Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej

w Warszawie Razem dbamy o przyszłość naszych wód

Inspektorat we Włocławku

Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Warszawie – Zarząd Zlewni w Warszawie

Inspektorat we Włocławku

ul. Płocka 171 tel.: 54 233 93 95 wloclawek@warszawa.rzgw.gov.pl NIP: 526-23-90-341

87-800 Włocławek fax: 54 233 94 56 www.warszawa.rzgw.gov.pl REGON: 016183991

MONITORING MIGRACJI RYB PRZEZ PRZEPŁAWKĘ NA

STOPNIU WODNYM WE WŁOCŁAWKU W 2016 ROKU.

Monitoring migracji ryb przez przepławkę prowadził i raport sporządził:

mgr inż. Tomasz Pokropski

Kierownik Nadzoru Wodnego we Włocławku

Włocławek dn. 10 stycznia 2017 r.

2

SPIS TREŚCI:

1. ZAKRES CZYNNOŚCI ZWIĄZANYCH Z PROWADZENIEM MONITORINGU…………………………………….str.3

2. EKSPLOATACJA………………………………………………………………………………………………………………………. str.5

2.1. PRZEPŁAWKA…………………………………………………………………………………………….….…………...str.5

2.2. RUROCIĄG WABIĄCY…………………………………………………………………………………….…………..str.10

2.3. APARATURA MONITORUJĄCA - SKANER, KAMERA PODWODNA I KOMPUTER…………….str.13

3. SYTUACJA HYDROLOGICZNA I TERMIKA WODY……………………………………………..………..……….….str.15

3.1. HYDROLOGIA…………………………………………………………………………………………………..……….str.15

3.2. TERMIKA WODY………………………………………………………………………………………………..….…..str.17

4. MONITORING MIGRACJI RYB………………………………………………………………………………….….……………str.19

4.1. MONITORING ZA POMOCĄ APARATURY MONITORUJĄCEJ……………………………….…….…str.19

4.2. SKŁAD GATUNKOWY I LICZBA RYB……………………………………………………………..………..….str.20

4.3. BEHAWIOR MIGRACJI RYB - ZAWRACANIE RYB W OBRĘBIE LICZNIKA………….…………..str.25

4.4. ANALIZA MIGRACJI POSZCZEGÓLNYCH GATUNKÓW RYB……………………………………..………str.26

4.4.A. TROĆ………………………………………………………………………………………………………………str.26

4.4.B. CERTA……………………………………………………………………………………………………..….…str.33

4.4.C. LESZCZ……………………………………………………………………………………………...………...str.37

4.4.D. BOLEŃ…………………………………………………………………………….…….………………….……str.41

4.4.E. SUM………………………………………………………………………………………….………..………….str.44

4.4.F. BRZANA…………………………………………………………………………………….………………….…str.49

4.4.G. POZOSTAŁE GATUNKI RYB………………………………………………………..………………....str.52

4.5. ODŁÓW PUŁAPKĄ DLA RYB……………………………………………………………………..…………………….str.52

5. WPŁYW CZYNNIKA LUDZKIEGO NA MIGRACJĘ RYB……………………………………..………………….str.56

6. WPŁYW INNYCH CZYNNIKÓW NA MIGRACJĘ RYB…………………………………………..…………….…str.57

7. WNIOSKI………………………………………………………………………………………………………..………………..str.58

3

WSTĘP.

RZGW w Warszawie, Decyzją Prezydenta Miasta Włocławek z dnia 6 kwietnia 2011

roku o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięcia polegającego na

przebudowie i remoncie obiektów Stopnia Wodnego we Włocławku (sygn. OS.7642-17-

60/10), zobligowane jest do prowadzenia monitoringu przepławki w okresie pięciu lat po

zakończeniu w/w inwestycji.

W związku z powyższym, sporządzony został raport: „Monitoring migracji ryb

przez przepławkę na Stopniu Wodnym we Włocławku w 2016 roku”.

Na polecenie Dyrektora RZGW w Warszawie monitoring przepławki w roku 2016

prowadzony był przez autora niniejszego raportu: Kierownika Nadzoru Wodnego we

Włocławku - Tomasza Pokropskiego.

1. ZAKRES CZYNNOŚCI ZWIĄZANYCH Z PROWADZENIEM MONITORINGU.

Do głównych zadań związanych z prowadzeniem monitoringu należało:

- Kontrola nad właściwym działaniem urządzeń do monitoringu ryb – skanera

zintegrowanego z podwodną kamerą i komputera obsługującego w/w urządzenie

(realizowane codziennie w dniach pracy),

- kontrola nad właściwym stanem technicznym i sprawnością infrastruktury technicznej

przepławki - pułapki dla ryb, zasuw wlotu i wylotu, zasuw pośrednich, żurawików do

skanera i pułapki (realizowane codziennie w dniach pracy),

- kontrola nad czystością skanera zintegrowanego z kamerą, krat naprowadzających do

skanera, krat naprowadzających do pułapki dla ryb, kontrola zanieczyszczeń

gromadzących się u wlotu rurociągu wody wabiącej i wlotu wody do przepławki, szczelin

wewnątrz przepławki (realizowane codziennie w dniach pracy),

- kontrola nad właściwym napełnieniem komór przepławki (realizowane codziennie w

dniach pracy),

- gromadzenie, archiwizowanie i analizowanie danych pochodzących z urządzeń

monitorujących, zainstalowanych w przepławce a służących do rejestrowania

przechodzących przez przepławkę ryb,

- opracowywanie na podstawie pozyskanych danych zestawień i raportów dotyczących

składu gatunkowego, ilościowego i jakościowego ryb migrujących przez przepławkę a

4

następnie przygotowywanie i przesyłanie corocznego raportu z monitoringu przepławki

organom wymienionym w decyzji środowiskowej,

Raport zawiera analizę ichtiologiczną odnoszącą się do wszelkich czynników

mających wpływ na wielkość migracji ryb i ich zdolność pokonywania Stopnia Wodnego

we Włocławku takich jak np.: sytuacja hydrologiczna, meteorologiczna, czynnik ludzki,

czynniki pochodzenia naturalnego (drapieżniki, szkodniki, choroby) i inne, niedające się

przewidzieć w chwili obecnej i niewymienione powyżej uwarunkowania, mające wpływ

na wielkość, termin i skład gatunkowy i ilościowy ciągów tarłowych ryb w czasie trwania

monitoringu,

- uczestnictwo w odłowach kontrolnych z pułapki dla ryb wraz z przedstawicielami

użytkownika rybackiego na obwodzie rybackim nr 5 na rzece Wiśle i umieszczanie

danych pochodzących z tych odłowów w raporcie oraz interpretacja danych

pochodzących z tych odłowów,

- okresowe, (co pół roku) zapisywanie danych pochodzących ze skanera na trwałych

nośnikach danych (płyta CD) i przekazywanie ich do archiwum zakładowego RZGW

Inspektoratu we Włocławku,

- wykonywanie wywiadu wśród wędkarzy, rybaków, użytkownika rybackiego, którzy

prowadzą połowy ryb w ramach obwodu rybackiego nr 5 na rzece Wiśle, w celu

szacunkowej oceny skali i składu gatunkowego ciągu migracyjnego ryb,

- analizowanie i zgłaszanie potrzeb zakupowych i modernizacyjnych, dotyczących

zagwarantowania bezawaryjnej pracy aparatury służącej monitoringowi i jej

usprawnianie w ramach posiadanej wiedzy i doświadczenia,

- inne czynności, nieujęte w zakresie czynności a związane z zagwarantowaniem

prawidłowego prowadzenia monitoringu oraz przygotowywania raportów w okresie 5-

letnim.

5

2. EKSPLOATACJA.

2.1. PRZEPŁAWKA.

Podstawą zagwarantowania odpowiednich warunków dla migracji ryb przez

przepławkę na Stopniu Wodnym Włocławku jest zapewnienie właściwych parametrów

eksploatacyjnych obiektu, zgodnie z obowiązującą „Instrukcją eksploatacji przepławki

dla ryb na Stopniu Wodnym we Włocławku”.

Jest to wyraźnie wskazane w wytycznych dla projektowania, wymiarowania i

monitoringu przepławek:

„Zły stan techniczny jest, bowiem najczęstszą przyczyną niedostatecznej

sprawności przepławek. Dzięki właściwej eksploatacji można ograniczyć najbardziej

typowe usterki, na przykład: zatory w rejonie wyjścia z przepławki (np. przy konstrukcji

wlotowej) oraz przesmyków, uszkodzenie struktury przepławki lub wadliwe działanie

urządzeń sterujących przepływem. Skomplikowane pod względem technicznym

urządzenia wymagają częstszych przeglądów i zabiegów konserwacyjnych” (ONZ 2002).

Wypracowany w toku eksploatacji przepławki w latach 2014-2015, reżim kontroli

i obchodów na przepławce został utrzymany.

Tylko stała (codzienna) weryfikacja poziomu wody na wodowskazach

zlokalizowanych w przepławce oraz sprawne reagowanie na zmiany poziomu lustra wody

na Zbiorniku, są w stanie zagwarantować właściwe warunki dla migracji dla ryb.

Ważna jest stała i regularna kontrola następujących punktów zmodernizowanej

przepławki: wlotów wody do przepławki, wlotu wody do rurociągu wabiącego,

elementów konstrukcyjnych wewnątrz przepławki tj. kraty naprowadzającej do pułapki

dla ryb i kraty naprowadzającej przed i za skanerem.

Podobnie jak w roku 2015 również i w tym sezonie stwierdzano częste i obfite

gromadzenie się nieczystości na kracie poniżej skanera (Fot.1,2). Powoduje to

kumulowanie się nieczystości złożonych głównie z obumarłych roślin, co w konsekwencji

powoduje natychmiastowe spiętrzanie się poziomu wody w komorze skanera i w

komorach powyżej o około 20-25 cm.

Aby temu przeciwdziałać, wprowadzono obowiązek czyszczenia kraty skanera

przez obsługę śluzy i jazu w lipcu 2015 i utrzymano go w mocy na rok 2016.

6

Czyszczenie kraty skanera, dokonywane jest dwukrotnie w ciągu doby o godzinie

09:00 i 21:00. W okresie jesiennym 2016 roku, w czasie obumierania roślinności

(październik i listopad) i silnych wiatrów z kierunków wschodnich, powyższa procedura

była zwielokrotniona do 4 razy na dobę (Fot.3,4).

Fot.1,2. Krata poniżej skanera.

Fot 3,4.Woda podpiętrzona w komorze skanera. Zaledwie 2 godziny po oczyszczeniu kraty przez obsługę śluzy i jazu napływ nieczystości jest tak duży, że powoduje zapchanie kraty i podpiętrzenie wody (listopad 2016).

Kolejnym newralgicznym elementem wyposażenia przepławki, które sprzyja

akumulacji zanieczyszczeń jest kosz naprowadzający do pułapki dla ryb, który znajduje

się w komorze nr 60 (Fot.5).

Jest to pierwsza komora za wlotem wody do przepławki od wody górnej. Kosz

naprowadzający jest na stałe zanurzony w wodzie i nie jest demontowany.

W celu uniknięcia niekorzystnego wpływu czyszczenia kosza na migrację ryb,

podczas tej czynności, zamyka się wlot wody w komorze nr 60 z równomiernym

otwieraniem wlotu wody przez drugą zasuwę zlokalizowaną w komorze nr 56.

Utrzymując stale poziom wody w przepławce na poziomie 50 - 100 cm. Po zakończeniu

7

czyszczenia kosza, zamykany jest dodatkowy otwór w komorze nr 56 i następuje powrót

do ustawienia pierwotnego.

Jest to niemożliwe do zrealizowania, gdy zanieczyszczenia znajdują się na całej

długości przepławki. Wtedy niezbędne jest całkowite zamknięcie przepływu wody w

obiekcie.

Fot.5. Krata/kosz naprowadzający do pułapki dla ryb po zamknięciu dopływu wody i odwodnieniu komory nr 60. Widoczne nagromadzone liczne zanieczyszczenia (marzec 2016).

Przepławka była czyszczona z nagromadzonych w niej zanieczyszczeń,

czterokrotnie w dniach: 15-16 marca, 13 maja, 12 września i 18 października.

W dniu 16 marca, po przeprowadzeniu oczyszczenia komory nr 60 przepławki,

wykonano opuszczenie „na sucho” pułapki dla ryb. Następnie na poziomie górnej

krawędzi pułapki, na ścianach przepławki, namalowano szerokie pasy (markery).

Znaczniki wykonano trwałą farbą fluorescencyjną. Ułatwiają one osadzanie pułapki we

właściwym położeniu w czasie, gdy przepławka jest napełniona wodą (Fot.6).

8

Wykonanie markerów było reakcją na to, że przy pierwszych połowach

kontrolnych pułapką pojawiły się wątpliwości czy pułapka dochodzi do samego dna i że z

tego może wynikać jej niedostateczna skuteczność połowowa.

Dzięki znacznikom jest pewność, że pułapka znajduje się we właściwej pozycji

łownej i ryby nie mają możliwości przejść pod pułapką. Wyniki późniejszych połowów

przy użyciu pułapki znacznie poprawiły się. Korelują z zapisami na skanerze w czasie

ekspozycji pułapki. Świadczą o tym późniejsze połowy IRŚ w dniach 1-2 listopada oraz

połowy kontrolne PZW.

Fot.6. Znaczniki na murze przepławki.

Po wyznaczeniu właściwego położenia pułapki w pozycji łownej stwierdzono, że

po napełnieniu przepławki wodą nie dochodzi ona do właściwego poziomu i konieczne

jest jej kilkukrotne podnoszenie i opuszczanie, aby „wskoczyła” na właściwe miejsce.

Jako przyczynę takiej sytuacji wytypowano zbyt słabo sfazowane ślizgi na

prowadnicach pułapki. Pułapka osiadała na nich zanim doszła do właściwej pozycji

łownej (Fot.7).

9

Fot. 7. Przykładowy ślizg, który został poddany fazowaniu do płaszczyzny prowadnicy.

W dniu 13 maja Wykonawca przebudowy i wyposażenia technologicznego

przepławki, dokonał sfazowania ślizgów do płaszczyzny prowadnic i problem został

wyeliminowany. Pułapka nie sprawia problemów podczas opuszczania i podnoszenia - nie

klinuje się.

W dniu 7 października Wykonawca wykonał regulację i smarowanie przekładni

zasuw wlotowych wody od strony W.G. Było to wynikiem stwierdzenia przez Użytkownika

przekroczenia norm BHP dla obsługi tego typu urządzeń (Dz.U.2000.26.313). Po regulacji

i smarowaniu obsługa w/w urządzeń jest łatwiejsza. Siły niezbędne do napędzania zasuw

są mniejsze.

Zalecane przez producenta zasuw, specjalistyczne preparaty smarne są regularnie

stosowane i prowadzona jest ich konserwacja przez obsługę stopnia.

Stałego monitorowania stanu i regularnego oczyszczania wymaga wewnętrzna

powierzchnia fototunelu, znajdujące się w jej wnętrzu lamy LED oraz płyty skanera.

Częstotliwość czyszczenia w/w elementów uzależniona jest głównie od temperatury

wody i wynosi 2 razy na tydzień w okresie letnim i 2 razy na miesiąc w okresie zimowym.

W okresie wiosennej i jesiennej migracji ryb jest to zazwyczaj raz na tydzień.

Czyszczenie fototunelu z porastających jego wnętrze glonów jest niezwykle

ważne, gdyż ich zwarty porost utrudnia identyfikację ryb zarejestrowanych na filmach z

10

kamery podwodnej a dalsze zaniechanie prowadzi do zablokowania możliwości

przechodzenia fal podczerwonych między płytami skanera i całkowitej jego

dezaktywacji.

Czarna powierzchnia płyt skanera nie pozwala na dokładną ocenę skali ich

zanieczyszczenia, więc należy oczyszczać je profilaktycznie, zgodnie z przedstawionym

powyżej harmonogramem.

2.2. RUROCIĄG WABIĄCY

Rurociąg wabiący posiada średnicę ø 800 mm i występuje w nim przepływ wody 3

m3/s. Wytwarza się przez to duży uciąg na wlocie od W.G. Szybko gromadzą się na

kracie ochraniającej wlot zanieczyszczenia, złożone głównie z gałęzi, patyków oraz

śmieci pochodzenia antropogenicznego (np. butelki PET). Zachodzi to zwłaszcza przy

niskich przepływach (poniżej 500 m3/s) oraz wtedy, gdy na elektrowni pracują

turbozespoły nr 5 i 6. Taka praca elektrowni powoduje, że zanieczyszczenia są ściągane

w okolice wlotu do rurociągu wabiącego (Fot.8).

Fot. 8,9. Wlot wody do rurociągu wabiącego i pracownik zamykający zasuwę nożową na rurociągu

Procedura oczyszczania wlotu rurociągu wabiącego, polega na zamknięciu zaworu

z zasuwą nożową, na rurociągu poniżej kraty (Fot.9), przez co zanika przepływ wody w

rurociągu. Powoduje to, że zanieczyszczenia z kraty rurociągu wabiącego są zabierane

przez uciąg wody na kraty elektrowni a tam zbierane są przez czyszczarkę i przekazane

do utylizacji.

Skuteczność procesu samooczyszczania się kraty wlotu do rurociągu wabiącego,

uzależniona jest od aktualnego przepływu w rzece.

11

Rurociąg wabiący był zamykany i czyszczony dziewięciokrotnie w dniach: 1-2 luty,

15-16 marzec, 11 maj, 9-10 czerwca, 27 września (wymiana przekładni zasuwy nożowej

rurociągu wabiącego), 13-14 października, 24 – 25 października, 15 listopada, 30 listopad

- 12 grudnia (wymiana uszkodzonej kraty na wlocie rurociągu wabiącego).

Czas zamknięcia przepływu wody w rurociągu wabiącym uzależniony był od ilości i

rodzaju zanieczyszczeń skumulowanych na kracie oraz od uciągu wody (przepływu) na

elektrowni. Zazwyczaj proces ten trwa od kilku (2-3) do kilkudziesięciu godzin (24).

W całym roku 2016 bez rurociągu wabiącego przepławka pracowała 350 godzin.

Większość z przedstawionego powyżej czasu, bo niemal 300 godzin spowodowała

awaria kraty ochraniającej wlot do rurociągu wabiącego.

Awaria polegała na wygięciu się trawersu kraty od pionu i wypaczeniu się całej

kraty, co doprowadziło do jej zaklinowania w prowadnicach.

Powodem uszkodzenia było najprawdopodobniej dostanie się pomiędzy trawers

zasuwy a mur przepławki jakiegoś dużego obiektu np. gałęzi, który działając jak żagiel

na przepływającej wodzie z dużą siłą dokonał wygięcia metalowego elementu. W dniach

od 30 listopada do 12 grudnia rurociąg wody wabiącej był zamknięty poprzez zasuwę

pełną od strony wody górnej i dodatkowo zasuwą nożową na rurociągu. Po demontażu

uszkodzonej kraty, została wykonana nowa na warsztacie mechanicznym Inspektoratu i

zamontowana w dniu 12 grudnia. Przepływ wody w rurociągu wabiącym został w tym

dniu przywrócony. Zamknięcie rurociągu wabiącego na potrzeby wymiany kraty

osłonowej przypadło na czas poza głównymi okresami migracji ryb (Fot.10).

12

Fot. 10. Prace przy demontażu uszkodzonej kraty zabezpieczającej wlot do rurociągu wabiącego. Widoczne łukowate wygięcie kraty

od muru przepławki.

W dniu 27 września producent zasuwy dokonał wymiany uszkodzonej przekładni

zasuwy nożowej na rurociągu wabiącym oraz wymieniono koło napędowe na takie, które

posiada większą średnicę. Uszkodzona przekładnia powodowała przekroczenia norm BHP

dla napędzania tego typu urządzeń. Po wymianie przekładni na nową parametry

dopuszczalnych sił przy obsłudze tego typu urządzenia są zgodne z normą

(Dz.U.2000.26.313) (Fot.11).

Fot.11. Zasuwa nożowa z przekładnią, która uległa awarii i została wymieniona na nową w ramach gwarancji.

13

Dla zachowania sprawności technicznej zasuwy nożowej na rurociągu wabiącym

regularnie prowadzone jest oczyszczanie powierzchni zasuwy a później nakładana jest

warstwa specjalistycznego smaru teflonowego. W przekładni zasuwy jest regularnie

sprawdzany i uzupełniany smar.

2.3. APARATURA MONITORUJĄCA - SKANER, KAMERA PODWODNA I KOMPUTER.

Raporty prowadzone od momentu rozpoczęcia eksploatacji przepławki a więc od

listopada 2014 roku wskazywały na znaczący problem, jakim były luki w rejestracji

migracji ryb, spowodowane samoczynnym wyłączaniem się komputera przepławki. Wraz

z wyłączeniami z eksploatacji przepławki (zamknięcie przepływu wody) wg. szacunków

IRŚ problem ten w początkowym etapie monitoringu (listopad2014 - czerwiec2015)

dotyczył aż 42 % czasu monitoringu (IRŚ 2015).

Rozwiązanie tego problemu stało się jednym z priorytetów dla Nadzoru Wodnego

we Włocławku podczas prowadzenia monitoringu (od lipca 2015 roku).

Dokonano następujących działań korygujących:

- odinstalowano oprogramowanie (TeamViewer), służące do zdalnej obsługi

komputera przepławki oraz modem internetowy (lipiec 2015),

- w ustawieniach programu monitorującego migrację ryb włączono funkcję

„autostartu”. Po wyłączeniu się komputera następuje automatyczne i bezzwłoczne

„podniesienie” się programu (marzec 2016),

- zainstalowano urządzenie podtrzymujące zasilanie UPS (16 maja 2016r.),

- zoptymalizowano proces czyszczenia wnętrza przepławki, skanera oraz

prowadzenia prac remontowych w celu maksymalnego skrócenia czasu wyłączenia

urządzenia monitorującego i wyłączenia przepławki z eksploatacji.

Straty w zapisie danych wynikające z braku zapisanych danych z monitoringu z

powodu samoistnego wyłączenia się aparatury monitorującej, łącznie z wyłączeniem

przepławki z eksploatacji ze względu na prowadzone konieczne prace wymagające

całkowitego zamknięcia przepływu w przepławce wyniosły w całym roku 2016 około 80

godzin, co stanowi wartość poniżej 1 % czasu całkowitego monitoringu.

Duży wpływ na prace komputera i skanera ma zamontowane dodatkowo

urządzenie UPS, które kasuje chwilowe zaniki zasilania. Zapisane w pamięci urządzenia

14

anomalie wskazują, iż takich przypadków w okresie pracy UPS było kilkadziesiąt. Każde

potencjalnie mogło być przyczyną problemów z zachowaniem ciągłości monitoringu ryb.

Podsumowując, w pierwszym etapie monitoringu prowadzonego od czerwca 2014

do czerwca 2015 (faktyczne przepławka pracowała od listopada 2014 roku), straty

danych z powodu samoistnych wyłączeń aparatury monitorującej i wyłączenia

przepławki z eksploatacji wynosiły 42 % całkowitego czasu. W kolejnym okresie

monitoringu tj. od 1 lipca do 31 grudnia 2015 roku, po pierwszych działaniach

korekcyjnych wyniosły 15 dób tj. około 8 % całkowitego czasu (Pokropski 2016). W ciągu

całego roku 2016 brak zapisu danych spowodowanych przerwami w pracy aparatury

monitorującej wyniosły poniżej 1 %.

Znaczna poprawa powyższego parametru wiąże się również z zakończeniem w

listopadzie 2015 r. robót budowlanych na Stopniu Wodnym we Włocławku w ramach

projektu POIS.

We wcześniejszym raporcie prowadzenie prac remontowych, równolegle z

monitoringiem migracji było wskazywane, jako prawdopodobna przyczyna wielu awarii

elektrycznych takich jak wybicie bezpieczników itp. (Pokropski 2016).

Gdy luka w zapisie danych z monitoringu przypadnie poza okresem migracji ryb to

nie ma to większego wpływu na interpretację wyników. Problemem jest to, że taka

sytuacja może zaistnieć w czasie szczytu migracji. Zdarzały się przypadki, że w ciągu

jednego weekendu przepławkę pokonywało ponad 50 % puli migracji ciągu sezonowego.

Jak wskazują dotychczasowe obserwacje migracji, zwłaszcza dotyczy to certy, które

charakteryzują się jedno-dwu dniowymi silnymi ciągami dużych stad. Brak rejestracji

danych w tym okresie może całkowicie wypaczyć sens interpretacji danych

pochodzących z monitoringu.

Stałe, bezpośrednie i w miarę możliwości codzienne obserwowanie sprawności

aparatury monitorującej oraz natychmiastowe reagowanie obsługi na stwierdzone

anomalie w pracy systemu jest bardzo ważne.

15

3. SYTUACJA HYDROLOGICZNA I TERMIKA WODY.

3.1. HYDROLOGIA.

Sytuację hydrologiczną dla migracji ryb przez Stopień Wodny we Włocławku w

roku 2016 należy uznać za umiarkowanie korzystną.

Choć przepływ średni w profilu stopnia w roku 2016 wyniósł około 756 m3/s, co

przy średniorocznym przepływie z wielolecia wynoszącym 915 m3/s (Instrukcja

Gospodarowania Wodą) stanowi zaledwie 82,62 % jego wartości, to po przeanalizowaniu

przedstawionego poniżej wykresu obrazującego przepływ przez stopień w roku 2016,

można dojść do wniosku, że w okresach głównych ciągów migracyjnych – wiosennego i

jesiennego sytuacja hydrologiczna była korzystna dla migracji ryb. Okres niżówkowy

przypadł na miesiące letnie (Wyk.1).

Na wykresie (Wyk.1.) gradientem jasnym na poziomie 350 m3/s, zaznaczony jest

poziom przepływu biologicznego / gwarantowanego natomiast gradientem ciemnym na

poziomie 915 m3/s zaznaczony jest poziom przepływu średniorocznego z wielolecia

(Instrukcja Gospodarowania Wodą).

Wyk.1. Wykres przedstawiający dopływ i odpływ ze Zbiornika Wodnego we Włocławku w roku 2016.

Wyraźnie widoczny jest długi okres niżówkowy, który swój początek miał na

przełomie maja i czerwca i trwał on do pierwszej dekady października. Przerwany był

jedynie trzema niewielkimi, krótkotrwałymi wezbraniami wody. Poza nimi przepływ

16

wody oscylował na poziomie 300 - 500 m3/s. W tym okresie średni przepływ przez

stopień wyniósł około 431,5 m3/s.

W okresach głównych ciągów migracji ryb warunki hydrologiczne dla migracji ryb

były dobre. W okresie od 1 stycznia do 31 maja średni przepływ przez stopień wyniósł

około 903 m3/s, czyli był na poziomie średniorocznego z wielolecia, natomiast w okresie

od 10 października do końca roku średni przepływ wyniósł 1010 m3/s. W okresie

jesiennym wystąpiło kilka wezbrań wody, które osiągnęły poziom 1100-1500 m3/s.

Warunki dla migracji ryb na progu podpiętrzającym są bezpośrednio powiązane z

przepływami przez stopień.

Na przedstawionym poniżej wykresie (Wyk.2), zestawiono rzędną W.D. powyżej

progu podpiętrzającego tzw. „rzędną Elektrowni” oraz rzędną W.D. poniżej progu tzw.

„rzędną rzeki”, która jest rejestrowana w śluzie żeglugowej.

W okresie największych przepływów w roku 2016, osiągających prawie 1800 m3/s

(w lutym) powyższe dwa wskazania czujników niemal zrównywały się. W okresie

wiosennym różnica poziomów wynosiła najczęściej 70 - 100 centymetrów. Największe

różnice pomiędzy wskazaniami obydwu czujników występowały w okresie niżówek, czyli

czerwiec - październik i sięgały niemal 2 metrów.

Interpretacja wpływu różnicy poziomów na progu podpiętrzającym na migrację

poszczególnych gatunków ryb zostanie omówiona w odpowiednich rozdziałach im

poświęconych. Ogólnie należy stwierdzić, że bariera progu jest inna dla każdego gatunku

ryb w zależności od ich zdolności pokonywania różnicy piętrzeń i prędkości wody. Jak

wskazuje przypadek migracji leszcza, za granicę przepływu, kiedy zanika negatywny

wpływ progu podpiętrzającego należy przyjąć poziom około 900 - 1000 m3/s. Występuje

w tym czasie różnica poziomów W.D. progowej i poniżej progu około 70 - 80 cm (Fot.12).

17

Wyk.2. Wykres przedstawiający rzędne W.D. powyżej progu i poniżej progu podpiętrzającego dolne stanowisko Stopnia Wodnego we

Włocławku w roku 2016.

Fot. 12. Zdjęcie progu podpiętrzającego od strony kierownicy awanportu dolnego przy przepływie zbliżonym do średniorocznego

(850-900 m3/s). Większość gatunków ryb jest w stanie pokonać w tym przypadku barierę progu.

3.2. TERMIKA WODY.

Przebieg zmian temperatury wody przedstawionej na wykresie wygenerowanym z

systemu ASTKZ Stopnia (czujniki W.D. – woda dolna w śluzie i W.S. - woda w śluzie)

(Wyk.3), wskazuje na gwałtowne ochłodzenie w dniu 4 stycznia. Wytworzyła się wtedy

na Zbiorniku pokrywa lodowa i utrzymywała się niemal miesiąc tj. do 2 lutego. Już w

pierwszych dniach lutego nastąpił łagodny wzrost temperatury wody, aby w dniu 25

marca osiągnąć temperaturę 5 °C. Na przełomie marca i kwietnia nastąpiło znaczne

przyspieszenie tempa ogrzewania się wody i już w dniu 12 kwietna temperatura

18

osiągnęła pułap 10 °C. Do pierwszych dni maja nastąpiła stabilizacja na w/w poziomie

by w połowie maja osiągnąć około 18 °C. Po krótkim ochłodzeniu do około 14 °C, w

drugiej dekadzie maja nastąpiło gwałtowne ocieplenie i na przełomie maja i czerwca

woda ogrzała się do ponad 20 °C. Temperatura na poziomie 20°C i powyżej utrzymywała

się do około 20 września, kiedy to nastąpiło gwałtowne ochłodzenie. Woda w dniu 19

października osiągnęła temperaturę 7 - 8 °C, co daje znaczny gradient na poziomie

niemal 0,5 °C na dobę w w/w czasie. W następnym okresie wystąpił powolny spadek

temperatury wody a pułap 5 °C został przekroczony w pierwszej dekadzie grudnia. Do

końca roku temperatura wody oscylowała w zakresie 1,5 - 3,5 °C.

Wpływ termiki wody na migrację ryb był neutralny. Nie zanotowano

jednoznacznie negatywnych aspektów w postaci katastrofalnie niskich ani wysokich

temperatur, utrzymujących się przez dłuższy okres. Skokowe zmiany temperatury

(wiosenne ocieplenie i jesienne ochłodzenie) stanowiły zazwyczaj silne impulsy dla ryb,

aby podjąć migrację przepławką. Szczegółowa analiza termiki wody dla poszczególnych

gatunków ryb w odpowiednich działach im poświęconych.

Wyk.3. Wykres przedstawiający temperaturę wody w rejonie Stopnia Wodnego we Włocławku w roku 2016.

19

4. MONITORING MIGRACJI RYB.

4.1. MONITORING ZA POMOCĄ APARATURY MONITORUJĄCEJ.

Głównym źródłem informacji o migracji ryb przez przepławkę, na którym w

większości został oparty niniejszy raport, jest skaner wyprodukowany przez firmę Vaki,

wraz z kamerą podwodną i specjalistycznym oprogramowaniem „Maricam” i „Winari”.

Skaner zlokalizowany jest w komorze przepławki nr 49.

Ryba przechodząca przez skaner aktywuje go i zostaje zapisany jej obraz (zarys)

ryby w postaci niebieskiego kształtu na żółtym tle oraz kamerę, dzięki której nagrywany

jest kilkunastosekundowy filmik. Taki „rekord” automatycznie wraz z datą i godziną

rejestruje się w pamięci komputera. Wraz z tym rekordem zapisywana jest wysokość

ryby w milimetrach. Aby uzyskać długość ryby należy wprowadzić charakterystyczny

współczynnik dla danego gatunku ryby mówiący o korelacji wysokość ryby do jej

długości.

Charakterystyczne obrazy pochodzące z programu Winari będą prezentowane dla

poszczególnych gatunków ryb w poświęconych im działach.

Skaner rejestruje wszystkie obiekty przechodzące przez przepławkę natomiast

filmy nie są nagrywane do każdego rekordu. Ma to najczęściej miejsce, gdy skala

migracji jest bardzo duża. Przy niskim stopniu migracji wyniki ze skanera z ilością

filmów pokrywają się.

W roku 2016 w związku z dużo większą skalą migracji ryb, zwłaszcza ilościowo

leszcza, zastosowano do analizy wyników oprogramowanie Winari dedykowane do

skanera Riverwatcher, które pozwala na sortowanie ryb, generowanie wizualne wyników

migracji w postaci wykresów i diagramów czy temperatury wody itd.

Metoda analizy migracji ryb na podstawie filmów została zarzucona, gdyż jak

wspominano wcześniej, przy dużym stopniu migracji film nie był nagrywany do każdego

rekordu. Średnio był to, co trzeci rekord z filmem w roku 2016.

20

4.2. SKŁAD GATUNKOWY I LICZBA RYB.

Całkowita liczba rekordów w roku 2016 zarejestrowanych przez skaner wyniosła

26525 z czego obiektów poruszających się w górę skanera było 16876 natomiast w dół

9649.

Podstawowym założeniem interpretacji wyników było to, że wszystkie ryby

migrują przepławką z wody dolnej na wodę górną oraz to, że wszystkie ryby, które

pokonały skaner pokonują przepławkę z sukcesem.

Liczbę ryb, które przeszły skutecznie przepławkę określono na zasadzie różnicy

pomiędzy zarejestrowanymi rybami danego gatunku poruszającymi się do góry a tymi,

które zeszły w dół. Przyjmowano, że cofnięcie się ryby w skanerze było chwilowe i ryba

powróciła do swojej wędrówki w górę przepławki. Jedyne niewielkie odstępstwo

zaobserwowano w przypadku suma, o czym w rozdziale poświęconym migracji tego

gatunku.

Takie założenie uzasadnione jest tym, że dla ryb wstępujących nie ma w zasadzie

innej drogi aby pokonać piętrzenie stopnia w górę rzeki, poza przepławką a ryby

migrujące w dół nie są w stanie trafić w okno przepławki. Przepływ w przepławce wynosi

0,59 m3/s i w stosunku do średniorocznego 915 m3/s (Instrukcja Gospodarowania Wodą)

stanowi to marginalny ułamek. Większość ryb przechodzi piętrzenie stopnia w dół przez

elektrownię, gdzie spracowywane jest ponad 90 % wody przechodzącej przez stopień. W

latach 1996 ÷ 2010 było to od 90,7% do 99,7% wody przechodzącej przez stopień

(Instrukcja Gospodarowania Wodą). Niewielka część ryb przechodzi śluzą (obserwacje

własne).

21

Ilość ryb z podziałem na gatunki, które pokonały przepławkę w roku 2016

przedstawia tabela poniżej. Dodatkowo przedstawiono ilość ryb z roku 2015 (Dębowski

2016).

Gatunek ryby

Liczba ryb (szt.) w 2016r.

Udział (%)

2016 r.

Liczba ryb (szt.) w 2015r.

Troć wędrowna (Salmo trutta m. trutta) 895 11,26 1566

Certa (Vimba vimba) 1130 14,22 1575

Sum europejski (Silurus glanis) 74 0,9 295

Brzana (Barbus barbus) 272 3,4 59

Boleń (Leuciscus aspius) 620 7,8 53

Karp (Cyprinus carpio) 44 0,5 41

Leszcz (Abramis brama) 4897 61,5 234

Jaź (Leuciscus idus) 32 0,4 1

Okoń (Perca fluviatilis) 8 0,1 ---

Łosoś (Salmo salar) 1 0,0 2

Amur (Ctenopharyngodon idella) 1 0,0 ---

Kleń (Squalius cephalus) 1 0,0 ---

Sandacz (Sander lucioperca) 1 0,0 ---

Łącznie 7946 100 ---

GENERIC (NIEZIDENTYFIKOWANE) UP: 390; DOWN: 1139

Tab.1 Ilość ryb z podziałem na gatunki, które pokonały przepławkę w roku 2016 i 2015.

22

Wyk.4. Wykres przedstawiający ilościowe zestawienie gatunków, które przeszły przez przepławkę na stopniu w roku 2016.

Stwierdzono 7946 ryb migrujących w górę rzeki przez stopień z 13 gatunków

(Wyk.4)W porównaniu z liczbą 3882 sztuk stwierdzoną przez cały 2015 rok (Dębowski

2016), stanowi to ponad dwukrotny wzrost liczby osobników. Pomijając jednak w

analizie ryby z gatunku leszcz - 234 sztuki w 2015 roku (Dębowski 2016) i 4897 sztuki w

roku 2016 okazuje się, że uzyskujemy 3648 sztuki w 2015 i 3049 sztuki w 2016 roku.

Liczba ryb z pominięciem leszcza jest zatem mniejsza o 599 sztuk czyli o 16,5 %.

Zmniejszyła się przede wszystkim ilość migrujących troci z 1566 sztuk (Dębowski

2016) do 895 czyli o 671 sztuki. Jest to zaledwie 57,15 % ciągu tarłowego z roku 2015.

Zmniejszyła się w roku 2016 ilość migrującej certy z 1575 sztuk w roku 2015

(Dębowski 2016) do 1130 sztuk w roku 2016 tj. o 445 sztuk mniej. Stanowi to 71,74 %

ciągu migracyjnego z roku 2015.

Zwiększyła się i to znacznie ilość migrujących ryb z gatunku boleń. Z 53 sztuk w

roku 2015 (Dębowski 2016) do 620 sztuk w roku 2016, stanowi to wzrost o 1169 %.

23

Brzana, która w roku 2015 pokonała stopień w ilości 59 sztuk (Dębowski 2016) w

roku 2016 została zarejestrowana w przepławce 272 razy. Stanowi to wzrost o 461 %.

Zanotowano znaczący wzrost ilości jazia. W roku 2016 przepławkę pokonały 32

osobniki z tego gatunku natomiast w roku poprzednim zaledwie 1 sztuka (Dębowski

2016).

Można wychwycić zależność, która wykazuje znaczy spadek ilości ryb

anadromicznych w przepławce w porównaniu z rokiem 2015 – troci i certy, będący

zapewne efektem ich zwiększonej migracji w pierwszym sezonie po otwarciu przepławki

i znaczny wzrost udziału ryb karpiowatych reofilnych z gatunków: boleń, brzana i jaź,

które stanowią już 11,6 % całej puli ryb.

Zwiększająca się ilość ryby z grupy ryb karpiowatych reofilnych może stanowić

efekt zarybień prowadzonych przez PZW, który to w latach 2005-2016 wprowadzał

znaczne ilości materiału zarybieniowego z w/w gatunków (OM PZW 2014).

Migracje ryb karpiowatych reofilnych wykazują częściowo charakter wędrówek

tarłowych a częściowo migracji kompensujących w poszukiwaniu nisz siedliskowych

(zimowiska) i pokarmowych.

Kategoria „Generic” (ogólna) jest tą, do której trafia każdy obiekt w programie

Winari przed posortowaniem czyli przed rozpoznaniem i zaszeregowaniem ryby do

konkretnego gatunku. Po przesortowaniu ich przez operatora, pozostają w niej obiekty

niezidentyfikowane, niesklasyfikowane jako ryby, ryby o małych rozmiarach lub ryby

niedające się sklasyfikować z różnych przyczyn np. bardzo wysoka prędkość

przechodzenia przez fototunel. W roku 2016 w tej kategorii znalazło się 390 obiektów

poruszających się w górę i 1139 obiektów poruszających się w dół.

Wśród obiektów poruszających się w dół znakomitą większość stanowiły

zanieczyszczenia jak liście, roślinność wodna, patyki i gałęzie oraz zawirowania wody –

pęcherzyki powietrza a także kawałki lodu, śryżu.

Wśród obiektów poruszających się w górę część stanowiły małe ryby i ryby

niezidentyfikowane (niewielki odsetek). Duża liczba rekordów „Up”, zaklasyfikowana

jako „Generic” wśród obiektów poruszających się w górę to pęcherzyki powietrza

poruszające się w prądzie wstecznym i odbierane przez skaner jako obiekt poruszający

się w górę. Niewielką część stanowiły rekordy związane z obsługą skanera a mianowicie

24

jego zanurzaniem i wynurzaniem ponad linię wody oraz manipulacje związane z

czyszczeniem płyt skanera i szyb fototunelu oraz lamp LED. Okresowo przeprowadza się

powyższe czynności na włączonym urządzeniu monitorującym, aby sprawdzić czy

prawidłowo pracuje (Fot.13).

Fot.13. Obraz przedstawiający podnoszenie skanera przy włączonym urządzeniu monitorującym.

Należy podkresić dużą czułość urządzenia monitorującego, które rejestruje tak

małe obiekty jak pęcherzyki powietrza. Oraz rozpoznaje tak doskonale ich kierunek

ruchu.

Po wielu tysiącach opracowanych rekordach i zaznajomieniu się z urządzeniami

monitorującymi i oprogramowaniem Winari operator dochodzi do wprawy i filmiki

wykorzystuje się tylko w szczególnych przypadkach. Obrazy ze skanera są na tyle

dokładne i charakterystyczne dla konkretnych gatunków ryb, że z dużą dozą pewności

można je klasyfikować na podstawie jedynie samego obrazu ze skanera. Zwłaszcza, że

ciągi migracyjne w dużej części są jednogatunkowe i skoncentrowane.

4.3. BEHAWIOR MIGRACJI RYB - ZAWRACANIE RYB W OBRĘBIE LICZNIKA.

Analizując dane pochodzące ze skanera zauwarzono gatunkową właściwość co do

zachowania się ryb w urządzniu monitorującym a mianowicie zawracania ryb w obrębie

skanera.

25

Zestawiono dane (Tab.2) na zasadzie udziału procentowego rekordów: „Up” – do

góry do „Down” – na dół, z podziałem na gatunki oraz utworzono parametr

„wspólczynnik zawracania”, który wskazuje co która ryba zawraca przez skaner.

Gatunek ryby „Up” „Down” % „Współczynnik zawracania”

Troć wędrowna (Salmo trutta m. trutta) 1669 774 46,37 2,15

Certa (Vimba vimba) 1684 554 32,89 3,03

Sum europejski (Silurus glanis) 153 79 51,63 1,936

Brzana (Barbus barbus) 310 38 12,25 8,15

Boleń (Leuciscus aspius) 825 205 24,84 4,02

Karp (Cyprinus carpio) 75 31 43,33 4,14

Leszcz (Abramis brama) 11713 6816 58,19 1,718

Jaź (Leuciscus idus) 42 10 23,8 4,2

Okoń (Perca fluviatilis)* --- --- --- ---

Łosoś (Salmo salar)* --- --- --- ---

Amur (Ctenopharyngodon idella)* --- --- --- ---

Kleń (Squalius cephalus)* --- --- --- ---

Sandacz (Sander lucioperca)* --- --- --- ---

Tab. 2. Zestawienie ryb w ujeciu gatunkowym z wyliczonym dla nich współczynnikiem zawracania w urzadzniu monitorującym.

*Dla okonia, łososia, amura, klenia i sandacza było zbyt mało danych aby poddać parametr analizie i wyliczyć współczynnik.

Jak wynika z przedstawionej tabeli zarówno leszcz jaki i sum mają bardzo wysoki

procent zawracania w urzadzeniu monitorującym i wynosi on ponad 50 % (58 % w

przypadku leszcza) czyli przynajmniej co druga ryba wróciła i poniownie przeszła przez

skaner. Leszcz jest rybą, która wybitnie przechodzi i zawraca w urzadzeniu

monitorującym – współczynnik wynosi 1,718. Na drugim końcu tej skali jest brzana z

wynikiem 12,25% czyli zaledwie co ósma ryba zawróciła i ponownie przeszła przez

urządzenie monitorujace. Boleń i jaź są w środku stawki – zawraca co czwarta ryba,

natomiast certa zawraca co trzecia.

Wynik 46,37 % przy współczynniku 2,15 dla troci nie jest zaskoczeniem, gdyż już

wcześniej zauwarzono behawior przechodzenia troci przez licznik, polegający na

wielokrotnym wchodzeniu i cofaniu się w obrębie skanera i fototunelu. Niektóre osobniki

26

troci potrafią kilka razy wejśc do skanera i cofnąć się, spędzajac w nim często kilka

godzin. Inne osobniki natomiast pokonują licznik „na raz”, z bardzo dużą prędkością.

Parametr ten, może być ciekawy i zastanowiający i zostanie poddany w

przyszłości w toku dalszego monitoringu analizie pod kątem specyficzności gatunkowej,

sezonowej i temperatur wody, pory dnia itd.. Należy sprawdzić, czy zachodzi pewna

zależność pomiędzy w/w paramertami. Na chwilę obecną baza danych może być zbyt

uboga aby wyciągać dalekoidące wnioski i być może będą one przedwczesne.

Omawiany parametr będzie przydatny i zostanie wykorzystany w dalszej części

opracowania podczas analizy połowów pułapką.

4.4. ANALIZA MIGRACJI POSZCZEGÓLNYCH GATUNKÓW RYB.

4.4.A. TROĆ.

W roku 2016 przepławkę na Stopniu Wodnym we Włocławku pokonało skutecznie

895 osobników troci.

Skaner zarejestrował 1669 obiekty zaklasyfikowane, jako troć poruszające się w

górę przepławki oraz 774 obiekty zaklasyfikowane, jako troć poruszające się w dół

przepławki. Współczynnik zawracania w liczniku jest w przypadku troci na wysokim

poziomie i wynosi 2,15. Średnio co druga troć zawróciła w obrębie licznika lub już po

jego przejściu.

Wyk.5. Wykres przedstawiający migrację troci w ujęciu rocznym w zależności od temperatury wody.

27

Troć w przepławce występowała niemal cały rok w znacznych ilościach. Jedynie w

styczniu, sierpniu, wrześniu i grudniu pojawiały się tylko pojedyncze osobniki (Wyk.5).

Wyróżnić można dwa szczyty migracji. Pierwszy w okresie luty – maj, który

charakteryzowała się dużym rozciągnięciem w czasie i jedną kulminacją pod koniec

maja. W pierwszym półroczu 2016 przeszło przez przepławkę 325 sztuk troci, co stanowi

36,3 % rocznej puli migracji troci.

W miesiącu maju widać wyraźną tendencję wzrostową, która kończy się

gwałtownie wraz pogorszeniem się sytuacji hydrologicznej w pierwszej dekadzie

czerwca. Być może był to koniec stada tarłowego a może tak znaczny wpływ miała w

tym przypadku zmiana warunków hydrologicznych. Nastąpiło w tym czasie znaczne

obniżenie się przepływów do poziomów zbliżonych do biologicznego (Wyk.6).

Wyk.6. Wykres przedstawiający dopływ do Zbiornika i odpływ ze stopnia w okresie maj - czerwiec 2016.

Jednak głównym powodem zakończenia się migracji wiosennej troci była wysoka

temperatura wody, która na przełomie maja i czerwca przekroczyła 20 °C.

63,7 % całej puli ryb z gatunku troć przeszło przez przepławkę w drugim półroczu

2016 roku. Zaznacza się silna migracja jesienna w miesiącach październik - listopad z

kulminacją na przełomie tych miesięcy. Od 15 października do 10 listopada pokonało

przepławkę 362 osobniki, co stanowi 40,8 % całej puli rocznej ryb. W tym okresie średnio

w ciągu doby przepławkę pokonywało niemal 14 sztuk troci.

Migracja troci w okresie październik – listopad 2016 odbywała się przy korzystnych

warunkach hydrologicznych. Przepływ oscylował głównie pomiędzy 800 a 1000 m3/s z

trzema pikami do poziomu około 1200 m3/s.

28

Wyk.7. Wykres przedstawiający dopływ do Zbiornika i odpływ ze stopnia w okresie maj - czerwiec 2016.

Zdecydowanym impulsem do rozpoczęcia się migracji jesiennej troci było

obniżenie się temperatury wody z poziomu 22 – 24 °C, jaką miała jeszcze w trzeciej

dekadzie sierpnia do około 8 °C, jaką osiągnęła w połowie października. Analogicznie

przedstawiała się sytuacja w przepławce w czasie migracji jesiennej 2015, gdzie 70 %

puli ryb przeszło przez przepławkę przy temperaturze wody w zakresie 5 - 10 °C i

również po znacznym ochłodzeniu się temperatury wody jesienią (Pokropski 2016).

Migracja w miesiącach letnich czerwiec – sierpień (3 piki) zawsze wiązała się ze

spadkiem temperatury wody do poziomu równego lub poniżej 20 °C. Miało to miejsce

około 20 czerwca, 20 lica i 20 sierpnia. W czasie od 7 czerwca do 18 września, czyli od

momentu zakończenia się migracji wiosennej (pik z przełomu maja i czerwca) do 18

września czyli do czasu, gdy temperatura wody po raz ostatni w roku wykazała poziom

20 °C, przepławkę pokonało zaledwie 58 osobników troci co stanowi jedynie 6,4 %

rocznej puli. W okresach, gdy temperatura wody wzrastała powyżej pułapu 20 °C, troć

nie migrowała.

29

Wyk.8. Wykres przedstawiający rozkład długości całkowitej ciała dla troci.

Wśród troci, jakie pokonały przepławkę dominowały te o zakresie długości ciała

50-55 cm. Jest to 255 sztuk (25,1 %). Natomiast grupę ryb o zakresie długości ciała 45-65

cm reprezentowało w przepławce 778 sztuk ryb, czyli 86,9% całej puli (Wyk.8).

Ryby zaklasyfikowane, jako troć a które urządzenie monitorujące zarejestrowało,

jako osobniki posiadające długość ciała 20-35 cm stanowią najprawdopodobniej błąd

pomiaru urządzenia, gdyż tak małych troci w przepławce nie obserwowano. Stanowi to

jednak margines błędu pomiaru i wynosi on poniżej 5 %. Deklarowana przez producenta

dokładność pomiaru to 95 % (dane: strona internetowa producenta i broszura

dystrybutora).

Ryba przechodząc przez skaner, nie zawsze ustawi się idealnie w pionie do

pomiaru. Skaner znajduje się tuż za szczeliną, gdzie występuje zwiększony przepływ

wody i ryba może przechodzić przez niego pod pewnym kątem od pionu, co zaniża

pomiar „wysokości” ryby, następnie po przeliczeniu przez współczynnik wysokości do

długości daje zaniżony pomiar tego drugiego parametru.

30

Wyk.9. Wykres przedstawiający rozkład dobowy migracji dla troci.

Migracja troci przez przepławkę miała wybitnie charakter dzienny (Wyk.9).

Główne godziny migracji to 10:00 - 19:00. W tych godzinach przeszło przez skaner ponad

91 % ryb. Dzięki temu parametrowi można przypuszczać, że trocie aktywują swoją

wędrówkę na wodzie dolnej w godzinach porannych 5:00 - 8:00 (w zależności od pory

roku) i w ciągu około 6-12 godzin dochodzą do komory nr 49 w przepławce, w której

znajduje się skaner. Wydaje się mało prawdopodobne, aby ryby zatrzymywały się na noc

w przepławce lub stanowi to niewielki odsetek.

Dla oszacowania czasu przejścia przez przepławkę posłużą dane z połowów

kontrolnych prowadzonych przez PZW Okręg Mazowiecki w roku 2017. W roku 2016

wykonane dwa połowy pułapką nie dały zadowalającej ilości troci, aby móc dokonać

stosownej analizy pod tym kątem. Główną przyczyną niepowodzenia tego

przedsięwzięcia były wspominane wcześniej problemy z właściwym osadzeniem pułapki.

W czasie ekspozycji pułapki w dniach 16 - 17 marca, gdzie na skanerze w czasie 24

godzin zarejestrowało się osiem troci, w pułapce znajdowała się zaledwie jedna sztuka.

Zwrócono szczególną uwagę na zaproponowaną w raporcie z II półrocza 2015 roku,

koncepcję doświetlenia 3 - 5 komór poniżej skanera i analogicznie w komorach powyżej

skanera. Wynikało to z zaobserwowanego efektu „olśnienia” u części troci migrujących

przez przepławkę wewnątrz jasno rozświetlonego fototunelu.

Skala „efektu olśnienia” u troci w sezonie 2016 nie była tak widoczna jak w

sezonie 2015. Biorąc również pod uwagę wybitnie dzienny charakter migracji troci, czyli

czas, gdy warunki świetlne wewnątrz przepławki są dobre to podtrzymanie twierdzenia o

31

zasadności wprowadzenia tego typu rozwiązania wydaje się problematyczne i może

okazać się ono zbędne.

Biorąc jednak pod uwagę niewielkie koszty oraz niski stopień skomplikowania

ewentualnej instalacji do doświetlania komór sąsiednich skanera oraz brak

jakiegokolwiek ewentualnego wpływu negatywnego można w dalszym ciągu podtrzymać

tezę o wprowadzeniu w przyszłości tej innowacji. Sugerowane jest doświetlenie w/w

komór w sezonie wiosennym i jesienno – zimowym (luty-maj i październik-listopad) w

godzinach 15:00 - 9:00 lub całą dobę przy słabej solaryzacji. Należy pominąć okres letni

ze względu na znikomy stopień migracji troci w okresie czerwiec – wrzesień a biorąc pod

uwagę wykorzystywanie przepławki przez suma w tym okresie, doświetlenie mogłoby

zaburzać jego nocną migrację.

Przed zainstalowaniem proponowanego doświetlenia należałoby zasięgnąć opinii

naukowych gremiów ichtiologicznych. Należy określić, czy zaproponowana ilość komór

sąsiednich (5) poprzedzających skaner do doświetlenia jest właściwa oraz wykonać

pomiary natężenia światła w fototunelu i dostosować natężenie światła w komorach

sąsiednich. Sugeruje się wykonanie instalacji o napięciu 12 V z uwagi na sąsiedztwo

wody oraz wykorzystanie lamp LED ze względu na ich niski pobór mocy.

W sezonie 2016 dokonano weryfikacji tezy postawionej w raporcie z migracji ryb

przez przepławkę na Stopniu we Włocławku w II półroczu 2015 roku a mianowicie

sytuacji gdzie trocie „chowały się” za wnęką na lampy LED w fototunelu oraz co tyczy

się również innych gatunków ryb uderzania we wnękę podczas przechodzenia z dużą

prędkością przez fototunel. Ze względu na uniwersalność tematu dla innych gatunków

ryb, nie będzie on poruszany w kolejnych rozdziałach.

Stwierdzono małą wagę tego problemu i sporadyczne zachowanie troci, która

staje we wnęce skanera. Ten specyficzny behawior nie jest tak uciążliwy dla operatora

analizującego wskazania skanera. Filmy pochodzące z kamery podwodnej są w tym

przypadku jedynie pomocą. Zabudowa wnętrza skanera szybą z pleksi mogłaby zmienić

przepływ wody w fototunelu i ewentualnie pogorszyć warunki migracji ryb oraz mogłaby

stanowić utrudnienie w eksploatowaniu urządzenia. Kwestia w dalszym ciągu będzie

obserwowana. Temat zabudowy wnęki należy raczej porzucić.

Ryby innych gatunków, w sporadycznych przypadkach, gdy uderzały we wnękę,

niemal natychmiast podejmowały wędrówkę w górę przepławki. Zastanawiający jest

32

fakt, że brzana, u której w sezonie jesiennym 2015 dość często zaobserwowano zarówno

„chowanie się” we wnęce fototunelu jak i uderzanie w nią w sezonie 2016 niemal tego

nie obserwowano, o czym może świadczyć przedstawiony wcześniej współczynnik

zawracania na poziomie 8 (zawraca co ósma ryba).

Wpływ progu podpiętrzającego na migracje troci należy pominąć biorąc pod

uwagę przedstawione wcześniej korzystne warunki hydrologiczne na progu w okresie

wzmożonych ciągów troci.

Ważny jest stwierdzony fakt, że obserwowane ryby w przepławce w większości nie

miały znacznych uszkodzeń ciała i były w dobrej kondycji fizycznej. Dotyczy to ryb

wszystkich gatunków obserwowanych w przepławce.

Poniżej typowy obraz ze skanera dla troci. Niebieski kształt na żółtym tle w

lewym górnym rogu oraz sekwencja z przypisanego do tego rekordu filmiku (Fot.14)

Fot.14. Obraz przedstawiający zarejestrowany typowy obraz ze skanera dla troci oraz sekwencje z filmu przypisanego do tego

rekordu.

Mniejsza ilość troci, które pokonały przepławkę w sezonie 2016 w porównaniu z

rokiem 2015 stanowi efekt zamkniętej drogi migracji przez Stopień przez ponad 2 lata w

wyniku remontu przepławki i sztuczne zawyżenie ilości ryb w roku 2015. Można przyjąć

poziom około 1000 sztuk troci rocznie, jako poziom zerowy i od tego pułapu obserwować

w latach następnych stopień restytucji troci wiślanej dzięki przebudowanej przepławce

na Stopniu Wodnym we Włocławku.

33

4.4.B. CERTA.

W roku 2016 przepławkę na Stopniu Wodnym we Włocławku pokonało

skutecznie 1130 osobników certy.

Skaner zarejestrował 1684 obiekty zaklasyfikowane, jako certa poruszające się w

górę przepławki oraz 554 obiektów zaklasyfikowanych, jako certa poruszających się w

dół przepławki (Wyk.10). Współczynnik zawracania w urządzaniu monitorującym jest w

przypadku certy na przeciętnym poziomie i wynosi 3,03.

Wyk.10. Wykres przedstawiający migracje certy w ujęciu rocznym w zależności od temperatury wody.

Szczyt migracji przypadł na połowę maja i połowę października, co znajduje

analogię w roku 2015 (Dębowski 2016, Pokropski 2016). Można wyodrębnić dwa wyraźne

piki, gdzie w ciągu jednej doby przepławką przechodzi większość ryb oraz niewielkie

stada ryb zapowiadające kulminację i kilka dni po niej.

Certa w roku 2016 pojawiała się w przepławce już dość wcześnie tj. od połowy

marca. Jest to najprawdopodobniej lokalna forma certy. Pokonuje ona niewielkie

odległości przy wędrówkach tarłowych i osiąga mniejsze rozmiary, nieprzekraczające 30

cm (informacja ustna - PZW). Pulę tych ryb, która pokonała przepławkę od połowy

marca (11 marzec) do początku kwietnia (7 kwiecień) to 361 sztuk, co stanowi około 32%

całego ciągu rocznego.

Właściwy ciąg migracyjny wiosenny, do którego impulsem było skokowe

podniesienie się temperatury wody z pułapu około 10 - 12 °C do 18°C przypadł na okres

2 i 3 dekady maja. W tym czasie przez przepławkę przeszło 620 ryb. W okresie

34

szczytowym w dniach 14-16 maja przeszło przez przepławkę 240 ryb, czyli 21,2 % puli

rocznej, co daje 80 ryb na dobę.

Wiosenny ciąg tarłowy certy należy uznać za udany.

Zastanawiający może być niewielki stopień migracji stada jesiennego w roku

2016, którego pula osobników wyniosła zaledwie 90 sztuk w porównaniu do niemal 500

sztuk w czasie ubiegłorocznego ciągu jesiennego (Pokropski 2016). Stanowi to około 1/4

zeszłorocznej puli jesiennej migracji ryb. Przeszkodą z pewnością nie były warunki

hydrologiczne, gdyż przepływ przez stopień w drugiej i trzeciej dekadzie października

oscylował na poziomie 800 - 1400 m3/s (Wyk.11). W sezonie jesiennym 2015 certy

wykazały, że są w stanie pokonać próg podpiętrzający i piętrzenie stopnia przy

przepływach znacznie poniżej średniorocznych (Pokropski 2016).

Wyk.11. Wykres przedstawiający dopływ do Zbiornika i odpływ ze stopnia w październiku 2016.

Analogicznie jak w roku 2015 doszło do skokowego obniżenia się temperatury

wody jesienią (Wyk.12). Temperatura W.D. na stopniu w Włocławku obniżyła się z

pułapu ok. 15,5 °C na początku października do około 7,5 °C w połowie października

2016. W ubiegłym sezonie było to impulsem dla certy do podjęcia wędrówki w górę rzeki

w tym przez przepławkę (Pokropski 2016). W sezonie jesiennym 2016 efekt wpływu

gwałtownego spadku temperatury na migrację certy był znikomy.

35

Wyk.12. Wykres przedstawiający temperaturę wody (TWD, TWD1) poniżej stopnia i temperaturę (Tz) powietrza we Włocławku w

październiku 2016.

Analizując, zatem posiadane dane, nie dają one przesłanek do określenia

przyczyny tak słabego ciągu jesiennego certy. Z pewnością przyczyny mogą leżeć po

stronie presji kormorana, rybackiej, wędkarskiej i kłusowniczej na dolnej Wiśle.

W ocenie jesiennego ciągu migracyjnego w roku 2015 padło stwierdzenie, że certa

z każdym rokiem będzie pokonywała przepławkę w coraz większym stopniu i liczebności,

ze względu na to, że stada tarłowe sukcesywnie będą się „uczyły” tej drogi (Pokropski

2016). Być może dwa lata po otwarciu zmodernizowanej przepławki w przypadku certy

to zbyt krótki okres na tego typu zmianę zachowania stada tarłowego a dopiero przyszły

rok ujawni przyrost stada, które w większym stopniu będzie wykorzystywać przepławkę

na stopniu.

Ryby przechodzą przez licznik bardzo szybko, zdecydowanie i stadnie. Ich

migracja przez ponad metrowej długości fototunel zajmuje zazwyczaj kilka sekund

(najczęściej 2-3 sekundy). Ryby stosunkowo rzadko zawracają w fototunelu (średnio, co

trzecia ryba). Potwierdza to, że przepławka po przebudowie daje cercie dobre warunki

do migracji.

Znakomitą większość cert stanowiły ryby o długości ciała w zakresie 25 - 30 cm.

Było to około 800 sztuk, czyli około 70 % całej puli ryb (Wyk.13).

36

Wyk.13. Wykres przedstawiający rozkład długości ciała dla certy.

Przechodzenie certy przez skaner w układzie dobowym wykazuje dwa duże

szczyty i jeden mniejszy. Jeden z nich „poranny” w godzinach 6:00 – 9:00, mniejszy

popołudniowy w godzinach 17:00 - 20:00 oraz największy nocny w godzinach 22:00 -

2:00. Jednak generalnie certa pojawia się w przepławce przez całą dobę (Wyk.14).

Wyk.14. Wykres przedstawiający rozkład dobowy migracji dla certy.

Poniżej typowy obraz certy ze skanera oraz sekwencja z filmu powiązanego z tym

rekordem (Fot.15).

37

Fot.15. Obraz przedstawiający zarejestrowany typowy obraz ze skanera dla certy oraz sekwencje z filmu przypisanego do tego

rekordu.

4.4.C. LESZCZ.

W roku 2016 przez przepławkę na Stopniu Wodnym we Włocławku przeszło

skutecznie 4897 sztuk leszcza.

Skaner zarejestrował 11713 obiekty zaklasyfikowane, jako leszcz

przemieszczające się w górę przepławki oraz 6816 obiektów zaklasyfikowanych, jako

leszcz poruszających się w dół przepławki.

Współczynnik zawracania w urządzaniu monitorującym jest w przypadku leszcza

bardzo wysoki i wynosi 1,718. Jest najwyższy ze wszystkich obserwowanych gatunków

ryb.

Szczyt migracji leszcza przypadł na miesiące wiosenne tj. okres od 20 marca do 20

maja. Z dwoma zdecydowanymi szczytami tj. na początku kwietnia (od 2 - 15 kwietnia) i

na przełomie kwietnia i maja (30.IV - 8.V), czyli był ściśle związany z okresem rozrodu

tego gatunku, który przypada na czas, gdy woda osiągnie temperaturę 13-18 °C

(Szczerbowski 1993). W tych dniach przepławkę pokonało niemal 2000 sztuk leszczy, co

stanowi ponad 200 sztuk na dobę i niemal 40 % całorocznej puli ryb (Wyk.15).

Migracja wiosenna leszcza rozpoczęła się w momencie, gdy temperatura wody

zaczęła się podnosić z pułapu ok. 4 °C i w ciągu kilku dni osiągnęła poziom około 12°C,

38

drugi szczyt na przełomie kwietnia i maja 2016 również wiązał się z gwałtownym

skokiem temperatury z 11 °C do 18 °C.

Migracja jesienna marginalna. Pomija się jej opis i interpretację.

Wyk.15. Wykres przedstawiający migracje leszcza w ujęciu rocznym w zależności od temperatury wody.

Duża liczba leszcza, która pokonała przepławkę może świadczyć o dogodnych

warunkach hydraulicznych dla ryb wewnątrz przepławki. Leszcz wg. danych

literaturowych akceptuje prędkość wody do 1,0 m/s (Gebler 1991). Leszcz, jako ryba

karpiowata rezydentalna, nie podejmuje długich wędrówek w celu dokonania rozrodu.

Jednak przepławka zachęcając do wejścia poprzez silny strumień wody wabiącej oraz

korzystne warunki hydrauliczne wewnątrz niej, sprawia, że leszcze pokonują ją w tak

dużych ilościach.

Wpływ na duży stopień migracji leszcza mogła mieć presja kormorana na dolnym

stanowisku stopnia i chęć odbycia tarła na głębszych partiach Zbiornika Włocławskiego.

Częściowo to migracja kompensacyjna, gdyż na dolnej wodzie z pewnością jest uboższa

baza pokarmowa niż na zbiorniku oraz poszukiwanie miejsc dogodniejszych do rozrodu.

39

Wyk.16. Wykres przedstawiający rozkład długości ciała dla leszcza.

Znakomita większość leszcza migrującego do góry przepławką na Stopniu (ponad

90 %) mieści się w zakresie wielkości 40-65 cm a dominuje zakres wielkości od 45 do 60

cm (około 70 %) (Wyk.16). W dalszej części Raportu przedstawione są wyniki odłowów

kontrolnych przeprowadzonych przez OM PZW, dzięki którym szacować można, iż są to

osobniki o masie 1300-2500 g.

Leszcz wykazuje dzienny typ migracji. W godzinach 12:00-20:00 pokonało

przepławkę niemal 3500 sztuk, czyli około 70 % ryb. Natomiast w godzinach 6:00 – 20:00

przepławkę pokonało ponad 85 % ryb z gatunku leszcz migrujących do góry (Wyk.17).

Wyk.17. Wykres przedstawiający rozkład dobowy migracji dla leszcza.

Porównując stopień migracji leszcza w stosunku do roku 2015, kiedy przez

przepławkę przeszły 234 szt. (Dębowski 2016) w stosunku do 4897 szt. w sezonie 2016,

należy zastanowić się nad przyczynami tak dużej ilości ryb migrujących przez

przepławkę.

40

Wpływ na tak znaczną różnicę w puli migracyjnej leszcza w sezonach 2015/2016

miały niewątpliwie warunki hydrologiczne. W czasie migracji wiosennej 2015 średni

dopływ do zbiornika wyniósł około 750 m3/s (1 - 31 maj 2015) a w roku 2016 wyniósł

około 850 m3/s i dodatkowo w sezonie 2016 wystąpiły trzy wezbrania wody do poziomu

950-1000 m3/s, które zbiegły się ze wzmożoną migracją leszcza przez przepławkę

(Wyk.18,19). Szczyt migracji leszcza przypadł w 2015 roku na dni 26 i 27 maja (Dębowski

2016) co było powiązane ze wzrostem przepływu do poziomu ponad 1000 m3/s. Można,

zatem przypuszczać, iż dogodne warunki do migracji dla leszcza a co za tym idzie innych

karpiowatych występują w obrębie Stopnia a zwłaszcza na progu podpiętrzającym przy

przepływach ponad 900-950 m3/s.

Wyk.18,19. Wykres przedstawiający dopływ do Zbiornika w okresach maj 2015 i kwiecień-maj 2016.

Czy był to jednostkowy, jednosezonowy przypadek tak wzmożonej migracji

leszcza? Czy leszcze będą wykorzystywać przepławkę na stopniu w latach następnych i

czy wytworzy się pewien stały trend oraz jakie warunki hydrologiczne będą sprzyjające a

jakie będą barierowe? Na powyższe pytania należy znaleźć odpowiedź w latach

następnych monitoringu.

Leszcz pomimo niewielkiego znaczenia ekologicznego jego migracji przez

przepławkę, dzięki dużej populacji w rzece Wiśle, może stanowić swoisty indykator

warunków hydraulicznych przepławki i co za tym idzie warunków migracji dla ryb. Jeżeli

leszcz jest w stanie pokonać próg podpiętrzający oraz znaleźć skutecznie wejście do

przepławki oraz w tak dużych ilościach ją pokonać jak to miało miejsce wiosną 2016 to

będzie ona dawała z pewnością dogodne warunki do migracji dla ryb o lepszych

zdolnościach pływackich jak karpiowate reofilne oraz łososiowate.

Typowy obraz z kamery podwodnej i skanera dla leszcza pokonującego

przepławkę na stopniu (Fot.16).

41

Fot.16. Obraz przedstawiający zarejestrowany typowy obraz ze skanera dla leszcza oraz sekwencje z filmu przypisanego do tego

rekordu.

4.4.D. BOLEŃ.

W roku 2016 przez przepławkę na Stopniu Wodnym we Włocławku pokonało

skutecznie 620 sztuk bolenia.

Skaner zarejestrował 825 obiekty zaklasyfikowane, jako boleń przemieszczających

się w górę przepławki oraz 205 obiektów zaklasyfikowanych, jako boleń

przemieszczających się w dół przepławki. Współczynnik zawracania w urządzaniu

monitorującym jest w przypadku bolenia na średnim poziomie 4,02 i jest na zbliżonym

poziomie do jazia i karpia.

Boleń występował w przepławce przez większość roku z wyjątkiem miesięcy

zimowych tj. stycznia, lutego, listopada i grudnia. W pozostałym okresie marzec -

październik można wyróżnić kilka szczytów migracji tj. w drugiej i trzeciej dekadzie

marca (związane z okresem tarła), maj i połowa czerwca, druga i trzecia dekada lipca,

trzecia dekada sierpnia, połowa października (wyraźny pik) (Wyk.20).

Jak zasygnalizowano powyżej, jedynie migracja w marcu i częściowo w

początkach maja może być związana z okresem tarła natomiast pozostałe migracje w

sezonie zwłaszcza letnim są to typowo wędrówki kompensacyjne w poszukiwaniu lepszej

42

bazy pokarmowej na zbiorniku. Migracja jesienna ma związek z poszukiwaniem

odpowiednich zimowisk.

Jak wskazuje termika wody boleń największa aktywność zyskuje, gdy temperatura

wody przekroczy 12 °C. Miało to miejsce w maju. Spadek temperatury wody jesienią

poniżej 10°C powoduje, że boleń zanika w przepławce.

Wyk.20. Wykres przedstawiający migracje bolenia w ujęciu rocznym w zależności od temperatury wody.

Dominantę w statystyce długości całkowitej ciała wśród boleni, które pokonały

przepławkę w roku 2016 stanowią osobniki o długości 35 – 50 centymetrów. Jest to 80 %

osobników, czyli 496 sztuk (Wyk.21).

Wyk.21. Wykres przedstawiający rozkład długości ciała dla bolenia.

W zdecydowanej większości boleń przechodził przez przepławkę w ciągu dnia tj.

w godzinach 6:00 – 20:00 ze szczytem w godzinach popołudniowych 14:00 - 16:00. W

godzinach nocnych przepławkę pokonało poniżej 5 % ryb (Wyk.22).

43

Wyk.22. Wykres przedstawiający rozkład dobowy migracji dla bolenia.

Znaczny wzrost zarejestrowanych boleni w przepławce w roku 2016 (620 sztuk) w

stosunku roku 2015 (53 sztuki) jest optymistyczny i stanowi z pewnością efekt i

potwierdzenie skuteczności prowadzonych zarybień tym gatunkiem przez Użytkownika

obwodu rybackiego nr 5 - Okręg Mazowiecki PZW.

Poniżej przedstawiony typowy dla bolenia obraz zarejestrowany przez skaner oraz

sylwetka ryby na sekwencji filmu dołączonego do rekordu (Fot.17).

Fot.17. Obraz przedstawiający zarejestrowany typowy obraz ze skanera dla bolenia oraz sekwencje z filmu przypisanego do tego

rekordu.

44

4.4.E. SUM.

W czasie trwania monitoringu w roku 2016 zarejestrowano 74 szt. ryb z gatunku

sum.

Wyk.23. Wykres przedstawiający migracje suma w ujęciu rocznym w zależności od temperatury wody.

Aparatura monitorująca zarejestrowała łącznie 232 obiekty sklasyfikowane, jako

ryba z gatunku sum z tego 153 osobniki przemieszczających się w górę przepławki i 79

obiektów przemieszczających się w dół przepławki (Wyk.23).

W przypadku suma współczynnik zawracania wyniósł 1,936 co stawia go w

klasyfikacji na drugim miejscu, tuż za leszczem (1,748).

10 osobników suma z początku okresu migracji, czyli około 20 kwietnia są to ryby,

które przeszły z W.G. na W.D. Wskazywać na to może fakt, iż nie pojawiają się żadne

sumy wcześniej, jako przechodzące w górę przepławki.

Sumy zarejestrowane przez licznik to w większości osobniki o długości ponad 100

cm. Największe osobniki miały długość 150-200 cm jednak oprogramowanie nie jest

przystosowane do prezentacji w postaci wykresu tak dużych obiektów. Przyjęte jest

maksimum skali 105 cm. Taką długość posiada fototunel. Poza zakresem na poniższym

wykresie znalazło się ponad 90 sztuk ryb migrujących do góry (łącznie 153 sztuki),

których długość przekraczała 105 cm (Wyk.24).

45

Wyk.24. Wykres przedstawiający rozkład długości ciała dla suma.

Szczyt migracji suma przypadał na miesiące maj - lipiec. Miało to, zatem związek

z okresem tarła, które może być rozciągnięte w czasie od maja do lipca przy

temperaturze wody ponad 18 °C (Szczerbowski i in. 1993).

Nie była to migracja tak liczna jak w roku, 2015 w którym to przepławkę

pokonało niemal 300 osobników (Dębowski 2016, Pokropski 2016).

Migracja sumów przez przepławkę była znacznie rozciągnięta w czasie i nie była

tak skumulowana jak w roku 2015, gdzie w dniu 2 lipca przeszło niemal 100 osobników,

czyli około 1/3 całej puli migracyjnej w roku 2015.

Znaczący wpływ na różnice w stopniu migracji sumów przez przepławkę mogły

mieć warunki hydrologiczne panujące w okresie wzmożonej migracji. Porównując dla

okresu letniego w latach 2015 i 2016 widać wyraźną różnicę w ich charakterze

(Wyk.25,26). W okresie maj – lipiec 2016, średni dopływ do zbiornika wyniósł ponad 550

m3/s a w okresie 20 czerwiec - 31 sierpień 2015 wyniósł on zaledwie 320 m3/s. Taka

sytuacja mogła doprowadzić do sytuacji, gdzie w czasie mniejszego przepływu wpływ

rurociągu wabiącego i wody wypływającej z przepławki na dolne stanowisko stopnia

zaznaczał się bardziej i był bardziej atrakcyjny dla sumów.

46

Wyk.25,26. Wykresy przedstawiają porównanie dopływów do zbiornika w okresach wzmożonej migracji sumów przez przepławkę w

latach 2015 i 2016.

Aspektem roztrzygającym co do wyjaśnienia przyczyn zmiejszonej skali migracji

sumów przez przepławkę na Stopniu w roku 2016, może okazac się termika wody.

Porównanie wykresów przedstawiających temperaturę wody górnej i dolnej z lat 2015 i

2016 w okresach maj - lipiec wskazuje, że w roku 2016 temperatura wody osiągneła

pułap 20 °C w pierwszej dekadzie czerwca, aby następnie gwałtownie obniżyć się do

poziomu około 18 °C i osiągnąć ponownie poziom 20 °C na przełomie czerwca i lipca

(Wyk.27,28). W roku 2015 temperatura wody podniosła się do poziomu 20 °C dopiero w

pierwszej dekadzie lipca i osiągnęła pułap rzędu 24-25 °C. Mogło to skłonić ciepłulubne

zwierzęta jakimi są sumy do wzmorzonej aktywności i pokonania przepławki w sposób

gromadny na przełomie lipca i sierpnia 2015.

47

Wyk.27,28. Wykresy przedstawiają porównanie temperatury wody w rejonie stopnia w okresach wzmożonej migracji sumów przez

przepławkę w latach 2015 i 2016.

Podtrzymuję swoje stanowisko z raportu z roku obejmującego II połowę 2015

roku, iż migrujące sumy są to w większości osobniki na stałe zamieszkujące dolne

stanowisko Stopnia, ograniczone terytorialnie progiem podpiętrzającym. Zmniejszająca

się liczba sumów pokonujących przepławkę z około 300 sztuk w roku 2015 do zaledwie 74

sztuk w roku 2016, może potwierdzać tą tezę, gdyż sezon letni 2015 był pierwszym

okresem, gdy sumy mogły pokonać przepławkę od roku 2013. W czerwcu tegoż roku

przepławka została zamknięta i przeprowadzono jej remont i przebudowę. Skumulowana

przez ten czas ilość osobników suma przeszła przy pierwszej nadarzającej się okazji,

czyli w sezonie letnim 2015 roku.

W mojej ocenie w latach następnych, pomijając nieprzewidywalne ekstremalne

zjawiska, należy spodziewać się stabilizacji puli migracyjnej suma na poziomie około 100

sztuk rocznie.

Czas przejścia sumów przez skaner i fototunel był bardzo krótki, co świadczy o

korzystnych parametrach hydraulicznych wewnątrz przepławki dla tego gatunku. Ryby

nie były zmęczone, nie miały uszkodzeń powłok skórnych, płetw ani innych uszkodzeń.

Takie sytuacje obserwowane były w przepławce przed przebudową.

Sum migrował przez licznik wybitnie w godzinach nocnych. 72 % sumów przeszło

przez skaner w godzinach 20:00-8:00 z wyraźnym szczytem od godziny 22:00 do 6:00

(Wyk.29).

48

Intersujący jest wyraźny „pik” w godzinach południowe 12:00 - 13:00. Przeszło

przez skaner w tym czasie 18 osobników, co stanowi 12 % całej puli ryb. Być może jest

to „echo” ryb, które wchodzą w przepławkę w godzinach nocnych i dojście do skanera

od wody dolnej zajmuje im około 6-12 godzin. Przepławka na stopniu posiada wysokie

mury okalające a gęsto posadowione przegrody oraz przejście pod linią mostu

drogowego powoduje, że na głębokości ponad metra pod wodą, nawet w ciągu dnia

(zwłaszcza przy niskiej solaryzacji) panuje półmrok, który jest dogodny dla migracji

sumów przez przepławkę. Pojedyncze sumy pojawiały się w liczniku przez niemal całą

dobę.

Wyk.29. Wykres przedstawiający rozkład dobowy migracji dla suma.

Poniżej zaprezentowany typowy skan suma oraz sekwencja z filmiku przypisanego

do tego rekordu (Fot.18).

Fot.18. Obraz przedstawiający zarejestrowany typowy obraz ze skanera dla suma oraz sekwencja z filmu przypisanego do tego

rekordu.

49

4.4. F. BRZANA.

W roku 2016 przez przepławkę na Stopniu Wodnym we Włocławku przeszły 272

sztuki brzany.

Skaner zarejestrował 310 obiekty zaklasyfikowane, jako brzana poduszczające się

w górę przepławki oraz 38 obiektów zaklasyfikowanych, jako brzana poruszających się w

dół przepławki.

Współczynnik zawracania ryb w urządzaniu monitorującym jest w przypadku

brzany na poziomie 8,15. Czyli zawracała, co ósma ryba w obrębie licznika.

Migracja roczna brzany charakteryzuje się silną kulminacją w połowie

października. W tym miesiącu przez przepławkę przeszły 252 osobniki brzany, co stanowi

niemal 93 % ryb. Pozostała niewielka część ryb (20 sztuk) przepławkę pokonała na

przełomie kwietnia i maja. Miało to zatem związek z okresem tarła.

Wyk.30. Wykres przedstawiający migrację brzany w ujęciu rocznym w zależności od temperatury wody.

50

Wyk.31. Wykres przedstawiający migrację brzany w czasie jesiennego szczytu migracyjnego.

Szczyt migracji nastąpił w dniach 10 – 11 października, przy temperaturze 10 - 12

°C (Wyk.31). W dniu 10 października przepławkę pokonało 167 ryb co stanowi 61,4%

całorocznej puli.

Motywacją dla brzany do przejścia przez przepławkę była najprawdopodobniej

chęć znalezienia odpowiednich zimowisk i częściowo charakter kompensujący.

Przejście brzany przez przepławkę było silnie związane z godzinami dziennymi. W

godzinach 10:00 - 20:00 przepławkę pokonało niemal 80 % ryb, choć spora część ryb

pokonała przepławkę w godzinach 21:00 - 1:00, stanowi to około 15 - 20 % (Wyk.32).

Wyk.32. Wykres przedstawiający rozkład dobowy migracji dla brzany.

Dominantę w zakresie długości ciała brzany stanowi przedział 50-55 cm (Wyk.33).

W tym przedziale znalazło się 110 osobników, co stanowi 40,5 % puli ryb. Były to, zatem

ryby stosunkowo duże. Skaner zarejestrował kilkanaście brzan w zakresie 15 - 30 cm i 75

51

- 95 cm. Należy te ryby pominąć w analizie, jako niedokładność urządzenia

rejestrującego.

Wyk.33. Wykres przedstawiający rozkład długości ciała dla brzany.

Poniżej typowy zapis rekordu zaklasyfikowanego, jako brzana wraz z sekwencją

filmu przypisaną do tego rekordu (Fot.19)

Fot.19. Obraz przedstawiający zarejestrowany typowy obraz ze skanera dla brzany oraz sekwencja z filmu przypisanego do tego

rekordu.

Znaczny przyrost ilości migrującej przez przepławkę brzany w roku 2016 w

porównaniu z rokiem 2015 bo aż o 461 % jest optymistyczny i z pewnością stanowi efekt

prowadzonych od lat zarybień prowadzonych przez użytkownika rybackiego.

52

Słabo zaznacza się migracja związana z okresem tarła natomiast silnie migracja

jesienna w połowie października mająca charakter częściowo kompensacyjny i częściowo

poszukiwania dogodnych dla tego gatunku zimowisk.

4.4.G. POZOSTAŁE GATUNKI RYB.

Pozostałe gatunki ryb, jakie zaobserwowano w przepławce to: Jaź - 32 sztuki,

Okoń - 8 sztuk, Łosoś - 1 sztuka, Karp - 44 sztuki, Amur - 1 sztuka, Kleń – 1 sztuka,

Sandacz - 1 sztuka. Ze względu na tak małą liczbę, bo stanowiącą ogólnie 1,1%

wszystkich ryb należy pominąć je w szerszej analizie, ale należy obserwować tendencję

w kolejnych latach monitoringu.

Pozytywnym aspektem jest pojawienie się jazia, co prawda w chwili obecnej w

niewielkich ilościach (32 sztuki) jednak prawdopodobny jest jeszcze większy przyrost w

roku następnym.

Karp migrował na niemal takim samym poziomie jak w roku poprzednim tj. około

40 sztuk (Dębowski 2016). Są to ryby z populacji zgromadzonej w obszarze pomiędzy

stopniem a progiem podpiętrzającym. Skala migracji w latach następnych spodziewana

na podobnym poziomie.

Amura i sandacza można traktować, jako ciekawostkę, gdyż nie są to ryby często

spotykane w przepławkach.

Łosoś, być może pojawił się w większej ilości (do kilku sztuk) jednak trudności w

rozróżnieniu go od troci w trudnych warunkach, jakie stwarza obserwacja w fototunelu,

nie pozwoliły z pewnością sklasyfikować kilku osobników i zaklasyfikowano je, jako troć.

Prognozowany jest niewielki wzrost ilości rejestrowanych łososi w latach następnych.

4.5. ODŁÓW PUŁAPKĄ DLA RYB.

Przedstawiciele Nadzoru Wodnego we Włocławku uczestniczyli w dwóch połowach

kontrolnych prowadzonych za pomocą pułapki dla ryb na przepławce przez użytkownika

obwodu rybackiego nr 5 – Okręg Mazowiecki PZW.

Pierwszy odłów z ekspozycją 24 - godzinną odbył się w dniu 17 marca 2016. Po

podniesieniu pułapki, znajdowały się w niej dwie certy o długości 35 i 36 cm i wadze po

470 g oraz jedna troć o długości 72 cm i wadze 4850 g. Pułapkę ze względu na

konieczność oczyszczenia komory i kosza naprowadzającego z nagromadzonych

53

zanieczyszczeń osadzano „na sucho”, co z pewnością miało wpływ na zaniżony wynik

połowu. W okresie ekspozycji pułapki na skanerze zarejestrowało się:

- troć: 13 „Up”, 10 „Down” (netto + 3 trocie do góry)

- certa: 1 „Up”, 10 „Down” (netto – 9 cert w dół)

Jak zatem widać pojawiają się pewne nieścisłości pomiędzy wskazaniami skanera

a efektywnością połowową pułapki. Wskazuje to na trend wśród ryb, jaki zachodzi po

wstawieniu pułapki i to nie tylko w przypadku osadzania jej „na sucho”, jak to miało

miejsce w tym przypadku. Do analizy tego zjawiska może być pomocny określony

wcześniej współczynnik zawracania z próby całorocznej, który dla troci wynosi 2 a dla

certy 3. Biorąc pod uwagę 13 osobników troci zarejestrowanych na skanerze w tym

czasie powinniśmy, po uwzględnieniu współczynnika zawracania parametr „Down”

powinien wynosić 6 a nie 10 osobników. W przypadku certy 10 sztuk „Down” to przy

określonym z całej puli ryb w roku współczynniku zawracania 3 powinno dać 30 sztuk ryb

we wskazaniu „Up”.

Ryby wyczuwają zatem zaburzenia przepływu wody po wstawieniu pułapki i w

ciągu kilku godzin po wstawieniu jej, wycofują się z obszaru 10 komór pomiędzy pułapką

i skanerem i schodzą w dół przepławki. W związku z tym należy rozpatrzeć opcję połowu

pułapką w dłuższej ekspozycji np. 2-3 dobowej, aby zneutralizować negatywny wpływ

wspomnianego powyżej efektu.

Fot.20,21. Protokoły z połowu kontrolnego OM PZW pułapką w dniu 17.03.2016 r.

54

Fot.22,23. Ryby złowione w pułapkę podczas połowu kontrolnego w dniu 17.03.2016r.

Drugi odłów kontrolny odbył się w dniu 5 kwietnia w czasie silnego ciągu

tarłowego leszcza. Po 24 godzinnej ekspozycji pułapki znalazły się w niej 73 osobniki

leszcza o wielkości od 42 do 58 cm i masie od 895 g do 2620 g (Fot.24,25). W tym czasie

urządzenie monitorujące zarejestrowało następujące ryby:

- troć: 10 „Up”, 9 „Down” (netto + 1 troć do góry)

- leszcz: 350 „Up”, 250 „Down” (netto – 100 sztuk leszcza do góry)

Analizując ten odłów możemy pominąć troć. W przypadku leszcza, okazuje się, że

pułapka sprawdza się z dużą skutecznością, na poziomie ponad 70 %. Pozostała część

ryb, która nie weszła do pułapki najprawdopodobniej pozostała jeszcze na odcinku

skaner – pułapka. W tym przypadku współczynnik zawracania u leszcza był zbliżony do

średniorocznego (1,7) i wyniósł 1,4.

Podsumowując obserwacje poczynione podczas dwóch połowów kontrolnych

należy stwierdzić, że ryby wyczuwają wstawienie pułapki do przepławki. Skala tego

zjawiska jest inna dla różnych gatunków ryb. Leszcz mniej, troć średnio a certa silnie

reaguje na wstawienie pułapki. Konieczne jest wydłużenie czasu ekspozycji do 2 – 3 dób

aby zniwelować ten efekt. Pułapkę należy wstawiać przy napełnionej przepławce w

sposób łagodny, powoli opuszczając ją do wody, najlepiej w 2-3 etapach z przerwami

około 15-20 minut. Prace polegające na zamknięciu przepływu i oczyszczaniu przepławki

prowadzić należy minimum 2-3 dni przez planowanym wstawieniem pułapki.

55

Fot.24,25. Protokoły z połowu kontrolnego przeprowadzone przez OM PZW pułapką w dniu 17.03.2016 r.

Fot.26. Troć z połowu kontrolnego przeprowadzone przez IRŚ pułapką w dniu 02.11.2016 r.

56

W dniu 2 listopada Instytut Rybactwa Śródlądowego w Olsztynie Zakład Ryb

Wędrownych, przeprowadził odłów ryb z pułapki z ekspozycją 48 – godzinną. Złowiono 10

troci, które następnie oznakowano czujnikami PIT. Anteny wykrywające sygnał z

czujników PIT zostały już wcześniej rozstawione w przepławce. Po oznakowaniu

czujnikami, ryby wypuszczano poniżej Stopnia (Fot.26).

Jak wynika z informacji ustnej uzyskanej z IRŚ cztery z oznakowanych troci

przeszły przez przepławkę do końca roku 2016. Projekt w dalszym ciągu jest realizowany

przez IRŚ i zakończy się wiosną 2017.

W czasie ekspozycji pułapki czyli w dniach od 31 października do 2 listopada

zarejestrowało się na liczniku 19 troci (netto). 76 troci przeszło przez licznik w górę a 57

w dół. Współczynnik zawracania w urządzeniu monitorującym w w/w okresie wyniósł

1,33 w stosunku do średniego dla troci z całego sezonu 2,15. Można zatem stwierdzić, że

zaznaczył się wpływ wstawienia pułapki do przepławki.

Skuteczność połowowa pułapki wyniosła w czasie omawianego połowu około 52 %.

Co jest wynikiem znacząco mniejszym, niż w przypadku leszcza (odłów kontrolny

prowadzony przez OMPZW) u którego stwierdzono skuteczność ponad 70 %.

5. WPŁYW CZYNNIKA LUDZKIEGO NA MIGRACJĘ RYB.

Poprzednie okresy monitoringu przepławki od czasu jej otwarcia po przebudowie,

czyli w listopadzie 2014 roku do grudnia 2015 roku przypadły na okres prowadzenia prac

budowlanych na stopniu, gdzie zwielokrotniona była liczba ludzi na obiekcie i jednostek

pływających na dolnym stanowisku stopnia. Pracowano przy użyciu wiertarek, myjek

ciśnieniowych, agregatów do tynków, agregatów do piaskowania itd. Prace prowadzono

niemal przez cały rok w pobliżu wody bądź na niej samej przy użyciu pływających

rusztowań na barkach. Używano specjalistycznej chemii budowlanej jak np. żywice,

farby epoksydowe i poliuretanowe oraz prowadzono prace ziemne generujące wibracje

(wibroflotacja). Cały rok 2016 przebiegł bez większych remontów. Poza drobnymi

naprawami gwarancyjnymi, które nie miały większego wpływu na migrację. Czy zatem

zwiększenie się ilości ryb takich jak karpiowate reofilne – boleń, brzana, jaź może

stanowić efekt zakończenia tych prac? Jak wiadomo są to ryby płochliwe i znikomy ich

udział w roku 2015 a lawinowy przyrost ich ilości w przepławce w roku 2016 może mieć

związek z zakończeniem prac na stopniu.

57

6. WPŁYW INNYCH CZYNNIKÓW NA MIGRACJĘ RYB.

W okresie trwania monitoringu obserwowano duże ilości kormoranów

stacjonujących w rejonie progu podpiętrzającego, stanowiska dolnego oraz czasami w

okolicach samego wejścia do przepławki.

Przy niskich przepływach ryby, które chciały pokonać Stopień kumulują się pod

progiem i w głównej strefie nurtowej, gdzie stanowią łatwy łup dla kormoranów. Duża

populacja kormorana w rejonie Zbiornika Włocławek stanowi z pewnością utrudnienie

dla migrujących ryb i czynnik stresujący pogarszający warunki migracji.

Być może działania podjęte przez Polski Związek Wędkarski Okręg Mazowiecki,

polegające na olejowaniu jaj kormorana (w roku 2016 około 1500 sztuk jaj – informacja

ustna OM PZW), w dłuższej perspektywie czasowej przyniosą pozytywny efekt w postaci

redukcji nadmiernej populacji tego drapieżnego ptaka w rejonie zbiornika.

Wpływ kormorana to nie tylko presja na ryby w rejonie stanowiska dolnego, ale i

na Zbiorniku, gdzie wg szacunków PZW jego populacja na chwilę obecną wynosi około

14000 sztuk (informacja ustna- OM PZW, stan na rok 2006 c.a. - 6000 sztuk - Martyniak

A. i in. 2007). Przy populacji kormorana około 6000 sztuk jego konsumpcję oceniono na

około 400 ton ryb (Martyniak A. i in. 2007). Zatem przez proporcję można przyjąć, że

populacja na wspominanym poziomie w roku 2016 wykazuje zapotrzebowanie na ryby na

poziomie niemal 1000 ton. Część ryb a zwłaszcza ryby małe – poniżej 30 cm, które

pokonały przepławkę na stopniu w tym głównie certa mogą stać się łatwym łupem dla

kormorana. Ryby po pokonaniu długiej wędrówki tarłowej, progu podpiętrzającego i

przepławki wchodzą na nieznany sobie rozległy akwen zbiornika, są zmęczone i

zestresowane.

W przeważającej części bazę pokarmową kormorana stanowią: okoń (35%), jazgarz

20,6%, płoć 11,6% a spośród gatunków o dużym znaczeniu dla gospodarki rybacko–

wędkarskiej, największy udział wagowy w diecie ptaków miały: lin 2,8% i sandacz 2,8%

(Martyniak A. i in. 2007).

Presja na ryby, które pokonały przepławkę i znalazły się na wodach Zbiornika

również istnieje i pozytywny wpływ udrożnienia stopnia poprzez przebudowę przepławki

może być w znacznym stopniu zniwelowany przez silną presję kormorana.

58

7. WNIOSKI.

1. Liczba ryb w roku 2016 zwiększyła się dwukrotnie w stosunku do roku 2015.

2. Migrowały przepławką ryby z 13 gatunków.

3. Przy pominięciu w analizie leszcza, pula ryb jest jednak mniejsza o niemal 600

sztuk i wyniosła 3648 osobniki.

4. Zaznaczył się znaczący spadek ilości troci, niemal o połowę i certy o niemal 1/3.

Najprawdopodobniej jest to efekt skumulowania się ryb w pierwszym sezonie

pracy przepławki po przebudowie, co zawyżyło wyniki migracji za 2015 rok.

5. Optymistyczny jest znaczny wzrost w przepławce liczby bolenia, brzany, jazia.

6. Bariera progu podpiętrzającego dla migracji ryb zanika całkowicie przy

przepływach rzędu 900-1000 m3/s i więcej, co udowadnia charakterystyka

wiosennej migracji leszcza.

7. Podtrzymuję zasadność wykonania „doświetlenia” komór sąsiadujących ze

skanerem w celu zmniejszenia różnicy w natężeniu światła pomiędzy nimi a

wnętrzem fototunelu i zminimalizowania efektu olśnienia, szczególnie widocznego

w przypadku troci.

8. Należy odejść od koncepcji zabudowy wnęk skanera.

9. Rozpoznano i wyeliminowano problemy z pułapką dla ryb. Pułapka łowi w tej

chwili skutecznie, jednak proces zastawiania jej należy wydłużyć do 2-3 dób aby

zminimalizować negatywny wpływ „cofania się” ryb w pierwszej fazie po jej

wstawieniu.

10. Skuteczność połowowa pułapki jest różna w zależności od gatunku ryby. Wyższą

stwierdzono dla leszcza – ponad 70 %, znacznie mniejszą dla troci – około 50 %.

11. Podstawą prowadzenia skutecznego monitoringu jest sprzężenie go z prawidłową

eksploatacją obiektu i ciągły bezpośredni nadzór obiektu.

12. Dzięki podjętym działaniom brak zapisu danych z monitoringu jest na

marginalnym poziomie 1% w porównaniu z początkowym okresem eksploatacji

przepławki po przebudowie - 42 % czasu.

59

13. Należy przeprowadzać oczyszczanie wnętrza przepławki i elementów wyposażenia

zgodnie z ustalonym dotychczas harmonogramem.

14. Przeglądy i ewentualne naprawy gwarancyjne należy przeprowadzać w okresie

poza głównymi ciągami migracyjnymi ryb anadromicznych, aby nie powodować

strat dla ekosystemu rzeki Wisły. Sugerowane miesiące to lipiec i sierpień oraz w

miarę możliwości pogodowych (dodatnia temperatura) grudzień i styczeń.

Monitoring prowadził i raport sporządził:

Materiały wykorzystane i literatura:

1. Instrukcja Eksploatacji przepławki dla ryb na Stopniu Wodnym we Włocławku.

RZGW w Warszawie, 2014.

2. Instrukcja Gospodarowania Wodą dla Stopnia Wodnego i Zbiornika Wodnego

Włocławek. RZGW w Warszawie, 2011.

3. Raport końcowy z Etapu I i Etapu II oceny skuteczności działania przebudowanej

przepławki na SW Włocławek w odniesieniu do efektywności przepławki przed

przebudową. IRŚ, 2015.

4. Dane z systemu ASTKZ na Stopniu Wodnym we Włocławku. RZGW w Warszawie,

2016.

5. Dziennik Gospodarowania Wodą na Stopniu Wodnym we Włocławku. RZGW w

Warszawie, 2016.

6. „Rybactwo Śródlądowe” J.A. Szczerbowski, 1993.

7. www.riverwatcher.is

8. „Migracja ryb przepławką na Stopniu Wodnym we Włocławku w 2015 roku” P.

Dębowski IRŚ, „Komunikaty Rybackie” 4/2016.

60

9. Monitoring migracji ryb przez przepławkę na Stopniu Wodnym we Włocławku w

okresie od 1 lipca 2015 do 31 grudnia 2015r.” Tomasz Pokropski. RZGW w

Warszawie,2016.

10. Przepławki dla ryb. Projektowanie, wymiarowanie i monitoring – „FISH PASSES -

DESIGN, DIMENSIONS AND MONITORING” Food and Agriculture Organization of the

United Nations in arrangement with Deutscher Verband für Wasserwirtschaft und

Kulturbau e.V. (DVWK) Rome, 2002

11. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 marca 2000r. w

sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy ręcznych pracach transportowych

(Dz.U.2000.26.313)

12. Operat Rybacki. Obwód Rybacki Zbiornika Włocławskiego na rzece Wisła – nr 5.

OMPZW, 2014.

13. Gebler R.J., Sohlrampen und Fishaufstiege. Eigenverlag Gebler, Walzbachtal

1991.

14. Martyniak A., Wziątek B., Hliwa P. Ocena presji kormorana czarnego na

ichtiofaunę Zbiornika Włocławskiego. UWM w Olsztynie 2007.