UNIVERSITETI “ALEKSANDËR MOISIU” DURRËS

FAKULTETI I BIZNESIT

PROGRAMI I DOKTORATURËS “SHKENCA EKONOMIKE”

MODELET E DYFISHTA TË RAPORTIMIT

KONTABËL DHE FISKAL

RAST STUDIMI: QARKU SHKODËR

UDHËHEQËSI SHKENCOR DISERTANTIProf.Dr. Sherif Bundo Eriona Vadinaj

Durrës, 2016

i

© Copyright

i

Eriona Vadinaj

2016

ii

Udhëheqësi i Eriona Vadinaj vërteton se ky është version i miratuar i disertacionit të mëposhtëm:

MODELET E DYFISHTA TË RAPORTIMIT

KONTABËL DHE FISKAL

RAST STUDIMI: QARKU SHKODËR

Prof.Dr. Sherif Bundo

iii

MODELET E DYFISHTA TË RAPORTIMIT

KONTABËL DHE FISKAL

RAST STUDIMI: QARKU SHKODËR

Përgatitur nga:

MSc. Eriona Vadinaj

Disertacioni i paraqitur nё

Fakultetin e Biznesit

Universiteti “Aleksandёr Moisiu”, Durrёs

Nё pёrputhje tё plotё

me kёrkesat

Pёr gradёn “Doktor”

Universiteti “Aleksandёr Moisiu”, Durrёs, 2016

iv

Falenderime

Ndihem e shumë e kënaqur dhe krenare që pas një rrugëtimi të gjate dhe sfidues, arrita të

përmbush me sukses një qëllim të rëndësishëm në jetën time.

Realizimi i këtij punimi është fryt i punës sime të madhe, njëkohësisht edhe kombinim i shumë

elementëve si përkushtim, vullnet, sakrificë por gjithashtu edhe falë ndihmës së shumë personave

që më kanë mbështetur në mënyrë të vazhdueshme. Dëshiroj të falenderoj dhe të shpreh

mirënjohjen time të gjithë atyre që me kanë mbështetur në realizimin e këtij punimi dhe më kanë

inkurajuar të vazhdoja edhe kur vështirësitë dukeshin të pakapërcyeshme.

Së pari, shpreh falenderimet e mia për udhëheqësin tim të doktoraturës, Prof.Dr Sherif Bundon,

për mbështetjen e tij të vazhdueshme, inkurajimin dhe profesionalizmin e lartë që e karakterizon.

Ishte një privilegj i madh për mua të punoja me Profesor Sherif Bundon për realizimin e këtij

punimi.

Së dyti, shpreh falenderimet e mia për Profesorët e Shkollës së Doktoraturës të Fakultetit të

Biznesit, Universitetit “Aleksandër Moisiu”, Durrës, që kontribuan në formimin tim profesional

dhe akademik. Mirënjohje dhe një falenderim i veçantë është për Prof.As.Dr Mirjeta Beqirin dhe

Prof.As.Dr Shkëlqim Fortuzin për mirësinë dhe gadishmërinë për të të ndihmuar.

Së treti, shpreh falenderimet e mia dy kolegeve dhe shoqeve të mia, Denada Bushi dhe Nevila

Kiri, me të cilat kemi ndarë bashkë sfidat e këtij rrugëtimi.

Së fundmi, por jo për nga rëndësia, falenderoj familjen time pa mbështetjen e së cilës, realizimi i

këtij punimi do ishte i pamundur. Një falenderim i madh shkon për bashkëshortin tim dhe Herën

tonë, për mbështetjen dhe mirëkuptimin sa herë kam munguar.

Këtë punim dua t’ja dedikoj nënës sime, mbështetja, sakrificat dhe dashuria e saj më ka

ndihmuar në çdo hap të këtij rrugëtimi të gjatë.

v

Deklaratë mbi origjinalitetin

Eriona Vadinaj

Deklaroj se kjo tezë përfaqëson punën time origjinale dhe nuk kam përdorur burime të tjera,

përveç atyre të shkruajtura nëpërmjet citimeve.

Të gjitha të dhënat. Tabelat, figurat dhe citimet në tekst, të cilat janë riprodhuar prej ndonjë

burimi tjetër, duke përfshirë edhe internetin, janë pranuar në mënyre eksplicide si të tilla.

Jam i/ e vetëdijshme/shme se në rast të mospërputhjeve, Këshilli i Profesorëve të UAMD-sëështë

i ngarkuar të më revokojë gradën “Doktor”, që mëështë dhënë mbi bazën e kësaj teze, në

përputhje me “Rregulloren e Programeve të Studimit të Ciklit të Tretë (Doktoratë) të UAMD-së,

neni 33, miratuar prej Senatit Akademik të UAMD-së me Vendimin nr. , datë ________

Durrës, më _________________ Firma Eriona Vadinaj

vi

PËRMBLEDHJE

Marrëdhënia midis raportimit kontabël dhe atij fiskal dhe lidhja që ekziston midis tyre është një

nga fenomenet më të debatuara dhe të analizuara në nivel mbarëbotëror, e karakterizuar nga

dinamika dhe kompleksiteti. Ndryshimet e shumta dhe me intensitet të lartë në fushën e

rregullimeve kontabël dhe të raportimit financiar në vendin tonë, kanë bërë që drejtuesit e njësive

ekonomike të ballafaqohen me probleme të shumta që kanë kërkuar zgjidhje me qëllim

paraqitjen e një informacioni sa më të saktë, të besueshëm dhe transparent. Ndryshime të shumta

ka pësuar edhe sistemi fiskal, gjë e cila ka dhënë impaktin e vet edhe në raportimin e njësive

ekonomike. Këto ndryshime janë pjesë integrale e procesit të reformimit të sistemit fiskal, i cili

është ballafaquar me sfida të shumta, që kërkojnë patjetër efiçence dhe efektivitet të lartë, të

udhëhequr nga aspirimi per të qenë sa më afer standardeve europiane. Shpesh herë këto

ndryshime në sistemin fiskal nuk kanë ofruar hapësira veprimi apo nuk konvergjojnë me

rregullat kontabël, gjë e cila ka shërbyer si zanafillë e krijimit të modeleve të dyfishta të

raportimeve kontabël dhe atyre fiskale.

Qëllimi i këtij punimi është të studiojë nëse njësitë ekonomike që realizojnë aktivitetin e tyre

ekonomik në Qarkun e Shkodrës, janë të orientuara drejt zbatimit rigoroz te rregullave të

standardeve kontabël dhe atyre fiskale në vlerësimin e veprimtarisë dhe të gjendjes së tyre

financiare, të përcaktojë faktorët potencialë që ndikojnë në krijimin e diferencave në këto

vlerësime, si edhe se ku mund të evidentohen ato më shumë në pasqyrat financiare.

Në realizimin e këtij punimi janë përdorur si të dhënat primare ashtu edhe ato sekondare.

Kërkimi primar është mbështetur në kërkimin sasior nëpërmjet shpërndarjes së pyetësorëve dhe

kërkimit cilësorë nëpërmjet intervistave me ekspertët financiarë të njësive ekonomike dhe

nëpunës të adminstratës tatimore. Të dhënat sekondare janë rezultat i shqyrtimit të një literature

akademike të gjerë dhe bashkëkohore, të huaj dhe vendase, në lidhje me rregullimet kontabël,

standardet kontabël/financiare, sistemin fiskal dhe raportimin fiskal, si edhe marrëdhënien

ndërmjet këtyre dy raportimeve.

Rezultati i punimit është ndërtimi dhe testimi i një modeli të rëndësishëm konceptual që dikton

faktorët potencialë të krijimit të diferencave në raportime, si rezultat edhe i modeleve të dyfishta

të raportimit. Gjetjet e këtij studimi tregojnë se ekzistojnë diferenca sinjifikative në raportime

dhe se ato evidentohen në shpenzimet e panjohura, të cilët njihen pjesërisht osë aspak nga

organet tatimore dhe mund të grupohen në tre kompontë si: shpenzimet e borxhit, shpenzimet për

njohjen e aktiveve dhe ato të dokumentave të pajustifikuara.

Fjalët Kyçe: Raportimi kontabël dhe fiskal, modele të dyfishta raportimi, diferenca, ndryshime.

vii

SUMMARY

The relationship between accounting and fiscal reporting and the connection that exists between

them is one of the most controversial and analyzed phenomenon worldwide, characterized by the

dynamism and complexity. Changes with high intensity in accounting regulations and financial

reporting in Albania have faced the entities with many problems, that required immediate

solutions in order to present an accurate, reliable and transparent information. Even the fiscal

system has been faced with many changes, which has given its impact on reporting entities.

These changes are integral in the reforming process of the fiscal system, which is facing with

many challenges, that requires definitely higher efficiency and effectiveness, guided by the

aspiration to be close to European standards. Often these changes in the tax system didn’t

converge with the accounting rules, which served as the beginning of creating the double models

in accounting and fiscal reporting.

The purpose of this paper is to study whether the entities that carry out their economic activity in

Shkoder, are oriented towards the strict implementation of accounting and fiscal rules, as well as

to determine potential factors that influence the creation of differences in these estimates and

where they are pointed out in the financial statements.

In realizing this study, there are used primary and secondary data. The primary research is based

on quantitative research through the distribution of questionnaires and qualitative research

through interviews with financial experts and civil entities of tax administration,. Secondary data

are the result a wide contemporary academic literature, based on accounting regulations,

accounting/financial standards, fiscal system and reporting, as well as the relationship between

these two reportings.

The result of this study is to assume and test a conceptual model that dictates potential and

significant factors that affects the creation of differences in reporting, as well as double reporting

models. The findings of this study show that there are differences in the reports and they are

reported as unknown expenses, which are not recognized or partly by the tax authorities and can

be grouped into three components such as debt expenses, expenses for the recognition of assets

and unjustified expenses.

Keywords: Financial and fiscal reporting, differences, double reporting models, changes.

viii

PËRMBAJTJA E LËNDËS

1. Mirënjohje dhe falenderime iv

2. Përmbledhje vi

3. Lista e tabelave vii

4. Lista e figurave x

5. Lista e shkurtimeve xi

KAPITULLI I HYRJE 1

1.1 Parathënie 1

1.2 Qëllimi i studimit 2

1.3 Objektivat e studimit 2

1.4 Pyetjet kërkimore 2

1.5 Metodologjia e përdorur 3

1.6 Struktura e punimit 3

KAPITULLI II SHQYRTIM LITERATURE 3

2.1 Fusha e studimit e marrëdhënies kontabilitet-fisk 4

2.1.1 Marrëdhënia kontabilitet-fisk nën spektrin e dinamikës dhe kompleksitetit 5

2.2 Një vështrim i përgjithshëm i zhvillimit të rregullimeve kontabël në Europë 14

2.2.1 Përdoruesit e informacionit kontabël 16

2.2.2 Globalizimi si faktor i rëndësishëm në implementimin e standardeve 17

2.2.3 Domosdoshmëria e standartizimit dhe harmonizimit të standardeve 18

2.2.3.1 Faktorët e harmonizimit të kontabilitetit nën spektrin e diversitetit 20

2.2.4 SNRF-të dhe domosdoshmëria e zbatimit të tyre 22

2.2.5 Klasifikimi i sistemeve të kontabilitetit 22

2.2.6 Fitimi kontabël kundrejt fitimit fiskal 24

2.3 Zhvillimi kontabël në Shqipëri 26

2.3.1 Etapat e zhvillimit të rregullimit kontabël në Shqipëri 27

2.3.2 Një vështrim i përgjithshëm mbi implementimin e standardeve të kontabilitetit

dhe raportimit financiar në Shqipëri 31

2.3.3 Rritja e kapaciteteve njerëzoreve si faktor i rëndësishëm në implementimin me

sukses të standardeve 34

2.3.4 Paketa e plotë e standardeve kombëtare të kontabilitetit 36

2.4 Zhvillimet e sistemit tatimor në Shqipëri 37

2.4.1 Një vështrim i përgjithshëm mbi zhvillimin e sistemit fiskal në Shqipëri 37

2.4.2 Legjislacioni tatimor dhe nevoja për raportim 40

2.4.3 Aktorët e sistemit fiskal 42

2.4.4 Domosdoshmëria e një sistem fiskal efektiv në Shqipëri 43

ix

2.5 Modelet e dyfishta të raportimeve kontabël dhe fiskale 45

2.5.1 Raportimi financiar dhe ai fiskal - Dy realitete paralele 45

2.5.2 Diferencat në raportimet kontabël dhe fiskale për disa elementë të

pasqyrës së bilancit 49

2.5.3 Diferenca në raportimet kontabël dhe fiskale për disa zëra të pasqyrës

së të ardhurave dhe shpenzimeve 56

KAPITULLI III METODOLOGJIA E NDJEKUR DHE INSTRUMENTAT E

PËRDORUR 62

3.1 Objektivat e studimit 63

3.2 Projektimi i kërkimit Shkencor 63

3.3 Qasja dhe pyetjet kërkimore 64

3.4 Instrumentat e përdorur 73

3.5 Ndërtimi i pyetësorit 73

3.6 Paratestimi i pyetësorit 74

3.7 Përcaktimi i kampionit 75

3.8 Përcaktimi i variablave 76

3.9 Analiza e të dhënave 76

KAPITULLI IV ANALIZA E TË DHËNAVE DHE GJETJET 82

4.1 Përshkrimi i të dhënave 83

4.2 Kontrolli i hipotezave 86

4.2.1 Kontrolli i hipotezës së parë 86

4.2.2 Kontrolli i hipotezës së dytë 89

4.2.3 Kontrolli i hipotezës së tretë 90

4.2.3.1 Transformimi i pyetjeve të anketës në variabla për modelin 92

4.2.3.2 Parashtrim i modelit logjistik 93

4.2.3.3 Zbatimi i modelit logjistik – Hipoteza e tretë 94

4.2.3 Kontrolli i hipotezës së katërt 101

4.2.4 Analiza e Komponentëve kryesorë 102

KAPITULLI VKONKLUZIONE DHE REKOMANDIME 110

5.1 Konkluzionet 111

5.2 Kufizimet e punimit 116

5.3 Rekomandime lidhur me gjetjet e punimit 117

BIBILIOGRAFIA 118

APENDIKSET 127

x

PASQYRA E FIGURAVE

Figura 2.1: Fusha e studimit e marrëdhënies kontabilitet-fisk 5

Figura 2.2 Dimensionet e orientimit të njësive ekonomike 9

Figura 2.3 Klasifikimi i njësive ekonomike sipas marrëdhënies kontabilitet-fisk 12

Figura 2.4 Marrëdhënia kontabilitet-fisk nën spektrin e dinamikës, diversitetit dhe faktorëve të

Influencës 14

Figura 2.5 Faktorët e ndryshimeve në praktikat kontabël 20

Figura 2.6 Skema e ndryshimeve mes dy sistemeve të kontabilitetit 24

Figura 2.7 Struktura konceptuale në lidhje më një nga pikëpamjet më të rëndësishme të

hendekut të krijuar mes fitimit ekonomik, fitimit kontabël dhe atij fiskal 26

Figura 2.8 Periudhat e ndryshimeve në kontabilitet 27

Figura 2.9 Ndryshimet në kontabilitet gjatë periudhës së socializmit dhe kapitalizmit 28

Figura 2.10 Modelet e dyfishta të raportimit në elementët e Bilancit Kontabël 55

Figura 2.11 Modelet e dyfishta të raportimit në elementët e PASH-it 61

Figura 3.1 Projektimi i kërkimit shkencor 64

Figura 3.2 Projektimi i lidhjes mes pyetjeve kërkimore dhe hipotezave 65

Figura 3.3 Faktorët e ndikimit të diferencave në raportimet kontabël dhe fiskal 68

Figura 3.4 Projektimi i hapave të analizës 67

Figura 4.1 Shpërndarja e pyetësorëve sipas vendodhjes 83

Figura 4.2 Vendndodhja e njësive ekonomike të anketuara dhe ekspertët që kanë plotësuar

Pyetësorin 84

Figura 4.3 Klasifikimi i njësive ekonomike sipas llojit të aktivitetit dhe vendodhjes 84

Figura 4.4 Mosha dhe eksperienca në punë e përgjegjësve kontabël 85

Figura 4.5 Shpeshtësia e trajnimeve të zhvilluara në fushën e rregullimeve kontabël dhe ato

Fiskale 87

Figura 4.6 Ilustrim i kategorive të marrëdhënies kontabilitet-fisk 87

Figura 4.7 Orientimi i njësive ekonomike sipas taksonomisë së Lambit për dhjetë dimensione

Figura 4.8 Pranimi dhe refuzimi i hipotezës 88

Figura 4.9 Vlerësimet për dimensionet e hipotezës së parë 89

Figura 4.10 Paraqitja grafike e rezultateve për diferencat në raportim 90

Figura 4.11 Skema e diferencave në raportime kontabël dhe ato fiskale 93

Figura 4.12. Paraqitja e thjeshtuar e mekanizmit të procedurës së reduktimit të dimensioneve 93

Figura 4.13 Diagrama e pjerrësisë 106

xi

PASQYRA E TABELAVE

Tabela 4.1 Statistikat për vlerësimet 90

Tabela 4.2 Koefiçentët e përcaktueshmërisë 95

Tabela 4.3 Testi i Hosmer dhe Lemeshow 95

Tabela 4.4 Klasifikimi i të dhënave 96

Tabela 4.5 Kontrolli i multikolinaritetit 97

Tabela 4.6 Përcaktimi i rëndësisë së variablave 98

Tabela 4.7 Vendimi për nënhipotezat 101

Tabela 4.8 Kritere për përshtatshmërinë e mostrës sipas Kaiser 103

Tabela 4.9 Testi KMO 103

Tabela 4.10 Koeficentët e Communalities 104

Tabela 4.11 Kriteri i përqindjes së variancës 105

Tabela 4.12 Matrica e komponentëve të parrotulluar 107

Tabela 4.13 Shpërndarja e variancës pas rrotullimit 108

Tabela 4.14 Matrica e komponentëve pas rrotullimit 109

Tabela 4.15 Koefiçientët e korrelacionit të komponentëve të nxjerrë nga analiza

faktoriale para dhe pas zbatimit të rrotullimit 110

xii

LISTA E SHKURTIMEVE

BE - Bashkimi Europian

FASB - Bordi i Standardeve Financiare dhe të Kontabilitetit

IASB - Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit

IEKA- Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar

IKM – Instituti i Kontabilistëve të Miratuar

KKK- Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit

NJ.E – Njësi ekonomike

PF - Pasqyra financiare

SHKFSH – Shoqata e Kontabilistëve dhe Financierëve të Shqipërisë

SNK – Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit

SKK - Standardet Kombëtare të Kontabilitetit

SNRF- Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar

1

KAPITULLI I

HYRJE

1.1 Parathënie

Marrëdhënia midis raportimit kontabël dhe atij fiskal dhe lidhja që ekziston midis tyre

është një nga fenomenet më të debatuara dhe të analizuara në nivel mbarëbotëror. Ajo

është një marrëdhënie e hershme që ka evoluar me kohën dhe që është shoqëruar shpesh

me diskutime rreth konvergjencës dhe divergjencës së saj, duke u karakterizuar nga

dinamika dhe kompleksiteti. Në këtë këndvështrim, të konceptuarit dhe të analizuarit e

praktikave të raportimit kontabël dhe fiskal nuk është aspak e thjeshtë.

Ndryshimet e shumta dhe me intensitet të lartë në fushën e rregullimeve kontabël dhe të

raportimit financiar, kanë bërë që drejtuesit e njësive ekonomike të ballafaqohen me

probleme të shumta që kanë kërkuar zgjidhje me qëllim paraqitjen e një informacioni sa

më të saktë, të besueshëm dhe transparent. Vitet dhe progresi në ekonominë e tregut, e ka

ekspozuar vendin tonë para nevojës për zhvillimin e reformës në kontabilitet, si një

domosdoshmëri që vjen si rezultat i ndryshimeve të sistemeve ekonomike, nga lindja e

fenomeneve të reja ekonomike e tregtare dhe nga globalizimi i ekonomisë botërore.

Zhvillimet e reja në kontabilitet janë përcaktuar edhe nga zhvillimet e reja politike,

sociale si edhe nga synimi i vendit tonë për tu aderuar në Bashkimin Europian, që kërkon

njëkohësisht edhe zhvillimin e kontabilitetit në përputhje me rregullat dhe direktivat e

BE-së.

Ndryshime të shumta ka pësuar edhe sistemi fiskal, gjë e cila ka dhënë impaktin e vet

edhe në raportimin e njësive ekonomike. Pas rënies së sistemeve komuniste në shtetet

ballkanike, filloi procesi i reformimit të sistemeve fiskale në kuadër të tranzicionit

ekonomiko-shoqëror. Ky reformin është ende në proces dhe duke u ballafaquar me sfida

të shumta që kërkojnë patjetër efiçencë dhe efektivitet të lartë, padyshim të udhëhequr

nga aspirimi per të qenë sa më afer standardeve europiane.

Shpesh herë këto ndryshime në sistemin fiskal nuk kanë ofruar hapësira veprimi apo nuk

konvergjojnë me Ligjin e Ri të Kontabilitetit, i cili paraqet rregullat bazë për evidentimin,

dokumentimin e veprimeve të realizuara nga njësia ekonomike, si edhe paraqitjen e

informacionit në Pasqyrat Financiare me qëllim që të sigurojë vërtetësinë dhe

besueshmërinë e ngjarjeve ekonomike. Nga njëra ana janë njësitë ekonomike që janë të

detyruara të hartojne pasqyrat financiare në mbështjetje me rregullat dhe standardet

kontabël në fuqi dhe nga ana tjetër janë organet tatimore që kërkojnë që njësitë

ekonomike të paguajnë tatim fitimin në përputhje me rregullat fiskale.

Rregullat e kontabilitetit dhe rregullat fiskale janë dy koncepte që hartohen nga dy

autoritete të ndryshme, që kanë dy qëllime të ndryshme. Nga njëra anë janë standardet e

kontabilitetit dhe raportimit financiar, të cilët janë hartuar me qëllim për të përmbushur

objektivat e raportimit financiar/kontabël dhe nga ana tjetër janë rregullat fiskale që janë

hartuar me qëllimin për të mbështetur dhe inkurajuar sjellje të caktuara të taksapaguesve.

Në këtë mënyrë rrezikohet që zbatimi i standardeve të ngelet një nocion teorik dhe jo

praktik, gjë e cila do të ndikonte në vendimarrjen e përdoruesve të informacionit

kontabël, në kuadër të paraqitjes së informacionit sa më të besueshëm dhe të saktë.

2

1.2 Qëllimi i studimit Qëllimi i këtij punimi është të studiojë nëse njësitë ekonomike që realizojnë aktivitetin e

tyre ekonomik në Qarkun e Shkodrës, janë të orientuara drejt zbatimit rigoroz të

rregullave të standardeve kontabël dhe atyre fiskale në vlerësimin e veprimtarisë dhe të

gjendjes së tyre financiare, si edhe të përcaktojë faktorët potencialë që ndikojnë në

krijimin e modeleve të dyfishta të raportimit, rrjedhimisht edhe diferencave në këto

raportime dhe se ku evidentohen ato më shumë në pasqyrat financiare.

1.3 Objektivat e studimit Objektivat qe synohen të realizohen nëpërmjet këtij punimi:

Të eksplorojë dhe të evidentojë vlerat e raportimit (vlerësimit) kontabël dhe

atij fiskal dhe të paraqesë situatën aktuale me të cilen po perballen njësitë

ekonomike në lidhje me paraqitjen e informacionit kontabël/financiar në

vendin tonë.

Të shqyrtojë veçoritë e raportimit dhe të vlerësimit fiskal, metodat e këtij

vlerësimi si dhe të paraqesë lidhjet midis dy vlerësimeve duke analizuar të

përbashkëtat, veçoritë dhe papajtueshmëritë.

Të studiojë nëse njësitë ekonomike që realizojnë aktivitetin e tyre ekonomik

në Qarkun e Shkodrës, janë të orientuara drejt zbatimit rigoroz të rregullave

të standardeve kontabël dhe atyre fiskale në vlerësimin e veprimtarisë dhe të

gjendjes së tyre financiare.

Krijimin e nje baze teorike dhe praktike mbi diferencat e mundshme midis

raportimit financiar dhe atij fiskal dhe faktorët potencialë që ndikojnë në

krijimin e tyre, rrjedhimisht edhe në krijimin e modeleve të dyfishta të

raportimit.

Të studiojë dhe analizojë se cilët janë komponentët kryesorë se ku

evidentohen më shumë diferencat në vlerësimet kontabël dhe ato fiskale të

njësive ekonomike, të paraqitura këto në pasqyrat financiare.

1.4 Pyetjet kërkimore Bazuar në sa u paraqit mësipër, raportimi (vlerësimi) kontabël dhe ai fiskal konsiderohen

si një element shumë i rëndësishëm në procesin e vendimarrjes. Megjithatë, duke pasur

parasysh boshllëqet aktuale në literaturë, më shumë studime janë të nevojshme. Si i tillë,

ky studim i adresohet pyetjeve të mëposhtme:

Si janë të orientuara njësitë ekonomike që operojnë në Qarkun e Shkodrës

drejt zbatimit të rregullave kontabël dhe atyre fiskale në vlerësimin e

veprimtarisë dhe të gjendjes së tyre financiare?

A ekzistojnë modele të dyfishta dhe diferenca në vlerësimet financiare dhe

ato fiskale në njësitë ekonomike që operojnë në Qarkun e Shkodrës dhe cilët

janë faktorët kryesore që ndikojnë në krijimin e tyre?

Ku evidentohen më shumë diferencat në vlerësimet kontabël dhe ato fiskale

në pasqyrat financiare të njësive ekonomike?

3

1.5 Metodologjia e përdorur Në realizimin e këtij punimi janë përdorur si të dhënat primare ashtu edhe ato sekondare.

Kërkimi primar është mbështetur në kërkimin sasior nëpërmjet shpërndarjes së

pyetësorëve dhe kërkimit cilësorë nëpërmjet intervistave me ekspertët financiarë të

njësive ekonomike dhe nëpunës të administratës tatimore. Literatura dhe intervistat në

thellësi me ekspertët financiarë dhe drejtuesit e njësive ekonomike kanë shërbyer si bazë

për ndërtimin e pyetësorit, si një instrument shumë i rëndësishëm në mbledhjen e të

dhënave primare.

Të dhënat sekondare janë rezultat i shqyrtimit të një literature akademike të gjerë dhe

bashkëkohore, të huaj dhe vendase, në lidhje me rregullimet kontabël, standardet

kontabël/financiare, sistemin fiskal dhe raportimin fiskal, si edhe marrëdhënien ndërmjet

këtyre dy raportimeve. Nga analiza e kësaj literature, u identifikuan dimensionet kryesorë

të orientimit të marrëdhënies midis kontabilitetit dhe fiskut (rrjedhimisht edhe

vlerësimeve përkatëse), të cilat u testuan për njësitë ekonomike në Qarkun e Shkodrës,

gjithashtu edhe faktorët potencialë që ndikojnë në krijimin e diferencave në këto

vlerësime.

1.6 Struktura e punimit Kapitujt në vijim trajtojnë modelet e dyfishta të raportimeve kontabël dhe fiskale:

Kapitulli i dytë përmbledh rishikimin e literaturës, duke filluar me trajtimin e

marrëdhënieve kontabilitet-fisk, si pikënisja apo zanafilla nga ku mund të studiohen

më vonë edhe vlerësimet apo raportimet kontabël dhe ato fiskale. Më tej, vijohet me

studimet e autorëve të ndryshëm në lidhje me këtë marrëdhënie dhe varësinë apo

pavarësinë e saj, si baza e hulumtimit rreth konvergjencave dhe divergjencave të

këtyre dy raportimeve, rrjedhimisht edhe të modeleve të dyfishta. Në fund trajtohen

rregullimet kontabël dhe ato fiskale në Shqipëri dhe konvergjencat apo divergjencat

e tyre që diktojnë krijimin e diferencave në raportime, si rezultat edhe modelet e

dyfishta të tyre.

Kapitulli i tretë paraqet metodologjinë e përdorur për kryerjen e kërkimit, modelin

konceptual të punimit, pyetjet kërkimore dhe hipotezat e ngritura. Në fillim të këtij

kapitulli, paraqitet modeli konceptual i bazuar në literaturën e shqyrtuar dhe

objektivat e studimit. Më tej, përshkruhet procesi i kërkimit duke trajtuar arsyet e

zgjedhjes së pyetësorit si metodë për mbledhjen e të dhënave dhe procedurat për

mbledhjen e të dhënave.

Kapitulli i katërt paraqet analizën e rezultateve të kërkimit. Në këtë kapitull është

bërë shqyrtimi i lidhjeve për tu dhënë përgjigje pyetjeve kërkimore dhe hipotezave të

ngritura. Është realizuar analiza e komponentevë kryesorë, modeli logjistik

shumëvariablësh binar dhe besueshmëria e tij. Vijohet më tej më analizën e

komponentëve kryesorë për të evidentuar komponentët kyç se ku vihen re apo

raportohen diferencat në pasqyrat financiare të njësive ekonomike. Në fund të

kapitullit përmblidhen rezultatet e përpunimit të të dhënave.

Kapitulli i pestë vjen si kapitull përmbyllës i këtij studimi, ku përmblidhen rezultatet

e të dhënave në formën e konkluzioneve të punimit, si dhe jepen disa rekomandime.

Ky kapitulli mbyllet me kufizimet e punimit.

4

KAPITULLI II

SHQYRTIM LITERATURE

2.1 Fusha e studimit e marrëdhënies kontabilitet-fisk

Marrëdhënia midis kontabilitetit dhe fiskut është një marrëdhënie e hershme që ka

evoluar me kohën, e cila shpeshherë është shoqëruar me diskutime dhe debate rreth

konvergjencës dhe divergjencës së saj. Një marrëdhënie e tillë, ka ekzistuar, ekziston dhe

do vazhdojë të ekzistojë në vazhdimësi. Në këtë këndvështrim problemi i kësaj analize do

përqëndrohet te intensiteti, varësia, faktorët, dimensionet, kufizimet dhe pasojat e

mundshme.

Edhe pse ekzistonte një sintoni në fillesat e krijimit të “marrëdhënies” midis

kontabilitetit dhe raportimit fiskal, sot financierët dhe kontabilistët e njësive ekonomike

duhet të punojnë më shumë në mënyrë që të koordinojnë dhe të bashkërendojnë

objektivat që shpeshherë paraqiten edhe konfliktuale. Kjo për arsye se rregullat e

kontabilitetit dhe rregullat fiskale janë dy koncepte që hartohen nga dy autoritete të

ndryshme, që kanë dy objektiva të ndryshme: nga njëra anë janë standardet e

kontabilitetit dhe raportimit financiar, të cilët janë hartuar më qëllim për të përmbushur

objektivat e raportimit financiar/kontabël dhe nga ana tjetër janë rregullat fiskale që janë

hartuar me qëllimin për të mbështetur dhe inkurajuar sjellje të caktuara të taksapaguesve.

Sipas IASB (2010), qëllimi kryesor i raportimit financiar është të sigurojë informacionin

financiar nga njësitë ekonomike për përdoruesit financiarë si kreditorët, investitorët

ekzistues dhe potencialë dhe huadhënësve. Ndërsa objektivi kryesor i raportimit fiskal, si

pjesë integrale e sistemit fiskal, është ruajtja e të mirës publike dhe të përmirsojë

“vjeljen” e të ardhurave nga taksapaguesit. Është qeveria, e cila ndërmjet politikës së saj

fiskale, vendos taksat në mënyrë që të rrisë të ardhurat, t’i rishpërndajë ato apo të

inkurajojë aktivitetin ekonomik. Në këtë mënyrë, vendosja e taksave përfaqëson një

instrument shumë të fuqishëm që disponon qeveria në hartimin e politikës fiskale, duke e

bërë kështu qeverinë (edhe pse ndonjëherë në mënyrë të pavullnetshme) një partner i

njësive ekonomike.

Shkalla e marrëdhënies kontabilitet-fisk, rrjedhimisht edhe vlerësimet kontabël dhe ato

fiskale, ka qenë një pikë shumë e rëndësishmë e studiuar dhe e diskutuar në mbarë botën.

Këtu mund të përmendim studimet e Radebaugh dhe Gray (1993), Doupnik dhe Salter

(1995), Hoogendoorn (1996), Pierce (1996), Lamb et al. (1998), Blake (1997), Epstein

dhe Mirza (2001), Richardson dhe Lanis (2001), Shackelford dhe Shevlin (2001), Choi,

Frost dhe Meek (2002), Aisbitt (2002), Nobes dhe Parker (2002), Alley dhe James

(2005), Berinde (2005), Desai (2005), Tzovas (2006), Gielen dhe Hegarty (2007),

Shaviro(2009), Fekete et al(2009), Beke (2010), Guggiola(2010), Graham et al (2011),

Cuzdriorean (2011), Partenie (2014).

Gjithashtu edhe në Shqipëri janë kryer studime të ndryshme rreth kësaj marrëdhënie mes

rregullimeve kontabël dhe atyre fiskale. Këtu mund të përmendim studimet e Lamani

(2005), Dhamo (2010), Kapllani dhe Duhanxhiu (2012), Bollano (2012-2013), Bundo

(2014-2016), si edhe analizat dhe botimet e Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit. Me

shumë interes janë dy studimet e viteve të fundit të Qurkut (2013) dhe Ujkanit (2013), që

paraqesin dualitetin e raportimeve por që janë më shumë të fokusuara në studimin e

5

implementimit të standardeve të kontabilitetit, standardizimit dhe harmonizimit të tyre

sesa në përcaktimin e faktorëve të këtij dualiteti.

Por këto studime kanë qenë më tepër në kuadër të analizës së standardeve kontabël dhe të

raportimit financiar, avantazheve dhe disavantazheve të implementimit të tyre,

vështirësive dhe sfidave që sjell ky implementim në botë dhe konkretisht në vendin tonë

sesa marrëdhënien kontabilitet-fisk në vetvete dhe faktorët e diferencave në vlerësimet e

tyre. Duke vështruar dinamikën e kësaj marrëdhënie, që është gjithmonë e në evoluim e

sipër, njëkohësisht edhe problematikat dhe divergjencat e vazhdueshme të saj (që

reflektohen në mënyrë direkte te njësitë ekonomike), nevojitet një studim më i detajuar

dhe koherent i kësaj marrëdhënie.

Qëllimi i këtij punimi është që të evidentojë marrëdhënien kontabilitet-fisk, të paraqesë

diferencat që vijnë nga vlerësimet kontabël/financiare dhe fiskale, faktorët potencialë që

sjellin këto diferenca, si edhe ku evidentohen ato më shumë gjatë hartimit të pasqyrave

financiare. Në këtë mënyrë, synohet paraqitja e modeleve të dyfishta të raportimit

kontabël dhe atij fiskal.

Qëllimi i këtij studimi është edhe paraqitja e rezultateve të intensitetit dhe faktorëve të

kësaj marrëdhënie, qoftë kjo edhe duke paraqitur këndvështrime të ndryshme (ndonjëherë

edhe konfliktuale) apo duke supozuar faktin se për të nxjerrë një konkluzion duhet të

shihen të dyja anët e medaljes (që përkon plotësisht edhe me qëllimin e studimit tonë).

Gjithashtu, ky studim ka për qëllim të zhvillojë një taksonomi, duke u nisur nga lidhja që

ekziston midis kontabilitetit dhe fiskut dhe orientimin e kësaj lidhjeje. Skema e

mëposhtme paraqet pikërisht këtë lidhje, konvergjencat dhe divergjencat me të cilat kjo

marrëdhënië karakterizohet, gjithashtu edhe fushën e studimit tonë.

Figura 2.1: Fusha e studimit e marrëdhënies kontabilitet-fisk

2.1.1 Marrëdhënia kontabilitet-fisk nën spektrin e dinamikës dhe kompleksitetit

Sipas Smith, objektivat e raportimit financiar/kontabël dhe atij fiskal mund të ndryshojnë.

Tatimet dhe taksat kanë për qëllim të rrisin të ardhurat publike, të cilat duhet të jenë të

shpërndara në mënyrë të drejtë dhe efikase ndërmjet tatimpaguesve. Një sistem taksash

duhet të vlerësoje edhe aftësinë paguese të tatimpaguesve. Nga ana tjetër, në raportimet

fiskale mund të verifikohen edhe rastet e shmangies së taksave, gjë e cila mund të

detyrojë qeverinë (autoritetet përgjegjëse) të marrë masa dhe të stimulojë mbajtjen e një

qëndrimi të caktuar ndaj tatimpaguesve (si psh mosnjohjen e disa lloje shpenzimesh për

efekt të llogaritjes së tatim fitimit).

6

Blake et al (1993), realizuan një analizë krahasuese ndërmjet rregullave

kontabël/financiare dhe atyre fiskale në disa vende si Gjermani, Spanjë dhe Britani,

vende të cilët kanë një qasje të ndryshme në lidhje me marrëdhënien kontabilitet-fisk:

Gjermania, e cila ka një lidhje detyruese midis kontabilitet dhe fiskut.

Spanja, ku lidhja midis midis kontabilitet dhe fiskut është e fortë por

ekziston një ndryshim në këtë marrëdhënie si rezultat i implementimit të

direktivës së katërt (EC Fourth Directive).

Britania e Madhe, ku lidhja midis midis kontabilitet dhe fiskut është e fortë

si në parime ashtu edhe në praktikë. Faktorët që ndikojnë në raportimin

fiskal, ndikojnë edhe në raportimet kontabël/financiare.

Hoogendoorn(1996) ka zhvilluar një taksonomi në lidhje me marrëdhënien ndërmjet

raportimit kontabël dhë atij fiskal që ishte evidente në pjesën më të madhe të vendeve të

BE-së. Për të zhvilluar më tej teorinë e tij, u zgjodhën 13 vende sipas kriterit të

marrëdhënieve strikte dhe të mundësisë për të mbajtur këtë marrëdhënie. Studimi i tij

kishte për bazë krahasimin e kësaj marrëdhënie në këto shtete europiane dhe konkludoi se

ishte e mundur të identifikoheshin dy tipe kryesore të kësaj marrëdhënieje, të cilat ai i

quajti si struktura “të pavarura” apo “të varura”. Ai argumentoi që tipari kryesor i

“pavarësisë” është që njësitë ekonomike mund të përdorin politika të ndryshme

kontabiliteti, duke respektuar llogaritjet për efekt fisku dhe vlerësimeve kontabël.

Kuptohet që nuk ka një pavarësi të plotë mes kontabilitetit dhe fiskut, por secila ka

influencë të tjetra. Shembull më i mirë për të pasqyruar konceptin e pavarësisë sipas

Hoogendoorn është Britania e Madhe. Koncepti i varësisë sipas Hoogendoorn

konsiderohet ekzistent, aty ku vlerësimet kontabël/ financiare bazohen në rregulla fiskale

apo fitimi fiskal përcaktohet nga vlërësimet kontabël/financiare. Në të dyja rastet, stimuli

për reduktuar apo shtyrë detyrimet tatimore do të shkaktonte uljen e presionit për

llogaritjen e fitimit. Shembuj që personifikojnë këtë tipar janë Gjermania, Franca,

Finlanda, Suedia dhe Italia.

Sipas studimit të tij, ai i klasifikoi shtetet e marra në analizë në disa kategori. Ai shprehu

gjithashtu se kjo marrëdhënie nuk është statike por është në ndryshim, por kjo

marrëdhënie synon të shkojë drejt pavarësisë. Një ndër arsyet e këtij trendi lidhet me

faktin se vendet e Europës Lindore po orientohen drejt tregut dhe si rezultat i kushtohet

më shumë rëndësi vendimarrjes.

Kjo taksonomi bazohet në këto koncepte:

1 Kontabiliteti dhe fisku karakterizohen sikur janë të varura nga njëra-tjetra

dhe kjo marrëdhënie nuk pritet të ndryshojë. Si pasqyrat individuale ashtu

edhe ato të konsoliduara janë të influencuara nga rregullimet fiskale.

Shembuj që përfshihen në këtë kategori mund të përmendim Italinë dhe

Belgjikën.

2 Kontabiliteti dhe fisku janë të varura nga njëra-tjetra dhe kjo marrëdhënie

nuk pritet të ndryshojë. Ka disa rregullime në lidhje me tatimin e shtyrë dhe

influencë fiskale. Shembuj që përfshihen në këtë kategori mund të

përmendim Gjermaninë dhe Francën.

3 Kontabiliteti dhe fisku vazhdojnë të jenë të varura nga njëra-tjetra dhe por që

kërkohët të arrihet qëllimi i prishjes së një marrëdhënie të tillë. Nuk shihen

7

rregulla strikte në lidhje me tatimin e shtyrë. Shembuj të tillë mund të

përmendim Suedinë dhe Finlandën.

4 Kontabiliteti dhe fisku formalisht janë të pavarura nga njëra-tjetra, ndërsa

praktikisht lidhja midis tyre është e fortë. Këtu vihen re rregulla strikte të

tatimit të shtyrë. Shembuj të tillë mund të përmendim Poloninë dhe Çekinë.

5 Kontabiliteti dhe fisku janë të pavarura nga njëra-tjetra. Lejohen rregullimet

alternative për llogaritjen e tatimit të shtyrë. Shembuj të tillë mund të

përmendim Danimarkën.

6 Kontabiliteti dhe fisku janë të pavarura nga njëra-tjetra. Ekzistojnë disa

rregullime specifike për llogaritjen e tatimit të shtyrë. Shembuj të tillë janë

Hollanda, UK, Norvegjia dhe Irlanda.

Koncepti i pavarësisë apo i varësisë së kontatabilitetit mbi fiskun, përdoret për të

shpjeguar diferencat në ato vende ku ekziston një lidhje e ngushtë midis kontabilitetit dhe

fiskut (ku parimi që udhëheq kontabilitetin është kujdesi) me vendet ku rregullat janë më

fleksibël (parimi kryesor që udhëheq kontabilitetin është vlera e drejtë).

Një nga çështjet më të studiuara dhe pjesë e shumë literaturave bashkohore është

implikimi i mundshëm i standardeve të kontabilitetit në marrëdhënien raportim

kontabël/financiar dhe atë fiskal. Raportimi financiar/kontabël i bazuar në standarde

përmban në vetvete, deri në një farë mase, fleksibilitet në vlerësimin e transaksioneve më

qëllim të vetëm që ato të pasqyrojnë vlerën e drejtë dhe të vërtetë. Ndërsa vlërësimet për

efekt fisku udhëhiqen nga qëllimi i trajtimit në mënyrë të barabartë të tatimpaguesve.

Blake et al. (1997), analizuan marrëdhënien ndërmjet kontabilitetit dhe fiskut në Suedi.

Autorët paraqiten dy trajtimet e kësaj marrëdhënie:

Si një sistem formal ligjor të kontabilitetit i bazuar në një lidhje detyruese

kontabilitet-tatime.

Si një strukturë e cila vendos standardet ku sektori privat kërkon në mënyrë të

vazhdueshmë të thyejë këtë lidhje.

Autorët në studimin e tyre në Suedi, konkluduan së marrëdhënia detyruese kontabilitet-

fisk ka për qëllim ndalimin apo kufizimin e harmonizimit të kontabilitetit. Benefitet

kryesore, që mund të arrihen nga thyerja e kësaj lidhje kontabilitet-fisk, mund të

përfitohen nga kompanitë me orientim ndërkombëtar ose kompanitë e mëdha të listuara

në bursa.

Lamb et al (1998) e kanë klasifikuar këtë marrëdhënie në pesë kategori:

1. Shkëputja: Përdoren rregulla të ndryshmë të raportimit fiskal dhe kontabël

për qëllime të ndryshme.

2. Identiteti: Ka identitet si në raportimin fiskal ashtu edhe në atë

kontabël/financiar.

3. Udhëheq kontabiliteti: Për qëllime raportimi përdoren rregullat e raportimit

kontabël. Kjo ndodh për shkak të mungesës së rregullave specifike fiskale.

4. Udhëheq fisku: Për qëllime raportimi përdoren rregullat e raportimit fiskal.

Kjo ndodh për shkak të mungesës së rregullave specifike kontabël.

8

5. Dominon fisku: Në rastet konfliktuale ku rregullat kontabël dhe fiskale japin

interpretime të ndryshme, atëherë duhet të zgjidhen rregullat fiskale. Në këtë

rast thuhet se raportimi fiskal dominon.

Duke u bazuar në këtë klasifikim, autorët zhvilluan një test që kishte për bazë katër shtete

që i përkasin dy sistemeve të ndryshme të kontabilitetit: nga sistemi kontinental (Franca

dhe Gjermania) dhe nga sistemi anglo-sakson (SHBA dhe Britania e Madhe). Për këtë

studim ato përdorën 15 elemente financiare:

Njohja dhe vlerësimi i aktiveve fiske

Qiraja operative dhe financiare

Provizionet dhe kontigjencat

Grantet

Zhvlerësimi

Kostot e kërkim-zhvillimit

Kontratat afatgjata

Vlerësimi i inventarëve

Transaksionet në monedhë të huaj

Shpenzimet e interesit

Pensionet

Gabimet materiale dhe ndryshimi i politikave

Emri i mirë

Shpenzimet e reklamës, donacionet dhe gjobat

Qëllimet e grupit

Analiza konfirmoi që ekzistonte një lidhje e fortë (korrelacion) në vendet e sistemit

kontinental dhe që elementet financiare klasifikoheshin më shumë në kategorinë e katërt

dhe të pestë. Ndërsa në vendet e sistemit anglo-sakson, elementët financiare tentonin të

orientoheshin drejt kategorisë së parë. Studimin e këtyre tre autorëve1, në lidhje me

variacionet ndërkombëtare të lidhjes midis kontabilitetit dhe fiskut, mund të paraqitet në

skemën më poshtë.

1Lamb, M., Nobes, C., Roberts, A., (1998): “International Variations in the Connections Between Tax and

Financial Reporting”. Accounting and Business Research, Vol 28(3): 173-188.

9

Ndryshimi I politikave të kontabilit

t

Figura 2.2 Dimensionet e orientimit të njësive ekonomike

Burimi: Projeksioni i bazuar te Cuzdriorean(2011), Blake et al.(1993), Hoogendoorn

(1996), Lamb et al(1998), Gallego (2004), Nobes et al (2004), Gee et al.(2010), Graham

et al.(2011).

Blake et al.(1998) zhvilluan një analizë krahasuese të harmonizimit të kontabilitetit në

vendet si Spanjë, Suedi dhe Austri. Në këtë studim, ato vunë theksin te fakti se një nga

pengesat kryesore të harmonizimit të kontabilitetit është lidhja mes kontabilitetit dhe

fiskut, duke vazhduar më tej me analizën e diferencave të perceptimit të kësaj

marrëdhënie nga pikëpamja e kompanive dhe autoriteteve fiskale. Respektivisht për

secilin nga këto tre vende, ato arritën në konkluzionet e mëposhtme:

Në Spanjë ekzistonte një marrëdhënie e ngushtë mes kontabilitetit dhe fiskut, por

që u prish me implementimin e Direktivave të BE-së në vitin 1989. Megjithatë,

shumë kompani përdorin zhvlerësimin fiskal sesa atë kontabël.

Kontabilitet

Fisk

Faktorët e

influencës

Rezervat ligjore

Amortizimi i aseteve të qendrueshme

Zhvlerësimi

Shpenzimet për kërkim zhvillim

Shpenzimet e krijimit apo përpunimit

Shpenzimet e interesit

E ardhura nga shitja e pjësëve te

kapitalit

Aktivet e marra me qera

Humbjet nga kursi I këmbimit

Kontratat afatgjata

Provizionet

Ndryshimi I politikave të kontabilitetit

Gjobat dhe donacionet

Njohja dhe vlerësimi

Kostot për pensionet dhe përfitimet e

lidhura me to

10

Në Suedi ekziston një lidhje e fortë mes kontabilitetit dhe fiskut, por ato e

konsiderojnë këtë lidhje si një pengesë në procesin e harmonizimit të

kontabilitetit. Përfituesit kryesorë të kësaj lidhje janë autoritetet fiskale dhe

kompanitë e vogla (ku prishja e kësaj lidhje do të rriste kostot e rekoncilimit).

Në Austri ekziston një lidhje e fortë mes kontabilitetit dhe fiskut. Sistemi i

kontabilitetit në këtë vend është përafërsisht i njëjtë me atë gjerman dhe

përdoruesit e tij shprehin dakortësinë e tyre për këtë marrëdhënie.

Aisbitt (2002) analizoi marrëdhënien kontabilitet-fisk në vendet Nordike, duke arritur në

konkluzionet e mëposhtme:

Danimarkë: Autori shpreh ekzistencën e një shkëputjeje të kësaj marrëdhënie

gjatë implementimint të direktivave të BE-së në vitin 1995.

Norvegji: E njëjta situatë ndodhi edhe në Norvegji gjatë implementimint të

direktivave të BE-së në vitin 1992, por që u pasua me disa ndryshime në

legjislacionin fiskal dhe në rregullimet kontabël, duke përfshirë konceptin e

tatimit të shtyrë për të eliminuar diferencat e përkohshme të krijuara në vlerësimet

kontabël dhe ato fiskale të njësive ekonomike.

Suedi dhe Finlandë: Shkëputja e marrëdhënies kontabilitet-fisk (rrjedhimisht edhe

raportimet përkatëse) është arritur vetëm gjatë hartimit të pasqyrave financiare të

konsoliduara.

Sipas Alley dhe James (2006), marrëdhënia midis raportimit kontabël dhe atij fiskal duhet

të shkojë përtej, drejt zhvillimit dhe vendet nuk duhet të zhvillojnë politikën fiskale dhe

praktikën ndarazi. Gjithashtu, ato theksojnë faktin se kjo marrëdhënie karakterizohet nga

qëllimet apo objektivat e ndryshme që secila nga këto dy fusha ka. Vështirsitë që

paraqiten janë si rezultat i aplikimit të koncepteve ekonomike dhe i ndryshimeve të

shumta dhe me intensitet që prekin këto dy fusha.

Desai (2005), në studimin e tij shprehet se për shkak se sistemi i raportimit të dyfishtë

lejon llogaritje të të ardhurave kontabël dhe për qëllime tatimore, cilësia e fitimeve të

raportuara si për tregjet e kapitalit ashtu edhe për autoritetet tatimore do të ulet nga sjellja

oportuniste e drejtuesve të njësive ekonomike. Rritja e pajtueshmërisë mes parimeve e

rregullave të kontabilitetit dhe atyre fiskale, do të përmirsojë informacionin e të

ardhurave kontabël, duke kufizuar manaxhimin e fitimeve. Sipas këtij këndvështrimi, kur

pajtueshmëria është e dobët, drejtuesit nuk “frenohen” nga rregullat e sistemit dhe mund

të vëprojnë në mënyrë oportuniste duke raportuar të ardhura më të ulëta së sa realisht janë

për efekt fisku, ndërsa aksionerët do tentojnë të raportojnë të ardhura më të larta, duke

transmetuar kështu informacion jo të saktë. Mbajtja e dy formateve të pasqyrave

financiare ju jep mundësi drejtuesve për të “deformuar” kursimet e tyre tatimore në

tregjet e kapitalit, rrjedhimisht edhe të fitimeve për autoritetet tatimore. Shembuj të tillë

mund të përmenden: Enron apo Xerox. Këto dy njësi ekonomike, pasqyronin një fitim të

lartë për drejtuesit dukë kërkuar të shmangin taksat. Në këtë mënyrë kërkohet të

manipulohet raportimi financiar për të nxitur shmangien e taksave. Shembuj të tillë

përfaqëson një tendencë për të përkeqësuar cilësinë dhe besueshmërinë e raportimit

financiar të njësive ekonomike. Sistemi i dyfishtë i raportimit të njësive ekonomike ka

dhënë shkak për “përkeqësimin” e cilësisë së fitimeve. Sistemi i dyfishtë i raportimit të

11

koorporatave ka dhënë shkas më shumë për përkeqsimin e cilësisë së fitimeve. Faktorët e

identifikuar nga studimet në këtë fushë lidhen me dështimet e qeverisjes së korporatave,

borde të pavëmendshme, analistë joefektive, auditues neglizhente, përdorim të tepruar të

opsioneve të aksioneve. Drejtuesit e njësive ekonomike kanë një shumëllojshmëri

mjetesh në dispozicion të tyre për të “rikarakterizuar dhe prodhuar” fitime përmes

“çarjeve” të krijuara nga sistemi i raportimit të dyfishtë, që nuk ishin në dispozicion më

parë (Qurku, R., 2013).

E parë në këtë këndvështrim, mbrojtësit e sistemit aktual të raportimit të dyfishtë

gjithashtu kanë tendencë për të theksuar se pajtimi i dy raporteve fitimprurëse është e

mundur në dy mënyra:

1. Standardet e kontabilitetit si udhëzues janë menduar të japin informacion të

mjaftueshëm për raportimin financiar tatimor. Ndërsa, pasqyra e të ardhurave dhe

e shpenzimeve në mënyrë tipike mund të përmbajnë informacionin minimal

tatimor, shënimet shpjeguese (më të detajuara) të ofruara në setin e pasqyrave

financiare janë menduar për të siguruar informacion të mëtejshëm mbi natyrën e

pozicionit financiar dhe të performancës së një njësie ekonomike nga pikëpamja

tatimore.

2. Njësitë ekonomike duhet të barazojnë në mënyrë të qartë fitimin kontabël dhe atë

tatimor. Ky barazim, i cili fillon me përberësit e fitimit kontabël dhe është

projektuar për të kategorizuar mospërputhjet me fitime tatimore, është pjesë e

kthimit të një njësie ekonomike dhe si e tillë, është vetëm në dispozicion të

autoriteteve tatimore (Qurku, R., 2013).

Sipas King (2006), raportimet fiskale zhvillohen si një “dialekt” i kontabilitetit financiar,

që varen nga politikat publike dhe nga objektivat e njësive ekonomike.

Sipas Gielen dhe Hegarty (2007), marrëdhënia kontabilitet-fisk bazohet në disa parime të

rëndësishme si:

Neutraliteti (skema e investimeve duhet realizuar pa patur parasysh ndikimin nga

fisku).

Aftësia për të tatuar.

Thjeshtësia e rregullave fiskale: aplikimi, konceptimi, aftësia për të promovuar

efiçencë dhe konkurrueshmëri.

Lehtësimi i zbatueshmërisë të rregullave fiskale.

Instrumente aktive të politikave publike: nga stimujt e lejuar, autoritetet tatimore

mund të përdorin sistemin fiskal si një stimul për zhvillimin dhe nxitjen e

investimeve.

Kthimi i ndryshimeve në rregullat fiskale: duhen marrë parasysh kostot që mund

të vinë nga një ndryshim në një rregull fiskal, gjithashtu edhe përfitimet nga

implementimi i këtij ndryshimi.

Sipas James (2009), kjo marrëdhënie është më komplekse sesa duket dhe karakterizohet

nga dinamika e vazhdueshme. Ai vuri theksin te qëllimet e ndryshme që ndiqen në

raportimin kontabël dhe atë fiskal. Ai shkon më tej, duke deklaruar se ekzistojnë disa

arsye se pse rregullat kontabël dhe praktika jo gjithmonë janë të përshtatshme për të

përcaktuar në mënyrë të saktë detyrimin tatimor. Këtu mund të përmendim: qëllimet e

12

ndryshme të kontabilitetit dhe fiskut, vështirsitë në përcaktimin e koncepteve ekonomike

dhe efektiviteti administrativ. Qëllimet e ndryshme të kontabilitetit dhe fiskut janë baza

dhe pikënisja e krijimit të modeleve të dyfishta të raportimeve:

Qëllimi i kontabilitetit është dhënia e informacionit të besueshëm, të saktë dhe të

përshtatshëm palëve të interesuar me qëllim vendimarrjen, manaxhimin dhe

kontrollin.

Qëllimi i sistemet fiskal është i ndryshëm nga ai i kontabilitetit. Ai citon edhe

vendimin e Gjykatës së Lartë të SHBA-së, ku thuhet:

a) Qëllimi kryesor i kontabilitetit financiar është të sigurojë informacionin e

nevojshëm palëve të interesuara.

b) Qëllimi kryesor i kontabilistëve është të mbrojnë këto palë nga mashtrimi.

c) Qëllimi kryesor i sistemit fiskal është mbledhja e të ardhurave.

Fekete et al (2009), kane studiuar marrëdhënien kontabilitet-fisk në disa kompani të

listuara në BVB Bukuresht (Stock Exchange). Idetë dhe qasjet e tyre paraqiten në figurën

më poshtë:

Figura 2.3 Klasifikimi i njësive sipas marrëdhënies kontabilitet-fisk

Burimi: Fekete et al (2008), Qurku (2013)

Big E – janë njësitë ekonomike të mëdha

SME- janë njësitë e vogla dhe të mesme

E(p)– koefiçenti Pearson, që mat korrelacionin e marrëdhënies kontabilitet-fisk

Nga figura mund të shihet farë qartë që ekziston një lidhje e fortë midis kontabilitetit dhe

fiskut E(p)=max,e cila shfaqet në bazën e piramidës, pra në kompanitë e vogla. E

kundërta ndodh në majat e piramidës, ku lidhja ndërmjet kontabilitetit dhe fiskut fillon e

zbehet E(p)=min. Me rritjen e madhësive të kompanisë, edhe lidhja apo korrelacioni

midis kontabilitetit dhe fiskut bie dhe e kundërta.

Sipas Fekete et al., një faktor shumë i rëndësishëm që ndikon në marrëdhënien

kontabilitet-fisk është qeveria ndërmjet strukturave publike të kontabilitetit dhe tatimeve.

Në këtë rast paraqiten dy situata:

13

Vendet ku kontabiliteti dhe fisku nuk kanë asnjë lidhje. Në këtë rast, është

detyra e Ministrisë së Financave të rregullojë politikën fiskale, ndërsa

struktura profesionale e kontabilitetit ka përgjegjësi për zhvillimin e

rregullave të kontabilitetit. Rast konkret ikësaj situate është SHBA-ja, ku

kontabiliteti është shkëputur nga fisku. Fisku (tatimet) janë atribut i IRS

(Shërbimi i Brendshëm i të Ardhurave) dhe kontabiliteti është atribut i

FASB (Bordi i Standardeve të Kontabilitetit Financiar).

Vendet ku kontabiliteti dhe fisku kanë lidhje. Si rregullat e kontabilitetit

ashtu edhe ato fiskale janë atribut i strukturave fiskale. Rast konkret i kësaj

situate është Rumania, ku rregullat fiskale janë të rregulluara nga Agjencia

Kombëtare e Administratës Tatimore (një organ në varësi të Ministrisë së

Financave). Kontabiliteti është i rregulluar nga Ministria e Financave, nën

mbikqyrjen e Këshillit të Kontabilitetit dhe Raportimit Financiar. Në këtë

mënyrë arrihet edhe të sigurohet një marrëdhënie apo lidhje e pjesshme

midis kontabilitetit dhe fiskut.

Sipas Cuzdriorean (2011), duke u nisur vetëm nga fakti i ekzistencës apo jo të

strukturave rregulluese të ndara fiskale dhe të kontabilitetit, nuk mund të themi se kemi

apo jo një lidhje midis kontabilitetit dhe fiskut. Kontabiliteti përfaqëson bazat për të

llogaritur tatimet që njësitë ekonomike duhet të paguajnë. Nga ana tjetër, shkëputja

përfaqëson mungesën e ndikimit të fiskut mbi kontabilitetin. Sipas tij, marrëdhënia

kontabilitet-fisk në Europë dallohet për dy tipare kryesore, dinamikën dhe

kompleksitetin. Kjo marrëdhënie i adresohet disa faktorëve:

Rregullimeve kontabël dhe fiskale

Konceptet në lidhje me kontabilitetin dhe fiskun

Mjedisi ekonomik në Europë

Parimet kontabël dhe ato fiskale

Marrëdhënia e krijuar mes kontabilitetit dhe fiskut e bazuar nga eksperienca e

shteteve të BE-së (qasjet, tipologjitë dhe historia)

Të gjitha sa u thanë më sipër, mund të përmblidhen në skemën e mëposhtme, ku lidhja

ndërmjet kontabilitetit dhe fiskut, rrjedhimisht edhe vlerësimet kontabël/financiare dhe

ato fiskale, do varen nga të njëjtat faktorë.

14

Figura 2.4 Marrëdhënia kontabilitet-fisku (raportim kontabël-fiskal) nën spektrin e

dinamikës, diversitetit dhe faktorëve të influencës.

Burimi: Cuzdriorean, D. & Matis, D., 2012

2.2 Një vështrim i përgjithshëm i zhvillimit të rregullimeve kontabël në Europë

Konvergjenca ndërkombëtare e standardeve të kontabilitetit dhe raportimit financiar nuk

është një ide e re apo një risi. Koncepti i konvergjencës i ka fillimet në vitin 1950, si një

kundërpërgjigje e integrimit dhe rritjes së hyrjeve të kapitalit përtej kufijve pas Luftës së

Dytë Botërore. Komiteti i Standardardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit (IASC) u krijua në 1973, si

një organizëm i pavarur më objektiv: unifikimin e parimeve kontabël që përdoren nga

njësitë ekonomike anembanë botës. Në vitin 2001, ai u riorganizua dhe u shndërrua në

një strukturë të pavarur të standardeve ndërkombëtare, IASB.

Në vitin 2002, BE-ja mori vendimin që të gjitha shoqërite e listuara në një bursë të

Bashkimit Evropian duhet të zbatonin SNRF-të në përgatitjen e pasqyrave financiare -

kjo është e famshmja Rregullore 1606. Në të njëjten kohë, gatishmeria e Shteteve te

Bashkuara për tu angazhuar në procesin e konvergjences çoi në nënshkrimin e

Marreveshjes së Norwalkut në fillim të vitit 2002. Marrëveshja e Norwalkut është një

program konvergjence i përbashkët dhe intensiv, që ka qenë një pikë e rëndesishme e

axhendës së Bordit të Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit vitet e fundit. Ky

program konvergjence ka gjeneruar dhe vazhdon të gjenerojë ndryshime të rëndësishme

tek SNRF-të, gjatë kohës kur SNRF-të dhe Parimet e Kontabilitetit Gjerësisht të Pranuara

në SHBA, përafrohen gjithnjë e më shumë. Më pas, në korrik të vitit 2006, Bordi i

Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit shpalli një moratorium mbi ndryshimet në

SNRF-të, sipas të cilit të gjitha ndryshimet në rregulloret e standardeve ndërkombëtare të

kontabilitetit do të pezulloheshin deri në vitin 2009. Kjo masë u ndërmorr në përgjigje të

shumë shoqërive në Bashkimin Evropian, të cilat ishin shprehur se ato ishin ende duke i

Lidhja ndërmjet kontabilitetit dhe fiskut nën

spektrin e dinamikës, diversitetit dhe faktorëve të

influencës

Lidhje apo shkëputje

Ndikimi i rregullimeve

ndërkombëtare në BE

Faktorët e ndikimit

në marrëdhënien

kontabilitet-fisk

Vlera e drejtë kundrejt

parimit të kujdesit

15

përshtatur sistemet e tyre te kontabilitetit që nga prezantimi i SNRF-ve për herë të parë në

vitin 2005, i cili kishte rezultuar më kompleks nga sa ishte parashikuar (Ritchie, I., 2012).

Globalizimi dhe rritja e transaksioneve përtej kufijve paraqiti nevojën për krijimin e një

seti standardesh të kontabilitetit homogjen dhe universal, gjë e cila u ligjërua në

rregulloren nr.1606/2002 të Bashkimit Europian, e cila ishte për zbatim në vitin 2005.

Data 1 janar 2005 shënon hyrjen në fuqi të standardeve ndërkombëtare të kontabilitetit

dhe raportimit financiar në vendet e BE-së, duke patur si qëllim rritjen e

konkurrueshmërisë në tregjet europiane të kapitalit ndërmjet implementimit të një seti të

vetëm homogjen standardesh ndërkombëtare ku investitori mund të orientohet2. Kështu

në BE, duke filluar nga data 1 janar 2005, të gjitha kompanitë e kuotuara në bursa dhe që

ndërtojnë pasqyra financiare të konsoliduara, janë të detyruara t’i ndërtojnë ato duke

zbatuar SNK/SNRF-të.

Nga 1 janari 2007 janë të përfshira në këtë detyrim edhe njësitë ekonomike jo të

konsoliduara dhe të kuotuara në tregjet e kapitalit për pasqyrat e tyre individuale.

Implementimi i këtyre standardeve, padyshim ka patur edhe hezitimet nga ana e vendeve

anëtare të BE-së, ku mund të përmendim dy më kryesorët (Guggiola, G., 2010):

Një lidhje mes kontabilitetit/raportimit financiar dhe fiskut ka penguar sadopak

implementimin e standardeve. Parimet e këtyre standardeve kanë disa të meta

nëse shihen me syrin e raportimeve fiskale. Vendet me një lidhje të fortë midis

kontabilitetit dhe fiskut, zakonisht kanë preferuar të limitojnë implementimin e

këtyre standardeve deri në nivelin e pasqyrave të konsoliduara.

Standardet ndërkombëtare janë të orientuara nga investitorët, duke u bazuar

kështu te parimet e sistemit Anglo-Sakson. Vendet që kanë patur sistemin e

orientuar tek kreditorët, kanë preferuar të limitojnë implementimin e këtyre

standardeve në pasqyrat e konsoliduara, duke përdorur për raportimet e tyre

standardet kombëtare.

Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe Standardet e Raportimit Financiar

shërbejnë për të rregulluar problemet e raportimit të informacionit kontabël, ndërtimit të

pasqyrave financiare të njësive ekonomike dhe të vlerësimit të elementëve të tyre në

mënyrë të standardizuar. Në këtë mënyrë mbajtja e kontabilitetit bazohet në rregulla dhe

parime bazë të organizimit, me qëllim që informacioni që paraqitet në PF të jetë i saktë, i

plotë dhe i besueshëm.

Përpjekjet e Bashkimit Europian për harmonizimin e standardeve të kontabilitetit

ndërmjet shteteve anëtare përmes direktivave, rregulloreve dhe rekomandimeve datojnë

që nga viti 1970. Data 25 mars 1957 përkon me nënshkrimin e Traktatit të Romës, i cili

hodhi bazat për ku përcaktoheshin katër liritë:

Lëvizja e lirë e mallrave

Lëvizja e lirë e kapitalit

Lëvizja e lirë e shërbimeve

Lëvizja e lirë e personave

Për të plotësuar kërkesat e lëvizjes së lirë të kapitalit brenda shteteve anëtare të BE-së

është e nevojshme sigurimi i transparencës dhe saktësisë së të dhënave të raportimit

financiar dhe të kontabilitetit. Rregullimi i kontabilitetit në BE është hierarkik dhe

bazohet në zbatimin e rregulloreve dhe direktivave (Beke, J., 2010).

2http://www.fasb.org/jsp/FASB/Page/SectionPage&cid=1176156304264

16

Sot, nuk mund të flitet për rregullime kontabël/financiare dhe standarde kontabiliteti pa

përmendur dhe analizuar disa nocione shumë të rëndësishme:

Përdorues të informacionit kontabël/financiar

Globalizim

Harmonizim/Standardizim

2.2.1 Përdoruesit e informacionit kontabël

Ështe gjerësisht e pranuar se informacioni që gjeneron sistemi kontabël i informacionit

mundëson marrjen e masave për rritjen e efiçencës së kostove të transaksioneve,

realizimin e marrëveshjve të bashkimeve apo blerjeve, menaxhimin e cilësisë, zhvillimin

e sistemeve të informacioneve dhe menaxhimin e tatimeve dhe taksave. Informacioni i

gjeneruar nga sistemi i informacionit kontabël është një instrument jetik për një

funksionim sa më të mirë të tregut të brendshëm. Për më tepër, ky informacion luan një

rol vendimtar për rritjen e efiçencës së tregjeve të kapitalit dhe efiçiencën e përdorimit të

inputeve. Por në një plan më të përgjithshëm çon në uljen e kostove të transaksioneve, si

elementi bazë i funksionimit të çdo njësie ekonomike (Lati, L., 2012).

Efektet e raportimit të “gabuar” dhe të deformuar kanë qënë objekt studimi i disa

studiuesve të cilët kanë argumentuar se këto efekte janë shumë dimensionale dhe kanë

efektin e reaksionit zinxhir. Më konkretisht, është argumentuar efekti zinxhir i cilësisë së

pasqyrave financiare, si pasqyrim real i gjendjes pasurore të firmës, në aspektet e

mëposhtme:

Efiçencën e investimeve- nga pikëpamja e investitorit dhe nga pikëpamja e

përzgjedhjes së projektit të duhur të investimit.

Asimetria e infomacionit në tregje – problemin midis aksionerëve dhe

menaxherëve.

Efektet zinxhir jo vetëm në tregjet financiare por edhe në qëndrimin e

kreditorëve.

Është gjerësisht e argumentuar, se cilësia e raportimit financiar ka një efekt zinxhir

ndikon në vendimet mbi investimet e njësive të tjera ekonomike. Kështu, menaxherët

gjatë procesit të vendimarrjes për investime, marrin në konsideratë pasqyrat financiare të

njësive të tjera ekonomike, apo përzgjedhin projektin e investimit që sjell normën më të

lartë të fitimit. Në këtë mënyrë, nëpërmjet pasqyrimit të deformuar dhe jo real të gjendjes

pasurore në pasqyrat financiare, njësitë ekonomike japin sinjale mashtruese për njësitë e

tjera ekonomike mbi alternativat e investimeve duke sjellë një ulje të efiçiencës së

vendimeve për investime nga menaxherët. Nga ana tjeter, njësia ekonomike që mashtron

me të dhënat financiare mund të ketë një “bum” kerkesash për investime duke çuar në një

deformim të kërkesës dhe ofertës nga pikepamja e firmës, pra për rrjedhojë një proces të

vendimeve për financime përtej kapaciteteve përthithëse të saj (Lati, L., 2012).

Informacionit kontabël është i nevojshëm sepse ndihmon përdoruesit e ndryshëm të

marrin vendime ekonomike të drejta, si dhe të kuptojnë raportimin financiar me qëllim që

të përmirësojnë vendimarrjen. Grupet e përdoruesve që kanë nevojë për informacion për

aktivitetet e tyre ekonomike mund të grupohen si më poshtë (Hoorngren et al, 2002):

Manaxherët e kompanisë të caktuar nga pronarët e kompanisë për të

mbikqyrur aktivitetet e njësisë ekonomike. Atyre iu nevojiten informacion i

17

vazhdueshëm mbi situatën financiare të kompanisë, duke i mundësuar

marrjen e vendimeve efektive dhe arritjen e efikasitetit në biznes.

Aksionerëve të kompanisë, të cilët duan ta dinë se sa manaxhimi po

përmbush detyrat dhe sa fitim mund të marrin prej biznesit.

Personat që punojnë me kompaninë: Furnitorët kërkojnë të dinë rreth

aftësisë pagese të kompanisë; klientët kërkojnë të dinë nëse nj.e është e

sigurtë dhe nëse është ose jo në rrezik falimenti.

Personat që financojnë kompaninë mund të jenë një bankë e cila i lejon

kompanisë të ketë një kredi afatshkurtër ose që i siguron kredi afatgjata.

Banka dëshiron të sigurohet se njësia ekonomike është e aftë të paguajë

principalin dhe interesat.

Autoritetet tatimore kërkojnë të dinë rreth fitimeve të nj.e-ve në mënyrë që

të vlerësojnë tatimet që duhet të paguajnë ato (tatim fitimin, tvsh-në dhe

tatime të tjera).

Punonjësit e kompanisë kanë nevojë të marrin informacion rreth situatës

financiare të kompanisë, për arsye se pagat dhe karriera e tyre varet prej

kësaj situate.

Analistët dhe këshilltarët financiarë kanë nevojë për informacione për

klientët ose personat që marrin konsulencë prej tyre.

Qeveritë dhe agjencitë e tyre janë të interesuara për shpërndarjen dhe

alokimin e burimeve, si edhe për përpilimin e statistikave kombëtare.

Publiku i gjerë nëpërmjet krijimit të vendeve të reja të punës dhe përdorimit

të furnitorëve vendas, etj.

Në këtë këndvështrim, është pothuajse fakt i pakundërshtueshëm se kontabiliteti në

vetvete mund të konsiderohet edhe si një sistem në funksion të rregullatorit nëpërmjet:

a) hartimit, zhvillimit dhe aplikimit të standarteve, të cilat duhet të jenë të kuptueshme

dhe të detyrueshëm për t’u zbatuar në interes të publikut për një informacion financiar

cilësor, transparent dhe të krahasueshëm;

b) promovimin e përdorimit dhe të aplikimit rigoroz të standardeve, për më teper kthimi

në nje filozofi pune (Lati, L., 2012).

2.2.2 Globalizimi si faktor i rëndësishëm në implementimin e standardeve

Zhvillimet ekonomike paraqesin nevojën për një treg global, komunikimin me biznesin,

unifikimin e informacionit, transparencë dhe besueshmëri të raportimit financiar dhe

komunikimin me biznesin. Ky treg global kërkon raportim të standardizuar financiar, në

këtë mënyrë kërkohet të sigurohet informacioni unik, i shprehur në gjuhën e biznesit.

Zhvillimi i tregjeve ndërkombëtare të kapitalit, si edhe globalizimi gjithnjë e në rritje i

ekonomisë botërore, solli nevojën në rritje të njësive ekonomike për të kërkuar kapital

jashtë tregjeve tradicionale vendase. Shoqëritë që kishin nevojë për kapital filluan të

drejtohen në tregjet e huaja të kapitalit. Por hyrja në këto tregje kushtëzohej nga rregullat

e caktuara nga organet mbikqyrëse të këtyre tregjeve të kapitalit për ndërtimin e

pasqyrave financiare. Pikërisht këto janë edhe arsyet që në fillim të viteve 70-të, filluan

përpjekjet për ndërtimin e rregullave të kontabilitetit që të zbatoheshin në mënyrë të

njëjtë në rang kombëtar, të paktën për shoqëritë e kuotuara nga bursa. PF-të e ndërtuara

mbi bazën e këtyre rregullave, megjithëse duken të ndryshme, në fakt janë të ngjashme:

18

ato japin informacion në lidhje me gjendjen financiare, performancën e ndryshimet e tyre

për një njësi ekonomike të caktuar (Dhamo, S., 2009).

Raportimi financiar i standardizuar, si një produkt i kontabilitetit, ngre mundësinë e një

“gjuhe globale” të biznesit të negociuar me përdorimin e instrumentave unike, me fjalë të

tjera, kërkon që të gjithë pjesmarrësit në një treg të vetëm ekonomik të komunikojnë më

të “njëjtën gjuhë”. Kjo gjuhë globale apo këto instumenta unike janë standardet,

konkretisht Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit(SNK), Standardet Ndërkombëtare

të Raportimit Financiar (SNRF), si edhe interpretimet e këtyre standardeve dhe

rregulloret shoqëruese që u krijuan si një reflektim i nevojës për standardizimin dhe

harmonizimin e praktikave më të mira të kontabilitetit në nivel global (Shatri, Y.,

Hashani, Sh., 2014).

Globalizimi ka sjellur ndryshime të mëdha ekonomike dhe sociale. Shkrirja e ekonomive

nacionale në një ekonomi mbarëbotërore manifestohet si integrim horizontal i prodhimit

në këto vende, kjo falë edhe liberalizimit të tregtisë dhe investimeve ndërkombëtare. Ai

ka sofistikuar metodat sipas të cilave, përdoruesit e informacioni kontabël/financiar e

kërkojnë atë nga njësitë ekonomike. Besushmëria, krahasueshmëria dhe transparenca

bëhet një nga faktorët më të rëndësishëm në procesin e globalizimit.

Harmonizimi i kontabilitetit ndërkombëtar i mundëson që njësitë ekonomike të

“globalizuara”, të zgjerojnë aftësitë e tyre për të siguruar kapitale, ndërsa uniformiteti në

standardet e kontabilitetit dhe të raportimit financiar, i ndihmon ato të sigurojnë

krahasueshmërinë e pasqyrave financiare në njësitë ekonomike të vendeve të ndryshme.

2.2.3 Domosdoshmëria e standartizimit dhe harmonizimit të standardeve

Kontabiliteti nuk do të kishte kuptim pa standarde. Diskutimi për standardet e

kontabilitetit nuk duhet të përqëndrohet dhe nuk duhet lënë vetëm në konceptet bazë që

kanë këto standarde, por edhe në proceset e harmonizimit dhe standardizimit, si

domosdoshmëri për rregullimin kontabël dhe financiar. Udhëtimi për të patur një bazë të përbashkët standardesh ka filluar shumë kohë më parë,

ku kontabilistët nga mbarë bota shprehnin dëshirën dhe nevojën për të zvogëluar

hendekun dhe diferencat në praktikat e kontabilitetit duke u bazuar tek harmonizimi. BE-

ja mbështeti harmonizimin e standardeve të kontabiliteti në shtetet anëtare ndërmjet

rregullimeve, direktivave dhe rekomandimeve që në vitet 1970 dhe 1980. Qëllimi për të

patur një rregullim të përbashkët kontabël dhe financiar daton që me Traktatin e Romës

në vitin 1957, i cili hodhi bazat e përcaktimit e koncepteve të lirisë (Beke, J., 2010).

Kontabiliteti është një gjuhë dhe globalizimi i aktiviteteve financiare, gjithnjë e më tepër

kërkon një gjuhë të përbashkët. Kjo mund të realizohet nëpërmjet sistemit të Standardeve.

Standardet do të unifikojnë praktikat kontabël, do të sheshojnë kufinjtë midis vendeve

dhe do të drejtojnë vëmendjen drejt tregjeve kombëtare dhe ndërkombëtare. Nëse tregjet

funksionojnë në mënyrën e duhur dhe kapitali do të shpërndahet në mënyrë efiçente,

investitorët do të kërkojnë transparencë dhe do të reflektojnë saktësisht performancën e

ekonomisë, investitorët do të jenë në gjendje të krahasojnë kompanitë e ndryshme me

qëllim kryerjen e investimeve racionale, në mënyrë të veçantë në një botë që globalizohet

me shpejtësi (Bollano, J., 2011).

Harmonizimi i standardeve të kontabilitetit ka për qëllim të ndihmojë dhe të stimulojë

ekonomine e mbarë botës në:

19

Lehtësimin e transaksioneve ndërkombëtare dhe minimizimin e kostove të

shkëmbimit duke mundësuar arrtitjen e një informacioni perfekt.

Duke starndartizuar informacionin që i shërben vendimarrësve dhe politikbërësve

në mbarë botën.

Duke përmisuar informacionin financiar të tregjeve.

Duke përmirsuar përgjegjësinë e qeverisë.

Krijimi i këtij standardi global për efekt të raportimit financiar do të tërhiqte investitorët

e sotëm dhe ato potencial, gjë e cila do të mundësohej falë konvergjencës së standardeve

të kontabilitetit (Hati dhe Rakshit, 2002). Procesi i konvergjencës pranohet si faktori kyç

për të implementuar një set standardesh të kontabilitetit në mbarë botën. Pikërisht për

këto arsye, konvergjenca e standardeve të kontabilitetit është e rëndësishme. Ndërsa, për

të plotësuar kërkesat financiare dhe ekonomike kombëtare janë zhvilluar rregulla e

praktika të ndryshme kontabël. Sfida e harmonizimit ndërkombëtar synon të zvogëlojë

ose të eleminojë këto diferenca, të vendosë një nivel raportimi financiar dhe të ndihmojë

në krijimin e tregjeve kapitale ndërkombëtare më efiçente (Ujkani, M., 2013).

Harmonizimi i standardeve të kontabilitetit ka qenë një çështje shumë e diskutuar dhe e

debatuar në rrethet e kontabilistëve nga mbarë bota. Janë këto standarde që duhet të

shërbejnë si norma të politikave dhe praktikave të kontabilitetit duke patur si objektiv

“unifikimin” e raportimit financiar dhe sigurimin e qëndrueshmërisë dhe

krahasueshmërise në të dhënat e raportuara nga njësitë ekonomike. Në këtë mënyrë ato

arrijnë të përcjellin informacionin kontabël tek përdoruesit siç janë investitorët,

kreditoret, manaxhimi, aksionerët, furnitorët, konkurrentët, kërkuesit dhe institucionet e

tjera vendimmarrëse. Në tregjet moderne dhe të sofistikuara të kapitalit, raportimi

financiar luan një rol shumë të rëndësishëm në procesin e vendimarrjes nga ana e

përdoruesve. Nëse këto tregje do funksiononin në mënyrën e duhur dhe efiçente,

investitorët do të kërkonin që informacioni kontabël të jetë transparent dhe i

krahasueshëm. Pra informacioni kontabël duhet të reflektojë vlerën reale të kompanisë.

Në këto kushte investitorët do të kërkonin që të bënin investime racionale, gjë që do

realizohej dukë bërë zgjedhje racionale mbi bazën e krahasimit të kompanive të

ndryshme. Janë këto investitorë që përballen në mënyrë të vazhdueshme me zgjedhje

ekonomike që patjetër kërkojnë krahasimin e informacionit financiar. Raportimi i këtij

informacioni nga ana e njësive ekonomikë ndryshon në vende të ndryshme, kjo edhe si

rezultat i kushteve të ndryshmë politike, ekonomike, sociale dhe kulturore që vendi ka.

Globalizimi i ekonomisë dhe lëvizja e lirë e kapitalit, mallrave dhe shërbimeve kërkojnë

domosdoshmërisht edhe njëtrajtshmëri të raporteve financiare. Nevoja që të njëjtat

informata financiare dhe të nevojshme duhet ti kenë të gjithë investitorët, kreditoret dhe

institucionet vendimmarrëse në gjithë botën, kërkon nga të gjithë faktorët unifikimin e

informacionit financiar. Pra, nevojitet krijimi i një ndërmarrje moderne si kërkesë e

globalizmit të ekonomisë dhe zhvillimit të teknologjisë se informacionit. Baza e

rregullimit dhe harmonizimit të këtyre kërkesave globale ekonomike e shoqërore janë:

Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit -SNK; Standardet Ndërkombëtare të

Raportimit Financiar -SNRF; Standardet Ndërkombëtare të Auditimit- SNA (Shatri, Y.,

Hashani, Sh., 2014).

Kohët moderne të zhvillimit të ekonomisë, sidomos globalizmi e bën të domosdoshme

standardizimin e kontabilitetit dhe auditimit jo vetëm në shkallë kombëtare por edhe

ndërkombëtare (Bollano, J., 2011). Zhvillimi i standardizimit të kontabilitetit në nivel

20

ndërkombëtar nuk ka qenë dhe nuk është aspak i lehtë. Standardizimi realizohet si në

nivel kombëtar ashtu edhe në atë ndërkombëtar. Në fakt ka mendime të cilat

kundërshtojnë standardizimin e kontabilitetit duke kërkuar që njësitë ekonomike të kenë

të drejtën e zgjedhjes së rregullave të kontabilitetit e të ndërtimit të pasqyrave financiare,

por ka edhe mendime të cila mbrojnë pikëpamjen e hartimit të PF duke u mbështetur në

rregulla të standardizuar kontabël (Dhamo, S., 2010).

2.2.3.1 Faktorët e harmonizimit të kontabilitetit nën spektrin e diversitetit

Sipas Doupnik (1987), harmonizimi është procesi ku diferencat ndërmjet vendeve

reduktohen. Meqenësë vende të ndryshme kanë histori, vlera dhe sisteme politike të

ndryshme, atëherë ato kanë edhe modele të ndryshme të zhvillimit të kontabilitetit

financiar (Nobes et al., 1997).

Sipas Roberts, nuk ekzistojnë dy vende të ndryshme që kanë të njëjtat praktika

kontabiliteti. Ekzistojnë disa faktorë që shkaktojnë ndryshime në praktikat kontabël

ndërmjet vendeve të ndryshme. Beke (2010), rendit disa faktorë që shkaktojnë:

Sistemi ligjor

Sistemi i taksave

Financuesit e kapitali

Kultura kombëtare

Faktorë të tjerë

Figura 2.5 Faktorët e ndryshimeve në praktikat kontabël(Roberts, 1998;Beke, 2010)

1. Sistemi ligjor

Sipas këtij variabli, shtetet mund të ndahen në dy grupe: ne ato shtete që orientohen në

ligjin zakonor dhe ato që orientohen në ligj (Fritz, 2003).

Sistemi i ligjit zakonor (Common Law): në vendet (si SHBA, Zelandë e Re, Kanada,

Australi, Angli e Skoci) që zbatojnë këtë lloj sistemi, kontabiliteti nuk orientohet tek

ligji por janë organizatat profesionale që përcaktojnë rregullat e kontabilitetit.

Sistemi i bazuar në ligj (Code Law): ky sistem përdoret në ato vende(pothuajse në

gjithë vendet europiane, përfshirë edhe vendin tonë) ku zbatohet “sistemi i ligjit të

Financuesit e kapitalit

Kultura Kombëtare

Faktorë të tjerë

Sistemi ligjor Sistemi fiskal

Praktikat kombëtare të

kontabilitetit

21

përbashkët apo të kodifikuar”. Rregullat e kontabilitetit janë të shfaqura në formën e

ligjeve kombëtare (Choi et al., 2002).

2. Sistemi i taksave

Në studimin e këtij variabli, pyetja kyçe që shtrohet është “sa legjislacioni tatimor ndikon

në vlerësimin kontabël dhe financiar” (Fritz, 2003). Në vendet si SHBA, Hollandë dhe

Mbretërinë e Bashkuar rregullat e kontabilitetit ndryshojnë shumë nga rregullat tatimore.

Përkundrazi në vendet si Franca dhe Gjermania si standardet ashtu edhe rregullat tatimore

funksionojnë paralelisht. Vendet që bëjnë pjesë në sistemin e bazuar në ligj tentojnë të

kenë rregulla të përbashkëta të raportimit financiar dhe atij fiskal. Ndërsa vendet që i

përkasin sistemit të ligjit zakonor, raportimi financiar dhe ai kontabël paraqiten ndryshe

nga raportimi fiskal.

Ekzistojnë tre lloje sistemesh tatimore (Roberts, 2002):

Në sistemin e parë, rregullat tatimore janë të pavarura tërësisht apo pjesën më të

madhe nga rregullat kontabël dhe të raportimit financiar.

Në sistemin e dytë, ekziston një sistem i përbashkët, ku më shumë mbizotërojnë

rregullat e raportimit financiar sesa ato fiskale. Autoritetet tatimore nuk hartojnë

rregulla të detajuara për llogaritjen e të ardhurave dhe detyrimeve tatimore.

Në sistemin e tretë, ekziston një sistem i përbashkët, ku më shumë mbizotërojnë

rregullat e raportimit fiskal sesa ato kontabël dhe financiar. Në këtë sistëm autoritetet

tatimore kanë vendosur rregullat e tyre që duhet të shërbëjnë si bazë nga njësitë

ekonomike në hartimin e pasqyrave financiare për efekt fisku.

3. Financuesit e kapitalit

Ekzistojnë tre burime të jashtme financimi: aksionerët, bankat dhe qeveria. Varet nga

vendi se cili nga këto tre burime mundëson më shumë dhënien e kapitalit njësive

ekonomike. Në vendet si SHBA dhe Mbretëria e Bashkuar burimi kryesor kapitali është

aksioneri, në Gjermani dhe Itali janë bankat, në Francë dhe Suedi është shteti (Hill,

1999). Ky diversitet në financimin e kapitalit për njësitë ekonomike, do të thotë që edhe

praktikat kontabël dhe financiare do ndryshojnë në varësi të llojit të financuesit.

4. Kultura Kombëtare

Hofstede krahasoi sjelljet e një kompanie amerikane e përfaqësuar në 50 shtete në mbarë

botën. Rëndësia e evidentimit të dimensioneve në studimin e Hofstede është se tregoi

ndikimin që ka kultura kombëtare në sjelljen e financiarëve dhe si rezultat në natyrën e

praktikave kontabël. Dy dimensionet më sinjifikative (sipas Hofstede) janë pasiguria për

shmangie dhe individualizmi. Dimensioni individualizëm ndikon në demaskimin e

praktikave dhe të rregullave të vlerësimit të ardhurave (Nobes dhe Parker, 2000; Roberts

et al., 1998).

5. Faktorë të tjerë Në këtë grup përfshihen ato faktorë që mund të quhen ndryshe edhe “faktorë aksi-

dentale”. Aksidente mund të quhen rregulla të praktikës së kontabilitetit të cilët mund të

zhvillohen gjatë krizave që mund të përjetojnë kompanitë apo sistemi në përgjithësi

(Nobes dhe Parker, 2000).

22

2.2.4 Impakti i implementimit të SNK/SNRF-ve në marrëdhëniën kontabilitet-fisk

Hyrja në fuqi e Direktivës së Katërt shënoi një hap të rëndësishëm përpara në

implementimin e SNK/SNRF-ve në Bashkimin Europian. Duke u nisur nga ndikimi i

mundshëm që mund të ketë në rregullat fiskale, vetvetiu mund të lindin disa pyetje:

A janë SNK/SNRF të përshtatshmë në këndvështrimin e perspektivës së fiskut?

A do të krijojnë SNK/SNRF-të impakt tek rregullat fiskale?

Përgjigjet e pyetjeve të mësipërme do varen nga marrëdhënia ndërmjet kontabilitetit dhe

fiskut. Nëse kontabiliteti nuk influencohet nga fisku, atëherë impakti i standardeve mbi

rregullimet fiskale është neutral (asnjanës). Nëse ekziston një lidhje e tillë ndërmjet

kontabilitetit dhe fiskut, atëherë rregullat fiskale do influencohen në rast se standardet

implementohen plotësisht (Cuzdriorean et al., 2012).

Pasqyrat financiare, nëse janë hartuar në përputhje më SNRF-të, konsiderohen se

paraqesin me vërtetësi dhe ndershmëri pozicionin financiar, performancën financiare dhe

flukset e parasë së njësisë. Zbatimi i SNRF dhe SNK në pasqyrat financiare siguron

qëndrueshmërinë e raportimit financiar. Qëndrueshmëria nënkupton mbajtjen në mënyrë

të qëndrueshme të të njëjtave parime të kontabilitetit dhe paraqitjes së transaksioneve

ekonomike në periudha të njëpasnjëshme (Hoxha, E., 2014).

Duke u bazuar te harmonizimi i kontabilitetit në Europë, marrëdhënia midis standardeve

kombëtare të kontabilitetit dhe rregullave fiskale të një vendi, përfaqëson një pikë kyçe

dhe kritike, pasi ekzistenca e tyre shërben si një pengesë për një konvergjencë të plotë të

SNRF-ve (Guggiola, G., 2010).

2.2.5 Klasifikimi i sistemeve të kontabilitetit

Klasifikimi i sistemeve të kontabiliteti ka për qëllim të ndihmojë në përshkrimin dhe

krahasimin e sistemeve ndërkombëtare të kontabilitetit, në mënyrë që të kuptohet më

mirë realiteti kompleks i praktikave të kontabilitetit. Klasifikimi është i rëndësishëm pasi

i ndihmon politikbërësit për të vlerësuar perspektivat dhe problemet e harmonizimit

ndërkombëtar. Vendet në zhvillim, që kërkojnë të zgjedhin sistemin e duhur, duhet të

jenë të mirëinformuara në lidhje më rëndësinë, parimet dhe rregullat që secili sistem ka

(Beke, J., 2010). Epstein dhe Mirza (2001) e konsideron kontabilitetin “si një vegël që

ndihmon në matjen e aktivitetit ekonomik” ndërsa Mueller et al., (1991) e konsideron atë

si gjuha me anë të cilit komunikohet me biznesin. Studimi i Doupnik dhe Perera (2007), vë theksin te ekzistenca e disa karakteristikave apo

tipareve që ndikojnë në praktikat e raportimit kontabël/financiar të një vendi dhe

shërbejnë si tipare dalluese me vendet e tjera, mbi bazën e të cilave mund të përcaktohet

edhe lloji i sistemit kontabël që i atribuohet më mirë atij vendi.

Konkretisht këto tipare janë:

Rëndësia e rregullave fiskale në përllogaritje

Praktikat e konsolidimit

Tipi i përdoruesve të informacionit kontabël.

Konservatorizmi apo kujdesi

Rigoziteti i aplikimit të kostos historike

Ndjeshmëria për të zëvendësuar rregullimet apo korrigjimet e kostove në kosto

kryesore

Aftësia për të pranuar provizionet dhe për të “zbutur” të ardhurat

Uniformiteti i njësive ekonomike për të pranuar aplikimin e rregullave

23

Shkalla në të cilën standardet apo ligji përshkruan më mirë apo përjashton fare

gjykimin

Lidhja ndërmjet kontabilitetit dhe fiskut është njëra nga arsyet kryesore e debateve në

nivel europian në lidhje me implementimit e SNRF-ve. Debate të tilla janë të motivuara

edhe nga diversiteti kulturor dhe ligjor i këtyre vendeve. Për të vlerësuar këtë lidhje në

këto vende, duhet të bërë dallimi midis dy sistemeve të kontabilitetit: Europiane-

Kontinentale dhe Anglo-Saksone.

Sipas Nobes e Parker (1981), sistemi Europian-Kontinental është i “makro-orientuar” dhe

sistemi dhe Anglo-Sakson është i “mikro-orientuar”.

Sistemet e orientuar në makro e lejojnë ndikimin e fiskut mbi kontabilitetin.

Pasqyrat financiare janë të orientuara te kreditorët dhe objektivi kryesor i tyre është

llogaritja e fitimit për efekti fisku. Fitimi konsiderohet si një rialokim të një pjese të

fitimit. Gallegro (2004) renditi vendet të cilët përfshiheshin në këtë sistem si

Gjermania, Spanja, Franca etj.

Sistemet e orientuar në mikro kanë për bazë përgatitjen e pasqyrave financiare për

aksionerët dhe të mos ketë ndikime nga rregullat fiskale. Ky sistem udhëhiqet nga

parimi i vlerës së vërtetë dhe të drejtë. Në këto sisteme, divergjenca ndërmjet

kontabilitetit dhe fiskut prodhon dy tipologji fitimi: fitimi kontabël dhe ai fiskal. Ai

renditi vendet të cilët përfshiheshin në këtë sistem si SHBA, Kanada e Britani e

Madhe.

Me rritjen e ndërhyrjeve në disa rregullime kontabël, diferencat ndërmjet kontabilitetit

dhe fiskut kanë rënë dhe rrjedhimisht lidhja ndërmjet tyre ka pësuar ndryshime. Sipas

Nobes dhe Schwencke (2006), kjo lidhje karakterizohet nga një dinamikë dhe për një

trajtim të mirë të kësaj fushe nevojitet një studim i shtrirë në një periudhë të gjatë kohore.

Në Europë, rasti i Britanisë së Madhe është një shembull tipik i të orientuarit-mikro.

Rregullimet kontabël janë realizuar pa pasur në konsideratë ndikimet fiskale. Si

përfaqësuese e sistemit Anglo-Sakson, rregullimet kontabël në këtë vend janë

ndërtuar për të siguruar informacionin e nevojshëm dhë të përshtatshëm për

përdoruesit e tregjeve kapitale, duke patur parasush fitimin kontabël pa ndikimin e

tatimeve.

Sipas Kindberg dhe Persson (2005), Norvegjia ndodhet në mes aksit “lidhje-

shkëputje” në trajtimin që mund t’i bëhet marrëdhënies kontabilitet-fisk. Gjatë

periudhës 1976-1992, kontabiliteti ishte i lidhur me fiskun, ku rregullimet fiskale

trajtoheshin në Kodin Fiskal dhe rregullime kontabël në Ligjin për Shoqëritë

Tregtare. Sipas Westemark (1995), pas vitit 1992 lidhja kontabilitet-fisk filloi të

binte, kjo si rezultat edhe i futjes së konceptit të tatimit të shtyrë (u quajt si hapi i

pare i “shkëputjes”). Periudha 1998-2004 u ndikua nga implementimi i Direktivës së

Katërt, gjë e cila pati impaktin e vet në reduktimin e lidhjes kontabilitet-fisk. Pas

vitit 2005, si në shumë vende të tjera europiane, sistemi i kontabilitetit u ndikua nga

implementimi i SNRF-ve gjatë hartimit të pasqyrave financiare të konsoliduara,

duke shënuar kështu një hap përpara drejt shkëputjes së kësaj marrëdhënie. Në këtë

mënyrë sistemi kontabël i Norvegjisë u zhvendos nga makro drejt orientimit mikro.

24

Marrëdhënia ndërmjet kontabilitetit dhe fiskut në Francë suportohet nga parimi i

lidhjes ndërmjet fiskut dhe kontabilitetit (Kodi Fiskal Francez). Duke patur për bazë

këtë parim, vihen re dy koncepte:

a) Në bilancin kontabël, kontabilizimet dhe llogaritjet duhet të bëhen duke patur

parasysh si rregullimet kontabël ashtu edhe ato tatimore.

b) Për llogaritjen e fitimi apo humbjes, elementet për tu njohur si shpenzime të

zbritshme duhet të jenë konform rregullimeve fiskale.

Franca është pjesë e vendeve të orientuara-makro dhe i përket sistemit Europian-

Kontinental. Duke u bazuar te Ligji Civil, Franca nuk preferoi substancën mbi

parimin e formës dhe vlerën e drejtë si një metodë vlerësimi. Duke u bazuar te lidhja

mes kontabiliteti dhe fiskut, ndikimi i SNK/SNRF-ve dha impaktin e vet edhe në

nivel fiskal.

Gjermania është një shembull i lidhjes mes kontabilitetit dhe fiskut, implementimin

dhe suportit të parimit të kujdesit. Ajo është pjesë e vendeve të orientuara-mikro dhe

i përket sistemit Europian-Kontinental. Marrëveshja ndërmjet kontabilitetit dhe

fiskut suportohet nga parimi i konformitetit (Haller, 1992), pjesërisht njësoj me

parimin e lidhjes së kontabilitetit dhe fiskut si në Francë. E veçanta në këtë vend

është parimi i të drejtës për të zgjedhur parimin e konformitetit, që i lejon kompanitë

të zgjedhin një trajtim të caktuar kontabël për të qenë subjekt i një trajtimi të caktuar

fiskal. Sipas Gee et al (2010), nga implementimi i SNRF-ve në Gjermani është

vërejtur që ndikimi i fiskut mbi pasqyrat e konsoliduara financiare ka pësuar rënie.

Duke u nisur nga sa u tha më sipër, dallimet ndërmjet këtyre dy sistemeve mund të

paraqiten shkurtimisht në skemën e mëposhtme:

Figura 2.6 Skema e ndryshimeve mes dy sistemeve të kontabilitetit

2.2.6 Fitimi kontabël kundrejt fitimi fiskal

Qëllimet e kontabiliteti dhe fiskut janë të ndryshme, si në nivelin konceptual ashtu edhe

në atë optik, si një strukturë rregullatore që operon në çdo juridiksion dhe që varet nga

rrethanat lokale. Derisa të gjitha juridiksionet e vendeve të BE-së të arrijnë një

marrëveshje për nje “llogaritje të njësuar” të fitimit fiskal, do të duhet kohë meqenëse ato

kanë objektiva të ndryshme për të arritur. Objektivi i fiskut nuk është që të dëmtojë

Sistemi Kontinental-Europian Sistemi Anglo-Sakson

Parimi i kujdesit Parimi i vlerës së drejtë

Dallohet për rigorozitet dhe konservatorizëm Dallohet për fleksibilitet

Makro orientuar Mikro orientuar

Rregulla qeveritare Standarde profesionale

Marrëdhënia kontabilitet-fisk të varura Marrëdhënia kontabilitet-fisk të pavarura

Orientimi drejt kreditorëve Orientimi drejt aksionerëve

25

vendimarrjen e njësive ekonomike, por që të theksojë qëndrueshmërinë e sistemit duke

mbledhur taksat (Cuzdriorean, 2012).

Sipas James dhe Nobes (2002), qëllimet e fiskut mund të përmblidhen në këto drejtime:

Sigurimi i të ardhurave të qëndrueshme

Rialokimi i risurseve duke rishpërndarë të ardhurat

Efiçenca e mjeteve fiskale

Politika sociale

Ndërsa, objektivi i kontabilitetit është të sigurojë informacionin e duhur dhe të

domosdoshëm për përdoruesit, në mënyrë që të modelojë dhe t’i japë formë procesit të

vendimarrjes (Nobes dhe Parker, 2002).

Dihet që fitimi, i cili rezulton gjatë vlerësimit kontabël, përllogaritet duke u bazuar në

rregullat kontabël/financiare. Ndërsa fitimi fiskal përllogaritet duke u bazuar në rregullat

fiskale. Diferencat ndërmjet tyre ka gjeneruar dhe akoma gjeneron diskutime në kërkimet

ndërkombëtare (Gee et al., 2010).

Sipas Prebble (1994), përllogaritja e fitimit është një nga vështirsitë kryesore me të cilën

përballet legjislacioni tatimor, duke patur parasysh kompleksitetin e kësaj qasje dhe

qëllimin për të arritur në mënyrë sa më të drejtë “të gjitha faktet e aktivitetit ekonomik”.

E parë në këtë këndvështrim, arsyeja kryesore e diferencave vjen nga përpjekjet e

shumta dhe të vazhdueshme për të përafruar legjislacionin fiskal me aktivitetin natyral

ekonomik.

Debatet ndërmjet këtyre dy optikave u reflektuan në SNRF-të. Për të përcaktuar se çfarë

duhet të përfshihet në fitimin kontabël duhet të fillojë, debati duhet t’i ketë fillesat nga

Fisher (1930) dhe Hick (1946), në mënyrë që te kuptohet diferencat që mund të

ekzistojnë midis fitimit kontabël/financiar dhe atij fiskal.

Fisher (1930) e përkufizoi fitimin si një pasojë e disa ngjarjeve apo si një seri ngjarjesh,

ndërsa po ekzaminonte rëndësinë e ngjarjeve dhe mënyrën e deshifrimit të tyre. Ndërsa

Hicks (1946) dha një këndvështrim tjetër: fitimi i përiudhës duhet të përllogaritet mbi

bazën e të hyrave të ardhshme të parashikuara nga njësia ekonomike. Sipas Hicks, nëse të

ardhurat nuk ndryshojnë, fitimi i periudhës është korrekt. Ndërsa, nëse parashikohet të

ardhura më të ulëta në të ardhmën, ateherë fitimi i pritshëm duhet të rillogaritet. Ai

paraqiti konceptin klasik që e ardhura është shuma që një person mund të konsumojë

gjatë një periudhe kohe të caktuar dhe përsëri të presë që në fund të periudhës të jetë aq i

pasur sa ishte në fillim. Hicks dha kontributin e vet në përcaktimin e marrëdhënies e

fitimit ekonomik dhe atij kontabël.

Solomon (1961) e përfundoi këndvështrimin e Hicks, duke përgëzuar kontributin e tij në

krijimin e një lidhjeje midis fitimit ekonomik dhe atij kontabël. Ai ishte i mendimit që

fitimi me bazë periodike nuk ishte një instrument efektiv i planifikimit finanaciar dhe

kontrollit. Duhej hequr koncepti i fitimit fiskal gjate diskutimit të termit fitim në gjuhën

ekonomike. Gjithashtu ai dha arguementin e tij në favor të metodës së zhvlerësimit të

përshpejtuar në rastin e llogaritjes së zhvlerësimit. Është e rëndësishmë të theksohet fakti

se shumë nga zhvillimet në fushën e teorive ekonomike të fitimit u përqëndruan në

konteksin e fiskut (Cuzdriorean et al., 2012).

Vlen të përmenden teoritë e Haig dhe Simons. Haig (1921), e përkufizoi fitimin si “vlera

e parave të rritjes neto të fuqisë ekonomike ndërmjet dy pikave në kohë”.

26

Figura 2.7 Struktura konceptuale në lidhje më një nga pikëpamjet më të

rëndësishme të hendekut të krijuar mes fitimit ekonomik, kontabël dhe atij fiskal

Burimi: Cuzdriorean, 2012

Simons (1938), e zhvilloi më tej konceptin e fitimit duke e konsideruar si shuma

algjebrike e vlerës së tregut të të drejtave të ushtruara gjatë konsumit plus ndryshimi në

vlerë i të drejtave nga fillimi deri në fund të periudhës. Dy fjalët bazë në përkufizimin e

tij të fitimit janë konsumi dhe akumulimi

E parë në këndvështrimet e mësipërme, shtrohet diskutimi: ajo çfarë mund të

konsiderohet e taksueshme për efekt fitimi, mund të mos konsiderohet e tillë në

këndvështrimin ekonomik. Në këtë mënyrë, llogaritja e fitimit nga pikëpamja e fiskut

mund të ndryshojë nga pikëpamja kontabël/financiare.

Natyrisht këto divergjenca mund të shkaktojnë diferenca në fitimin kontabël dhe fitimin

fiskal. Llogaritja e tyre, në nivelin operacional, i përket një fushe që karakterizohet nga

dinamika dhe lidhet me doktrinën klasike ekonomike e bazuar te fisku.

2.3 Zhvillimi kontabël në Shqipëri Shoqëria njerëzore në çdo fazë të zhvillimit të saj, ka patur nevojë për informacion për të

gjitha fushat e veprimtarisë së saj, por sidomos për aktivitetin ekonomik. Këtë

informacion më mirë se kushdo tjetër e siguron kontabiliteti. Atij, në etapa të ndryshme të

zhvillimit të tij dhe nga autorë të ndryshëm, i është dhënë përcaktime dhe kuptime të

ndryshme. Sot me kontabilitet kuptojmë një sistem përmbledhës informacioni dhe

komunikimi që përdoret për marrjen e vendimeve në përdorimin e burimeve ekonomike, i

cili lejon kontrollin efektiv të përdorimit të këtyre burimeve si dhe vlerësimin e

rezultateve të arritura nga aktiviteti ekonomik. Me këtë duhet të kuptojmë që një rëndësi

të veçantë marrin PF-të që përgatiten mbi bazën e kontabilitetit dhe u komunikohet të

tretëve (Bollano, J., 2012).

Ndryshimet të shumta dhe me intensitet të lartë kanë ndodhur në Shqipëri gjatë viteve të

fundit në fushën e rregullimeve kontabël dhe të raportimit financiar.Vitet dhe progresi në

ekonominë e tregut, e ka ekspozuar vendin tonë para nevojës për zhvillimin e reformës në

kontabilitet si domosdoshmëri e diktuar njëherësh nga ndryshimi i sistemeve ekonomike,

nga lindja e fenomeneve të reja ekonomike e tregtare, nga globalizimi i ekonomise

botërore, nga lidhja e biznesit vendas me bizneset e ekonomive të vendeve te zhvilluara

etj. Zhvillimet e reja në kontabilitet janë përcaktuar edhe nga zhvillimet e reja politike e

Schanz-Haig-

Simons

1921, 1938

Fisher

1930

Hick

1946

Solomon

1961

Hendeku i krijuar nga fitimi ekonomik, kontabël dhe fiskal

27

sociale si edhe nga synimi i vendit tonë për aderim në Bashkimin Europian që kërkon

midis të tjerash edhe zhvillimin e kontabilitetit në përputhje me normat e BE-së.

2.3.1 Etapat e zhvillimit të rregullimit kontabël në Shqipëri

Për çdo studiues kontabiliteti dhe njohës të mirë të kësaj fushe, që udhëhiqet në punën

dhe veprimtarinë e përditshme nga parime të shenjta morale dhe profesionale, zhvillimet

në fushën e kontabilitetit në dy dekadat e fundit kanë qenë të vrullshme. Ato kanë qenë

dhe janë të tilla, për shkak të ndryshimit dhe vrullit të ndryshimeve në bërthamën e

shoqërisë dhe të ekonomisë, në marrëdhëniet e pronësisë (Bundo, Sh., Arifi, E., 2016).

Këto ndryshime mund t’i grupojmë dhe t’i paqyrojmë në tre periudha kryesore, ku secila

nga këto ka karakteristikat e veta (Binaj, A., Kalemi, F., 2012):

1.Vitet 1912-1944

2.Vitet 1944-1992

3.Vitet 1992 e më pas

Eksperienca turke Sist.informac.centralizuar Ekonomia e Tregut

Figura 2.8 Periudhat e ndryshimeve në kontabilitet

Periudha e Parë 1912-1944

Gjatë periudhës së parë (1912-1944) u zbatua eksperienca turke, ku kontabiliteti mbahej

sipas parimit te rregjistrimit te dyfishtë dhe dokumenti kryesor kontabël ishte Defteri.

Në vitin 1924 hapet Shkolla Tregtare e Vlorës, e cila luajti një rol të rëndësishëm në

përgatitjen e kontabilistëve të asaj kohe. Ajo ishte ngritur mbi bazat e kontabilitetit të

shkollës europiane dhe sidomos asaj italiane, që hodhën bazat e kontabilitetit në Shqipëri.

Ne vitin 1929, në kohën e Mbretit Zog, u nxor i pari ligj shqiptar i kontabilitetit, i cili

përmbante rregullat dhe parimet e mbajtjes së kontabilitetit në shtetin shqiptar. Në

periudhën e mbreterisë, sipas këtij ligji të posaçëm “Për Administrimin e Pasurise dhe

Kontabilitetin e Përgjithshëm të Shtetit” të dates 31 korrik 1928 dhe të miratuar me

dekret të Mbretit Zogu i Parë me datën 28 maj 1929, u sanksionuan në mënyrë moderne

të gjitha problemet që lidhen me kontabilitetin, administrimin dhe sistemin e thesarit në

vendin tonë (Haxhi L., 2010). Ky ligj ishte i përparuar për kohën dhe solli përmirsime në

mbajtjen e kontabilitetit (sipas parimit të rregjistrimit të dyfishtë) si për institucionet

publike ashtu edhe ato private.

Periudha e Dytë 1944-1992

Gjatë kësaj periudhe, si rezultat i krijimit të një ekonomie të centralizuar, u paraqit nevoja

e krijimit të një ligji kontabiliteti që kishte në thelb sigurimin e informacionit kontabël të

centralizuar. Sistemi i raportimit të informacionit kontabël për çdo element pasuror duhej

1912-1944 1944-1992 1992 e më pas

28

t’i raportohej medoemos qeverisë. Kontabiliteti përdorej për të plotësuar kërkesat për

planifikim dhe ruajtjen e pronës.

Sipas Binaj, kontabiliteti i mbajtur në periudhën e diktaturës kishte mangësitë dhe

kufizimet e veta:

Rëndimi me informacione dhe pasqyra të panevojshme.

Mbizotërimi i punës me dorë, e cila bënte që informacioni të dilte me vonesë dhe

të mos i shërbente sa duhej e në kohë drejtimit dhe marrjes së vendimeve.

Krijimi i mbingarkesave për shkak të mos ndarjes në kontabilitet financiar dhe

atij të kostos.

Mangësi në njohjen e parimeve e normave kontabël ndërkombëtare.

Pavarsisht kësaj situate, një rëndësi të madhe ju dha edukimit dhe formimit profesional të

ekonomistave dhe kontabilistave, gjë e cila evidentohet edhe me ngritjen e shkollave të

shumta në këte fushë.

Periudha 1992 e më pas

Fakti që kontabiliteti luan një rol shumë të rëndësishëm në plotësimin e nevojës për të

patur informacion të saktë, të vërtëtë dhe të besueshëm nga të gjitha sektorët e

ekonomisë, bëri që pas rënies së sistemit komunist, reformat në këtë fushë të ishin të një

rëndësie jetësore. Situata e zhvillimit ekonomik dhe politik pas viteve 1990 në vendin

tonë, kërkonte midis të tjerash edhe reformimin e kontabilitetit për lehtësimin dhe

thithjen e investimeve të huaja, si edhe lehtësimin e futjes së kapitalit vendas në tregjet

ndërkombëtare (Dhamo S., 2009).

Sipas Binaj, skema e mëposhtmë jep një pasqyrë të qartë midis dy realiteve të ndryshme

të rregullimit dhe raportimit kontabël e financiar që ka ndodhur në Shqipëri gjatë një

periudhe prej disa dekadash:

Në socializëm Në kapitalizëm

Kontabiliteti reflekton procesin e prodhimit

në kuadrin e kushteve të pronës socialiste.

Kontabiliteti reflekton procesin e prodhimit

bazuar në pronën personale.

Kontabiliteti është pjesë e ekonomisë

kombëtare.

Kontabiliteti kufizohet brenda njësive

ekonomike.

Kontabiliteti zbatohet në përputhje me tabelat

e llogarive të ekonomisë kombëtare, në

vecanti per secilën degë.

Kontabiliteti është puna private e sejcilës

njësi ekonomike.

Qëllimi i kontabilitetit është të paraqesë

aktivitetet në kuadrin e planeve ekonomike,

synimeve dhe buxhetit.

Qëllimi kryesor i kontabilitetit është të

përcaktoje fitimin.

Kontabiliteti është i nevojshëm për

pasqyrimin me korrektësi.

Vihet re dominimi i sekretit tregtar.

Figura 2.9 Ndryshimet në kontabilitet gjatë periudhës së socializmit dhe

kapitalizmit

Kontabiliteti në Shqipëri pas shembjes së sistemit të centralizuar të ekonomisë dhe pas

ndryshimeve të bëra në organizimin e kontabilitetit dhe raportimit financiar, do

29

klasifikohet në shkollën kontinentale. Kjo zgjedhje është bërë për një sërë arsyesh

(Dhamo, S., 2009):

1. Kultura e trashëguar e kontabilistave shqiptarë të cilët për një periudhe relativisht

të gjatë kanë punuar me një plan të vetëm llogarish do të merrej parasysh në

hartimin e politikave kontabël.

2. Në vendet post-komuniste siç është vendi ynë, roli dhe ndërhyrja e shtetit në

lidhje me hartimin e politikave kontabël dhe fiskale është shumë i rëndësishëm.

3. Lidhjet ekonomike dhe tregtare me vendet fqinje europiane.

4. Synimi politik për t’u integruar ne BE.

5. Plani Kontabël dhe rregullimet kontabël në Shqipëri iu përshtaten direktivave të

BE-së.

6. Përdorimi i një plani të përgjithshëm të llogarive u vlerësua se lehtësonte

manaxhimin sistematik të ekonomisë dhe atë fiskal.

Reformat në rregullimet kontabël filluan në vitin 1993 dhe kishin si objektiv të tyren

vendosjen e një sistemi kontabël në përputhje me kërkesat e ekonomisë së tregut dhe

duke patur parasysh direktivat e Bashkimit Europian.

Gjate viteve 1993-2004 u kryen shumë reforma në fushën e kontabilitetit dhe raportimit

financiar. Reforma në fushën e rregullimive kontabël duhej të siguronte një kuadër

rregullator dhe bazë ligjore që t’i përshtatej ekonomisë së tregut. Në vitin 1993 u hartua

ligji Nr.7661 “Për Kontabilitetin”, i cili paraqiste rregullat dhe parimet kryesore të

mbajtjes së kontabilitetit. Për herë të parë flitet për konceptet kontabël si kosto historike,

parimet e kujdesit e të vijimësisë etj., gjë që përkonte me direktivat e BE-së për

kontabilitetin. Ky ligj përbën reformën e parë në fushën e kontabilitetit të kalimit nga një

ekonomi e centralizuar në një ekonomi tregu.

Po në këtë vit u hartua dhe u miratua Plani Kontabël i Përgjithshëm sipas VKM 343, i cili

pasqyronte procedurat teknike për mbajtjen e kontabilitetit dhe përgatitjen e dokumentave

përmbledhëse financiare. Ai përmbante koncepte, përkufizime rregulla kontabiliteti e

rregulla vlerësimi, të cilat shërbejnë nga të gjitha njësitë ekonomike pavarësisht nga

veprimtaria ekonomike që zhvillohej prej tyre (prodhim, tregti, shërbim) apo pronësia

(private dhe publike). Ky Plan u zbatua pa shumë vështirsi dhe me kosto të ulët dhe arriti

të sigurojë një vazhdimësi të fortë midis teknikave të kontabilitetit para dhe pas vitit

1993, ku kontabiliteti u organizua mbi bazën e shoqërive tregtare duke zëvendësuar

kontabilitetin e prodhimit me specifikat sipas degëve të ekonomisë, e cila ishte

karakteristikë thelbësore e atij sistemi kontabël. Plani Kontabël i Përgjithshëm u hartua

edhe mbi bazën e një këndvështrimi prespektiv duke trajtuar elemente të cilat nuk kishin

hyrë në praktikë. Pasqyrat financiare jepnin një paraqitje të strukturuar të gjendjes

financiare dhe të performancës së vëprimtarisë të njësisë ekonomike. Ky plan u zbatua

për një kohë të gjatë nga njësitë ekonomike dhe profesionistët e kësaj fushe, duke

shërbyer si udhërrëfyes kontabël për ato3.

Të dy këto dokumenta përbënin bazat e politikave dhe rregullave në fushën e

kontabilitetit dhe raportimit financiar në Shqipëri dhe hodhën themelet e kontabilitetit të

një ekonomie tregu. Një rëndësi të veçantë kishte edhe hartimi i ligjit “Për shoqëritë

tregtare”, i cili hodhi bazat juridike dhe financiare të funksionimit dhe zhvillimit të

njësive ekonomike në Shqipëri mbi bazën e formës juridike të tyre. Edhe pse këto

reforma patën ndikim dhe ndihmuan zhvillimet e reja ekonomike, ato ishin më tepër të

3 Referuar botimeve të Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit.

30

fokusuara jo mirëfilltazi në raportimin financiar por në dhënien e informacionit financiar

për llogari të tatimeve, në një ekonomi e cila po vuante shkallë të lartë informaliteti.

Informacioni financiar gjatë këtyre viteve ishte jo shumë transparent, jo i besueshëm dhe

i vështire pët tu siguruar.

Gjatë reformave të vazhdueshme në fushën e kontabilitetit është marrë parasysh edhe

përvoja botërore, kryesisht ajo franceze dhe kontinentale europiane. Këto përvoja janë

përshtatur me kushtet ekonomike të vendit tonë dhe kanë stimuluar formimin e një traditë

kontabël. Gjatë kësaj periudhe, objektivi ishte krijimi i një infrastrukture ligjore dhe

institucionale që t’i hapte rrugën dhe t’i përshtatej transformimit të ekonomisë së

centralizuar në një ekonomi të bazuar te tregu. Legjislacioni kontabël u krijua duke u

mbështetur kryesisht në legjislacionin e vendeve të përparuara perëndimore dhe deri diku

dhe në përvojën e vendeve lindore, të cilat ishin në tranzicion, pa neglizhuar dhe arritjet e

vendit tonë në këtë fushë (Bollano, J., 2011).

Në vitin 2004, në kuadër të përmirsimit të rregullimeve kontabël, rritjes së besueshmërise

dhe transparencës së informacionit kontabël filloi puna për hartimin e një reforme shumë

të rëndësishme në fushën e kontabilitetit. Kështu, me 29.04.2004 u hartua dhe u miratua

Ligji Nr.9228 “Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare” i ndryshuar (u shfuqizua ligji

Nr.7661 date 19.01.1993 “Për Kontabilitetin”), i cili dha një ndikim sinjifikativ në fushën

e kontabilitetit dhe në ndërtimin e PF-ve. Ky ligj përcakton llojet e Standarteve Kontabël

(Kombëtare apo Ndërkombëtare) për ato njësi ekonomike në Shqipëri që kanë detyrimin

për t’i aplikuar. Standardet Kombëtare të Kontabilitetit, që u përgatiten nga Këshilli

Kombëtar i Kontabilitetit, janë në përputhje me Standardet Ndërkombëtare. Ky ligj hodhi

bazat për implementimin e standardeve të kontabilitetit. Sipas tij, çdo njësi ekonomike

fitimprurëse detyrohet të mbajë kontabilitet, të përgatisë dhe publikojë Pasqyrat

Financiare, duhet të marrë të gjitha masat dhe të përgatisë kushtet dhe kapacitetet e

nevojshme për zbatimin e të gjitha kërkesave të këtyre standardeve. Mbajtja e

kontabilitetit bëhet mbi bazën e parimeve dhe metodave të përcaktuara nga Këshilli

Kombëtar i Kontabilitetit.

Sipas këtij ligji, njësitë ekonomike duhet të raportojnë si përbërës të pasqyrave financiare

vjetore (përveç atyre që parashikohen në mënyrë të specifikuar nga standardet kontabël

kombëtare) këto dokumente:

a) Bilancin kontabël;

b) Pasqyrën e të ardhurave dhe të shpenzimeve;

c) Pasqyrën e ndryshimeve në kapitalet e veta;

ç) Pasqyrën e rrjedhjes së parasë (cash flow);

d)Anekset e pasqyrave financiare, që përmbajnë një paraqitje të metodave kontabël,

si edhe materialin tjetër shpjegues.

Një pjesë të rëndësishme në këtë ligj zë edhe mënyra e funksionimit të Këshillit

Kombëtar të Kontabilitetit, si një organizëm profesional publik i pavarur dhe i vetmi

organizëm që ka tagrin për hartimin e SKK-ve.

Objektivat kryesore të KKK-së janë4:

1. Përpunimi i sistemit kontabël në përputhje me Ligjin për Kontabilitetin (i cili

perveç standardeve duhet të përcaktojë rregullat për mbajtjen e kontabilitetit,

formatet e pasqyrave financiare dhe listat e llogarive).

4 Referuar sipas botimeve të Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit.

31

2. Hartimi i Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit, në përputhje me ligjin dhe në

koherencë me Standardet Kontabël Nderkombëtare.

3. Përsosja e vazhdueshme e legjislacionit për kontabilitetin (të interpretojë dhe të

përgjithësojë problemet që dalin nga praktika dhe standardet kontabël, të cilat i

paraqet në formën e udhëzimeve kontabël, të shqyrtojë dhe të japë mendime për

të gjitha projektligjet dhe projekt aktet nënligjore, rregulluese, të cilat përmbajnë

dispozita për kontabilitetin).

4. Nxitja e zbatimit të SKK-ve dhe Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit

Financiar.

Në vitin 2008 hyrën në fuqi Standardet Kombëtare të Kontabilitetit, të cilat zbatohen nga

të gjitha njësitë ekonomike private dhe publike fitimprurëse duke përjashtuar ato njësi që

janë të përfshira në listën e miratuar nga Këshilli i Ministrave dhe që zbatojnë standardet

ndërkombëtare të kontabilitetit.

2.3.2 Një vështrim i përgjithshëm mbi implementimin e standardeve të kontabilitetit

dhe raportimit financiar në Shqipëri

Globalizimi është një realitet i prekshëm në ditët e sotme, si rezultat globalizimi i

aktiveve financiare kërkon gjithnjë e më shumë një gjuhë të përbashkët, gjë e cila mund

të realizohet nëpërmjet sistemit të Standardeve. Janë këto Standarde që të do të

“sheshojnë” kufinjtë midis vendeve nëpërmjet sheshimit dhe unifikimit të praktikave

kontabël dhe të raportimit financiar. Kështu, një nga qëllimet kryesore të standardeve të

kontabilitetit është ndërtimi i pasqyrave financiare të krahasueshme në gjithë botën.

Sfidat janë bërë edhe më të vështira për shkak se mjedisi ndërkombëtar i kontabilitetit

dhe i raportimit financiar është në ndryshim të vazhdueshëm. Kjo do të thotë se edhe

Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit synon drejt një objektivi që është në lëvizje të

vazhdueshme. Arsyet pse ky objektiv është në lëvizje datojnë 10 vjet me parë dhe ato

janë (Ritchie, I., 2012):

Vendimi i BE-së për të caktuar Bordin e Standardeve Ndërkombëtare të

Kontabilitetit si organin e tij përgjegjës për hartimin e standardeve, gjë që

shërbeu si katalizator për pranimin e SNK-ve edhe nga vende të tjera;

Gatishmëria e Shteteve të Bashkuara.

KKK-ja në bashkëpunim me kompaninë e huaj “PriceWaterhouse-Coopers” arritën të

perfundonin hartimin e SKK-ve, të cilët u shpallën të detyrueshme për zbatim me Urdhër

të Ministrit të Financave, nr 4249, datë 16.06.2006. Nga 1 janari I vitit 2008, në Shqipëri

hyrën në fuqi 14 SKK, të cilat zbatohen nga të gjitha njësitë ekonomike private dhe

publike fitimprurëse duke përjashtuar ato njësi që janë të përfshira në listën e miratuar

nga Këshilli i Ministrave dhe që zbatojnë standardet ndërkombëtare të kontabilitetit. Seti

i 14 Standardeve kombëtare të kontabilitetit është i përgatitur për tu zbatuar sipas bazës

"konstatuese" (i të drejtave të konstatuara) dhe jo mbi baza "cash"(monetare). SKK janë

të ndërtuara mbështetur në SNK por edhe duke marrë parasysh specifikat e vetë

zhvillimit të vendit, të njësive ekonomike dhe të nevojës së tyre për informacion.

Përgatitja e pasqyrave financiare sipas Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe

Standardeve të Raportimit Financiar do të bëhet nga këto njësi ekonomike:

Nga shoqëritë e listuara në një bursë zyrtare letrash me vlerë dhe filialet e tyre,

subjekt i konsolidimit të llogarive.

Nga bankat e nivelit të dytë, institucionet financiare, të ngjashme me bankat,

32

shoqëritë e sigurimeve dhe të risigurimeve, fondet e letrave me vlerë dhe të gjitha

shoqëritë e liçencuara për të kryer veprimtari investimi në letrat me vlerë dhe kur

ato nuk janë të listuara në një bursë zyrtare letrash me vlerë;

Nga njësi ekonomike të tjera të mëdha, të palistuara në një bursë zyrtare letrash

me vlerë, kur ato tejkalojnë kufijtë e përcaktuar nga Këshilli i Ministravepër të

ardhurat vjetore dhe numrin e të punësuarve, konkretisht sipas VKM 742, datë

7.11.2007, pika 2. Këto dy kritere merren për bazë kur këto njësi ekonomike

tejkalojnë njëkohësisht, për dy vitet e fundit, këto kufij:

a) Të ardhurat vjetore, në shumën 1 250 000 000 (një miliard e dyqind e

pesëdhjetë milionë) lekë.

b) Numri mesatar i të punësuarve, mbi 100 punonjës në vit.

Pika e fundit e këtij ligji vjen si rezultat i mungesës së një burse aktive në

vendin tonë, pasi kjo bursë ekziston vetëm “de jure”.

Duke pasur parasysh vështirsinë në zbatimin e këtyre standardeve dhe kalimin nga

shkolla franceze (që kishte për bazë planin e përgjithshëm të kontabilitetit) në shkollën

anglo-saksone (qe kishte për bazë standardet), SKK nuk u implementuan në vitin 2006

siç ishte planifikuar, por kjo gjë u bë realitet vetëm pas dy viteve. Për shkak të

rregullimeve në fushën e kontabilitetit dhe zhvillimeve ekonomike, Setit prej 14

standarde iu shtua edhe një standard tjetër i rëndësishëm SKK 15 “Mbi parimet e

kontabilitetit dhe të raportimit financiar nga mikronjësitë ekonomike”, i cili hyri në fuqi

me 1 janar 2009. Një pjesë e njësive ekonomike i konsideronin ato si barrë shtesë në

kuptimin e rritjes së kostos për përgatitjen e informacionit përkatës duke mos justifikuar

dobishmërinë e tij. Pra, nuk justifikohej raporti i kostos me përfitimin për sigurimin e tij.

Një gjë e tillë u vërtetua sidomos në njësitë ekonomike fizike apo juridike, që kishin një

numër të kufizuar punonjësish dhe një shifër afarizmi dhe/ose bilanc total të ulët

(Bollano, J., 2010).

Dukë marrë shkas nga arsyeja e mësipërme, KKK propozoi për një ndryshim në Ligjin

nr.9228“ Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare”, konkretisht në nënin 4, ku

mikronjësitë u përjashtuan nga detyrimi për të ndjekur SKK-të. Kjo ishte edhe arsyeja pse

KKK hartoi SKK 15, si pjesë e standardeve kombëtare të kontabilitetit por i përshtatur

për mikronjësitë.

Ky standard zbatohet vetëm për mikronjësitë, të cilët janë njësi ekonomike që në dy vitet

e fundit duhet të plotësojnë kushtet:

1. Kanë të punësuar më pak se 10 persona

2. Kanë një shifër afarizmi dhe/ose bilanc total vjetor jo më të madh se 10 milion

lekë.

Mikronjësitë që kanë statusin e personit fizik dhe që kanë xhiro vjetore nën 2 milion lekë,

duhet të mbajnë kontabilitetin mbi bazë monetare (cash-i), ndërsa ato mikronjësi me

xhiro vjetore mbi 2 milion lekë do mbajnë kontabilitetin sipas kontabilitetit rritës.

Ligji i ri i Kontabilitetit, si një ligj organik për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare, futi

frymën e standarteve të kontabilitetit, duke u bërë kështu më efikas dhe më fleksibël në

rregullimin kontabël. Ai është më i thjeshtë, konçiz e modern, në të cilin paraqiten vetëm

rregullimet kryesore dhe të domosdoshme në fushën e kontabilitetit dhe të pasqyrave

financiare, kurse problemet teknike të hollësishme dhe udhëzuese paraqiten në standartet

kontabël. Ligji i ri i Kontabilitetit ka për qëllim të trajtojë shumë nga mangësitë e

kërkesave të mëparëshme të kontabilitetit dhe raportimit financiar. Kërkesat e

33

kontabilitetit në Ligjin e mëparëshëm për Kontabilitetin, Planin e Përgjithshëm të

Kontabilitetit dhe Manualin e Kontabilitetit për Bankat nuk siguronin një cilësi të lartë të

raportimit financiar për njësitë ekonomike me interes publik në bazë të të cilit përdoruesit

e tyre mund të marrin vendime ekonomike. Ato nuk mbulonin çështje kyçe të tilla si:

konsolidimi, lizingu (qeraja financiare), kontratat e ndërtimit dhe zhvlerësimi i aktiveve.

Ligji i Ri për Kontabilitetin synon të trajtojë këto çështje duke kërkuar përdorimin e

Standardeve Ndërkombëtare të Raportimit Financiar për njësitë ekonomike me interes

publik dhe kërkesa të thjeshtuara raportimi për SME-të5.

Këto standarde do shërbejnë si një guidë udhërrëfyese për financierët e kontabilistët gjatë

punës së tyre për ndërtimin e pasqyrave financiare. Implementimi i tyre është një arritje e

madhe pasi ndikon ndjeshëm në sigurimin e informacionit kontabël jo vetëm të plotë por

edhe të besueshëm.

Njohja dhe implementimi me korrektësi i standardeve kontabël kombëtare, të azhornuara

dhe në një linjë me standardet ndërkombëtare të kontabilitetit dhe raportimit financiar

(IAS/IFRS), do të çojë në një përmirësim të rëndësishëm të cilësisë dhe qëllimit të

përgjithshëm të raportimit financiar, nga njësitë ekonomike fitimprurëse private dhe

publike. Kjo do të bëjë të mundur, përmirësimin e vendimmarrjes, të efiçencës së

drejtimit dhe do të rrisë transparencën dhe do të zvogëlojë informalitetin ekonomik në

vend6.

Në mbështetje të ligjit Nr. 9228 “ Për Kontabilitetin dhe Pasqyrat Financiare”, si edhe

vendimit nr.1, datë 25.06.2014 të KKK “Për miratimin e Standardeve Kombëtare të

Kontabilitetit të përmirsuara” sipas vendimit Nr.64, datë 22.07.2014 të Ministrit të

Financave u shpallën Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit të Përmirsuara, të cilat

hyrën në fuqi me datë 1 janar 2015.

Gjatë periudhës së kalimit në ekonominë e tregut, Shqipëria, në mënyrë të suksesshme

arriti të vendosi në zbatim një sërë elementesh të rëndësishme të kuadrit institucional dhe

statutor/ligjor të raportimit financiar. Megjithate, vendi yne duhet të ndërrmarrë hapa të

mëtejshme në mënyrë që të arrijë qëllimet e saj për një kuadër të fuqishëm raportimi të

krijuar posaçërisht për nevojat qe ka ekonomia shqiptare dhe në linjë me acquis

communautaire të BE-së dhe standartet e praktikat ndërkombëtare. Kuadri ekzistues nuk

është gjithmonë konsistent dhe i plotë dhe burimet e pakta teknike dhe financiare

kontribuojnë në dobësinë institucionale në disa fusha. Kohët e fundit, raportimi financiar

dhe auditimi ndërkombëtar janë bërë më kompleks dhe rigoroz. Gjithashtu, kuadri

legjislativ i BE-së (acquis communautaire) mbi raportimin financiar dhe auditimin ka

evoluar në mënyrë domethënëse në vitet e fundit. Në një mjedis ndërkombëtar rregullator

kaq dinamik, kërkesat për raportimin kombëtar financiar mund të dalin lehtësisht nga

linja. Përgatitja e një ligji të ri për kontabilitetin në vitin 2004 me objektivin e

përmirësimit të cilësisë së raportimit financiar në Shqipëri, vë gjithashtu bazat për një

bashkërendim të përmirësuar me acquis communautaire dhe standartet dhe praktikat

nderkombetare7.

Standardet kanë sjellë mjaft risi që kanë lidhje me vlerësimin: nga njëra anë

dinamizmin e madh dhe progresin në vlerësimin kontabël, duke përdorur vlerën e drejtë,

apo vlerën e tregut, dhe nga ana tjetër kanë sjellë me vete edhe rritjen e lirisë profesionale

5http://www.worldbank.org/ ifa/ROSC__A&A_AL.pdf 6KKK, (2008):“Sfidat e implementimit për herë të parë të SKK dhe SNRF dhe problematikat e tyre”. 7http://www.worldbank.org/ifa/ROSC__A&A_AL.pdf

34

të profesionistëve që të kërkojnë midis disa mënyrave të vlerësimit, atë që është dhe

çmohet me e drejtë dhe më afër të vërtetës. Një mall, një aktiv, një pasuri, një mjet, një

ndërmarrje, thuhet në “Ligjin e Çmimit të njëjtë” në Financë, vlen aq sa shitet. Nga ana

tjetër, dy mallra të njëjtë nuk shiten gjithnjë njëlloj. Kjo do të thotë se ka diferenca,

shpesh herë të mëdha midis vlerës dhe çmimit. Ndaj standardet krijojnë mundësinë që

profesionistët të kërkojnë vlerësimin më të drejtë dhe gjithnjë në kërkim të asaj metode

vlerësimi që është e bazuar sa në parimet e vlerësimit, aq edhe në parimet dhe kodet

profesionale (Bundo, Sh., Arifi, E., 2016).

Implementimi dhe zbatimi me sukses i standardeve të kontabilitetit ka për qëllim

unifikimin e mbajtjes së kontabilitetit dhe përgatitjes së pasqyrave financiare, duke

tentuar drejt standardeve ndërkombëtare, duke ndikuar në minimizimin e disa

fenomeneve si: ekonomia informale, mungesa e standardeve të plota të evidentimit e

deklarimit transparent të veprimtarive ekonomike (Shera, A., Bezo, Y., 2012).

Ato kanë sjellë risitë që trajtimi kontabël dhe pasqyrat financiare, raportimi financiar i të

gjitha llojeve dhe kategorive të biznesevë të jetë i përafërt. Kjo do të thotë se nuk ka

diferenca të mëdha të zyrtarizuara në trajtimin kontabël të entiteteve. Përderisa shumica

dërmuese e bizneseve në vëndin tonë, është e kategorisë ndërmarrje të vogla dhe të

mesme, këto standarde duket që ju shkojnë më shumë për shtat, ju përshtaten më shumë.

Zgjedhja e KKK, për të adoptuar si standarde kombëtare kategorinë e standardeve

ndërkombëtare të NVM, është një qëndrim strategjik që duhet inkurajuar dhe mbështetur

(Bundo, Sh., Arifi, E., 2016).

Përveç karakterit detyrues me ligj, implementimi i këtyre standarteve dhe përgatitja e

paraqitja e pasqyrave financiare në përputhje me ta, ndikojnë rëndësishëm pozitivisht në

formalizimin dhe vënjen në efiçencë e burimeve financiare, materiale e njerëzore, në

unifikimin e përgatitjes së pasqyrave financiare, për tu bërë të krahasueshme në kohë e

hapësirë, madje të krahasueshme me pasqyrat financiare të sipërmarrjeve të huaja, gjë që

rrit mundësinë e interesimit të investitorëve të huaj për të investuar në Shqipëri e për të

bërë kontrata të vlefshme me investitorët vendas, në rritjen e mundësisë së sipërmarrjeve

për tu drejtuar në institucionet kredituese, me qëllim ndërmarrjen e aktiviteteve të

fuqishme në fusha të ndryshme tregtare, prodhuese, të shërbimeve, etj, në uljen e

mundësisë së “punës së zezë” dhe mos përfshirjes së punonjësve në skemën e sigurimeve

sociale, në zhvillimin e konkurrencës së lirë, duke tentuar minimizimin e konkurrencës së

pandershme dhe ndërhyrjet e shtetit në këtë proces, në reduktimin e evazionit fiskal e për

pasojë edhe të formave të korrupsionit (Shera, A.,Bezo, Y., 2012).

2.3.3 Rritja e kapaciteteve njerëzoreve - një faktor i rëndësishëm në implementimin

me sukses të standardeve

Pas viteve 90-të, si gjithë shoqëria shqiptare që ka pasur luhatjet e veta në kërkim të më të

mirës në kushtet e një shoqërie demokratike e të lirë tregu, edhe kontabiliteti dhe rritja e

kapaciteteve në këtë fushe, ka pasur ecurinë e vet në ngritje e permirësim të

vazhdueshëm.

Në rrugën historike gjatë zhvillimit dhe modernizimit të kontabilitetit janë patur parasysh

përvojat botërore, sidomos ajo Italiane, Sovjetike dhe dekadat e fundit kryesisht ajo

Franceze dhe kontinentale Europiane. Këto përvoja janë përshtatur dhe zbatuar në kushtet

konkrete të ekonomisë Shqiptare dhe kanë formuar një traditë kontabël të pasur, mbi

35

bazën e së cilës janë dhe kanë punuar një gjeneratë e tërë kontabilistësh dhe financierësh

në gjithë vendin (Ujkani, M., 2013).

Përpjekjet për të rritur cilësinë e kapaciteteve në fushën e kontabilitetit kanë qenë në të

gjitha hallkat:

Së pari, në shkolla (të larta), hartimin e kurikulave, programeve mësimore,

teksteve e mjeteve didaktike, etj.

Së dyti, në organizatat profesionale të kontabilitetit dhe edukimit, ku janë hartuar

dhe zbatuar programe të mira edukimi sidomos ne fushën e standardeve si ato

lokale dhe ndërkombëtare (Binaj, A., Kalemi, F., 2012).

Nga viti 2005 e deri me hyrjen në fuqi të standardeve kombëtare të kontabilitetit, njësitë

ekonomike ishin më shumë të prirura të hartonin pasqyrat financiare për efekt raportimi

tatimor e jo për efekt të raportimit financiar, gjë e cila solli edhe vështirsi në zbatimin e

tyre nga kontabilistët dhe profesionistët e tjerë. Heqja dorë nga tradita e vjetër, Plani i

Përgjithshëm, paraqiste vështirsi në zbatimin e këtyre standardeve. Realizimi me sukses i

implementimit të standardeve të kontabilitetit varej shumë nga angazhimi, dëshira dhe

përkushtimi i financierëve, kontabilistëve dhe i shoqatave te kontabilistëve të miratuar.

Periudha e implementimit të tyre është njëkohsisht një periudhë formimi të kapaciteteve

zbatuese. Në këtë periudhë u bë një reformë rrënjesore në programet dhe kurrikulat e

shkollave të larta që përgatisin “kontabilistin e ardhshëm” si edhe u zhvilluan trajnime të

herëpashershme me profesionistët që zbatonin në praktikë ato8.

Zbatimi i duhur i rregullimeve kontabël dhe raportimit financiar kërkon profesionistë të

kualifikuar. Në vazhdën e reformave në fushën e rregullimeve kontabël, një reformë e

rëndësishme ishte edhe ajo për krijimin e profesioneve të lira si “Ekspert Kontabël i

Autorizuar, EKA” (sot Ekspert Kontabël I Rregjistruar, EKR) dhe “Kontabël i Miratuar”.

Instituti i Ekspertëve Kontabël të Rregjistruar dhe shoqatat e kontabilistëve kanë bërë

përpjekje për të siguruar mjedisin e përshtatshëm për zbatimin me sukses të standardeve

të kontabilitetit. Këto shoqata kanë kryer dhe ende vazhdojnë të kryejnë trajnime

profesionale rreth zbatimit të standardeve dhe nxjerrjen në pah të problematikave të

ndryshme që mund të dalin nga aplikimi i tyre.

Instituti i Eksperteve Kontabel te Autorizuar (IEKA) u krijua me datën 24 Nëntor

1997, me statusin e një shoqate profesionale jo fitimprurëse, që grupon profesionistet

kontabël të pajisur me titullin "ekspert kontabël i autorizuar" të cilët e ushtrojnë

profesionin e tyre në praktikën publike në mënyre të pavarur në statusin e

personave fizike ose në përbërje të shoqërive të ekspertëve kontabël të autorizuar.

Vizioni që IEKA ka është krijimi i një profesioni LIDER me vlera të vërteta

profesionale në shërbim sa më të mirë të publikut dhe të Raportimit Financiar të

Shoqerive në Shqipëri9. Ky institucion synon të përmirësojë kualifikimin e anëtarëve

dhe edukimin e kandidatëve të tij "EKR të rregjistruar" nëpërmjet:

Përmirësimit të kornizës ligjore në fushën e raportimit financiar dhe përafrimit

me standardet Europiane.

8 Referuar sipas botimeve të Këshillit Kombëtar të Kontabilitetit. 9 Referuar të dhënave të marra nga Instituti i Ekspertëve Kontabël të Autorizuar.

36

Përmirësimit të vendosjes së standardeve dhe mbikqyrjes së praktikave të

auditimit.

Përmirësimit të aftësive për të zbatuar standardet profesionale duke rishikuar

dhe përditësuar kurrikulat e kontabilitetit dhe auditimit për edukimin

profesional dhe universitar.

Për rregullimin e profesionit të pavarur të kontabilistit dhe për të pasqyruar ndryshimet e

vazhdueshme në këtë fushë, u krijuan dhe vazhdojnë të funksionojnë dhe të kontribuojnë

dy shoqata profesionale si SHKFSH (Shoqata e Kontabilistëve dhe Financierëve të

Shqipërisë) dhe IKM (Instituti i Kontabilistëve të Miratuar). Nuk ka asnjë dyshim se për

të rritur cilësinë e raportimit financiar, një rol shumë të rëndësishëm luajnë institucionet

për krijimin dhe transferimin e njohurive të kontabilitetit, si edhe Shoqatat e

Kontabilistëve në rolin dhe pozicionin e zbatuesit të edukimit professional në mënyrë të

vazhdueshme.

Rishikimi, përmirësimi dhe modernizimet e standardeve të kontabilitetit kanë shërbyer

për të përafruar kontabilitetin dhe shërbimet e tij me kulturën profesionale dhe

eksperiencën europiane në këtë fushë. Ato kanë pasuruar fjalorin profesional dhe kanë

shërbyer edhe për të mbajtur më të lidhur profesionistët e kontabilitetit, me zhvillimet,

me risitë që solli modeli ekonomik i tregut dhe vlerësimi kontabël bazuar në vlerën e

drejtë (Bundo, Sh., Arifi, E., 2016).

Zbatimi i standardeve ndërkombëtare kërkon edukim të plotë dhe të përshtatshëm, aftësi

profesionale, kualifikim pasuniversitar të vazhdueshëm dhe eksperiencë në zbatimin e

standardeve. Sa më të mëdha të jenë ndryshimet ndërmjet standardeve kombëtare dhe

ndërkombëtare dhe sa më e shkurtër të jetë periudha e tranzicionit drejt standardeve

ndërkombëtare aq më shumë kualifikim do kërkohet për zbatimin e tyre. Në këtë

këndvështrim faktori njerëzor luan një rol shumë të rëndësishëm në zbatimin me sukses

të standardeve. Përmirsimi i rregullimeve kontabël për efekt të raportimit financiar duhet

të ketë si qëllim dhe të jetë në shërbim të paraqitjes së informacionit kantabël dhe

financiar në mënyrë të besueshme dhe të krahasueshme për përdoruesit e brendshëm dhe

të jashtëm (Bollano, 2012).

Rritja e kërkesave të raportimit financiar dhe auditimit duhet të mbështetet paralelisht nga

forcimi i kapaciteteve institucionale dhe profesionale në mënyrë që të sigurohet dhe të

mbahet një raportim financiar i besueshëm dhe cilësor10. Standardet shërbejnë dhe duhet

të shërbejnë si një guidë udhërrëfyese për financierët e kontabilistët gjatë punës së tyre

për ndërtimin e pasqyrave financiare.

2.3.4 Paketa e plotë e Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit

Ky punim, në thelb nuk ka në fokus që të japë zbatimin e SKK-ve apo SNRF-ve nga

njësitë ekonomike (ato të cilat kanë detyrimin për t’i zbatuar sipas nenin 4 të Ligjit

Nr.9228 ), por të paraqesë realitetin mbi raportimin (vlerësimin) financiar dhe atë fiskal

të njësive ekonomike që operojnë në vendin tonë. Janë këto njësi ekonomike, të cilat sot

zbatojnë standardet kombëtare të kontabilitetit dhe luajnë një faktor kyc në adaptimin e

tyre dhe në krijimin apo jo të diferencave në raportimet financiare dhe në ato fiskale.

Kontabiliteti është gjuha me të cilën njësia ekonomike komunikon, si rrjedhojë njohja

10http://www.worldbank.org/ifa/ROSC__A&A_AL.pdf

37

dhe paraqitja e tij (konkretisht standardet si forma tejçuese e kontabilitetit) përbën bazën

apo pikënisjen e konvergjencave apo divergjencave të mundshme të vlerësimeve kontabël

dhe fiskale. Standardet Kombëtare të Kontabilitetit bazohen në parimet e kontabilitetit dhe të

raportimit financiar të pranuara në shkallë ndërkombëtare, kërkesat e përgjithshme të të

cilave përshkruhen në Ligjin Nr. 9228 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”i

ndryshuar, publikuar në prill 2004. Mëposhtë paraqitet një vështrim i shkurtër i paketës

të Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit të Përmirsuara, i përbërë nga këto standarde:

SKK01 Kuadri i përgjithshëm për përgatitjen e pasqyrave financiare

SKK 02 Paraqitja e Pasqyrave Financiare

SKK 03 Instrumentat Financiare

SKK 04 Inventarët

SKK 05 Aktivet afatgjata materiale dhe aktivet afatgjata jomateriale

SKK 06 Provizionet, pasivet dhe aktivet e kushtëzuara

SKK 07 Kontabilizimi i qirave

SKK 08 Të ardhurat

SKK 09 Kombinimet e bizneseve dhe konsolidimi

SKK 10 Grantet dhe format e tjera ndihmës

SKK 11 Tatimi mbi fitimin

SKK 12 Efekti i ndryshimeve të kursit të këmbimeve

SKK 13 Aktivet biologjike dhe marrëveshjet koncensionare

SKK 14 Trajtimi kontabël i investimeve në Pjesëmarrje dhe Sipërmarrje të

përbashkëta

SKK 15 Mbi parimet e kontabilitetit dhe të raportimeve financiare nga

mikronjësitë ekonomike

SKK Për OJF-të

2.4 Zhvillimet e sistemit tatimor në Shqipëri

Pas rënies së sistemeve komuniste në shtetet ballkanike në rrethana mjaft specifike, filloi

procesi i reformimit të sistemeve fiskale në kuadër të tranzicionit ekonomiko-shoqëror.

Në vendin tonë ky reformin është ende në proces dhe duke u ballafaquar me sfida të

shumta që kërkojnë patjetër efiçence dhe efektivitet të lartë, të udhëhequr nga aspirimi

per të qenë sa më afër standardeve europiane.

2.4.1 Një vështrim i përgjithshëm mbi zhvillimin e sistemit fiskal në Shqipëri

Gjatë dy dekadave të fundit, vendi ynë ka pësuar ndryshime të mëdha. Ndryshimet

politike, sociale dhe ekonomike krijuan nevojën imediate të rishikimit të menjëhershëm

të politikave buxhetore dhe fiskale. Patjetër që edhe sistemi ynë fiskal ështe bërë pjesë e

ketyre ndryshimeve, gjë e cila ka dhënë impaktin e vet edhe në raportimin e njësive

ekonomike.

Vështirësitë drejt reformimit të sistemit tatimor ishin të shumta, kjo për disa arsye11:

11Mateli, A., 2013. “Sistemi Tatimor në Shqipëri”.

38

Gjendja e ekonomisë dhe e financave ishte në krizë të thellë, gjatë periudhës

1991-1992, kjo edhe si rezultat i një mungese totale të kuadrit ligjor rregullues në

fushën ekonomike

Psikologjia e kultivuar për vite me rradhë se Shqipëria ishte i vetmi vend në botë

pa taksa dhe tatime.

Mungesa e njohurive apo të një formimi të caktuar në fushën e ndërtimit dhe

organizimit të nje sistemi të lirë, ekonomik dhe financiar.

Në Shqipëri, aktet e para ligjore për vendosjen e sistemit tatimor fillesën e tyre e kanë në

vitin 1991, periudhë që përkon me hartimin e legjislacionit tatimor në vend, i cili u

konkretizua me shpalljen në janar të vitit 1992 dhe më pas me nxjerrjen e ligjit “Për

tatimin mbi të ardhurat” më 14 korrik 1992. Pra konturimi i legjislacionit fiskal dhe

përcaktimi i llojit, bazës së taksueshme dhe tarifave tatimore, i përkasin fundit të vitit

1991 dhe fillimit të 1992. Parlamenti, në janar 1992, miratoi një paketë ligjore tatimore,

e cila krijoi bazën e nevojshme ligjore në fushën e tatimeve dhe taksave. Ajo krijoi një

instrument të ri fiskal të domosdoshëm, i cili ofronte mundësi për sigurimin e të hyrave

publike dhe ndaljen e krizës që po përjetonte vendi. Legjislacioni tatimor, i cili filloi të

zbatohej në vitin 1992, mund të konsiderohet si themeli i sistemit tatimor modern12.

Në këtë periudhë krahas tatimeve të tilla si akcizat, tatimi mbi qarkullimin, tatimi mbi

fitimin dhe mbi biznesin e vogël, filloi dhe implementimi i tatimit mbi të ardhurat

personale(TAP), kryesisht nga pagat. Nisur nga mungesa e përvojës në hartimin e

legjislacionit fiskal, ligjet e hartuara në këtë periudhë ishin të thjeshtë dhe jo të

komplikuar.

Fillimisht u hartuan këto ligje:

1. Ligji mbi fitimin i miratuar në janar 1992, përmirësuar në mars 1993, në të cilin u

implementua për herë të parë sistemi proporcional i vjeljes së tatimeve, që

teorikisht dhe praktikisht njihet se synon nxitjen dhe zhvillimin e veprimtarisë së

lirë ekonomike dhe private13.

2. Ligji për tatimin mbi qarkullimin si tatim i tërthortë njëfazor, që u zbatua për

produktin e gatshëm që hidhej në qarkullim të lirë civil brenda vendit. Ky ligj i

paraprinte TVSH (tatimit mbi vlerën shtuar).

3. Ligji për Investimet e Huaja, miratuar në nëntor të vitit 1993, i cili trajtonte në

mënyrë të barabartë investitorët të huaj dhe vendas14.

Sipas Mateli (2013) dhe Ngjela (2015), në mënyrë të përmbledhur, për të dhënë një

pamje sa më konçize të ndryshimeve në legjislacionin tatimor që kanë ndodhur në

Shqipëri prej më shumë se dy dekadash, reformat fiskale mund të grupohen në gjashtë

periudha:

1. Periudha 1991-1993: fillimet e sistemit tatimor, hartimi dhe miratimi i paketës

fiskale dhe futja e instrumenteve të ekonomisë së tregut në ekonominë e vendit.

Karakteristikë për vitet e para të kësaj periudhe ishte mungesa e politikave tatimore

12Koli, R., Hilmia, S., 1996, “Shkenca mbi Financat dhe e Drejta Financiare”, pp 18. 13Ligji nr.7677, datë 03.03.1993, “Për Tatimin mbi të Ardhurat në RSH”. 14Ligj, Nr.7594, datë: 04.08.1992, “Për investimet e huaja”.

39

dhe sistemit tatimor, mungesa që duheshin kapërcyer me synim zgjerimin e sektorit

privat dhe nxitjen e reformës tatimore.

Në mënyrë të përmbledhur karakteristikat e kësaj periudhe paraqiten si më poshtë15:

Mungesë e legjislacionit tatimor.

Mungesë e specializimit në administratën tatimore.

Mungesë e proçedurave të shkruara të punës për t’u ndjekur nga punonjësit e

administratës tatimore.

Përmbushja e objektivit të mbledhjes së të ardhurave tatimore pa një bazë të

dhënash ose në të dhëna të kufizuara, sepse mungon dokumentacioni për

evidentimin e tyre.

Menaxhimi i mbledhjes së tatimeve fokusohet në rezultatet afatshkurtra dhe jo

afat-mesme dhe afatgjata

Ekziston një ekonomi e konsiderueshme “jo formale” me një përqindje të lartë

veprimtarie nga tatimpagues të pa regjistruar dhe tatimpagues të regjistruar që

raportojnë dhe deklarojnë më pak të ardhura, qarkullim apo fitim.

Mungesë e dokumentacionit dhe infrastrukturës së nevojshme.

Llogaritja e të ardhurave dhe vendosja e tatimit bëhet nga punonjësit e tatimeve

dhe ka pak interes për zbatimin e sistemit të vetllogaritjes së tatimit.

Mungesë kontrolli për parandalimin e korrupsionit.

Vendndodhja e administratës tatimore dhe numri i punonjësve përgjithësisht

trashëgohet dhe krijohet sipas ndarjes administrative të sistemit të mëparshëm.

Bashkëpunimi ndërmjet administratës tatimore dhe organeve të tjera shtetërore

ishte i ulët.

Mungesë edukimi dhe ndihme për tatimpaguesin.

Mungesë trajnimi.

Mungojnë matësit e efektivitetit të punës

2. Periudha 1994-1996: implementimi i legjislacionit tatimor dhe vendosja e tatimeve

dhe taksave. Karakteristikat e kësaj periudhe paraqiten shkurtimisht si mëposhtë16:

Ruajtje e tipareve të sistemit tatimor të viteve 1991-1993.

Riorganizimi organeve tatimore dhe impelementimi i funksioneve të reja.

Ndryshime dhe përmirësime në legjislacionin tatimor.

Rritje e numrit të subjekteve të regjistruara.

Rritje e barrës tatimore.

Vendosje e elementëve të rinj në taksim.

Falje e detyrimeve të papaguara.

Përmirësime të metodave të mbledhjes së tatimeve.

3. Periudha 1997-1998: stabilizimi i të ardhurave tatimore me objektiv frenimin e

rënies së tyre, kapërcimin e krizës ekonomike dhe financiare të krijuar nga firmat

piramidale në vitin 1997.

15Angjeli, A., 2007. “Ditari Tranzicionit Ekonomik”, botuar nga “Instituti për Reforma dhe Zhvillim”,

pp.265. 16Preçi Z., 1999. “Probleme të rritjes ekonomike në Shqipëri”, QSHKE, pp. 120.

40

4. Periudha 1999-2001: konsolidimi i sistemit tatimor dhe të ardhurave tatimore, të cilat

ranë ndjeshëm pas ngjarjeve të vitit 1997. Paketa ligjore që zbatoi shteti shqiptar gjatë

këtyre viteve, në thelb dhe përmbajtje përmirësoi sistemin tatimor të mëparshëm,

duke aplikuar elementë të sistemit tatimor modern dhe metoda të reja në fushën e

tatimeve dhe taksave17. Paketa ligjore u konceptua duke ruajtur sistemin e mëparshëm

tatimor që mbështetej në themelin e dy grupeve të rëndësishme të tatimeve; tatimet

indirekte dhe tatimet direkte.

Kjo periudhë karakterizohet nga:

Hartimi i një legjislacioni tatimor modern me ndihmën e asistencës së huaj.

Futje e elementëve të rinj në taksim si tatimi mbi vlerën e shtuar, akciza, tatimi

mbi të ardhurat, tatim fitimi etj.

Rritje e efektivitetit të administratës tatimore.

Përmirësime të administrimit të tatimeve.

Qëndrueshmëri dhe rritje e të ardhurave publike.

5. Periudha 2002-2006: krijimi i klimës makroekonomike për zhvillim dhe rritjen e të

ardhurave nëpërmjet përmirësimit të marrëdhënieve me biznesin dhe rritjen e

shërbimit të administratës tatimore ndaj tatimpaguesve dhe publikut.

Me asistencë të PriceWaterhouese-Coopers u hartua dhe miratua ligji Nr.8976, datë

12.02.2002 “Për akcizat”. Ndryshimet që ndodhen në sistemin tatimor, falë ndihmës

dhe asistencës së huaj, i dhanë një pamje më të plotë dhe të re legjislacionit fiskal

duke krijuar lehtësi më të mëdha për investimet në vend dhe biznesit në tërësi.

Gjithashtu u përmirësua ndjeshëm administrimin tatimor nëpërmjet futjes dhe

përdorimit të metodave të reja moderne, të informatizimit dhe kontrollit tatimor.

6. Periudha 2007-2015, ristrukturimi dhe modernizimi i sistemit tatimor duke synuar:

Sigurimin e të ardhurave sipas deklarimit vullnetar.

Reduktimin e korrupsionit nëpërmjet futjes së deklarimit elektronik.

Ngritjen e strukturës antikorrupsion.

Rritjes së informacionit dhe ndihmës teknike për tatimpaguesit, duke përmirësuar

klimën me biznesin në Shqipëri.

Hartimin e një ligji të ri për proçedurat tatimore.

2.4.2 Legjislacioni tatimor dhe nevoja për raportim

Shqipëria operon sipas sistemit “code law”, që nënkupton një vend ku standardet e

kontabilitetit dhe raportimit financiar për efekte fisku janë të rregulluara me ligj.

Legjislacioni tatimor përbëhet nga një paketë ligjesh, rregulloresh, udhëzimesh si dhe

marrëveshjesh tatimore në lidhje me taksat dhe tatimet, për mënyrën dhe procedurat e

vendosjes së këtyre taksave dhe tatimeve, nivelin e tyre, procedurat e vlerësimit dhe

mbledhjes së detyrimeve tatimore, si dhe format dhe metodat e kontrollit tatimor.

Legjislacioni tatimor përmban rregulla, se si duhet të realizohet raportimit financiar për

efekt fisku, të cilat janë të zbatueshme si nga njësitë ekonomike ashtu edhe nga organet

tatimore. Më poshtë listohen disa prej tyre:

17Kajsia B., 2014. “A Discourse Analysis of Corruption, Instituiting Neoliberalizm Against Corruption in

Albania 1998-2005”, South East Europian Study, Ashgate Publishing, pp. 159.

41

Ligji nr.7758, datë 12.10.1993 “Për dokumentimin dhe mbajtjen e llogarive për

tatimet”, i ndryshuar, në të cilin përcaktoheshin rregullat bazë dhe detyrimet që do

zbatoheshin nga njësitë ekonomike. Ky ligj paraqiste mënyrën e dokumentimit dhe

mbajtjes së llogarive për efekt të tatimit mbi qarkullimin, tatimin mbi biznesin e

vogël dhe tatime tjetra.

Ligji nr.9920, datë 19.05.2008 i ndryshuar “Për proçedurat tatimore në

Republikën e Shqipërisë”, si edhe Udhëzimit nr.24 datë 02.09.2008, i ndryshuar,

kanë për qëllim rregullimin e proçedurave për administrimin e detyrimeve tatimore

në Republikën e Shqipërisë dhe paraqitjen e parimeve të organizimit të funksionimit

të administratës tatimore. Dispozitat e këtij ligji zbatohen për të gjithë detyrimet

tatimore dhe tatimet, përvese rasteve kur parashikohen ndryshe në ligj.

Në seksionin I të kreut VI të këtij ligji, përcaktohen detyrimet për dokumentimin dhe

mbajtjen e llogarive për qëllime tatimore. Ndërsa në seksionin III të kreutVI të këtij

ligji thuhet që të gjitha njësitë ekonomike duhet të mbajnë kontabilitetin në perputhje

me dispozitat e Ligjit nr.9228, datë 29.04.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat

financiare” dhe me aktet e nxjerra në zbatim të tij. Për regjistrimin e veprimeve

ekonomike, që lidhen me tatimet dhe taksat, përdoren edhe librat, regjistrat apo

dokumentacioni i përcaktuar në ligjet tatimore specifike dhe në dispozitat përkatëse

nënligjore. Udhëzimi është në zbatim të këtij ligji dhe paraqet rregullat dhe

procedurat për administrimin e detyrimeve tatimore, si edhe parimet e organizimit

dhe funksionimit të administratës tatimore.

Udhëzimi synon:

Unifikimin dhe vendosjen e standarteve bashkëkohore për të garantuar

konkurrencë të ndershme.

Trajtim të barabartë e të paanshëm.

Transparencë në zbatimin korrekt dhe në menyrë uniforme të procedurave dhe

rregullave të vendosura, duke ruajtur njëkohesisht ekuilibrin e duhur ndërmjet

të drejtave dhe detyrimeve të tatimpaguesve dhe të administratës tatimore.

Rregullat dhe procedurat e administrimit tatimor të vendosura në këtë Udhëzim

synojne qartësimin e kuptimit të dispozitave të ligjit për të garantuar një zbatim

korrekt dhe uniform të tyre, për të siguruar administrimin e tatimeve dhe taksave me

një kosto sa më të ulët për administratën tatimore dhe për tatimpaguesin, nëpërmjet

nxitjes së vetë-vleresimit e plotësimit vullnetar të detyrimeve nga tatimpaguesit,

nëpërmjet edukimit të tatimpaguesve dhe nëpërmjet kontrolleve të paanshme të

bazuara në analizën e riskut.

Ligji nr.8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar

Me këtë ligj rregullohen marrëdhëniet që lindin në fushën e tatimit mbi të ardhurat

personale, tatimit mbi fitimin si dhe të tatimit të mbajtur në burim të të ardhurave.

Objekt i tatimit mbi të ardhurat janë të ardhurat personale të individëve, fitimi i

personave fizikë e juridikë subjekte të këtij Ligji, si dhe të ardhurat për të cilat

mbahet tatimi në burim. Në këtë ligj përcaktohet shpenzimet e njohura dhe të

panjohura për efekt të llogaritjes së tatim fitimit dhe në nenin 22 trajtohet amortizmi

dhe normat përkatëse sipas kategorive të aktiveve të AAM dhe AAJM.

42

Duhet vënë theksi te neni 19 i këtij ligji ku thuhet: “fitimi i tatueshëm për periudhën

tatimore përcaktohet në bazë të bilancit dhe të anekseve të tij, që duhet të jenë në

përputhje me ligjin “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”, me dispozitat e

këtij ligji, si dhe me aktet nënligjore të nxjerra nga Ministria e Financave për këtë

qëllim. Pra ky ligj në thelb duhet të ketë për bazë Ligjin nr.9228, “Për kontabilitetin

dhe pasqyrat financiare”.

Ndryshimet e shpeshta në legjislacionin tatimor kanë sjellur konfuzion te tatimpaguesit.

Ndërsa mungesa e informacionit, apo marrja me vonesë e tij ka sjellë jo vetëm problemin

e mosrespektimit të legjislacionit nga ana e bizneseve, por edhe probleme në

marrëdhëniet jokorrekte midis bizneseve dhe punonjësve të administratës tatimore, duke

favorizuar mundësitë për mitmarrje dhe korrupsion. Bizneset me të drejtë mendojnë se

ndryshimet në legjislacionin fiskal duhet të jenë jo të shpeshta dhe sektorit privat ato

duhet t’i bëhen të njohura në kohën e duhur. Çdo ndryshim në legjislacionin fiskal duhet

të realizohet nëpërmjet konsultimeve me grupet e interesit.Opinioni i komunitetit të

biznesit është shume i rëndësishëm për ndërtimin e besimit reciprok midis partnerëve.

Njësitë ekonomike janë të prirura dhe të orientuara nga rregullat tatimore. Padyshim, që

legjislacioni tatimor ka për qëllim gjenerimin e sa më shumë të ardhurave. Pikërisht duke

u nisur nga ky qëllim, mund të vihet në dyshim nëse strategjia e organeve tatimore (dhe

padyshim edhe i legjislacionit tatimor) është për inkurajimin e raportimit kontabël dhe

financiar mbi bazën e rregullave kontabël apo për rritjen e të ardhurave.

2.4.3 Aktorët e sistemit fiskal

Në fushën e mbledhjes së detyrimeve tatimore dhe sigurimit të pagesës së tyre, një rol të

rëndësishëm luajnë aktorët e ndryshëm të fushës fiskale, të cilët ndërveprojnë në një

mënyrë apo në një tjetër më njëri-tjetrin. Aktorët e fushës fiskale mund të grupohen në

disa kategori (Rrumbullaku, O., 2015):

Qeverisja

Hartimi i ligjeve është kompetencë e shtetit, që reflektohet si kombinim i veprimtarive

ligjore mes parlamentit dhe qeverisë. Pushteti legjislativ dhe ai ekzekutiv hartojnë dhe

miratojnë ligje, të cilat duhet të zbatohen nën përgjegjësine e “autoriteteve fiskale”.

Mbetet gjithmonë në diskutim fakti se sa të qarta dhe të kuptueshme janë formuluar dhe

detajuar ligjet fiskale dhe nëse kufizojnë të drejta apo shtojnë detyrime krahasuar me

idenë fillestare të pushtetit ekzekutiv dhe legjislativ.

Gjithashtu ligjet fiskale mund të kenë hapësirë për interpretime subjektive të rregullave,

duke sjellë shpesh hapësira “negociatash” për detyrim përkatës tatimor. Janë pikërisht

këto hapësira që shpesh sjelln paqartësi për atë që duhet të jetë e drejtë apo e gabuar për

qytetarin dhe tatimpaguesin e ndërgjegjshëm. Shpesh ligjet lejojnë shtigje, të cilët

përdoren nga “mendje” krijuese për të minimizuar barrën fiskale në mënyrë ligjorë

(ndërmjet shmangies tatimore), edhe pse kjo është në kundërshtim me parimet bazë në të

cilat është mbështetur fryma e ligjeve përkatëse.

Konsulentët fiskalë

Njësitë ekonomike kërkojnë nga konsulentët që të plotësojnë deklaratat tatimore në

mënyrë të rregullt dhe korrekte, por njëkohsisht të shmangin edhe gabimet e ndryshme

dhe problemet me kontrollet e ndryshme të autorizuara nga administrata fiskale.

43

Një ndër arsyet pse një njësi ekonomike mund të zgjedhin një konsulent fiskal, është edhe

ajo e gjetjes së një “profesionisti” në shmangien e detyrimeve fiskale, si rezultat edhe

gjetjes së gjitha mjeteve të mundshme ligjore që mund të reduktojnë detyrimet tatimore.

Administrata tatimore

Zbatimi i ligjeve të hartuara nga pushteti ekzekutiv dhe legjislativ është detyrë e

administratës fiskale. Janë pikërisht autoritetet fiskale, ato të cilat kanë detyrë të ofrojnë

shërbimin tatimor, vlërësimin e detyrimeve tatimore dhe kontrollet përkatëse. Duke qenë

se ato ndodhen direkt në prapavijë me tatimpaguesin, ato influencojnë në mënyrë direkte

në sjelljen e tatimpaguesve.

Tatimpaguesit

Tatimpaguesit janë në qendër të vëmendjes në lidhje me përmbushjen apo jo të

detyrimeve tatimore. Ata mund të jenë racionalë, egoist, të orientuar nga fitimi, duke

kërkuar kështu që të paguajnë sa më pak detyrime tatimore që të jetë e mundur.

Nga ana tjetër, shumë studime tregojnë që me qartësimin dhe njohjen më të mirë të

ligjeve tatimore, do rriten edhe gatishmëria e tatimpaguesve. Po ashtu ka shumë norma

sociale që ndikojnë në këto vendime, siç është lidhja me tatimpagues të ngjashëm. Për të

ndikuar në sjelljen e tatimpaguesit mund të përdoret koncepti i “karrotës” për nxitjen apo

lehtësitë, si edhe koncepti i “shkopit” në rastin e shtrëngimit për të zbatuar ligjet fiskale.

2.4.4 Domosdoshmëria e një sistem fiskal efektiv në Shqipëri

A është efektiv sistemi fiskal që operon në Shqipëri? Cili është sistemi më i mirë tatimor?

Nësë hedhim një vështrim në restrospektivë, në historikun e sistemit fiskal gjatë këtyre 26

viteve do shohim patjetër se sa shumë ai ka evoluar dhe është transformuar. Në fillimet e

tij rreth viteve 90-të, sistemi fiskal mbështetej te tatimet dhe taksat, ndërsa tani pas dy

dekadash ai mbështetet tek funksionet bazë të shërbimeve fiskale. Qëllimi kryesor i këtij

evoluimi është rritja e produktivitet të operacioneve administrative nëpërmjet përmirsimit

të transparencës dhe llogaridhënies së brendshmë dhe ndaj publikut.

Krahasuar me administratat më të zhvilluara, organizimi i administratës fiskale në vend

është në mes të ciklit evolutiv, për të arritur në një periudhë afatmesme tek administrimi i

organizuar sipas segmenteve të tatimpaguesve, industrive dhe politikave integruese të

ekonomisë në ekonominë globale (Gjokutaj, E., 2012).

Hartimi dhe strukturimi i një sistemi fiskal ka qenë në mënyrë të vazhdueshme subjekt i

debateve. Shumica e individëve kërkojnë tatime dhe taksa më të ulëta, sidomos nëse ky

diskutim bëhet i shkëputur nga shpenzimet publike. Padyshim që askush nuk është i

lumtur kur paguan tatimet apo taksat, prandaj detyra e një qeverie është të shpjegojë

përse disa subjekte apo individë duhet të paguajnë më shumë.

Sistemi më i mirë tatimor për çdo vend do të ishte sistemi që do të pasqyronte më mirë

strukturën ekonomike të vendit, kapacitetin për t’i administruar tatimet siç duhet, nevojat

për të plotësuar shërbimet publike dhe të drejtën e hyrjes në burime të tjera të tilla të

ardhurash si ndihma, etj. Përveç kësaj duhen marrë gjithashtu në konsideratë faktorë të

tillë të paqartë, por të rëndësishëm, si morali tatimor, apo kultura tatimore dhe, ndoshta,

mbi të gjitha, niveli i besimit ekzistues ndërmjet njerëzve dhe qeverisë së tyre, për arsye

se historia ka treguar se një prej burimeve më të rëndësishëm të diferencave ndërmjet

teorisë tatimore (rreth asaj që shkruhet dhe diskutohet në njërën anë, procesit të politikës

44

tatimore dhe reformës tatimore që vihet në jetë, në anën tjetër) e kanë bërë më se të qartë

se çdo lëvizje në politikën tatimore, në njëfarë shkalle, përfaqëson një hap/kapërcim në të

panjohurën18.

Drejtoria e Përgjithshme e Tatimeve është një institucion administrimi, që nuk ka fare

autoritet për të bërë ligje tatimore dhe si rezultat as edhe politika tatimore. Ajo i përket

Ministrisë së Financave dhe dispozitat e tjera ligjore miratohen nga Këshilli i Ministrave

apo Parlamenti. Sistemi tatimor nevojitet të jetë sa më pak kompleks dhe sa më shumë i

qëndrueshëm me qëllim që të jetë sa më afër parashikimeve të bizneseve dhe që të mos

“shtrembërojë” sjelljen e tatimpaguesve. Legjislacionit tatimor dhe ndryshimet e tij duhet

të shihen drejt dhe në kohë me qëllim t’i shërbejnë konkurrencës tatimore. Ai duhet të

shkojë në ato drejtime që të tërheqin investimet e huaja.

Deri tani pranohen pesë tipare të një sistemi “të mirë” tatimor. Një sistem tatimor optimal

duhet të mbështetet në këto karakteristika të përcaktuara në mënyrë të përmbledhur nga

Joseph Stiglitz, që janë po ashtu të përfshira në karakteristikat kryesore që duhet të ketë

sistemi i harmonizuar tatimor në Bashkimin Europian, sipas dokumentave të Komisionit

Europian (Rrumbullaku, O., 2015):

Efektiviteti ekonomik: sistemi tatimor nuk duhet të pengojë efektivitetin e

përdorimit të burimeve monetare.

Thjeshtësia administrative: sistemi tatimor duhet të jetë i thjeshtë dhe relativisht

pak i kushtueshëm nga pikëpamja administrative.

Fleksibiliteti: sistemi tatimor duhet të jetë i aftë t’i përgjigjet lehtë ndryshimeve

të ekonomisë.

Përgjegjësia politike: sistemi tatimor duhet të kompozohet në mënyrë të tillë që

t’u lejojë individëve të konstatojnë atë për të cilën kanë paguar dhe të vlerësojnë

saktësisht se sa i reflekton sistemi preferencat e tyre.

I drejtë: sistemi tatimor duhet të jetë i drejtë në trajtimin relativ të individëve të

ndryshëm.

Sipas këtyre karakteristikave, sistemi tatimor mund të konsiderohet si një veshje që ka një

model të caktuar, por që duhet të jetë qepur sipas trupit të atij që e vesh.

Interpretimi jo objektiv që kushtëzon vetë legjislacioni tatimor është një nga shkaqet

kryesore të informalitetit, rrjedhimisht edhe në krijimin e diferencave mes raportimit

kontabël dhe atij fiskal. Edhe pse vitet e fundit vendi ynë ka shënuar një progres të madh

në hartimin dhe përmirsimin e kuadrit ligjor fiskal dhe në administrimin e tij, situata

aktuale paraqitet mjaft problematike. Kjo edhe për arsye të atyre “marrëveshjeve

informale” të krijuara nga autoritet tatimore dhe njësitë ekonomike, gjë e cila jep

impaktin e vet edhe në gjenerimin e të ardhurave tatimore më të pakta, por mbi të gjitha

rritjen e pushtetit të ashtuquajturve “zyrtarë të pushtetshëm” të administratës fiskale.

Informaliteti varet edhe nga ndikimi i politikës mbi administratën fiskale modelet e

sjelljes dhe kapacitetet e administratës fiskale. Kultura e respektit të pamjaftueshëm ndaj

ligjit është faktor kyç në informalitetin e përhapur në raportet mes administratës tatimore

dhe tatimpaguesve. Ndërkaq, një faktor themelor që krijon terrenin ligjor për informalitet

është papërshtatshmëria e legjislacionit fiskal me mentalitetin shqiptar. Legjislacioni

fiskal qëndron në themel të sistemit të gjenerimit të ardhurave buxhetore. Ai ështe

gjithashtu një instrument që përmes nivelit të taksave dhe tatimeve ndikon në stimulimin

apo frenimin e ofertës së produkteve e shërbimeve në nivel firme apo ofertës agregate.

18 Referuar Revistës Monitor, 2015: “Disa pyetje për ato që tatojnë”.

45

Ndërkaq, legjislacioni tatimor është një faktor me ndikim direkt e të fuqishëm mbi

mjedisin e biznesit (Qurku, R., 2013).

2.5 Raportimi financiar dhe ai fiskal- dy realitete paralele

Marrëdhënia midis raportimit financiar dhe atij fiskal dhe korrelacioni që ekziston midis

tyre është një nga fenomenet më të debatuara dhe të analizuara në nivel mbarë botëror. Marrëdhënia midis kontabilitetit dhe fiskut është një marrëdhënie e hershme që ka

evoluar me kohën dhe që është shoqëruar shpesh me diskutime rreth konvergjencës dhe

divergjencës së saj. Ajo është një marrëdhënie po aq dinamike aq edhe komplekse.

Procesi i konvergjencës pranohet si faktori kyç për të implementuar një set standardesh të

kontabilitetit në mbarë botën.

Analiza kryesore e kësaj çështjeje është në drejtim të intensitetit të kësaj marrëdhënie,

kushteve të dubluara midis tyre dhe pasojat përkatëse. Supozimi më bindës kur

marrëdhëniet midis kontabilitetit dhe tatimeve janë afruar, lidhet me qëllimin e njësive

ekonomike për të paguar tatime më të ulëta, ose të dhënat e kontabilitetit janë vërtet të

nevojshme (Qurku, R., 2013).

Një nga përdoruesit kryesorë të informacionit që disponojnë Pasqyrat Financiare janë

organet tatimore. Nevoja e përdorimit të PF të njësive ekonomike rrjedh kryesisht nga

domosdoshmëria e llogaritjes së pjesës së tatimit mbi fitimin që i takon të paguhet sipas

legjislacionit fiskal në fuqi (Ujkani, M., 2013).

Vitet dhe progresi në ekonomine e tregut, e ka ekspozuar vendin tonë para nevojës për

zhvillimin e reformes në kontabilitet si domosdoshmëri e diktuar njëherësh nga

ndryshimi i sistemeve ekonomike, nga lindja e fenomeneve të reja ekonomike e tregtare,

nga globalizimi i ekonomise boterore, nga lidhja e biznesit vendas me bizneset e

ekonomive te vendeve te zhvilluara etj. Zhvillimet e reja ne kontabilitet janë përcaktuar

edhe nga zhvillimet e reja politike e sociale si edhe nga synimi i vendit tonë për aderimin

në Bashkimin Europian, që kërkon midis të tjerash edhe zhvillimin e kontabilitetit në

përputhje me normat e BE.

Ndryshime të shumta ka pësuar edhe sistemi fiskal, gjë e cila ka dhënë impaktin e vet

edhe në raportimin e njësive ekonomike. Pas rënies së sistemeve komuniste në shtetet

ballkanike, filloi procesi i reformimit te sistemeve fiskale në kuadër të tranzicionit

ekonomiko-shoqëror në tërësi. Ky reformin është ende në proces dhe duke u ballafaquar

me sfida të shumta që kërkojnë patjetër efiçencë dhe efektivitet të lartë, të udhëhequr nga

aspirimi per të qenë sa më afer standarteve europiane.

Shpesh herë këto ndryshime në sistemin fiskal nuk kanë ofruar hapësira veprimi apo nuk

konvergjojnë me ligjin e ri të Kontabilitetit, i cili paraqet rregullat bazë për evidentimin,

dokumentimin e veprimeve të realizuara nga njësia ekonomike, si edhe paraqitjen e

informacionit në Pasqyrat Financiare me qëllim që të sigurojë vërtetësinë dhe

besueshmerinë e ngjarjeve ekonomike. Nga njëra ana janë njësite ekonomike që janë të

detyruara të hartojne pasqyrat financiare në mbështjetje me rregullat dhe standartet

kontabel në fuqi dhe nga ana tjetër janë organet tatimore që kërkojnë që njësitë

ekonomike të paguajnë tatim fitimin në përputhje me rregullat fiskale. Në këtë mënyre,

rrezikohet që zbatimi i standarteve të ngelet një nocion teorik dhe jo praktik, gjë e cila do

të ndikonte në vendimarrjen e përdoruesve të informacionit kontabël.

46

Rregullat e kontabilitetit dhe rregullat fiskale janë dy koncepte që hartohen nga dy

autoritete të ndryshme, që kanë dy qëllime të ndryshme. Nga njëra anë janë standardet e

kontabilitetit dhe raportimit financiar, të cilët janë hartuar me qëllim për të përmbushur

objektivat e raportimit financiar/kontabël dhe nga ana tjetër janë rregullat fiskale që janë

hartuar me qëllimin për të mbështetur dhe inkurajuar sjellje të caktuara të taksapaguesve.

E përkthyer ndryshe: njësitë ekonomike ndodhen përballë një realiteti të dyfishtë që

interpretohet dhe përkthehet edhe në dualitetin e raportimeve. Nga njëra anë janë njësitë

ekonomike që kërkojnë të ushtrojnë aktivitetin e tyre dhe të kryejnë raportimet e tyre

financiare duke hartuar pasqyrat financiare që kanë si objektiv sigurimin e informacionit

të nevojshëm dhe të rëndësishëm përdoruesve potencialë. Ky lloj raportimi padyshim që

duhet të bëhet në përputhje me rregullat kontabël në fuqi (aktualisht sipas SKK dhe

SNK/SNRF). Dhe nga ana tjetër, njësitë ekonomike ndodhen përpara faktit për të paguar

detyrimin e tatim fitimit autoriteteve tatimore sipas legjislacionit fiskal në fuqi. Të

ndodhur përpara një fakti të tillë, njësitë ekonomike do të kërkojnë të shmangin ose të

reduktojnë pagesën e këtij detyrimi. Në një situatë të tillë gjatë hartimit të pasqyrave

financiare, njësitë ekonomike do të ballafaqohen me rregullat dhe politikat fiskale, si

rezultat edhe përballë raportimit për efekt fisku.

Strukturat qeveritare mund të vendosin që aktivitete të caktuara, që normalisht quhen të

pranueshme për qëllime raportimi financiar, nuk pranohen nga fisku. Për qëllime biznesi,

kërkohet që të merren parasysh të gjitha kostot që gjenerojnë të ardhura. Megjithatë, jo të

gjitha shpenzimet mund të pranohen për qëllime fisku. Një ndër arsyet e mosnjohjes apo i

njohjes së pjesshme të tyre është për të ndaluar “ekstravangacën” apo “luksin” dhe

përdorimin e qëllimshëm të tyre për të shmangur tatimet (James, S., 2009).

Që nga viti 1993, kur u zbatua për herë të parë Ligji i Kontabilitetit, e deri në vitin 2004

kur hyri në fuqi ligji i ri, në Shqipëri ndodhën shumë ndryshime. Të gjitha këto

ndryshime që ndodhën në mjedisin ekonomik shqiptar duhej patjetër të merreshin në

konsideratë për të pasqyruar periudhën e tranzicionit që po përjetonte vendi yne dhe

kërkesat e kohës të ekonomisë shqiptare. Në fillimet e viteve 90-të, të ardhurat tatimore

nga sektori publik ishin më të mëdha sesa ato të sektorit privat. Ndërsa në vitin 2003

vihet re një situatë e kundërt, ku të ardhurat tatimore të gjeneruara nga sektori privat janë

në një nivel shumë më të lartë sesa ato nga sektori shtetëror, kjo si rezultat i rritjes së

numrit të bizneseve dhe i zgjerimit të marrëdhënieve tregtare të vendit tonë në nivel

rajonal dhe global. Në një realitet të tillë ekonomik kaq kompleks dhe me boshllëqe

legjislacioni, administrimi i legjislacionit tatimor bëhej gjithnjë edhe më i vështire. Janë

pikërisht keto boshllëqe legjislacioni që i lënë shteg njësive ekonomike që të shmangin

sadopak detyrimet tatimore.

Evazioni fiskal shpesh detyron tatimpaguesit qëllimisht të shtrembërojnë gjendjen e

vërtetë të tyre në organet tatimore, me qëllim për të zvogëluar detyrimin e tyre tatimor,

dhe realizojnë raportimin e pandershëm e taksave si shpallja më pak të ardhura, fitime

apo përfitime sesa shumat e fituara në të vërtetë.

Në ndihmë vjen Ligji i ri i Kontabilitetit (nr 9228, datë 29.04.2004), i cili dha impaktin e

vet jo vetëm në reduktimin e boshllëqeve në legjislacionin tatimor por edhe në

reduktimin e evazionit dhe mashtrimit tatimor. Nëpërmjet rregullimeve kontabël synohet

paraqitja e informacionit kontabël (në formën e PF) në mënyrë që të sigurojë

besueshmërinë dhe vërtetësinë. Ligji i ri i Kontabilitetit ka për qëllim të trajtojë shumë

nga mangësitë e kërkesave të mëparëshme të kontabilitetit dhe raportimit financiar. Një

47

kontabilitet i rregullt dhe i sinqertë përbën një tablo të domosdoshme (me instrumentat e

tij të matjes) në një realitet ekonomik kompleks dhe dinamik. Në këtë mënyrë synohet t’i

jepet njësive ekonomike siguri si nga pikëpamja fiskale, juridike dhe financiare. Edhe pse

Ligji i Kontabilitetit (nr 9228, datë 29.04.2004) nuk është pjesë e legjislacionit tatimor, ai

parashtrohet për tu zbatuar në cdo ligj të rëndësishëm fiskal (si psh Ligji mbi Tatimin mbi

të Ardhurat, i TVSH-së etj), ku në mënyrë eksplicite citohet “të gjithë rregjistrimet e

veprimeve ekonomike, përveçse kur i detyron ligji i veçanë tatimor, duhen bërë ne zbatim

të ligjit të kontabilitetit”. E parë në këtë kontekst, Ligji i Ri i Kontabilitetit duhet të

shihet në lidhje dhe në zbatim të legjislacionit fiskal, gjë e cila do bënte të mundur

sigurimin e vërtetësisë dhe saktësisësë informacionit kontabël të paraqitur nga

tatimpaguesi. Disa njësi ekonomike gjatë hartimit të pasqyrave financiare i kushtojnë më

shumë rëndësi rezultatit tatimor dhe më pak rezultatit ekonomik kontabël. Drejtimi i

njësisë ekonomike i kushton më shumë rëndësi rezultatit tatimor, për arsye se aplikimi

dhe zbatimi i legjslacionit fiskal sjell efekte tatimore tek entitetet, ndërkohë që

mosrespektimi i rregullave të SKK-ve nuk sjell këto efekte tatimore. Drejtuesit e njësisë

ekonomike dhe hartuesit e pasqyrave financiare, në disa raste i plotësojnë këto të fundit

me mangësi, për disa veprime kontabël, të cilat legjislacioni fiskal nuk i pranon si të tilla,

nëse ato nuk kanë kaluar në sistemin bankar. Ngjarje të hasura më shpesh janë: pagat e

punonjësve të paguara, qeratë e paguara dhe shpenzime të tjera që i shërbejnë aktivitetit

të entiteteve, të paguar jashte sistemit bankar. Plotësimi i pasqyrave financiare vetëm në

këtë formë i sherben admisitratës tatimore dhe jo përdorusve të tjerë si brenda dhe jashtë

saj, një opinion i dhënë pa respektuar rregullat e SKK-ve është nje opinion vetëm për

rezultatin tatimor dhe si i tillë është jo i plotë (Mishtaku, A., 2015).

Prandaj lind si detyrim i të gjithë aktorëve si: hartuesit e PF-ve, administrata tatimore dhe

shoqatat e kontabilistëve, që të kërkojnë nga njësitë ekonomike të plotësojnë pasqyrat

financiare sipas SKK-ve, sepse vetëm në këtë mënyrë, pasqyrat financiare do të japin një

pamje të vërtetë e të besueshme të pozicionit financiar, performancës financiare dhe

fluksit të parasë së njësisë ekonomike raportuese dhe besueshmerinë ndaj përdoruesve të

jashtëm (Mishtaku, A., 2015).

Shpesh here këto ndryshime në sistemin fiskal nuk kanë ofruar hapësira veprimi apo nuk

konvergjojnë me ligjin e ri të Kontabilitetit, i cili paraqet rregullat bazë për evidentimin,

dokumentimin e veprimeve të realizuara nga njësia ekonomike, si edhe paraqitjen e

informacionit në Pasqyrat Financiare me qëllim që të sigurojë vërtetësinë dhe

besueshmërinë e ngjarjeve ekonomike. Në këtë mënyrë rrezikohet qe zbatimi i

standardeve të ngelet një nocion teorik dhe jo praktik.

Pasqyrat financiare të dorëzuara pranë autoriteteve tatimore nuk vlerësohen për

respektimin e standardeve kontabël sipas të cilave janë hartuar, përkundrazi edhe

rezultati tatimor i gjeneruar nga aplikimi i rregullave fiskale i nënshtrohet

rivlerësimit nga autoritet tatimore. Shembuj të tillë nga praktika mund të jenë

edhe me përcaktimin e shpenzimeve të panjohura. Nëse legjislacioni fiskal do

merrte parasysh ligjin mbi kontabilitetin dhe standardet kontabël, atëherë nuk do

të ishte e nevojshme paraqitja e shpenzimeve të panjohura, një pjesë e të cilave

nuk figuron si shpenzim duke u nisur nga vetë mënyra e rregjistrimit kontabël

apo nga vetë nocioni i tyre i paraqitur në standardet kontabël.

Emri i mirë, një aktiv afatgjatë jomaterial, sipas standardeve ndërkombëtare të

kontabilitetit evidentohet vetëm në transaksionin e shit-blerjes. Ai nuk është

48

vlerësuar nga njësitë ekonomike (nuk është kontabilizuar si aktiv), kjo edhe për

arsye të mosnjohjes nga fisku. Sipas SNRF 3, njësia blerëse duhet të njohë emrin

e mirë në momentin fillestar me koston e tij. Kjo kosto përfaqëson shumën që

rezulton nga diferenca midis kostos së kombinimit të biznesit (shuma e dhënë ose

për t’u dhënë në kembim të blerjes së aktiveve neto të biznesit) me vlerën neto të

drejtë të aktiveve, detyrimeve e detyrimeve të kushtëzuara të njohura nga kjo

blerje. Pikërisht duke u nisur nga sa u tha mësipër paraqiten problematika në

vlerësimin e tij nga organet tatimore.

Problematike paraqitet situata e njohjes së aktiveve të qëndrueshme të trupëzuara

në rast se dalin jashtë përdorimi para afatit të përdorimit, pasi sipas standardeve

kontabël do rregjistrohej si humbje nga nxjerrja jashtë përdorimi i aktivit ndërsa

sipas fiskut një situatë e tillë nuk justifikohet sidomos në rastet kur vlera e tij

është materiale.

Njohja e provizioneve për efekt të fiskut paraqitet problematike. Sipas

standardeve të kontabilitetit, provizionet njihen (në raportimet kontabël dhe

financiare) por jo në raportimet fiskale, gjë e cila bie ndeshet me parimet e

kontabilitetit dhe standardet kontabël.

Ndryshimi në vlerësime kontabël, konkretisht në politikat e amortizimit, duke

ndryshuar normat e amortizimit që mund të japin efekte në periudhat ushtrimore

(psh kur parashikohet se aktivi me një vlerë të caktuar të mbetur i shërben

veprimtarisë së njësisë ekonomike për një periudhë më të shkurtër sesa

parashikimi). Kjo do të sillte rritjen e shpenzimit të amortizimit për periudhën

ushtrimore (si rezultat i rritjes së normës së amortizimit), gjë e cila nuk pranohet

në raportimet fiskale.

Rregullimet kontabël të deritanishme kanë justifikuar deri në një farë mase qëllimin e

tyre në funksion të përshtatjes me ekonominë e tregut, por evoluimi i ekonomisë tonë me

elementë të rinj, impenjimi i vendit në marrëveshje e konventa ndërkombëtare, evoluimi i

vetë standarteve ndërkombëtare të kontabilitetit e të raportimit financiar kanë bërë të

pashmangshme dhe rishikimin dhe azhornimin e rregullimeve kontabile ekzistuese dhe

përpunimin e standardeve gjithnjë e më të avancuara(Shera, A., & Bezo, Y., 2012).

Në raportimin fiskal, praktikisht, ndryshimet që mund të ndikojë në rritjen e të ardhurave

merren të mirëqena dhe çdo ndryshim që ndikojnë në rritjen e shpenzimeve duhet patjetër

t’i nënshtrohet një verifikimi dhe vlerësimi të hollësishëm. Këto verifikime nuk marrin

për bazë shumë nga rregullat e standardeve kontabël por kanë për qëllim minimizimin e

shpenzimeve dhe rrjedhimisht edhe “vjeljen” e sa më shumë të ardhurave nga tatim

fitimi. Synimi i autoriteteve tatimore është vjelja e sa më shumë të ardhurave, duke mos

marrë për bazë ndikimin që mund të kenë rregullimet kontabël si ligji për kontabilitetin

apo standardet kontabël (SKK/SNK/SNRF) mbi legjislacionin fiskal.

Njësitë ekomike janë të prirura dhe të orientuara nga rregullat tatimore. Padyshim që

legjislacioni tatimor ka për qëllim gjenerimin e sa më shumë të ardhurave. Pikërisht duke

u nisur nga ky qëllim, mund të vihet në dyshim nëse strategjia e organeve tatimore

(padyshim edhe i legjislacionit tatimor) është për inkurajimin e raportimit kontabël dhe

financiar mbi bazën e rregjullave kontabël apo për rritjen e të ardhurave.

49

2.5.2 Diferencat në raportimet kontabël dhe fiskale për disa elementë të pasqyrës së

bilancit

Inventari

Sipas SKK 4 do të quhet inventar aktivet:

a) E mbajtura për shitje në rrjedhën normale të njësisë ekonomike raportuese;

b) Që ndodhen në procesin e prodhimit;

c) Në formë materialesh ose furnizimesh për t'u përdorur në procesin e prodhimit

ose në kryerjen e shërbimeve.

Në këtë standard trajtohet njohja, metodat e vlerësimit dhe paraqitjen e tyre në pasqyrat

financiare si edhe në shënimet shpjeguese.

Edhe pse në sipas legjislacionit fiskal deklarohet se njohja dhe vlerësimi i inventarëvë

duhet bërë sipas Ligjit mbi Kontabilitetin, autorititet tatimore shpesh paraqesin vështirsi

në njohjen e tyre. Konkretisht, kjo shprehet në Ligjin nr. 8434, datë 28.12.1998 “Për

tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar, në nenin 23 :

“Njohja fillestare (me kosto) dhe vlerësimi i inventarit, në fund të periudhës

tatimore, bëhen sipas metodave të përcaktuara në ligjin "Për kontabilitetin dhe

pasqyrat financiare", të cilat duhet të zbatohen në mënyrë sistematike.

Zhvlerësimi dhe rivlerësimi i inventarit, pas njohjes fillestare, sipas

përcaktimeve të ligjit të mësipërm, nuk njihen për efekt të llogaritjes së fitimit të

tatueshëm”.

Diferenca në raportime mund t’i shohim në rastet:

Mund të përmendim rastin e nxjerrjes jashtë përdorimi të mallrave, ku sipas

standardeve kontabël duhej të njiheshin si shpenzime periudhe por një gjë e tillë nuk

njihet sipas fiskut pa njoftuar organet tatimore sipas dispozitave ligjore. Në rastin e

nxjerrjeve jashtë përdorimit ose shkatërrimit të materialeve apo mallrave të cilat për

arsye të ndryshme, si dëmtime, kalim i afatit të skadencës, etj., janë të papërdorshme

ose të pa tregtueshme apo tregtohen më çmime të ulura, perfshire uljen sezonale,

shpenzimet përkatëse ose të ardhurat e reduktuara do të njihen për efekt fiskal vetëm

nëse vërtetohen me proces-verbalin përkatës të mbajtur nga një komision i posaçëm

vlerësimi, dhe subjekti ka njoftuar organin tatimor përkatës. Proces-verbali i

vlerësimit duhet të përmbajë të dhëna të plota mbi sasitë, vlerat, kohën e furnizimit,

arsyet e zhvlerësimit apo nxjerrjes jashtë përdorimit, duke i garantuar organeve

tatimore mundësinë e verifikimit dhe kontrollit. Praktikisht inspektorët tatimorë

kundërshtojnë të nënshkruajnë proces-verbalet për njerrjet jashtë përdorimit të

mallrave. Gjithashtu, sipas udhëzimeve tatimore, njësia ekonomike për inventarin e

nxjerrë jashtë përdorimi duke kërkuar kështu të përpilojë një faturë për efekt të

llogaritjes së TVSH-së (duke kërkuar pa të drejtë korrigjimin e kreditimit të TVSH-

së), ndërsa një gjë e tillë nuk pranohet nga kontabiliteti.

Në datën e mbylljes së bilancit, inventarët duhet t’i nënshtrohen testit të

zhvlerësimit. Sipas SKK 4, pas njohjes fillestare, nj.e duhet ta njohë inventarin me

vlerën më të vogël midis kostos dhe vlerës neto të realizueshmë, një fakt i tillë e

detyron atë se në rast se ka, të rregjistrojë humbjet nga zhvlerësimi në momentin që

ato ndodhin. Një gjë e tillë është e papranueshme nga organet tatimore, pasi ky lloj

shpenzimi nuk njihet për efekt të llogaritjes së fitimi të tatueshëm.

50

Gjithashtu, në më të shumtën e rasteve ato kërkojnë edhe informacione shtesë (pasi

nuk i mjafton informacioni i gjeneruar nga rregullimet kontabël nga njësia

ekonomike). Për vlerësimin e gjendjes së inventarit në fund të periudhës tatimore,

tatimpaguesi mund të përdorë një nga metodat e vlerësimit të parashikuara në ligjin

për Kontabilitetin, duke mos e ndryshuar këtë metodë nga njëra periudhë në tjetrën

pa patur arsye të forta objektive për një ndryshim të tillë. Ndryshimi i metodës së

vlerësimit mund të bëhet vetem pasi të jetë njoftuar me shkrim Degën përkatëse të

Tatimeve jo më vonë se 30 ditë para fillimit të periudhës tatimore në të cilën do të

aplikohet metoda e re e vlerësimit (udhëzimi nr.5, datë 30.01.2006, pika 3.8).

Aktivet afatgjata materiale Në SKK 5 janë të përcaktuara njohja, metodat e njohjes dhe vlerësimit të aktiveve

afatgjata materiale, amortizimi dhe zhvlerësimi dhe paraqitja e tyre në pasqyrat

financiare. Pra në këtë standard paraqiten rregullat e njohjes dhe vlerësimit e këtyre

aktiveve, respektivisht edhe kontabilizimet e tyre, gjithashtu edhe vlerësimi në momentin

e hartimin të pasqyrave financiare.

Ndërsa sipas legjislacionit tatimor nuk paraqitet qartë momenti i njohjes së aktivit dhe

vlerësimit të tij. Sipas fiskut për t'u njohur aktivi mjafton të jetë i dokumentuar.

Sipas Ligjit nr.8434, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar, në nenin

20 (për shpenzimet e njohura) citohet:

“Për përcaktimin e fitimit të tatueshëm në Republikën e Shqipërisë njihen si

shpenzime ato që kryhen për qëllime fitimi, sigurimi dhe ruajtje të fitimit, në

masën që këto shpenzime provohen dhe dokumentohen nga tatimpaguesi, si dhe

kur janë objekt i kufizimeve të specifikuara nga ky ligj.

Dokumenti i përdorur si bazë për justifikimin e shpenzimit, për efekt tatimor,

është: fatura tatimore me TVSH, fatura e thjeshtë tatimore dhe çdo dokument

tjetër i përpiluar dhe lëshuar, në përputhje me udhëzimet e Ministrit të

Financave, në zbatim të legjislacionit tatimor”.

Pra, sipas raportimit fiskal për tu njohur një aktiv material mjafton që ai të jetë i

dokumentuar sipas dispozitave ligjore dhe nuk citohet asgjë në lidhje me vlerësimin e tij

në hyrje. Në të kundërt, kur nuk është i dokumentuar sipas dispozitave ligjore (sipas

legjislacionit fiskal), çdo shpenzim i kryer për sigurimin e AAM nuk duhet të njihet. Një

gjë e tillë bie ndesh me ligjin e kontabilitetit, ku në kosto do njihen të gjitha ato

shpenzime për sigurimin e aktivit dhe sjelljen e tij në vendndodhjen dhe kushtet e

nevojshme për funksionimin e tij, sipas qëllimeve të njësisë. Legjislacioni tatimor

paraqitet më strikt dhe njëkohësisht edhe më i kufizuar në vlerësimin e AAM-ve.

Ndërsa në nenin 22 (për amortizimin) të po këtij ligji, shprehet që është pronari i cili ka

përgjegjësi për përcaktimin e amortizimit të aktiveve.

Normat e amortizimit janë të përcaktuara konkretisht në pikat 3,4 dhe 5 të këtij neni: çdo

tejkalim përtej normave të përcaktuara nuk njihet si shpenzim. Për efekt të raportimit

fiskal njihet vetëm metoda e vlerës së mbetur për llogaritjen e shpenzimit të amortizimit.

Ndërsa sipas standardit, për llogaritjen e amortizimit, mund të përdoren:

Metoda lineare

Të tepricës zvogëluese

Metoda e bazuar në përdorim të tilla si metoda e njësive të prodhuara.

51

Metoda e zgjedhur e amortizimit duhet të pasqyrojë sistematikisht mënyrën se si do të

realizohen nga njësia ekonomike përfitimet ekonomike të ardhshme të aktivit afatgjatë, të

përftuara gjatë jetës së dobishme të tij. Objektivi i përzgjedhjes së metodave dhe normave

të amortizimit nuk është mbajtja e vlerës kontabël të një aktivi afatgjatë material sa më

afër vlerës së tij të tregut, por pasqyrimi sa më me vërtetësi i përdorimit të aktivit.

Sipas legjislacionit tatimor, në rastin kur bëhet rivlerësimi i aktiveve të veprimtarisë nuk

lejohet të llogaritet amortizimi për shumën e rivlerësuar. Ndërsa, sipas standardit

vlerësimi i mëpasshëm i aktivit mund të bëhet ose me medelin e kostos ose të

rivlerësimit. Sipas modelit të rivlerësimit “një klasë AAM, vlera e drejtë e së cilave mund

të matet me besueshmëri, paraqitet në pasqyrën e pozicionit financiar me shumën e

rivlerësuar, e cila është vlera e drejtë në datën e rivlerësimit minus amortizimin e

akumuluar të mëpasshëm dhe humbjet e akumuluara të mëpasshme nga zhvlerësimi”.

Rivlerësimet duhet të kryhen rregullisht, në mënyrë që vlera kontabël të mos ndryshojë

materialisht nga vlera që do të rezultonte nëse vlerësimi i AAM, në datën e bilancit

raportimit do të bëhej me vlerën e drejtë”. Një gjë e tillë bie ndesh me fiskun, pasi

rivlerësimet nuk lejohen për efekt të raportimeve fiskale.

Gjithashtu sipas rregullimeve kontabël, nëse i blerë me kredi dhe pagesa e tij shtyhet

përtëj afateve normale të kredive, në përcaktimin e kostos së aktivit merret në considerate

vlera aktuale e pagesës. Diferenca mes vlerës nominale dhe vlerës aktuale njihet si një

shpenzim interesi përgjatë afatit të pagesës.

Sipas legjislacionit fiskal, një praktikë e tillë është e patolerueshme, kjo për arsye se

rregjistrimi i AAM në Bilanc bëhet sipas faturës me vlerën aktuale (neni 21).

Edhe pse sipas legjislacionit tatimor, kërkesat për njohjen, vlerësimin dhe paraqitjen e

AAM-ve në pasqyrat financiare mbështeten në ligjin për kontabilitetin, autoritetet

tatimore kërkojnë nga njësiste ekonomike në mënyrë të detyrueshme që të dorëzojnë

informacion shtesë dhe të detajuar në lidhje me inventarin në datën e hartimit të

pasqyrave financiare

Aktivet Afatgjata Jomateriale

SKK 5 trajton aktivet afatgjata jomateriale, ku janë të përcaktuara njohja, metodat e

njohjes dhe vlerësimit të aktiveve afatgjata materiale dhe paraqitja e tyre në pasqyrat

financiare.

Sipas këtij standardi kostoja e një AAJM të blerë veças përfshin:

a) çmimin e tij të blerjes, duke përfshirë taksat e importit dhe taksat e

parimbursueshme të blerjes, dhe duke zbritur skontot dhe zbritjet tregtare,

b) çdo kosto që i ngarkohet drejtpërdrejt përgatitjes së aktivit për përdorimin e tij të

paramenduar.

Një njësi ekonomike duhet të njohë shpenzimet e kryera brenda saj për krijimin e një

aktivi jomaterial, duke përfshirë të gjitha shpenzimet për aktivitetet e kërkimit dhe

zhvillimit, si një shpenzim në periudhën kur është kryer, vetëm nëse nuk është pjesë e

kostos së një aktivi tjetër që i plotëson kriteret e njohjes në këtë standard.

Sipas legjislacionit tatimor, edhe pse në mënyrë jo të qartë i trajton shpenzimet e fazës

kërkimore si shpenzime që duhet të kapitalizohen.

Në standard thuhet se “njësia ekonomike do të zgjedhë një metodë amortizimi që

pasqyron modelin me të cilin ajo pret të konsumojnë përfitimet ekonomike të ardhshme

52

të aktivit. Nëse njësia ekonomike nuk mund ta përcaktojë këtë model të besueshëm, ajo

do të përdorë metodën lineare”.

Ndërsa sipas legjislacionit tatimor, konkretisht në nenin 22 të Ligjit nr.8434, datë

28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar, deklarohet se e vetmja metodë që

duhet të përdoret është ajo lineare në masën 15 për qind.

Zhvlerësimi i aktiveve afatgjata materiale dhe jomateriale

Edhe përsa i përket zhvlerësimit paraqiten diferenca dhe trajtime të ndryshme sipas

raportimeve kontabël dhe atyre fiskale.

Standardet e kontabilitetit njohin konceptin e zhvlerësimit të AAM-ve dhe AAJM-ve,

gjithashtu edhe humbjen nga ky zhvlerësim nëse evidentohet. Një humbje nga

zhvlerësimi ndodh kur vlera kontabël neto e një aktivi zbret nën shumën e

rikuperueshme. Një njësi ekonomike duhet të njohë një humbje nga zhvlerësimi

menjëherë në fitim ose humbje. Humbja nga zhvlerësimi do njihet si shpenzim periudhe,

ndërsa rimarrja e një humbjeje nga zhvlerësimi do njihet si pakësim i humbjes nga

zhvlerësimi i aktivit, që do evidentohet në pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve.

Legjislacioni tatimor, për efekt të raportimit fiskal, nuk jep asnjë interpretim në lidhje me

konceptin e zhvlerësimit, thjesht ai trajton vetëm konceptin e amortizimit sipas

kategorive të aktiveve (neni 22 i Ligjit nr.8434, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të

ardhurat” i ndryshuar).

Instrumentat Financiarë

Sipas SKK3, instrument financiarë do të quajmë çdo kontratë që krijon një aktiv financiar

për një njësi ekonomike, si dhe një detyrim financiar ose instrument kapitali për një njësi

ekonomike tjetër.

Ky Standard do të zbatohet për kontabilizimin e instrumenteve të mëposhtme financiare:

(a) mjetet monetare.

(b) një instrument borxhi (si llogari, dëftesë ose hua e arkëtueshme ose e pagueshme)

(c) një zotim për të marrë një hua e cila:

(i) nuk mund të paguhet në para, dhe

(ii) kur zotimi realizohet

Sipas standardit, një njësi duhet të njohë një aktiv financiar ose një detyrim financiar

vetëm kur njësia bëhet pjesë e kushteve kontraktuale të instrumentit dhe njihet fillimisht

me koston e transaksionit. Më pas ato njihen në pasqyrat financiare me metodën e kostos

së amortizuar apo kosto minus zhvlerësimin.

Legjislacioni tatimor nuk jep trajtime të mirëfillta rreth instrumentave financiare,

kryesisht rreth llogarisë së arkëtueshme (kërkesave për tu arkëtuar).

Në nenin 24, të Ligjit nr.8434, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar,

paraqitet koncepti i borxhit të keq, ku thuhet:

Në përcaktimin e fitimit të tatueshëm, borxhi i keq njihet si shpenzim i zbritshëm,

në rast se plotësohen, njëkohësisht, tri kushtet e mëposhtme:

a) Një shumë, që korrespondon me ketë borxh, është përfshirë më parë në të

ardhurat;

b) borxhi është fshirë nga librat kontabël të tatimpaguesit;

c) janë ndërmarrë të gjitha veprimet e mundshme ligjore për arkëtimin e tij.

53

Pra, sipas legjislacionit tatimor jepet koncepti i borxhit të keq për efekt fisku dhe kushtet

e njohjes së tij. Koncepti i borxhit të keq në raportimet fiskale ka për qëllim uljen e

kërkesave për të arkëtuar.

Në rastin e bankave, degëve të bankave të huaja dhe subjekteve financiare jobanka, të

liçencuara nga Banka e Shqipërisë për ushtrimin e veprimtarisë së kredidhënies, në

përcaktimin e fitimit të tatueshëm, fshirja e borxhit të keq, lidhur me procesin e

kredidhënies, njihet si shpenzim i zbritshëm me plotësimin e këtyre afateve.

Provizionet, aktivet dhe pasivet e kushtëzuara SKK 6 përkufizon termin provizion dhe shpjegon ndryshimin mes një provizioni dhe një

detyrimi të kushtëzuar. Standardi bën dallim mes situatave, ku njohja e një provizioni

është e nevojshme të bëhet në pasqyrën e pozicionit financiar, dhe situatave kur është e

mjaftueshme që të shpjegohet detyrimi i kushtëzuar, në shënimet shpjeguese të pasqyrave

financiare. Sipas këtij standardi, provizion është një detyrim aktual, për të cilin koha e

shlyerjes ose shuma janë të pasigurta. Sipas këtij standardi njihet krijimi i provizionit për

qëllime të ndryshme si p.sh për çështjet gjyqësore, të garancisë, të ristrukturimit, për

detyrimet mjedisore apo që lidhen me kontratat rënduese, etj.

Sipas legjislacionit fiskal, për efekt të llogaritjes së tatim fitimit, nuk njeh provizionet që

krijohen për mbulimin e humbjeve ose shpenzimeve të pritshme, kështu që ato nuk

trajtohen si shpenzime të njohura.

Përjashtime shihen në disa veprimtari të institucioneve bankare dhe të sigurimit, të cilave

u lejohet të krijojnë disa rezerva speciale (teknike) që janë në përputhje me SNK-të. Këto

rezerva teknike trajtohen si shpenzime të njohura por shumat e rimarra nga këto rezerva

apo provizione i shtohen fitimit të tatueshëm. Një gjë e tillë trajtohet konkretisht në nenin

25 të Ligjit nr.8434, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar:

“Në përcaktimin e fitimit të tatueshëm të bankave dhe të shoqërive të sigurimit

janë shpenzime të njohura rezervat teknike, të krijuara në përputhje me ligjin

“Për veprimtarinë e sigurimit, të risigurimit dhe ndërmjetësimit në sigurime dhe

risigurime” dhe provizionet e bankave, të krijuara në përputhje me standardet e

hartuara nga Bordi i Standardeve Kontabël Ndërkombëtare dhe të çertifikuara

pa vërejtje nga auditues të jashtëm. Shumat e rimarra nga këto rezerva apo

provizione i shtohen fitimit të tatueshëm”.

Grantet dhe të ardhurat e shtyra

Grantet trajtohen në SKK 10, ku sipas këtij standardi ato janë:

“Grantet janë ndihmë e dhënë nga një organizëm qeveritar ose joqeveritar, në

formën e transferimit të burimeve apo aktiveve të një njësie ekonomike,

përkundrejt plotësimit në të shkuarën ose në të ardhmen të disa kushteve të

paracaktuara që lidhen me aktivitetet e shfrytëzimit të kësaj njësie ekonomike”.

Një njësi ekonomike i njeh grantet si vijon:

a) Një grant që nuk imponon kushte të specifikuara të performancës në të ardhmen

mbi përfituesin njihet në të ardhura, kur granti është arkëtuar .

b) Një grant që imponon kushte të specifikuara të performancës në të ardhmen mbi

përfituesin njihet në të ardhura vetëm kur kushtet e performancës janë plotësuar.

c) Grantet e marra para se të plotësohet kriteri i njohjes së të ardhurave njihen si një

detyrim.

54

Sipas standardit jepet një trajtim i qartë në lidhje me definicionin e grantit dhe vlerësimet

e tij në PF-të. Aktivet e marra ose të blera nëpërmjet granteve njihen në pasqyrën e

pozicionit financiar në të njëjtën mënyrë siç njihen aktivet e tjera të të njëjtit lloj.

Të ardhurat dhe shpenzimet, që lidhen me grantet, njihen në PASH në zërat “Të ardhura

të shfrytëzimit dhe shpenzime të tjera të shfrytëzimit” ose si zë më vete.

Në legjislacionin tatimor nuk trajtohet koncepti i grantit. Në disa udhëzime të TVSH-së

përmendet përciptazi koncepti i grantit për efekt të TVSH-së dhe jo për njohjen e

vlerësimin e tij në pasqyrat financiare. Pra, nuk ka përcaktime të nocionit të grantit në

legjislacionin fiskal.

Tatimi i shtyrë

Rregullimet kontabël sipas SKK/SNK parashikojnë edhe çështjen e tatimit të shtyrë, pra

të aktiveve apo detyrimeve të shtyra që lindin si shkak i diferencave të përkohshme të

tatueshme apo të kreditueshme. Diferencat e përkohshme rezultojnë si diferencë midis

vlerës kontabël të një aktivi apo detyrimi me bazën tatimore të tyre. Në rregullimin

tatimor nuk gjenden parashikime në lidhje me tatimin e shtyrë (Ujkani, M., 2013).

Aktive të marra me qera dhe pasivet e qerasë

Për këtë vjen në ndihmë SKK 7 – Kontabilizimi i qirave. Në këtë standard trajtohet

njohja, matja dhe vlerësimi i qirave në pasqyrat financiare. Sipas këtij standardi jepet

përkufizimi i qirasë, qirasë së zakonshme dhe asaj financiare.

Në legjislacionin tatimor trajtohet nocioni i qirasë, konkretisht në nenin 4 dhe 8 të Ligjit

nr.8434, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar. Në këtë ligj njihet

qiraja për efekt fisku si e ardhur e tatueshme (në burim). Por njohja e shpenzimeve të

amoritizimit, ristrukturimit apo mirëmbajtjes, për efekt të llogaritjes së tatim fitimit,

realizohet deri në një limit të caktuar (sipas nenit 22). Pra në raportimet fiskale, të

ardhurat nga qiraja njihen plotësisht, ndërsa shpenzimet në mënyrë pjesore sipas limiteve

të përcaktuara në legjislacion fiskal (Udhëzimi nr.5, datë 30.01.2006, pika 3.7.2).

Elementët e

Bilancit

Kontabël19

Raportimi kontabël/financiar Raportimi fiskal

Inventari Njohja, matja, vlerësimi dhe pa-

raqitja e inventarëve në pasqyrat

financiare duhet bërë mbi bazën e

ligjit “Për Kontabilitetin dhe

Pasqyrat Financiare”, si edhe mbi

SKK4 dhe SKK15 (për Mikro-

njësitë).

Ka përkufizime të qarta për in-

ventarët.

Pas njohjes fillestare, nj.e duhet ta

njohë inventarin me vlerën më të

vogël midis kostos dhe vlerës neto

të realizueshmë.Në rast se ka, ajo

duhet ta njohë zhvlerë-simin.

Njohja, matja, vlerësimi dhe

paraqitja e inventarëve në pasqyrat

financiare trajtohet në SKK4 dhe

SKK15 (për Mikronjësitë).

Nuk ka përkufizime të qarta për

inventarët

Zhvlerësimi dhe rivlerësimi nuk

njihen për efekt të llogaritjes së

tatim fitimit.

19Referuar Ligjit nr.8434, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar, SKK-ve, si edhe

punimeve të Qurkut (2013) dhe Ujkanit (2013).

55

Janë përcaktuar rastet kur kalon

shpenzim periudhe.

Mosnjohja si shpenzime në disa

raste, psh nxjerrja jashtë

përdorimit të mallrave.

Aktive Afatgjata

Materiale

Ka përkufizime të qarta për njohjen

e AAGJM, konkretisht në SKK5.

Lejon kryerjen e testeve për

zhvlerësimin.

Janë të përcaktuara normat e

amortizimit për kategori të ndry-

shme aktivesh dhe metodat.

Nuk ka përkufizime të qarta për

njohjen e AAGJM, por vetëm npm

faturës tatimore.

Zhvlerësimi I AAGJM nuk njihen

për efekt të llogaritjes së tatim

fitimit.

Janë të përcaktuara norma amor-

tizimi të ndryshme nga ato të

standardeve. Çdo tejkalim nga

normat e përcaktura nga

legjislacioni fiskal njihet si

shpenzime të panjohura.

Aktive Afatgjata

Jomateriale

Ka përkufizime të qarta për njohjen

e AAGJJM, konkretisht në SKK5.

Nj.e zgjedh metodën e amortizimit

për tu përdorur.

Kostot e nisjes njihen si shpenzime

periudhe.

Nuk ka përkufizime të qarta për

njohjen e AAGJM, por vetëm npm

faturës tatimore.

E vetmja metodë që duhet

përdorur është ajo lineare.

Kostot e nisjes nuk njihen si

shpenzime.

Zhvlerësimii

aktiveve

Ka përkufizime të qarta për

zhvlerësimin.

Rimarrja nga zhvlerësimi apo

humbja njihen në PASH.

Nuk ka përkufizime të qarta për

zhvlerësimin.

Nuk njihes as humbja nga zhvle-

rësimi e as rimarrja.

Instrumentat

financiare

Ka përkufizimin të qarta për

njohjen e IF.

Legjislacioni tatimor nuk jep

trajtime të mirëfillta rreth IF,

kryesisht rreth llogarisë së

arkëtueshme.

Provizionet,pasivet

dhe aktivet e ku-

shtëzuara

SKK 6 trajton koneptin e provi-

zionit dhe shpjegon ndryshimin

mes një provizioni dhe një detyrimi

të kushtëzuar.

Për efekt të llogaritjes së tatim

fitimit,nuk njihen provizionet që

krijohen për mbulimin e humbjeve

ose shpenzimeve të pritshme.

Grantet dhe të

ardhurat e shtyra

Sipas SKK10, trajtohet njohja dhe

vlerësimi i granteve dhe të ar-

dhurave të shtyra dhe paraqitjen e

tyre ne pasyqyrën e Bilancit dhe

PASH-it.

Nuk ka përkufizime të qarta për

njohjen dhe vlerësimin e tyre

(përciptazi paraqiten disa koncepte

të granteve në udhëzimet e TVSH-

së).

Aktivet e marra

me qera dhe pasi-

vet e qerasë

Në SKK7 trajtohet njohja, matja

dhe vlerësimi i qirave dhe paraqitja

e tyre në PF-të.

Njihen si të ardhurat ashtu edhe

shpenzimet e llogaritura sipas

SKK-së.

Trajtohet koncepti i njohjes se

qirasë.

Në raportimet fiskale, të ardhurat

nga qiraja njihen plotësisht, ndërsa

shpenzimet në mënyrë pjesore

sipas limiteve të përcaktuara në

legjislacion fiskal.

Figura 2.10 Modelet e dyfishta të raportimit në elementët e Bilancit Kontabël

56

2.5.2 Diferenca në raportimet kontabël dhe fiskale për disa zëra të pasqyrës së të

ardhurave dhe shpenzimeve

Ekzistojnë diferenca në raportimet apo vlerësimet kontabël dhe fiskale për disa elemente

apo zëra të PASH-it. Këto diferenca vijnë edhe si rezultat e ndjekjes së politikave të

ndryshme të njohjes së të ardhurave dhe shpenzimeve. Konkretisht, legjislacioni tatimor

është i orientuar në njohjen e tyre në politikat e investimit të njësisë ekonomike, politikat

e shmangies së evazionit fiskal apo të abuzimit. Kurse raportimi financiar dhe kontabël i

njeh elementët në pasqyrat financiare mbi bazën e të drejtave dhe detyrimeve të

konstatuara si dhe të parimit të vijimësisë, duke patur parasysh edhe karakteristikat

cilësore që duhet të përmbajë informacioni kontabël në pasqyrat financiare (Ujkani, M.,

2013).

Ekzistojnë diferenca në raportimet kontabël dhe ato fiskale në zërat e të ardhurave dhe

shpenzimeve, por kryesisht në ato të shpenzimeve.

Të ardhurat

Ekzistojnë diferenca në raportimet kontabël dhe ato fiskale në zërat e të ardhurave. Sipas

SKK 8, të ardhurat do quhen përfitimet ekonomike bruto, të marra gjatë periudhës

kontabël, si rezultat i rrjedhës normale të veprimtarisë së njësisë ekonomike, atëherë kur

këto përfitime ekonomike çojnë në rritjen e kapitalit (këtu nuk përfshihen rritjet, që

lidhen me kontributet nga pjesëmarrësit në kapital).

Ky standard zbatohet për kontabilizimin e të ardhurave që vijnë nga veprimet dhe ngjarjet

e mëposhtme:

(a) shitja e produkteve dhe mallrave;

(b) kryerja e shërbimeve;

(c) kontratat e ndërtimit në të cilat njësia ekonomike është ndërtuesi;

(d) përdorimi i aktiveve të njësisë ekonomike nga palë të treta, nga ku gjenerohen të

ardhura interesi, të ardhura nga shfrytëzimi i pronësisë (rojëllti), dhe të ardhura nga

dividendët;

Të ardhurat njihen atëherë kur është e mundshme që njësia ekonomike do të ketë

përfitime ekonomike në të ardhmen dhe këto përfitime mund të maten me besueshmëri.

Një njësi ekonomike duhet të masë të ardhurat me vlerën e drejtë të arkëtuar ose të

arkëtueshm duke marrë parasysh shumën e çfarëdo zbritje tregtare, zbritjet për shlyerje të

menjëhershme dhe zbritjet e bëra për sasi të blerë.

Sipas legjislacionit tatimor, koncepti i të ardhurave trajtohet në Ligjin nr.8434, datë

28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar. Në nenin 4 të këtij ligji jepet

definicioni se kush janë burimet e të ardhurave, konkretisht:

a) Të ardhurat nga marrëdhënia e punës së ushtruar në Republikën e Shqipërisë;

b) të ardhurat nga veprimtari kulturore apo sportive, si dhe nga veprimtari të tjera,

personale;

c) të ardhurat nga veprimtaria e zhvilluar nga një person jorezident, nëpërmjet një

personi me seli të përhershme në Republikën e Shqipërisë;

d) të ardhurat nga kalimi i së drejtës së pronësisë mbi sendet e paluajtshme, që i

përfiton një person me seli të përhershme në Republikën e Shqipërisë;

dh) të ardhurat nga pronësia mbi pasuritë e paluajtshme, aksesorët dhe frytet e tyre,

si dhe të ardhurat nga të drejta të tjera, që rrjedhin nga pronësia mbi sendet e

paluajtshme;

57

e) të ardhurat nga kalimi i pronësisë mbi pasuritë e parashikuara

ë) të ardhurat nga dividentët e shpërndarë nga një person juridik, rezident;

f) të ardhurat nga pjesët e fitimit, të paguar nga një ortakëri rezidente;

g) të ardhurat nga interesat e paguar nga organet e qeverisjes qëndrore apo vendore

ose nga një rezident i Republikës së Shqipërisë, ose që paguhet nga një jo rezident,

nëpërmjet një personi që ka seli të përhershme në Republikën e Shqipërisë;

gj) të ardhurat nga e drejta e autorit dhe pronësia intelektuale, qiraja dhe enfiteoza;

si dhe të ardhurat nga lojërat e fatit.

Sipas këtij ligji trajtohet vetëm se kush do jenë burimet e të ardhuravë për efekt fisku, por

nuk paraqitet mënyra e njohjes dhe vlerësimi përkatës.

Në ligjin nr.92/2014 “Për tatimin mbi vlerën e shtuar në Republikën e Shqipërisë” jepet

koncepti i furnizimit të mallrave dhe shërbimeve për efekt të llogaritjes së TVSH-së. Pra,

këto furnizime do shërbejnë për bazë për njohjen e të ardhurave. Në nenin 7,10 dhe 11

jepet informacioni në lidhje furnizimet e mallrave dhe shërbimeve, rrjedhimisht edhe

rastet kur duhet të njihen të ardhurat për mallrat dhe shërbimet.

Në nenin 7 citohet: “me furnizim mallrash kuptohet transferimi i së drejtës për të

disponuar si pronar pasurinë e trupëzuar”, ndërsa në nenin 10 jepet koncepti i furnizimit

të shërbimeve “me furnizim shërbimesh kuptohet çdo transaksion që nuk është furnizim

mallrash, përveç rasteve që në këtë ligj përcaktohet ndryshe”.

Furnizimi quhet i kryer në momentin kur lëshohet fatura (neni 13 i Ligjit nr.7928, datë

27.04.1995 “Për tatimin mbi vlerën e shtuar”, i ndryshuar, ku citohet se “furnizimi quhet i

kryer në momentin kur është e detyrueshme të lëshohet fatura”), ndërsa sipas standardit

quhet i kryer kur njësia ekonomike raportuese ia ka kaluar blerësit të gjitha rreziqet dhe

përfitimet, që lidhen me pronësinë e mallrave dhe produkteve.

Shpenzimet

Gjatë njohjes dhe vlerësimit të shpenzimeve paraqiten diferenca të mëdha në raportimet

kontabël/financiar dhe atë fiskal. Shpenzimet janë ndër zërat kryesore që përcaktojnë

detyrimin e tatim fitimit që njësi ekonomike duhet të paguajë gjatë ushtrimit të aktivitetit. Sipas nenit 20, të Ligjit 8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar,

jepet koncepti i njohjes së shpenzimeve për efekt të llogaritjes së tatim fitimit:

“Për përcaktimin e fitimit të tatueshëm në Republikën e Shqipërisë njihen si

shpenzime ato që kryhen për qëllime fitimi, sigurimi dhe ruajtje të fitimit, në

masën që këto shpenzime provohen dhe dokumentohen nga tatimpaguesi, si dhe

kur janë objekt i kufizimeve të specifikuara nga ky ligj.

Dokumenti i përdorur si bazë për justifikimin e shpenzimit, për efekt tatimor,

është: fatura tatimore me TVSH, fatura e thjeshtë tatimore dhe çdo dokument

tjetër i përpiluar dhe lëshuar, në përputhje me udhëzimet e Ministrit të

Financave, në zbatim të legjislacionit tatimor”.

Më poshtë renditen disa nga shpenzimet të cilat krijojnë diferenca raportimi:

Shpenzimet e interesit

Sipas standardeve shpenzimet e interesit njihen sipas situatës si shpenzime korrente apo

që kapitalizohen.

58

Sipas legjislacionit tatimor, njohja e shpenzimeve të interesit realizohet në mënyrë të

kufizuar. Konkretisht një gjë e tillë paraqitet në nenin 21, të Ligjit 8438, datë 28.12.1998

“Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar”, në të cilin nuk njihet si shpenzim :

“interesat e paguara, të cilat tejkalojnë normën mesatare të interesit 12 mujor

të kredisë për tregun bankar, sipas publikimit zyrtar të Bankës së Shqipërisë”.

Do të konsiderohen si shpenzime jo të zbritshme ajo pjesë e interesave që shkon përtej

normës mesatare të interesit të kredisë të publikuar nga BSH-ja.

Gjithashtu konsiderohen si shpenzime të panjohura edhe interesat për huatë që tejkalojnë

katër herë shumën e kapitaleve të veta, konkretisht në nenin 21, të Ligjit 8438, datë

28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar:

“Nëse gjatë periudhës tatimore, huaja dhe parapagimi tejkalojnë mesatarisht

katër herë shumën e kapitaleve të veta, interesi i paguar për shumën e tejkaluar

nuk njihet si shpenzim i zbritshëm. Ky kufizim nuk zbatohet për bankat dhe

shoqëritë e sigurimeve dhe kompanitë e leasing-ut”.

Shpenzimet e interesave janë një burim i diferencave në raportimin kontabël me atë

fiskal.

Shpenzimet për gjoba apo kamatvonesa

Sipas legjislacionit tatimor paraqiten disa kufizime në njohjen e shpenzimeve për gjoba

dhe kamatvonesa. Konkretisht, mosnjohja e tyre si shpenzime trajtohet në Ligjin nr.

8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar:

“Për efekt të përcaktimit të fitimit të tatueshëm, nuk njihen shpenzimet si gjobat,

kamatvonesat dhe kushtet e tjera penale”.

Për efekt të raportimit financiar këto zëra duhet të njihen si shpenzime dhe duhet të

paraqiten në pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve. Ndërsa për efekt të raportimit

fiskal, këto gjoba e kamatvonesa duhet t’i shtohen fitimit të tatueshëm.

Pra, në njohjen apo jo të këtyre zërave në pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve do

paraqiten diferenca në vlerësimet kontabël/financiare dhe ato fiskale.

Shpenzimet për përfaqësim dhe pritje e përcjellje

Sipas legjislacionit tatimor paraqiten disa kufizime në njohjen e shpenzimeve për

përfaqësim dhe shpenzimeve për pritje e përcjellje. Konkretisht, mosnjohja e tyre si

shpenzime trajtohet në Ligjin nr. 8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat”, i

ndryshuar:

“Për efekt të përcaktimit të fitimit të tatueshëm, nuk njihen shpenzimet për

përfaqësim dhe shpenzimet për pritje-përcjellje të cilat tejkalojnë shumën 0,3

për qind të qarkullimit vjetor”.

Për efekt të raportimit fiskal, do njihen si shpenzime të gjitha ato shpenzime të realizuara

nga njësia ekonomike, me kusht që të mos kalojnë kufirin 0.3% të qarkullimit vjetor. Në

këtë rast, qarkullimi vjetor shërben si bazë për të përcaktuar se deri në çfarë niveli këto

shpenzime duhet të njihen si të zbritshme apo jo.

Për efekt të raportimit financiar këto zëra duhet të njihen si shpenzime dhe duhet të

paraqiten plotësisht në pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve. Të gjitha shpenzimet e

realizuara për përfaqësim, pritje e përcjellje duhet të njihen plotësisht si të zbritshme

pavarsisht qarkullimit vjetor që mund të ketë njësia ekonomike. Pra, në njohjen apo jo të

59

këtyre zërave në pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve do paraqiten diferenca në

vlerësimet kontabël dhe ato fiskale, rrjedhimisht edhe modele të dyfishta raportimi.

Shpezime për shërbime teknike, shërbime të konsulencës dhe të menaxhimit të

faturuara nga persona të tretë

Në raportimi kontabël/financiar, njësia ekonomikë duhet t’i njohë këto shpenzime në

përiudhën që ato kanë ndodhur. Këto lloj shpenzimesh janë shpenzime që mund të

ndodhin rutinë gjatë ushtrimit të aktivitetit nga njësia ekonomike. Sipas standardeve të

kontabilitetit këto shpenzime duhet të njihen plotësisht.

Për efekt fisku, këto shpenzime do njihet por vetëm me kusht që këto shërbime të jenë të

justifikuara me fatura dhe që të jetë ndalur tatimi në burim brenda periudhës tatimore nga

tatimpaguesi.

Shpenzime për dieta

Sipas legjislacionit fiskal, dietat do të njihen si shpenzime deri në një kufi të caktuar.

Pavarsisht se faktikisht shpenzimet për dieta mund të jenë më të mëdha se ato të

përcaktuara më sipër, ato shpenzime do të njihen si të zbritshëm deri në këto kufinj dhe të

justifikuara me dokumentat përkatës.

Për efekt të raportimit financiar këto zëra duhet të njihen si shpenzime dhe duhet të

paraqiten plotësisht në pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve. Standardet lejojnë që të

gjitha shpenzimet e realizuara për dieta të njihen plotësisht si të zbritshme pavarsisht

vlerës së tyre. Pra, në njohjen apo jo të këtyre zërave në pasqyrën e të ardhurave dhe

shpenzimeve do paraqiten diferenca në vlerësimet kontabël dhe ato fiskale.

Shpenzime për sponsorizime

Në raportimi kontabël/financiar, njësia ekonomikë duhet t’i njohë plotësisht këto

shpenzime. Ato duhet të paraqiten në pasqyrën e të ardhurave dhe shpenzimeve në

periudhën që ato kanë ndodhur.

Në raportimin për efekt fisku, shpenzimet për sponsorizime nuk do njihen plotësisht por

deri në një nivel të caktuar. Konkretisht në nenin 21 të Ligjit nr. 8438, datë 28.12.1998

“Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar, jepen kufizimet e njohjes së sponsorizimeve:

“Për efekt të përcaktimit të fitimit të tatueshëm, nuk njihen si shpenzime, ato

sponsorizime që tejkalojnë kufijtë e përcaktuar me ligj apo me akte nënligjore.

Për kufijtë e përcaktuar në ligjin nr. 7892 datë 21.12.1994, “Për

sponsorizimet”, i ndryshuar, për qëllime tatimore, nuk njihen si shpenzime të

zbritshme shumat e sponsorizuara, që tejkalojnë masën 3 për qind të fitimit para

tatimit dhe shuma e sponsorizuar për botuesit e shtypit, e cila tejkalon masën 5

përqind të fitimit para tatimit”.

Pra, në njohjen apo jo të këtyre zërave në PASH do paraqiten diferenca në vlerësimet

kontabël dhe ato fiskale, rrjedhimisht edhe modele të dyfishta raportimi.

Shpenzime borxh i keq

Sipas legjislacionit tatimor, konkretisht në Ligjin nr.7928, datë 27.04.1995 “Për tatimin

mbi vlerën e shtuar”, i ndryshuar, paraqitet njohja e borxhit të keq për efekt të kreditimit

të TVSH-së. Ndërsa në Ligjin nr. 8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat”, i

60

ndryshuar, paraqitet në mënyrë më të detajuar për kushtet e njohjes së borxhit të keq për

efekt të llogaritjes së fitimit të tatueshëm. Konkretisht në nenin 24 citohet:

“Në përcaktimin e fitimit të tatueshëm, borxhi i keq njihet si shpenzim i

zbritshëm, në rast se plotësohen, njëkohësisht, tri kushtet e mëposhtme:

a) Një shumë, që korrespondon me ketë borxh, është përfshirë më parë në të

ardhurat;

b) borxhi është fshirë nga librat kontabël të tatimpaguesit;

c) janë ndërmarrë të gjitha veprimet e mundshme ligjore për arkëtimin e tij”.

Shpenzime për firot, humbjet, dëmtimet e skarcot

Sipas legjislacionit tatimor paraqiten disa kufizime në njohjen e shpenzimeve për

humbjet, dëmtimet, firot dhe skarcot gjatë prodhimit, tranzitimit dhe magazinimit, tej

normave të përcaktuara në aktet të veçanta ligjore dhe nënligjore. Ndërkohë, edhe pse

thuhet në nenin 21 të Ligjin nr.8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat”, i

ndryshuar, se normat për përcaktimin e tyre si shpenzime të panjohura rregullohen me

akte të vecanta ligjore e nënligjore, në të vërtete nuk ekzistojnë akte të tilla në industri të

ndryshmë duke lënë shkak për abuzime dhe subjektivizëm nga ana e autoriteteve

tatimore.

Për efekt të raportimit kontabël duhet të njihen si shpenzime të gjitha firot, skarcot apo

humbjet që pëson njësia ekonomike. Njësitë ekonomike prodhuese, gjatë ushtrimit të

veprimtarisë së tyre, mund të ballafaqohen shpesh me firot apo skarsot që disa herë

shkojnë përtej normave të përcaktuara me ligj. Ato duhet të pasqyrohen plotësisht si

shpenzime të zbritshme dhe të paraqiten në PASH. Pra, në njohjen apo jo të këtyre zërave

në PASH paraqiten diferenca në vlerësimet kontabël dhe ato fiskale.

Shpenzimet për dhurata

Këto shpenzime nuk njihen farë për efekt të raportimit fiskal. Pavarsisht se praktikisht

mund të ndodhin situata të tilla, fisku nuk njeh si të zbritshmë shpenzimet për dhurata.Për

efekt të raportimit kontabël/financiar, shpenzime të tille duhej të njiheshin si shpenzime.

Elementët e

PASH20

Raportimi kontabël/financiar Raportimi fiskal

Të

ardhurat

Njohja, vlerësimi dhe paraqitja e

tyre në PF bëhet në përputhje me

SKK1, SKK2 dhe SKK8 dhe

kërkesat ligjore të kontabilitetit.

Furnizimi i mallrave apo shër-

bimeve quhet i kryer kur nj.e

raportuese ia ka kaluar blerësit të

gjitha rreziqet dhe përfitimet, që

lidhen me pronësinë e mallrave

dhe produkteve.

Njohja dhe vlerësimi I tyre bëhet në

përputhje me legjislacionin tatimor,

konkretisht me Ligjin nr.8438, datë

28.12.1998 “Për tatimin mbi të

ardhurat”, I ndry-shuar dhe

udhëzimet.

Furnizimi i mallrave apo shër-bimeve

quhet i kryer në momentin kur

lëshohet fatura (neni 13 I Ligjit

nr.7928).

20Referuar Ligjit nr.8434, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar, SKK-ve, si edhe

punimeve të Qurkut (2013) dhe Ujkanit (2013).

61

Shpenzimet Njohja, vlerësimi dhe paraqitja e

tyre në PF bëhet në përputhje me

SKK1 dhe SKK2 dhe kërkesat

ligjore të kontabilitetit.

Njohja dhe vlerësimi I tyre bëhet në

përputhje me legjislacionin tatimor,

konkretisht me Ligjin nr.8438, datë

28.12.1998 “Për tatimin mbi të

ardhurat”, i ndryshuar dhe

udhëzimet.

Njihen si shpenzime ato që kryhen për

qëllime fitimi, sigurimi dhe ruajtje të

fitimit, në masën që këto shpenzime

provohen dhe dokumentohen nga

tatimpaguesi, si dhe kur janë objekt i

kufizimeve të specifikuara nga ligji.

Figura 2.11 Modelet e dyfishta të raportimit në elementët e PASH-it

62

KAPITULLI III

METODOLOGJIA E NDJEKUR DHE INSTRUMENTAT

E PËRDORUR

Në këtë kapitull do të paraqitet metodologjia e përdorur për realizimin e këtij punimi.

Kapitulli fillon me trajtimin e hipotezave, pёr tё vazhduar mё tej me metodën e zgjedhur

të studimit, arsyet e zgjedhjes të pyetësorit si metodë për mbledhjen e të dhënave primare,

përcaktimin e kampionit të studimit si edhe procedurën e mbledhjes së të dhënave.

Çështjet e këtij kapitulli shkojnë sipas rendit logjik. Fillimisht kemi parashtrimin mbi

metodën, ku konstatohen shumë konsiderata të autorëve të huaj dhe vendas për të; pastaj

vjen evidentimi i orientimit të njësive ekonomike gjatë vlerësimeve të tyre kontabël dhe

fiskale, më tej vazhdon me konceptimin i modelit, ku prezantohemi me variablat për t’u

marrë në analizë (faktorë të evidentuar nga rishikimi i literaturës të paraqitur në kapitullin

e dytë) dhe në fund paraqiten dimensionet ku vihen re më shumë këto diferenca.

Në realizimin e këtij punimi janë përdorur si të dhënat primare ashtu edhe ato sekondare.

Kërkimi primar është mbështetur në kërkimin sasior nëpërmjet shpërndarjes së

pyetësorëve dhe kërkimit cilësorë nëpërmjet intervistave me ekspertët financiarë të

njësive ekonomike dhe nëpunës të administratës tatimore. Literatura dhe intervistat në

thellësi me ekspertët financiarë dhe drejtuesit e njësive ekonomike kanë shërbyer si bazë

për ndërtimin e pyetësorit, si një instrument shumë i rëndësishëm në mbledhjen e të

dhënave primare. Të dhënat sekondare janë rezultat i shqyrtimit të një literature

akademike të gjerë dhe bashkëkohore, të huaj dhe vendase, në lidhje me rregullimet

kontabël, standardet kontabël/financiare, sistemin fiskal dhe raportimin fiskal, si edhe

marrëdhënien ndërmjet këtyre dy raportimeve. Nga analiza i kësaj literature, u

identifikuan dimensionet kryesorë të orientimit të marrëdhënies midis kontabilitetit dhe

fiskut (rrjedhimisht edhe vlerësimeve përkatëse), të cilat u testuan për njësitë ekonomike

në Qarkun e Shkodrës, gjithashtu edhe faktorët potencialë që ndikojnë në krijimin e

diferencave në këto vlerësime.

Qëllimi i këtij punimi është të studiojë nëse njësitë ekonomike që realizojnë aktivitetin e

tyre ekonomik në Qarkun e Shkodrës, janë të orientuara drejt zbatimit rigoroz të

rregullave të standardeve kontabël dhe atyre fiskale në vlerësimin e veprimtarisë dhe të

gjendjes së tyre financiare, si edhe të përcaktojë faktorët potencialë që ndikojnë në

krijimin e diferencave në këto vlerësime dhe se ku evidentohen ato në pasqyrat

financiare.

63

3.1 Objektivat e studimit

Objektivat e këtij studimi janë:

Të eksplorojë dhe të evidentojë vlerat e raportimit (vlerësimit) kontabël dhe atij

fiskal dhe të paraqesë situatën aktuale me të cilën po perballen njësitë ekonomike

në lidhje me paraqitjen e informacionit kontabël/financiar në vendin tonë.

Të studiojë veçoritë e raportimit dhe të vlerësimit fiskal, metodat e këtij vlerësimi

si dhe të paraqesë lidhjet midis dy vlerësimeve duke analizuar të përbashkëtat,

veçoritë dhe papajtueshmëritë, veçanërisht në Qarkun e Shkodrës.

Të studiojë nëse njësite ekonomike që realizojnë aktivitetin e tyre ekonomik në

Qarkun e Shkodrës, janë të orientuara drejt zbatimit rigoroz të rregullave të

standardeve kontabël dhe atyre fiskale në vlerësimin e veprimtarisë dhe të gjendjes

së tyre financiare

Krijimin e nje baze teorike dhe praktike mbi diferencat e mundshme midis

raportimit financiar dhe atij fiskal dhe faktorët potencialë që ndikojnë në krijimin e

tyre, rrjedhimisht edhe në krijimin e modeleve të dyfishta të raportimit.

Të studiojë dhe analizojë se cilët janë komponentët kryesorë se ku evidentohen më

shumë diferencat në vlerësimet kontabël dhe ato fiskale, të paraqitura këto në

pasqyrat financiare.

3.2 Projektimi i Kërkimit Shkencor

Ekzistojnë mjaft përkufizime në lidhje me nocionin e kërkimit shkencor, të dhënë nga

autorë të ndryshëm. Në thelb shumica e këtyre përkufizimeve konvergjojnë në një pikë të

përbashkët, si një proces kërkimi dhe investigimi sistematik metodologjik dhe etik që ka

për qëllim njohjen dhe shpjegimin e një dukurie.

Kërkimi shkencor është konsideruar edhe si një “proces sistematik në mbledhjen dhe

analizimin e informacionit, në mënyrë që fenomeni për të cilën po interesohemi të jetë

më kuptimplotë (Ormrod dhe Leedy, 2005). Thelbi i këtij përkufizimi qëndron në termin

“proces sistematik”, ku fjala sistematike nënkupton një kërkim i bazuar në marrëdhënie

logjike (Ghauri dhe Gronhaug, 2005).

Në fakt, kërkimi shkencor prezantohet si një proces që kalon nëpër disa faza, që duhet të

ndiqen me qëllim që të arrihen objektivat e punimit. Përgjithësisht, numri i fazave që

kërkimi përfshin është: formulimi dhe qartësimi i temës së punimit, shqyrtimi i

literaturës, hartimi i projektit të kërkimit, mbledhja e të dhënave, analiza e tyre dhë në

fund nxjerrja e konkluzioneve nga analiza (Lewis dhe Saundersand, 1997). Megjithatë,

shpesh gjatë studimit paraqitet nevoja i rishikimit të hapave dhe ndryshimin e tyre, si

rezultat i rishqyrtimit në mënyrë të vazhdueshme të literaturës apo i hulumtimit të

faktorëve që mund të ndikojnë në analizën tonë. E parë në këtë këndvështrim, kërkimi

jonë shkencor mund të shihet si një hulumtim sistematik dhe i organizuar, i bazuar në një

kuadër teorik të përshtatshëm dhe të besueshëm.

Më poshtë paraqiten fazat në të cilat kalon procesi i kërkimi shkencor të këtij punimi:

64

.

Figura 3.1 Projektimi i kërkimit shkencor

3.3 Qasja dhe pyetjet kërkimore

Sipas Gujaratit (2004), një hulumtim fillon në momentin që përcaktohen qartazi pyetjet

kërkimore dhe hipotezat, në mënyrë që t’i jepet përgjigje problemit thelbësor për të cilin

po bëhet kërkimi shkencor. Koha e shpenzuar duke formuluar apo qartësuar fushën e

studimit është shumë e rëndësishmë, gjë e cila paraqitet në formën e pyetjeve, të cilat

patjetër duhet të marrin përgjigje nga vetë kërkimi.

Pyetjet e kërkimit përcaktojnë përqasjet dhe teknikën e mbledhjes së të dhënave

metodologjike, të cilat në vetvete janë përdorur në mënyrë specifike, me prejardhje

filozofike teorike (Sim dhe Wright, 2000).

Literatura

Analizimi dhe rishikimi i

literaturës

Analizimi dhe rishikimi i të dhënave

dytësore

Evidentimi i pyetjeve bazë

për pyetësorin

Paratestimi i pyetësorit

Hartimi i pyetësorit

Rishikimi i pyetësorit

Shpërndarja e tij kampionit të

përcaktuar

Mbledhja e të dhënave

Analiza e të dhënave

65

Për studimin tonë, metodologjinë e përpunimit dhe analizës së të dhënave e kemi ndërtuar

në varësi të çdo pyetjeve kërkimore. Skematikisht lidhja ndërmjet pyetjeve kërkimore dhe

hipotezave paraqiten si në figurën e mëposhtme:

Pyetje Kërkimore Hipotezat

Figura 3.2 Projektimi i lidhjes mes pyetjeve kërkimore dhe hipotezave

Pyetja kërkimore nr.1: Si janë të orientuara njësitë ekonomike që operojnë në Qarkun

e Shkodrës drejt zbatimit të rregullave kontabël dhe atyre fiskale në vlerësimin e

veprimtarisë dhe të gjendjes së tyre financiare?

Nga rishikimi i literaturës mbi orientimin e njësive ekonomike në lidhje me zbatimin e

rregullave kontabël dhe fiskale, rrjedhimisht edhe vlerësimeve dhe raportimeve të tyre, u

identifikuan një numër jo i vakët i veprimtarive shkencore gjatë dy dekadave të fundit.

Shkalla e marrëdhënies kontabilitet-fisk, rrjedhimisht edhe vlerësimet kontabël dhe ato

fiskale, ka qenë një pikë shumë e rëndësishmë e studiuar dhe e diskutuar në mbarë botën.

Mund të përmendim taksonominë e Lambit (1998) apo të Hoogerdoorn (1996), analizat

krahasuese të Blake (1993, 1997, 1998), Beke(2010) apo sistemin e raportimit të dyfishtë

të studiuar nga Desai (2005).

Por këto studime kanë qenë më tepër në kuadër të analizës së standardeve kontabël dhe të

raportimit financiar, avantazheve dhe disavantazheve të implementimit të tyre,

vështirsive dhe sfidave që sjell ky implementim në botë. Duke vështruar dinamikën e

kësaj marrëdhënie, që është gjithmonë e në evoluim e sipër, njëkohësisht edhe

problematikat dhe divergjencat e vazhdueshme të saj (që reflektohen në mënyrë direkte te

njësitë ekonomike), nevojitet një studim më koherent i kësaj marrëdhënie.

66

Për të analizuar orientimin e njësive ekonomike që operojnë në vendin tonë (konkretisht

në Qarkun e Shkodrës) do fokusohemi te taksonomia e Lambit (1998). Ai e klasifikon

këtë marrëdhënie në pesë kategori duke i klasifikuar sistemet e vlerësimit në mënyrë të

tillë që në respekt të veçorive apo të modelit që përfaqesojnë, ato bëjnë pjesë apo

klasifikohen në njërin nga këto pesë kategoritë:

1. Shkëputja: Sisteme vlerësimi në të cilat përdoren rregulla të ndryshme të

raportimit fiskal dhe kontabël për qëllime të ndryshme (përdoren rregullat

kontabël për përcaktimin e fitimit kontabël dhe rregullat fiskale për të

përcaktuar fitimin për efekt fisku, në njëfare mënyrë të dy sistemet janë te

pavarura dhe të larguara nga njëri-tjetri.

2. Identiteti: Sisteme vlerësimi në të cilat ka identitet si në raportimin fiskal

ashtu edhe në atë kontabël/financiar (rregullat kontabël dhe fiskale janë të

njëjta).

3. Udhëheq kontabiliteti: Sistem vlerësimi në të cilat, për qëllime raportimi

përdoren rregullat e raportimit kontabël. Kjo ndodh për shkak të mungesës

së rregullave specifike fiskale (janë të njëjta).

4. Udhëheq fisku: Sistem vlerësimi në të cilat, për qëllime raportimi përdoren

rregullat e raportimit fiskal. Kjo ndodh për shkak të mungesës së rregullave

specifike kontabël.

5. Dominon fisku: Sisteme vlerësimi në të cilat, në rastet konfliktuale ku

rregullat kontabël dhe fiskale japin interpretime të ndryshme, atëherë duhet

të zgjidhen rregullat fiskale. Në këtë rast thuhet se raportimi fiskal dominon

(rregullat tatimore përdoren në përcaktimin e fitimit tatimor dhe kontabël).

Sipas këtij studimi, u konfirmua që ekzistonte një lidhje e fortë (korrelacion) në vendet e

sistemit kontinental dhe që elementet financiare klasifikoheshin më shumë në kategorinë

e katërt dhe të pestë. Ndërsa në vendet e sistemit anglo-sakson, elementët financiare

tentonin të orientoheshin drejt kategorisë së parë.

Për hulumtimin e kësaj marrëdhënie u morën në shqyrtim 10 dimensione apo elementë

financiarë nga 15 që ishin marrë në shqyrtim nga studimi i Lambit, konkretisht:

Njohja dhe vlerësimi i aktiveve afatgjata materiale

Amortizimi i aktiveve afatgjata materiale

Zhvlerësimi i aktiveve

Shpenzimet e interesit

Njohja e provizioneve

Gjobat

Vlerësimi i inventarëve (sipas metodave)

Njohja e qerasë operative dhe financiare

Rezervat ligjore

Humbjet nga kursi i këmbimit

Hipoteza e ngritur për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje kërkimore (duke u bazuar tek fakti se

vendi jonë është pjesë e sistemit kontinental të kontabilitetit) paraqitet si më poshtë:

H1: Njësitë ekonomike në Qarkun e Shkodrës janë të orientuara drejt zbatimit të

rregullave të standardeve kontabël dhe atyre fiskale por të dominuara nga ato fiskale, në

vlerësimin e veprimtarisë dhe të gjendjes së tyre financiare.

67

Pyetja kërkimore nr.2: A ekzistojnë modele të dyfishta dhe diferenca në vlerësimet

financiare dhe ato fiskale në njësitë ekonomike që operojnë në Qarkun e Shkodrës dhe

cilët janë faktorët kryesorë që ndikojnë në krijimin e tyre?

Marrëdhënia midis kontabilitetit dhe fiskut, rrjedhimisht edhe vlerësimeve dhe

raportimeve të tyre, është një marrëdhënie e hershme që ka evoluar me kohën dhe që

është shoqëruar shpesh me diskutime rreth konvergjencës dhe divergjencës së saj. Ajo

është një marrëdhënie po aq dinamike aq edhe komplekse.

Sipas Alley dhe James (2006), marrëdhënia midis raportimit kontabël dhe atij fiskal duhet

të shkojë përtej, drejt zhvillimit dhe vendet nuk duhet të zhvillojnë politikën fiskale dhe

praktikën ndarazi. Gjithashtu, ato theksojnë faktin se kjo marrëdhënie karakterizohet nga

qëllimet apo objektivat e ndryshme që secila nga këto dy fusha ka. Vështirsitë që

paraqiten janë si rezultat i aplikimit të koncepteve ekonomike dhe i ndryshimeve të

shumta dhe me intensitet që prekin këto dy fusha.

Disa njësi ekonomike gjatë hartimit të pasqyrave financiare i kushtojnë më shumë rëndësi

rezultatit tatimor dhe më pak rezultatit ekonomik kontabël. Drejtimi i njësisë ekonomike i

kushton më shumë rëndësi rezultatit tatimor, për arsye se aplikimi dhe zbatimi i

legjslacionit fiskal sjell efekte tatimore tek ato, ndërkohë që mosrespektimi i rregullave

kontabël nuk sjell këto efekte tatimore.

Për të hulumtur më tej në lidhje me ekzistencën apo jo të diferencave në raportime dhe

faktorët potencialë që ndikojnë në to, si edhe për t’iu përgjigjur pyetjes kërkimore janë

ngritur dy hipoteza kryesore:

H2: Ekzistojnë diferenca sinjifikative në vlerësimin kontabël dhe atë fiskal në njësitë

ekonomike në Qarkun e Shkodrës.

H3: Ekziston një lidhje sinjifikative mes faktorëve dhe diferencave në vlerësimet fiskale

dhe kontabël.

Faktorët e marrë në analizë në hipotezën tretë janë faktorë të cilët nuk varen nga ekspertët

apo përgjegjësit kontabël/financiarë të njësive ekonomike. Sipas Kerlinger (1979), baza

teorike përfaqëson në vetvete “një grup strukturash të ndërlidhura, propozimesh dhe

përkufizimesh që paraqesin një pamje sistematike të fenomeneve, në këtë mënyrë ato

specifikojnë marrëdhëniet midis variablave, me qëllim shpjegimin e fenomenit. Baza për

evidentimin e këtyre faktorëve është shqyrtimi i literaturës së huaj dhe vendase në lidhje

me modelet e dyfishta të raportimeve. Konkretisht modeli konceptual i faktorëvë që

shkaktojnë diferencat në raportimet (vlerësimet) kontabël dhe fiskale bazohet tek

studimet e Blake et al.(1998), Aisbitt (2002) , Guggiola (2010), Gielen dhe Hegarty

(2007), James (2009), Scrully, 1991, King (2006), Nobes dhe Parker (2000), Roberts et

al.,(1998), Fekete et al (2009) dhe Cuzdriorean (2012).

68

Skematikisht ky model konceptual paraqitet si në figurën e mëposhtme:

Figura 3.3 Faktorët e ndikimit të diferencave në raportimet kontabël dhe fiskale

(modeleve të dyfishta të raportimit)

Më poshtë jepet një përshkrimi i shkurtër i variablave të pavarur (faktorëve potencialë) që

janë pjesë të Modelit Konceptual:

Impakti i standardeve të kontabilitetit

Standardet e kontabilitetit kanë qënë një ndër diskutimet më të debatuara në mbarë botën,

si rezultat janë realizuar shumë studime nga autorë të ndryshëm në lidhje më impaktin që

këto standarde kanë sjellur në raportim gjatë implementimit të tyre. Standardet

Ndërkombëtare të Kontabilitetit dhe Standardet e Raportimit Financiar shërbejnë për të

rregulluar problemet e raportimit të informacionit kontabël, ndërtimit të pasqyrave

financiare të njësive ekonomike dhe të vlerësimit të elementëve të tyre në mënyrë të

standardizuar. Në këtë mënyrë, mbajtja e kontabilitetit bazohet në rregulla dhe parime

bazë të organizimit më qëllim që informacioni që paraqitet në PF të jetë i saktë, i plotë

dhe i besueshëm. Janë këto standarde që duhet të shërbejnë si norma të politikave dhe

praktikave të kontabilitetit duke patur si objektiv “unifikimin” e raportimit financiar dhe

sigurimin e qëndrueshmërisë dhe krahasueshmërise në të dhënat e raportuara nga njësitë

ekonomike. Në këtë mënyrë ato arrijnë të përcjellin informacionin kontabël tek

përdoruesit sic janë investitorët, kreditoret, manaxhimi, aksionerët, furnitorët,

konkurrentët, kërkuesit dhe institucionet e tjera vendimmarrëse. Pra informacioni

kontabël (që sigurohet nga standardet e kontabilitetit) duhet të reflektojë vlerën reale të

kompanisë.

Duke u nisur nga ndikimi i mundshëm që mund të kenë në rregullat fiskale, vetvetiu

mund të lindin disa pyetje:

Diferencat në

raportimet

kontabël&fiskale

Impakti i standardeve të

kontabilitetit

Kompleksiteti i rregullave

fiskale

Qëllimet e ndryshme të

kontabilitetit dhe fiskut

Norma tatimore

Besimi te politika fiskale

dhe institucionet zbatuese

Integriteti dhe

profesionalizmi i

administratës tatimore

Kultura e tatimpaguesve

Madhësia e njësive

ekonomike

Shpeshtësia e ndryshimeve

në legjislacionin fiskal

69

A janë standardet e kontabilitetit të përshtatshme në këndvështrimin e

perspektivës së fiskut?

A do të krijojnë ato impakt tek rregullat fiskale?

Përgjigjet e pyetjeve të mësipërme do varen nga marrëdhënia ndërmjet kontabilitetit dhe

fiskut. Nëse kontabiliteti nuk influencohet nga fisku, atëherë impakti i standardeve mbi

rregullimet fiskale është neutral (asnjanës). Nëse ekziston një lidhje e tillë ndërmjet

kontabilitetit dhe fiskut, atëherë rregullat fiskale do influencohen në rast se standardet

implementohen plotësisht (Cuzdriorean, 2012).

Hoogendoorn (1996) lidh konceptin e varësisë dhe pavarësisë me marrëdhënien

kontabilitet-fisk, rrjedhimisht edhe me rregullat që udhëheqin secilën fushë. Në këtë

këndvështrim, koncepti i varësisë dhe pavarësisë së rregullave kontabël (bazuar te

standardet e kontabilitetit) me rregullat fiskale, do lidhet edhe me diferencat e krijuara

ndërmjet tyre.

Blake et al.(1998) zhvilluan një analizë krahasuese të harmonizimit të kontabilitetit në

vendet si Spanjë, Suedi dhe Austri. Në këtë studim, ato vunë theksin se një nga pengesat

kryesore të harmonizimit të kontabilitetit është lidhja mes kontabilitetit dhe fiskut, duke

vazhduar më tej me analizën e diferencave të perceptimit të kësaj marrëdhënie nga

pikëpamja e kompanive dhe autoriteteve fiskale.

Aisbitt (2002) analizon impaktin e standardeve në vendet nordike dhe thekson faktin se

me implementimin e direktivave të BE-së si në Norvegji ashtu edhe në Danimarkë, pati

një shkëputjeje të kësaj marrëdhënie kontabilitet-fisk por që u pasua me disa ndryshime

në legjislacionin fiskal dhe në rregullimet kontabël, me qëllim për të eliminuar diferencat

e përkohshme të krijuara në vlerësimet kontabël dhe ato fiskale të njësive ekonomike.

Guggiola (2010) thekson se një lidhje mes kontabilitetit/raportimit financiar dhe fiskut ka

penguar sadopak implementimin e standardeve. Parimet e këtyre standardeve kanë disa të

meta nëse shihen me syrin e raportimeve fiskale. Vendet me një lidhje të fortë midis

kontabilitetit dhe fiskut, zakonisht kanë preferuar të limitojnë implementimin e këtyre

standardeve deri në nivelin e pasqyrave të konsoliduara.

Kompleksiteti i rregullave fiskale

Gielen dhe Hegarty (2007), shprehen se një ndër parimet kryesore janë thjeshtësia e

rregullave fiskale apo kompleksiteti i rregullave fiskale, e përkthyer në aplikim,

konceptim dhe aftësi për të promovuar efiçencë dhe konkurrueshmëri. Ky parim është

shumë i rëndësishëm, pasi ndikon në marrëdhënien kontabiliteti-fisk, rrjedhimisht edhe

në konvergjencat dhe divergjencat e tyre.

Qëllimet e ndryshme të kontabilitetit dhe fiskut

Sipas James (2009), kjo marrëdhënie është më komplekse sesa duket dhe karakterizohet

nga dinamika e vazhdueshme. Ai vuri theksin te qëllimet e ndryshme që ndiqen në

raportimin kontabël/financiar dhe atë fiskal. Ai shkon më tej, duke deklaruar se

ekzistojnë disa arsye se pse rregullat kontabël dhe praktika jo gjithmonë është e

përshtatshme për të përcaktuar në mënyrë të saktë detyrimin tatimor. Këtu mund të

përmendim: qëllimet e ndryshme të kontabilitetit dhe fiskut, vështirsitë në përcaktimin e

koncepteve ekonomike dhe efektiviteti administrativ.

Qëllimet e ndryshme të kontabilitetit dhe fiskut janë baza dhe pikënisja e krijimit të

modeleve të dyfishta të raportimeve.

70

Norma tatimore

Studime empirike në vendet e zhvilluara kanë treguar se me uljen e normave tatimore,

rriten edhe të ardhurat që arkëtohen në buxhet. Këto studime theksojnë faktin se rritja e

normave tatimore ka për qëllim dëmtimin e ekonomisë (Scrully, 1991). Studiues të tjerë

argumentojnë lidhjen e zhdrejtë që ekziston ndërmjet normave tatimore dhe të ardhurave

tatimore, duke argumentuar se ulja e normave tatimore do nxisë deklarimet reale dhe për

pasojë do zvogëlojë edhe përpjekjet e tatimpaguesve për shmangur deklarimin e tatim

fitimit.

Besimi te politika fiskale dhe institucionet zbatuese

Sipas King (2006), raportimet fiskale zhvillohen si një “dialekt” i kontabilitetit financiar,

që varen nga politikat publike, konkretisht ato fiskale, si edhe nga institucionet zbatuese

të tyre.

Sipas Alley dhe James (2006), marrëdhënia midis raportimit kontabël dhe atij fiskal

duhet të shkojë përtej, drejt zhvillimit dhe vendet nuk duhet të zhvillojnë politikën fiskale

dhe praktikën ndarazi.

Ndërsa sipas Gielen dhe Hegarty (2007), besimi te politika fiskale është një faktor shumë

i rëndësishëm që ndikon në raportimet e njësive ekonomike. Ato vijojnë më tej, duke

vënë theksin te instrumentet aktive të politikave publike ( nga stimujt e lejuar, autoritetet

tatimore mund të përdorin sistemin fiskal si një stimul për zhvillimin dhe nxitjen e

investimeve).

Shpeshtësia e ndryshimeve në legjislacionin fiskal

Sipas Gielen dhe Hegarty (2007), ndryshimet në rregullimet fiskale luajnë një rol të

rëndësishëm në marrëdhënien kontabilitet-fisk, rrjedhimisht edhe në diferencat ndërmjet

tyre. Kthimi i ndryshimeve në rregullat fiskale kërkon që të merren parasysh kostot që

mund të vijnë nga një ndryshim në një rregull fiskal, gjithashtu edhe përfitimet nga

implementimi i këtij ndryshimi.

Shpeshtësia e ndryshimeve në legjislacionin fiskal është një faktor i rëndësishëm pasi

ndikon në mënyrë direkte te raportimi i njësive ekonomike. Ato mund të sjellin konfuzion

te tatimpaguesit, ndërsa mungesa e informacionit apo marrja me vonesë e tij mund të

sjellë jo vetëm problemin e mosrespektimit të legjislacionit nga ana e bizneseve, por edhe

probleme në marrëdhëniet jokorrekte midis bizneseve dhe punonjësve të administratës

tatimore, duke favorizuar mundësitë për mitmarrje dhe korrupsion. Me të drejtë, njësitë

ekonomike mendojnë se ndryshimet në legjislacionin fiskal duhet të jenë jo të shpeshta

dhe sektorit privat ato duhet t’i bëhen të njohura në kohën e duhur.

Integriteti dhe profesionalizmi i administratës tatimore

Profesionalizmi i administratës tatimore është një faktor i rëndësishëm që ndikon në

raportimet e njësive ekonomike. Gjatë diskutimeve me përgjegjësit kontabël të njësive

ekonomikë, ato kanë theksuar se integriteti dhe aftësitë profesionalë të administratës

tatimore ndikojnë në mënyrë domethënëse në vlerësimet dhe raportimet e tyre. Në fakt,

për impaktin që ky faktor sjell, janë dhënë argumente të ndryshme. Disa argumentojnë se

paaftësia dhe jointegriteti i administratës tatimore luan një faktor kyç në ekzistencën e

modeleve të dyfishta të raportimit, pasi ato nuk janë aspak profesionalë në punën e tyre.

Ndërsa disa të tjerë, argumentojnë se sa më e aftë dhe preofesionale të jetë administrata

71

tatimore, aq më shumë ato do aftësohet apo specializohen në legjislacionin fiskal dhe aq

më shumë do i respektojnë ato e aq më pak praktikat e kontabilitetit.

Kultura e tatimpaguesve

Hofstede krahasoi sjelljet e një kompanie amerikane e përfaqësuar në 50 shtete në mbarë

botën. Rëndësia e evidentimit të dimensioneve në studimin e Hofstede është se tregoi

ndikimin që ka kultura kombëtare në sjelljen e financiarëve dhe kontabilistëve, si rezultat

edhe në natyrën e praktikave kontabël. Dy dimensionet më sinjifikative (sipas Hofstede)

janë pasiguria për shmangie dhe individualizmi. Dimensioni individualizëm ndikon në

demaskimin e praktikave dhe të rregullave të vlerësimit të ardhurave (Nobes dhe Parker,

2000; Roberts et al.,1998). E parë në këtë këndvështrim, kultura e tatimpaguesve luan një

rol të rëndësishëm në raportimet e tyre. Sa më të prirur të jenë tatimpaguesit për të

reduktuar detyrimet e tyre (apo për t’i mos paguar ato) dhe sa më të theksuar ta kenë

nocionin se detyrimet e tyre janë thjesht një borxh ndaj shtetit, aq më shumë ato do

shmangen drejt një raportimi kontabël/financiar real, duke mos paraqitur kështu pamjen e

vërtetë dhe të sinqertë të njësisë së tyre ekonomike.

Madhësia e njësive ekonomike

Fekete et al (2009), kanë studiuar marrëdhënien kontabilitet-fisk në disa kompani të

listuara në BVB Bukuresht (Stock Exchange). Me rritjen e madhësisë së kompanisë, edhe

lidhja apo korrelacioni mes kontabilitetit dhe fiskut bie dhe e anasjellta. Rrjedhimisht, me

rritjen e madhësisë së kompanisë, do rriten edhe diferencat në raportimet kontabël dhe ato

fiskale, gjë e cila përkthehet në krijimin e modeleve të dyfishta të raportimit.

Hipoteza e tretë në vetvete ndahet në disa nënhipoteza:

H31:Ekziston një lidhje sinjifikative mes impaktit të standardeve të kontabilitetit dhe

diferencave në vlerësimet kontabël dhe fiskale.

H32:Ekziston një lidhje sinjifikative mes shpeshtësisë së ndryshimeve në legjislacionin

fiskal dhe diferencave në vlerësimet kontabël dhe fiskale.

H33:Ekziston një lidhje sinjifikative mes kompleksitetit të rregullave tatimore dhe

diferencave në vlerësimet kontabël dhe fiskale.

H34:Ekziston një lidhje sinjifikative mes qëllimeve të kontabilitetit dhe fiskut dhe

diferencave në vlerësimet kontabël dhe fiskale.

H35:Ekziston një lidhje sinjifikative mes aftësive profesionale dhe integritetit të

punonjësve të administratës tatimore dhe diferencave në vlerësimet kontabël dhe fiskale.

H36:Ekziston një lidhje sinjifikative mes kulturës tatimore të tatimpaguesve dhe

diferencave në vlerësimet kontabël dhe fiskale.

H37:Ekziston një lidhje sinjifikative mes normës tatimore dhe diferencave në vlerësimet

kontabël dhe fiskale.

H38:Ekziston një lidhje sinjifikative mes besimit në politikën fiskalce dhe institucionet

zbatuese dhe diferencave në vlerësimet kontabël dhe fiskale.

H39:Ekziston një lidhje sinjifikative mes madhësisë së njësive ekonomike dhe diferencave

në vlerësimet kontabël dhe fiskale.

72

Pyetja kërkimore nr.3:

Pyetjes se a ekzistojnë diferenca në vlerësimet kontabël dhe ato fiskale, mund t’i shtohet

edhe pyetja se ku evidentohen më shumë këto diferenca në pasqyrat financiare:

Ku evidentohen më shumë diferencat ne vlerësimet kontabël dhe ato fiskale në

pasqyrat financiare të njësive ekonomike?

Për t’i dhënë përgjigjë kësaj pyetjeje kërkimorë, është ngritur edhe hipoteza e katërt:

H4: Diferencat në vlerësimet kontabël dhe ato fiskale varen nga shpenzimet e panjohura,

të cilat mund të grupohen në tre komponent kryesorë.

Në raportimin fiskal, praktikisht, ndryshimet që mund të ndikojë në rritjen e të ardhurave

merren të mirëqena dhe çdo ndryshim që ndikon në rritjen e shpenzimeve duhet patjetër

t’i nënshtrohet një verifikimi dhe vlerësimi të hollësishëm. Këto verifikime nuk marrin

për bazë shumë nga rregullat e standardeve kontabël por kanë për qëllim minimizimin e

shpenzimeve dhe rrjedhimisht edhe “vjeljen” e sa më shumë të ardhurave nga tatim

fitimi. Synimi i autoriteteve tatimore është vjelja e sa më shumë të ardhurave, duke mos

marrë për bazë ndikimin që mund të kenë rregullimet kontabël si Ligji për Kontabilitetin

apo standardet kontabël (SKK/SNK/SNRF) mbi legjislacionin fiskal. Ky quhet edhe

parimi i konsevatorizmit, mbi të cilin është bazuar edhe analiza e kësaj pyetjeje

kërkimore. Prandaj, për analizimin e kësaj hipoteze janë konsideruar shpenzimet e

panjohura si komponentët kyç të diferencave që janë pjesë të pasqyrave financiare. Për të

kontrolluar këtë hipotezë dhe për t’ju përgjigjur pyetjes kërkimore, janë marrë në

shqyrtim të gjitha shpenzimet e panjohura të përcakuara në Ligjin nr.8438, datë

28.12.1998, i ndryshuar (konkretisht neni 21 i këtij ligji). Janë këto shpenzime që njihen

për efekte vlerësimi kontabël dhe jo për efekte vlerësimi fiskal. Ato njihen sipas

rregullave kontabël dhe nuk njihen fare ose pjesërisht nga organet tatimore, si rezultat ato

prodhojnë diferenca në vlerësime duke mos paraqitur kështu pamjen e vërtetë dhe të

sinqertë të njësisë ekonomike.

Konkretisht:

1) Shpenzimet për interesa;

2) Shpenzimet për gjoba e kamatëvonesa dhe kushtet e tjera penale;

3) Shpërblimet në natyrë;

4) Njohja dhe vlerësimi i provizioneve si shpenzime;

5) Shpenzimet për përfaqësim dhe pritje e përcjellje;

6) Shpenzimet e konsumit personal;

7) Kostoja e blerjes, përmirësimit, rinovimit dhe rikonstruksionit të aktiveve të

veprimtarisë, të cilat amortizohen (vlerësimi i bazës së amortizueshme);

8) Shpenzime amortizimi të aktiveve që tejkalojnë normat e përcaktuara dhe

shpenzime zhvlerësimi;

9) Shpenzimet në natyrë;

10) Shpenzime sponsorizimi që tejkalojnë kufirin e përcaktuar;

11) Shpenzime për dieta;

12) Shpenzimet për shërbime teknike, konsulencë dhe të menaxhimit, të faturuara

nga persona të tretë, për të cilat nuk është paguar tatimi në burim brenda

periudhës tatimore;

13) Shpenzime borxhi i keq;

73

14) Shpenzime të pajustifikuara me dokumentacionin sipas dispozitave ligjore;

15) Shpenzimet për dhurata;

16) Shpenzime për firot, humbjet, dëmtimet e skarcot gjatë prodhimit, magazinimit

dhe transportimit;

17) Humbjet nga nxjerrja jashtë përdorimi ose shkatërrimit të materialeve apo

mallrave që për arsye të ndryshme, si dëmtime, kalim i afatit të skadencës janë

të papërdorshme.

3.4 Instrumentat e përdorur

Instrumentat e kërkimit të përdorur në këtë punim janë në funksion të qëllimit kryesor të

tij. Ato kombinojnë të dhënat primare me ato sekondare.

Të dhënat sekondare janë rezultat i shqyrtimit të një literature akademike të gjerë dhe

bashkëkohore, të huaj dhe vendase, në lidhje me rregullimet kontabël, standardet

kontabël/financiare, sistemin fiskal dhe raportimin fiskal, si edhe marrëdhënien ndërmjet

këtyre dy raportimeve. Nga analiza i kësaj literature, u identifikuan dimensionet kryesorë

të orientimit të marrëdhënies midis kontabilitetit dhe fiskut (rrjedhimisht edhe

vlerësimeve përkatëse), të cilat u testuan për njësitë ekonomike në Qarkun e Shkodrës,

gjithashtu edhe faktorët potencialë që ndikojnë në krijimin e diferencave në këto

vlerësime.

Të dhënat primare në këtë punim janë si rezultat janë i kombinimit të instrumentave të

drejtëpërdrejta dhe ato të tërthorta ku përfshihen: pyetësorët e strukturuar dhe intervistat.

Një intervistë është një diskutim i qëllimshëm midis dy ose më shumë përsonave sipas

përkufizimit të bërë sipas Kahn dhe Cannell (1957). Përdorimi i intervistave ndihmon në

mbledhjen e të dhënave të besueshmë dhë të vlefshme, që janë të rëndësishme për pyetjet

dhe qëllimet e projektit të kërkimit (Zharkalli, 2016). Intervistat janë realizuar

paraprakisht me profesionistë kontabël, si kontabël të miratuar, ekspertët kontabël,

kontabilistët, administratorët e njësive ekonomike dhe nëpunës të administratës tatimore.

Qëllimi i tyre ka qenë në mbledhjen e informacionit dhe të dhënave të besueshme dhe të

vlefshme në lidhje më faktorët potencialë që ndikojnë në krijimin e modeleve të dyfishta

të raportimit.

3.5 Ndërtimi i pyetësorit

Gjatë ndërtimit të një pyetësori duhet të merren parasysh teoritë e përdorura, objektivat e

studimit dhe duhet të ketë si qëllim garantimin e një rendi normal të pyetjeve dhe të

grupuara në seksione (Sandhusen, 2000). Pyetësori i realizuar në këtë studim është i

përbërë nga katër seksione:

Seksioni i parë përmban pyetje të përgjithshme rreth:

Njësisë ekonomike si: lloji i aktivititetit dhe vendodhja e aktivitetit.

Përgjegjësve kontabël të njësisë ekonomike si: mosha, arsimi, eksperienca në

punë, çertifikatat profesionale dhe trajnimet në lidhje me standardet e

kontabilitetit dhe legjislacionin tatimor.

Seksioni i dytë përmban pyetje rreth orientimit të njësive ekonomike drejt zbatimit të

rregullave kontabël dhe/apo ato fiskale, si ndër çështjet më të debatuara në lidhje me

raportimin. Konkretisht, janë dhjetë dimensione të cilave i është kërkuar t’ju jepet

74

dakortësia në lidhje me orientimin e njësive ekonomike gjatë raportimeve të tyre. Është

përdorur shkalla e Likert-it me shtatë shkallë (ku 1 tregon kategorisht jo dakortësi dhe 7

plotësisht dakortësi) për të matur vlerësimin e të anketuarve.

Hartimi i këtij seksioni është bazuar te taksonomia e Lamb-it, në lidhje me kategorizimin

e marrëdhënies kontabilitet-fisk, pavarësisë apo varësisë ndaj njëra-tjetrës, dominimit apo

udhëheqjes së njërës apo tjetrës, si edhe rregullimet përkatëse që duhen bërë.

Seksioni i tretë përmban pohime rreth faktorëve potencialë që mund të ndikojnë në

mënyrë sinjifikative në krijimin e diferencave në raportimet kontabël dhe ato fiskale,

duke i kërkuar të anketuarve të shprehin dakortësinë e tyre sipas shkallës së Likert-it.

Variablat e marra në shqyrtim janë evidentuar nga shqyrtimi i një literature të gjerë, të

huaj dhe vendase dhe të evidentuara nga diskutimet me vetë përgjegjësit kontabël të

njësive ekonomike.

Seksioni i katërt përmban pohime rreth ku mund të vihen re këto diferenca në raportime.

Për të evidentuar këtë fakt, janë marrë në shqyrtim të gjitha shpenzimet e panjohura të

përcakuara në Ligjin nr.8438, datë 28.12.1998 i ndryshuar (konkretisht neni 21 i këtij

ligji), pasi janë këto shpenzime që njihen për efekte vlerësimi kontabël dhe jo për efekte

vlerësimi tatimor. Dakortësia e vlerësimit, si dy seksionet e mësipërme, është matur sipas

shkallës së Likert-it.

3.6 Paratestimi i pyetësorit

Është realizuar një paratestim të pyetësorit në një mostër prej 15 përgjigjëdhënës.

Qëllimi i këtij paratestimi ishte që të verifikohej nëse pyetësori ishte ndërtuar ashtu siç

duhej në lidhje me strukturën e tij, qartësinë e gjuhës së përdorur dhe nëse paraqitej

nevoja për të eleminuar ndonjë pyetje.

Janë realizuar shumë intevista me përgjegjësit kontabël të njësive ekonomike si

financiarët, kontabilistët e miratuar apo ekspertët kontabël të saj, me qëllim evidentimin e

problematikave dhe faktorëve potencialë qe mund të shkaktojnë modelet e dyfishta të

raportimeve. Gjithashtu janë zhvilluar edhe intervista me administratorët e njësive, me

qëllim për të hulumtuar më tej në lidhje me problematikat që ato hasin në raportimet e

tyre. Në këtë mënyrë është mbledhur informacioni i nevojshëm, që së bashku me teorinë

shërbejnë si bazë për hartimin e pyetësorit dhe paratestimin e tij.

Paratestimi siguron dhe garanton deri në njëfarë mase që shprehjet e përdorura nuk

krijojnë dykuptimësi apo keqinterpretime, në mënyrë që të mundësojë marrjen e një

përgjigje më të saktë. Paratestimi është kryer nëpërmjet intervistës personale, ku

përgjigjdhënësit komentonin kuptueshmërinë e secilës pyetje dhe vlefshmërinë e tyre.

Intervista u realizuan me përgjegjësit kontabël të njësive ekonomike si:

Financiarët/Kontabilistët

Kontabël i miratuar

Ekspert kontabël

Paratestimi ishte i nevojshëm pasi u shikua e arsyeshme të eliminoheshin apo të

ndryshoheshin disa pohime, duke marrë parasysh edhe hezitimet për t’u përgjigjur apo

paqartësinë e shprehur nga përgjigjëdhënësit.

75

Çdo pohim i është vendosur në një shkallë 7 pikёshe të shkallës Likert dhe pjesmarrësve i

është kërkuar të vlerësojnë pohimet duke shprehur dakortësinë e tyre në lidhje faktorët që

mund të ndikojnë në krijimin e diferencave në vlerësimet kontabël dhe fiskale, ku

viheshin re këto diferenca dhe në orientimin e tyre drejt zbatimit të rregullave kontabël

dhe ato fiskale.

3.7 Përcaktimi i kampionit

Ekzistojnë shumë rregulla për përcaktimin e madhësisë së zgjedhjes. Autorë të ndryshëm

kanë paraqitur pikëpamje të ndyshme për zgjedhjen e madhësisë optimale të zgjedhjes, në

mënyrë që të arrihet një nivel i kënaqshëm besimi. Blumberg (2005) thekson faktin se

përzgjedhja e kampionit është një proces shumë i rëndësishëm dhe se duhet të realizohet

në mënyrë të kujdesshme, në mënyrë që të përfaqësojë të gjithë popullatën. Sipas Levine

dhe Berenson (1998), ekzistojnë disa arsye pse është e nevojshme studimi i një kampioni

të popullatës dhe jo e gjithë popullata. Ato rendisin si argumenta kohën (nevojitet shumë

kohë për të studjuar një fenomen në një popullatë), vështirsia në mbledhjen e të dhënave

dhe jo efikasiteti. Nunnaly dhe Berstein (1978), sugjeruan që të ruhej një raport 10:0.1 midis popullatës dhe

zgjedhjes. Field (2009) sugjeron që si rregull i përgjithshëm nevojiten 10-15 të anketuar

për çdo variabël i marrë në shqyrtim. Kontaktimi i njësive ekonomike u bë sipas

metodologjisë së zbatimit të kuotës 21 (të paktën 120 anketa të plotësuara) duke u

përpjekur të mbahet struktura e shpërndarjes së njësive ekonomike në qark, ku pjesa më e

madhe e tyre kanë aktivitetin në Bashkinë e Shkodrës.

Kampioni i zgjedhur, në hartimin e këtij punimi, janë përgjegjësit kontabël të njësive

ekonomike që operojnë në Qarkun e Shkodrës.

Sipas të dhënave të siguruara nga Drejtoria Rajonale e Tatimeve-Taksave Shkodër, në

muajin mars 2016, numri i njësive ekonomike aktive që ushtrojnë aktivitetin e tyre në

Qarkun e Shkodrës është 8060. Nga këto, 6153 janë biznese të vogla me xhiro vjetore

nga 0-8 milion lekë (rreth 77 % të totalit të bizneseve qe operojnë në këtë qark) dhe pjesa

tjetër me xhiro mbi 8 milion lekë.

Pyetësorët janë shpёrndarё njё kampioni prej 250 njësish ekonomike, ku u morën

përgjigje vetëm nga 141 prej tyre. Pjesa tjetёr e pyetёsorёve ishin ose tё paplotёsuara ose

ose pjesёrisht tё plotёsuara.Vёshtirësitё nё shpёrndarjen e pyetёsorёve lidhen edhe me

faktin se kampioni i marrё nё shqyrtim ёshtё i lartё dhe i shpёrndarё nё njё zonё tё gjerё

gjeografike, duke hasur vёshtirësi nё arritjen e tyre. Norma e pёrgjigjes është 57 %.

Shpërndajrja e pyetësorit u bazua në dy mënyra:

Nëpërmjet ballafaqimit drejtpërdrejt me të anketuarin

Në mënyrë elektronike (me e-mail).

Secila prej mënyrave kishte avantazhet dhe disavantazhet e veta, pasi shpesh në

ballafaqimet e drejtpërdrejta vihej re ngurrimi në dhënien e informacionit, pasi lidhet me

një temë delikate siçështë ky punim por nga ana tjetër kjo rrugë ka normë të lartë në

marrjen e përgjigjeve. Ndërsa gjatë plotësimit të pyetësorit nëpërmjet e-maileve, koha e

mbledhjes së informacionit ishte më e vogël dhe shpjegimet për pyetje të veçanta

bëheshin në kohë reale. Disavantazhi i saj është pamundësia e marrjes së opinioneve të

drejtpërdrejta lidhur me sugjerimet apo mundësitë e përmirësimit të këtyre raportimeve.

21 Referuar Osmani, M. (2007): “Metodat e Statistikës”. Kreu 5, fq. 147-181.

76

Periudha e shpërndarjes të pyetësorit zgjati rreth dy muaj, gjatë muajve Maj dhe Qershor

2016. Kohëzgjatja mesatare në plotësimin e një pyetësori ishte rreth 20 minuta. Më pas të

dhënat e gjeneruara nga pyetësori janë përpunuar nëpërmjet softwar-it SPSS.

3.8 Përcaktimi i variablave Variablat e konsideruar në punim janë:

Variabli i varur në këtë punim është diferencat në raportimet (vlerësimet) kontabël

dhe ato fiskale.

Variablat e pavarur në këtë punim janë:

Impakti i standardeve të kontabilitetit

Shpeshtësia e ndryshimet në legjislacionin fiskal

Qëllimet e ndryshme të kontabilitetit dhe fiskut

Integriteti dhe profesionalizmi I administrates tatimore

Norma tatimore

Kompleksiteti i rregullave fiskale

Kultura e tatimpaguesve

Besimi te politika fiskale dhe institucionet zbatuese

Madhësia e njësive ekonomike(kriteri bazë i klasifikimit është ai i xhiros sipas

klasifikimit të fiskut, konkretisht në biznes të vogël pa tvsh, biznes i vogël me

tvsh, biznes i madh dhe VIP).

3.9 Analiza e të dhënave

Duke u bazuar te qëllimet e studimit, gjithashtu edhe te lloji i të dhënave në dispozicion,

janë evidentuar paraprakisht mënyrat kryesore të përpunimit dhe analizimit të të dhënave.

Të dhënat janë përpunuar dhe kontrolluar në programin statistikor SPSS. Konkretisht,

hapat e ndjekura për analizimin e të dhënave paraqiten si më poshtë:

1. Analiza përshkruese

2. Analiza faktoriale

3. Analiza e Regresionit të shumëfishtë logjistik

Skematikisht, projektimi i hapave të analizës paraqitet si në figurën më poshtë.

Figura 3.4 Projektimi i hapave të analizës

Analiza Përshkruese

Analiza shumëfaktoriale

(Metoda e Komponentëve

kryesore)

Analiza regressive

(Modeli logjistik)

ANALIZA

77

Analiza Përshkruese

Kjo analizë përdoret me qëllim që të ndihmojë në shfaqjen, përmbledhjen dhe

përshkrimin e të dhënave në mënyrë sa më kuptimplotë. Analiza përshkruese, sipas

qëllimeve të studimit, ndahet në dy pjesë:

Analiza përshkruese e njësisë ekonomike ku përfshihet: aktiviteti dhe

vendodhja e tyre.

Analiza përshkruese e përgjegjësve kontabël të njësisë ekonomike si: mosha,

eksperienca e punës, trajnimet në rregullimet kontabël dhe ato fiskale, si edhe

çertifikatat profesionale që ato disponojnë.

Të dhënat e mbledhura nga të anketuarit jepen nëpërmjet paraqitjes grafike dhe tabelare.

Analiza Shumëfaktoriale e të dhënave

Analiza shumëfaktoriale është një nga procedurat bashkëkohore në fushën e statistikës

dhe përdoret gjerësisht nga kërkuesit edhe për të hetuar mbi fenomene të caktuara socio-

ekonomike. Një nga përdorimet e saj është i lidhur me përcaktimin e faktorëve kyç të një

fenomeni të caktuar. Qëllimi i analizës multifaktoriale është të studiojë një sërë

variablash dhe të zbulojë nëngrupe të këtyre variablave, të cilët janë relativisht të pavarur

nga njëri-tjetri. Këto faktorë të pavarur mund të përdoren më tej në analizë, me qëllim që

të shpjegojnë pjesën më të madhe të variacionit të variablave.

Ndër mënyrat më të përdorshme të kësaj analize janë Analiza e Komponentëve Kryesorë

dhe Analiza Faktoriale. Në studimin tonë do fokusohemi në përdorimin e metodës ose

teknikës Principal Component Analysis 22 (analiza e komponentëve kryesorë) për të

nxjerrë faktorin, pasi synohet të identifikohen faktorët e llogaritur për variancën

maksimale të variablave.

Hapat që ndiqen në këtë metodë janë:

1. Përzgjedhja e variablave dhe matja e tyre.

2. Përgatitja e matricës së korrelacioneve.

3. Vlerësimi i përshtatshmërisë së analizës dhe i përshtatshmërisë së nxjerrjes së

komponentëve dhe i numrit të tyre.

Bartlett’s Test of Sphericity Ky është një test që tregon nëse dimensionet e mbledhura nga pyetësori janë të

përshtatshme për analizë. Ky test duhet tё jetё i rёndёsishёm kur matrica e korrelacionit

ёshtё njё matricё identiteti, e nuk do ketё korrelacion midis variablave (Field, 2009).

Testi Bartlett bazohet në shqyrtimin e matricës së variancë-kovariancës së vëzhguar.

Sipas këtij testi kontrollohet nëse kjo matricë është një matricë identiteti. Një matricë

identiteti është një matricë në të cilën elementet në diagonale janë një dhe elementet

jashtë diagonales janë zero. Te matrica e variancë-kovariancës elementët në diagonale

janë variancat e variablave. Nëse ato do të jenë një, kjo do të thotë se variancat e grupit

janë të njëjta, pra s’ka variacion midis variablave. Po te kjo matricë elementet jashtë-

diagonales tregojnë kovariancat. Nëse ato do të jenë zero ose shumë afër zeros kjo do të

22Njihet si Principal Component Analyses. Kjo analizë shpesh trajtohet si e njëjtë me “analizën faktoriale”

por studiuesit japin argumenta se ato në thelb nuk janë e njëjta metodë (De Winter.J, Dodou.D, 2014).

Analiza faktoriale përdoret për të gjetur faktorët e fshehur në tërësinë e variablave të studiuara ndërsa

analiza e faktorëve kryesorë përcakton faktorët kryesorë nga një tërësi variablash të studiuar.

78

thotë se variablat nuk janë të lidhur (korreluar). Pra, nëse matrica e korrelacionit të

vëzhguar do t’i ngjajë një matrice identiteti atëherë kjo do të thotë se çdo variabël

korrelon shumë keq me të gjithë variablat e tjerë, kështu që të gjithë variablat janë të

pavarur në mënyrë të përkryer nga njëri-tjetri. Por, në qoftë se nuk ka variabla që

korrelohen, atëherë këta variabla nuk formojnë grupe ose faktorë (Hair et al., 2010).

Nëse testi del i rëndësishëm atëherë kjo do të thotë se korrelacionet ndërmjet variablave

janë (në përgjithësi) shumë të ndryshme nga zero, pra variablat mund të formojnë grupe

ose faktorë. Nëse testi del i parëndësishëm, atëherë kjo do të thotë se korrelacionet

ndërmjet variablave janë zero ose afër zeros, pra variablat nuk mund të formojnë grupe

ose faktorë. Kur merr vlerë më të vogël se 0,05 tregon qё analiza faktoriale mund tё jetё e

dobishme pёr tё dhёnat tona.

Kaiser-Meyer-Olkin (KMO)

Matёsi i përshtatshmërisë sё kampionit KMO ёshtё njё statistikё qё tregon pёrqindjen e

variancёs nё variablat e studiuar qё mund tё jetё shkaktuar nga faktor tё padukshёm.

KMO paraqet raportin e katrorëve të korrelacionit në mes të variablave me katrorët e

korrelacionit të pjesshëm ndërmjet variablave. Treguesi KMO varion midis 0 dhe 1. Një

vlerë prej 0 tregon se shuma e korrelacioneve të pjesshme është relativisht e madhe në

krahasim me shumën e korrelacioneve, duke treguar shpërndarje (difuzion) në modelin e

korrelacioneve (pra, analiza faktor ka të ngjarë të jetë e papërshtatshme). Një vlerë afër 1-

shit tregon se modelet e korrelacioneve janë relativisht kompakte dhe kështu analiza

faktor duhet të japë faktorë të dallueshëm dhe të besueshëm (Field, 2009). Nё pёrgjithёsi,

kur merr vlera të larta afёr vlerës 1, tregon qё njё analizё faktorёsh mund tё jetё e

dobishme pёr tё dhёnat tona. Ndërsa vlerat nën 0.5 nënkuptojnë se analiza faktoriale

mund të mos jetë e përshtatshme (Kaiser, 1974).

Nxjerrja e komponentëve

Në këtë fazë fillimisht bëhet përzgjedhja e metodës së ekstraktit të faktorëve. Janë përdorur

tre kritere për nxjerrjen e numrit “më të arsyeshëm” të faktorëve:

1. Kriterin e përqindjes së variancës që nxirret ose kriteri i variancës së shpjeguar apo

sic quhet ndryshe metoda e Kaiser-Guttman sipas të cilës zgjidhen ata faktorë për

të cilët vlera eigen është më të madhe se 1. Ky rregull është gjërësisht i përdorur në

analiza të këtij lloji.

2. Testin e pjerrësisë.

3. Kriterin e vlerave karakterisike.

Nxjerrja e komponentëve dhe ndryshimi i emërtimit në mënyrë që të bëhet më i lehtë

interpretimi i tyre.

Në këtë fazë ndërtohet matrica e faktorëve të rrotulluar e cila ka për qëllim ndërtimin e

një strukture sa më të pastër e të thjeshtë faktorësh (Bryant dhe Yarnold, 1995). Duhet

vendosur për një rrotullim “oblik” (faktorët janë të lidhur me njëri-tjetrin) apo

“ortogonal” (faktorët nuk janë shumë të lidhur me njëri-tjetrin). Në studimin tonë është

përdorur metoda Varimax e cila përfaqëson një rrotullim ortogonal sipas të cilit faktorët

nuk janë të lidhur me njëri-tjetrin (janë të pavarur). Metoda Varimax u zhvillua nga

Kaiser në vitin 1958 dhe sot mbetet një nga metodat më të përdorura të rrotullimit.

Varimax është një metodë që thjeshtëzon interpretimin e rezultateteve pasi pas rrotullimit

79

çdo variabël origjinal tenton të lidhet vetëm me një (apo me një numër të vogël) faktorësh

dhe çdo faktor përfaqëson vetëm një numër të vogël variablash (Gjika, 2014).

Së fundmi, realizohet interpretimi i rezultateve.

Modeli logjistik

Një ndër qëllimet e këtij studimi është edhe evidentimi i faktorëve të përmendur më lart

që ndikojnë në krijimin e diferencave në vlerësimet kontabël dhe fiskale. Në testimin e

hipotezes së tretë, të dhënat e pyetësorit janë përpunuar me qëllim testimin dhe

shpjegimin e lidhjeve që ekzistojnë mes faktorëvë dhe variablit të varur diferenca në

vlerësimet kontabël dhe fiskale. Këto lidhje janë studiuar dhe testuar duke përdorur

modelin statistikor të regresionit të shumëfishtë logjistik.

Modeli i Regresionit të shumëfishtë logjistik binar vlerëson probabilitetin e ndodhjes së

një ngjarjeve duke njohur karakteristikat ose situatën aktuale. Në regresionin logjistik, në

vend të përcaktimit të vlerës së variablit të varur Y nga një variabël i pavarur X ose disa

variabla të pavarur, ne përcaktojmë probabilitetin e variablit të varur Y mbështetur në

vlerat e njohura të variablit/ave të pavarur. Për përcaktimin e këtij probabilitetit, ngjarja

strukturohet si një variabël kategorik binar që merr dy vlera: vlerën 0 (nuk ndodh) dhe

vlerën 1 (ndodh). E parë në këtë këndvështrim, vendosja e variablave të pavarur në model

nuk gjeneron një vlerë numerike të variablit të varur por probabilitetin që ky variabël të

jetë 1(të ndodhë) ne vend që të jetë 0(të mos ndodhë).

Regresionit logjistik përdoret për dy arsye:

Analizon ndikimin e variablave të pavarur në probabilitetin e ndodhjes së një

ngjarjeje.

Parashikon probabilitetin e ndodhjes ose jo të ngjarjes.

Ky lloj regresi ka ngjashmëri me regresin në formën e një ekuacioni linear. Në formën e

thjeshtuar, kur është vetëm një variabël i pavarur, forma e ekuacionit të regresionit

logjistik që vlerëson probabilitetin e Y-it jepet:

)X+ββ

+eP(Y)=

110(-1

1

Ku P(Y) është probabiliteti që të ndodhi një atribut i caktuar i Y,

e është baza e logaritmit natyror

βi janë koefiçientët nga një kombinim linear të ngjashëm me një regresion të thjeshtë

linear.

Në fakt, shprehja brenda kllapave është ekuacioni i një regresioni linear: konstantja β0,

një variabël i varur X1 dhe koefiçienti pranë variablit të pavarur β1.

Regresioni logjistik mund të jetë edhe me shumë variabla të pavarur, i cili mund të

shkruhet:

)XXX+ββ nn+eP(Y)=

22110(-1

1

Pavarësisht nga ngjashmëritë midis regresionit linear dhe regresionit logjistik, është një

arsye bindëse se përse nuk mund të përdoret regresioni linear direkt në një situatë në të

80

cilën variabli i varur është kategorik. Arsyeja është se një nga supozimet e regresionit

linear është që lidhja mes variablave është lineare. Që një regresion linear të jetë i

vlefshëm, të dhënat e vëzhguara duhet të reflektojnë një lidhje lineare. Kur variabli i

varur është kategorik, ky supozim bie (Berry, 1993). Regresioni logjistik mbështet në

këtë princip: ai shpreh ekuacionin multivariat ose thënë ndryshe regresioni linear

shumëfaktorial në terma të logaritmuar (njohur si logjistik) dhe kjo kapërcen problemin e

shkeljes së supozimit të linearitetit (Berry dhe Feldman, 1985).

Ekzistojnë disa mënyra për të shkruar një regresion logjistik, por më lart është shkruar

trajta në formën e probabilitetit të ndodhjes së një atributi të caktuar të Y. Në këtë

mënyrë, vlerat e rezultateve të nxjerra variojnë ndërmjet 0 dhe 1. Një vlerë pranë 0 do të

thotë se atributi i caktuar i Y është e vështirë të ndodhë, ndërsa një vlerë pranë 1 do të

thotë se ai atribut i Y ka mundësi të ndodhë. Ashtu si në regeresionin linear, secili

variabël i pavarur në ekuacionin e regresionit logjistik ka koeficientin e vetë. Këto

koeficientë vlerësohen duke u mbështetur te zotërimi i vlerave të variablave të pavarur

nga bota e vëzhgimit. Në këtë rast, vlerat e koefiçientëve vlerësohen duke përdorur

metodën e përngjasimit maksimal, e cila përzgjedh koeficientët që i bën vlerat e

vëzhguara sikur të kenë ndodhur.

Sipas Field (2009), supozimet e regreseve logjistike janë:

1) Lineariteti: në regresionet e zakonshme supozohet lidhja lineare e variablit të

varur me atë të pavarurin. Në regresionin logjistik variabli i varur është kategorik

dhe kështu ky supozim shkelet. Siç u shkrua më lart, kjo është pse përdoret log

(logit) i të dhënave. Supozimi i linearitetit në regresion logjistik, në këtë mënyrë,

supozon ekzistencën e një lidhje lineare midis çdo variabli të pavarur të

vazhdueshëm dhe logit të variablit të varur. Në programet kompjuterike ekziston

një proçedurë për kontrollin e këtij supozimi.

2) Pavarësia e termit të gabimit: ky supozim përkon me atë të regresionit të

zakonshëm. Në thelb ky supozim nënkupton që situata e të dhënave nuk duhet të

kenë lidhje; për shembull, nuk maten të njëjtët persona në pika të ndryshme të

kohës. Shkelja e këtij supozimi çon në mbishpërndarjen.

3) Multikolinariteti: multikolinariteti është një problem që ka të bëjë me lidhjen e

variablave të pavarur me njëri-tjetrin. Në thelb, variablat e pavarur nuk duhet të

kenë një korrelacion tepër të lartë. Ky supozim mund të kontrollohet mes të

tjerash edhe nga VIF (Variance Influence Factor).

Kur variabli i varur ka më shumë se dy atribute, atëherë modeli nuk mund të jetë

logjistik, por modeli logjistik multinominal. Modeli logjistik multinominal dallon me

modelin logjistik, ku mes të tjerave dallojnë në mënyrën e interpretimit të parametrave të

regresionit.

Meqenëse variabli jonë i varur është ai i diferencës mes vlerësimit kontabël dhe atij fiskal

është variabël kategorik, atëherë atë e kemi shprehur në vlerat 0 dhe 1, ku 0 nënkupton se

“nuk ka dallime” dhe 1 “ka dallime”. Marrëdhënia e këtij variabli me faktorët e pavarur

vlerësohet përmes regresionit logjistik. Për rastin tonë kemi të bëjmë me model logjistik

jo multinominal duke qenë se variabli jonë i varur është dummy me dy velra: 0 dhe 1.

Si variabla të pavarur do merren të gjithë faktorët e përmendur në pikën 3.8.

81

Për modelin logjistik shumëvariabël mund të nxirren si konkluzione (Beliu, 2015):

Regresioni logjistik përdoret në situata kur duam të parashikojmë prezencën ose

mungesën e një karakteristike në subjektet, individët, duke u bazuar në vlerat e

një bashkësie variablash të studiuara mbi to.

Kjo metodë pranon, që variablat në bazë të së cilës ndërtohet modeli, të jenë

variabla kategorikë dhe të vazhdueshëm.

Nëse tërë variablat që marrin pjesë në modelim janë kategorikë, metoda është

shumë efektive.

Analiza statistikore dhe ekonometrike konsiderohet si një mjet i rëndësishëm që shërben

për të ndihmuar në dhënien përgjigje pyetjeve kërkimore (Martin, 1993). Në regresionin

linear, nëse kërkohet të evidentohet se një model është i përshtatshëm, krahasohen vlerat

e observuara dhe ato të parashikuara. Në këtë rast përdoret R2, korrelacioni i Pearson-it

midis vlerat të observuara nga rezultati dhe vlerave të parashikuara nga modeli i

regresionit. Gjithashtu, në regresionin logjistik, përdoren vlerat e parashikuara dhe të

observuara për të evidentuar përshtatshmërinë e modelit (Field, 2009). Njësia matëse

është log-likelihood, e cila bazohet në mbledhjen e probabiliteteve që lidhen me rezultatet

e parashikuara dhe aktuale (Tabachnick dhe Fidell, 2007).

Sipas Ying et al (2002), që një model të konsiderohet i vlefshëm dhe i rëndësishëm duhet

t’i nënshtrohet paraprakisht disa vlerësimeve dhe testimeve si:

Treguesit e përputhjes apo përshtatmërisë23

Këto tregues vlerësojnë modelin duke përdorur rezultate reale. Testet e përdorura janë:

Hosmer-Lemeshow, treguesit e R2 i Nagelkerke (Nagelkerke, 1991), i Mc Fadden dhe i

Cox dhe Snell.

Vlerësimi i modelit: matet ndërmjet testit të Wald

Kjo statistikë ka një shpërndarje të veçantë, e njohur si Hi-katror. Si testi t në regresionin

linear, ashtu edhe statistika Wald tregon nëse koefiçenti b është në mënyrë sinjifikative i

ndryshëm nga zero. Ajo përdoret kryesisht për të konstatuar nëse variabli është një

parashikues i rëndësishëm i rezultateve (Field, 2009).

Siç shihet nga ekucioni, kjo statistikë është identike me statistikën t te regresioni linear,

është vlera e koefiçentëve e pjestuar më gabimin e tij standard.

Mënyra më e thjeshtë për të vlerësuar Wald është të shikohet niveli i rëndësisë dhe nëse

ai rezulton më i vogël se 0.05 arrihet në përfundimin se ky variabël ka një kontribut të

sinjifikativ në parashikimin e variablit të pavarur (Field, 2009).

23Anglisht termi “goodness of fit statistics”.

82

KAPITULLI IV

ANALIZA E TË DHËNAVE DHE GJETJET

Kapitulli i analizës së këtij punimi jep shtjellimin e të dhënave të mbledhura nga

pyetësori i shpërndarë në Qarkun e Shkodrës, si edhe përpjekjet për kontrollin e

hipotezave të ngritura. Në këtë kapitull janë paraqitur procedurat dhe rezultatet nga

përpunimi i të dhënave nëpërmjet përdorimit të programit statistikor SPSS.

Në fillim vjen përshkrimi i të dhënave që na ndihmon të kuptojmë natyrën dhe kuptimin e

profilit të anketuarit, duke përdorur analizën përshkruese.

Më tej, vjen kontrolli i hipotezës së parë lidhur me atë që në këtë punim njihet si

orientimi i njësive në lidhje me raportimet e tyre. Kontrolli i hipotezës së dytë bazohet në

evidentimin apo jo të diferenca në vlerësimet kontabël dhe ato fiskale, rrjedhimisht edhe

në evidentimin e ekzistencës së modeleve të dyfishta në raportimet kontabël dhe fiskale.

Pas kësaj, trajtohet analiza faktoriale për të identifikuar faktorët që përcaktojnë diferencat

mes këtyre vlerësimeve apo raportimeve. Rezultatet e analizës shërbejnë si inpute për

ndërtimin dhe interpretimin e modelit logjistik. Pjesë të kësaj analize janë edhe tre

supozimet e modeleve logjistike: i linearitetit, pavarësisë së termit të gabimit dhe

multikolinaritetit.

Më pas, përmes analizës faktoriale (konkretisht teknikës së komponentëve kryesorë)

evidentohen shpenzimet e panjohura kyçe të diferencave në vlerësimin dhe raportimin

kontabël dhe fiskal gjatë ushtrimint të aktivitetit të njësive ekonomike, pra se ku

konkretisht në pasqyrat financiare evidentohen këto diferenca.

83

4.1 Përshkrimi i të dhënave

Pyetësori u shpërnda në përgjegjësit kontabël të njësive ekonomike që operojnë në

Qarkun e Shkodrës dhe vetëm 141 prej tyre kthyen përgjigje. Kontaktimi i tyre u bë sipas

metodologjisë së zbatimit të kuotës (të paktën 120 anketa të plotësuara) duke u përpjekur

të mbahet struktura e shpërndarjes së njësive ekonomike në Qark, ku pjesa më e madhe e

tyre ushtrojnë aktivitetin e tyre ekonomik në Bashkinë e Shkodrës. Kujtojmë se Qarku i

Shkodrës përbëhet nga 5 bashki: Shkodër, Malësi e Madhe, Vaut–Dejës, Fushë-Arrëz dhe

Pukë. Theksojmë se pyetësori ka për qëllim hetimin e një fenomeni që ka të bëjë me

mbajtjen dhe raportimin e veprimeve ekonomike përmes rregullave kontabël dhe atyre

fiskale.

Pyetësori i zhvilluar për rastin tonë grumbullon të dhëna nga 141 njësi ekonomike, ku më

shumë se gjysma e tyre (97 raste) operojnë në Bashkinë Shkodër, rreth 22 njësi në

Bashkinë Pukë, 12 në Bashkinë e Malësisë së Madhe dhe pjesa tjetër e tyre (10 raste)

veprojnë nën juridiksionin e Bashkisë Fushë-Arrës. Në Vaun e Dejës nuk u arrit të

mblidhej asnjë pyetësor i vlefshëm, pavarsisht faktit se në këtë bashki ishin shpërndarë

mbi 20 pyetësorë. Ilustrimi i vendodhjes si te grafiku më poshtë (numër rastesh shoqëruar

me përqindjen).

Figura 4.1 Shpërndarja e pyetësorëve sipas vendodhjes

Personat që kanë plotësuar anketën janë përgjithsisht punonjës që kanë njohuri lidhur me

kontabilitetin, raportimin financiar dhe atë fiskal të njësisë ekonomike. Në total, rreth 1

në 3 të anketuar (31%) mbajnë çertifikatën profesionale si “kontabël i miratuar”, të cilët

gjenden në Shkodër me 33 raste dhe Pukë me 11 raste. Ndërkohë rreth 35% e të

anketuarve janë me statusin “ekspert kontabël i miratuar”, nga të cilët asnjë nuk është

hasur në Pukë. Nga ana tjetër, vetëm 1% e të anketuarve mbajnë titullin “auditues të

brendshëm” dhe këto raste janë kontaktuar në Bashkinë Pukë. Megjithatë rreth 1 në 3 të

anketuar (33%) janë shprehur se nuk mbajnë asnjë nga çertifikatat apo titujt profesional

të paraqitur, ku në Bashkinë Shkodër kjo shifër arrin në 27% të të anketuarve.

84

Figura 4.2 Vendndodhja e njësise ekonomike të anketuar dhe ekspertët që kanë

plotësuar pyetësorin

Në njësitë ekonomike të anketuara rreth 4 në 10 prej tyre (42%) ushtrojnë aktivitet në

tregti me shumicë apo pakicë, nga të cilat pjesa më e madhe gjenden në Bashkinë

Shkodër. Njëkohësisht, ky është sektori më i madh i njësive të anketuara. Grupi tjetër më

i madh përbëhet nga ato që veprojnë në prodhim (23%) dhe më pas renditet sektori i

shërbimeve me rreth 16% të njësive të anketuara. Nga ana tjetër sektori i ndërtimit zënë

rreth 10% të njësive që kanë plotësuar anketën. Ndërkohë sektori i transportit dhe

shërbimeve publike përbën 5% të volumit të njësive të anketuara. Pjesa tjetër përbëhet

nga ato që veprojnë në sektorin e financës dhe siguracione (3%) dhe bujqësi pyje e

peshkim (1%). 95% e njësive ekonomike janë subjekt i tatim fitimit dhe TVSH-së.

Ilustrimi i mëposhtëm jep edhe shpërndarjen e njësive sipas aktivitetit.

Figura 4.3 Klasifikimi i njësive ekonomike sipas llojit të aktivitetit dhe vendodhjes

33%

55%

31%

40%

50%

40%

35%

9%

1%

27%

36%

50%

60%

33%

Shkodër(N=97)

Pukë (N=22)

Malësi eMadhe…

Fushë-Arrës(N=10)

Total(N=141)

Kontabël i miratuar Ekspert kontabël i miratuar Auditues i brendshëm

Konsulent fiskal Asnjërën nga të mësipërmet

Tregti me

shumicë apo

pakicë, 42%

Bujqësi, Pyje dhe Peshkim

, 1%

Ndërtim, 10%

Financë dhe

Siguracione, 3%

Prodhim, 23%

Transport dhe

Shërbime

Publike, 5%

Shërbime, 16%

46%

18%

67%

20%

9%

10%

9%

17%

20%

27%

17%

60%

3%

9%

20%

16%

27%

Shkodër(N=97)

Pukë(N=22)

Malësi eMadhe(N=12)

Fushë-Arrës

(N=10)

Tregti me shumicë apo pakicëBujqësi, Pyje dhe PeshkimNdërtimFinancë dhe SiguracioneProdhimTransport dhe Shërbime PublikeShërbime

85

Në vijim, jepet një përmbledhje për moshën e të anketuarit, eksperiencën, shpeshtësinë e

trajnimeve për standardet e kontabiliteti dhe ato për ndryshimet në legjislacionin tatimor.

Figura 4.4 Mosha dhe eksperienca në punë e përgjegjësve kontabël

Nga anketa janë grumbulluar përgjigje përgjithësisht nga persona me moshë mbi 50 vjeç

(44%), rreth 29% e të anketuarve janë me moshë 41 – 50 vjeç. Asnjë i anketuar nuk është

i moshës nën 25 vjeç. Lidhur me përvojën në punë, rezultatet tregojnë se pjesa dërrmuese

janë me mbi 20 vite eksperiencë në profesion.

Figura 4.5 Shpeshtësia e trajnimeve të zhvilluara në fushën e rregullimeve kontabël

dhe ato fiskale

Të gjithë të anketuarit kanë mbaruar studime të larta dhe rreth 6 raste mbajnë diplomë të

studimeve pasuniversitare. Për sa i përket trajnimeve pjesa më e madhe e rasteve i

përkasin kategorisë së trajnimeve më shpesh se disa herë në vit, me saktësimin se për

ndryshimet në legjislacionin tatimor janë më të rrallë në këtë kategori.

86

4.2 Kontrolli i hipotezave

Analiza statistikore dhe ekonometrike është konsideruar si një mjet për të ndihmuar në

përgjigje të pyetjeve kërkimore (Martin, 1993). Prandaj për t’ju përgjigjur këtyre pyetjeve

kërkimore, si edhe për kontrollin e hipotezave të ngritura që në kapitullin e parë, do

përdoren analizat statistikore dhe ekonometrike të cituara në kapitullin e tretë.

4.2.1 Kontrolli i hipotezës së parë

Hipoteza e ngritur për t’iu përgjigjur pyetjes së parë kërkimore paraqitet si më poshtë:

H1: Njësitë ekonomike në Qarkun e Shkodrës janë të orientuara drejt zbatimit të

rregullave të standardeve kontabël dhe atyre fiskale por të dominuara nga ato fiskale,

në vlerësimin e veprimtarisë dhe të gjendjes së tyre financiare.

Hipoteza e parë bazohet te teoria e Lamb-it (1998) në lidhje me taksonominë e

marrëdhënies kontabilitet-fisk. Ai i klasifikon sistemet e vlerësimit në pesë kategori, në

respekt të veçorive apo të modelit që përfaqësojnë, konkretisht:

1. Shkëputja: Sisteme vlerësimi në të cilat, përdoren rregulla të ndryshme të

raportimit fiskal dhe kontabël për qëllime të ndryshme (përdoren rregullat

kontabël për përcaktimin e fitimit kontabël dhe rregullat fiskale për fitimin për

efekt fisku, në njëfarë mënyre të dy sistemet janë të pavarura).

2. Identiteti: Sisteme vlerësimi në të cilat, ka identitet si në raportimin fiskal ashtu

edhe në atë kontabël/financiar (rregullat kontabël dhe fiskale janë të njëjta).

3. Udhëheq kontabiliteti: Sisteme vlerësimi në të cilat, për qëllime raportimi

përdoren rregullat e raportimit kontabël. Kjo ndodh për shkak të mungesës së

rregullave specifike fiskale.

4. Udhëheq fisku: Sisteme vlerësimi në të cilat, për qëllime raportimi përdoren

rregullat e raportimit fiskal. Kjo ndodh për shkak të mungesës së rregullave

specifike kontabël.

5. Dominon fisku: Sisteme vlerësimi në të cilat, në rastet konfliktuale ku rregullat

kontabël dhe fiskale japin interpretime të ndryshme, atëherë duhet të zgjidhen

rregullat fiskale. Në këtë rast thuhet se raportimi fiskal dominon (rregullat

tatimore përdoren në përcaktimin e fitimit tatimor dhe kontabël).

Kalimi nga njëra kategori në tjetrën mban në vetvete kuptim në renditje apo hierarki.

Lamb argumenton se kalimi nga kategoria e parë në atë të pestën nënkupton rritjen e

varësisë së raportimeve. Kategoria e parë ose e njohur si “shkëputja” është niveli më i

ulët i varësisë së sistemit të raportimit kontabël me atë fiskal, ndërsa kategoria e pestë ose

“dominon fisku” tregon nivelin më të lartë të varësisë dhe të mundësisë së krijimit të

situatave konfliktuale lidhur me raportimin. Sa më pranë bazës së piramidës, kategorisë

së dominimit të fiskut, aq më të mëdha janë shanset që njësia ekonomike të reflektojë

raste konfliktuale lidhur me vlerësimin ekonomiko-financiar të saj. Nga ana tjetër, sa më

afër majës së piramidës, aq më të vogla janë divergjencat mes sistemeve të vlerësimit

kontabël dhe atij fiskal.

87

Figura 4.6 Ilustrim i kategorive të marrëdhënies kontabilitet-fisk

Duke u mbështetur në kontributin e Lamb kemi konceptuar dhe përfshirë fillimisht në

pyetësor seksionin e pyetjeve si në vazhdim. Sipas teorisë së Lamb-it në lidhje me

vlerësimet kontabël përkundrejt atyre fiskale, për secilën nga situatat e mëposhtme

përpiqemi të matim se në cilën kategori e shohin veten njësitë ekonomike në Qarkun e

Shkodrës gjatë raportimit të tyre. Për të realizuar këtë, janë marrë në shqyrtim dhjetë

dimensionet e Lamb-it.

Duke përdorur kategoritë e Lamb, ju lutem zgjidhni njërën kategori për secilën nga situatat e

mëposhtme me të cilat mund të jeni ballafaquar gjatë raportimeve të veprimeve të juaja

ekonomike.

Situata Kategoritë e Lamb

1 2 3 4 5

1. Njohja dhe vlerësimi i aktiveve afatgjata

materiale

2. Amortizimi i aktiveve afatgjata materiale

3. Zhvlerësimi i aktiveve

4. Shpenzimet e interesit

5. Njohja e provizioneve

6. Gjobat

7. Vlerësimi i inventarëve

8. Njohja e qerasë operative dhe financiare

9. Rezervat ligjore

10. Humbjet nga kursi i këmbimit

Figura 4.7 Orientimi i njësive ekonomike sipas taksonomisë së Lambit për dhjetë

dimensione

88

Në sqarim të logjikës së pyetësorit, nëse i anketuari vendos vlerësimin “1” për situatën e

parë, atëherë nënkupton se për njohjen dhe vlerësimin e aktiveve afatgjata materiale kjo

njësi aplikon vlerësimin sipas kategorisë ku përdoren rregullat kontabël për përcaktimin e

fitimit kontabël dhe rregullat fiskale përdoren për të përcaktuar fitimin për efekt të fiskut.

Ndërkohë, nëse për këtë situatë shënohet “5” nënkuptohet se për këtë aspekt të vlerësimit

kontabël aplikohet kategoria e pestë e Lamb-it, ku kemi dominimin e vlerësimit sipas

fiskut.

Hipoteza e ngritur merr përgjigje nëse evidentohet një trend i qartë lidhur me kategorinë

që përqafojnë bizneset që zhvillojnë aktivitetin e tyre në Qarkun e Shkodrës. Ajo tregon

lidhur me orientimin e njësive ekonomike për vlerësimin e veprimtarisë dhe gjendjes

financiare. Formulimi në hipotezë pret që njësitë ekonomike në Qarkun e Shkodrës të

jenë të orientuara drejt zbatimit të rregullave të dominuara nga standardet fiskale, pra

kategoria 5. Nëse nga pyetësori rezulton se pjesa më e madhe e njësive ekonomike

grupohen nën kategorinë 1, 2 apo 3, kjo do të thotë se hipoteza bie poshtë. Përkundrazi

nëse përgjigjet grupohen nën kategorinë 5, atëherë kemi të bëjmë me pranim të hipotezës.

Përmbledhja në vazhdim na qartëson:

Figura 4.8 Pranimi dhe refuzimi i hipotezës

Nga anketa e zhvilluar në njësitë ekonomike të Qarkut të Shkodrës rezulton se të gjitha

dimensionet e parashtruara në pyetësor për vlerësim marrin një vlerësim më të lartë se

gjysma e shkallës së Lamb, duke nënkuptuar se përgjithësisht njësitë ekonomike që

ushtrojnë aktivitetin e tyre ekonomik në Qarkun e Shkodrës “anojnë” apo “priren” drejt

vlerësimit sipas kategorisë ku dominon fisku.

Gjithsej vlerësimi për aspektet e ndryshme të raportimit në shkallën nga 1 në 5 arrin në

nivelin 4.624, e cila nënkupton dominimin e fiskut lidhur me vlerësimet dhe raportimet e

njësive. Vlerësimin më të lartë e merr dimensioni i gjobave, për të cilën shënohet 5. Pjesa

më e madhe e dimensioneve si “Amortizimi i aktiveve afatgjata materiale”, “zhvlerësimi

i aktiveve”, “njohja dhe vlerësimi i aktiveve afatgjata materiale”, “shpenzimet e interesit”

dhe “rezervat ligjore” rezultojnë shumë pranë kategorisë 5. Dimensioni i “vlerësimit të

inventarëve” shënon vlerësimin 4.6 nga 5 në total, që anon nga dominimi i fiskut

gjithashtu. Aspekti i “njohjes së provizioneve” dhe “njohjes së qirasë operative dhe

financiare” zbresin në kategorinë e 4 që nënkupton atë të udhëheqjes së fiskut. Nga ana

tjetër, humbjet nga kursi i këmbimit rezulton të jetë aspekti që zbret në kategorinë e 3

(3.1 pikë nga 5 gjithsej).

24Llogaritja e këtij niveli u bë përmes procedurës së indeksimit të të gjithë dimensioneve të marrë në

shqyrtim. Kështu kjo vlerë përmbledh në vetvete ndikimin e të gjitha aspekteve të tjera, luan rolin e një

rezultanteje.

REFUZOHET HIPOTEZA PRANOHET

HIPOTEZA

1

shkëputja

a

2

identiteti

3

udhëheq

kontabiliteti

4

udhëheq

fisku

5

dominon

fisku

89

Figura 4.9 Vlerësimet për dimensionet e hipotezës së parë

Mbështetur në analizën e zhvilluar mund të japim përgjigjen lidhur me hipotezën e parë.

Sipas rezultateve të anketës njësitë ekonomike në Qarkun e Shkodrës janë të orientuara

drejt zbatimit të rregullave të standardeve kontabël dhe atyre fiskale por të dominuara nga

ato fiskale në vlerësimin e veprimtarisë dhe gjendjes së tyre financiare. Kjo nënkupton se

hipoteza e ngritur pranohet.

4.2.2 Kontrolli i hipotezës së dytë

Hipoteza e ngritur për t’iu përgjigjur pyetjes së dytë kërkimore paraqitet si më poshtë:

H2 : Në njësitë ekonomike në Qarkun e Shkodrës ekzistojnë diferenca të rëndësishme

në raportimet kontabël dhe ato fiskale gjatë ushtrimit të aktivitetit të tyre, në vlerësimin

e veprimtarisë dhe gjendjes së tyre financiare.

Për të studiuar në lidhje me diferencat në raportimet kontabël/fiskal të njësive

ekonomike, të anketuarve i është kërkuar të shprehin dakortësinë e tyre (sipas shkallës së

Likertit nga 1 deri në 7) në lidhje me pohimin: “Ekzistojnë diferenca në vlerësimet

kontabël dhe ato fiskale gjatë ushtrimit të aktivitetit në vlerësimin e veprimtarisë dhe të

gjendjes financiare të biznesit tuaj”

Rezultatet nga pyetësori tregojnë se ekzistojnë diferenca të rëndësishme në raportimet

kontabël dhe ato fiskale gjatë ushtrimit të aktivitetit në vlerësimin e veprimtarisë dhe të

gjendjes financiare të biznesit meqenëse përgjigjet e grumbulluara arrijnë masën 6.02 nga

7 maksimalisht. Ky shërben si variabël i varur për të kontrolluar hipotezat e tjera në vijim

të punimit.

5.0

4.9

4.9

4.9

4.8

4.8

4.3

4.2

4.6

3.1

4.6

Gjobat

Amortizimi i aktiveve afatgjata materiale

Zhvlerësimi i aktiveve

Njohja dhe vlerësimi i aktivitetve…

Shpenzimet e interesit

Rezervat ligjore

Njohja e provizioneve

Njohja e qirasë operative dhe financiare

Vlerësimi i inventarëve (sipas metodave)

Humbjet nga kursi i këmbimit

GJITHSEJ

1 5

90

Figura 4.10 Paraqitja grafike e rezultateve për diferencat në raportim

Tabela në vijim jep statistikën për diferencat në vlerësimet financiare dhe ato fiskale.

Janë 141 raste dhe mesatarja e vlerësimit të tyre është 6.02 në një shkallë nga 1 në 7.

Devijimi standard që tregon për luhatjet e vlerësimeve është 0.741.

Tabela 4.1 Statistikat për vlerësimet

One-Sample Statistics

N Mean

Std.

Deviation

Std. Error

Mean

Ekzistojnë diferenca të rëndësishme në

vlerësimet kontabël dhe ato fiskale gjatë

ushtrimit të aktivitetit të nj.e.

141 6.02 .741 .062

Si përfundim, meqenëse mesatarja është 6.02, vërtetohet se për njësitë ekonomike në

Qarkun e Shkodrës ekzistojnë diferenca të rëndësishme në raportimet kontabël dhe ato

fiskale gjatë ushtrimit të aktivitetit në vlerësimin e veprimtarisë dhe gjendjes financiare të

njësisë ekonomike. Në këtë mënyrë hipoteza e dytë merr përgjigje: pranohet.

4.2.3 Kontrolli i hipotezës së tretë

Kjo hipotezë shtrohet si mëposhtë:

Ekziston një lidhje sinjifikative mes faktorëve dhe diferencave në vlerësimet kontabël

dhe fiskale.

Këtë hipotezë e zbërthejmë në disa nënhipoteza në varësi të natyrës së faktorëve që nuk

varen nga përgjegjësit kontabël. Kështu, mbështetur edhe në informacionin e grumbulluar

nga pyetësori, nënhipotezat do të ishin:

3.1 Ekziston një lidhje e rëndësishme mes impaktit të standardeve të kontabilitetit

dhe diferencave në raportimet fiskale dhe kontabël.

3.2 Ekziston një lidhje e rëndësishme mes shpeshtësisë së ndryshimeve të

legjislacionit tatimor dhe diferencave në raportimet fiskale dhe kontabël.

3.3 Ekziston një lidhje e rëndësishme mes kompleksitetit të rregullave tatimore dhe

diferencave në raportimet fiskale dhe kontabël.

91

3.4 Ekziston një lidhje e rëndësishme mes qëllimeve të ndryshme të kontabilitetit

dhe fiskut dhe diferencave në raportimet fiskale dhe kontabël.

3.5 Ekziston një lidhje e rëndësishme mes integritetit dhe aftësitë profesionale të

administratës tatimore dhe diferencave në raportimet fiskale dhe kontabël.

3.6 Ekziston një lidhje e rëndësishme mes kulturës tatimore dhe aftësitë

konceptuale(konceptuese)të bizneseve dhe diferencave në raportimet fiskale dhe

kontabël.

3.7 Ekziston një lidhje e rëndësishme mes normës tatimore dhe diferencave në

raportimet fiskale dhe kontabël.

3.8 Ekziston një lidhje e rëndësishme mes besimit te politika fiskale dhe

institucionet zbatuese dhe diferencave në raportimet fiskale dhe kontabël.

3.9 Ekziston një lidhje e rëndësishme mes madhësisë së biznesit dhe diferencave në

raportimet fiskale dhe kontabël.

Për tu dhënë përgjigje pyetjeve kërkimore dhe për të kontrolluar hipotezat që shtruam, do

të shfrytëzohen të dhënat e mbledhura nga pyetësori dhe rezultatet nga analiza e

deritanishme. Së pari, si variabël i varur shërben pyetja që lidhet me diferencat në

vlerësimet (raportimet) financiare. Këtë pyetje e transformojmë në shërbim të analizës së

mëtejshme. Nga ana tjetër, në pyetësor hartimi dhe kompozimi i pyetjeve për të

grumbulluar informacionin e nevojshëm për të paraqitur faktorët (variablat e pavarur) dhe

për t’i dhënë përgjigje hipotezave të mësipërme është bërë si duke u fokusuar në disa

dimensione.

1. Impakti i standardeve të kontabiliteti :

Reflektimi i vlerës reale të njësisë ekonomike.

PF e hartuara sipas këtyre standardeve paraqesin ne mënyrë të vërtetë dhe sinqertë

pozicionin dhe performancën financiare të njësisë ekonomike.

Ndikimi i implementimit të tyre në raportimin e njësisë tuaj ekonomike.

2. Shpeshtësia e ndryshimeve në legjislacionin tatimor:

Ndikimi i tyre në raportimet e njësive ekonomike.

Ndikimi i tyre në marrjen jo në kohë të informacionit, rrjedhimisht edhe

problemin e mosrespektimit të legjislacionit nga ana e bizneseve.

Ndikimi i tyre në sjelljen e konfuzionit te tatimpaguesi.

Ndikimi i tyre në shërbim të konkurrencës tatimore.

Ndikimi i tyre në aftësinë për t’iu përshtatur ndryshimeve të ekonomisë gjatë

viteve.

3. Kompleksiteti i rregullave tatimore:

Ligjet fiskale në Shqipëri janë të komplikuara për tu konceptuar, duke sjellur

paqartësi për atë që është drejtë apo e gabuar për tatimpaguesin e ndërgjegjshëm.

Ligjet fiskale në Shqipëri lënë hapësira për interpretime subjektive, duke lënë

shteg “negociatash” për detyrimin përkatës.

Ndryshimet e shpeshta në legjislacionin tatimor kanë ndikuar në marrjen jo në

kohë të informacionit, rrjedhimisht edhe problemin e mosrespektimit të

legjislacionit nga ana e bizneseve.

92

Legjislacionit tatimor dhe ndryshimet e tij nuk janë shikuar drejt dhe në kohë me

qëllim t’i shërbejnë konkurrencës tatimore.

Sistemi tatimor nuk ka qenë i aftë t’i përgjigjet ndryshimeve të ekonomisë gjatë

këtyre viteve.

4. Qëllimet e ndryshme të kontabilitetit dhe fiskut

5. Integriteti dhe aftësitë profesionale të administratës tatimore:

Aftësitë profesionale të administratës tatimore.

Objektiviteti i interpretimit të ligjit.

Saktësia e interpretimit të ligjit.

6. Kultura tatimore dhe aftësitë konceptuale (konceptuese) të bizneseve:

Prirja e tatimpaguesve për të paguar më pak taksa

Konsiderimi i kësteve të Tatim Fitimit si një borxh ndaj shtetit.

Perceptimi se kontrollet e realizuara nga adminstrata tatimore kanë gjithmonë për

qëllim të penalizojmë biznesin.

7. Norma tatimore

8. Besimi te politika fiskale dhe institucionet zbatuese:

Politika fiskale në Shqipëri është e drejtë.

Politika fiskale në Shqipëri ka për bazë unifikimin dhe vendosjen e standardeve

bashkëkohore për të garantuar konkurrence të ndershme.

Politika fiskale në Shqipëri bazohet tek trajtimi i barabartë dhe i paanshëm.

Politika fiskale në Shqipëri bazohet tek transparenca, në zbatimin korrekt dhe në

mënyrë uniforme të procedurave dhe rregullave, duke ruajtur njëkohësisht

ekuilibrin e duhur ndërmjet të drejtave dhe detyrimeve të bizneseve dhe

administratës tatimore.

Politika fiskale në Shqipëri kërkon që të tërheqë investimet e huaja.

9. Madhësia e biznesit (kriteri xhiroja vjetore).

4.2.3.1 Transformimi i pyetjeve të pyetësori në variabla për modelin

Së pari, variablin e varur të diferencave në vlerësime e rikodojmë sipas formatit të një

variabli dummy me vlerat 0 dhe 1, ku këtë të fundit e merr për rastet kur diferenca

vlerësohet në nivelin mbi 4 dhe anasjelltas. Vlera 0 nënkupton se nuk ka diferenca të

rëndësishme në raportimet kontabël dhe atyre fiskale gjatë ushtrimit të aktivitetit

ekonomik të ndërmarrjes. Ky është variabli që përdoret në model. Më poshtë skema që

qartëson kodimin e variablit:

93

Figura 4.11 Skema e diferencave në raportime kontabël dhe ato fiskale

Së dyti, kemi transformimin e variablave të pavarur të modelit. Pyetjet e tabelës së

mësipërme duhet t’i grupojmë në komponentë sipas fushës që u përkasin. Për të arritur

këtë shfrytëzojmë procedurën e reduktimit të dimensioneve 25 , e cila na mundëson

“kompresimin” e pyetjeve në një variabël të vetëm. Teknika e përdorur është ajo e

Principal Component Analysis. Kjo teknikë është e ngjashme me atë që përdor Banka

Botërore për të matur Indeksin e Pasurisë (Wealth Index)26.Variabli që gjenerohet nga kjo

procedurë përdoret si faktor shpjegues në modelin empirik për diferencat në vlerësime.

Kjo procedurë e reduktimit të variablave zbatohet për të gjithë fushat e pyetjeve që u

listuan më sipër.

Figura 4.12. Paraqitja e thjeshtuar e mekanizmit të procedurës së reduktimit të

dimensioneve.27

25 Në diskutimin për hipotezën e katërt është hartuar një shpjegim shumë më i gjerë dhe i thelluar për këtë

lloj analize. 26 Për më shumë mund të konsultohemi me faqen Demographic and Health Survey (DHS) të USAID:

http://dhsprogram.com/topics/ëealth-index/Wealth-Index-Construction.cfm. 27 Pyetja 1, 2 dhe 3 shërbejnë për të “prodhuar” variablin 1, i cili është përfaqësues i tre pyetjeve dhe kështu

me rradhë edhe për variablat e tjerë latent, konkretisht sipas kësaj metode “kompresohen” variablat 2,3,5,6

dhe 8.

Principal

Component

Analysis

Procedura e

reduktimit të

dimensioneve

Nuk ka diferencë (0) Ka diferencë (1)

1

aspak

dakord

2

jo

dakord

4 neutral

6

dakord

7

shumë

dakord

3

pjesërisht

jo dakord

5

pjesërisht

dakord

94

4.2.3.2 Parashtrim i modelit logjistik

Meqenëse variabli jonë i varur është ai i diferencës mes vlerësimit kontabël dhe atij

fiskal, atë e kemi shprehur në vlerat 0 dhe 1, ku 0 nënkupton se “nuk ka diferenca” dhe 1

“ka diferenca”. Marrëdhënia e këtij variabli me faktorët e pavarur vlerësohet përmes

regresionit logjistik. Në regresionin logjistik, në vend të përcaktimit të vlerës së variablit

të varur Y nga një variabël i pavarur X ose disa variabla të pavarur, ne përcaktojmë

probabilitetin e variablit të varur Y mbështetur në vlerat e njohura të variablit/ave të

pavarur.

Regresioni logjistik me shumë variabla të pavarur, siç është në rastin tonë, mund të

shkruhet:

)XXX+ββ nn+eP(Y)=

22110(-1

1

ku P(Y) është probabiliteti që të ndodhi një atribut i caktuar Y,

e është baza e logaritmit natyror

xi variablat e pavarur të përmendur më sipër dhe βi janë koefiçientët.

Në fakt, shprehja brenda kllapave është ekuacioni i një regresioni linear: konstantja β0,

një variabël i varur X1 dhe koefiçienti pranë variablit të pavarur β1

Supozimet e regreseve logjistike janë28:

1. Lineariteti: në regresionet e zakonshme supozohet lidhja lineare e variablit të

varur me atë të pavarurin. Në regresionin logjistik variabli i varur është kategorik

dhe kështu ky supozim shkelet. Siç u citua më lart, kjo është sepse përdoret log

(logit) i të dhënave. Supozimi i linearitetit në regresion logjistik, në këtë mënyrë,

supozon ekzistencën e një lidhje lineare midis çdo variabli të pavarur të

vazhdueshëm dhe logit të variablit të varur.

2. Pavarësia e termit të gabimit: ky supozim përkon me atë të regresionit të

zakonshëm. Në thelb ky supozim nënkupton që situata e të dhënave nuk duhet të

kenë lidhje; për shembull, nuk maten të njëjtët persona në pika të ndryshme të

kohës. Shkelja e këtij supozimi çon në mbishpërndarjen.

3. Multikolinariteti: multikolinariteti është një problem që ka të bëjë me lidhjen e

variablave të pavarur me njëri-tjetrin. Ky supozim mund të kontrollohet mes të

tjerash edhe nga VIF (Variance Influence Factor).

4.2.3.3 Zbatimi i modelit logjistik – Hipoteza e tretë

Tabela Model Summary informon lidhur me koefiçientin e përcaktimit të variacionit të

variablit të varur përmes faktorëve të pavarur. Meqë variabli i varur është dikotomik, pra

dummy, atëherë R-katrori nuk mbart të njëjtën fuqi interpretuese si te regresioni linear

njëfaktorial apo multivariat, por pavarësisht kësaj ekzistojnë disa R-katror, që janë:

R2 i Cox dhe Snell, i cili mbështetet në log-likelihood-in e modelit final dhe në

log-likelihood-in e modelit bazë dhe nga numri i të dhënave. Konkretisht:

28 Për më shumë në këtë aspekt mund të konsultohen Field (2009) dhe Wooldridge (2013).

95

bazëfinal likelihoodloglikelihoodlog

nCS eR

2

2 1

R2 i Nagelkerke sugjeron një lloj tjetër matjet si në vijim:

n

likelihoodlog

CSN

bazë

e

RR

2

22

1

R2 i McFadden është një statistikë alternative e matjes së shpjegimit të variacionit

të variablit të varur dhe llogaritet:

bazë

finalMF

likelihoodlog

likelihoodlogR

12

Tabela 4.2 Koefiçentët e përcaktueshmërisë

Model Summary

Step -2 Log likelihood Cox & Snell R Square Nagelkerke R Square

1 35.378a .678 .903

Të tre statistikat lëvizin nga zero në një. Pavarësisht se mënyra e llogaritjes së tyre

ndryshon nga njëri-tjetri, konceptualisht koefiçientët e përcaktimit janë gati e njëjta gjë.

Kështu, në termat e interpretimit, këto mund të shihen si të ngjashëm me R2 e regresionit

linear në kuptimin që ata japin një matje mbi rëndësinë e modelit. Për regresionin e

vlerësuar përmes SPSS shohim se R2 i Cox dhe Snell është 0.678, ndërsa R2 i Nagelkerke

është 0.903. Testi i fundit tregon se rreth 90.3% e variacionit të variablit të varur

shpjegohet nga variablat e pavarur në model. Një vlerë mbi 0.20 ose 20% e llogaritur për

R2 konsiderohet si një masë e mirë për shpjegimin e variacionit të variablave dummy. Kjo

nënkupton se jemi të kënaqur me nivelin e R2.

Tabela 4.3 Hosmer and Lemeshow Test dhe Contingency Table for Hosmer and

Lemeshow janë produkete të SPSS për kontrollin e “shëndetit” të një modeli logjistik.

Test Hosmer-Lemeshow, i cili raporton për shëndetin e modelit në tërësi, jepet në tabelën

poshtë. Ideja e këtij testi është krahasimi i vlerave të gjeneruara nga modeli me vlerat

aktuale të grupuara. Meqenëse vlera probabilitare e tij është më e madhe se 0.05, sig.>

0.05, atëherë themi se ky model është i mirë. Pra, vlerat e gjeneruara nga ky modeli janë

të ngjashme me vlerat aktuale të grupuara (të vëzhguara). Për rastin tonë ky test merr

sigurinë probabilitare në nivelin sig.=0. 989.

Tabela 4.3 Testi i Hosmer dhe Lemeshow

` Chi-square (Hi-katror) df (Shkallë lirie) Sig. (rëndësia)

1 1.714 8 .989

96

Po të bëhet raporti i statistikës Chi-square (Hi-katror) me shkallët e lirisë, atëherë nxirret

një tregues që mat mbishpërndarjen. Në çështjen e mësipërme, u diskutua lidhja e

mbishpërndarjes me pavarësinë e termit të gabimit. Sipas Field (2009), nëse ky raport

rezulton më i madh se 1, atëherë mbishpërndarja është prezente në model. Në këtë rast:

214.08

714.1

df

squareChi

Meqë raporti rezultoi më i vogël se 1, atëherë thuhet se në modelin e vlerësuar nuk ka

mbishpërndarje. Si rrjedhojë, modeli plotëson kushtet e supozimit të pavarësisë së termit

të gabimit.

Një nga supozimet e modelit logjistik është edhe lineariteti. Field (2009) sugjeron një

procedurë për hetimin e këtij supozimi. Mes të tjerash, kjo procedurë kërkon që variablat

e pavarur të logaritmohen. Mirëpo, variablat e pavarur në rastin tonë marrin edhe vlera

negative. Si rrjedhojë nuk mund të bëhet logaritmimi i tyre, pasi teorikisht nuk ekziston

logaritmi i një numri negativ. Si përfundim, ky supozim nuk mund të kontrollohet.

Është e nevojshme të vlerësohen kushtet e të dhënave pa i përfshirë në model. Për këtë

shërben tabela Classification Table, e cila informon mbi shpërndarjen e rasteve të

vëzhguara dhe të pritura (parashikuara) sipas atributeve të variablit të varur. Ashtu siç

mund të shihet, ky model logjistik i klasifikon të dhënat në mënyrë të saktë në masën

95.7% të rasteve.

Tabela 4.4 Klasifikimi i të dhënave

Observed

Vlerat e parashikuara

diferencat_r Percentage

Correct Jo dakord

(0)

Dakord (1)

Step 1 diferencat_r

Jo dakord

(0) 32 5 86.5

Dakord (1) 1 101 99.0

Overall Percentage 95.7

Një nga supozimet e modelit logjistik është edhe multikolinariteti. Ai ndodh atëherë kur

variablat e pavarura janë shumë të korreluar me njëri-tjetrin (Tabachnick, 2007).

Ekzistenca e multikolinearitetit e bën të pamundur gjetjen e vlerësuesve të saktë të

koefiçientëve të regresionit. Menard (1995) deklaron se një vlerë tolerance më e vogël se

0.1 paraqet një problem shqetësues kolinariteti. Ndërsa Myers (1990), shprehet se

probleme me multikolinaritetin do paraqiten nëse vlerat VIF janë më të mëdha se 10.

Referuar Field (2009), multikolinariteti kontrollohet duke ekzekutuar lidhjen përmes

regresionit linear dhe duke kërkuar statistikën e diagnostikimit të kolinaritetit. Kështu,

nëse zbatohet kjo gjë, atëherë rezultatet janë si në vijim:

97

Tabela 4.5 Kontrolli i multikolinaritetit

Coefficients

Model Collinearity Statistics

Tolerance VIF

Impakti i standardeve të kontabilitetit .164 6.113

Shpeshtësia e ndryshimeve të legjislacionit tatimor .136 7.346

Kompleksiteti i rregullave tatimore .511 1.959

Qëllimet e ndryshme të kontabilitetit dhe fiskut .541 1.848

Integriteti dhe aftësitë profesionale të administratës tatimore .152 6.597

Kultura tatimore dhe aftësitë konceptuale .938 1.066

Norma tatimore .252 3.965

Besimi te politika fiskale dhe institucionet zbatuese .158 6.342

Madhësia e biznesit .244 4.091

Meqë vlerat VIF janë më të vogla se vlera kritike prej 10, atëherë thuhet se marrëdhënia e

vlerësuar nuk vuan nga multikolinariteti29. Në të vërtetë, asnjëra nga VIF nuk ka rezultuar

më e madhe se vlera 10. Si rrjedhim, modeli logjistik nuk vuan nga multikolinariteti,

duke plotësuar kështu edhe supozimin për këtë kategori modelesh.

Dy supozimet e modelit logjistik (pavarësia e termit të gabimit dhe multikolinariteti)

arrihen te zgjedhja dhe formulimi i modelit logjistik. Si rrjedhojë, modeli mbart veti të

dobishme për t’i interpretuar dhe diskutuar në mënyrë të besueshme.

Tabela Variables in the Equation konsiderohet si një nga produktet më të rëndësishme të

programit SPSS, kur ekzekuton apo vlerëson modele. Në tabelën e mëposhtme jepen

statistikat e koefiçientëve të regresionit. Në kolonën e parë jepen variablat të përfshirë në

modelin e vlerësuar, në dy kolonat pasuese jepen koefiçientët (β) dhe gabimet e tyre

(S.E.). Vlerat “β” janë koefiçientë logjistikë që përdoren për të krijuar dhe paraqitur një

ekuacion “parashikues”, i cili mund të konsiderohet si i ngjashëm me formulën e

regresionit të zakonshëm (Robert dhe Richard, 2008). Kolona e parafundit dhe e fundit

japin informacion për rëndësinë e variablit përkatës. Statistika Wald jep një indeks të

rëndësisë të secilit variabël në ekuacion30.

Mënyra më e thjeshtë për të vlerësuar Wald është të shikohet niveli i rëndësisë dhe nëse

ai rezulton më i vogël se 0.05 arrihet në përfundimin se ky variabël ka një kontribut

sinjifikativ në parashikimin e variablit të pavarur. Te kolona e fundit paraqiten vlerat

probabilitare të koefiçientëve. Sa më të vogël këto probabilitete, aq më e madhe

mundësia për të pranuar se koefiçienti është statistikisht i rëndësishëm.

29 Referuar Field, A. (2009): Discovering Statistics Using IBM SPSS Statistics. Third Edition. USA. 30 Në regresionin linear përdoren koefiçentat (B) dhe gabimi standard për të përcaktuar statistikën t, ndërsa

në regresionin logjistik përdoret statistika Wald, e cila ka shpërndarje Hi-katror. Si statistika t në

regresionin linear, ashtu edhe statistika Wald tregon nëse koefiçentat (B) janë në mënyrë sinjifikative të

ndryshëm nga zero (Field, 2009).

98

Vlerat e Exp (B) në tabelën e mëposhtme përfaqësojnë masën në të cilën rritja e variablit

të pavarur me një njësi (një shkallë) ndikon në rritjen e probabilitetit që variabli i varur të

ndodhë. Pra, ne mund të interpretojmë Exp (B) në termat e ndryshimit të probablitetit.

Nëse vlera është më e madhe se sa 1, atëherë probabiliteti i Y rritet kur vlera e variablit

të pavarur rritet dhe kur vlera e Exp (B) është më e vogël se 1 kjo do të thotë se nëse

variabli i pavarur rritet atëherë ulet probabiliteti që variabli i varur të ndodhë.

Tabela 4.6 Përcaktimi i rëndësisë së variablave

Variables in the Equation

B S.E. Wald df Sig. Exp(B)

Step 1a

(Hapi 1)

FAC1_1 Impakti i standardeve të

kontabilitetit -11.220 7.770 2.085 1 .149 .000

FAC1_2

Shpeshtësia e

ndryshimeve të

legjislacionit tatimor

3.350 1.840 3.120 1 .094* 25.503

FAC1_3 Kompleksiteti i

rregullave tatimore 4.808 1.531 9.867 1 .002*** 122.522

FAC1_4 Qëllimet e ndryshme të

kontabilitetit dhe fiskut 2.175 1.087 4.009 1 .045** 8.807

FAC1_5

Integriteti dhe aftësitë

profesionale të

administratës tatimore

7.325 3.936 3.463 1 .063* 1517.5

FAC1_6 Kultura tatimore dhe

aftësitë konceptuale 1.207 .610 3.912 1 .048** 3.343

FAC1_7 Norma tatimore 3.212 1.022 9.870 1 .002*** 24.821

FAC1_8

Besimi te politika

fiskale dhe institucionet

zbatuese

-6.668 3.666 3.308 1 .069* .001

xhiro Madhësia e nj.e 2.813 1.294 4.726 1 .030** 16.659

.

*Rëndësia e faktorit është mbi 90% (osenivelii tolerances është 0.1)

**Rëndësia e faktorit është mbi 95% (osenivelii tolerances është 0.05)

***Rëndësia e faktorit është mbi 99% (osenivelii tolerances është 0.01).

Modeli Konceptual paraqitet si mëposhtë:

)81.267.621.321.133.718.281.435.322.11(10876543211

1)(

xhiroFFFFFFFF;e+

=diferencatP

99

Modeli i vlerësuar raporton se faktorët e rëndësishëm janë31:

FAC1_1 ose Impakti i standardeve të kontabilitetit : modeli tregon se impakti i

standardeve të kontabilitetit nuk është i rëndësishëm në përcaktimin dhe

shpjegimin e diferencave të vlerësimit financiar për sa u përket njësive ekonomike

të Qarkut Shkodër (sig.=0.149sig.>0.1).

FAC1_2 ose njohur si shpeshtësia e ndryshimeve të legjislacionit tatimor sipas

modelit logjistik tregon për lidhjen e drejtë mes këtij variabli dhe probabilitetit që

të kemi diferenca në vlerësimet kontabël dhe fiskale 32 . Kjo tregon se me

shpeshtimin e ndryshimeve të legjislacionit tatimor, rritet mundësia për të qenë e

pranishme diferenca mes vlerësimit kontabël dhe atij fiskal (kur faktorët e tjerë

mbahen konstantë). Me rritjen me një njësi në shkallën e vlerësimit të

shpeshtësisë së ndryshimeve të legjislacionit tatimor atëherë mundësia që

diferenca në vlerësimin kontabël dhe atë fiskal të shtohet është me eksponentin e

3.35. Gjykuar nga probabiliteti, ky faktor është i rëndësishëm me 90% nivel

sigurie statistikore për nivel sigurie sig. =0.094.

FAC1_3 ose Kompleksiteti i rregullave fiskale tregon për lidhjen e drejtë: rritja e

variablit të varur shkaktohet nga një rritje e nivelit të kompleksitetit të ligjeve kur

faktorët e tjerë mbahen konstantë. Llogaritjet e modelit paraqesin se shanset që të

kemi diferenca rriten me 122.522 herë kur vlerësimi për kompleksitetin e ligjeve

rritet me një nivel(shkallë). Sa më komplekse të jenë rregullat fiskale (sa më të

komplikuara, sa më shumë ato të lënë shteg për interpretime subjektive, sa më të

paaftë të jenë t’i përgjigjen ndryshimeve të ekonomisë dhe sa më pak t’i shërbëjnë

konkurrencës tatimore), aq më shumë do rritet probabiliteti që kemi diferenca në

raportimet kontabël dhe ato fiskale. Rëndësia e këtij faktori është më e lartë se

99% (sig.=0.002).

FAC1_4 ose Qëllimet e ndryshme të kontabilitetit dhe fiskut tregon për lidhjen

pozitive në marrëdhënie me diferencat në vlerësime. Kjo nënkupton se me rritjen

e dallimit të qëllimeve të kontabilitetit dhe fiskut, pritet të rriten diferencat në

vlerësimet kontabël dhe ato fiskale gjatë ushtrimit të aktivitetit të njësisë

ekonomike. Kjo lidhje shoqërohet me nivelin prej 8.807 herë: pra rritja me një

nivel të perceptimit të ekzistences së qëllimeve të ndryshme të kontabilitetit dhe

fiskut, shanset që diferencat në vlerësime të rritet është 8.807 herë. Rëndësia e

këtij faktori në modelin logjistik është më e lartë se 95% (sig.=0.045).

31 Kërkojmë ato faktorë tek modeli që kanë një vlerë të tolerancës së tyre më të ulët se 0.1. Interpretimi

referuar Field (2009). 32 Ne mund të interpretojmë Exp (B) në termat e ndryshimit të probablitetit. Nëse vlera është më e madhe

se sa 1, atëherë probabiliteti që të kemi diferenca në vlerësime rritet kur vlera e variablit të pavarur rritet

dhe kur vlera e Exp (B) është më e vogël se 1 kjo do të thotë se nëse variabli i pavarur rritet atëherë ulet

probabiliteti që variabli i varur të ndodhë.

100

FAC1_5 ose Integriteti dhe aftësitë profesionale të administratës tatimore

rezulton me lidhje pozitive. Modeli logjistik sugjeron se me rritjen e integritetit

dhe aftësisë profesionale të administratës tatimore shtohen shanset që diferencat

në vlerësimet e njësisë të rriten. Në termat e rëndësisë së variablit mund të flasim

për nivel besueshmërie prej 90% (sig.=0.063).

FAC1_6 ose Kultura tatimore dhe aftësitë konceptuale reflekton një

marrëdhënie pozitive: sa më të prirur për të paguar më pak tatime(dhe sa më

shumë t’i konsiderojnë kontrollet tatimore si penalizuese të biznesit), aq më të

mëdha do jenë diferencat në raportime. Me një tolerancë statistikore prej 0.048

shpreh ndikimin prej 3.343 herë te variabli i varur.

FAC1_7 ose Norma e tatimit të fitimit sipas rezultateve të modelit logjistik

rezulton se ka një lidhje pozitive: sa më e lartë norma tatimore aq më e madhe

mundësia që të kemi diferenca në raportime/vlerësime. Ajo shpreh një ndikim prej

24.821 herë në variablin e varur. Rëndësia e këtij variabli është shumë e lartë (mbi

99%) ose tolerancë statistikore prej 0.002.

FAC1_8 ose Besimi të politika fiskale dhe institucionet zbatuese jep efekt

negativ në diferencat në raportime/vlerësime. Pra me rritjen më një nivel të

besimit te politikat fiskale dhe institucionet zbatuese, ulet probabiliteti që të kemi

diferenca në vlerësime, kjo me një tolerancë statistikore 0.069).

Madhësia e biznesit si një variabël i aktivitetit ekonomik e financiar të njësive

ekonomike, paraqitet me marrëdhënie pozitive: sa më i madh të jetë vëllimi i

aktivitetit, aq më të mëdha janë shanset që diferencat në vlerësimet kontabël dhe

fiskale të rriten. Në termat e rëndësisë së variablit mund të flasim për nivel

besueshmërie prej 95% (sig.=0.03).

Në përmbledhje, analiza e modelit logjistik raporton se, duke marrë në konsideratë të

gjithë faktorët e listuar, me përjashtim të variablit impakti i standardeve të kontabilitetit

të gjithë të tjerët janë të rëndësishëm për shpjegimin e diferencave të vlerësimit kontabël

dhe atij fiskal për njësitë ekonomike të Qarkut të Shkodrës. Kjo sa u tha është e vërtetë

për një nivel rëndësie statistikore prej mbi 90% ose tolerancë prej 0.1 (10%)33. Tabela e

modelit përmbledh dhe grupon faktorët sipas nivelit të rëndësisë (90%, 95% dhe 99%) që

paraqesin në raport me variablin e varur.

33Është me vend të theksohet dhe t’i kushtohet vëmendja e duhur nivelit të rëndësisë me të cilin punon

studiuesi.

101

Tabela 4.7 Vendimi për nënhipotezat

Nënhipoteza Vendimi për

nënhipotezën

Hipoteza e

tretë

3.1 Impakti i standardeve të kontabilitetit Refuzohet

Pranohet

3.2 Shpeshtesia e ndryshimeve të legjislacionit

tatimor Pranohet

3.3 Kompleksiteti i rregullave tatimore Pranohet

3.4 Qëllimet e ndryshme të kontabilitetit dhe fiskut Pranohet

3.5 Integriteti dhe aftësitë profesionale të

administratës tatimore Pranohet

3.6 Kultura tatimore dhe aftësitë konceptuale Pranohet

3.7 Norma tatimore Pranohet

3.8 Besimi të politika fiskale dhe institucionet

zbatuese Pranohet

3.9 Madhesia e nj.e Pranohet

Njëkohësisht modeli i ndërtuar tregoi se cilat hipoteza qëndrojnë ose pranohen dhe cilat

refuzohen. Nga të gjitha nënhipotezat e formuluara, vetëm hipoteza 3.1 nuk pranohet ose

refuzohet. Të tjerat pranohen. Për shkak se kemi pranimin e të paktën një nënhipoteze,

atëherë edhe hipoteza e tretë pranohet.

4.2.4 Kontrolli i hipotezës së katërt

Hipoteza e ngritur për t’iu përgjigjur pyetjes së tretë kërkimore se ku evidentohen më

shumë këto diferenca në raportime, paraqitet si më poshtë:

Diferencat në vlerësimet kontabël dhe ato fiskale varen nga shpenzimet e panjohura ,

të cilat mund të grupohen në tre komponentë kryesorë.

Për të kontrolluar këtë hipotezë dhe për t’ju përgjigjur pyetjes së tretë kërkimore, janë

marrë në shqyrtim të gjitha shpenzimet e panjohura të përcakuara në Ligjin nr.8438, datë

28.12.1998, i ndryshuar (konkretisht neni 21 i këtij ligji), pasi janë këto shpenzime që

njihen për efekte vlerësimi kontabël dhe jo për efekte vlerësimi tatimor. Janë këto

shpenzime që njihen sipas rregullave kontabël dhe nuk njihen fare ose pjesërisht nga

organet tatimore, si rezultat ato prodhojnë diferenca në vlerësime duke mos paraqitur

kështu pamjen e vërtetë dhe të sinqertë të njësisë ekonomike.

Konkretisht shpenzim-pyetjet që kompozojnë të gjitha dimensionet e shpenzimeve dhe

humbjeve të një njësie ekonomike janë:

1. Shpenzimet për interesa;

2. Shpenzimet për gjoba e kamatëvonesa dhe kushtet e tjera penale;

3. Shpërblimet në natyrë;

102

4. Njohja dhe vlerësimi i provizioneve si shpenzime;

5. Shpenzimet për përfaqësim dhe pritje e përcjellje;

6. Shpenzimet e konsumit personal;

7. Kostoja e blerjes, përmirësimit, rinovimit dhe rikonstruksionit të aktiveve të

veprimtarisë, të cilat amortizohen (vlerësimi i bazës së amortizueshme);

8. Shpenzime amortizimi të aktiveve që tejkalojnë normat e përcaktuara dhe shpenzime

zhvlerësimi;

9. Shpenzimet në natyrë;

10. Shpenzime sponsorizimi që tejkalojnë kufirin e përcaktuar;

11. Shpenzime për dieta;

12. Shpenzimet për shërbime teknike, konsulencë dhe të menaxhimit, të faturuara nga

persona të tretë, për të cilat nuk është paguar tatimi në burim brenda periudhës

tatimore;

13. Shpenzime borxhi i keq;

14. Shpenzime të pajustifikuara me dokumentacionin sipas dispozitave ligjore;

15. Shpenzimet për dhurata;

16. Shpenzime për firot, humbjet, dëmtimet e skarcot gjatë prodhimit, magazinimit dhe

transportimit;

17. Humbjet nga nxjerrja jashtë përdorimi ose shkatërrimit të materialeve apo mallrave

që për arsye të ndryshme, si dëmtime, kalim i afatit të skadencës janë të

papërdorshme.

4.2.4.1 Analiza e Komponentëve kryesorë

Analiza faktoriale është një nga procedurat bashkëkohore në fushën e statistikës dhe

përdoret gjerësisht nga kërkuesit edhe për të hetuar mbi fenomene të caktuara socio-

ekonomike. Një nga përdorimet e saj është i lidhur me përcaktimin e faktorëve kyç të një

fenomeni të caktuar. Analiza faktoriale nis me ekzekutimin e matricës së korrelacionit

ndërmjet variablave (Hair et al., 2010). Për këtë rast, kjo matricë ka rezultuar 7.293*10-5.

Ekzistojnë gjithashtu teste statistikore të sofistikuara që vlerësojnë të gjithë korrelacionet

së bashku, ose cilësinë e matricës së korrelacionit R. Dy testet kryesore janë testi Bartlett

i sfericitetit dhe mastësi i përshtatshmërisë së mostrave Kaiser-Meyer-Olkin (KMO).

Matësi i përshtatshmërisë së mostrave Kaiser-Meyer-Olkin (KMO)

KMO është një matës që llogaritet si për matricën e plotë të korrelacionit dhe për çdo

variabël individual duke vlerësuar përshtatshmërinë e aplikimit të analizës së faktorit

(Hair et al., 2010).

KMO paraqet raportin e katrorëve të korrelacionit në mes të variablave me katrorët e

korrelacionit të pjesshëm ndërmjet variablave. Treguesi KMO varion midis 0 dhe 1. Një

vlerë prej 0 tregon se shuma e korrelacioneve të pjesshme është relativisht e madhe në

krahasim me shumën e korrelacioneve, duke treguar shpërndarje (difuzion) në modelin e

korrelacioneve (pra analiza faktor ka të ngjarë të jetë e papërshtatshme). Një vlerë afër 1-

shit tregon se modelet e korrelacioneve janë relativisht kompakte dhe kështu analiza

faktor duhet të japë faktorë të dallueshëm dhe të besueshëm. Për vlera shumë të ulëta të

KMO, nuk rekomandohet përdorimi i analizës faktoriale (Field, 2009).

103

Pothuajse të gjithë studiuesit përdorin etiketimet e dhëna nga Kaiser (1974) për

përshtatshmërinë e mostrës në varësi të vlerës së treguesit KMO:

Tabela 4.8 Kritere për përshtatshmërinë e mostrës, sipas Kaiser (1974)

Vlera e KMO Përshtatshmëria e mostrës

0.00 – 0.49 E papranueshme

0.50 – 0.59 E dobët

0.60 – 0.69 Mediokre

0.70 – 0.79 Mesatare

0.80 – 0.89 Cilësore

0.90 – 1.00 E mrekullueshme

Duke u kthyer te analiza e të dhënave të këtij disertacioni, testi KMO dhe Bartlett

informon se treguesi i përshtatshmërisësë mostrës (KMO) për gjithë mostrën është

0.846 (tabela më poshtë), që do ta interpretojmë se mostra është mbi mesatare sa i takon

përshtatshmërisë për llojin e analizës që po kryejmë.

Bartlett's Test of Sphericity

Testi Bartlett bazohet në shqyrtimin e matricës së variancë-kovariancës së vëzhguar.

Sipas këtij testi kontrollohet nëse kjo matricë është një matricë identiteti, që është një

matricë në të cilën elementet në diagonale janë një dhe elementet jashtë diagonales janë

zero. Pra, nëse matrica e korrelacionit të vëzhguar do t’i ngjajë një matrice identiteti

atëherë kjo do të thotë se çdo variabël korrelon shumë keq me të gjithë variablat e tjerë,

kështu që të gjithë variablat janë të pavarur në mënyrë të përkryer nga njëri-tjetri. Por, në

qoftë se nuk ka variabla që korrelohen, atëherë këta variabla nuk formojnë grupe ose

faktorë (Hair et al., 2010).

Pikërisht këtë gjejmë me testin Bartlett. Nëse testi del i rëndësishëm atëherë kjo do të

thotë se korrelacionet ndërmjet variablave janë (në përgjithësi) shumë të ndryshëm nga

zero, pra variablat mund të formojnë grupe ose faktorë. Nëse testi del i parëndësishëm,

atëherë kjo do të thotë se korrelacionet ndërmjet variablave janë zero ose afër zeros, pra

variablat nuk mund të formojnë grupe ose faktorë. Ai është një test që përdoret për të

testuar hipotezën se “korrelacionet në një matricë korrelacionesh janë zero”.

Ky test ndikohet nga madhësia e mostrës. Teste me mostra të mëdha tentojnë të jenë të

rëndësishme, por ky nuk është rasti ynë. Po ashtu, supozimet lidhur me sfericitetin

plotësojnë kërkesat për kërkimin e thelluar, pasi mostra është e përshtatshme. Kjo buron

nga fakti se vlera e statistikës Bartlett's Test of Sphericity është 1297,134. Kjo vlerë është

relativisht e madhe dhe për pasojë është statistikisht e rëndësishme, pasi rëndësia (sig.)

është më e vogël se kufiri kritik prej 0.05, konkretisht është thuajse zero (0.000). Kjo

garanton që jo të gjitha korrelacionet e paraqitura në një matricë korrelacionesh janë zero

dhe analiza faktoriale ose e komponentëve kryesorë mund të ndërrmerret.

Tabela 4.9 Testi KMO dhe Barlett

Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. .846

Bartlett's Test of Sphericity

Approx. Chi-Square 1297.134

df 36

Sig. .000

104

Është përdorur analizën e faktorëve kryesorë me qëllim përcaktimin e faktorëve apo

komponentëve kryesorë që shpjegojnë pjesën më të madhe të variacionit të variablave.

Kjo analizë grupon variablat me karakteristika të njëjta në faktorë ose komponentë (të

ndërtuar si një kombinim linear). Në vijim janë dhënë koefiçientët communalities

(matricës së të përbashkëtave), përmes të cilëve mund të nxirret një parashikim i

mundshëm lidhur me pyetjet që mund të përfshihen në kompozimin e analizës faktoriale.

Në përgjithësi, teorikisht vlerat e koefiçentëve te Extraction nuk duhet të jenë më të vogla

se 0.5. Që një pyetje e caktuar të përfshihet në analizën faktoriale, kërkohet paraprakisht

të ketë një vlerë më të madhe se 0.5 të koefiçientit Extraction (Hair et al., 2010).

Në këtë mënyrë bëhet një lloj pastrimi i pyetjeve që nuk kontribuojnë në zgjidhjen e

problemit. Madje, mbajtja e tyre në analizë mund të çojë në deformimin e analizës dhe si

pasojë edhe të interpretimeve bashkë me përfundimet e nxjerra. Prandaj është kritike

largimi i këtyre pyetjeve prej analizës.

Tabela 4.10 Koefiçientët Communalities (matrica e të përbashkëtave)

Initial Extraction

shp1_Shpenzimet për interesa 1.000 .376

shp2_Shpenzimet për gjoba e kamatëvonesa dhe kushtet e tjera penale 1.000 .678

shp3_Shpërblimet në natyrë 1.000 .352

shp4_ Shpenzime për dieta 1.000 .332

shp5_Shpenzimet për përfaqësim dhe pritje e përcjellje 1.000 .398

shp6_Shpenzimet e konsimit personal 1.000 .224

shp7_Kostoja e blerjes, përmirësimit, rinovimit dhe rikonstruksionit të

aktiveve të veprimtarisë, të cilat amortizohen (vlerësimi I bazës së

amortizueshme)

1.000 .693

shp8_Shpenzime amortizimi të aktiveve që tejkalojnë normat e përcaktuara

dhe shpenzime zhvlerësimi 1.000 .630

shp9_Shpenzimet në natyrë 1.000 .450

shp10_Shpenzime sponsorizimi që tejkalojnë kufirin e përcaktuar 1.000 .360

shp11_ Njohja dhe vlerësimi i provizioneve si shpenzime 1.000 .560

shp12_Shpenzimet për shërbime teknike, konsulencë dhe të menaxhimit, të

faturuara nga persona të tretë, për të cilat nuk është paguar tatimi në burim

brenda periudhës tatimore

1.000 .902

shp13_Shpenzime borxhi i keq 1.000 .969

shp14_Shpenzime të pajustifikuara me dokumentacionin sipas dispozitave

ligjore 1.000 .893

shp15_Shpenzimet për dhurata 1.000 .386

shp16_Shpenzime për firot, humbjet, dëmtimet e skarcot gjatë prodhimit,

magazinimit dhe transportimit 1.000 .953

shp17_Humbjet nga nxjerrja jashtë përdorimi ose shkatërrimit të

materialeve apo mallrave që për arsye të ndryshme, si dëmtime, kalim i

afatit të skadencës janë të papërdorshme

1.000 .917

Tetë janë pyetjet që nuk e kapërcejnë kufirin e mësipërm:

shp1_Shpenzimet për interesa; shp3_Shpërblimet në natyrë; shp4_Njohja dhe vlerësimi i

provizioneve si shpenzime; shp5_Shpenzimet për përfaqësim dhe pritje e përcjellje;

shp15_Shpenzimet për dhurata; shp6_Shpenzimet e konsimit personal; shp9_Shpenzimet

në natyrë dhe shp10_Shpenzime sponsorizimi që tejkalojnë kufirin e përcaktuar.

105

Meqë këto pyetje nuk e plotësojnë kushtin e mësipërm, atëherë ato largohen prej analizës

faktoriale dhe si pasojë ato nuk integrohen në analizat që pasojnë më pas.

Vlerat e Extraction tregojnë se të gjithë variablat kanë vlerë më të madhe se 0.50, pra çdo

variabël origjinal ndan me të gjithë variablat e tjerë të përfshirë në analizë më shumë se

50% të variancës. Pra të gjithë variablat kanë përbashkësi të mjaftueshme dhe me cilësi të

mirë për t’u përfshirë në analizë.

Përdoret metodën ose teknikën Principal Component Analysis për të nxjerr faktorin, pasi

synohet të identifikohen faktorët e llogaritur për variancën maksimale të variablave.

Sipas sugjerimeve të Hair et al. (2010) janë përdorur tre kritere për nxjerrjen e numrit “më të

arsyeshëm” të faktorëve:

1) kriterin e përqindjes së variancës që nxirret ose kriteri i variancës së shpjeguar,

2) testin e pjerrësisë dhe

3) kriterin e vlerave karakterisike.

Sipas përqindjes së variancës që nxirret (tabela në vijim), mund të mbahen 2 deri në 3

komponentë (faktorë). Mbajtja e 2 komponentëve do të thotë se ata shpjegojnë 67.120%

të variancës totale, ndërsa mbajtja e 3 komponentëve do të thotë se ata shpjegojnë

79.136% të variancës totale. Nuk ka një prag apo kufi të pranuar për t’u aplikuar në të

gjitha studimet, por në studimet në shkencat sociale pranohet përgjithësisht pragu 60% i

shpjegimit të variancës totale nga faktorët e nxjerrë. Në rastin e mbajtjes së 2

komponentëve ky kriter plotësohet, por ashtu edhe për rastin e 3 komponentëve. Mirëpo,

kalimi nga 4 komponentë në 5, çon në rritje të variancës totale vetëm me 11.673% (=

79.136% – 67.120%), që konsiderohet si masë e konsiderueshme. Përfundimisht, sipas

kriterit të përqindjes së variancës që nxirret, duhet që pyetjet e përfshira në analizë të

ndahen në tre grupe-pyetjesh, faktorë apo komponentë.

Tabela 4.11 Kriteri i përqindjes së variancës ose kriteri i variancës së shpjeguar

Total Variance Explained

Com

pone

nt

Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared

Loadings

Rotation Sums of Squared

Loadings

Total % of

Variance

Cumulative

%

Total % of

Variance

Cumulative

%

Total % of

Variance

Cumulative

%

1 4.666 51.841 51.841 4.666 51.841 51.841 4.651 51.681 51.681

2 1.406 15.623 67.463 1.406 15.623 67.463 1.390 15.439 67.120

3 1.051 11.673 79.136 1.051 11.673 79.136 1.081 12.016 79.136

4 .904 10.042 89.179

5 .609 6.770 95.948

6 .184 2.040 97.988

7 .119 1.324 99.312

8 .040 .443 99.755

9 .022 .245 100.000

106

Nga tabela shikohet rëndësia relative të secilit faktor (eigenvektorët). Faktori i parë

shpjegon 51.841% të variancës totale, faktori i dytë 15.623%, ndërsa faktori i tretë

11.673%. U zgjodhën 3 faktorë që do të thotë se zgjidhja faktor përmban informacionin e

79.136% të variablave origjinalë.

Diagrama e pjerrësisë (figura në vijim) e ka pikën e infleksionit pas komponentit apo

faktorit të tretë, pra sugjeron mbajtjen e 3 komponentëve apo faktorëve (Hair et al., 2010,

Field, 2009). Sipas Hair et al. (2006), duke filluar me komponentin e parë, pjerrësia e çdo

segmenti pëson rënie, fillimisht në masë të madhe dhe më tej më rënia ngadalësohet

derisa vija bëhet pothuajse horizontale. Pika në të cilën kurba fillon të mos ndryshojë

shumë pjerrësinë konsiderohet si pika që tregon maksimumin e numrit të komponentëve

të nxjerrë nga analiza e komponetëve kryesorë – pika e infleksionit (Hair et al., 2010).

Figura 4.13 Diagrama e pjerrësisë

Kriteri i vlerave karakteristike sugjeron mbajtjen e tre faktorëve me vlera karakteristika

më të madhe se 1. Teorikisht, në shumë studime nuk merret për bazë vetëm ky kriter

(Hair et al., 2010; Field, 2009). Madje, ka raste studimesh që këtë kriter nuk e mbështesin

shumë, pasi ai mbështetet vetëm në logjikën e vlerave karakteristike të komponentëve, që

janë vlera kryesisht të nxjerra nga formulat matematikore. Pavarësisht konsideratave të

parashtruara këtu, ky kriter jep të njëjtin përfundim me dy kriteret e trajtuar më sipër.

Përfundimisht, të tre kriteret sugjerojnë mbajtjen e 3 komponentëve. Këtu do të mbahen

parasysh sugjerimet e tre kritereve, pra është mbështetur ideja e mbajtjes së 3

komponentëve apo faktorëve. Kjo do të thotë se pyetjet e përfshira në analizën faktoriale

do të grupohen në 3 grupe pyetjesh, duke formuluar kështu 3 variabla të rinj.

Pasi është përcaktuar numri i komponentëve nëpërmjet këtyre tre kritereve, është e

rëndësishme të analizohet edhe matrica e rrotulluar për të përcaktuar numrin e variablave

të përfshirë në çdo komponent.

Nga matrica e komponentëve të parrotulluar (tabela 4.12), shihet se jo të gjithë variablat

kanë nga një ngarkesë të rëndësishme. Ngarkesa ”të mëdha” ose “të rëndësishme”

konsiderohen ngarkesat me vlerë më të madhe se 0.5, megjithëse në matricën e

parrotulluar të komponentëve nuk janë nxjerrë ngarkesat më të vogla se 0.3 për të parë

peshat relative dhe distancën e tyre në rastin e ndërngarkesave (Hair et al., 2010).

107

Gjithashtu variablat (pyetjet) janë renditur nga ata me ngarkesa me vlera më të mëdha tek

ata me ngarkesa me vlera më të vogla. Kjo është bërë për të lehtësuar interpretimin.

Tabela 4.12 Matrica e komponentëve të parrotulluar

Component Matrix

Component

1 2 3

shp13_Shpenzime borxhi i keq .983

shp2_Shpenzimet për gjoba e kamatvonesa dhe kushtet e tjera penale .808

shp8_Shpenzime amortizimi të aktiveve që tejkalojnë normat e përcaktuara

dhe shpenzime zhvlerësimi .785

shp16_Shpenzime për firot, humbjet, dëmtimet e skarcot gjatë prodhimit,

magazinimit dhe transportimit

.974

shp17_Humbjet nga nxjerrja jashtë përdorimi ose shkatërrimit të materialeve

apo mallrave që për arsye të ndryshme, si dëmtime, kalim i afatit të

skadencës janë të papërdorshme

.958

shp12_Shpenzimet për shërbime teknike, konsulencë dhe të menaxhimit, të

faturuara nga persona të tretë, për të cilat nuk është paguar tatimi në burim

brenda periudhës tatimore

.948

shp14_Shpenzime të pajustifikuara me dokumentacionin sipas dispozitave

ligjore

.938

shp7_Kostoja e blerjes, përmirësimit, rinovimit dhe rikonstruksionit të

aktiveve të veprimtarisë, të cilat amortizohen.

.824

shp11_Shpenzime i provizioneve -.315 .529

Proçedura e evidentimit të komponentëve shoqërohet kryesisht nga rrotullimi i matricës

së komponentëve që përmirëson interpretimin. Qëllimi i rrotullimit të matricës është të

arrihet një strukturë më e thjeshtë, ku çdo komponent ka peshën më të madhe në vlerë

absolute për vetëm disa variabla, duke e bërë më të thjeshtë identifikimin e tyre.

Rrotullimi i matricës zmadhon edhe më tepër vlerat e korrelacionit midis variablave dhe

komponentëve kur ato janë të larta dhe i redukton kur ato janë të ulëta (Norusis, 2003).

Dy metodat që mund të përdoren për rrotullimin e matricës së komponentëve janë:

Oblique Factor Rotation – përdoret kur faktorët e përftuar janë të korreluar

njëri me tjetrin, duke identifikuar edhe masën me të cilën janë të korreluar

këta faktorë.

Orthogonal Factor Rotation – përdoret kur çdo faktor është i pavarur nga

faktorët e tjerë.

108

Rispecifikimi i modelit të faktorit nëpërmjet rrotullimit ortogonal VARIMAX34 tregon se

ka ndryshime në përqindjen e variancës që shpjegon çdo faktor, ndryshime të cilat, i kanë

bërë faktorët mjaft të krahasueshëm sa i takon variancës që shpjegon secili prej tyre.

Metoda Varimax e rrotullimit (me normalizimin Kaiser) përfaqëson një rrotullim

ortogonal sipas të cilit faktorët nuk janë të lidhur me njëri-tjetrin. Ajo thjeshtëzon

interpretimin e rezultateteve pasi pas rrotullimit, çdo variabel origjinal tenton të lidhet

vetëm me një apo me një numër të vogël faktorësh dhe çdo faktor përfaqëson vetëm një

numër të vogël variablash (Gjika, 2014).

Intervali i diferencës së variancës midis komponentit të parë dhe të tretë nga 40.168%

është zvogëluar në 39.665% (tabela më poshtë). Pra rishpërndarja e variancës totale midis

faktorëve është e dobishme për të marrë një zgjidhje më të qartë të faktorit. Një rrotullim

Varimax, minimizon kompleksitetin e faktorëve duke maksimizuar variancën brenda

secilit prej tyre (Tabachnick dhe Fidell, 2007).

Tabela 4.13 Shpërndarja e variancës pas rrotullimit

Component Extraction Sums of

Squared Loadings

Rotation Sums of

Squared

Loadings

Difference

1 51.841 51.681

0.160

2 15.623 15.439

0.184

3 11.673 12.016

-0.343

Diferenca Komponent 1 – 3 40.168 39.665 0.503

Nga shqyrtimi i matricës së komponentëve të rrotulluar (tabela më poshtë), shihet se

rrotullimi i faktorëve sipas VARIMAX e ka qartësuar shumë zgjidhjen e faktorëve. Tani

të gjithë variabla gjithsej kanë nga një ngarkesë të rëndësishme, të paktën në një nga pesë

komponentët apo faktorët e nxjerrë.

Komponentët interpretohen nëpërmjet vlerës së “factor loadings” ose (peshës së

faktorit). Factor loadings janë korrelacionet ndërmjet variablave dhe komponentëve në të

cilën përfshihen ato. Ngritja në katror e këtyre vlerave tregon se çfarë pjesë e variancës

në një variabël fillestar është e shpjeguar nga një komponent. Sipas Tabachnick dhe

Fidell (2007), kjo vlerë nuk duhet të jetë më e ulët se 0.45 (Zharkalli, 2016).

Nga tabela e matricës së rrotulluar (Tabela 4.14), shihet se asnjë vlerë nuk është më e

vogël se 0.45, madje vlera më e ulët është 0.807.

34Proçedura më e përdorur e orthogonal rotation është Varimax, të cilën e kemi përdorur edhe për analizën

e të dhënave tona.

109

Tabela 4.14 Matrica e komponentëve pas rrotullimit

Component

1 2 3

shp13_Shpenzime borxhi i keq .983

shp2_Shpenzimet për gjoba e kamatvonesa dhe kushtet e tjera penale .807

shp16_Shpenzime për firot, humbjet, dëmtimet e skarcot gjatë prodhimit,

magazinimit dhe transportimit .976

shp17_Humbjet nga nxjerrja jashtë përdorimi ose shkatërrimit të materialeve

apo mallrave që për arsye të ndryshme, si dëmtime, kalim i afatit të

skadencës janë të papërdorshme

.959

shp12_Shpenzimet për shërbime teknike, konsulencë dhe të menaxhimit, të

faturuara nga persona të tretë, për të cilat nuk është paguar tatimi në burim

brenda periudhës tatimore

.943

shp8_Shpenzime amortizimi të aktiveve që tejkalojnë normat e përcaktuara

dhe shpenzime zhvlerësimi .837

shp7_Kostoja e blerjes, përmirësimit, rinovimit dhe rikonstruksionit të

aktiveve të veprimtarisë, të cilat amortizohen (vlerësimi i bazës së

amortizueshme)

.835

shp14_Shpenzime të pajustifikuara me dokumentacionin sipas dispozitave

ligjore .941

shp11_Shpenzime i provizioneve .601

Një ndër arsyet kryesore të emërtimit të komponentëve është njohja e tyre nga të tjerët.

Sipas Rummel (1970), emërtimi i komponentit duhet të përshkruajë natyrën thelbësore të

tij dhe të mundësojë kuptimin e tij nga të tjerët.

Këtu dallohen faktorët që përbëjnë një komponent. Përkatësisht:

Komponenti ose faktori i parë përbëhet nga 2 variabla, të cilët janë:

shp13_Shpenzime borxhi i keq dhe shp2_Shpenzimet për gjoba e kamatvonesa dhe

kushtet e tjera penale. Ky komponent do të emërtohet Shpenzimet e borxhit. Të dy

pyetjet e përfshira në këtë komponent kanë të bëjnë me borxhin: pyetja e parë ka të

bëjë me shpenzimet për borxhin e keq, ndërsa pyetja e dytë ka të bëjë me

shpenzimet për gjobat e kamatvonesat dhe kushtet e tjera penale. Duket sikur të dy

pyetjet i bashkon shpenzimi për një borxh, ndaj edhe emri i këtij komponenti është i

tillë.

Komponenti ose faktori i dytë përbëhet nga 5 variabla, të cilët janë:

shp16_Shpenzime për firot, humbjet, dëmtimet e skarcot gjatë prodhimit,

magazinimit dhe transportimit; shp17_Humbjet nga nxjerrja jashtë përdorimi ose

shkatërrimit të materialeve apo mallrave që për arsye të ndryshme, si dëmtime,

kalim i afatit të skadencës janë të papërdorshme; shp12_Shpenzimet për shërbime

teknike, konsulencë dhe të menaxhimit, të faturuara nga persona të tretë, për të cilat

nuk është paguar tatimi në burim brenda periudhës tatimore; shp8_Shpenzime

amortizimi të aktiveve që tejkalojnë normat e përcaktuara dhe shpenzime

zhvlerësimi dhe shp7_Kostoja e blerjes, përmirësimit, rinovimit dhe rikonstruksionit

110

të aktiveve të veprimtarisë, të cilat amortizohen (vlerësimi i bazës së

amortizueshme). Ky komponent do të emërtohet Shpenzime për njohjen e aktiveve.

Emërtimi i këtij komponenti vjen më se natyrshëm, pasi thuajse të gjithë

variablat/pyetjet e përfshira në të kanë të bëjnë me shpenzimet e aktiveve.

Komponenti ose faktori i tretë përbëhet nga 2 variabla, të cilët janë:

shp14_Shpeznime të pajustifikuara me dokumentacionin sipas dispozitave ligjore

dhe shp11_Shpenzime i provizioneve. Ky komponent do të emërtohet Shpenzime të

pajustifikuara me dokumentacione. Ka shumë gjasa që shoqëritë e përfshira në

analizë të kenë vërtet sjellje të njëjtë ndaj këtyre dy rasteve. Si rrjedhim, analiza

faktoriale i grupon në një grup së bashku.

Përfundimisht, janë tre faktorë që matin dimensionet e shpenzimeve të panjohura. Ato

janë:

Shpenzimet e borxhit;

Shpenzime për njohjen e aktiveve;

Shpenzime të pajustifikuara me dokumentacione.

Tabela 4.15 informon mbi koefiçientët e korrelacionit të komponentëve të nxjerrë nga

analiza faktoriale para dhe pas zbatimit të rrotullimit VARIMAX. Me interes janë

koefiçientët e diagonales së matricës, pasi aty jepet korrelacioni midis komponentëve

respektiv (Hair et al., 2010). Kështu, vlera me numër 0.998 tregon për korrelacionin e

komponentit të parë para dhe pas rrotullimit. Të tre koeficientët e korrelacionit të

diagonales kryesore (0.998, 0.958 dhe 0.959) janë më të mëdhenj se 0.9, që tregon për një

lidhje korrelative të lartë mes komponentëve para dhe pas rrotullimit VARIMAX.

Tabela 4.15 Koefiçientët e korrelacionit të komponentëve të nxjerrë nga analiza

faktoriale para dhe pas zbatimit të rrotullimit Component Transformation Matrix

Component 1 2 3

1 .998 -.060 -.026

2 .050 .958 -.283

3 .042 .281 .959

Në përfundim, kjo analizë faktoriale sugjeron krijimin e 3 variablave në vend të disa

pyetjeve që lidhen me shpenzimet dhe kostot e bizneseve. Këto variabla janë Shpenzimet

e borxhit, Shpenzime për njohjen e aktiveve dhe Shpenzime të pajustifikuara me

dokumentacion.

Kjo do të thotë se shpenzimet e panjohura kyçe që ndikojnë në llogaritjen dhe vlerësimin

e tatim-fitimit të njësisë ekonomike janë ato shpenzime që lidhen me shpenzimet e

borxhit, me shpenzimet për njohjen e aktiveve dhe me shpenzimet e pajustifikuara

me dokumentacion, të cilat organet tatimore nuk i njohin apo i njohin pjesërisht,

pavarësisht faktit se ato kontabilisht janë shpenzime reale.

111

KAPITULLI V

KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Në këtë kapitull përmbyllës prezantohen konkluzionet në lidhje me orientimin e njësive

ekonomike drejt respektimit të rregullave kontabël dhe ato fiskale, faktorët që ndikojnë

në krijimin e diferencave në vlerësime, rrjedhimisht dhe në modelet e dyfishta të

raportimeve, si edhe në përcaktimin se ku mund të paraqiten këto diferenca gjatë

vlerësimit të pozicionit financiar dhe performancës së njësisë ekonomike (duke

përcaktuar kështu edhe komponentët kryesorë se ku evidentohen ato për efekt të

vlerësimit të gjendjes financiare dhe performancës së njësisë ekonomike).

Mbledhja e të dhënave për hulumutimin e orientimit të njësive ekonomike dhe lidhjeve

ndërmjet variablave u realizua nёpërmjet instrumentit tё pyetësorit, duke përdorur në këtë

mënyrë metodën sasiore.

Fillimisht do të trajtohen disa konkluzione të përgjithshme të punimit, duke vazhduar me

konkluzionet specifike të rezultateve nga analiza statistikore e të dhënave të mbledhura

nga pyetёsorët (të paraqitura në kapitullin e katërt).

Në fund të kapitullit jepen edhe kufizimet e këtij punimi, rekomandime dhe sugjerime për

kërkime të mëtejshme në këtë fushë.

112

5.1 Konkluzionet

Të kuptuarit dhe të analizuarit e praktikave të raportimit kontabël dhe fiskal nuk është

aspak e thjeshtë, meqenëse ato karakterizohen nga kompleksiteti dhe dinamika e

vazhdueshme. Marrëdhënia midis raportimit kontabël dhe atij fiskal dhe korrelacioni që

ekziston midis tyre është një nga fenomenet më të debatuara dhe të analizuara në nivel

mbarëbotëror. Ajo është një marrëdhënie e hershme që ka evoluar me kohën dhe që është

shoqëruar shpesh me diskutime rreth konvergjencës dhe divergjencës së saj.

Divergjencat midis vleresimit kontabël dhe vlerësimit fiskal të një njësie ekonomike janë

objekt i një debati të madh sa profesional aq edhe akademik në fushën e kontabilitetit dhe

të financës. Këto dy mënyra të ndryshme vlerësimi, kanë provokuar rezerva dhe

këndvështrime krejt të ndryshme për të njëjtat njësi ekonomike. Shpesh herë, në botën e

financës dhe të kontabilitetit, konkludohet se nevoja e hartimit dhe e formulimit të

standardeve të reja të kontabilitetit, ishte sa nevojë aq edhe domosdoshmëri. Ishtë nevojë

jetike, për faktin e thjeshtë, por shumë domethënës, që një mjet, një aktiv, një pasuri, një

ndërmarrje, ka vetëm një vlerë. Ajo ka dhe meriton atë vlerë që do të shprehej nga

mënyra më e saktë, teorike dhe praktike e vlerësimit. Kjo përbën thelbin e çmimit të

njëjtë, mjaft të njohur në financë. Ndërkohë, për aq kohë, sa e njëjta njësi, prezantohet me

dy vlera, me dy çmime dhe me dy mënyra të ndryshme vlerësimi, tregon se ato (mënyrat

e vlerësimit) i largohen të vërtetës. Në këtë hapësirë të pafund të përdorimit të një morie

modelesh dhe stilesh për vlerësimin e një njësive ekonomike, spikasin dy metodat

tradicionale, metoda e dominuar nga fiskalitetet dhe metoda e dominuar nga kontabiliteti

dhe standardet kontabël. Në këtë çift vlerësimesh, para shkencës së kontabilitetit dhe asaj

të financës, shtrohet për zgjidhje problemi: Cilat janë divergjencat midis dy modeleve?

Cila metodë vlerësimi është më e besueshme dhe më e përafërt? Çfarë rekomandohet të

përdoret më shpesh?

Vitet dhe progresi në ekonomine e tregut, e ka ekspozuar vendin tonë para nevojës për

zhvillimin e reformës në kontabilitet. Ndryshime të shumta ka pësuar edhe sistemi fiskal,

gjë e cila ka dhënë impaktin e vet edhe në raportimin e njësive ekonomike. Ky reformim

është ende në proces dhe duke u ballafaquar me sfida të shumta, që kërkojnë patjetër

efiçencë dhe efektivitet të lartë. Marrëdhënia ndërmjet kontabilitetit dhe fiskut në

Shqipëri suportohet nga parimi i lidhjes apo varësisë ndërmjet fiskut dhe kontabilitetit.

Qëllimi i këtij punimi është që të hedhë dritë mbi modelet e dyfishta të raportimeve që

shoqërojnë njësitë ekonomike gjatë ushtrimit të aktivitetit të tyre ekonomik. Nga njëra

anë, janë njësitë ekonomike që janë të detyruara të hartojnë pasqyrat financiare në

mbështjetje me rregullat dhe standartet kontabël në fuqi dhe nga ana tjetër janë organet

tatimore që kërkojnë që njësitë ekonomike të paguajnë tatim fitimin në përputhje me

rregullat fiskale. Rregullat e kontabilitetit dhe rregullat fiskale janë dy koncepte që

hartohen nga dy autoritete të ndryshme, që kanë dy qëllime të ndryshme. Nga njëra anë

janë standardet e kontabilitetit dhe raportimit financiar, të cilët janë hartuar me qëllim për

të përmbushur objektivat e raportimit financiar/kontabël dhe nga ana tjetër janë rregullat

fiskale që janë hartuar me qëllimin për të mbështetur dhe inkurajuar sjellje të caktuara të

taksapaguesve. Strukturat qeveritare mund të vendosin që aktivitete të caktuara, që

normalisht quhen të pranueshme për qëllime raportimi kontabël/financiar, nuk pranohen

nga fisku. Nga njëra anë janë njësitë ekonomike që kërkojnë të ushtrojnë aktivitetin e

tyre ekonomik dhe të kryejnë raportimet e tyre financiare duke hartuar pasqyrat

financiare që kanë si objektiv sigurimin e informacionit të nevojshëm dhe të rëndësishëm

113

përdoruesve potencial dhe nga ana tjetër, njësitë ekonomike ndodhen përpara faktit për të

paguar detyrimin e tatim fitimit autoriteteve tatimore sipas legjislacionit fiskal në fuqi.

E përkthyer ndryshe: njësitë ekonomike ndodhen përballë realitetit të modeleve të

dyfishta të raportimit (vlerësimit) të veprimeve të tyre ekonomike, që interpretohet dhe

përkthehet në krijimin e diferencave në këto vlerësime.

Konkluzionet e gjeneruara janë në përputhje me objektivat e këtij studimi. Më poshtë

paraqiten konkluzionet kryesore të studimit:

Njësitë ekonomike që ushtrojnë aktivitetin ekonomik në Qarkun e Shkodrës janë të

orientuara drejt zbatimit të rregullave të standardeve kontabël dhe atyre fiskale por të

dominuara nga ato fiskale, në vlerësimin e veprimtarisë dhe të gjendjes së tyre financiare.

Si rezultat, mund të themi se këto njësi gjatë ushtrimit të veprimtarisë së tyre, tentojnë të

klasifikohen te kategoria e pestë, sipas taksonomisë së Lamb-it: në ato sisteme vlerësimi

në të cilat, në rastet konfliktuale ku rregullat kontabël dhe fiskale japin interpretime të

ndryshme, atëherë duhet të zgjidhen rregullat fiskale (në këtë rast thuhet se raportimi

fiskal dominon, pra rregullat tatimore përdoren në përcaktimin e fitimit tatimor dhe

kontabël). Një gjë e tillë justifikohet me argumentin se një trend i tillë është i dukshëm në

vendet e Europës Lindore, ku ekziston një lidhje e fortë (korrelacion) në vlerësimet

kontabël dhe ato fiskale dhe që elementet financiare klasifikoheshin më shumë në

kategorinë e katërt dhe të pestë. Marrëdhënia ndërmjet kontabilitetit dhe fiskut në

Shqipëri suportohet nga parimi i lidhjes ndërmjet fiskut dhe kontabilitetit. Ato janë të

varura nga njëra-tjetra(rrjedhimisht edhe raportimet përkatëse). Kjo marrëdhënie varësie

është ekzistente aty ku vlerësimet kontabël/financiare bazohen në rregulla fiskale apo

fitimi fiskal përcaktohet nga vlërësimet kontabël/financiare. Kjo është karakteristikë e

vendeve të sistemit kontinental të kontabilitetit dhe të orientuarit makro që lejojnë

ndikimin e fiskut mbi kontabilitetin.

Rezultatet nga pyetësori tregojnë se ekzistojnë diferenca të rëndësishme në raportimet

kontabël dhe ato fiskale gjatë ushtrimit të aktivitetit në vlerësimin e veprimtarisë dhe të

gjendjes financiare të njësive ekonomike në Qarkun e Shkodrës. Një gjë e tillë mund të

përkthehet me faktin se këto njësi janë të “detyruara” të jenë pjesë e një realiteti që

bazohet në modele të dyfishta raportimi. E përkthyer ndryshe, njësitë ekonomike gjatë

hartimit të pasqyrave financiare i kushtojnë më shumë rëndësi rezultatit tatimor dhe më

pak rezultatit ekonomik kontabël, kjo është arsyeja e diferencave në raportime. Njësia

ekonomike i kushton më shumë rëndësi rezultatit tatimor, për arsye se aplikimi dhe

zbatimi i legjislacionit fiskal sjell efekte tatimore tek ato, ndërkohë që mosrespektimi i

rregullave të SKK-ve nuk sjell këto efekte tatimore, edhe pse një gjë e tillë është

gjithmonë në kurriz të sigurimit të një informacioni kontabël të plotë dhe të besueshëm.

Lidhja mes këtyre raportimeve kontabël dhe atyre fiskale karakterizohet nga një dinamikë

dhe për një trajtim të mirë të kësaj fushe nevojitet një studim i shtrirë në një periudhë të

gjatë kohore.

Faktorët që ndikojnë në krijimin e modeleve të dyfishta(duke u bazuar te rezultatet e

analizës) janë përgjithësisht sipas pritshmërive të literaturës së shqyrtuar. Ato janë:

shpeshtësia e ndryshimeve në legjislacionin fiskal, kompleksiteti i rregullave fiskale,

qëllimet e ndryshme të kontabilitetit dhe fiskut, aftësitë profesionale dhe integriteti i

administratës tatimore, kultura tatimore dhe aftësitë konceptuale të njësive ekonomike,

114

besimi te politika fiskale dhe institucionet zbatuese, norma tatimore dhe madhësia e

biznesit.

Në divergjencat midis metodave kontabël dhe atyre tatimore të vlerësimit në njësitë

ekonomike në Shqipëri, ndikojnë përveç të tjerash edhe faktorë të karakterit subjektiv,

vendimmarrës, kulturor, psikologjikë, faktorë që kanë të bëjnë me trashëgiminë, që kanë

të bëjnë me mentalitetin, faktorë që kanë të bëjnë me mënyrën e të jetuarit profesional të

profesionistëve të kontabilitetit. Kontabilistët e gjeneratës së shkollës së vjetër e kanë të

vështirë, për shkak të përvojës, por edhe të teknikave, të kulturës dhe të kufizimeve në

teknikat dhe gjuhët, i konceptojnë metodat e vlerësimit dhe të raportimit në mënyrë

tradicionale. Për ato, çmimet e aktiveve janë ato historike, për pasojë edhe vlera e

ndërmarrjeve është vlerë historike. Gjenerata e re është e paisur me njohuri të thella

lidhur me teknikat e reja të përcaktimit të vlerës aktuale, të përdorimit në vlerësimin

kontabël të vlerës në kohë të parasë, të përdorimit të konceptit të kostos oportune,

ndërkohë që kjo gjeneratë nuk njeh mirë teknikat kontabël. Një komunitet i madh

profesionistësh në fushën e kontabilitetit, kanë tendencën të mbivlerësojnë teknikat në

vlerësimet kontabël. Për këtë arsye, në mjediset e profesionistëve të kontabilitetit dhe të

tatimorëve flitet më tepër për operatorë kontabël se sa për profesionistë kontabël.

Faktorët e karakterit subjektiv, me shkallë të lartë ndikimi në botën e financës dhe

veçanërisht në vlerësimin kontabël, janë evidentuar edhe në studimin tonë. Ndërkohë, ka

qënë e vështirë të matet me tregues sasiorë shkalla e ndikimit të këtyre faktorëve jo

sasiorë.

Kontabiliteti është gjuha me të cilën njësia ekonomike komunikon, si rrjedhojë njohja

dhe paraqitja e tij (konkretisht standardet si forma tejçuese e kontabilitetit) përbën bazën

apo pikënisjen e konvergjencave apo divergjencave të mundshme të vlerësimeve kontabël

dhe fiskale. Mbajtja e kontabilitetit bazohet në rregulla dhe parime bazë të organizimit

më qëllim që informacioni që paraqitet në PF të jetë i saktë, i plotë dhe i besueshëm.

Kontabiliteti konsiderohet “si një vegël që ndihmon në matjen e aktivitetit ekonomik”,

rrjedhimisht informacioni kontabël (që sigurohet nga standardet e kontabilitetit) duhet të

reflektojë vlerën reale të kompanisë në mënyrë që të arrijnë ta përcjellin atë tek

përdoruesit me qëllim vendimarrjen.

Në fakt, pritshmëritë ishin që standardet kombëtare të kontabilitetit të ndikonin në

mënyrë sinjifikative në krijimin e diferencave në raportimet kontabël dhe ato fiskale. Një

gjë e tillë nuk u pranua gjatë analizimit të rezultateve pavarsisht faktit se standardet në

vetvete kanë sjellë mjaft risi që kanë lidhje me vlerësimin, si dinamizmin e madh dhe

progresin në vlerësimin kontabël, duke përdorur vlerën e drejtë apo vlerën e tregut. Një

gjë e tillë shpjegohet me faktin se marrëdhënia ndërmjet kontabilitetit dhe fiskut është e

fortë por e dominuar nga rregullat fiskale duke penguar sadopak implementimin e

standardeve. Parimet e këtyre standardeve kanë disa të meta nëse shihen me syrin e

raportimeve fiskale. Nëse kontabiliteti nuk influencohet nga fisku, atëherë impakti i

standardeve mbi rregullimet fiskale është neutral (asnjanës). Nëse ekziston një lidhje e

tillë ndërmjet kontabilitetit dhe fiskut, atëherë rregullat fiskale do influencohen në rast se

standardet implementohen plotësisht.

Lidhja ndërmjet krijimit të diferencave dhe shpeshtësisë së ndryshimeve në legjislacionin

fiskal rezultoi sinjifikative dhe shpjegohet me faktin se sa më të shpeshta të jenë këto

ndryshime aq më shumë do rritet probabiliteti që të kemi diferenca në raportime.

Ndryshimet e shpeshta në legjislacionin tatimor kanë sjellur konfuzion te tatimpaguesit,

115

ndërsa mungesa e informacionit apo marrja me vonesë e tij ka sjellë jo vetëm problemin e

mosrespektimit të legjislacionit nga ana e bizneseve, por edhe probleme në marrëdhëniet

jokorrekte midis bizneseve dhe punonjësve të administratës tatimore. Bizneset mendojnë

se ndryshimet në legjislacionin fiskal nuk duhet të jenë të shpeshta dhe sektorit privat

duhet t’i bëhen të njohura në kohën e duhur. Legjislacionit tatimor dhe ndryshimet e tij

duhet të shihen drejt dhe në kohë me qëllim t’i shërbejnë konkurrencës tatimore dhe të

jetë sa më i qëndrueshëm me qëllim që të jetë sa më afër parashikimeve të bizneseve dhe

që të mos “shtrembërojë” sjelljen e tatimpaguesve. Ai duhet të shkojë në drejtimin e

tërheqjes së investimeve të huaja.

Lidhja ndërmjet krijimit të diferencave dhe kompleksitetit të ligjeve fiskale rezultoi

sinjifikative dhe me një trend pozitiv:sa më të komplikuara të jenë ligjet dhe sa më të

theksuara të jenë hapësirat për interpretime subjektive të këtyre ligjeve, aq më shumë do

të rriten shansen për diferenca në raportime, si rezultat edhe për modele të dyfishta

raportimi. Sistemi tatimor nevojitet të jetë sa më pak kompleks me qëllim që të jetë sa më

afër parashikimeve të bizneseve dhe që të mos “shtrembërojë” sjelljen e tatimpaguesve.

Nga analiza e rezultateve rezultoi një lidhje sinjifikative ndërmjet krijimit të diferencave

dhe qëllimeve të ndryshme të kontabilitetit dhe fiskut:sa më shumë të jenë të ndryshme

perceptimet se qëllimet e kontabiliteti dhe fiskut janë të ndryshme, aq më shumë shtohen

shanset që të kemi modele të dyfishta raportimi. Padyshim që legjislacioni tatimor ka për

qëllim gjenerimin e sa më shumë të ardhurave. Pikërisht duke u nisur nga ky qëllim,

mund të vihet në dyshim nëse strategjia e organeve tatimore (dhe padyshim edhe i

legjislacionit tatimor) është për inkurajimin e raportimit kontabël dhe financiar mbi bazën

e rregullave kontabël apo për rritjen e të ardhurave.

Aftësitë profesionale dhe integriteti i administratës tatimore janë një faktor që ndikon në

mënyrë sinjifikative në krijimin e diferencave në raportime. Në fakt, nga intervistat me të

anketuarit janë dhënë mendime të ndryshme për këtë faktor. Disa pandehin se me rritjen e

aftësive dhe profesionalizmin e administratës tatimore, do rriten edhe shanset për

ekzistencën e modeleve të dyfishta të vlerësimit. Ndërsa, mendime të kundërta përkrahin

idenë së më rritjen rritjen e aftësive dhe profesionalizmin e adminitratës tatimore, do ulen

shanset për ekzistencën e diferencave. Analiza e rezultateve evidentoi një lidhje të

“drejtë” mes këtyre variablave. Një fakti i tillë, argumentohet se sa më profesionale dhe

objektive të jetë administrata tatimore, aq më shumë ato do kërkojnë të bazohen te ligjet

fiskale dhe aq më shumë do aftësohen në konceptimin, interpretimin dhe zbatimin e tyre.

Rrjedhimisht, ato do kërkojnë nga njësitë ekonomike që pasqyrat e tyre financiare të

hartohen mbi bazën e rregullave fiskale dhe jo sipas atyre kontabël. Interpretimi jo

objektiv që kushtëzon vetë legjislacioni tatimor është një nga shkaqet kryesore të krijimit

të modeleve të dyfishta të vlerësimit.

Një lidhje sinjifikative rezultoi ndërmjet krijimit të diferencave dhe kulturës tatimore dhe

aftësive konceptuale të njësive ekonomike. Ky rezultat bazohet te argumenti se sa më

shumë të theksuara ta kenë njësitë ekonomike konceptin për të paguar sa më pak taksa

dhe se kontrollet e realizuar nga administrata tatimore kanë qëllim e vetëm të penalizojnë

biznesin, aq më shumë do rriten shanset që të kemi diferenca në vlerësime.

Gjithashtu, një lidhje pozitive rezultoi ndërmjet krijimit të diferencave dhe normës

tatimore. Të anketuarit perceptojnë se më rritjen e normës tatimore, rriten shanset për të

patur diferenca në raportimet kontabël dhe ato fiskale. Një gjë e tillë lidhet me faktin se

me rritjen e normës tatimore do rritet edhe tatim fitimi që duhet të paguajnë njësitë

116

ekonomike. Tatimpaguesit do tentojnë të shtrembërojnë gjendjen e vërtetë financiare

në organet tatimore për të zvogëluar detyrimin e tyre tatimor, duke tentuar të

zvogëlojnë të ardhurat apo duke rritur shpenzimet.

Lidhja ndërmjet krijimit të diferencave dhe besimit te politika fiskale dhe institucionet

zbatuese rezultoi sinjifikative:me rritjen e perceptimit të besimit të politikat fiskale dhe

institucionet e saj zbatuese, do ulen shanset që të kemi diferenca në raportime. Sa më

shumë të perceptohet nga njësitë ekonomikë se politika fiskale është e drejtë,

transparente, ka për bazë trajtimin e barabartë dhe të paanshëm dhe nxit konkurrencën e

ndershme, aq më pak do ketë diferenca në vlerësimet kontabël dhe ato fiskale,

rrjedhimisht edhe modele të dyfishta raportimi.

Nga analiza e rezultateve rezultoi një lidhje sinjifikative ndërmjet krijimit të diferencave

dhe madhësisë së njësisë ekonomike, një gjë e tillë është konform literaturës së shqyrtuar.

Me rritjen e madhësië së biznesit (kalimi nga biznes i vogël pa tvsh ne biznes i vogël me

tvsh, në biznes të madh dhe në VIP), do rriten edhe shanset që të kem diferenca. Biznesi i

vogël pa tvsh është subjekt i SNK15 - Për mikronjësitë (mbajtja e kontabilitetit mbi baza

monetare), rrjedhimisht edhe rregullat kontabël dhe ato fiskale janë relativisht të thjeshta,

lehtësisht të konceptueshme dhe aplikueshme. Me rritjen e madhësisë, rriten edhe

përgjegjëshmëria ndaj zbatimit të këtyre rregullave nga njësitë ekonomike, rriten

kontrollet nga administrata tatimore dhe si rezultat edhe materialiteti i diferencave.

Rezultatet nga analiza faktoriale sugjerojnë se tre komponetët kryesorë, ku evidentohen

më shumë diferencat në raportime kontabël dhe ato fiskale, janë shpenzimet e borxhit,

shpenzimet për njohjen e aktiveve dhe ato të pajustifikuara me dokumentacion. Janë këto

shpenzime që njihen sipas rregullave kontabël dhe nuk njihen fare ose pjesërisht nga

organet tatimore, si rezultat ato prodhojnë diferenca në vlerësime duke mos paraqitur

kështu pamjen e vërtetë dhe të sinqertë të njësisë ekonomike.

5.2 Kufizimet e punimit

Pavarësisht risitë që mund të sjellë ky studim, ai shoqërohet edhe me disa kufizime:

Paqëndrueshmëria e legjislacionit kontabël dhe atij tatimor - Aktet rregullative të fushës

së kontabilitetit (plani kontabël, standardet e kontabilitetit, metodikat e vlerësimit

kontabël, etj) si dhe aktet ligjore dhe nënligjore fiskale janë bërë objekt i ndryshimeve të

shpeshta në vendin tonë, shpesh herë ndryshime marramendëse, të cilat nuk të japin

mundësinë, që me një seri kohore statistikore të të dhënave, të matësh dhe të shprehesh

me saktësi marzhin e këtyre divergjencave.

Faktorë të karakterit subjektiv - Gjykojmë se dominimi i shërbimeve të kontabilitetit në

entitetet private shqiptare prej profesionistëve të kësaj fushe, të një shkolle relativisht

ndryshe, ka bërë që një pjesë e divergjencave të burojnë edhe nga faktorë të karakterit

subjektiv, njohje apo formim i njëanshëm i profesionistëve të angazhuar në raportimet

kontabile dhe fiskale. Raportimet dhe vlerësimet janë derivat edhe të faktit se kujt i

shërbejnë, edhe faktit se si këndvështrohen zërat dhe elementët pasurore të njësisë apo

vetë njësia, ashtu sikurse jane derivat edhe i faktit se kush e bën vlerësimin, çfarë

metodash përdor, çfarë njohjesh ka, sa të thella janë njohjet për modelet që përdor, etj.

Kjo sigurisht që përbën nga njëra anë një rrethanë të veçantë për të matur divergjencat,

por përbën një vështirësi në studimin tonë.

117

Kufizimi në një zonë të vetme gjeografike si Qarku Shkodër - Shpërndarja e pyetësorëve u

realizuar vetëm në Qarkun Shkodër, duke e kufizuar punimin dhe rezultatet e tij vëtëm në

këtë zonë gjeografike.

Vështirësitë në përcaktimin e kampionit të pyëtësorit- Të dhënat të marra nga Drejtoria

Rajonale Tatimore Shkodër nuk janë të azhornuara në kohë në lidhje me përcaktimin e

saktë të numrit të njësive ekonomike që operojnë në Qarkun Shkodër, konkretisht për

secilën bashki.

Vështirësitë në marrjen e përgjigjeve të vlefshme - Ato janë evidentuar si edhe si rezultat

i vetë sensibilitetit që ky punim ka. Të shprehësh opinionin në lidhje më raportime të

dyfishta, që njësia ekonomikë ballafaqohet gjatë ushtrimit të aktivitetit të përditshëm

ekonomik, nuk është aspak e lehtë për vetë përgjegjësit kontabël të këtyre njësive.

Pavarësisht së të gjithë jemi të ndërgjegjshëm për ekzistencën e një realiteti të tillë të

modelve të dyfshita të raportimit, një gjë e tillë nuk është e lehtë për tu konceptuar,

pranuar dhe shprehur nga njësia ekonomike.

5.3 Rekomandime lidhur me gjetjet e punimit:

Të shikohet mundësia e harmonizimit dhe unifikimit sa shumë të rregullave kontabël dhe

ato fiskale, në mënyrë të tillë që të minimizohet hendeku i krijuar mes këtyre dy

raportimeve(së pari, duke njohur dhe pranuar shpenzimet e panjohura nga fisku) apo

duke ndërhyrë me disa ndryshime specifike në legjislacionin fiskal dhe në rregullimet

kontabël (duke ruajtur varësinë e marrëdhënies kontabilitet-fisk), për të eliminuar

diferencat e përkohshme të krijuara në vlerësimet kontabël dhe ato fiskale të njësive

ekonomike, në mënyrë të tillë që të pasqyohet informacioni kontabël/financiar i plotë dhe

i besueshëm për përdoruesit por njëkohsisht të “kënaqin” edhe kërkesat e fiskut.

Patjetër, një gjë e tillë kërkon rritjen e koordinimit dhe bashkëpunimit midis aktorëvë të

ndryshëm të fushës fiskale, të cilët duhet të ndërveprojnë në një mënyrë apo në një tjetër

më njëri-tjetrin, si Ministria e Financave, KKK, DPT dhe shoqatat profesionale të

kontabilitetit.

Çdo ndryshim në legjislacionin fiskal duhet të realizohet nëpërmjet konsultimeve me

grupet e interesit, veçanërisht me komunitetin e biznesit. Opinioni i komunitetit të

biznesit është shume i rëndësishëm për ndërtimin e besimit reciprok.

Legjislacionit tatimor dhe ndryshimet e tij duhet të shihen drejt dhe në kohë me qëllim t’i

shërbejnë konkurrencës tatimore. Sistemi tatimor nevojitet të jetë sa i qëndrueshëm me

qëllim që të jetë sa më afër parashikimeve të bizneseve dhe që të mos “shtrembërojë”

sjelljen e tatimpaguesve.

Njësitë ekonomike dhe institucionet zbatuese të politikës fiskale duhe të vlerësojnë

informacionin kontabël si një nga elementët më të rëndësishëm të rritjes së efikasitetit, në

lidhje me vendimmarrjet e njësive ekonomike dhe dhënien e informacionit të plotë, të

saktë dhe të besueshëm përdoruesve të informacionit kontabël.

Të gjithë aktorët si: hartuesit e PF-ve, administrata tatimore dhe shoqatat e kontabilistëve,

duhet të kërkojnë nga njësitë ekonomike të plotësojnë pasqyrat financiare sipas SKK-ve

të përmirsuara, sepse vetëm në këtë mënyrë, pasqyrat financiare do të japin një pamje të

vërtetë e të besueshme të pozicionit financiar, performancës financiare dhe fluksit të

parasë së njësisë ekonomike raportuese dhe besueshmerinë ndaj përdoruesve të jashtëm.

118

Rritja e kërkesave të raportimit financiar dhe auditimit duhet të mbështetet paralelisht nga

forcimi i kapaciteteve institucionale dhe profesionale në mënyrë që të sigurohet dhe të

mbahet një raportim financiar i besueshëm dhe cilësor.

Njësia ekonomike nuk duhet të shihen si thjesht si një instrument i rritjes së të ardhurave

buxhetore. Organet tatimore duhet t’i gjenden sa më shumë njësive ekonomike, në

mënyrë që të kërkojnë dhe sigurojnë transparencë dhe pamje të vërtetë të aktivitetit të

tyre, meqenësë shpeshherë rregullat e kontabilitetit dhe ato fiskale kundërshtojnë njëra-

tjetrën. Një gjë e tillë mund të arrihet duke rritur koordinimin dhe bashkëpunimin mes

njësive ekonomike dhe punonjësve të administratës tatimore.

Hartuesit e politikës fiskale duhet të tentojnë të hartojnë një politikë, e cila është e drejtë,

transparente, ka për bazë trajtimin e barabartë dhe të paanshëm, nxit konkurrencën e

ndershme dhe investimet e huaja.

Organizatat profesionale të kontabilitetit (misioni kryesor i të cilave është t’i shërbejnë

interesave të publikut nëpërmjet dhënies së kontributeve në zhvillimin e standardeve, si

edhe në krijimin e kushteve për përshtatjen dhe zbatimin e tyre) të kontribuojnë në

zhvillimin e një profesioni të fortë të kontabilitetit dhe sigurimin e shërbimeve me cilësi

të lartë nga profesionistët e kontabilitetit.

119

BIBLIOGRAFIA

1. Aisbitt, S., (2002): “Tax and accounting rules: some recent developments”. European

Business Review, Vol. 14: 92-97.

2. Albu, C., Albu, N., Alexander, D., (2010): “Accounting change in Romania – a historical

Analysis”. 6-th workshop on European Financial Reporting EUFIN 2010, Stirling,

Scotland, UK.

3. Alley, C. and James, S. (2006): “The Use of Financial Reporting Standards-Based

Accounting for the Preparation of Tax Returns”. International Tax Journal, pp.31-48.

4. Angjeli, A., (2007): “Ditari Tranzicionit Ekonomik”. Botuar nga “Instituti për Reforma

dhe Zhvillim”, pp.265, Tiranë.

5. Aras, G., Crowther, D., (2008): “Developing sustainable reporting standards”. Journal of

Applied Accounting Research. Vol 9 (1): 4-16.

6. Ayers, B., Jiang, X., Laplante, S., (2009): “Taxable income as a performance measure:

the effects of tax planning and earnings quality”. Contemporary Accounting Research,

Vol 26: 15-54.

7. Beke, J., (2010): “International Accounting Harmonization: Evidence from Europe”.

International Business and Management. Vol. 1(1): 48-61.

8. Beke, J., (2011): “How can International Accounting Standards support Business

Management”. Int. J. of Management and Business Research, Vol 1(1).

9. Berinde, S., Răchisan, R. (2005): “Taxes impact on accounting”. Accounting Section,

Internațional Conference “The Impact of European Integration on the National

Economy”, Vol.1: 201-208.

10. Bhimani, A., (2008): “The role of a crisis in reshaping the role of accounting”. Journal

of Accounting and Public Policy. Vol 27 (6): 444-454.

11. Binaj, A., Kalemi, F., (2012): “Njëqind vjet raportim financiar dhe edukim, ide dhe

refleksione”. National Conference “Kontabiliteti në 100 vjetor”, Këshilli Kombëtar I

Kontabilitetit, November: 1-5, Tiranë

12. Blake, J., Akerfeltd, K., Fortes, H., Gowthorpe, C., (1997): “The Relationship between

tax and accounting rules – The Swedish Case”. European Business Review, Vol 97(2):

85-91.

13. Blake, J., Amat, O., Fortes, H., (1993): “The Relationship between Tax Regulations and

Financial Accounting: a comparison of Germany, Spain and the United Kingdom”.

Economic Working Paper, 46, available at:

http://www.econ.upf.edu/docs/papers/downloads/46.pdf

14. Blake, J., Amat, O., Gowthorpe, C., Pilkington, C., (1998): “International accounting

harmonization”. European Business Review, Vol 98: 144–150.

15. Bollano, J., (2008): “Sfidat e aplimit për here të pare të SKK dhe SNRF dhe

problematikat e tyre”. Këshilli Kombëtar I Kontabilitetit, available at

http://www.kkk.gov.al/artikull.php?id=239

16. Bollano, J., (2011): Shqipëria në Rrugën e Zbatimit të Standardeve të Raportimit

Financiar dhe Auditimit.

17. Bollano, J., (2012): “Arritjet, vështirësitë, sfidat e raportimit financiar dhe strategjia e

KKK për të ardhmen”. National Conference “Kontabiliteti në 100 vjetor”, Këshilli

Kombëtar I Kontabilitetit, November: 1-5, Tiranë.

120

18. Bradshaw, M., Mark, T., Miller, G., (2008): “Will Harmonizing Accounting Standards

Really Harmonize Accounting?”. Journal of Accounting, Auditing and Finance, Vol 1:

48-161.

19. Bundo, Sh., Arifi, E., (2016): “Risitë, sfidat dhe disa refleksione mbi pasqyrat e reja

financiare”. Konferenca KKK, Qershor 2016, Tiranë.

20. Choi, F., Muller, G., (1992). “International Accounting”. Prentice-Hall International,

Englewood Cliffs, NY.

21. Chua,W., Taylor, S., (2008): “The rise and rise of IFRS: An examination of IFRS

diffusion”. Journal of Accounting and Public Policy, Vol 27: 462–473.

22. Crabtree, A., Maher, J., (2009): “The influence of differences in taxable income and book

income on the bond credit market”. Journal of the American Taxation Association, Vol

31(1): 75-99

23. Cuzdriorean, D., Fekete Sz., Sucala L., (2010): “An attempt at measuring the fiscal

influence over accounting of Romanian listed companies”. Annales Universitatis

Apulensis Series Oeconomica, Vol 1(12) : 95-111

24. Cuzdriorean, D. (2010): “The relationship between accounting and taxation: A brief

international literature review”. Analele Universității din Oradea, Vol 1: 496-502

25. Cuzdriorean-Vladu D., Albu N.C., Fekete Sz., (2011): “A longitudinal analysis regarding

the evolution of profit tax regulations in Romania - an empirical view”. Annals of the

University of Oradea, Economic Science Series, Vol 20(1): 594-601

26. Cuzdriorean D.D., (2012): “The relationship between accounting and taxation under the

spectrum of the factors of influence: Case study of Romania”. Paper presented to the

AMIS2012 Conference, Bucharest, Romania, available at: http://cig.ase.ro/amis2012/

AllPapers.aspx, consulted at 05.09.2012

27. Deaconu A., Cuzdriorean D., (2011): “Accounting and the state. On the actual

relationship in a post-communist country”. Paper presented to the 5th AAC Conference,

Cluj-Napoca, 21-23 September, 2011.

28. Deaconu, A., Cuzdriorean, D., (2011): “Accounting and the state. On the actual

relationship in a post-communist country”, Paper presented to the 5th AAC Conference,

Cluj-Napoca, 21-23 September 2011.

29. Delvaille, P., Ebbers, G., Saccon, C., (2005): “International Financial Reporting

Convergence: Evidence from Three Continental European Countries”. Accounting in

Europe2 (1), 137–164

30. Desai, M., (2003): “The divergence between book income and tax income”. Tax Policy

and the Economy, Vol 17: 169–206

31. Desai, M.A., Foley, C.F. and Hines Jr., J.R. (2004): “The costs of shared ownership:

evidence from international joint ventures”. Journal of Financial Economics, Vol 73:

323–374

32. Desai, M. (2005): “The degradation of reported corporate profits”. Journal of

EconomicPerspectives, Vol 19: 171-192

33. Desai, M., Dharmapala, D. (2006): “Corporate tax avoidance and high-powered

incentives”, Journal of Financial Economics, Vol 79: 145–179

34. Desai, M. (2009): “Earnings Management, Corporate Tax Shelters, and Book–Tax

Alignment”, National Tax Journal, Vol 62(1): 169-186

35. Doupnik, T. S., (1987): “Evidence of international harmonization of financial reporting”.

International Journal of Accounting, Vol 23(Fall(1)): 47–67.

121

36. Doupnik, T. and Salter, S. (1995): “External environment, culture, and accounting

practice: a preliminary test of a general model of international accounting

developments”. International Journal of Accounting, Vol. 30 (3): 189-207.

37. Doupnik T. S., Taylor M. E. (1985): “An empirical investigation of the observance of

IASC Standards in Western Europe”. Management International Review, Vol 25(1): 27–

33.

38. Doupnik T. S., Perera, H., (2007): “International accounting”.New York: McGraw-

Hill/Irwin.

39. Duhanxhiu I., Kapllani V. (2012): “The relationship between financial and tax

accounting in Albania”, The Romanian Economic Journal, Vol 43.

40. Dhamo S. (2009): “Kontabiliteti i Avancuar”, Tiranë.

41. Dhamo S. (2011): “Profesioni i kontabilistit dhe Roli i organizmave profesionale”.

Këshilli Kombëtar I Kontabilitetit, available at:

http://www.kkk.gov.al/foto/uploads/File/Prof.%20Dr.%20Sotiraq%20Dhamo_Roli%20i

%20organizatave%20profesionale%20ne%20zhvillimin%20e%20profesionit%20kontabe

l.pdf

42. Dhamo S. (2012) “Roli i organizatave profesionale në zhvillimin e profesionit kontabël”.

Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit, available at:

http://www.kkk.gov.al/foto/uploads/File/Prof.%20Dr.%20Sotiraq%20Dhamo_Roli%20i

%20organizatave%20profesionale%20ne%20zhvillimin%20e%20profesionit%20kontabe

l.pdf

43. Dhamo S., Lera N., Miti M., (2008): “Accounting standards and tax reporting in

Albanian challenges and problems”. International Conference “Economic & Social

Challenges and Problems 2008”. Vol 3: 431.

44. Elliott, B., Elliott, J. (2002): “Financial Accounting, Reporting and Analysis”.

International Edition, Pearson Education, England.

45. Epstein. B., Mirza, A., (2001): “IAS, Interpretation and Application”. John Wiley &

Sons, New York.

46. Epstein, B., Mirza, A., (2006): “IFRS. Interpretation and application of International

Financial Reporting Standards”. John Wiley & Sons, New York

47. Erickson, D., Esplin, A., Maines, L., (2009): “One world - One accounting”. Business

HorizonsVol52: 531–537.

48. Fekete, Sz., Damagum, Y.M., Musta_ă, R., Matiş, D., Popa, I., (2008): “Explaining

accounting policy choices of SMEs. Empirical research on the evaluation methods”.

Working paper presented in the conference 3rd Audit and Accounting Convergence 2008

Annual Conference.

49. Fekete Sz., Cuzdriorean D., Sucala L., Matis D. (2009): “An attempt of measuring the

fiscal influence over accounting. Empirical evidence from Romanian listed companies”.

Working paper, available at:

http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1510430.

50. Fekete Sz., Cuzdriorean, D., Albu, C. and Albu, N. (2011): “Is indeed SMEs accounting

influenced by taxation? Some empirical evidence from Romania”. Paper presented to the

5th AAC Conference, 21-23 September.

51. Fekete Sz., Cuzdriorean-Vladu D.D., Albu C.N., Albu N., (2012): “Is SMEs accounting

influenced by taxation? Some empirical evidence from Romania”. African Journal of

Business Management, Vol 6(6): 2318-2331.

122

52. Field, A. (2009): Discovering Statistics Using IBM SPSS Statistics. Third Edition. USA.

53. Fisher, I. (1930): “The Theory of Interest”. Macmillan, New York.

54. Floropoulos N. J., Moschidis E.O., (2004): “Are Small Enterprises Ready for the

Implementation of IFRS? The Case of Greece”, East-West Journal of Economics and

Business, Vol 7(2): 81 – 116.

55. Frank, W. G., (1979): “An empirical analysis of international accounting principles”.

Journal of Accounting Research, Vol 17(Autumn (2)): 593–605.

56. Freedman, J., (1993): “Ordinary principles of commercial accounting – clear guidance

or a mystery tour”. British Tax Review, Vol 6: 468-478.

57. Freedman, J., (1995): “Defining Taxable Profit in a Changing Accounting Environment”.

British Tax Review, pp. 434-444.

58. Freedman, J., (2004): “Aligning Taxable Profits and Accounting Profits: Accounting

Standards”, Legislators and Judges, E-Journal of Tax Research, Vol 2(4): 74.

59. Freedman, J., (2008): “Financial and Tax Accounting: Transparency and Truth.”

Working papers. No. 2, Oxford University Centre for Business-Taxation.

60. Gallegro, I., (2004): “The accounting and taxation relationship in Spanish listed firms”,

Managerial Auditing Journal, Vol. 19(6): 796-819.

61. Graham, J., Raedy, J., Shackelford, D., (2011): “Research in accounting for income

taxes”. Working paper, available at:

http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1312005

62. Gee, M., Haller, A., Nobes, C., (2010): “The Influence of Tax on IFRS Consolidated

Statements: The Convergence of Germany and the UK” Accounting in Europe, Vol 7(1):

97-122.

63. Gielen & Hegarty, (2007): “An Accounting and Taxation Conundrum: The Relationship

between Corporate Income Tax Accounting and Financial Accounting: A Pan-European

Perspective in the Context of Adoption of International Financial Reporting Standards

(IFRS)”. WorldBank, Washington, USA.

64. Ghauri, P. and Grønhaug, K. (2005): “Research Methods in Business Studies: A Practical

Guide (3rd edn)”. Harlow: Financial Times Prentice Hall. 65. Guggiola, G., (2010): “IFRS Adoption In The E.U: Accounting Harmonization and

Markets Efficiency: A Review”. International Business & Economics Research Journal –

December 2010, Vol 9(12): 99-112.

66. Hair, J.F., Black, W.C., Babin, B.J. & Andreson, R.E. (2010): Multivariate Data

Analysis. 7th Edition. USA.

67. Haller, A. (1992): “The relationship of financial and tax accounting in Germany: a

major reason for accounting disharmony in Europe”, International Journal of

Accounting, Vol 27: 10-23.

68. Haller, A., (2002): “Financial accounting developments in the European Union: past

events and future prospects”.European Accounting Review,Vol 11(1): 153–190.

69. Haller, A., Eierle, B., 2004. The Adaptation of German Accounting Rules to IFRS: A

Legislative Balancing Act. Accounting in Europe 1 (1), 27–50.

70. Haller, A., Ernstberger, J. and Froschhammer, M. (2009): “Implications of the mandatory

transition from national GAAP to IFRS – Empirical evidence from Germany”. Advances

in Accounting, Vol 25(2): 226-236.

71. Haverals, J., (2007): “IAS/IFRS in Belgium: Quantitative analysis if the impact on the tax

burden of companies”.Journal of International Accounting, Auditing and Taxation 16,

69–89.

123

72. Haxhi, L., (2012): “Zhvillimet në fushën e kontabilitetit dhe të profesioneve për

kontabilitetin”. Konferenca Kombëtare “Kontabiliteti në 100 vjetor”, Këshilli Kombëtar i

Kontabilitetit, November: 1-5, Tiranë.

73. Hicks, J. R. (1946): “Value and Capital: An Inquiry into some Fundamental Principles of

Economic Theory”. Clarendon Press, Oxford.

74. Hoogendoorn, M., (1996): “Accounting and Taxation in Europe – a comparative

overview”. European Accounting Review, Vol 5: 783-794.

75. Hoogervorst, H., (2015): “IFRS-as global pocket guide”. IFRS Foundation, available

at:http://www.ifrs.org/Alerts/Publication/Pages/ifrs-standards-2016-pocket-guide.aspx

76. Hoxha, E., (2014): “Raportimi financiar i njësive të vogla dhe të mesme, standarde

kombëtare apo ndërkombëtare”. PhD Dissertacion, Universiteti “Aleksander Moisiu”,

Durrës, 2014.

77. Hung, M., Subramanyam K.R., (2004): “Financial statement effects of adopting

international Accounting Standards: The case of Germany”. Working paper, University

of Southern California.

78. International Accounting Standards Board (2009): “International Financial Reporting

Standards (IFRS) for Small and Medium-sized Entities (NVMs)”. International

Accounting Standards Board (IASB). London

79. James, S., (2009): “The Relationship Between Accounting and Taxation”. Working

Paper, available at: http://eric.exeter.ac.uk/exeter/bitstream/10036/47557/1/0209.pdf

80. James, S., Nobes, C., (2002): “The Economics of Taxation: Principles, Policy and

Practice”, Financial Times/Prentice Hall, Harlow, 7th ed., updated.

81. Jermakowicz, E. K., Tomaszewski, S.G., (2006): “Implementing IFRS from the

perspective of EU publicly traded companies”. Journal of International Accounting,

Auditing and Taxation: 170-196.

82. Kaiser, H. F. (1974). An index of factorial simplicity. Psychometrika, 39, 31–36.

83. Kajsia B., (2014): “A Discourse Analysis of Corruption, Instituiting Neoliberalizm

against Corruption in Albania 1998-2005”. South East Europian Study, Ashgate

Publishing, pp. 159.

84. King, N., Beattie, A., Cristescu, A.M., Weetman, P., (2001): “Developing accounting and

audit in a transition economy: the Romanian experience”. European Accounting Review,

Vol 10(1): 149-171.

85. Koli, R., Hilmia, S., (1996): “Shkenca mbi Financat dhe e Drejta Financiare”. Tiranë.

86. Kvaal, E., Nobes, C.W., (2010): “International differences in IFRS practice”.

Accounting and Business Research, Vol 40(2): 173-187.

87. Lamb, M., Nobes, C., Roberts, A., (1998): “International Variations in the Connections

Between Tax and Financial Reporting”. Accounting and Business Research, Vol 28(3):

173-188.

88. Lamb, M., Lymer, A., (1999): “Taxation Research in an Accounting Context: Future

Prospects and Interdisciplinary Perspectives”,The European Accounting Review, Vol

8(4): 749-776.

89. Lamb, M., Lymer, A., Freedman, J. and James, S. (2005): “Taxation. An Interdisciplinary

Approach to Research”, Oxford University Press Inc., New York.

90. Larson, R., Street, D.,: “Large accounting firms’ survey reveals emergence of two

standard system in the European Union”.Advances in International Accounting, Vol 17:

1–29.

124

91. Lati, L., (2012): “Roli i informacionit kontabël për rritjen e konkurrueshmërisë”.

Konferenca Kombëtare “Kontabiliteti në 100 vjetor”, Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit,

Tiranë.

92. Manzon, G.B., Plesko, G., (2002): “The relation between financial and tax reporting

measures of income”, Tax Law Review, Vol 55: 175–214.

93. Mateli, A., (2013): “Sistemi tatimor në Shqipëri”. PhD Dissertacion, Universiteti i

Tiranës, Tiranë, 2013.

94. Menard, S. (1995): “Applied Logistic Regression Analysis: Sage University Series on

Quantitative Applications in the Social Sciences”. Thousand Oaks, CA: Sage 95. Mirza, A., Holt, G., Orrell M., (2008): “IFRS Practical Implementation Guide and

Workbook”. 2nd Edition, John Wiley & Sons, Inc, Neë Jersey.

96. Mishtaku, A., (2015): “Paraqitja e Pasqyrave Financiare në zbatim të SKK- ve të

përmirsuara për vitin 2015”. KKK, Tiranë.

97. Naço, M., Gaxha, V., (2008): “Implementation of national accounting Standards and its

problems in Albanian Reality”. MIBES 2008: 829-842.

98. Nobes, C. and Roberts, A. (1989): “Second Thoughts on a Judgemental International

Classifications”. Discussion Papers, Accounting and Finance, Vol 17.

99. Nobes, C.W., Parker, R.H., (2002): “Comparative International Accounting”, Prentice

Hall.

100. Nobes, C., (2003): “A Conceptual Framework for the Taxable Income of Businesses, and

How to Apply it under IFRS”.Certified Accountants Educational Trust, London.

101. Nobes, C., Oliveras, E., Puig, X., (2004): “The changing relationship between tax and

financial reporting in Spain”, Working paper, available on:

http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm? abstract_ id=848667#208417

102. Nobes, C., Schwencke, H.R., (2006): “Modelling the links between Tax and Financial

Reportings: A Longitudinal Examination of Norway over of 30 years up to IFRS

adoption”. European Accounting Review, Vol 15(1): 63-87.

103. Nobes, C.W., (2006): “The survival of international differences under IFRS: towards a

research agenda”, Accounting and Business Research, Vol 36(3): 233-245,Organizations

and Society, Vol 29: 127–157.

104. Norusis, M.J. (1994). “SPSS 6.1 Base System User’s Guide Part 2”. SPSS, Inc, Chicago. 105. Oliveras, E., Puig, X., (2007): “The Changing Relationship between Tax and Financial

Reporting in Spain”. Accounting in Europe, Vol2 (1): 195–207.

106. Osmani, M., (2007): “Metodat e Statistikës”. Botimet Dita 2000, Tiranë:147-181.

107. Pacter, P., (2016): “Pocket Guide to IFRS Standards, the global financial reporting

language”. IFRS Foundation, available at:http://www.ifrs.org/Use-around-the-

world/Documents/2016-pocket-guide.pdf

108. Pacter, P., (2015): “IFRS as global standards, a pocket guide”. IFRS Foundation,

available at: http://www.ifrs.org/Use-around-the-world/Documents/IFRS-as-global-

standards-Pocket-Guide-April-2015.PDF.

109. Prebble, J., (1994): “Why is the Tax Law Incomprehensible?”. British Tax Review, pp.

380-393.

110. Preçi, Z., (1999): “Probleme të rritjes ekonomike në Shqipëri”. QSHKE, pp. 120,

Tiranë.

111. Radebaugh, L., Gray, S., (1993): “International Accounting and Multinational

Enterprises, Wiley”.

125

112. Richardson, G. (2008): “The relationship between culture and tax evasion across

countries: Additional evidence and extensions”, Journal of International Accounting,

Auditing and Taxation, Vol 17: 67–78.

113. Richardson, G., Lanis, R., (2007): “Determinants of the variability in corporate effective

tax rates and tax reform: Evidence from Australia”, Journal of Accounting and Public

Policy, Vol 26: 689–704.

114. Ritchie, I., (2012): “Sfidat e profesionit të kontabilitetit në Shqipëri në kontekstin e

sfidave me të cilat përballet ky profesion në të gjithë botën”. Konferenca Kombëtare

“Kontabiliteti në 100 vjetor”, Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit, Tiranë.

115. Roberts, A., (2000): “The recent Romanian accounting reforms: another case of cultural

intrusion?”. Transitional Economies: Banking, Finance, Institutions, Basingstoke:

Palgrave, pp. 146-166.

116. Rrumbullaku, O., (2015): “Taksimi”. Urtësia Bektashiane, Tiranë.

117. Sandhusen, R,L. (2000). “Consumer Behavior”,. Educational Series. Inc, 2000, vol. 3, fq.

217–243.

118. Saunders, M. N. K. & Lewis, P. (1997): “Great ideas and blind alleys? A review of the

literature on starting research”. Management Learning, fq. 283–299 . 119. Schön, W., (2004): “International accounting standards - a "starting point" for a

common european tax base?”.European Taxation, Vol 10: 426–440.

120. Schultz J., Lopez, T., (2001): “The impact of national influence on accounting estimates:

Implications for international accounting standard-setters”. The International Journal of

Accounting, Vol 36: 271–290.

121. Simons, H.C., (1938): “The Definition of Income, Personal Income Taxation”,

University of Chicago Press, pp. 41-58.

122. Shackelford, D., Shevlin, T. (2001): “Empirical tax research in accounting”. Journal of

Accounting and Economics, Vol 31: 321–387.

123. Shatri, Y., Hashani, Sh., (2014): “Rregullativa Kosovare për kontabilitet dhe auditim dhe

integrimet europiane”. Seventh International Conference: Role, Competences and

Responsibilities of Public Institutions on Generating new scope towards European

Integration”, pp.323-338.

124. Shaviro, D. N. (2009): “The Optimal Relationship Between Taxable Income and

Financial Accounting Income”. Georgetown Law Journal, Vol 97 (2): 423-484.

125. Shera, A., Bezo, Y., (2012): “Roli i Ministrisë së Financave në mbështetjen e

rregullimeve kontabël dhe të profesioneve të kontabilistëve dhe audituesve”. National

Conference “Kontabiliteti në 100 vjetor”, Këshilli Kombëtar I Kontabilitetit, November:

1-5, Tiranë.

126. Solomons, D. (1961), Economic and Accounting Concepts of Income, Accounting

Review, Vol. XXXVI: 37-83, Reprinted in R.H. Parker and G.C. Harcourt (eds.)

Readings in the Concept and Measurement of Income, Cambridge University Press.

127. Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit(2008): “Standardet Kombëtare të Kontabilitetit”,

Tiranë.

128. Këshilli Kombëtar i Kontabilitetit(2014): “Standardet Kombëtare të Përmirsuara të

Kontabilitetit”, Tiranë.

129. Street, D. L., Larson, R., (2004): “Large accounting firms’ survey reveals emergence of

“two standard” system in the European Union”. Advances in International Accounting,

Vol17: 1-29.

126

130. Qurku, R., (2013): “Shoqëritë shqiptare përballë raportimit realitetit të dubluar financiar

dhe fiskal”. PhD Dissertacion, Universiteti i Tiranës, Tiranë, 2014.

131. Tokar, M., 2005. Convergence and the Implementation of a Single Set of Global

Standards: The Real-life Challenge. Accounting in Europe 2 (1), 47–68.

132. Tabachnick, B.G., & Fidell, L.S. (2007). “Using Multivariate Statistics”, Fifth Edition.

Boston: Pearson Education, Inc.

133. Taylor, G., Tower, G. and Zahn, V. (2011): “The Influence of International Taxation

Structures on Corporate Financial Disclosure Patterns”, Accounting Forum, Vol 35(1):

32-46.

134. Tzovas. Ch, (2006): "Factors influencing a firm's accounting policy decisions when tax

accounting and financial accounting coincide", Managerial Auditing Journal, Vol 21(4):

372 – 386.

135. Ujkani, M., (2013): “Zbatimi I Standardeve të Kontabilitetit, Raportimi Financiar dhe

Tatimor në Shqipëri”, PhD Dissertacion, Universiteti i Tiranës, Tiranë, 2014.

136. Van Hulle, K. (2004): “From Accounting Directives to International Accounting

Standards”. In Hopwood, A., Leuz, C. and Pfaff, D. (Eds.), The economics and politics

of accounting: international perspectives on research trends, policy, and practice, pp. 349-

375, Oxford University Press, Oxford.

137. Ziu M., Miti M., (2007): “Direktivat e kontabilitetit te komisionit europian dhe evoluimi i

tyre”. Kontabilitet Finance &Auditim, IEKA, Vol 17: 13.

Legjislacioni tatimore ndër vite: 138. Ligji nr. 8438, datë 28.12.1998 “Për tatimin mbi të ardhurat” i ndryshuar,

139. Ligjit nr. 9228, datë 29.4.2004 “Për kontabilitetin dhe pasqyrat financiare”

140. Ligjit nr. 9920 dt 19.05.2008 “Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë i

ndryshuar

141. Ligjit nr. 7758 datë 12.10.1993 “Për dokumentimin dhe mbajtjen e llogarive për tatimet”

142. Ligji nr.7638, datë 19.11.1992 “Për shoqëritë tregtare” (shfuqizuar)

143. Ligjit nr. 7512, datë 10.8.1991 “Për sanksionimin dhe mbrojtjen e pronës private, nismës

së lirë,të veprimtarive private të pavarura dhe privatizimit”.(shfuqizuar)

144. Ligji nr. 10091, datë 05.03.2009 “Për auditimin ligjor, organizimin e profesionit të

Ekspertit Kontabël të regjistruar dhe të kontabilitetit të miratuar”.

145. Ligji nr. 9901 datë 14.04.2008 “Për tregtarët dhe shoqëritë tregtare”.

146. Udhëzimin nr.5, datë 30.01.2006 “Për tatimin mbi të ardhurat”, i ndryshuar.

147. Udhëzimin nr.1, datë 11.1.2008 “Për tatimin mbi të ardhurat”.

Website:

Burim online. Linku: www.kkk.gov.al

Burim online: Linku: www.ieka.org.al

Burim online. Linku: http://www.ifrs.org/IFRSs/Pages/IFRS.aspx

Burim online. Linku: www.fasb.org

Burim online. Linku:www.monitor.al

127

APPENDIX I

Pyetësor

Faleminderit për pjesëmarrjen tuaj në këtë studim, që zhvillohet në kuadrin e punëssime

kërkimore për marrjen e gradës “Doktor” pranë Fakultetit Ekonomik të Universitetit të Durrësit.

Të gjitha përgjigjet janë anonime dhe konfidenciale. Përgjigjet tuaja nuk janë të destinuara për

t’ju identifikuar ju në asnjë mënyrë.

Seksioni 1

Në këtë seksion synohet të merret informacion i përgjithshëm mbi njësinë tuaj ekonomike. Për

secilën nga pyetjet e mëposhtme, ju lutem shënoni alternativët që ju përshtatet më shumë:

1. Cila është mosha juaj:

nën 25

25 ÷ 30

31 ÷ 40

41÷50

Mbi 50

2. Arsimi juaj:

I mesëm

I lartë

Pasuniversitar

Tjetër_________

3. Sa vite eksperiencë pune keni?

0-5

6-10

11-15

15-20

Mbi 20

4. Cilat nga këto çertifikata profesionale / licenca ju zotëroni?

Kontabël i miratuar

Ekspert Kontabël i miratuar

Auditues i brendshëm

Konsulent fiskal

Asnjërën nga të mësipëmet

5. Sa shpesh kryeni trajnime për njohjen e SNK/ SKK/SNRF?

Disa herë ne vit

Cdo 2 vite

Çdo 3 vite

Asnjëherë

6. Sa shpesh trajnoheni për ndryshimet që ndodhin në legjislacionin tatimor?

Disa herë ne vit

Cdo 2 vite

Çdo 3 vite

Asnjëherë

128

7. Si klasifikohet njësia ekonomike ku ju punoni sipas xhiros vjetore?

deri në 5 milion lekë

5 milion deri në 8 milion lekë

8 milion deri në 250 milion lekë

mbi 250 milion lekë

8. Njësia ekonomike e ushtron aktivitetin e saj në:

Shkodër

Pukë

Malësi e Madhe

Vau i Dejës

Fushë-Arrës

9. Klasifikimi kryesor i aktivitetit të biznesit tuaj është:

Tregti me shumicë apo pakicë

Bujqësi, Pyje dhe Peshkim

Ndërtim

Financë dhe Siguracione

Prodhim

Transport dhe Shërbime Publike

Shërbime

Të tjera (specifikoni)_________

10. Ju lutem zgjidhni se në cilën nga situatat e mëposhtme e shihni ju veten gjatë raportimeve të

veprimeve të juaja ekonomike, zbatimit të rregullave, në vlerësimin e veprimtarisë dhe të

gjëndjes tuaj financiare:

Rregullat e kontabilitetit dhe ato fiskale janë të ndryshme (përdoren rregullat

kontabël për përcaktimin e fitimit kontabël dhe rregullat fiskale për të përcaktuar

fitimin për efekt fisku)

Rregullat kontabël dhe fiskale janë të njëjta vlerësimin e veprimtarisë dhe të gjëndjes

tuaj financiare.

Për qëllime raportimi përdoren rregullat e raportimit kontabël (udhëheq kontabiliteti).

Për qëllime raportimi përdoren rregullat e raportimit fiskal (udhëheq fisku).

Dominon fisku: në rastet konfliktuale ku rregullat kontabël dhe fiskale japin

interpretime të ndryshme, atëherë duhet të zgjidhen rregullat fiskale.

Seksioni 2 Ky seksion ka për qëllim të identifikojë orientimin e njësive ekonomike drejt zbatimit të

rregullave kontabël/financiare dhe atyre fiskale (tatimore) gjatë vlerësimit të veprimeve të tyre

ekonomike dhe evidentimin apo jo të diferencave që mund te ekzsitojnë në këto vlerësime.

1. Ju lutem zgjidhni njërën kategori, për secilën nga situatat e mëposhtme me të cilat mund të jeni

ballafaquar gjatë raportimeve të veprimeve të juaja ekonomike.

1

2

3

4

5

Njohja dhe vlerësimi I aktiveve afatgjata materiale

Amortizimi i aktiveve afatgjata materiale

Zhvlerësimi i aktiveve

Shpenzimet e interesit

129

Njohja e provizioneve

Gjobat

Vlerësimi I inventarëve (sipas metodave)

Njohja e qerasë operative dhe financiare

Rezervat ligjore

Humbjet nga kursi i këmbimit

Ku:

1. Përdoren rregulla të ndryshme për përcaktimin e situatave të mësipërme: për efekt të

raportimit fiskal përdoren rregullat fiskale(tatimore) dhe për efekt të kontabël përdoren

rregullat kontabël.

2. Rregullat kontabël dhe fiskale janë të njëjta për përcaktimin e situatave.

3. Për qëllime raportimi përdoren rregullat e raportimit kontabël (udhëheq kontabiliteti).

4. Për qëllime raportimi përdoren rregullat e raportimit fiskal (udhëheq fisku).

5. Dominon fisku: në rastet konfliktuale ku rregullat kontabël dhe fiskale japin interpretime të

ndryshme, atëherë duhet të zgjidhen rregullat fiskale.

2. Duke gjykuar në lidhje me diferencat (ndryshimet) midis raportimeve kontabël dhe atyre fiskale

në biznesin tuaj, ju lutem shprehni dakortësinë tuaj në lidhje me pohimin e mëposhtëm:

3. Shprehni dakortësinë tuaj në lidhje me çështjet e mëposhtme që lidhen me faktorët që ndikojnë në

krijimin e diferencave (ndryshimeve) midis raportimeve kontabël dhe atyre fiskale(tatimore).

(1- nuk jam aspak dakort;2-Jo dakort; 3-pjesërisht jo dakort; 4-

neutral; 5- pjesërisht dakort; 6- dakort; 7- shumë dakord) 1 2 3 4 5 6 7

1.Informacioni kontabël, sipas standardeve të kontabilitetit,

reflekton vlerën reale të kompanisë.

2.Pasqyrat financiarë, nëse janë hartuar në përputhje me

standardet e kontabilitetit, konsiderohen se paraqesin ne menyre

të vërtetë dhe sinqertë pozicionin dhe performancën financiare të

njësisë ekonomike.

3.Implementimi I standardeve të kontabilitetit ka ndikuar

pozitivisht në raportimin e njësisë tuaj ekonomike.

4.Ndryshimet e shpeshta në legjislacionin tatimor kanë ndikuar në

raportimet e njësive ekonomike.

5.Ndryshimet e shpeshta në legjislacionin tatimor kanë sjellur

konfuzion te tatimpaguesi.

6.Ndryshimet e shpeshta në legjislacionin tatimor kanë ndikuar në

marrjen jo në kohë të informacionit, rrjedhimisht edhe problemin

e mosrespektimit të legjislacionit nga ana e bizneseve.

(1- nuk jam aspak dakort;2-Jo dakort; 3-pjesërisht jo dakort; 4-

neutral; 5- pjesërisht dakort; 6- dakort; 7- shumë dakord)

1 2 3 4 5 6 7

Ekzistojnë diferenca në vlerësimet kontabël dhe ato fiskale

gjatë ushtrimet të aktivitetit, në vlerësimin e veprimtarisë

dhe të gjendjes financiare të biznesit.

130

7.Legjislacionit tatimor dhe ndryshimet e tij nuk janë parë drejt

dhe në kohë me qëllim t’I shërbejnë konkurrencës tatimore.

8Sistemi tatimor nuk ka qenë i aftë t’i përgjigjet ndryshimeve të

ekonomisë gjatë këtyre viteve.

9.Ligjet fiskale në Shqiperi janë të komplikuara për tu

konceptuar, duke sjellur paqartësi për ate që është drejtë apo e

gabuar për tatimpaguesin e ndërgjegjshëm.

10.Ligjet fiskale në Shqiperi lënë hapësira për interpretime

subjektive, duke lënë shteg “negociatash” për detyrimin përkatës.

11. Ligjet fiskale në Shqiperi nuk janë te qëndrueshme, edhe pse

ato duhet te jene sa me afër parashikimeve të bizneseve dhe te

mos shtremberojne sjelljen e tatimpaguesve.

12.Qëllimet e kontabilitetit dhe të fiskut janë të ndryshme në

vlerësimin e një njësie ekonomike.

13.Strategjia e organeve tatimore nuk ka për bazë inkurajimin e

raportimit financiar dhe kontabël por mbledhjen e të ardhurave.

14.Qëllimi i kontabilitetit është dhënia e informacionit të

përshtatshëm palëve të interesuara me qëllim vendimarrjen,

manaxhimin dhe kontrollin.

15.Qëllimi kryesor I sistemit fiskal është mbledhja e

drejtë e të ardhurave.

16.Aftësitë profesionale të administratës tatimore janë të

mjaftueshme për realizuar vlerësimet financiare të njësive

ekonomike.

17.Interpretimi i ligjit nga inspektorët tatimorë gjithmonë është

objektiv.

18.Interpretimi i ligjit nga inspektorët tatimor gjithmonë është i

saktë.

19. Tatimpaguesit janë të prirur të kërkojnë të paguajnë sa më pak

taksa.

20. Bizneset e konsiderojne si të papranueshëm faktin se këstet të

Tatim Fitimit janë një borxh ndaj shtetit, .

21. Kontrollet e realizuara nga adminstrata tatimore kanë

gjithmonë për qëllim të penalizojme biznesin.

22.Norma tatimore e Tatim Fitimit e aplikuar për biznesin tuaj

është e lartë.

23.Politika fiskale në Shqipëri është e drejtë.

24.Politika fiskale në Shqipëri ka për bazë unifikimin dhe

vendosjen e standardeve bashkëkohore për të garantuar

konkurrence të ndershme.

25.Politika fiskale në Shqipëri bazohet tek trajtimi I barabartë dhe

I paanshëm.

26.Politika fiskale në Shqiperi bazohet tek transparenca, në

zbatimin korrekt dhe ne menyre uniforme te procedurave dhe te

rregullave, duke ruajtur njëkohsisht ekuilibrin e duhur ndërmjet të

drejtave dhe detyrimeve të bizneseve dhe administrates tatimore.

27.Politika fiskale në Shqipëri kërkon që të tërheqë investemet e

huaja.

131

4. Ju lutem tregoni deri në çfarë mase ka ndikuar mosnjohja e shpenzimeve të mëposhtme në

llogaritjen dhe vlerësimin e tatim fitimit të njësisë suaj ekonomike?

(1- Nuk ka ndikuar fare; 2- Nuk ndikon; 3- Pjesërisht nuk ka

ndikuar; 4- Neutral; 5- Pjesërisht ka ndikuar; 6- Ka ndikuar;

7- Ka ndikuar shumë)

1 2 3 4 5 6 7

Shpenzime për interesa

Shpenzimet për gjoba e kamatvonesa dhe kushtet e tjera penale

Shpërblimet në natyrë

Njohja dhe vlerësimi I provizioneve si shpenzime

Shpenzimet për përfaqësim dhe pritje e përcjellje

Shpenzimet e konsumit personal

Kostoja e blerjes, përmirësimit, rinovimit dhe rikonstruksionit të

aktiveve të veprimtarisë, të cilat amortizohen (vlerësimi i bazës së

amortizueshme)

Shpenzime amortizimi të aktiveve që tejkalojnë normat e

përcaktuara dhe shpenzime zhvlerësimi

Shpenzimet në natyrë

Shpenzime sponsorizimi që tejkalojnë kufirin e përcaktuar

Shpenzime për dieta

Shpenzimet për shërbime teknike, konsulence dhe të menaxhimit,

të faturuara nga persona të tretë, për të cilat nuk është paguar

tatimi në burim brenda periudhës tatimore

Shpenzime borxhi i keq

Shpenzime të pajustifikuara me dokumentacionin sipas

dispozitave ligjore

Shpenzimet për dhurata

Shpenzime për firot, humbjet, dëmtimet e skarcot gjatë

prodhimit, magazinimit dhe transportimit

Humbjet nga nxjerrja jashtë përdorimi ose shkatërrimit të

materialeve apo mallrave që për arsye të ndryshme, si dëmtime,

kalim i afatit të skadencës janë të papërdorshme

132

APPENDIX II

Tabela e kontigjencave sipas Hosmer dhe Lemeshow

Contingency Table for Hosmer and Lemeshow Test

diferencat_r = Jo dakord (0) diferencat_r = Dakord (1) Total

Të vëzhguara Të pritura Të vëzhguara Të pritura

Step 1 (Hapi

1)

1 14 13.999 0 .001 14

2 13 13.305 1 .695 14

3 9 7.255 5 6.745 14

4 1 1.842 13 12.158 14

5 0 .226 14 13.774 14

6 0 .027 15 14.973 15

7 0 .002 14 15.998 14

8 0 .000 14 14.000 14

9 0 .000 14 14.000 14

10 0 .000 10 10.000 10

Tabela e variancës së shpjeguar për impaktin e standardeve të kontabilitetit

Total Variance Explained

Component Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared Loadings

Total % of Variance Cumulative % Total % of Variance Cumulative %

1 2.840 94.659 94.659 2.840 94.659 94.659

2 .153 5.095 99.754

3 .007 .246 100.000

Extraction Method: Principal Component Analysis.

Component Matrixa

Component

1

f11_Informacioni kontabël sipas standardeve të kontabilitetit reflekton vlerën

reale të kompanisë

.990

f12_Pasqyrat financiare, nëse janë hartuar në përputhje me standardet e

kontabiliteti, konsiderohen se paraqesin në mënyrë të vërtetë dhe të sinqertë

pozicionin dhe performancën financiare të njësis ekonomike

.981

f13_Implementimi i standardeve të kontabiliteti ka ndikuar pozitivisht në

raportimin e njësisë tuaj ekonomike

.947

133

Tabela e variancës së shpjeguar për shpeshtësinë e ndryshimeve të legjislacionit tatimor

Total Variance Explained

Component Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared Loadings

Total % of Variance Cumulative % Total % of Variance Cumulative %

1 4.916 98.330 98.330 4.916 98.330 98.330

2 .066 1.316 99.645

3 .018 .355 100.000

4 -1.000E-013 -1.000E-013 100.000

5 -1.003E-013 -1.064E-013 100.000

Extraction Method: Principal Component Analysis.

Component Matrixa

Component

1

f21_Ndryshimet e shpeshta në legjislacionin tatimor kanë ndikuar raportimet e

njësive ekonomike

.974

f22_Ndryshimet e shpeshta në legjislacionin tatimor kanë sjellë konfuzion te

tatimpaguesi

.997

f23_Ndryshimet e shpeshta në legjislacionin tatimor kanë ndikuar në marrjen

jo në kohë të informacionit, rrjedhimisht edhe problemin e mosrespektimit të

legjislacionit nga ana e bizneseve

.997

f24_Legjislacioni tatimor dhe ndryshimet e tij nuk janë parë drejt dhe në kohë

me qëllim t'i shërbejnë konkurrencës tatimore

.995

f25_Sistemi tatikor nuk ka qenë i aftë t'i përgjigjet ndryshimeve të ekonomisë

gjatë këtyre viteve

.995

Tabela e variancës së shpjeguar për kompleksitetin e rregullave fiskale

Total Variance Explained

Component Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared Loadings

Total % of Variance Cumulative % Total % of Variance Cumulative %

1 2.859 95.296 95.296 2.859 95.296 95.296

2 .141 4.704 100.000

3 -1.000E-013 -1.012E-013 100.000

134

Component Matrixa

Component

1

f31_Ligjet fiskale në Shqiperi janë të komplikuara për tu konceptuar, duke

sjellur paqartësi për ate që është drejtë apo e gabuar për tatimpaguesin e

ndërgjegjshëm

.989

f32_Ligjet fiskale në Shqiperi lënë hapësira për interpretime subjektive, duke

lënë shteg “negociatash” për detyrimin përkatës

.989

f33_Ligjet fiskale në Shqiperi nuk janë te qëndrueshme, edhe pse ato duhet

te jene sa me afër parashikimeve të bizneseve dhe te mos shtremberojne

sjelljen e tatimpaguesve

.951

Extraction Method: Principal Component Analysis.

a. 1 components extracted.

Tabela e variancës së shpjeguar për integritetin dhe aftësitë profesionale të administratës tatimore

Total Variance Explained

Component Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared Loadings

Total % of Variance Cumulative % Total % of Variance Cumulative %

1 2.986 99.525 99.525 2.986 99.525 99.525

2 .014 .475 100.000

3 -1.001E-013 -1.028E-013 100.000

Component Matrixa

Component

1

f51_Aftësitë profesionale të administratës tatimore janë të mjaftueshme për

realizuar vlerësimet financiare të njësive ekonomike

.995

f52 _Interpretimi i ligjit nga inspektorët tatimorë gjithmonë është objektiv .999

f53_Interpretimi i ligjit nga inspektorët tatimor gjithmonë është i saktë .999

Tabela e variancës së shpjeguar për kulturën tatimore dhe aftësitë konceptuale

Total Variance Explained

Component Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared Loadings

Total % of Variance Cumulative % Total % of Variance Cumulative %

1 2.404 80.121 80.121 2.404 80.121 80.121

2 .596 19.879 100.000

135

3 -1.000E-013 -1.012E-013 100.000

Extraction Method: Principal Component Analysis.

Component Matrixa

Component

1

f61_Tatimpaguesit janë të prirur të kërkojnë të paguajnë sa më pak taksa .966

f62_Bizneset e konsiderojne si të papranueshëm faktin se këstet të Tatim

Fitimit janë një borxh ndaj shtetit

.966

f63_Kontrollet e realizuara nga adminstrata tatimore kanë gjithmonë për

qëllim të penalizojme biznesin

.733

Tabela e variancës së shpjeguar të besimit të politika fiskale dhe institucionet zbatuese

Total Variance Explained

Component Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared Loadings

Total % of Variance Cumulative % Total % of Variance Cumulative %

1 4.144 82.889 82.889 4.144 82.889 82.889

2 .475 9.509 92.398

3 .277 5.535 97.934

4 .103 2.066 100.000

5 -1.000E-013 -1.005E-013 100.000

Extraction Method: Principal Component Analysis.

Component Matrixa

Component

1

f81_Politika fiskale në Shqipëri është e drejtë .811

f82_Politika fiskale në Shqipëri ka për bazë unifikimin dhe vendosjen e

standardeve bashkëkohore për të garantuar konkurrence të ndershme

.941

f83_Politika fiskale në Shqipëri bazohet tek trajtimi i barabartë dhe i

paanshëm

.966

f84_Politika fiskale në Shqiperi bazohet tek transparenca, duke ruajtur

njëkohsisht ekuilibrin e duhur ndërmjet të drejtave dhe detyrimeve të

bizneseve dhe administrates tatimore

.966

f85_Politika fiskale në Shqipëri kërkon që të tërheqë investemet e huaja .858