tabirini kullanr."52 Cemal Kutay'n szne gre "Laboratuar" teriminin kullanlmas 1894'te ok yeni olmu oluyor. O zamanlar "imendifer" ve "tayyare" oktan icad edilmi ve Said-i Krdi dahi imendiferlerin ektii trenlerde 51 Kadircan Kafl, "Eski Bedizzamanlar, Tercman, 27.3.1960. 52 ahiner, Aydnlar Konuuyor, s. 353. 23 yolculuk etmiken, Cemal Kutay ayn syleide ii daha da ileri gtryor: "Adlon otelinde temiz bornoz istemi, 'yeni ykanm ve tlenmi olsun' demi. 'Ben mikroplarn nasl izale edileceini bilirim demi... Alaturka hela ile, alafranga helann bedenin muhteviyatn darya atmas bakmndan mukayesesini yapm. Medeniyet karsnda olan bir adam de-nizaltna biner mi? Batya dman bir adamn Adlon Otelinde ne ii var? (...) Tabii efendim, corafya bilen adam, kozmografya bilen adam. Kimya ile megul olmu. (...) Topografyay biliyordu. "53 Cemal Kutay'n sylediklerine az da olsa kant olabilecek; rnein Said-i Krdi'nin Almanya'ya gitti-ine; orada "kalbini tedavi ettirdiine" ve Adlon Ote-li'nde kaldna ilikin bir bilgi bulunmuyor. Cemal Kutay'n 'uak motoru' yks ise baka bir konu: "Almanya'da kalbini tedavi ettirmi. (...) Uak motoru tetkik etmi. Bunu anlatt. Ben kendisinden dinledim. Selanik'te daha Makedonya Tahkikat Komisyonu gitmeden, mttefik devletlerinin uaklar varm. Boao uaklar, 'Gidelim tetkik edelim' demi. Beraberinde Ali Fethi Bey, Eyp Sabri Bey, kalkmlar uak tetkik etmeye gitmiler. Yani bir adam ki diyor: 'imendiferlerimiz olacak, uaklarmz olacak.' Bunlar syleyen bir 53 Agk., s.348-350 24

adamn medeniyet karsna kacan iddia et-mek?.."54 Cemal Kutay'dan kant ya da belge beklemek ola-naksz. nk daha sonra greceimiz gibi, Emirda'a gidip Said-i Krdi ile grtn, elini ptn ki-tabnda yazacak ve yllar sonra Emirda'a gitmediini aklayacaktr. Tarihte gerekten var olmu pilotlarn adlarn sralayp bir uak motoru yks yaratlm oluyor. ahiner'in konutuu kiilerin anlarnda, efsa-neletirmek zere anlatlan masalms olaylarda, Said-i Krdi'nin kendi anlatmlarnn hibir yerinde, uak, denizalt szcklerine ve Cemal Kutay adna rastlanm-yor. Prof. erif Mardin ise konuya bilimsel grnm vermeye abalar. Van kentinin o dnemde (1894) kl-trel zenginliinin derinliini, reformculuun (yeniliki-liin) ncs olduunu, bu zenginlikte Van Ermenileri-nin paynn bulunduunu belirtir. Oysa Saidi Krdi, Van'da bilgili insan bulunduu kansnda deildir: "Van'da mruf ulema bulunmadndan, Hasan Paann daveti zerine Molla Said Van'a gitti. Van'da onbe sene kalarak, airin irad iin aralarnda seyahatla tedris ve tederrs vazifesiyle hayat geirdi. Vanda bulunduu mddet, vali ve me'murn ile ihtilt ederek, bu asrda, yalnz eski tarzdaki lm-i Kelmn slm Dini hakkndaki ek ve phelerin reddine kfi olmadna kanaat hasl etmi ve fnunun tahsiline lzum grmtr." 54 Agk., s. 365. Sosyolog Prof. erif Mardin tam tersini syleyerek, Said-i Krdi'nin yenilikiliine gndermede bulunmu oluyor ve daha sonra stanbul'da bilimin 1870'lerden balayarak poplerlemesine deiniyor ve Said-i Kr-di'nin bilimsel bilgisinin kaynan zenginletirerek ak-lyor: "1890'lara gelindiinde Said Nursi' nin st dzey okullar iin hazrlanm olan logoritma, telefon, kozmorafya, snai kimya, geometri, evrenin olu-umu, inorganik kimya analizi, beslenme, zooteknoloji, doa tarihi, fiziki antropoloji gibi ki-taplar inceleme imkanna sahip.".55 Kitaplarda ve kitaplklarda bulunan tm basl malzemeyi okuma imkanna sahip olmay, bilimsel bilgi-nin kayna olarak gsteren Sosyolog Prof. erif Mardin, daha da bilimsel aklamalarda bulunur: "Bunlarn yan sra Said Nursi, fizyoloji konusunda yazlm teknik incelemelerden biri olan nsan'da, insan anatomisi konusunda verilen bilgileri ya da Beer adl kitab okumu olabilir.(...) Atomlarn Hareketlerinde Meydana Gelen Deiimlerin Kurallar balkl bir metine de gz atm olabilir." Sosyolog Prof. erif Mardin, "olabilir" ve "mmkn" szckleriyle Said-i Krdi'nin bilimsel bilgisini ge-niletmeye kararldr: "Bu arada rnein Matbaa-y Amire tarafndan ba-slan Meahiru'n-Nisa adl kitab bulmu olmas mmkndr" 55 erif Mardin, agk., 124-5 26 Prof. erif Mardin, ngilizce olarak yaymlad ki-tabnda zamann Van'daki Said-i Krdi'nin yenilikiliin kaynaklarn zenginletirir: "Dnya tarihine ilikin eitli kitaplar da okumu olabilir. Ahmed Rasim'in Araplarn Terakkiyat- Medeniyesi'nde yer alan ve slamiyet'in gerileyi-ini aklayan tezleri izlemi olmas; nl gazeteci Ahmed Midhat Efendi'nin Terakki'ye ilikin gr-lerine bavurmu ya da ayn kiinin Draper'den yapt Niza- lm u Din evirisini ya da materya-lizme kar 'Ben Kimim?' reddiyesini okumu olmas mmkndr." Necmeddin ahiner ona 'matematik' ve erif Mardin de 'cebir' kitab yazdrrken, Said-i Krdi yllar sonra yazdrd kitabnda yazma bilmediini "burada yalnz, kimsesiz, garib, yarm mmi" diyerek aklayacaktr. 56/57 Said-i Krdi'nin yar mmilii ballarnca da pek ok kez onaylanmtr. Ancak, Sadk Albayrak'n aktar-masna gre o, 17 Terinievvel 1337 (1921) tarihli hal tercmesinde "Trk ve Krt lisanlar ile tekellm ettiim gibi Arapa ve Farsa lisanlar ile okur ve yazarm" diyecektir.58 Bu durumda Said-i Krdi'nin de kendi yar mmilii konusunda kararsz olduu grlyor. 56 Lemalar, Redoks, s. 162. 57 Sadk Albayrak, Son Devrin slam Akademisi, s. 186. 58 Prof. Dr. Neda Armaner konuya baka bir boyut ekliyor: "Eflatun ve bni Sina'nn kltr tarihindeki nemli yerinden haberleri olmad iin, Sait Nursi'nin ilimde Eflatun ile Sina'y getii iddia ediliyor. Dier taraftan da risalelerin ilhamla yazld yolundaki ifadelerine halel gel mesin diye olacak, yar mmi olduu hemen ileri srlyor (Barla haya t, s.35) Bu kabil tezatlara pek ok rastlanacaktr." agk. s.4. 27 Fen bilimlerinin tm

Said-i Krdi'ye fen bilimlerini okutup ezberletme abalarnn temel nedeni, onun hayatn anlatt "Ta-riheyi Hayat" kitabndaki u blm aklama zorun-luluu olabilir: "Bu kanaati hasl ettii o zamanda, ulm-u msbete denilen btn fenleri tetebbua balayarak pek ksa bir zamanda Tarih, Corafya, Riyaziyat, Jeoloji, Fi-zik, Kimya, Astronomi, Felsefe gibi ilimlerin esasla-rn elde etmitir. Bu ilimleri bir hocadan ders alarak deil, yalnz kendi mtalas sayesinde hakkiyle anlamtr. Mesel; bir corafya muallimini, mbahese-ye (konumaya) girimeden evvel, yirmi drt saat ierisinde eline geirdii bir corafya kitabn hfzetmek (ezberlemek) suretiyle, ertesi gn Van Valisi merhum Tahir Paann konanda onu ilzam eder. Ve yine ayn surette bir muaraza neticesinde be gn zarfnda Kimya-y Gayr- Uzvyi (inorganik Kimya) elde ederek, Kimya muallimiyle muarazaya giriir ve onu da ilzam eder"59 Said-i Krdi'nin hayatn abartarak yazan Prof. erif Mardin, Cemal Kutay ve Necmeddin ahiner, onun Van Valisi kodral Tahir Paa'nn yannda grev aldn ve ona danmanlk yaptn belirtiyorlar.60 ahiner danmanla yeni bir biim ekliyor ve onun 80-90 kitab ayda ezberden anlattn; Vali Tahir Paa'nn da onu kap aralndan dinlemi oluyor.61 59 Tarihe-i Hayat, s.47. 60 ahiner, agk., s.77 ve erif Mardin, agk., s. 127. 61 ahiner, agk., s. 81. 28 Yazarlara gre, 1894 yl Said-i Krdi iin renkli bir yldr. Van'dan ne zaman ve niin ayrld belirtilmez. Kendisi "Bitlis Valisi mer Paa bana kkn, bin altn para ve kzn vermek istedi. Ben yine bu keyfimi (giyimimi) onlara deimedim" diyerek kendine zg gi-yimini ne karr.62 21-22 yandaki Said-i Krdi, yaz aylarn Basit, Ferrain, Beyt -ebap yaylalarnda geirir. Airetler arasnda arabuluculuk yapar. Bu arada bir keramet daha gsterir. Miram Aireti Reisi Mustafa Paa tvbesini bozduundan onun Cizre'ye ulaamayacan syler ve adam yolda lr. 1895 yl, Said-i Krdi stne siyasal yorumlar ya-zlan bir yl oldu. Yazarlara gre, ngiliz Koloniler Ba-kan slam' kk dren aklamalarda bulunmu, Said-i Krdi bunu gazetelerde okumutu. Said-i Kr-di'de slam iin savama (cihad) dncesi bu yzden olumu ve ngiliz bakana sert bir yant vermiti.63 Ba-kann aklamas ve onun nerede, nasl yantland ise belirtilmiyor. Yaamnn bu blm pek karmak grnmektedir. Yazanlarna gre Said-i Krdi, 1894-1895 arasnda Van'da grnyor. Daha sonra Van'dan ayrlyor. Oysa Said-i Krdi'nin kendisi, "Hasan Paann daveti zerine Molla Said Van'a gitti. Van'da onbe sene kalarak, airin irad iin aralarnda seyahatle tedris ve tederrs vazifesiyle hayat geirdi" diyor. 62 ahiner, agk., s. 82. 63 ahiner, agk., s. 72; erif Mardin, agk., s. 128. 29 Abdlhamit'e danmanlk ahiner, 1895-1899 arasn yazmam; ama Prof. erif Mardin, Cemal Kutay'dan yararlanarak ayrntlar verir. 1896'da Ermeni Ayaklanmas yaanr. Said-i Krdi de Krdistan'da reform ister. Bu dnem iin onun yaam yksne ilgin katklar yaplr: 1897'de sarayn gvenilir danmanlarndan Zor (Dir Zor/Suriye) Kaymakam Yahya Nzhet Paa, Said-i Krdi'nin ngiliz Bakan'a yantn duymu oluyor. Paa, Said-i Krdi'yi bir "tavsiye mektubu" ile Padiah Abdlhamid'in Kuubas Mustafa Bey'e gndermi oluyor. Cemal Kutay yky zenginletirmede kararldr. Ona gre Abdlhamid hkmetle yrtemedii baz zel (gizli de olabilir) ilerini danmanlarna grdrr. Said-i Krdi de padiaha danman olmu oluyor. Danmanlk sresince (1,5 yl) Kuuba Mustafa Bey'in konanda yaam ve Mustafa Bey'in olu Eref o sralar Jn Trkler ile iliki iinde olmu ve Said-i Krdi de onunla arkadalk kurmu oluyor. Prof. erif Mardin, Cemal Kutay'n bu yazdklarn ciddiye alarak ve hibir kant aramadan kitabna gei-riyor; ama Cemal Kutay'n 1979'da byle bir yk yazmasnn nedeni yllar sonra anlalacaktr. Cemal Kutay'n yazdklar bir yana braklrsa sos-yolog Prof. erif Mardin'in Said-i Krdi'yi padiaha "danman" olarak yazmasnn nedenini imdilik bile-miyoruz. Saray evresinden kiiler, o dnemle ilgili ki-taplar yazdlar. Bunlarn hibirinde danmanlar ara- 30 snda Said-i Krdi'den sz edilmiyor. Geri II. Abdl-hamit, o dnemde saltanatn srdrmek iin geni bir espiyonaj-muhbirlik a kurmutu, ama Said-i Krdi'nin bu zel ilerde altn gsterir bir kaynak yok. ocukluu da iinde olmak zere yaam stne pek ok ayrnty yazdran Said-i Krdi de bu danmanlk iinden, Kuuba Mustafa Bey'den, Sencer Ereften sz etmiyor.

Yukarda sz edilen yky, belge ve kant sor-gulanmas yapmadan kitabna olduu gibi ald grlen Prof. erif Mardin'e gre Said-i Krdi, 1899'da s-tanbul'dan Van'a dnmtr.64 Bu arada Kuuba Mustafa Bey de Hicaz vilayetine srgn edilir. Eref Sencer ise Taif kalesinde srgndedir.65 Van'a dnen Said-i Krdi, kalede dolarken metre ykseklikten aa der. Dt yer, bir maa-rann ndr."Maara" simgesinin derin anlamn din bilimcilere brakyoruz. Said-i Krdi ise bu olay sonraki yllarda "srf bir hfz- ilahi, harika bir imdad- gaybi telakki ettik" yani yalnzca Allah'n saknmas, ok gzel bir 'gaybn' yar-dm olarak deerlendirdik, diye aklar.66 ok daha uzun yllar sonra okullar hakknda olumsuz yorumlar yaplan ardl da, "nzivaya ekilirim" diyerek maara simgesini anlamlandrmtr. 64 erif Mardin, agk., s. 129 65 P. Stoddard, Tekilat- Mahsusa, s. 134. 66 ahiner, agk., s. 86 ve Sikke-i Tasdik-i Gaybi, Redoks, s. 126. 31 Bilinmeyen ya da yazlmayan yllar 1899-1907 arasndaki yaklak 8 ylda neler oldu-unu ne Said-i Krdi'nin Tarihe-i Hayat kitabnda, ne de onun hayatn en kk ayrntlarna dek yazma id-dialarndaki ahiner'in ve Prof. erif Mardin'in kitapla-rnda buluyoruz. Doumundan sonraki 15 yln incelik-leri yazlrken, 26-34 ya arasnda geen 8 yl iin tek satr, tek szck bulunmuyor. Yaklamndan Krt milliyetisi olduu anlalan Rohat ise, Said-i Krdi'yi Krt milli hareketi iinde de-erlendiren satrlar yazar. Ona gre Said-i Krdi, Krt klyla; boynunda drbn, belinde tabanca ve kama, ayaklarnda lapin ve banda pou ile 1907'de stanbul'a gelir. Mollalk giysilerini altn ve kz karlnda bile de-itirmemi olan Said-i Krdi, yeni klyla boynunda drbnle fotoraf ektirir. Krt airet reisleri tarzndaki bu giyimini stanbul'un teslim dnemi olan 1919-1920 arasnda ekilen fotoraflarda da gryoruz Said-i Krdi, ekerci Han'da bir oda tutar ve kapsna "Burada her mkil hallolunur. Her meseleye cevap verilir. Fakat sual sorulmaz" yazl bir levha asar. Her soruyu yantlayabileceim ise, "Sorularn n-ceden malum olduunu ve bir gece nce btn kitaplar okuduunu" belirterek aklar.67 Krt milliyetisi Malmisanij ve Rohat, ii daha da ileri gtrr ve onun "Sait" imzal bir dilekeyi II. Ab-dlhamit'e vererek, "Krte eitim" yaplacak okullar almasn istediini yazarlar. 67 ahiner, agk., s. 91 ve erif Mardin, agk., s. 130. 32 Necmeddin ahiner, erif Mardin ve Cemal Kutay, onun 1897'de padiaha danmanlk yaptn ileri srmekteydiler. Hatta Yahya Nzhet Paa'dan kendisini saraya tavsiye eden bir mektup da getirmiti. Prof. erif Mardin, bu bilgileri Cemal Kutay'dan alm. Cemal Kutay ise "Eref Bey'in bana anlattna gre" ya da "Bedizzaman Saidi Nursi ile grme-mizde" gibi kaynaklar gsteriyor. Grmelerde "ya-nnda pek kimseyi brakmad" diye de yazyor. O "pek kimse"lerin adlarn da bildirmiyor. Cemal Kutay'n tan Eref Sencer de imdi yaamda olmadndan gerek tank kalmam oluyor. Zaten yllar sonra Cemal Kutay, tm yazdklarn yalanlayacaktr. Bu konuya tekrar dneceiz. Krt yazarlara gre Krdistan'la ilgili isteklerde bu-lunmak zere yola kan Said-i Krdi, II. Abdlha-mit'ten Van'da bir niversite kurulmasn istemi oluyor. Trk taraflarna greyse, Van'da din ile fenni bir-letirerek bir "Dar'l-Fnun" kurulmasn istemi oluyor. Her iki taraf da, onun II. Abdlhamit gibi sert bir Padiah'la tartma yrekliliini gsterdiinde birleiyor. Aldatmaca ahiner, "Bilinmeyen Taraflariyle Bedizzaman Said-i Nursi" Geniletilmi 12.basm, 1996 da dileke iini aklar: "Dou Anadolu'da halkn perian, fakir ve cahil olduunu bizzat gren ve havalinin bu durumdan 33 kurtulmasn istemek iin stanbul'a kadar gelen Bedizzaman, Sultan Abdlhamit Han'a bir dileke ile mracaat eder."68 Bu yazarlara gre Padiah, Said-i Krdi'nin dilek-esine sert bir tepki gsterir ve onun Topta Akl Has-tanesi'ne kapatlmasn emreder. Daha nceki yllarda bir gnde 89-90 kitab ezberden okuduu ileri srlm olan Said-i Krdi, hastanedeyken anatomi kitabn ezberler ve doktorlar artr. Yllar sonra yazdraca Tarihe-i Hayat kitabnda, doktorlarn "Sait bizden de aklldr" ya da "Eer Bedizzaman'da zerre kadar mecnunluk eseri varsa, dnyada akll adam yoktur" diyen bir rapor dzenleyerek taburcu ettiklerini belirtecektir.69 Ne ki, bu raporun ne kopyas ne de kayna kitaplarda yer alacaktr.

Rohat'a gre Said-i Krdi bir komploya kurban olmutur: "Said-i Krdi, 1908 ylnda stanbul'a giderek Sultan Abdlhamid'e bir dileke halinde Krdis-tan'daki eitim sisteminin Krt halknn gereksi-nimlerine yant vermediini ve Krdistan'n ayr yresinde baz eitim kurumlarnn almas gereini iletmi, bu cesaretli kndan phelenen saray evreleri onu tutuklayp Topta T-marhanesi'ne sevk etmilerdir."70 Prof. erif Mardin ise, onun Halife Sultan Abdl-hamid'e kar cesurca davrandn ve Krdistan'da ye- 68 ahiner, agk., s. 95. 69 Cemal Kutay, Bedizzaman Said Nursi, s. 217. 70 Rohat, Unutulmuluun Bir yks: Said-i Krdi, s. 36. 34 ni okullar ve Kahire'deki el-Ezher'e benzer bir nivesi-te'nin Van'da kurulmasn talep eden bir dileke verdi-ini; Sultan'n da onu Topta Akl Hastanesi'ne yolla-dn yazar. ahiner, dilekenin asldr diyerek, 19 Kasm 1908 tarihli, yani II. Merutiyet'ten 4 ay sonra "Molla Saidi Mehur" imzasyla ark ve Krdistan gazetesinde ya-ynlanm olan "Krtler yine muhta" balkl yazy kant olarak gsteriyor.71 Ancak bu yaz bir dileke deildir.72 te yandan ayn ahiner, onun Temmuz 1908 ihtilalinden hemen nce Selanik'te hrriyet sylevi verdiini yazmaktadr. Cemal Kutay da bu nutkun ihti-lalden gn sonraya ait olduunu u satrlarla aklar: "Ben de, tesadflerle ve arivimdeki belgelerle karlatktan sonra bu arzuyu duydum. Daha 1908'de, kinci merutiyetin ilannn NC GNNDE prensiplerini, Selanik Hrriyet mey-dannda ilan etmi. ...bir Hrriyet nizamndan beklenen nimetleri bylesine ifade eden birisi km mdr?" 73/74 ounlukla olduu gibi, Cemal Kutay, szn ettii ariv belgesinin ne kendisini, ne de kaynan be-lirtecektir. Padiah'a kar kahramanca davranmak, yllar iinde yceltilir. rnein, Nurculardan bir blm 1987'de ana rgtten kopar, bunlardan Gneydou 71 ahiner, agk., s. 96. 72 Rohat, agk., s. 37. 73 Cemal Kutay, Tarih Sohbetleri, s. 207-8. 74 Byk harfler C. Kutay'a aittir. 35 Anadolu kkenli olanlar bir dergi karrlar. Bu dergi Said-i Krdi'nin Krt davasna slami hareket yolunda sahip ktn kantlamak iin onun yaamn yaymlar. Dava dergisini karanlara gre Topta Akl Hastanesi' maceras bir baka biimde gereklemitir. Bedizzaman'n yle basite, bir anatomi kitab ezberlemekle iin iinden syrlmasyla yetinmeyen Davaclar, bu iin kahramanlk dzeyine ykseltirler. Dergide, "Devr-i stibdatta Tmarhaneden Sonra Tev-kifhanede ken Zaptiye Nazr (ileri Bakan) efik Paa le Muhaveremdir" bal ve "Bedizzaman Molla Said el-Krdi" imzasyla yaynlanan belge, gerein bir baka yz gsterir. Zaptiye Nazr efik Paa, Molla Said-i Krdi'ye Padiah'n selamn getirir ve hatta kendisine bin kuru da maa balandn bildirir. stelik bu maa daha sonra yirmi-otuz liraya ykseltilecektir. efik Paa bir baka mjde daha verir: "Senin Krdistan'da ner-i maarif (Eitim-retimi yaygnlatrma) olan maksadn Meclis-i Vkela' da (Bakanlar Kurulu'nda) der'dest-i tezekkrdr (Ele alnp grlmektedir.)" Molla Said-i Krdi elbette bu rvete kanmayacak ve "Ben hr yaamm. Hrriyet-i mutlakann meydan olan Krdistan dalarnda bymm. Bana hiddet fayda vermez, nafile yorulmaynz. Beni nefy edin, Fizan olsun, Yemen olsun razym" diyerek cesaretini gsterecektir. 36 Buradan da anlalaca zere nl tarihi, sosyolog ve yazarlar, ona kitap ezberlettikten sonra doktorlarn akln artp akl hastanesinden taburcu ederlerken, Molla Said-i Krdi'ye sahip kan Dava dergisi onu akl hastanesinden nezarethaneye gtrr ve yeni bir kahramanlk sonucu itibarn iade eder. Kahramanlk ve dehal birletiren bu anlatmlar giderek efsaneleerek 2000'li yllarda da yaynlanr. 37 Ruh hastal ve mektup Bu efsaneyi ykan ise ahiner'in kendisi oldu. Pa-diah II. Abdlhamit Said-i Krdi'yi cezalandrmam, tam tersine, ona yardmc olmutur.

Oysa Necmeddin ahiner, 'Bilinmeyen Taraflariy-le, B. Said Nursi' adl kitabnda, "Babakanlk Arivi, Yldz Evrak" iinden ald bir belgeden alntlar yapar ve belgenin eski yazl aslndan bir paray da kitabna alr. Yazar, bu belgeyi sunarken, "1907 sonbaharnda stanbul'a gelen Bedizzaman'n bu geliini Bitlis Valisi Tahir Paa, Sultan Abdlhamid Han'a yazd 3. Terinisani. 1323 tarihli mektubunda yle anlatmak-tadr" der. Bitlis valisinin Said-i Krdi'nin hastalyla ilgili olarak saraya yazd mektup yledir: "Maruz-u akeranemdir: Krdistan ulemas beyninde harika-i zeka ile mtehir, Molla Said Efendi muhtac- tedavi olduundan, efkat ve merhamet-i Hazret-i Hila-fetpenahiye iltica ederek bu kerre ol canib-i aliye azimet eylemitir. Mumaileyh, bu havalide ilimce umumun merci-i hall-i mkilat olduu halde, yine kendisini talebeden sayarak kyafetini deitirmeye imdiye kadar muvafakat etmemitir. Kendisi Velinimet-i Azam Hazretlerine hakikaten sadk ve halis duac olmakla beraber, ftraten edip ve kanaatkar sadk ve fikr-i arekanemce imdiye kadar 38 Dersaadet'e gitmek bahtiyarlna nail olan Krt ulemas iinde gerek ahlak- hasenece, gerek Zat- Hazret-im Hilafetpenahiye sadakat ve ubudiyete en ziyade ayan- aqtfet bir zat- diyanetiar olmasna nazaran, mumaileyhin emr-i tedavi hususunda maz-har- teshilat ve nail-i iltifat- mahsusa olmas umum Krdistan talebesi hakknda ilelebet unutulmaz bir insaniyet-i ail'1-al-i Hazret-i Padiah telakki olunacann arzna cr'et klnd. Bu babda ve herhalde emr ferman, Hazret-i Men Lehl Emrindir. 3 Terinisani 1323 Bitlis Valisi Tahir"75 Mektubu Osmanl jargonundan Trkeye aktara-lm: "Dileklerim Krdistan alimleri arasnda stn zekas ile tan-nan Molla Said Efendi hasta olduundan, Padi-ahn merhametine ve ilgisine snarak bu defa Padiaha bavurmak istemitir. Ad geen bu evrede ilimce herkesin sorunlarnn zm iin bavurulacak bir kimse olduu halde, yine de kendisini renci sayarak giysilerini deitirmeyi imdiye kadar kabul etmemitir. Kendisi Padiaha gerekten bal ve iten duac olmakla beraber; yaradltan terbiyeli, az eyle yetinen, klelik derecesinde ballk gsteren; tm inancmla o, imdiye kadar stanbul 75 ahiner, agk., s. 90. 39 (Dersaadet)'a gitme mutluluuna erien Krt alimleri iinde gerek iyi ahlak gerek Padiaha iten ball, kulluu iyilikseverlie yakan dindarl ile bilinen bir kiidir. Ad geenin tedavi istei konusunda gstereceiniz yakn ilgiye kavumas, btn Kr-distan rencileri arasnda Padiahn yce kiilii ile ilgili, sonsuza dek unutulmaz anlayn olumasn salayacaktr dncesi ile makamnza sunulmasna cesaret edilmitir Bu durumda ferman Padiahndr. 3 Kasm 1907 Bitlis Valisi Tahir" ahiner, Tahir Paa'nn bu mektubu nasl gnder-diini belirtmiyor. Ancak mektubun daha giriinden de anlalaca gibi, mektup "Molla Sait Efendi'yi saraya sunuyor. stanbul'a gidi amacnn, Molla Sait Efen-di'nin Tarihe-i Hayat ve teki kitaplarnda anlatmlarna dayanarak, onu kahramanlk dzeyine ykseltilmesinin yannda, pek az bulunan belgelerden, belki de en nemlisi olan bu mektuba deinilmemesi ve bir yorum yaplmamas ilgintir. Mektupta yer alan ve alt izilmi olanlarn, yaa-mnn tarihsel dizini iindeki yerlerine oturtulmas du-rumunda, baz abartmal anlatmlarla geitirilen salkla ilgili olgular, az da olsa akla kavuabilir. Tahir Paa'nn saraya yazd mektupta z olarak unlar an-latlyor: Molla Sait Efendi Krdistan ulemasndandr. Molla Sait Efendi hastadr tedavi edilmelidir. 40 Hasta olan Molla Sait Efendi, Halife Sultan'n se-vecenliine ve acma duygularna emanet edilmek-tedir. Molla Sait Efendi, Padiah II. Abdlhamit Han'a sadktr. Bu nedenlerle, Molla Sait Efendi'nin tedavi mas-raflarnn karlanmas Krdistan talebelerinde, pa-diahn insancllna ilikin unutulmaz bir etki ya-ratacaktr. Padiah II. Abdlhamit Han'a " ltimatom" vererek iyi bir reformcu, kahraman bir Krt milliyetisi, bir deha olduu gibi iddialar bir yana brakrsak, sonuta olanlar yalndr: Padiah, Molla Said Efendi'yi tedavi olsun diye skdar Ruh Sal hastanesine yollam. Yani Tahir Paa'nn dileini yerine getirmi, "Sadk bir kuluna" yardm etmi.

Onun yaamn yazanlar, bu hastaln nasl bir hastalk olduunu soruturacak yerde, onun anatomi kitabn ezberden bildiini ne srerek hastal unutu-yorlar. Hastaln hakkn temsil eden ballar da vardr. Fethullah Glen "hastalk" yerine, akl ve inan karkl anlamnda "vesvese" ve sonucunda "hafakan" demektedir: "nk inanm bir insan, delalete srklenince yaamas mmkn deildir. Daha pek oklar da bu durumdadr. (Cahit Stk) Taranc, Orhan Veli o hezeyanlar imekle bertaraf etmeye alm- 41 lardr. Onlar kasp kavuran imanszlk, inanszlk olmutur. stad Bedizzaman da bunlar grm (yaam), hissetmi ve eserlerini yle yazmtr. Zira bakasndan duymak hibir zaman gzle grmek gibi olmaz. (..) mam Gazali de, stad Hazretleri (Bedizzaman) de, byle ruh haletleri geirmiler. Fakat hallerini gizlemiler."76/77 Krt milliyetiliini ne karmak isteyenlerse, yaygn olarak satta bulunan bir kitaptaki mektubu grmezden gelerek, "Molla Sait Efendi"yi, Krdistan Azmi Kavi rgtnn kararyla padiaha gnderiyorlar ve "Krdistan ltimatomu" verdiriyorlar.78 Daha sonra grlecei gibi, pek ok nl ke yazar da bu ltima-tom ve hastanede mucize yaratma olayn gerekmi gibi yazacaklardr. Bu yazarlar, Sosyolog Prof. erif Mardin dhil, 1899-1907 arasndaki sekiz yl nasl grmemilerse, mektubu da yle grmemi olabilirler. Uydurmalarn temel kaynan hibir irdelemeye, kukuya yer vermeksizin yazmalarnn bir nedeni de, Said-i Krdi'yi ycelterek Trkiye Cumhuriyeti'ne rtl, ekingen muhalefet etmektir. kinci nedeni ise Said-i Krdi'nin yazdrd her satr, batan doru bilip, bir bakma kutsallatrarak dokunulmaz olarak kabullen-mektir. Bu iki nedendir ki, tarihsel olaylardan birer para gerek alnarak Said-i Krdi'nin yaam yksne 76 F. Glen, agk., s. 67-8. 77 Fethullah Glen, Taranc ve Orhan Veli'nin imanszlk, inanszlk zelliklerine bir kant gstermiyor. 78 Rohat, agk., 36-40 42 yerletirilerek, yars doru, yars tutarsz bilgilerle, zellikle genlerin zihinlerine deimez yanlglar yer-letirmek gibi bir ama gdld grlyor. Oysa Hanedan'n yardm olsun diye akl hastanesine gnderdii Said-i Krdi, salk bozukluu gereini yllar sonra dikte ettii kitabnda tersine evirmi ve bu tersine anlatm yukarda sz edilen tm yanltmaclara da kaynaklk etmitir: "Evet Said Nurs stanbul'a, rezr vilayat- arkyenin maarifsizlikle ldrlmek istenilen Yldz siyasetlerine istikamet vermek azmiyle gelmiti. Daha stanbul'a gelmeden Van'dan, Bitlis'ten, Mardin'den defaatla nefyolmasmdan stanbul'a gelmesiyle beraber Merhum Sultan Abdlhamid tarafndan suret-i ciddiyede tarassud altna ald-rld. Birka kerre tevkif edildi. Nihayet bir gn geldi, Said Nurs'yi skdar'a Topta'na yollad-lar. nki hapishanede ikaz edilecek kimseler bulunmak muhtemeldi. Tmarhaneden ikide bir kartlyor; maa, rtbe tebir ediliyor. Hazret-i Said: 'Ben memleketimde mekteb-medrese atrmak zere geldim, baka bir dileim yoktur. Bunu isterim, baka bir ey istemem' diyordu... Tabir-i herle Bedizzaman iki ey istiyordu: Vilayat- arkyenin (Dou illerinin) her tarafnda din mektebler, medreseler atrmak istiyor ve baka bir ey almamak istiyordu..."79 Osmanl Devleti dneminde ne zaman nerede, ne 79 Divan- Harb-i rf, Redoks, s. 6. 43 iin tevkif edildii, yarglanp yarglanmad bilgisine yer vermeyenlerin anatomi kitaplar ezberlettii Said-i Krdi hakknda, dnemin en nemli tanna bavurmak gerekiyor. Vahdettin'in eyhlislam Mustafa Sabri Efendi, Damat Ferit hkmetlerinde bakan olarak grev alm ve yurtdna giden Damat Ferit'e vekillik etmitir. "Krd Sait'in Mezhebi Hakknda Reddiye Armaan" adl kitab srgnde olduu Kahire'deki El-Ezher niversitesindeyken yazar. Said-i Krdi'nin yaamn aratranlarca ve Nurculuk stne ve onun yaamnn derinlikleri stne bilimsel kitap yazan ABD'de nlenmi Prof. erif Mardin'in nedense grmezden geldikleri Mustafa Sabri Efendi, 1950'lerin balarnda kaleme ald satrlarda, Saidi Krdi'yi kyasya eletirir: "Saidi Krdi meselesini tetkik ederken balca iki nokta zerinde durmak icabeder. Birincisi; mridlerinin Saidi i'zam edeceiz (ululatracaz) diye kfre kadar varan szleridir. kincisi ise; Sa-it'in izhar keramet etmesi ve sureyi Nur'un (Nur Suresinin) asl muhatabnn kendisi olduu hak-kndaki zu'mu batl (bo inanc).. Belki de bu szleri ifalat eytaniyyeyi (eytani ifali), ilhamat hakikiye (Allahn ilham) zannedecek kadar

ihtiyar ve mau (kark) olmasndandr. (..) Krt Cemaatinde afii mezhepli, naki tarikatl, okur fakat yazmaz, imla bilmez, seksen sene, iinde yaad millet olan Trk'n lisanna hakkyla vakf olamam, felaketten felkete srklenmi, bir hapisaneden dierine srlm ve 44 bugn seksen yan gemi bir ihtiyar adamdr..." Mustafa Sabri Efendi, dinsel boyuta da deinirken, Said-i Krdi'yi siyaseten de "tehlikeli" bir kii olarak deerlendirir. "Kendini Kuran aziymann mdafii gibi gsteren Sait, bizzat kendisi Kuran azimyana muhalefet etmektedir. Gayb (grnmez eyleri/bilinmezleri) yalnz Allah'n bileceini, Kuran Keriymi ka kere tekrar etmi olmasna ramen Sait, Hazreti Ali'nin Celcelutiyye kasidesinde risalei Nur ve Sira-cnnur'un getiini, bunu kefettiine bizi inandrmak ister. (kinci ua, s.53) Risaleleri yazl da pek acayiptir. Bilmem kanc Lem'ann kanc uasnn u meyvesi, zhre yldzndan gelmi beinci noktas olarak yazlyor. Sonra bunlar birleerek Kuran czlerine imtisal (benzetme) derecesine, Lemaat (Parltlar), uaat (nlar, klar), Mektubat (yazlar) vs. olacakm. Szleri de 'Szcat' olmasa bari. Damarnda bir damla Trk kan olan her msl-mana, bu adamn Mason ve Komnist kadar teh-likeli olduunu ehemmiyetle hatrlatrm."80 Bu satrlardaki dinsel yorumlan bir yana brakrsak, Said-i Krdi'nin 80 kitab gnde, anatomiyi bir gecede hangi dilde okuyup ezberledii merak konusu olmaldr. 80 Abdullah Manaz, Siyasal slamclk, s. 352. 45 5 ay iinde ihtilalcilikten muhalefet gei Ona ezberlettikleri anatomi kitabnn hangi dilde yaynlanm olduuna da deinmeyenler, yalnzca birka ay sonra, onu Selanik'te, II. Abdlhamit'e kar ayaklananlarn saflarna katyorlar. erif Mardin ngilizce yazd ve daha sonra Trk-e'de yaynlanan kitabnda, onun Selanik'te ortaya ktn ve ihtilali ven bir konuma yaptn ileri s-ryor. Krt zerkileriyle de dost olduunu ekliyor.81 Prof. erif Mardin, "Krt zerkileriyle yaknla-ma"dan sz ederken, bir kaynak gstermedii gibi, bu zerkilerin kimlerden olutuunu da belirtmiyor. Buna karlk M. kr Haniolu, "Doktor Abdul-lah Cevdet ve Dnemi" adl kitabnda, "Bedizzaman Krdi'nin Nutuklar, Ktbhane-i - tihad, 1324 (1908)" ve "Krdler Yine Muhtacdr, ark ve Krdistan, 19 Terin-i sani 1908, 25 evval 1326" yi kaynak gstererek Said-i Krdi'nin Krt rgtleriyle ilikisini aktaryor: "Abdullah Cevdet, Msr'dan tekrar stanbul'a dnd srada yaklak iki sene nce (1908) fa-aliyete geen Osmanl Krd Teavvn ve Terakki Kulb evresinde bir Krt ulusuluk hareketi balamt. A. Cevdet de bu harekete daha Msr'da iken Said-i Krdi'nin merutiyet dolaysyla verdii hutbeleri tihad Matbaasnn stanbul'daki ubesinde bastrarak katlmt. Geri, Krdi'nin stanbul'daki Krtlere verdii tlerde, Trklerin Krtlerin akl, onlarn da Trklerin 81 erif Mardin, agk., s.137. 46 kuvveti olduklar, bunun iin birlik dnda baka yollarn dnlmemesi eklinde ifadeler gze arpmaktadr". M. kr Haniolu, satrlarn sonrasnda Said-i Krdi'nin Krt milliyetiliiyle ilikisini yorumluyor: "Ancak onun Krdistan ulema ve eyhlerine ver dii tler ve (Prens) Sabahattin Bey'in adem-i merkeziyet dncesine yapt vgler aa vu rulmayan etnik bir boyutu gstermektedir. Ayrca, siyasal ve felsefi adan Abdullah Cev det'in uyumasnn imknsz olduu Said-i Krdi gibi bir kiiye yardmc olmasnn tek nedeni de bu boyut olarak ortaya kmaktadr." Daha sonra Volkan gazetesi ve 31 Mart kalkmas, Krt Teali Cemiyeti, Teali-i slam Cemiyeti v.b rgt lerle ilikilerinde de grlecei gibi, Said-i Krdi'nin tutumu onun ballarn ve Krt etnik ayrlklar hep artacak, asla bir ortak noktaya gelemeyeceklerdir. Bunun nedenini Said-i Krdi'nin ya karmak yaa

mnda ya da bilinmek istenmeyen baka tr ilikilerin de aramak gerekir. , Etnikiler ve ballarn bu ynleri grmezlikten gelmelerini onlarn amalar asndan ve "Molla Said-i el-Krdi"yi yceltme abalar izgisinden deerlendi-rilmesini olaan karlamak gerekir. Naci Kutlay ise, Malmisanij ve Mahmud Lewen-di'den alnt yaparak, onun "ark ve Krdistan" gaze-tesinde "Bedi z-Zaman Said-i Krdi" imzasyla Krtlere ilikin yazlar yazdn belirtiyor.82 82 "Malmisanij, Mahmud Lewendi, Li Kurdistana Bahur u li Trkiye, Rojna megeriya Krdi 1908-1981" den Naci Kutlay, Krt Kimliinin 47 htilalden ve hrriyetten yana olduu ileri srlen Said-i Krdi, 1908 ihtilalinin stnden daha birka ay gemeden muhalefeti rgtleyen ttihad- Muhammedi Frkas'nn kurucular Sheyl Paa, Mehmet Sadk, Ferik Rza Paa, Dervi Vahdeti ve arkadalarnn arasnda yer ald. Bu frkann ynetim yeri 'Volkan' gazetesinin binasdr.83 erif Mardin, frkann amacnn "eriat parlamenter yasama faaliyetlerinin kayna haline getirmekti" diyerek akladktan sonra, "gnmz ran slam Halk devrimini artrr" gibi ilgin bir yorum ekliyor.84 24 ubat 1324 / 9 Mart 1909 tarihli ve 68 Numara'l Volkan gazetesinde, "Ey mmet-i Muhammedi Me'yus Olmaynz!" balkl bayazda, cemiyetin mahalde tesis edildii ve Msr zabitlerinin de cemiyete dahil olduklar belirtildikten sonra Said-i Krd'nin yelii de u szlerle aklanr: "Krd ulemsndan mehur 'Bedzzaman Molla Said-i Krd ibni Mirza' hazretleri bu cemiyette bu-lunmakla mbhdir. u bir ay zarfnda btn vilyt ile muhaberemiz iyi bir ehemmiyeti haizdir." Bu aklamada Said-i Krd, Krd Vilayeti temsilcisi gibi sunulmaktadr. Ayn gazetede, kurucular "cemiyet hakknda fevkalade mzakerede bulunmak" zere arlrlar. "Bedizzaman Said-i Krdi ibni Mirza Efendi Hazretleri" de arllar arasndadr. Anlalan Said-i Krdi frkann on bir st yneticisinden biridir. Gelime Sreci, s. 94. 83 erif Mardin, agk., s.138 ve ahiner, agk., s. 127. 84 erif Mardin, agk., s.139. 48 Said-i Krdi'nin ilk yazs 26 ubat 1324/11 Mart 1909 tarihli Volkan'da yaynlanr. Bu yaz, "Bu cmle-lerimin mabeynini rabt edecek (arasn birletirecek) olan mukaddimat (ilk szleri) Trke bilmediim iin mtailinin (okuyucunun) fikirlerine havale ediyorum" cmlesiyle sona erer. Said-i Krdi'nin Volkan yazlarnda sz uzadka uzamakta, anlam kargaalnda ak fikirler grlme-mekte, aka taraf olmaktan kanlmakta, ortadan t verilmekte, cemiyetin fikirlerine yaknlk gstermek iin "Yaasn eriat- garra" szyle yetinilmektedir. Belki de hem ierde hem darda olmak gibi bir amala byle yazlmt bu yazlar. ttihad- Muhammedi Cemiyeti Nizamnamesi 3 Mart 1325/16 Mart 1909, 75 Numara'l Volkan'da yaynlanr. Madde-1'de "Cemiyetin reisi Hazret-i Mu-hammed Mustafa (s.a.v.)dir" denilerek peygamberin ad siyasi partiye katlmakta ve "ttihad- Muhammedi Cemiyeti Dersaadet Merkezi Meclis-i dare Azalar" bal altnda 25 kiinin ad verilmektedir. Listenin 8. srasnda "Bedizzaman Said:i Krdi ibni Mirza" ad yer alr. Partinin yapsna ve balantlarna k olmas iin listenin tmn sergilemekte yarar var: "l.Sadetl siyadetl Sehl FazI Paa hazretleri, 2.eyh Feyzullah Efendizade readetl Mehmed Sadk Efendi hazretleri, 3.Bayezid dersiamlarndan faziletl Mehmed Emin Hayreti Efendi, 4.bnnnafi' Ahmed Esad Efendi, 49 5.eyh el-Hac Mehmed Emin Efendi, 6.Karagmrk Cami-i erifi ikinci imam Nevehirli Hafz Mehmed Sabri Efendi, 7.Bandrma naibi Ethem Efendi, 8.Bedizzaman Said-i Krdi ibni Mirza, 9.Hrka-i Saadet-i hazret-i Nebevi kethdas at-fetl Hac Hayri Beyefendi, 10.Evkaf- Hmayun ser veznedar saadetl Raid Efendi, 11.Debre-i Bala redif kumandanlndan mnfasl Ferik Rza Paa, 12.Volkan muharrirlerinden Faruki mer evki Efendi, 13.Tarikat- Halvetiyyeden eyh Seyyid Mslim Penah Efendi, 14.Binba Refik Beyefendi, 15.Kadiri eyhi readetl Veli Mehmed Efgani Efen- di,

16.Muciz dersiamlarndan faziletl Ahmed Nazif Efendi, 17.Feriklikten mtekaid Hac zzet Paa, 18.Sivas vilayeti nakibl eraf kaymakam Seyyid Abdullah el-Haimi el-Makki Efendi hazretleri, 19.Me'murinden hsan Bey, 20.Me'murinden Hayri Bey, 21.Fatih dersiamlarndan Divriki Kadzade faziletl Abdullah Ziyaddin Efendi, 22.eyh Yunus Dergah postniini eyh Ali Efendi, 23.Beylerbeyi Cami-i erifi vaizi Hac Kazm Efendi, 50 24.Mderrisinden Tevfik Efendi, 25.Volkan muharriri Dervi Vahdeti" Said-i Krdi, 5 Mart 1325/18 Mart 1909 Numa-ra:77'de "Milletin kalb hastal za'f diyanettir, bunu takviye ile shhat bulabilir" diye balayarak grevleri aklar: "Mesleimiz ise ahlak- Ahmediye ile tahalluk ve snnet-i Peygamberi'yi ihya etmektir ve rehberimiz eriat- Garra ve klmamz da berahin-i kata ve maksadmz i'la- kelimetullahtur. (...) En evvel mrid-i umumi olan ulema ve talebeyi eriat namna ittihada davet ederiz.." Daha sonra gazetecileri de, "htar- mahsus- gazeteci denilen hutaba-y umumi iki kyas- fasidle milleti batakl-a drtmtr" diyerek hedef gsterir. Volkan ve ttihad- Muhammediye Cemiyeti evresinde rgtlenenler yasal hkmeti devirmek iin, 1908 ihtilalinden yalnzca sekiz ay sonra 31 Mart 1909'da ayaklanrlar, cana kyarlar. Devletin ordusu duruma el koyarak ayaklanmay bastrr. Ayaklanmay rgtleyen frkann kurucular ara-snda yer alan ve ayaklanmay kkrtan yaynda yazan Said-i Krdi, 31 Mart olayna karmadn ileri sr-mektedir. Tarihe-i Hayat kitabnda kendi anlatmna gre, sorgulanmasnda, olaylar aslnda yattrmak is-tediini ancak klndan dolay tannp, kitleyi arkasna takmaktan ekindiini ileri srer. 51 Kim kimi kulland? Bu kark gnlerde onun ttihat Terakki Frkas ilikisinden de sz edilmektedir. Bu konuda Malmi-sanij, Bezmi Nusret Kaygusuz'dan, "Gya Krt meselelerinde ondan istifade edeceklerdi" szlerini aktaryor. Ayrca ttihat Terakki ilikisini vurgulamak iin onun ihtilalin nllerinden Resneli Niyazi iin, "Ey zamann Rstem-i Zali" dediine de deinilir.85/86 Bezmi Nusret Kaygusuz, Abdlhamit ve ttihat Te-rakki dnemlerini ve sonrasn anlatt "Bir Roman Gibi" adyla 1955'te yaynlanm olan anlarnda, Volkan gazetesi ve ttihad- Muhammediye Partisinin ku-rucularyla ilgili olduka arpc bilgiler vermektedir. Bu bilgiler iinde en dikkat ekici olan Dervi Vahdeti'den sonra Said-i Krdi ile ilgili olan blmdr. Bezmi Nusret Kaygusuz onun ittihatlar tarafndan kullanldn belirtir: "ttihatlar bu adam ok martmlard. ptidada (nceleri) Said-i Krdi'ye byk bir paye verdiler. Gya Krt meselelerinde ondan istifade ede-ceklerdi. Hlbuki gsterilen saygy o kendi hakk zan etti. Ve ykseklerden tmeye balad. Zamann kutbu ve mehdisi tavrn taknd. Maaza senelerden sonra da akl bana gelmemitir. Yeni bir tarikat ihdasna ve onun piri olmaa alt ii-tilmektedir. Halen "Nurcu" diye maruftur." 85 Malmisanij, Said-i Nursi ve Krt Sorunu, s. 33. 86Zal Rstem, Krtlerin mitolojik kahraman. 52 31 Mart kalkmasnda ak kkrtmann ttihad- Muhammediye Cemiyetince yapld ve Volkan gazetesi kullanlarak gerekletirildii ak olmakla birlikte, perdenin arkasnda asl planlayclarn kimler olduu tartmaldr. Dervi Vahdeti'nin ngiliz eliliindeki grevlilerle ili dllndan ve ngilizlerin Ortadou'daki karla-rndan hareket edenler, olayn ngilizlerce ynetildiini ileri srlmektedirler. ttihad Terakki'ye kar zafer pe-inde kotuundan II. Abdlhamit'in ayaklanmada parma olmasnn yan sra, komplo teorilerine de yer verilir ve ttihat Terakki'deki yandalarnn iktidara t-myle sahip olmalarn salamak zere Almanlarn da ayaklanmay kkrtt savunulmaktadr. . Aslna baklrsa Said-i Krdi'nin kullanld sav, birok karanlk noktay aydnlatabilir. 31 Mart 1909 kalkmas ile ilgili kitaplarda Said-i Krdi'nin skyne-tim mahkemesinde yarglandna dair bir bilgiye rast-lanmyor. Yarglandn syleyen Said-i Krdi'nin kendisidir. Yarglanrken yapt savunmay anlatan da kendisidir. Ballar ve u ya da bu karlar iin onu yceltenler, onun bu mahkemelerde yaptn syledii savunmann, Said-i Krdi'nin ne denli bilgili bir kii olduunu gsterdii gibi, bu kanl kalkmaya da

katlmadnn, aksine kalkmaya katlanlar sakinletirmeye abalad-nn bir kant olarak ileri srmektedirler. Bunlarn en ilgin olan Cemal Kutay'n savdr: "Ortada bir adli hata vard: nk Bedizzaman'a Hurit Paa Divan- Harbi'nde sadece bereat etme- 53 miti, bununla iktifa etmemi, adem-i mes'uliyet (so-rumsuzluk / iliiksizlik,) istemi, bu hakkn da almt: nk Said Nursi, btn hayatnda olduu gibi, o hadisede de dinin siyaset stnde kalmasn savunmu, stanbul sokaklarnda masum cesedler st ste ylrken, ayaklanmann ncs Dervi Vahdet'ye ihtillin gazetesi Volkan'da: 'Din iraddr, silh deildir. ..' diyebilmiti. "87 Bazlarna gre, 31 Mart olay gerek bir kalkmadr ve Said-i Krdi'nin bu kalkmayla ilgisi olama-yabilir. Bazlarna gre de, 31 Mart olay bir kalkma bile deildir. Med-Zehra Ltd. tarafndan yaymlanan "Dava" adl dergide yazar Mehmet Metiner, 'Giriim Yayn Ynetmeni' unvanyla ilgin bir deerlendirme yaparak tarihi bir baka yere koyuyor:88 "31 Mart, ttihat ve Terakki'nin despotluuna ve eriata lakayt uygulamalarna kar mslman as-ker ve halkn bir protesto sudur. Bu protestonun ok bilinli ve organizeli bir protesto olmadn Bedizzaman Said Nursi 'ki Mekteb-i Musibetin ehadetnamesi'nde gzel bir biimde ortaya koy-maktadr. Bedizzaman Said Nursi, 31 Mart olay-larna fiilen itirak etmi deildir. Bu olay tasvip etmi de deildir."89 Mehmet Metiner'e gre, ihtilal sonucunda iktidara 87 C. Kutay, agk., s. 156. 88 Mehmet Metiner: Refah Partisi iinde yer ald. Daha sonra DEHAP (Demokratik Halk Partisi) kurucusu ve Genel Bakan Yar dmcs oldu. Recep Tayip Erdoan'n RP stanbul l bakanl ve Be lediye Bakanl dnemlerinde danmanln yapt. 89 Dava, Haziran-Temmuz 1990, s.7. 54 ortak olmu olan ttihat Terakki be ay gibi ksa bir dnemde despotlavermitir. Said-i Krdi de, bu durum karsnda tmyle iktidarda bile bulunmayan ttihat Terakki yandalndan ayrlp, hemen kar saflara gemi. Mehmet Metiner'e gre, 31 Mart'ta 'Mslman as-kerler' ve 'Mslman halk' kendiliinden protestoya balamtr. Yani, iin arkasnda bir komplo, bir rgt ya da Volkan gibi kkrtc bir gazete de yoktur. Bylece kalkmann kanlsn da kanszn da anlamak mmkn oluyor. Bu arada teki askerlerin Mslman olmadn da saptam oluyoruz. Dindar(!) askerlerin protestosu despotlua kar yapldna gre, Said-i Krdi'nin onlarn saflarnda yer almasnda ne gibi bir ktlk olduu da anlalamyor. Said-i Krdi'nin kalkmayla ilgisiz olduunu ileri sren bu tr tarihiler, onun yaamnn en zel ynlerini bile kaleme alrlarken, 31 Mart kalkmas gibi ciddi ve sonularyla tarihin aknda nemli bir yere sahip olan bir siyasi olayn iinde Said-i Krdi'nin nerede olduunu ve kalkmay izleyen gnlerde ne yaptn ortaya karsalard, tarihe nemli bir katkda da bulunabilirlerdi. Bu nl tarihi, sosyolog ve aratrmaclar dein-meseler de, Molla Dervi Vahdeti ve onun izinden gi-derek bir ok sivilin ve bu arada gen Harbiyelinin kann dken isyanclar, Harekat Ordusu'nun stanbul'a girmesiyle birlikte bozgun halinde zmit'e doru ka-mlar, kendilerine yakn bulduklar kylerde gizlenmeye almlard. Ancak zmit'teki gvenlik glerince 55 izlenen Dervi Vahdeti nce Gebze'nin Kalburcu ky-ne, daha sonra da Takpr'ye kam ve zmit Muta-sarrfl'nca yakalanarak stanbul'a gnderilmitir. Said-i Krdi ise, "31 Mart hdisesinde isyan eden sekiz taburu itaata getiren ve musibeti yzden bire in-diren iki derstir ki, din ceridelerde 1325'de ne-redilmitir. Miladi: 1909" diye balad satrlarda is-yanc askerleri yola getirdiini ileri srmektedir.90 Oysa 'Bedizzaman Said el-Krdi bin Mirza da, kalkmann bastrlmaya balanmas zerine, Dervi Vahdeti'nin ardndan zmit'e kamtr. zmit'te grevli bulunan Rfat Yce, Said-i Kr-di'nin "mrtecilerin bir aleti" olduunu ve hkmetin emri zerine onu zmit'te gzaltna aldklarn belirti- yor.91 Bundan sonra ne olduuna ilikin bir bilgiye rast-lanmyor. elikili, kantsz bunca bilginin yaygnlat-rlmas, her ne denli belirli siyasal amalara uygun dse de, asl yanltmann ve bilgi bulanklnn kayna da Said-i Krdi'nin olaylardan yllar sonra "Yar Cinayet" bal altnda yazdrdklardr:

"yle ki: Daire-i slmn merkezi ve rabtas olan nokta-i hilfeti elinden karmamak fikriyle ve sabk Sultan merhum Abdlhamid Han Hazretleri, sbk itima kusuratn derk ile nedamet ederek (piman olarak) kabul- nasihata istidat kesbetmi zanniyle ve 'Aslh tarik, msalhadr' mlhazasiyle, imdiki 90Hutbe-i amiye, s. 102. 91 Rifat Yce, Kocaeli Tarihi ve Corafyas. 56 en ok araz (niyet / garez) ve infilta mebde (co-kunluklara balang) ve tohum olan bu vukua gelen iddet suretini daha ahsen (gzel) surette dndmden, merhum Sultan- sabka, ceride lisaniyle (gazete diliyle) syledim ki: 'Mnhasif (ksz kalan j Snkleen / Kr olan / Yerde srnen) Yldz darlfnun et; t, Sreyya kadar l olsun! Ve oraya seyyahlar, zebaniler yerine, ehl-i hakikat melike-i rahmeti yerletir; t cennet gibi olsun! Ve Yldzdaki milletin sana hediye ettii servetini, milletin ba hastal olan cehaletini tedavi iin byk din darlfnunlara sarf ile millete iade et ve milletin mrvvet ve muhabbetine itimad et. Zira, senin hne idarene millet mtekeffildir. Bu mrden sonra srf hireti dnmek lzm. Dnya seni terk etmeden evvel sen dnyay terket! Zekt-l-mr mr- sni yolunda sarfeyle. imdi muvazene edelim: Yldz, elence yeri olmal veya darlfnun olmal? ve iinde seyyahlar gezmeli veya ulem tedris etmeli? Ve gasbedilmi olmal veyahut hediye edilmi olmal? Hangisi daha iyidir? nsaf sahipleri hkmetsin."92 Said-i Krdi kalkmann neresinde? Said-i Krdi ii, II. Abdlhamit'e nasihat verme kertesine getirmektedir. Hastaneye yatrlmas olayn nasl bir bakaldr karl cezalandrlma olarak ak-tardysa, 31 Mart olayna kararak ttihat Terakki'den kopuunu da u satrlarla aklyor: 92 Tarihe-i Hayat, Redoks, s. 71. 57 "edid bir istibdad ve tahakkm, cehalet cihetiyle imdi hkmfermadr. Gya istibdad ve hafiyelik te-nash etmi. Ve maksad da Sultan Abdlhamid'den istirdad- hrriyet deilmi. Belki hafif ve az istibdad, iddetli ve kesretli yapmakm!"93 31 Mart kalkmas ve Said-i Krdi yazanlarn uy-durmalar bir yana braklrsa, asl sorular unlardr: 1- Said-i Krd, zamann en sert muhalefet partisi ve eriat hukukunu yeniden geerli klmay ama edindiini kurulu belgesinde aka belirtmi olan ttihad- Muhammedi Frkas'nn kurucularndan deil midir? 2- Said-i Krd, kalkmay kkrtan Volkan gaze-tesinde kalkma gnne yakn, hatta Volkan'n son saysnda (7 Nisan 1325/ 20 Nisan 1909, say 110) bile niin yazlar, yazmtr? Kalkmay nlemek gibi bir amac var idiyse, bunu nasl gerekletirmitir? 3- Said-i Krd kalkma sresince nerededir ve kalkmann iinde deilse neresindedir? 4- Said-i Krd'nin o nl savunmay yapt yerin penceresinden daraalarnda aslanlar grd ve buna karn cesurca davrand yazlmaktadr. Dara-alar nerede kurulmutur ve Said-i Krdi nerede yar-glanmtr? 5-htilal Mahkemesi ya da Skynetim Mahkemesi kalkmay rgtleyen partinin yneticilerinin idamna karar verirken Said-i Krd'yi niin serbest brakmtr? Bu karar salt laflar dizininden baka bir ey olmayan savunmaya bakarak m almtr? dam karar yerine hi 93Bedizzaman Cevap Veriyor, Redoks, s. 138. 58 olmazsa bu ie gazete de yazarak bulam olmas ne-deniyle bakaca bir ceza verilemez miydi? syanlara bulam kiilerin, bylesi bir dnemde, skynetim mahkemelerinde lafla savunma karsnda aklanmalar bu denli kolay m? 6- Said-i Krd'nin bu savunmasnn varln ken-disinden baka belgeleyen, kendisinden bakasnn an-latmna dayanarak rivayet eden var mdr? 7- Said-i Krd'nin eriat ve slam adna, yeniliklere kar olan bir cephede yer alm olmas niin olumlu olmasn? Said-i Krdi ballar ve talebeleri 31 Mart kalkmasn olumlu bir giriim olarak vmektedirler. Ayn kiiler II. Abdlhamit'i "Ulu Hakan Abdlha-mit Han" olarak da anmaktadrlar. yleyse Said-i Krd'nin II. Abdlhamit'in saflarnda yer alm olmasnda ne gibi bir ktlk olabilir? Tm bu karkln ve Said-i Krdi'nin ok ksa aralklarla ztlarn saflarnda yer almas konusunda ya-ratlan bulankln nedeni, yine onun kendi aklama-lardr. "ttihatlar onu kullanmlard" aklamalaryla Said-i Krdi'nin yazdklar birbirini tutuyor:

"Bitlis vilayetine tbi Nurs kynde doan ben; talebe hayatmda rasgelen limlerle mcadele ederek, ilm mnakaalarla karma kanlar ina-yet-i lahiye ile malub ede ede stanbul'a kadar geldim. stanbul'da bu fetli hret iinde mcadele ederek nihayet rakiblerimin ifsadatyla merhum Sultan Abdlhamid'in emriyle tmarhaneye kadar srklendim." 59 Said-i Krdi, yine Abdlhamid karsnda kahra-manlk gsterdiini yineledikten sonra, ok ciddi ve nemli bir aklamayla 31 Mart kalkmasnda yararl iler yaparak ttihat terakki tarafndan dllendirildiini belirtiyor: "Hrriyet ilanyla ve '31 Mart Vak'as'ndaki hizmetlerimle 'ttihad ve Terakki' hkmetinin nazar- dikkatini celbettim. Cmi-l Ezher gibi 'Medreset-z Zehra' namnda bir slm niversitesinin Van'da almas teklifi ile karlatm."94 Son cmle, yani Van'da niversite kurulmasn kendisinin deil de ttihat Terakki ynetiminin istediini belirtmesi, 31 Mart olayndaki roln bir bulutu altnda kaldn gsteriyor. Oysa, onun ve ardllarnn anlatmna gre, Said-i Krdi, Van'da niversite almas iin II. Abdlhamit'e dileke verip cezalandrlm idi. Tm bu zt aklamalara karn, hkmetin byle bir ey istediine hibir yerde rastlanmyor. Tpk 31 Mart nedeniyle mahkeme yapt sylenen savunmasna rastlanmad gibi. 31 Mart 1909 kalkmasnn, skynetim mahke-melerinde gerekletirilen ve idamlara karar verilen yarglamasndan kurtulan Said-i Krdi'nin, ilk kez "Said-i Nursi" adn kullandn Malmisanij yazyor.95 Onun sevenleri ise, bu ad Cumhuriyet dneminde kullanmaya baladn ileri srmektedirler. Zaten onlar, Said-i Krdi'nin yaamn Cumhuriyet ncesi ve sonras olarak ikiye ayrmaktalar ve Cumhuriyet sonras d- 94ualar, Redoks, s. 495. 95 Malmisanij, agk., s.12. 60 neme "2. Said Dnemi" demektedirler. Bu dnemde, Risale-i Nur (Nur Risaleleri) adn verdii kitaplarn ya-zlmasyla birlikte 'Nursi' adn kullanmaya baladn" zenle belirtiyorlar. Krt yazarlaryla, Said-i Krdi talebeleri arasndaki ayrlklarn en nemli rneklerinden olan "Nursi" ad ya da 'Krdi' adlar, ayrln belirleyicisi olacaktr. Bu aamada Cemal Kutay konuya ilgin yorumlar katacak-tr. 61 Ziya Gkalp ile grt m? Said-i Krdi, 1910 ylnda nebolu'ya giderek "alimlerden" Hac Ziya ile grt. Oradan Tiflis'e urad ve eyh Sanan tepesine kt. ahiner, Said-i Krdi'nin kendi anlatmna dayanarak, onun yanna gelen Rus polisine, tepedeki medresenin plann izdiini, slam leminde nurun doacan, Rusya'da zulmetin balayacan, istibdat (bask) perdesinin yrtlacam ve Tiflis'e gelerek kendi medresesini yapacan, sylediini belirtiyor.96 Said-i Krdi, ayn yl Van'a gider ve airetlere konuk olarak "ilmi dersler" verir. Prof. Mardin ve ahiner onun daha sonra Diyarbakr'a giderek Ziya Gkalp ile tantn ve ona "Bir kelle soan bir kzl elmaya deimem" dediini yazyorlar.97 Ancak bu tartmaya ve Ziya Gkalp'e sylediklerine ilikin bir belgeden, yazl ya da szl bir anlatmdan, grme srasnda herhangi bir tann varlndan sz etmiyorlar. Bu yazanlara gre; Ziya Gkalp ile grm ya da tanm olan Said-i Krdi, Urfa'ya gidip Yusuf Paa camisinde "konferans" verdi ve blgede nemli bir "eyh" oldu.98 96 ahiner, agk., s.143-145. 97 erif Mardin, agk., 147. 98Camide "konferans verme" nitelemesi olduka artc. zenle "vaaz verdi' diyenlerin birdenbire "konferans verdi"' demelerinin nedenini daha sonraki yaam yllarnda verilecek olan konferanslarn bir habercisi olarak grmekte yara var. Belki de "vaaz vermek" genellikle eitim ve bilgi dzeyi ne olursa olsun her cami imam, hocas tarafndan gerekletirildii dnlerek Molla Said-i Krdi'nin bu tr kiilerden din konusunda derinlii ve bilim konusunda yetkinliiy- 62 1910 ylna, Karadeniz, Kafkasya, Dou Anadolu gezilerini, Urfa'da eyhlik dnemini sdran Said-i Krdi, 1911'de stanbul'a dner ve Sultan Mehmet Re-at'n Kosova gezisine katlan Erzurum heyetinin arasna girer. Onun yaamn yazanlar bu gezinin ayrntlarna deinmiyorlar. Onlarn yazmasna ya da tek kaynaklar Said-i Krdi'nin anlatmlarna gre, Said-i Krdi hep padiahlarn yaknndadr. Yine onlara gre Said-i Krdi, heyetten biri deil, dorudan Sultan Reat'n maiyetinde (kadrosunda) yer alr. 'Maiyette' olan Said-i Krdi'nin ayn zamanda Erzurum heyetinde yer alm olmasn aklamamaktadrlar. Bu yaklam daha nce,

1896'da II. Abdlhamid'in maiyetine girmesi yksnde de tank olmutuk. Said-i Krdi'yi padiahlarn 'ma-iyeti'ne sokup karmann yan sra onu Krt kuvvetleri kumandan yapan lhan Bardak unlar yazar: "Merutiyetten sonra Saidi Krdi zerindeki devlet kontrol kalkmtr, ama kendisi nemini muhafaza etmitir. Tarihimizin en ac yenilgisine uradmz 1911/1912 Balkan Sava srasnda memleketin ve mparatorluun drt bir yannda gnll alaylar tekil edilirken, Saidi Krdi de dou blgesinden toplanan askerlerin bir nevi kumandasn alm ve savaa katlmak zere hizmete girmitir." le ayrldn ve sra diiliini belirtmenin incelikli bir yntemi de olabilir. 63 lhan Bardak, onu kumandan yapmakla yetinmez, bir de silah kuandrp saray nnde ssl ata bindirip poz verdirir: "Ancak Saidi Krdi, kendi blgesinin insanlar ile birlikte silahlanp Dolmabahe saraynn saat ku-lesi nnde yerli ve yabanc basn mensuplarna poz vermitir." lhan Bardak, Balkan Sava'nn askeri belgeli bir sava olduunu elbette bilmektedir. Ancak o, Saidi Krdi'yi savaa gndermez: "Ne ki o zamanki hkmet belki yenilginin ok abuk geliinden, belki de istememesinden olsa gerek bu alaylar sava hatlarna gndermemi-tir. lhan Bardak ynetimindeki 'Tarih Dnyas' adl derginin kapana bir fotoraf yerletirerek, szde kant oluturulur. Resimde Said-i Krdi olarak atn stne kondurulan kiinin ereti montajn ayrmsamak iin zel bir fotoraf olmaya gerek yok. Ayrca fotorafta "Said-i Krdi" olarak gsterilen kii ile ayn dnemden ok sonra ekilmi olan fotorafn kyaslanmasyla 1912-13'de ata bindirilen kiinin ne kadar yal olduu da ayrmsanabilir." lhan Bardak onu, Balkan Sava'na gidecek alaya komutan yaparken, Cemal Kutay da bo durmaz ve "Said-i Nursi 1913'te Bat Trakya hareketi olunca et-rafndaki adamlarn toplam, gelmi Tekilat- Mahsu- 99 Tarih Dnyas say: 4-3 Kasm-Aralk 1979) 64 sa'nn emrine girmi ve Bat Trakya Hkmeti'nin ku-ruluunda emek vermi" aklamasn yapar.100 Selanik gerei Montajlarn ve yaktrmalarn karmaklndan kurtulmak iin bir an olsun gereklere dnmekte yarar var: Sultan Reat'n gezisi hafta srer. 7/8 Haziran 1911'de Selanik'te onuruna bir gece elencesi dzenlenir. mer Naci, Erzurum heyetini iki masasnda konuk eder. mer Naci'nin arkada Nazm ren de oradadr. Nazm ren ilgin giysili Saidi Krdi'yi o gece tanr ve unlar yazar: "O, Erzurum Heyetine stanbul'dan katlmt. Ben-den baka arkadalarn hibirisi kendisinden ho-lanmyor, temas etmek istemiyordu, onlar bu adama dpedz bir arlatan diye bakyorlard. Hele Erzurum Mfts smail Efendi Hoca ok kzyor, 'Kendisine evliya ss veren bu adam Cehenneme atlacak bir odun ktdr!' diyordu. Benim fikrimce bu zavall adam, bir akl hastas idi. Bize yapmak, bizden ayrlmak istemiyordu. Ona acyordum. Nihayet dayanamadm, yalvardm, yakardm, bizim gruba yamanmasn temin ettim." Nazm ren, Said-i Krdi kendine zg giyimine deinir: "Otuz be yanda grnr krk belik bir adamd. Banda beyaz uzun bir klah vard. Klahn alt ksmna siyah ipek postunun ksa saaklar yz- 100 Nebil zgentrk, "Cemal Kutay ve Said-i Nursi, Sabah, 13.11.1999. 65 ne sarkyordu. Siird veya Van el tezghlarnda, o blgeye mahsus bir cins kei klndan dokunan alacal bulacak kumalardan bir elbisesi vard. Her paasna iki bacak girebilecek genilikte olan, fakat krmz ukurluu akta bulunan bir alvar giyinmi, kol azlar yrtmal, gs ak, krmz ileinin stne yine hareli ve renkli alvarnn kumandan kolsuz bir cepken geirmiti. Ayaklarnda izmeler vard. alvar alvar para-larnn ular, izmelerin stne dklmt. B-yklar ksa, gzleri parlak, boyu, klahl olduu zaman ok uzun, klahsz bulunduu zaman orta idi. Beyaz tenli, yakkl, heybetli bir genti. Elinden altun satavatl, erkes yapmas kamsn, belinden fildii sapl hanerini hi drmez-di. Daima Krte konumak isterdi. Trke de konuabilirdi. Arapay bilir gibi grnrd. Trke okuyup yazdn hi grmedim. stnl esreli sar yaprakl Arapa risaleler okuduunu grdm." Said-i Krdi'nin davran zellikleri ve temel d-nceleri de ilgintir: "Arkadalar kendisiyle ar pazarda gezmek iste-mezlerdi. nk onu grenler, hele ocuklar, ti-yatrodan frlayp kam birinin arkasna taklr gibi, etrafn evirmek isterlerdi. Geri stanbul'da Krd elbisesi vard.

Fakat gsterilisi, byle m-balaals yoktu; o ise kalabalktan ok holanrd. Hatta yanna yaklaanlara, byk kk, ken- 66 disini Bedizzaman Molla Said-i Krdi diye takdim ederdi. Muhatabnn en kk alakasn ka-rmaz, hemen pek az medrese grdn, adeta mmi olduu halde zamann en byk alimleri ile akaidde, fkhda, hadisde, kelam ve mantkta imtihana girebileceini ve dnya yuvarlak olup mstakar olan (sabit duran) Gne'in etrafnda dndn ve bu kainat hadisesini ayetle, hadisle isbat eylemek gibi yepyeni ve adeta Allah vergisi bir keifte bulunduunu uzun uzadya anlatr, asl tuhaf bir takm zavalllar aldatmaa, onlarn hayranln ekmee de muvaffak olurdu. Zama-nnda gelmemiti yahut yerinde domamt. Bu hali ile ancak Afrika llerinde Mehdilik taslaya-bilir di". Said-i Krdi yakn evresiyle atr. Nazmi ren, bu konuda da tanktr: "O da benim gibi yetim bydn sylerdi. Dalgn ve hlyal idi. Baz budalaca ve ocuka hareketlerine gler geerdim. Nihayet bu ide de ok aldandm anladm. Selanik'te kaldmz mddete bir ilkokul ders-hanesinde hazrlanan karyolalarda yatp kalkardk. Bir gn sabah vakti beni uyandrd: 'Veda iin geldim' dedi. 'Bugn ya kendi kendimi ldrecek yahut senin kendin kadar sevdiin bir arkadana - mer Naci'yi kastederek- kyacam' dedi. 'Bunlar yapamazsam buradan def olup gideceim.' 67 imdiye kadar bir ocuk kadar saf sandm adamn gzlerinin ateli karanlklarna bakarak titredim. Sebebini sordum. Eilerek, 'Techil edildim (Cahil yerine konuldum) Daha dorusu tahkir edildim, tahkir' diye (rek) kapy arpp kt gitti. Uyuyamadm. Sokaa ktm. Bulunmas ihtimali olan yerlere baktm, bulamadm. mer Naci'nin evine gittim. Meseleyi olduu gibi anlattm. mer Naci gld: 'O ne hinolu hin ol... Ne ip kakndr ol... Burada gz altnda olduunu anlar anlamaz zehirlerini kim bilir hangi yerlere samak zere ilk trenle svp gitmitir. Sana syledikleri ise blften ibaret, merak etme!' dedi."101 Yaananlarn nemli bir tan olan Nazm ren'in anlattklarna kendilerini aratrmac olarak tantan teki yazarlarn sayfalarnda rastlanmyor. Said-i Krdi'nin gzaltnda olmasyla, yazarlarn onu sultann maiyetine sokmalar eliiyor. Bu eliki yalnz maiyetle de kal-myor. Onlar Said-i Krdi'ye Erzurum'dayken sultan tarafndan stanbul'a davet ettirmi ve Van Dar l-Fnununun yapm iin "fon (tahsisat)" aldrtm olu-yorlar. Onun yaamnn en ince ayrntlarn yazanlarn satrlarnda "tahsisat almak" ya da "maiyet girmek" gibi tarihsel neme sahip konularda herhangi bir kant ya da tanktan sz etmiyorlar. 101 Nazm ren, Krdi veya Nursi hep O.., Dnya, 27 Aralk 1952, say 297, s. 2,6'dan naklen Dr. Fethi Tevetolu, mer Naci, Milli Eitim Basmevi, st. 1973, s.143-149. 68 Cemal Kutay denizaltya bindiriyor Sultan Reat'tan niversite iin "tahsisat" alm ol-duu belirtilen Said-i Krdi, 1913 ylnda Van'daki Horhor medresesine gitti. Ayn yln Temmuz aynda Bitlis'e urad ve "Krdistan Krtlerindir" parolasn airetten airete, tekkeden tekkeye yayan eyhler ayak-lanma balatt.. Bu harekete katlanlarn banda Said-i Krdi'nin hocas Nur Mehmet'in olu eyh ehabeddin bulunmaktayd. syanclardan Hizan eyhi Seyyid Ali, Bitlis'i ele geirdi. Said-i Krdi, 31 Mart olaynda olduu gibi, bu ayaklanmaya da katlmadn belirtirken "ayaklanma dindar kiiler tarafndan ynetildi; blgedeki Trk ku-mandanlarn ateizmine (Tanr tanmazlna) tepkiydi" der.102 erif Mardin onun bu ayaklanmadan hemen nce gizli servise, Tekilat- Mahsusa'ya katldn yazyor.103 Bu denli ciddi bir bilgiyi neye dayanarak verdiini ise belirtmiyor. Said-i Krdi bu arada am'a gittiini ve Ortado-u'nun en byk camilerinden Umeyye (Emevi) Cami-sinde hutbe okuduunu belirtmektedir: "Krk sene evvel am'daki Cmi-i Emev'de am ulemasnn sraryla iinde yz ehl-i ilim bulunan on bin adama yakn bir azm cemaate verilen bu Arab ders risalesindeki hakikatlar bir hiss-i kabl-el vuku' ile Eski Said hissetmi, kemal-i 102 . Mardin, agk., s.81. ve ualar, s.302. 103 . Mardin, agk., s.144. 69 kat'iyyetle mjdeler vermi ve pek yakn bir za-manda o hakikatlar grnecek zannetmi. Halbuki iki harb-i umum ve yirmibe sene bir istibdad- mutlak, o hiss-i kabl-el vukuun krk elli sene tehirine sebeb olmu ve

imdi o zamandaki verdii haberlerin aynen tezahrleri lem-i slmiyette balam. Demek bu pek ehemmiyetli ders, zaman gemi eski bir hutbe deil, belki dorudan doruya 1327'ye bedel, 1371'de ve Cmi-i Emev yerine lem-i islm camiinde yz yetmi milyon bir cemaate hakikatli ve taze bir ders-i itima ve slmdir, diye tercmesini neretmek zamandr tahmin ederim."104. Onu sevenlerin yaptlarnda ve Risale-i Nur'da Hutbe-i amiye (am Hutbesi) denilen ve on bin kiilik bir toplulua Arapa olarak okunduu belirtilen metnin, o zamanlar nerede yaynlandna ve basldna deinilmemektedir. 1915 ylnn Nisan ayna gelindiinde, Cemal Ku-tay onu Tekilat- Mahsusa yesi olarak denizaltna bindirip Trablusgarp'a (Libya'ya) gnderecektir. ehzade Osman Fuad bakanlnda denizaltna bir heyette eyh Salih Tunusi, Bingazi mebusu Yusuf etvan Bey'in kardei Muhsin etvan da bulunmaktadr.105 ahiner her nedense kitabnn 1996 basksnda bu ilikiden sz etmiyor. Zaten Cemal Kutay da bu Tekilat- Mahsusa yelii iin bir tank gstermiyor. Deni- 104 Hutbe-i amiye, s. 5-6. 105 ahiner, agk., s.146-156 ; Malmisanij, agk., s.34. 70 zalt ile gitmi olan kiilere de bavurmak olanaksz. Cemal Kutay da, onu Austos aynda Trablus'tan Tr-kiye'ye dndrr. Yazanlarna gre, Bitlis'e giden Said-i Krdi, orada "yerel milisler" safnda Ruslara kar savar. ahiner onu milisler, yani gnll kuvvetler komutan yapar. Said-i Krdi'nin Tekilat- Mahsusa yesi olduu iddiasnn kayna belirtilmemektedir. Cemal Kutay, bu savlara dayanak olarak Eref Sencer Kuuba'nn kendisine anlattklarn gstermektedir. Ancak Said-i Krdi her muhalif olayn balarnda grlmekte ve fakat eylemlerde kendisine rastlanma-maktadr. 1908'de birden Selanik'te ortaya kar ve Hrriyet taraftan olur. ttihad Terakki, iktidara ortak olunca ttihad- Muhammediye Frkas'na katlr. Frkann gazetesinde yazlar yaynlanr. Ancak kendisi isyan eylemlerinde bulunmaz. 1909-1915 arasnda nerede bulunduu ve ne yaptyla ilgili somut bir veri de yok-tur. 1918'de stanbul'dadr, Krt Teali Cemiyeti kuru-cusudur, Teali-i slam kurucusudur ve hatta Yeilay ku-rulu toplantsna katlr ve ayni zamanda ulusal kurtulu mcadelesini destekledii iddia edilir. Trablus'a gidenlerle ilgili yaynlarda da Said-i Krdi' ye rastlanmamaktadr. Mritler, sempatizanlar ve rkdalar da bu konuda somut bir kaynak gster-memektedirler. Yalnzca Cemal Kutay, "Eref Kuuba- bana dedi ki" gibi kaynaklar gstermektedir. Yazarlarn buraya dek anlattklarnda bir zet yapmak gerekirse; Said-i Krdi, her muhalefet olaynn iinde grlyor. Abdlhamit'e kar Krdi Azmi Kavi 71 temsilcisi olarak gsteriliyor. Daha sonra ttihat Terakki saflarnda, hemen sonra da ttihat Terakki'ye kar ttihad- Muhammediye Frkas'nda, 31 Martlarla omuz omuza... Bitlis isyannda Tanr tanmaz Trk subaylara kar dolayl olarak "dindar" ayaklanmaclarn yannda yer almaktadr. Birbirine zt bu oluumlarn iinde yer ald ileri srlyor. stelik bu olaylarn arasnda yllar deil, yalnzca aylar bulunmaktadr. 'Yarbaylk' uydurmas Birinci Byk Sava'n anakkale, Balkan, Hicaz, Filistin, Irak cephelerinde yer alp almad bilinmeyen Said-i Krdi, 1915 Austos'unda Cemal Kutay'a gre denizalt ile gittii Trablus cephesinden geri dnerek Bitlis'e gitti. ahiner'e gre (Krt) milislerin komutan olarak Ruslara kar savat. teki yazanlar ise, Almanlarn ona Fahri Kaymakamlk (Yarbay) rtbesi verdiini saysz kez yazdlar. Ancak bu nemli savala ilgili belgelerde onun adna ve gnll Krt alaynn varlna rastlanamyor. Alay kumandanl yksnn inanlr kayna ise yine Cemal Kutay'dr. Sonradan kitabn 100 bin lira karlnda yazdn itiraf edecek olan Cemal Kutay, Said-i Krdi'nin, "General Mustafa Kemal'in emrinde" sa-vam olmasn onurla anlatyor. Said-i Krdi cephede Mustafa Kemal'in emrinde savamad gibi, onun cephede savam olduu stne kendi talebelerinin anlatmlarndan baka bir kaynaa da rastlanmyor. Talebelerinden biri, onun at stnde Kur'an okuyarak dolatn belirtiyor. 72 Said-i Krdi ise, Bitlis yerine bir baka cephe y-ksnde, Erzurum'dan Pasinler'e gittiinde kerametle-rinden ve kendisinin yksek cesaretinden sz etmektedir: "Eski Harb-i Umum'de Pasinler Cephesinde ehid merhum Molla Habib'le beraber Rusya'ya hcum niyetiyle gidiyorduk. Onlarn topular bir-iki da-kika fasla ile bize top gllesi atyordu. glle tam bamzn iki

metre stnden geip, arkada dere iine saklanan askerimiz grnmedikleri halde geri katlar. Tecrbe iin dedim: "Molla Habib ne dersin, ben bu gvurun gllesine gizlenmeyeceim." O da dedi: "Ben de senin ar-kandan ekilmeyeceim." kinci top gllesi pek yaknmzda dt. Hfz- ilah bizi muhafaza etti-ine kanaatle Molla Habib'e dedim: 'Haydi ileri! Gvurun top gllesi bizi ldremez. Geri ekilmeye tenezzl etmeyeceiz." "Gavur" gllelerinin demedii Said-i Krdi, kendi szleriyle yar mmi (yar okur-yazmaz) olduunu aklamtr, ama Pasinler cephesinde kitap yazdn talebelerine yazdryor: "Fakat Birinci Harb-i Umum'nin patlamasyla Er-zurum'un Pasinler'in da ve derelerine dtk. O kyametlerde, o