KÜRESELLEŞMENİN İSTİHDAMA ETKİLERİ

Erdal APAÇIKEnerji Sanayi ve Maden Kamu

Emekçileri SendikasıGenel Sekreteri

ENERJİDE KALKINMA VE İSTİHDAM

• İŞGÜCÜ PİYASALARINDAKİ DEĞİŞİM

1. ESNEK ÜRETİM SİSTEMLERİNİN İSTİHDAMA ETKİSİ

2. NEOLİBERAL POLİTİKALARIN İSTİHDAMA ETKİSİ

FORDİST ÜRETİM

• 2. Dünya savaşı sonrası kapitalizm lokomotif sektörlerinde üretim sürecinin önemli bileşeni, “bant” sistemi olmuştur. Fabrikalarda bant sistemine dayalı kitlesel üretim gerçekleştirilmiştir. Fordizm olarak ifade edilen bu sistemde standartlaştırılmış malların özelleştirilmiş makineler ile üretimi gerçekleştirilmiştir. Kitlesel üretim, üretim maliyetlerinde önemli düşüş sağlamıştır.

FORDİST ÜRETİM

• Altın çağ olarak adlandırılan bu dönem, makro ekonomik politikaların, sosyal politikaların ve işgücü piyasası düzenlemelerinin temelini oluşturduğu siyasi istikrar, ekonomik büyüme, tam istihdam ve güçlü sosyal güvenceler ile özdeşleşmiştir.

ALTIN ÇAĞ –FORDİST ÜRETİM-KEYNESYEN POLİTİKALAR

İŞGÜCÜ ÖZELLİKLERİ

1-NİTELİKLİ İŞGÜCÜ

2-YARI NİTELİKLİ İŞGÜCÜ

3-YÜKSEK NİTELİKLİ İŞGÜCÜ (BEYAZ YAKALI)

• 1970’li yılların ortalarında dünya kapitalizmi “petrol krizi” nin de tetiklediği ekonomide durgunluk, düşen kâr oranları, piyasanın taleplerini karşılayamama şeklinde gerçekleşen KRİZ yaşamıştır.

• Kapitalizmin krizine ürettiği yanıtların biri ise düşen kâr oranlarını yükseltmeye yönelik emek süreci ve iş organizasyonlarındaki dönüşüm zorlamaları oldu.

KAPİTALİST KÜRESELLEŞMENİN HIZLANMASIYLA BİRLİKTE İŞGÜCÜ

PİYASASINDA ÜÇ TEMEL EĞİLİM EŞLİK ETMİŞTİR

1. İMALAT SANAYİİNDE İSTİHDAMIN

DARALMASI

2. DÜŞÜK NİTELİKLİ İŞGÜCÜNE OLAN

TALEBİN GERİLEMESİ

3. ÜCRET EŞİTSİZLİĞİNDEKİ ARTIŞLAR

Yaygın şekilde küreselleşme süreci olarak ifade edilen bu dönemin için istihdam açısından şu temel

gelişmeleri göze çarpmaktadır.

1. İmalat sektörünün istihdam kapasitesi düşmektedir.2. Hizmet sektörünün istihdam yaratmadaki payı artmaktadır ve

işgücüne olan talep mavi yakalılardan beyaz yakalılara kaymaktadır.

3. Kadın ve çocuk emeğinin emek piyasalarındaki payı artmaktadır.4. Kayıt dışı, enformel istihdam hem gelişmiş hem de gelişmekte

olan ülkelerde hızla yaygınlaşmaktadır.5. Taşeronlaşma ve fason üretime bağlı olarak merkez-çevre işgücü

şeklinde ikili bir emek piyasası oluşmaktadır.6. Tam gün çalışma giderek yerini part-time ve çağrı üzerine

çalışmaya bırakmaktadır.7. İş güvencesinden yararlanan çekirdek işçi sayısı hızla azalırken,

çeperdeki işçi sayısı hızla artmakta ve iş bulabilme kaygısını sürekli duymaktadır.

8. İşsizlik tüm ülkelerde yapısallaşarak, çalışanlar üzerinde önemli bir baskı unsuruna dönüşmektedir.

TÜRKİYE’DE DURUM

TÜRKİYE’DE DURUM

GEÇİCİ İSTİHDAM

Uygulamada geçici istihdam en yaygın biçimleri, sözleşmeli istihdam ve taşeron sistemidir. 1980’li yılların ortalarından itibaren geçici istihdamın bir biçimi olan sözleşmeli çalışmanın özellikle kamu

kesiminde özelleştirme kapsamına alınan işletmelerde yaygın biçimde uygulandığı

bilinmektedir. Özelleştirme süreciyle birlikte öncelikli nitelikli çalışanların sözleşmeli statüde

istihdamı gerçekleştirilirken bu kapsam genişletilmiştir.

GEÇİCİ İSTİHDAM

Taşeron iş ilişkisi özelleştirilen tüm işletmelerde yaygın olarak kullanılan istihdam biçimidir..

Küreselleşme sürecinde artışın yaşandığı diğer bir istihdam türü kısmi süreli istihdamdır.

Küreselleşme süreciyle birlikte rekabet yeteneğini yükseltmek ve piyasa koşullarına uyum sağlayabilmek için işletmeler esnek üretim ve esnek istihdam biçimlerine yönelirken, küreselleşme sürecine özgü yeni bir sorunun yani kayıt dışı ekonomi ve bu bağlamda kayıt dışı istihdam sorununun ortaya çıktığı görülmektedir.

İŞSİZLİK

Resmi verilere göre, Türkiye’de açık işsizlik oranı %10’lar seviyesindedir. Ancak Yapılan hesaplamalara, işgücü ve işsiz sayısına, “İŞ ARAMAYIP İŞBAŞI YAPMAYA HAZIR OLANLAR” İLE “MEVSİMLİK ÇALIŞANLAR” ilave edilmesi durumunda %21’ler seviyesinde olduğu görülmektedir.

Üniversite mezunlarının arasında işsizlik son yıllarda artmaktadır. 1989 yılında üniversite mezunları arasındaki işsizlik %3,6, 1998 yılında %8,4, 2002 yılında %12,6 düzeyine yükselmiştir.

Bu sonuçlar ciddi bir sorunla karşı karşıya olduğumuzu göstermektedir.

İŞSİZLİK

Dönemin TİSK başkanı 16 Eylül 2003 tarihli Ekonomik Sosyal Konsey toplantısında Başbakan’a bakarak; “ihtilali ordular değil, işsizler yapar. Bu en büyük tehlike bunu engelleyin!” demiştir.

Aşırı işsizliği bir tehdit olarak gören sermaye, işsizliği tamamen yok edilmesini istemez.

İŞSİZLİK

TÜSİAD 1 Mayıs 2003 tarihinde kamuoyuna sunmuş olduğu raporunda “işsizliğin ülkenin bir numaralı sorunu” olduğu belirtilmiş ve “işsizliğin kabul edilebilir seviyeye indirilmesi gerektiğini söylerken şu önermeleri sıralamıştır:

İŞSİZLİK

özel sektör istihdam yaratması için devlet tarafından iktisadi ve hukuki yönden desteklenmelidir;

işgücü maliyetleri düşürülmeli, vergi ve primler sermaye lehine azaltılmalı, kıdem tazminatı uygulaması, fazla mesai düzeni kaldırılmalıdır;

iş güvencesi uygulamasından vazgeçilmelidir; yabancı sermayenin daha çok çekilebilmesi için gerekli yasal düzenlemeler gerçekleştirilmeli, yargıda ve bürokraside köklü reformlara gidilmelidir;

IMF programları karalı bir şekilde uygulanmalı, özelleştirmelere hız verilmelidir, kamu istihdamı azaltılmalıdır; işsizler eğitilmeli, firmalar istihdama teşvik edilmelidir. (2003)

İŞSİZLİK

Sermayenin işsizliği azaltmak üzere önerdiği, devletin de harfiyen ve süratle yaşama geçirdiği öneriler,

• en düşük ücretli iş,

• sendikasız işletme,

• sosyal hakları tasfiye edilmiş kurum,

• sosyal güvenliğin adının bile anılmadığı fabrika anlamına gelmektedir.

NEOLİBERALİZMİN KAMUNUN TASFİYESİ

Yeni liberal politikaların hedeflerinden biri de dünya ekonomilerinin tek bir pazara dönüştürülmesidir. Bunun için;

a) Kamu hizmetleri tekelinin uluslararası tekellere devredilmesi,

b) Emek piyasalarının esnekleştirilmesi ve emek örgütlerinin kazanımlarının kaldırılması,iki temel strateji olarak belirmektedir.Bunun sonucu olarak kamu kurum ve kuruluşları; küçülmekte, parçalanmakta ve özelleştirilmektedir. Toplumun temel ihtiyaçlarını karşılandığı kamu hizmetlerine ayrılan pay düşmektedir.

Bütçeden Yatırıma Ayrılan Pay (%)

21,3

18,69

16,62

14,5

11,74

8,56,9

14,9714,46

14,38

8,53

5,9

7,95

6,4

5,5

5,13

5,15

5,96 5,115,7

6,2

0

5

10

15

20

25

1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Seçilmiş Ülkelerde Kamu Emekçisi Sayılarının İstihdama ve Nüfusa Oranı

12,315,2

24,321,3

14,6

9,1

14,6 15,4

21,4

15,2

8,15,3 3,9

10,48,2

6,23,2

7,5 6,9 7,83,9

17,5

05

1015202530

Kanad

a

Alman

ya

İspa

nya

Finlan

diya

Frans

a

İrlan

da

Türkiy

eABD

Çek C

umhu

riyet

i

Mac

arist

anİta

lya

Ülkeler

Ora

n

İstihdama Oranı(%) Nüfusa Oranı(%)

Personel Harcamalarının Toplam İçindeki Payı (%)

37,23

41,74

34,56

28,70

24,3024,80

23,40

21,30

19,4018,20

20,80

24,20

24,20

25,20

24,40

30,26

38,72

0,00

5,00

10,00

15,00

20,00

25,00

30,00

35,00

40,00

45,00

1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007

KAMUDA İSTİHDAM

Kamuda İsdihdam kamu kurumlarında çalışan Öğretmen, Doktor, Asker, milletvekili, köy korucusu, şöför, odacı vs’ anlaşılmaktadır.657 sayılı kanunun 4. maddesinde Memur, sözleşmeli, geçici personel, işçi şeklinde tanımlanmaktadır.2005 yılı toplu görüşmelerinde 1.850.000 memur üzerinden görüşmeler yapılmıştır.Kamuda çalışmakta olan işçi sayısı ise yaklaşık 500 bin civarındadır.

KAMUDA İSTİHDAM

Hizmet Sınıfları 1980 2001

• GİH 485.690 297.729

• TH 125.968 70.755

(Yatırımsızlık)

• Sağ H 99.888 193.351

• Eğ.H 409.775 531.277

• Av. H 3.230 1.515 (Söz. Av. Uyg.)

• DinH 50.125 68.926

• EmH 66.555 165.000

• Yar H 261.282 151.755 (özelleşme ve taş)

• Mülki İd.H 1.128 1759

KAMUDA İSTİHDAM

İŞÇİLER

Maliye Bakanlığınca vize edilen işçilerYıllar Sürekli İşçiler Geçici İşçiler Toplam

1981 211.349 172.621 383.970

1985 207.529 160.406 367.935

1990 205.085 146.707 351.792

1995 200.552 87.883 288.435

2000 174.689 39.403 228.499

KAMUDA İSTİHDAM

Sözleşmeli PersonelKamuda esnek istihdam 1984 yılında başlamıştır. Başbakanlık ve bağlı kuruluşlarda sözleşmeli personel istihdam edilmesiyle birlikte, sözleşmeli istihdamın geçiciliği ortadan kalkmış sürekli istihdam edilir hale gelmiştir.Sözleşmeli Personel uygulaması esnek istihdamı yaygınlaştırmanın yanı sıra özelleştirmelerin kolaylaşması hedeflenmiştir.Sözleşmelilik her yerdeSözleşmeli Öğretmenler, Doktorlar….Sözleşmelilik her yerde

KAMUDA İSTİHDAMSözleşmelilik her yerdeKAMU PERSONEL YASA TASARISIİstihdam ŞekilleriMemur tanımlaması:1-Kamu erkini kullananlar (üst düzey bürokrasi)2-Strateji ve Genel Politika Tespiti, Araştırma Planlama, Programlama,

yönetim ve denetim işlerini yapanlar3-PolislerYaklaşık 500 bin kişi vardırb)Sözleşmeli Personel: Devletin, kamu iktisadi teşebbüslerinin ve diğer

kamu tüzel kişilerinin yürütmekle yükümlü oldukları ve memurlarca yerine getirilmesi gerekmeyen kamu hizmetlerinin ifası amacıyla, bu kanunda belirtilen esaslar çerçevesinde sözleşme ile tam zamanlı veya kısmi zamanlı olarak çalıştırılan ve işçi sayılmayan personeldir.

KAMUDA İSTİHDAM

YASA TASARISI İLE;

iş güvencesi ortadan kaldırılıyor

performansa dayalı ücretlendirme getiriliyor

kısmi zamanlı sözleşmeler yapılarak

Kamuda “Esnek Çalışma” sistemi getirilmek isteniyor

KAMUDA İSTİHDAM

2007 YILI MERKEZÎ YÖNETİM BÜTÇE KANUNU 

Kadroların kullanımına ilişkin hususlar

MADDE 23 - (1) 13/12/1983 tarihli ve 190 sayılı Genel Kadro ve Usulü Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin 2 nci maddesinde belirtilen kamu idare, kurum ve kuruluşları; serbest memur kadrolarına 2006 yılında emeklilik, ölüm, istifa veya nakil sonucu ayrılan memur sayısının yüzde ellisini geçmeyecek şekilde açıktan veya diğer kamu idare, kurum ve kuruluşlarından nakil suretiyle atama yapabilir. Bu sınırlar içinde memur ihtiyacını karşılayamayacak söz konusu idare, kurum ve kuruluşlar için ilave 23.000 adet atama izni verilebilir.

KAMUDA İSTİHDAM

TAŞERONLAŞMA KAMUDA YAGINLAŞTIRILIYOR!Yapılan işlerin bir kısmının dışarıya yaptırılması şeklinde olup,

• Ucuz işgücü• Güvencesiz• Sendikasız • İşçi çalıştırmanın en ucuz ve en kolay aracı

olarak kullanılmaktadır.• Aynı zamanda kamudaki hizmetin sürekliliği ve

kalitesini etkilemektedir.

SONUÇ YERİNE• İstihdam yaratmayan kalkınma programlarından

vazgeçilmelidir.• Özelleştirme uygulamalarına son verilmelidir• İstihdamda önemli pay sahibi olan tarım sektörü

güçlendirilmelidir• Rant ekonomisine dayalı faiz ve borç ödeyen

bütçe yerine yatırımlara öncelik veren bütçeler yapılmalıdır

• Nitelikli işgücü için mesleki eğitimlere önem verilmelidir