Zrównoważony rozwój regionalny

Główne tezy

Zróżnicowanie terytorialne rozwoju Polski

• Polska jest państwem o umiarkowanym terytorialnym zróżnicowaniu rozwoju, ale nierówności w naszym kraju mają tendencję do powiększania się.

• Rosnące zróżnicowanie jest nieuniknionym rezultatem szybkiego rozwoju Polski, którego „lokomotywami” są metropolie.

• Oprócz tradycyjnych osi zróżnicowania poziomu życia - między miastami a obszarami wiejskimi oraz między wschodem a zachodem kraju - znaczenia nabierają nowe wymiary nierówności: przewaga metropolii nad regionami peryferyjnymi oraz kontrasty jakości życia wewnątrz dużych miastach.

Tradycyjne zróżnicowanie terytorialne rozwoju Polski

• Podział na Polskę Wschodnią i Zachodnią: Różnice – na korzyść zachodnich regionów – dotyczą wyposażenia w materialną infrastrukturę – drogi, koleje, kanalizację. Odmienne są także struktura regionalnych gospodarek i rynków pracy oraz dominujące postawy i światopogląd mieszkańców.

• Miasto–wieś: Mimo korzystnych zmian różnice w poziomie życia mieszkańców wsi i miasta są widoczne. Ale Polska wieś jest coraz bardziej zróżnicowana: problemy rozwojowe terenów, na których dominują małe gospodarstwa rolne produkujące na własne potrzeby, są inne niż na obszarach położonych w zasięgu oddziaływania wielkich miast.

Odsetek pracujących w

rolnictwie(Źródło: opr. własne na

podst. danych GUS 2006)

80

70

52

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

ogółem miasta miasta 500 tys. i więcej

. Relacja dochodów wiejskich gospodarstw domowych do dochodów gospodarstw ogółem, gospodarstw miejskich razem oraz gospodarstw wielkomiejskich w 2006 r. (%)

Nowe osie nierówności• Metropolie–peryferie: Polska jest

ciągle krajem w niewielkim stopniu zurbanizowanym. Wśród polskich metropolii Warszawa, Poznań i Wrocław mocno pozytywnie oddziałują na dynamikę rozwoju swojego otoczenia terytorialnego. W ostatnich latach następuje wyraźna dywergencja między obszarami metropolitalnymi a terenami położonymi z dala od wielkich miast.

• Zróżnicowanie wewnątrz wielkich miast: Kontrasty wewnątrz wielkich miast, w tym ich aspekt terytorialny, uwidaczniają się między innymi w wynikach badań nad dochodami mieszkańców, w osiągnięciach edukacyjnych uczniów, strukturze wydatków publicznych oraz statystykach przestępczości.

Źródło: M.Smętkowski, B. Jałowiecki, G, Gorzelak. Diagnoza problemów rozwoju obszarów metropolitalnych i rekomendacja delimitacji obszarów metropolitalnych w Polsce, EUROREG UW, Warszawa 2008

Źródło: A. Giza-Poleszczuk z zespołem, Kapitał Społeczny Warszawy, 2008

Na czym polega wyzwanie? Model polaryzacyjno-dyfuzyjny

• Wyzwanie polega na tym, aby dopuszczając do krótkookresowej polaryzacji rozwoju w Polsce, stworzyć jednocześnie podstawy do podnoszenia dochodu i jakości życia na obszarach, które dzisiaj znajdują się w relatywnie trudnej sytuacji.

• W planowaniu polityki rozwojowej celowe jest przyjęcie nowego rozumienia spójności, które powinno się ujmować w kategoriach funkcjonalnych, a nie tylko odnosić do wyrównywania poziomu dochodów.

• Szansa relatywnie biednych obszarów polega przede wszystkim na tworzeniu własnego potencjału rozwojowego, a także na funkcjonalnym połączeniu peryferii z ośrodkami wzrostu. Doraźna pomoc w ramach polityki redystrybucji może pełnić tylko pomocniczą rolę, ale sama nie zapewni rozwoju.

Rekomendacje• Polityka rozwoju, która łączy konkurencyjność i solidarność

terytorialną, musi mieć cztery główne priorytety: wspieranie metropolizacji, budowanie wysokiej jakości systemu edukacji, rozwój nowoczesnych technik telekomunikacyjnych i tworzenie funkcjonalnych powiązań wolniej rozwijających się terenów z liderami wzrostu.

• W odniesieniu do obszarów o znacznym udziale rolnictwa w zatrudnieniu, niezbędna jest dodatkowo lepsza koordynacja i zmiany w politykach: rynku pracy, podatkowej, społecznej oraz rolnej. Zmiany te powinny iść w kierunku ujednolicenia regulacji dotyczących mieszkańców wsi i miast oraz ograniczania narzędzi zniechęcających osoby zatrudnione w rolnictwie do pozarolniczej aktywności zawodowej.

Zrównoważony rozwój regionalny

Rekomendacje kierunkowe:• budowanie wysokiej jakości

systemu edukacji, • rozwój i dostępność

nowoczesnych technik telekomunikacyjnych,

• modernizacja cywilizacyjna obszarów wiejskich,

• rewitalizacja małych miast, warunki dla rozwoju Polski lokalnej,

• tworzenie funkcjonalnych powiązań terenów rozwijających się wolniej z liderami wzrostu,

• wspieranie metropolizacji (rozwój terenów suburbialnych z równoczesnym przeciwdziałaniem rozproszeniu przestrzeni miejskiej).

osiągnięcie przez najuboższe polskie regiony 60% przeciętnego

PKB na mieszkańca w krajach UE 27 (z obecnych 40%),zwiększenie odsetka mieszkańców kraju zamieszkujących na terenach,

z których dotarcie do ośrodków wojewódzkich transportem

drogowym i kolejowym zajmuje nie więcej niż

60 minut, do wartości zbliżonej do 100%,

wzrost udziału w dochodach wiejskich gospodarstw domowych dochodów z pracy poza rolnictwem

do 50-60% i zmniejszenie udziału transferów społecznych,

zwiększenie współczynnika urbanizacji

do około 75% (dzisiejsze 61%),wzrost międzynarodowego znaczenia polskich miast w

europejskiej sieci metropolii.100% powierzchni miast objęte

planami miejscowymi

Społeczny wymiar rozwoju

Trwała polaryzacja rozwojuEfektywne wykorzystanie szans rozwojowych wszystkich regionów

7

Perspektywa lokalna i obywatelska – co zależy od środowiska pozarządowego• Zaufanie =>mobilizacja społeczna =>rozwój• Edukacja jako podstawa dyfuzji procesów

rozwojowych. Jakość lokalnej edukacji zależy od obywateli bardziej niż jakość jakiejkolwiek innej sfery usług publicznych

• Dyfuzja rozwoju zaczyna się od małych projektów – boiska, biblioteki, domy kultury, miejsca spotkań.

• Presja środowiska pozarządowego na lokalnych liderów może pomóc w priorytetyzacji celów, których lokalne środowisko nie jest w stanie osiągnąć bez pomocy z zewnątrz.