Marmaray’›n Tüm Yönleriyle Üsküdar’a Olas› Etkileri

P R O F . D R . O S M A N Ö Z S O YFatih Üniversitesi

Köprüler vard›r sadece iki k›y›y› bir araya getirir. Köprüler vard›r iki köyü bu-luflturur. Köprüler vard›r iki kenti, iki ülkeyi buluflturur. Denilebilir ki kavuflmave kesiflme anlam›nda buluflturulabilecek tüm unsurlar› bir araya getiren ‹stan-bul kadar çarp›c› örnek yoktur.Marmaray, sadece Üsküdar’› de¤il, ‹stanbul’u hatta Türkiye’yi etkileyecek birproje. O bak›mdan çok önemli. Bir kere ‹stanbul’un ulafl›m problemini büyük öl-çüde çözmüfl olacak. Kald› ki Marmaray denildi¤i zaman sadece ulafl›m akla gel-memeli. Çünkü meydan ve çevresinin düzenlenmesi konusunu da beraberindegetiriyor.

Üsküdar’›n Konseptini De¤ifltirecek Proje

Marmaray Üsküdar’›n ulafl›mla ilgili tarihsel al›flkanl›klar›n› ve düzenini de¤ifl-tirecek bir fonksiyon icra edecek. Üç taraf› denizle çevrili ‹stanbul’da yaflad›¤›halde hayat›nda bir kez bile olsun denizi görmemifl ‹stanbullular›n oran›n›naz›msanmayacak oranda oldu¤unu düflünürsek, afla¤›da ayr›nt›lar›na yer verile-cek olmakla birlikte, art›k milyonlarca insan Üsküdar’a ayak basmadan Üskü-dar’›n alt›ndan geçerek kentin karfl› yakas›na geçecek. Bizim bugün burada üzerinde duraca¤›m›z sunumumuz asl›nda, insanlar› yeral-t›ndan yerüstünü ç›karacak çekim alanlar›n› nas›l oluflturabiliriz sorusuna ce-vap aramaya yöneliktir.

Marmarayçal›flmalar›ndanbir kesit(arka sayfa)

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

558

Marmaray Üsküdar’›n al›fl›lagelmifl yap›s›n› ve görüntüsünü etkileyecek bir ma-hiyet tafl›yor. Mesela Marmaray’la birlikte birçok fiziki yap› ortadan kalkacak veÜsküdar yeni bir meydana kavuflacak. Sosyal hayat› da etkileyecek yeni bir fi-ziksel doku ortaya ç›kacak.Yaflarken baz› gündelik telafllarla üzerinde yaflad›¤›m›z co¤rafyan›n stratejik se-sini alg›lamakta zorlanabiliriz. Bu aç›dan asl›nda k›sa da olsa haf›zalar› tazele-me ad›na nerede oturuyoruz konusuna dikkat çekmek istiyorum. Sunaca¤›m›ztablo, dünden neyi devrald›k, bugün ne durumday›z, yar›n› nas›l kontrol edebi-liriz sorusuna cevap oluflturabilir.

‹stanbul’a Dünden Bakmak

Ortaça¤›n bafllang›c› olarak kabul edilen Bat› Roma’n›n tarih sahnesinden düflü-flü ile Roma’n›n devam› olarak Do¤u Roma ‹mparatorlu¤u’nun baflkenti olan ‹s-tanbul’un önemi aç›kt›r. ‹stanbul tarihte hep, Bat› zenginli¤inin bir devam› ni-teli¤inde olmufltur. Roma ‹mparatoru olmak isteyenler Do¤u’nun Roma’s› olan‹stanbul’u zapt etmek zorundad›rlar. Bu nedenle Bat›’dan, Kuzey’den ve Do-¤u’dan gelen at nallar›n›n çi¤nedi¤i bir toprak olmufltur bu kent. Karl Marks der ki; “‹stanbul, Bat› ile Do¤u aras›na kurulmufl alt›n bir köprüdür. Ba-t› uygarl›¤›, bu köprüden geçmeksizin dünyan›n çevresini günefl gibi dolaflamaz.”1

‹stanbul’un yumuflak karn› olarak Anadolu’nun önemine vurgu yapan Bizans ta-rihi uzman› S. Runciman’a göre; baflkenti ‹stanbul olan Bizans Devleti’nin eko-nomik ve askeri gücü Anadolu’ya dayanmaktad›r. “Bizans tarihinin as›l anahta-r› Anadolu tarihidir...” der.2 Runciman, Bizans’›n Anadolu’ya önem verdi¤i dö-nemde “ikbalinin zirvesine” ulaflt›¤›n› söyler. Bizans, Anadolu var oldukça güç-lü idi. Anadolu gidince, basit bir Balkan prensli¤i durumuna düfltü” der.3

Burada önemli bir ayr›nt› var. ‹stanbul bir ça¤›n bafllang›c›nda nas›l önemli birrol oynam›flsa, bir ça¤›n kapan›fl›nda da önemli bir rol oynam›flt›r. Yani çöküflünde diriliflin de kayna¤›d›r buras›. De¤er veren ellere göre de¤er kazanan…Osmanl›’n›n geliflimine iliflkin bir de¤erlendirme yapan Runciman, Osmanl›la-r›n Bizans denemesinden ders almay›p Orta ve Do¤u Anadolu’da güçlü bir yö-netim kurmadan bir Avrupa devleti olma iste¤ini elefltirir. Çünkü Anadolu’nunihmalini, Osmanl› Devleti’nin önemli bir zay›fl›k ögesi sayar.4

Konumuzla do¤rudan ba¤lant›l› görünmüyor gibi olsa da önemine binaen flununalt›n› çizelim. Son dönemde Anadolu sermayesinin güçlenmesi ve sosyo-ekono-mik aç›dan diri Anadolu, ‹stanbul’un gelece¤i ve güvenli¤i aç›s›ndan da önemtafl›yan bir unsur olarak karfl›m›za ç›kmaktad›r.

‹stanbul’un Jeopolitik Yap›s› ve Önemi

Türkiye, bulundu¤u co¤rafî ve özel konum itibariyle dünyada ender say›lan birbölgededir. Ülkemizin yeri bir harita üzerinde incelenecek olursa görülür ki

M A R M A R A Y ’ I N T Ü M Y Ö N L E R ‹ Y L E Ü S K Ü D A R ’ A O L A S I E T K ‹ L E R ‹

559

Türkiye, (Eski Dünya) ad› verilen büyük kara kütlesinin hemen hemen ortas›n-da ve kuzey yar›m kürede, Ekvatorla Kuzey Kutbu aras›nda, ekvatora biraz da-ha yak›n bir yerde bulunur. Türkiye topraklar› do¤u-bat› do¤rultusunda uzananbir dikdörtgene benzer. Devletlerin uluslararas› alanda yürüttükleri siyaset; co¤-rafi konum, ekonomik, askeri, teknik, kültürel ba¤lant›lar çerçevesinde olmak-tad›r. Siyasî co¤rafya ise ülkelerin co¤rafî konumlar›n› dikkate alarak dünyaüzerindeki yeri ve etkinli¤i ile u¤raflan co¤rafyan›n bir dal›d›r. Co¤rafî konum,ayn› zamanda bir ülkenin tespit etti¤i veya yeni koflullara göre belirleyece¤i stra-tejiyi de tayin etmektedir.Karadeniz’i Akdeniz’e ve Avrupa k›tas›n› Asya k›tas›na ba¤layan bo¤azlar›n ik-tisadi, askeri ve siyasi bak›mlardan büyük önemi vard›r. K›talar› birbirindenay›ran Bo¤azlara bir k›y›dan di¤er k›y›ya at›lan her halat sadece bu bölgede ya-flayan insanlar için insanl›¤›n gelece¤i aç›s›ndan da büyük önem tafl›maktad›r.

‹stanbul Bo¤az›’n›n Özellikleri

Merakl›lar› için flu bilgileri de aktarmakta yarar var. ‹stanbul Bo¤az›, Karade-niz’le Marmara Denizi’ni birlefltiren suyoluna verilen isim. Uzunlu¤u düz olarak30 kilometre. Girinti ve ç›k›nt›lar hesaba kat›l›nca Rumeli yakas›nda Rumeli Fe-neri’nden Haliç k›y›lar›n› dolaflarak Ah›rkap› Fenerine kadar 55 kilometre, Ana-dolu yakas›nda Anadolu Feneriyle K›zkulesi aras› 35 kilometre, Selimiye önün-deki Kayak Burnu’na kadar 36 kilometredir. Bo¤az›n geniflli¤i Anadolu Feneri ile Rumeli Feneri aras›nda 3600 metre, Ana-doluhisar› ile Rumelihisar› aras›nda 760 metredir. Bo¤az’›n en derin yeri Be-bek’le Kandilli aras›nda 120 metredir.‹stanbul Bo¤az›’nda su yüzünde Karadeniz’den Marmara’ya, su alt›nda Marma-ra’dan Karadeniz’e ak›nt›lar vard›r. Su yüzeyinde yer yer ters ak›nt›lar da görü-lür. ‹stanbul bo¤az› üzerinde 1973 y›l›nda aç›lan 1073 m. boyundaki Bo¤aziçiKöprüsü ve 1986’da aç›lan 1090 m. boyundaki Fatih Sultan Mehmet Köprüsü ikiyakay› birbirine ba¤lamaktad›r.Bo¤azlar, konumu ve tarihi önemi itibariyle, ‹stanbul’un Karadeniz kap›s›, Ça-nakkale de Ege Denizi kap›s› olarak, geçmiflte tafl›d›klar› ve ça¤›m›zda tafl›mak-ta olduklar› stratejik önem ve de¤er aç›s›ndan daima birlikte mütalaa edilmifl veedilmektedir.

Su Yolundan Çok Öte Anlam Tafl›yan Fonksiyonlar

Her iki bo¤azda, klasik ve dar çerçevede sadece Akdeniz’i Karadeniz’e, Avru-pa’y› Asya’ya ba¤layan su geçitleri ya da köprüler de¤ildir. Akdeniz’in ötekiönemli su geçitlerinden Cebelitar›k ve Süveyfl kanal› ile de bütünleflerek, dün-yan›n büyük denizlerini (Atlas ve Hint okyanusu gibi) ve büyük k›ta kara

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

560

parçalar›n› birbirine ba¤layan, daha genifl anlamdaki jeopolitik konumuyla,dünya siyaset ve iktisadiyat› üzerine olan etkilerini bu gün de korumaktad›r.Bu nedenlerledir ki, Türk Bo¤azlar›, uluslararas› iliflkilere yön vermede daima

odak noktas› olmufllard›r. Bo¤azlar›n tarihin ak›fl› içindeki stratejik durumu vejeopolitik konumuyla ilgili yukar›daki k›sa aç›klamalar›n ›fl›¤› alt›nda, tarihineski dönemlerinden beri ön planda, Avrupa ve Asya ülkeleri aras›nda bafllam›flolan ekonomik, ticari ve siyasi iliflkilerle, askeri hareketler, sürekli olarak Bo¤az-lar bölgesinde cereyan etmifltir. Baflka bir deyiflle Bo¤azlar, dünyan›n di¤er parçalar›nda pek görülmemifl ard› ar-kas› kesilmeyen mücadelelere sahne olmufltur. Bu aç›dan Türkiye, jeopolitik vejeo-kültür levhalar üzerinde bir s›n›r ülkesidir. Yani bat›dan Avrupa kültürü,kuzeyden Rus kültürü, do¤udan Asya kültürü ve güneyden Afrika ve Arap kül-türü ile s›n›rl›d›r. Dolay›s›yla Türkiye, ayn› zamanda dünya kültürlerinin kesifl-me noktas›nda bulunur. Marmara Denizi, Çanakkale Bo¤az› ile Adalar denizine,‹stanbul Bo¤az› ile de, Karadeniz’e ba¤l›d›r. Adalar denizi güneyde, Akdeniz ilebirleflir. Akdeniz ise, bat›da Cebel-i Tar›k Bo¤az› ile Atlas Okyanusu’na ba¤lan-t›l›d›r. Bu sebeple, Türkiye’nin üç taraf›n› çevreleyen denizler, dünya okyanus-lar›na aç›lmaktad›r. Türkiye ve Karadeniz’e komflu olan ülkeler için bo¤azlar›nçok büyük bir önemi vard›r.

Marmaray’›n Özellikleri

‹stanbul ülkemizin en büyük ve en kalabal›k kenti… Sanayi, ticaret, kültür, e¤i-tim merkezi. Ülkemizin ekonomik üretiminin beflte biri, motorlu tafl›tlar›n dört-te biri, otomobillerin % 30’u bu kentimizde… Ve her gün kent içinde 12 milyonkifli yolculuk yap›yor. Ama hepsinden önemlisi ‹stanbul bir tarih hazinemiz vebir dünya kentimiz.Ulaflt›rma Bakanl›¤› DLH Genel Müdürlü¤ü taraf›ndan yürütülen MarmarayProjesi ‹stanbul’un tarihine, çevresine, kültürel miras›na yak›fl›r bir proje olaraktasarlanm›flt›r.Yüzy›l›n projesi olarak nitelenen ve halen yap›m› büyük bir h›zla sürdürülenMarmaray Projesi’nin, Asya ile Avrupa’y› demir a¤larla birbirine kavuflturmas›-na az kald›.‹stanbul’un kent içi ulafl›m sorununa toplu tafl›mac›l›kla köklü bir çözüm getir-meyi amaçlayan bu Proje kapsam›nda, Avrupa yakas›ndaki Halkal›’dan Anado-lu yakas›ndaki Gebze’ye kesintisiz, ça¤dafl, yüksek kapasiteli, h›zl›, çevre ve ta-rihi dokuyu tahrip etmeyen, di¤er ulafl›m sistemleriyle entegrasyonlu 76.3 kilo-metrelik yüzeysel metro infla edilecek.Ancak Marmaray, bir dünya kenti olan ‹stanbul’un sadece kent içi ulafl›m soru-nuna köklü çözüm getirmesi aç›s›ndan de¤il, ‹stanbul’un tarihi ve do¤al güzellik-lerinin korunmas›, demiryolu ulafl›m sisteminin geliflmesi, ülkemizin stratejik

M A R M A R A Y ’ I N T Ü M Y Ö N L E R ‹ Y L E Ü S K Ü D A R ’ A O L A S I E T K ‹ L E R ‹

561

konumu aç›s›ndan da önem tafl›yor. Avrupa Birli¤i’nin h›zl› tren a¤lar›yla uyu-mu yönünde önemli bir ad›m olan Marmaray, Ankara-‹stanbul H›zl› Tren, Kars-Tiflis Projeleri gibi projelerin gerçeklefltirilmesiyle birlikte, Avrupa’dan Asya’ya,bat›dan do¤uya kesintisiz, h›zl›, ekonomik bir demiryolu ba¤lant›s› sa¤layacak.Marmaray Projesi, toplu tafl›mac›l›kta ça¤dafl bir ulafl›m imkân› ile ayn› zaman-da enerji bak›m›ndan da ülke kaynaklar›n›n verimli kullan›lmas›n› sa¤layacak.D›flar›dan ald›¤›m›z petrolün % 80’inin karayolunda kullan›ld›¤› düflünüldü-¤ünde, d›fla ba¤›ml› olmayan elektrik enerjisini kullanan, etkin ve verimli, yük-sek kapasiteli demiryolu ulafl›m sisteminin kent içi ulafl›mda da gelifltirilmesi enbaflta ülkemiz kaynaklar›n›n rasyonel kullan›m›n› sa¤layacak. Otoyollar ile kir-letilen ve yok edilen kentin do¤al zenginliklerinin hiç de¤ilse kalan bölümününyaz›k edilmesini önleyecek, otomobil trafi¤inin neden oldu¤u kirlili¤i, otoyol vebireysel ulafl›ma ba¤l›l›¤› azaltacak, ça¤dafl bir kentsel yaflam›n temelini olufltu-ran ça¤dafl bir ulafl›m sistemi yaratacak.

Marmaray’›n Aflamalar›

Fikir olarak ilk defa bundan 148 y›l önce 1860’da ortaya at›lan tüp geçit fikriMarmaray projesi ile hayata geçmek üzere. Temeli 9 May›s 2004’te at›ld›. 21Aral›k 2006’da tünelin delinme töreni yap›ld›. Marmaray’›n 2012 y›l› sonundabitirilmesi planlan›yor.5

Dünyada iki bo¤az› birlefltiren en derin tüp geçit, Amerika’n›n San Franciscoeyaletinde bulunuyor. Bu tünelin deniz yüzeyinden derinli¤i 45 metre. Marma-ray deniz yüzeyinden 60 metre derinli¤e kadar iniyor. Üstelik bu geçifl iki tersak›nt›n›n oldu¤u bir Bo¤az’da gerçeklefliyor. Marmaray Projesi, 4 ayr› sözleflmeden olufluyor. Mühendislik ve Müflavirlik Hiz-metleri, Demiryolu Tüp Tünel Geçifli ‹nflaat›, Gebze- Haydarpafla, Sirkeci-Halka-l› Banliyö Hatlar›n›n ‹yilefltirilmesi-‹nflaat, Elektrik ve Mekanik Sistemler veBanliyö Hatlar› Demiryolu Araçlar› Temini’dir.Bu proje ile her iki yakadaki demiryolu hatlar› ‹stanbul Bo¤az›’n›n alt›ndan ge-çen bir demiryolu tüneli ile birbirine ba¤lanacak. Bo¤az demiryolu tüp tünel ge-çifli, Yedikule’de yeralt›na girmekte, Yenikap› ve Sirkeci yer alt› istasyonlar› iledevam etmekte, Bo¤az’›n alt›ndan geçerek Üsküdar yer alt› istasyonuna ba¤lan-makta ve Sö¤ütlüçeflme’de yüzeye ç›kmaktad›r.Marmaray Projesi’nin ikinci etab› olarak adland›r›lan Gebze- Haydarpafla, Sirke-ci-Halkal› Banliyö Hatlar›n›n ‹yilefltirilmesi çal›flmalar› kapsam›nda, Asya yaka-s›nda 43.4 km, Avrupa yakas›nda 19.6 km’lik banliyö hatlar› yüzeysel metroyadönüflecek, 36 istasyon yenilenecek, hat say›s› üçe ç›kar›lacak, bu hatlar›n birin-de Kuruluflumuz yük ve anahat yolcu tafl›mac›l›¤› yapacak. Marmaray’›n hizme-te girmesiyle birlikte Gebze - Halkal› aras›nda 2- 10 dakikada bir sefer yap›larak,her iki yakada bir saatte tek yönde 75.000 yolcu tafl›nacak.

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

562

Proje kapsam›nda, 2009 y›l›nda 280, 2010’da 40 ve 2011 y›l›nda 120 olmak üze-re, toplam 440 adet araç al›nmas› planlan›yor.Marmaray Projesi, ‹stanbul’daki ulafl›m sisteminin omurgas› olarak görülüyor.Anadolu yakas›ndaki Üsküdar istasyonu ve Avrupa yakas›ndaki Yenikap› istas-yonu ‹stanbul’daki mevcut ve gelecekte yap›lacak demiryolu ulafl›m sistemleri-nin aktar›m ifllevini üzerine alacak. Marmaray Projesi’nin; mevcut ve yap›lmas› planlanan; Yenikap›-Taksim- fiifl-li–4. Levent-Ayaza¤a metrosu ile Yenikap›-Yenibosna-Atatürk Havaliman›, Ka-d›köy- Kartal, Esenler-Mahmutbey ve Üsküdar-Ümraniye-Dudullu hafif rayl›sistemlerle entegrasyonu planlanmaktad›r. Depreme dayanakl› olarak infla edilen Marmaray Projesi, 2009 y›l› ulafl›m ihtiyaç-lar›na göre planlanm›flt›r. Bu y›ldan sonra artan yolcu taleplerini karfl›layacak fle-kilde entegre edilebilecektir.6 Marmaray’›n tamamlanmas›yla Gebze-Halkal› ara-s›nda trenle yolculuk 105 dakikaya inecek. fiu anda bu mesafe toplu tafl›ma araç-lar›yla 185 dakikada al›nabiliyor. Projenin tamamlanmas›yla Bostanc›-Bak›rköyaras› 37 dakika, Sögütlüçeflme -Yenikap› aras› 12 dakikaya, Bo¤az’›n iki yakas› ara-s›, yani Üsküdar - Sirkeci aras› ise 4 dakikaya inecek. Gebze ile Halkal› aras›ndaher 2 ila 10 dakika aras›nda bir sefer yap›labilecek. Bir yönde saatte ortalama 75bin yolcu tafl›nacak. Bu hatta yap›lacak ba¤lant›larla sadece hat üzerindeki istas-yonlara de¤il, örne¤in Taksim’e, Levent’e, fiiflli’ye, Ayaza¤a’ya, bunun yan›nda ar-t›k Anadolu yakas›ndan ulafl›m h›zl›, konforlu, güvenilir flekilde sa¤lanm›fl olacak.

Dünyay› Kavuflturan Proje

‹stanbul’da flu anda rayl› toplu tafl›man›n oran› yüzde 8 civar›nda. Marmaray’›ntamamlanmas›yla rayl› toplu tafl›man›n a¤›rl›¤› yüzde 28 oran›na ç›kacak. Böy-lece bu hat Londra’dakinden, Paris’tekinden böylece yüksek olacak. Bu projeyle‹stanbul, ulafl›m noktas›nda rahat bir nefes alacak. Bu proje sadece ‹stanbul içinde¤il, Avrupa ve Asya için de büyük önem arz ediyor. Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an, Marmaray Projesi sadece Gebze’yi Halkal›’yaba¤lam›yor. Marmaray, Londra’y› Pekin’e demir yollar›yla ba¤layan bir proje ol-ma özelli¤ini de tafl›yor demektedir.Nitekim Marmaray’la efl zamanl› olarak Bakü-Tiflis-Kars Demiryolu projesi dehayata geçirildi ve projeye start verildi. Marmaray ve Bakü-Tiflis-Kars projeleride tamamland›¤›nda Pekin’den Londra’ya demir yollar›yla kesintisiz bir hat sa¤-lanm›fl olacak. ‹stanbul Bo¤az›, Marmaray Projesiyle birlikte Asya ile Avrupaaras›ndaki köprü görevini daha da somutlaflt›racak. Sadece Bo¤az’›n iki yakas›-n› de¤il, k›talar›, ülkeleri ve halklar› da birlefltirmifl olacak.Baflbakan Recep Tayyip Erdo¤an proje hakk›nda bilgi verirken, ölü saat denilen23.00 ile 06.00 saatleri aras›nda bu hattan yük trenleri iflleyece¤ini ve bunun dabölge ticaretine önemli bir katk› sa¤layaca¤›n› kaydediyor.

M A R M A R A Y ’ I N T Ü M Y Ö N L E R ‹ Y L E Ü S K Ü D A R ’ A O L A S I E T K ‹ L E R ‹

563

Baflbakan Erdo¤an, demir yollar›n› yeniden ele al›p canland›rd›klar›n›, h›zl› trenprojelerini bafllatt›klar›n› ve belli bir aflamaya getirdiklerini ifade ederek, deniz-lerin bu dönemde yeniden keflfedildi¤ini, tersanecilikte Türkiye’nin dünya23’üncülü¤ünden bugün 5’incili¤e yükseldi¤ini söyledi.Hava yolu tafl›mac›l›¤›nda da yolcu say›s›n› 2002 y›l›na göre yüzde 400 art›rd›k-lar›n›, uça¤› lüks bir ulafl›m arac› olmaktan ç›kard›klar›n› kaydeden Erdo¤an, ar-t›k orta tabakadaki vatandafl›n da rahatl›kla uça¤a binebildi¤ini, hatta orta taba-kan›n alt›ndakinin de yeri geldi¤inde biner hale gelebildi¤ini belirtti.Marmaray Projesi flu anda dünyadaki en büyük ulafl›m altyap› projelerinden bi-risidir. Proje, Avrupa yakas›nda bulunan Halkal› ile Asya yakas›nda bulunanGebze ilçelerini kesintisiz, modern ve yüksek kapasiteli bir banliyö demiryolusistemiyle ba¤layacak olan ‹stanbul’daki mevcut banliyö demiryolu sistemininiyilefltirilmesine dayanmaktad›r. ‹stanbul Bo¤az›’n›n her iki yakas›ndaki demir-yolu hatlar›, ‹stanbul Bo¤az›’n›n alt›ndan geçecek olan bir demiryolu tünel ba¤-lant›s› ile birbirine ba¤lanacakt›r. Marmaray’daki banliyö sistemi günün büyükbir bölümünde (06:00-24:00) yolcu tafl›mac›l›¤› yaparak Marmaray’›n etkin bir fle-kilde kullan›lmas›n› sa¤larken, geri kalan zamanda yolcu talebi olmamas› sebe-biyle at›l kalacakt›r. Bu at›l kapasiteyi etkin bir flekilde kullanmak için 24:00-06:00 saatleri aras›nda Marmaray’da Ro-La tafl›mac›l›¤› yap›lmas› planlanmakta-d›r. Marmaray’da Ro-La trenlerinin iflletilmesiyle birlikte Türkiye’de ilk defa Ro-La sisteminin kullan›m›na geçilebilecek ve ‹stanbul’dan transit geçen ve ‹stan-bul’a gelen-giden yüklerin tafl›nmas›nda daha az CO2 emisyonuna, gürültü kirli-li¤ine sebep olan demiryolu tafl›mac›l›¤› kullan›labilecektir.

Marmaray Ro-La Sistemi Güzergâh›

Asya ve Avrupa k›talar› aras›nda köprü olan ‹stanbul, jeopolitik konumundandolay› uluslararas›, ulusal ve bölgesel yük hareketlerinin merkezinde yer almak-tad›r. %93’lük oranla bu yük hareketleri karayolu tafl›mac›l›¤›yla gerçeklefltiril-mekte olup bu hareketler ‹stanbul’da do¤rudan ulafl›m yo¤unlu¤una, dolay›s›y-la sosyal, ekonomik ve çevresel sorunlara sebep olmaktad›r.Marmaray üzerinde kombine tafl›mac›l›k uygulanarak ‹stanbul aç›s›ndan ula-fl›mda yük tafl›mac›l›¤›ndan kaynaklanan sorunlar k›smen elimine edilebilecek-tir. Marmaray’da Ro-La trenlerinin iflletilmesiyle birlikte Türkiye’de ilk defa dü-zenli ve tarifeli (shuttle) Ro-La sistemi kullan›m›na geçilecek ve ‹stanbul’dantransit geçen ve ‹stanbul’a gelen giden yüklerin tafl›nmas›nda daha az CO2 emis-yonuna, gürültü kirlili¤ine sebep olan demiryolu tafl›mac›l›¤› kullan›lacakt›r.7

Kombine tafl›mac›l›¤›n entegrasyonuyla yüklerin transferinde elleçleme azalt›la-rak operasyonel verimlilik sa¤lamak mümkün olabilecektir. Böylelikle yüklereolan zarar azalt›larak sigorta maliyet hesaplar›nda kullan›lan riskler azalt›labile-cektir. Marmaray sistemini kullan›larak günde yaklafl›k olarak 3.000 TIR veyakamyonun karfl›l›kl› geçifl için kullan›labilece¤i görülmüfltür.

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

566

‹stanbul’dan transit geçifl yapan TIR araçlar›n›n, ‹stanbul’a gelen ve giden araç-lar›n (Halkal› ve Gebze aras›ndaki) Ro-La prensibiyle Marmaray’dan geçirilmesiamaçlanmaktad›r. Ro-La treni kullan›m› Marmaray projesi ile hayata geçirildi-¤inde Türkiye’de yük tafl›mac›l›¤›nda bir ilk gerçekleflmifl olacakt›r.Marmaray üzerindeki iflletmeler üç ayr› bafllang›ç ve bitifl güzergâhlar› olmaküzere tasarlanmaktad›r.Yeflil Hat Çerkezköy ile Köseköy aras› hatt›r. Toplam uzunlu¤u 231 km’dir. Buhatta uluslar aras› yabanc› plakal› TIRlar›n mecburi olarak ‹stanbul geçiflininRo-La demiryolu ile yap›lmas› zorunlu hale getirilmelidir. Ayr›ca uluslar aras›tafl›ma yapan Türk TIRlar› için de yeflil hat planlanmal›d›r. Günlük 500 yerli veyabanc› TIR transit olarak geçmekte oldu¤u bilinmektedir.K›rm›z› Hat Halkal› ile Gebze aras› planlanmakta olan hatt›r ve tüm uzunlu¤u77 km’dir. fiehirler aras› ‹stanbul var›fl veya ‹stanbul’dan Anadolu’ya gideceka¤›r vas›tal› araçlar için bafllang›ç ve bitifl noktas› olarak planlanan güzergâht›r.Günlük 7.000 a¤›r vas›ta arac›n bu güzergâhtan geçirilmesi planlanmaktad›r.Gece boyunca Ro-La trenine olan talebin düzenli olaca¤› varsay›lmaktad›r.Mavi Hat Kazl›çeflme ile Kartal aras›nda planlanan hatt›r. 32 km uzunlu¤undad›r.‹stanbul flehir içi da¤›t›mda kullan›lan kamyon ve kamyonetlerin Ro-La ile geçi-rilmesi planlanmaktad›r. 2.000 araçl›k bir talebin oldu¤u bilinmektedir. Ro-Lauzun mesafeli tafl›malarda daha iyi sonuçlar vermektedir. Alman Ro-La sistem-lerinde 200 km’den uzun mesafeler için tercih edilirli¤i artmaktad›r. PlanlananYeflil Hat için (Köseköy-Çerkezköy aras›) toplam mesafe toplamda 231 km’dir veRo-La tafl›mac›l›¤› tafl›mac›lara daha iyi sonuçlar sunacakt›r.

Marmaray’›n Ortaya Ç›kard›¤› Tarihi Zenginlikler

Marmaray’›n inflas› s›ras›nda do¤al yap›ya kültürel ve tarihi mirasa azami has-sasiyeti gösterildi¤i anlafl›l›yor. Asl›nda projedeki k›smi gecikme de bu hassasi-yetlerden kaynaklan›yor. Çevreye dost ‹stanbul’un tarihi miras›na yaraflan birproje gerçeklefltiriliyor.Yenikap›’da 4 y›ld›r devam eden Marmaray ve Metro istasyonlar› kaz›lar›nda ‹s-tanbul’un tarihini sil bafltan yazd›racak yepyeni bulgulara rastland›. Tarih ve ar-keoloji çevrelerinde büyük heyecan yaratan bulgulara göre ‹stanbul’un tarihi bi-linenin aksine 2.700 de¤il 8.500 y›l öncesi cilal› tafl devrine dayan›yor.8

Marmaray kapsam›nda Yenikap›’da yap›lan arkeolojik kaz›larda bugüne kadarTheodosius Liman› gün yüzüne ç›kar›lm›fl 33 gemi, ‹stanbul’un Bizans Döne-mi’nde yap›lan en eski suru, Bizans Kilisesi ve binlerce buluntu ortaya ç›kar›l-m›flt›. Ancak son yap›lan kaz›larda hiç hesapta olmayan ve beklenmeyen tarihibulgulara rastland›. Theodosius Liman›’n›n alt›ndaki katmanda M.Ö. 6.500’lüy›llara ait oldu¤u tahmin edilen 4 insan iskeleti ile ahflap savunma silahlar›, ah-flap eflyalar ve kano kürekleri bulundu.

M A R M A R A Y ’ I N T Ü M Y Ö N L E R ‹ Y L E Ü S K Ü D A R ’ A O L A S I E T K ‹ L E R ‹

567

Kaz› bölgelerinden Likhos deresinin Marmara Denizi’yle bulufltu¤u noktadabundan 8–8.500 y›l önce o bölgede bir köy oldu¤u ve köylülerün hayvanc›l›k vetar›mla u¤raflt›klar› anlafl›ld›.Marmaray kaz›lar›yla birlikte bulunan bu köy kaz› ekiplerini de heyecanland›r-d›. ‹stanbul’un ilk yaflam merkezi olabilir mi sorusuna cevap aranmaya çal›fl›l-d›. Kaz› ekibinde bulunan Neolitik Ça¤ uzman› Prof. Dr. Mehmet Özdo¤an, Ye-nikap›’da bulunan seramik parçalar›yla, Çatalhöyük’teki neolitik ça¤da bulunanseramik parçalar› aras›nda büyük benzerlikler oldu¤unu tespit etti.Marmaray kaz›lar› ile ilgili olarak Bay›nd›rl›k Bakan› Binali Y›ld›r›m “‹stan-bul’un neresine kazma vursan›z tarihi eserle karfl›lafl›rs›n›z. Bizim yapabilece¤i-miz, o tarihi kültür varl›klar›n› ortaya ç›kar›p, tespitini yap›p, koruma alt›na al-mak. Bir yanda toplumun ihtiyac›, di¤er yanda kültürel varl›¤›n korunmas› sözkonusu. ‹kisini dengelemek zorundas›n›z. Aksi takdirde ‹stanbul’da hiçbir fleyyapamazs›n›z” demektedir.9

Marmaray-Yenikap›, Metro ve Sultanahmet kaz›lar›nda bulunan eserler, ‹stan-bul Arkeoloji Müzesi Assos Salonu’nda “‹stanbul’un Sekiz Bin Y›l› Gün Ifl›¤›n-da” ad›yla 2007 y›l›nda sergilendi.

Marmaray’›n Üsküdar’a Etkileri

Üsküdar as›rlardan beri Asya’dan Avrupa’ya, Avrupa’dan Asya’ya geçmek iste-yenler için k›talararas› bir geçifl merkezi oldu. ‹ki yaka aras›nda deniz yoluyla ilk geçifli kim, ne zaman yapm›flt›r bilinmez amao tarihten binlerce y›l sonra 29 Ekim 1973’te Bo¤az Köprüsü’nün aç›lmas›yla ikik›ta aras›ndaki karadan da ba¤lant› kurulmufl oldu. Bu h›zl› geçifl imkân›, ifli ‹stanbul’un bir yakas›nda, evi di¤er yakas›nda olan biryaflam biçiminin ‹stanbul’da egemen olmas›na da zemin haz›rlad›. Kent iki ya-kada enine uzad›.Marmaray projesi iki k›ta aras›ndaki geçiflte yeni ve çok fonksiyonlu bir ulafl›mimkân› sa¤layacak. ‹flte tam bu noktada Üsküdar’›n yeni ulafl›m konsepti içinde-ki durumu önemli bir farkl›l›k arz ediyor. ‹stanbul Bo¤az› entegre yeni ulafl›msistemiyle ilk defa denizin alt›ndan geçilecek.Yak›n zamana kadar sadece denizden geçifl alternatifi oldu¤u için mecburen Üs-küdar’a u¤rayan, Bo¤az Köprüsü aç›l›nca köprüden de olsa Üsküdar’› uzaktangörebilen insanlar, ilk defa Üsküdar’› görmeden deniz alt›ndan k›talararas› geçiflyapacaklar.fiu bir defa net olarak ortaya ç›k›yor. Üsküdar Marmaray’›n devreye girmesiyleÜsküdar’› ‹stanbul’un iki yakas› aras›nda geçifl yeri olarak kullanan insanlar›nbüyük bölümü aç›s›ndan bir geçifl menzili olmaktan ç›kacak.Her ne kadar Marmaray’›n Yenikap› ve Üsküdar’daki istasyonlar› iki yakan›n enönemli yolcu aktarma merkezleri olacak olsa da, yüz binlerce yolcunun yerin

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

568

alt›nda yapt›¤› transferin Üsküdar’›n üst yap›s›na nas›l bir faydas› sa¤layaca¤› vene kadar hareketlendirece¤i merak konusudur. Üsküdar esnaf›n› gelir-geçer müflteri azalmas›ndan dolay› daha az yo¤unluklu iflyaflam› bekleyecek olabilir. Üsküdar bilindi¤i gibi sahil fleridi ve beli yerleflim yerleri hariç genelde orta vealt gelir grubu insanlar›n yaflad›¤› bir yerleflim yeridir. Marmaray’›n Üsküdar’aolas› etkileri bu tarihi ilçeyi ‹stanbul’un ortas›nda mütevaz› bir sahil kasabas›haline de getirebilir.fiair Sunay Ak›n “‹stanbul en çirkin K›zkulesi’nden görünür. Çünkü K›zkule-si’nden bak›nca K›zkulesi’z ‹stanbul görürsünüz” der. K›zkulesi’ni seyretmedenÜsküdar’dan Eminönü geçmenin mümkün oldu¤u bir döneme giriyoruz. S›rf buaç›dan bak›ld›¤›nda bile Marmaray’›n Üsküdar’a olas› olumsuz etkilerini düflü-nebiliriz.Uzun vadede Üsküdar’› bekleyen ve bir flairlerin fliirlerine konu olan gizemindebir unutulmuflluk, bir terk edilmifllik, bir yaln›zl›k, bir fark›ndas›zl›k ve eski ki-taplara hapsedilmifllik olabilir.

Bunu aflmak için al›nabilecek önlemler aras›nda flunlar s›ralanabilir:

— Marmaray’›n Üsküdar’da infla edilecek yeralt› istasyonu kesinlikle Üskü-dar’›n üst kimli¤ini yans›tan bir tarzda infla edilmelidir. Gerek dekorasyon veifllemeleri, gerekse de sabit ve mobil tüm unsurlar› görenleri en yak›n zamandaistasyondan yukar›ya ç›k›p Üsküdar’› görme, hissetme ve orada bulunma arzu-sunu kamç›lamal›d›r.— Üsküdar’›n sahil fleridi yeniden düzenlenmeli ve ‹stanbul’un seyir teras› ha-line getirilmelidir. Bu yolla, Üsküdar’›n özel ziyaret edilen, dost, arkadafl ve ah-bap çevresiyle oturup bir fleyler yenilen ve yemekli ortamlarda özel ifl görüflme-leri yap›lan seçkin bir ortam haline getirilmesi sa¤lanmal›d›r.— Sonradan infla edilen, tarihi hususiyeti olmayan ve görüntü çirkinli¤i olufltu-ran binalar y›k›lmak suretiyle eski ‹stanbul’u karfl›dan da olsa gören 5 y›ld›zl›oteller için mekân oluflturulmal›d›r. Üsküdar bu yolla kongre ve her türlü top-lant› turizmine elveriflli bir cazibe merkezine dönüfltürülmelidir. —‹stanbul’un 3 önemli dini ve tarihi flahsiyetinden biri de Üsküdar’daki AzizMahmud Hüdâyî Hz.’leridir. Bu tarihi mekân›n çevre düzenlemesi yap›lmak su-retiyle bölgenin cazibe merkezi olma hüviyeti güçlendirilmelidir.— Üsküdar’›n tarihsel kimli¤ini ve eserlerini öne ç›karmak flimdikinden dahaönemli hale gelmifltir. Üsküdar gerek iç, gerekse de d›fl turizm olarak ‹stanbul’agelenlerin u¤ramak istedi¤i çekim merkezlerinden biri haline getirilmelidir.— Selimiye K›fllas› tafl›nmak suretiyle dünyan›n say›l› kültür merkezlerindenveya cazibe merkezi olacak alternatif kullanma mekânlar›ndan biri haline geti-rilmelidir.

M A R M A R A Y ’ I N T Ü M Y Ö N L E R ‹ Y L E Ü S K Ü D A R ’ A O L A S I E T K ‹ L E R ‹

569

— Karacaahmet Mezarl›¤› dünyan›n en büyük an›t bir mezar› hüviyetine dönüfl-türebilir. Bu ba¤lamda, Karacaahmet’te metfun tarihi flahsiyetlerin mezarlar› be-lirlenerek, belirgin hale getirilerek ve Karacaahmet’te yatan ünlülerin isim liste-leri mezarl›k önünde infla edilmifl özel yerlere yaz›larak biyografik bir ziyaret tu-rizmi gelifltirilebilir.— Küçük ve Büyük Çaml›ca’ya ulafl›m için nostaljik tramvay hayata geçirilmelive bu mekanlar›n ‹stanbul’un seyir teras› olma özelli¤i güçlendirilmelidir. Üsküdar Belediye Baflkan› Say›n Mehmet Çak›r Marmaray ile ilgili olarak ken-disiyle yap›lan bir röportajda flunlar› söylüyor;“fiu an Üsküdar’›n bir meydan› yok ama Marmaray’dan sonra iki meydan› ola-cak. Birincisi Demokrasi Meydan›, di¤eri de Ahmediye Meydan› ve çevresi. Bu-nun yan›nda ulafl›m akslar›n› de¤ifltiriyor. Merkez mahallesindeki ulafl›m› sa¤-layan yollarda, ana hatlar›yla de¤iflimler meydana geliyor. Marmaray tarihi ya-p›lar› da ön plana ç›kar›yor. Eskiden var oldu¤u söylenen tarihi arasta çarfl›lar›-n› da bu projeyle birlikte tekrar hayata döndürüyoruz. Üsküdar’da komple birde¤iflim söz konusu. Ahmediye Meydan› ve çevresinde sadece Mimar SinanÇarfl›s› ile Karadavut Camii kal›yor. Di¤er yap›lar›n tamam› y›k›lacak ve tarihiarastalar meydana getirilecek. Üsküdar’›n as›l s›k›nt›lar›ndan birisi de ticaretin-de bir durgunlu¤un söz konusu olmas›. Markalar›n Üsküdar’da olmamas› nede-niyle, Üsküdar halk› Kad›köy’e, Ümraniye’ye veya ‹stanbul’un karfl› yakas›naal›flverifle gidiyor. Marmaray projesiyle alt çarfl›da oluflacak olan dükkânlarla bual›flverifl imkân›n› sa¤lam›fl olaca¤›z. Say›n Çak›r tüm bu çal›flmalar›n ne zaman tamamlanaca¤› konusunda ise; “Bi-rinci k›s›m, yani Demokrasi Meydan›, iki y›l içerisinde tamamlanacak. Marma-ray’la birlikte Üsküdar-Ümraniye Metro hatt› da yap›lacak. Metro ile Marma-ray’›n birleflti¤i orta noktada meydan oldukça etkilenecek. Meydan, Metro dabitti¤i takdirde meydan hüviyetine kavuflacak.”10

Marmaray tamamland›ktan sonra Üsküdar meydan›n› saatte 45- 50 bin insan›nkullanaca¤› tahmin ediliyor. Sirkeci, Befliktafl ve di¤er istikametlere bu meydan-dan insan sirkülâsyonu olaca¤› tahmin ediliyor. Avrupa ile Asya’y› birbirineba¤layan ilk metro hatt› olaca¤› için ayr› bir de¤er kazanacak. Marmaray’la bir-likte hem Beykoz hem Kad›köy istikametine do¤ru sahil band›n›n yeniden dü-zenlenmesini de gündemimize getirecek. Çünkü ‹stanbul’un en güzel seyredil-di¤i nokta olarak Üsküdar sahil band› öne ç›k›yor ve bu Marmaray’la birlikte da-ha fazla hissedilecek. Üsküdar’› bu konuda aç›k müze diye tarif edebiliriz. Ç›kard›¤›m›z envantere gö-re 1000’e yak›n tarihi eser tespiti yapt›k. Belki bu rakam daha da yukar›lara ç›-kabilir ama pafta-ada-parsel baz›nda tespiti yap›lm›fl olanlar›n say›s› 1000’e ya-k›n. Bizim tespitlerimize göre çeflmelerimizde büyük tahribat var. 250’ye yak›nçeflme oldu¤u san›l›yor. Bunlardan 41 tanesini restore ettik. Bunlar›n yan›ndahamamlar, namazgâhlar ve tekkeler var.

Ü S K Ü D A R S E M P O Z Y U M U V I

570

Sonuç

Ulafl›m alan›ndaki geliflmeler tarih boyu yerleflim alanlar›n› de¤iflik flekillerdeetkilemifltir. Marmaray’›n ‹stanbul’da sadece flehir içi ulafl›m aç›s›ndan de¤il çokfarkl› flekillerde etkisi olmas› kaç›n›lmazd›r.Kuflkusuz Marmaray’›n en çok etkiledi¤i ilçelerin bafl›nda Üsküdar ilk s›ralardagelecektir. Marmaray Üsküdar’›n tarih boyu süregelen k›talararas› denizden ula-fl›m geçifl güzergâh› olma özelli¤ine farkl› bir boyut kazand›racak ve ulafl›m bü-yük ölçüde üstten alta kayacakt›r. Üsküdar flimdiye kadar k›talararas› geçifl güzergâh› olma hüviyetindeydi. Mar-maray sonras› yeni konsepte göre Üsküdar’›n gelece¤i planlan›rken insanlar›nÜsküdar’da zaman geçirmelerini sa¤layacak projelere a¤›rl›k verilmesi yerindeolacakt›r. Bu önemli eserin ülkemize ve insanl›¤a hay›rl› olmas›n› diliyorum.

KAYNAKLAR

Marks-Engels, “Do¤u Sorunu (Türkiye)”; (Rusya’n›n Geleneksel Siyaseti, Newyork Daily Tribune, no3844, 12 A¤ustos 1853.), S. 109, Çev: Yurdakul Fincanc›. I. Bask›, Sol Yay., 1977.Runciman, “Anadolu’nun Ortaça¤lardaki Rolü”, Belleten No. 27, S. 552, Akt: D. Avc›o¤lu, “TürklerinTarihi”, Cilt. 4, S. 1521, Tekin Yay.S. Vryonis, The Decline of Medieval Helenism in Asia Minör, S. 1, Akt: D. Avc›o¤lu, “Türklerin Tarihi”,C. 4, S. 1522, Tekin Yay.http://sabah.com.tr/haber,E046DB8E7A5A418E81A7A653FA061D41.htmlhttp://www.tcdd.gov.tr/genel/marmarayproje.htmhttp://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/3107.pdfVatan, 2 Ekim 2008http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=165073

http://yenisafak.com.tr/gundem/?t=04.04.2007&i=38764

D‹PNOTLAR

1 Marks-Engels, “Do¤u Sorunu (Türkiye)”; (Rusya’n›n Geleneksel Siyaseti, Newyork Daily Tribune, no3844, 12 A¤ustos 1853.), s. 109 (çev: Yurdakul Fincanc›) 1977.2 Runciman, “Anadolu’nun Ortaça¤lardaki Rolü”, Belleten No. 27, s. 552, Akt: D. Avc›o¤lu, TürklerinTarihi, IV, 1521.3 Vryonis, “The Decline of Medieval Helenism in Asia Minör”, s. 1, Akt: D. Avc›o¤lu, Türklerin Tarihi,IV, 1522.4 Runciman, “Anadolu’nun Ortaça¤lardaki Rolü”, Belleten No. 27, Akt: D. Avc›o¤lu, Türklerin Tarihi, IV, 1521.5 http://sabah.com.tr/haber,E046DB8E7A5A418E81A7A653FA061D41.html6 http://www.tcdd.gov.tr/genel/marmarayproje.htm7 http://www.e-kutuphane.imo.org.tr/pdf/3107.pdf8 Vatan, 2 Ekim 2008.9 http://www.radikal.com.tr/haber.php?haberno=16507310 http://yenisafak.com.tr/gundem/?t=04.04.2007&i=38764