İlahİyyat fakÜlt8sİnİn elmİ...

BAKI DÖVL8T UNİVERSİTETİ ·

İLAHİYYAT

FAKÜLT8SİNİN

ELMİ M8CMU8Sİ

.NI~ 248 DEKABR (ARALIK) 2015

Tahsil islahatlarmm sosiomadani problemiari 147

TaHSİL İSLAHATLARININ SOSİOMaDaNİ PROBLEMLaRİ

Miisliim NaztJrov pedaqogika üzra falsajtJ doktoru

Bakz Pedaqoji Kadriarın İxtisasartırma va

Yenidanhazır/anma İnstitutunun "İncasınat, texnologiya,

· mülki müdafta va fiziki tarbiya" kafedrasının müdiri

Açar sözlar : postindustrial ~miyy~t; informasiya, modernizm, postmodernizm, ·

rasionalizm, humanizm, texnika, texnoloji mf~kkür

Keywords: postindustrial society, information, modemism, postmodemism,

rationalism, humanism, technology, technological thinking.

KJııoqeBLie CJIOBa: IIOCTFIII,ZzyCTpH<Uli>HOe 06W.ecTBO, HB$OpMar(IDI, MO.l(epHH3M,

IIOCTMO.l(epmı:3M, par(H0Ha.Jm3M, ryMamr3M, TeXHHKa, TeXHOROI"H"'eCKOe MI>nnııemı:e.

Postindustrial c~miyy~m keçid m~hz informasiya dövrünün başlanması il~ açı

lan imkanlar hesabına baş vermişdir. Amma burada bir ziddiyy~t göz~ çarpır. Bir t~

r~fd~n, informasiya c~miyy~ti humanizmin z~f~ri üçün ş~rait yaradır, dig~r t~r~fd~n

is~ m~hz bu c~miyy~t daxilind~ v~ m~hz onun. meydana g~lm~si n~tic~sind~ huma

nizm iflasa uğrayır. Elmi-texniki vg informasiya inqilabı n~tic~sinda mad~ni inkişaf

üçün misilsiz imkanlar açılsa da, bu imkanlardan m~dani yaradıcılıq va m~navi ca

hgtdan yüks~k inkişaf etmiş şgxsiyy~tin formalaşdırılması istiqamatind~ praktiki

olaraq isitfada olunmur. Tghsil texnologiyalannın informasiya-texnika potensialın

dan fardin m~ngvi inkişafı üçün yox, müsmsna olaraq insanı d~yişmiş ş:nait~ adapta

siya etdirm~k m~qs~di il~ istifada olunur. Bu arada an~navi m~d~niyyatin n~hang

qatı praktiki olaraq t~lab olunmamış qalır ki, ngticada da şaxsiyy~tin total ş~kild~

fraqmentlaşmgsi prosesi baş verir: hgm öz şüurunun dar imkanlan, ham d~ h~yatın

müasir mazmunu çarçivalgri ilg mahdudlaşdınlan şaxsiyyat m~dani m~kanın cüzi bir

hiss~sirıi aks etdirir v~ demali, onun mahiyyati va manasını da adekvat şakilda tam

dark etmak iqtidarında ol.mur. Bu fakta hala XX asrin avvallarindg alman filosofu

V.Vindelband diqq~t yetirmişdi. Antik dünyam romanti.k:c~sin~ ideallaşdıran alman

şairi Helderlinin faciavi taleyirıi t~svir ed~n Vindelband bu ideallaşdırmanın

s~b~bl~rini tahlil edir. O, yazır: "S~b~b fardla madaniyy~tin ümumi m~zmunu

148 Müslüm Nazarov

arasındaki münasibatlarin tamamila farqli olmasındadır. Antik dünya o qadar sada

idi ki, fard öz maraqları ila roadani hayatın bütün mazmununu alıata eda bilirdi.

Özünamaxsus olan har bir insan ümumi hayatın mazmunu ila o daracada hamahang

idi ki, o, onun nümayandasi hesab olunurdu. Müasir dünyada har şey tamamila

başqa cürdür. Peş;;ı f;;ıaliyy;;ıtinin bütün növl;;ıri o qadar geniş inkişaf etmi.şdir ki, fard

artıq onların hamısını ~hat~ ed~ bilmir, h;:ıtta onlann antik dövrd;:ı malik olduqlan

ah;;ınglik v;;ı v;;ıhdat da hamişalik olaraq yox olmuşdur. Buna gör~ d~ biz fardi

savadlılıqla ümumi savadlılığın xoşb~xt eyniyy~tini itirmişik; fard öz zamanının

madaniyyatini daxilan alıata etmak, onun nümayandasi kimi çıxış etmak iqtidarında

deyil" (3.s.134).

Fikrimizi daha bir-neça sitatta asaslandıraq. Bela ki, masalan, diqq~tini t~hsilin

mühüm bir funk.siyası üzarinda caml~şdiran Toftler yazır ki, tahsil uşaqlan takca

camiyyatd~ müayy~n bir iş sah~sind~ çalışınağa yox, h~mçinin istehlakÇı rolunu ye

rina yetirm~ya d~ hazırlaınalıdır: «Müasir t~hsil sistemi gancl~ra aila hayatının mü

rakkablikl~rinin öhdasindan galmakda, etik masalalarda va yaranmaqda olan camiy

yatİn digar sferalarında körnaklilc etmir. Maktab şagirdlara yeninin darkindan na

hang razılıq hissi keçirmayi da aşılamır». Toftler tahsilin insana ham da razılıq his

sini gatirmasi problemini mövcud tahsil sisteminin texnokratik tafakkür tipini for

malaşdırdırması ila, talimin tamamile> instrumental· saciyye> alması ila alaqale>ndirir.

Toftlere> göre>, elmi va tex.niki taraqqinin me>de>ni d::ıye>rlarde>n özge>laşme>si, ce>miyya

tin texnosferası ile> te>bii mühit arasındakı münaqişe>, insanın me>ne>vi inkişafının be>şa

riyye>tin texnoloji qüdre>tindan geri qalması texnogen sivilizasiyanın tahlükali sim

ptomlarıdır. Virtual reallıq konsepsiyasının banil::ırind::ın biri olan ABŞ tadqiqatçısı

D.Lanirin sözl::ırin::ı gör~,"antihumanist tendensiyalar h~la indiya qadar heç vaxt bel::ı

bir miqyasda özünü büruz::ı verm::ımişdi" (10.s.61). T.E.Savitskayanın fi.kirlarin~

göre>, "üçüncü minilliyİn astanasında b::ış::ıriyy~t antrppoloji böhrana yaxınlaşmışdır"

(14.s.l6). İ.Qobozov da "heç vaxt fardlarin mad::ıni ale>mini zanginlaşdirmak üçün

başariyyatin indiki kimi imkanları olmamışdır. Amma insanların üp:ıumi intellektual

s::ıviyy::ısi d::ı heç vaxt bu günkü q~d~r aşağı düşmamişdir" (4.s 84-85) - dey~. yazır.

E.Frommun sözl~rin~ göra,~üasir insanın şüurunda maddi day~rl::ır m::ın::ıvi dayadar

üzarinda üstünlük t::ışkil edir, şafq::ıt, mababbat, m~suliyy~t, başqasının halına yanma

kimi humanist v~ dini d~yarl~r çoxları tarnfindan ideologiyanın tazahürü kimi qiymatlandirilir va buna göra da insan davranışının motivasiyasına real t~sir göstar

mir. Bununla bel~ t~ht::ılşüur (şüuraltı) day~rlar olan mülkiyyat, istehlak, sosial möv

qe, ayl~nc~l~r aksar insanların bilavasita davranış motivlari kimi xidm~t göst~rir

Tahsil islahatlarının sosiomadani problemiari 149

(2.s.50). K.Delokarovun fildrlarina görn,"müasir sivilizasiyanın insanı "mövcud olmaqdan" çox "malik olniağa" can atır. Naticada manaviyyatsızlıq güclanir, insan isa

öz hayatının manasını maddi olanda görüb özünün daha yüksak missiyasının

olduğunu unudur'' (5.s.93). Siyab.mı davam etdirmak olar. Lakin gatirilan bu fikirlar artıq insanın öz metafi

zik dayaqlarının itirmasini, manavi madaniyyat alamindan getdikca daha da ayrı

düşmasini sübut etm~k üçün yetarlidir. Bas industrial inqilabı yetişdilran ideyalara

qarşı hansısa bir altemativ taklif varını? 8lbatta, yox. Bununla bağlı ilk olaraq elm adamları narahatlıqlarını bildiriblar. Paskal, masalan, ümumiyyatla rasionalizmi

qabul etmir, Russo sivilizasiyada ziddiyyatlari aşkar edir, Kant isa yazırdı ki, " ... balka da başariyyat .... madaniyyatin alda etdiyi bütün uğurları yenidan vahşicasi

na mahv edacakdir?" (8.s.l7). Hötenin, Şilierin va Bleykin Nyutonun kaşflarina neqativ münasibatlarini da xatırlatmaq yerina düşardi. Bleyk, masalan, Bekon va

Dekartın rasionalizmini qatiyyatla radd edirdi, çünki onların talimlarinda manavi

eneıji va bxayyül kimi ali insan qabiliyyatlarini sıxışdıran ruhsuz, utilitar falsafani

görürdü. Erkan kapitalizmda o, insanın azadlığıru mahdudlaşdıran, Poeziyanı,

Taxayyülü, Y aradıcılığı sıxışdırıb çıxaran mexanizmin, sart rasionalizm va

utilitarizmin tahlükasiDi görür. Onun sözlarina göra, Poeziya, Taxayyül, Yaradıcılıq

olmadan şaxsiyyat mümkün deyil (7). XIX asrda rasionalizmin tanqidini romantik-·

lar, slavyanofillar va rus kosmizminin nümayandalari davam etdirmişlar. Nitse va

Şpenqlerin falsafasind~ isa bu tanqid öz zirva nöqtasina çatmışdı, çünki birincisi sivilizasiyanı mad~niyyatdan qati · olaraq ayırmış, ikincisi isa Avropa . ("Faust")

sivilizasiyasının bölıranının total xarakter daşıdığına işara etmişdi. XIX ~sri haqlı

olaraq stiyentist metodologiyasının çiçaklanma dövrü hesab etmak olar. Klassik

fizika canlı orqanizmi, tafakkürü va camiyyati öyrnnan faolar üçün yegana model ·hesab olunurdu. Humanizm baxımından bu dünyagörüŞün naticalari çox açı oldu,

çünki mexanisizm dünyam texnikanın · hakimiyyatina verdi va camiyyatin mexa

nikilaşdirilmasi üçün zamin yaratdı. Qeyd etmak lazımdır ki, kütlavi şüur s~viyya

sinda bu, yalnız XX asrin sonunda dark olundusa, falsafi şüurda bu manfi naticalar

ondan çox-çox avval, xüsusan da "Hayat falsafasi" çarçivasinda öz aksini tapmışdrr. E.Husserl, masalan, Avropa madaniyyatini kaskin tanqid ataşina tutmuş, onun

bölıran yaşadığını söylamiş, bu bölıranın sabahlarini isa elmilik ruhunda görmüşdü.

El.m ali hakima çevrilmiş, har şeyi, o cümladan axlaqi şüuru da avaz etmiş, subyek.,. tin yaradıcı faallığını sarsıtmışdı. Russerlin ideyalarını inkişaf etdiran M.Haydegger

"V arlıq va zaman" asariDda elmin insanın varlığının darin qatlanna nüfuz eda


bilm:Jdiyini söylgyir. Onun sözlgring gör:;>, elmilik viruslına tutulan A vropa mgdg

niyy:Jti dgrin bölıran içindgdir, V:J ng elm, ng din, ng dg gxlaq bu situasiyada kömgk

lik etmgk iqtidarında deyildir. Yalnız incgsgngt bizi xilas edg bilgr (yeri gglm.işkgn,

Nitsşe dg bel;;) deyirdi). M.Haydegger hesab edirdi ki, insanın dgrkinin rasional

üsullan öz dgygrini itirmişdir. İncgsgngt isg ş:Jxsiyygti heyrgtg ggtirir. (18.s.66)

Sivilizasyanın müasir inkişaf marhalasinda situasiyanın daha da g~rginlamasinin s:Jb:Jblgrini K.Delokarov belg izah edir ki, "istehsalın daha da ink.işafı üçün

daha da dar ixtisaslaşma, daha da geniş informasiyalaşma, texniki vasitglgrin insan

fgaliyygtinin :Jn intim tgrgflgring müdaxilgsi tglgb olunur ... Belg tendensiyanın tgh

lühliliyi bundadır ki, ixtisaslaşma madgniyygt algmini- bir tam kimi qavramaq

zgrur;)tİ ilg bir araya sığmır(5.s.91).

M:Jşhur kg lama görg, insanın zgkası h:Jqiqgtg, iradgsi - xeyir:J, hissl:Jri is;) gözgl

liyg can atmalıdır. Burada gslindg idrakın, praktİkanın vg gerç:Jkliyin estetik mgnim

sgnilmgsinin ümummgdgni ideallarına işarg olunur. H:Jqiqgt, Xeyir vg Gözgllik

üçlük t:Jşkil edir vg şgxsiyygtin formalaşması baxımından bir-biri ilg qarşılqılı glaqg

lgrd:Jdir. Bu glaq;)ni açıqlayan V.S.Solovyov belg bir qgiia:Jtg gglm.işdir ki, gözgllik

vg h:Jqiq:Jtdan ayrı düşgn xeyir qeyri-mügyygn hiss, mgnasız cahddir. Mücgrrad

hgqiq:Jt boş sözdür, xeyir va h;)qiqatdgn ayrı düşgn gözgllik is;) pgrgstiş etdiyim.iz bir

şeydir. Xeyir, -Gözgllik vg._ Hgqiqgtin bir-biri ilg hgmahgng olması gsl . insani

münasibgtlarin yetkinliyinin meyandır. Zgnnimizca, problemi daha geniŞ müstgvidg,

mgdgniyygtin ink.işaf perspektivlgri prizınasından ngzgrdgn keçirmgk lazımdır.

Müasir el.mdg t;)dqiqatçı olan insanla tgdqiqatın obyekti olan insan arasında mgsafg

azalır. N;)zgrg alsaq ki, mgdgniyy;)t bu gün modernizm vg postmodernizm istiqa

mgtlgrindg ink.işaf edir, onda müasir sosiomgdani mgkanda baş ver;)n proseslgri d;)rk

etmak üçün modernizm vg postmodernizmin gsas prinsiplgrini tghlil etmgk lazım

galgcgkdir.

Belg ki, modernizm üçün aşağıdakı cghgtlgr sgciyygvidir:

• hgyat sferalannın differensiasiyası kimi başa düşülgn funksionalizm V;) mgdg

niyyatin incgsgn~tin işarglgr dilind;) simvollaşdınlmasından imtina etmg;

• bilik madgniyygtindg dünyagörüş formalaşdıran elm kimi başa düşülgn

stiyentizm;

• gerçgkliyin ngzgriyyglgri kimi madldi vg ya idealist monizm;

• seçim imkanlannın artması kimi başa düşülgn azadlıq; • cgmiyygtin funksional ngzgriyygsi;.

• tgbii-elmi vg mexanistik yönümlü iqtisadi ngzgriyyg;

Tahsil islahatlarının sosiomadani problemiari ısı

• q~rarların texniki - iqtisadi prinsip üzr~ q~bulu - texnomorfizm.

8ksin~, postmodem m~d~niyy~tind~ aşağıdakı ~sas c~h~tl~ri qeyd etm~k olar:

• h~yatın müxt~lif sferalanrun bir-birin~ nüfuz etm~si kimi başa düşül~n

kontekstuallıq v~ m~d~niyy~tin metaforik işar~l~r dilind~ simvollaşdınlması;

• müxt~lif cür bilikl~rin sin tezi;

• gerç~kliyin n~z~riw~si kimi. başa düşül~n m~n~vi-cismani realizm;

• azadlıq, d~yişm~y~ qadir olan identiklik;

• c~miyy~tin üzvi n~z~riyy~si;

• q~rarların sosiom~d:::ıni prinsip üzr~ q~bulu- «antropomorfizın>>.

Bel~likl~, biz m~d~niyy~t sistemind~ texnomorfizm.l~ antropomorfizmin qarşı

qarşıya durduğunu izl~miş oluruq. Modem m~d~niyy~ti ~sas~n texnomorfxarakterli

dir. Texniki v:::ı qeyri-üzvi al~min modell~rini ·o, insanın özünüd~rk prosesin~ v~

onun başqa insanlarla münasib~tl~rin~ şamil edir. 8ksin~, postmodem m~d~niyy~ti

antropomorf xarakterlidir. İnsanın ·öz ş~xsi t~crüb~sin~ verdiyi t~yinl:ud~n v~ üzvi

al~m~ veril~n t~yinl~rd~n burada m~d~ni sferaya münasibatda istifad~ olunur. Antro

pomorfizm, insanın özünüd~rki v~ ruhun d~rki prinsipl~rinin texniki v~ qeyri-üzvi

al~min prinsip v~ modell~ri üz~rind~ üstünlüyü t~sdiql~nir.

Modem m~d~niyy~ti üçün s~ciyy~vi olan c~h~tl~rd~n biri bundadır ki, o, t~bi~t

elml~rinin total maaritl~ndirm~ iddialannın ~saslı olduğuna inanır. Postmodernizmin

is~ ~sas nailiyy~tl~rin~ stiyentizmin, funksionali.zıİı.i.n v~ utopizmin t~nqidini aid

etm~k olar.

Modemin «funksiya simarn t~yin edir» aksiomuna qarşı postmodem «ideya

simarn t~yin edir>> aksiomunu ir~li sürür. Modem m~d~niyy~tinin saciyy~vi cah~tl~ri

ilk növb~d~ elm v~ bilik m~daniyy~tind~, koqnitiv reprezentasiya sferasında, y~ni

bilavasit~ texnologiyalanrun inkişafı il~ bağlı olan sah~d~ özünü büruza verir.

Buradan aydın olur ki, sosiom~d~ni proseslarin sür~tl~ndiyi bir şaraitd~ texno

kratik t~f~kkür v~ texnoloji anlayışlar müasir c~miyy~td~ insanların hayat t~rzini v~

identifikasiyasını getdikc~ daha çox ş~rtl~ndirir. H~yatın bütün sah~l~rinda c~r~yan

ed~n modernlaşm~ prosesl~rinin n~tic~sind~ b~zi tadqiqatçılar texnikanı ictimai va

m~d~ni inkişafın h~lledici arnili kimi n~z~rd~n keçirm~y~ başladılar. H~qiq~t~n da,

bu' gün texıllk~ insanın v~ camiyyatin varlığına ~saslı ş~kild~ t~sir göst~rir. Bu,

onunla bağlıdır ki, sivilizasiya ç~rçiv~sind~ texnika f~rqli m~zmun alır. O, insanın

şüurundan ayrı düş~r~k özünün inkişaf qanunlarına il:::~ müst~qil bir al~ma çevrilir.

V.Smirnov qeyd edir ki, "texnika öz qanunlarına tabedir. Müvafiq olaraq o, öz

tal~bl~rini d~ ir~li sürür. Buna göra d~ texnikarn aksioloji nonnalara tabe etdirmak


c~hdl~ri uğursuzluqla n~tic~l~nir (15.s.18) "y-apon filosofu T.İmamiçinin fikirl~rin~

gör~, t~bi~t kimi, texnologiya da bu gün "insanın yaşayış mühitin~ çevrilmişdir. O, öz xüsusi m~qs~dl~rini güdür... t~bii mühit kimi, maşınların total varlığı kimi,

texnologiya özü öz inkişafistiqam~tini t~yin edir" (6.s.80). V.Nalimov bu fikird~dir

ki, "müst~qil qüvv~ olan tex.nikaya insan artıq n~zar~t etm~k iqtidarında deyil. O, in

sana, camiyyata, Yer kümsin~ qayğı göst~rmy~ib öz-özün~ mövcudluq edir. Onu

yoluxucu x~st~likl~ müqayis~ etm~k olar- x~st~liyin daşıyıcıları da, özüna sığınacaq

haqqmda düşünm~dan inkişaf edir" (12.s.70). V.Rozin da texnikanın müstaqil olduğu nu vurğulayır. O, yazır: "Texnika müstaqil alamdir. Texnika tabiat~, inc~sanata,

dil~. canlı olan har şeya, riahayat, insana qarşı durur "(13.s.25).

İndustrial sivilizasiyanm inkişaf imkanlarının tük~ndiyi ötan asrin sonunda dark

olunınağa başladı. Bu, daha parlaq şakild~ qlobal problemlarİn meydana galmasi faktında özünü biruza verdi. "Roma klubunun" faaliyyatindan başlayaraq bu güna

qadar dünya ictimaiyy~ti baş~riyy~tin mümkün inkişaf variantlarmı asaslandırmağa,

texnogen sivilizasiyanm altemativini tapınağa cahd edirlar. Xilasedici altemativlarin

axtarışmda olan filosoflar, kulturoloqlar, etnoqraflar texnogen. sivilizasiyadan farqlarian sivilizasiyalara diqq~t yetirm~y~ başlamışdır lar. Buna gör~ d~ takc~ A vropanın

deyil, bütövlükd~ b~ş~riyy~tin m~navi in.kişaf t~crüb~sini dark etm~ya c~hd göstaran

Toynbi, Levi-StroSS; Eliade, Feyerabend, Heyzinqa V~ s. kimi müasir müt~f~kkirl~-. rin axtanşlarınm mühüm ah~miyy~ti vardır.

Maşhur alman filosofu Y.Habermasm (malum olduğu kimi, Habermas elmi

dövriyy~y~ "postmodernizm" anlayşınm özünü t~tbiq ed~n ilk filosoflardan olmuş

dur) işl~yib-hazırladıgı paradiqma postmad~niyy~t anlayışının sosiom~dani kontekstini açıqlayır. Maarifçiliyin ideyalarını müdafi~ edan Habermas müasirliyin liberal

humanİst layihasini (Modernity) tamamlamaq lazım olduğUnu vurğulayır (17.s.15).

XX-XXI ~srl~rin ·astanasmda postmodernizm müasir m~daniyyatd~ an nüfuzlu

intellektual' carayan k~sb edir. 8vvalc~ sırf estetik aı;ılayış olan v~ ineasanatm inkişafında mü~yy~n m~rh~l~ni ifad~ edan postmodernizy:ı t~drican bütövlükda mad.a

niyy~t sistemind~ c~rayan edan böhranlı hallan ifad~ edan universal m~na daşımağa

başlayır. H~tta bu termin sosial sferada baş vernn hadisal~ra d~ şamil edilm::iya

başlayır.

"Postmodernizm n~dir" sualını veran Q,Şedrina bu suala bel~ cavab -verir:

"Müasir incasan~tin stilistikası, onun "na istas~n, eda bilars~n" hesab edan istiqa

m~tlarind~n biridirmi, yoxsa t~raqqiy~, insan imkanlarının sonsuzluğıma inarnın

Tahsil islahatlarının sosiomadani problemiari 153

itirilm~si il~ bağlı olan ~hval-ruhiyy~dir? Apriori olaraq dem~k olar ki, bunlann h~r

ikisi, h~tta üçüncü bir şeydir"(I9:s.42).

Rusiya aliınl~ri arasında postmodernizm problemin~ iki ~sas yanaşma vardır. Onlardan bir qrupu 'konlcret-tarixi ~d~ bi, b~dii v~ ya konseptual üslub kimi postmo

dernizmin lokallığını vurğulayır. Bu mövqeyi müdafi~ ed~n N.Avtonomovaya gör~,

postmodernizm müasirliyin unikal fenomeni, XXI ~srin ~vv~ll~rind~ m~d~niyy~tin

ziddiyy~tl~rinin kvintessensiasiyası olmayıb "m~d~ni d~yişiklikl~rin zaman mexanizınind~ki daimi funksional h~lq~"ni ifad~ ed~n texniki termindir" (l.s.l 7-22).

E.Trofimova, N.Mankovskaya, Q.Şedrina da postmodernizm~ bu cür darestetik

m~na verir.(ll; 16.s.l69-177;19.s.42-77)

İkinci nöqteyi-n~z~r postmodernizmi estetik kateqoriyaların hüdudlanndan k~nara çıxanb bu anlayışa h~yat f~aliyy~tinin bütün sferalannda, ilk nöbvad~ m~d~

niyy~td~ böhranlı hadis~l~ri ifad~ ed~n universal işar~ m~nasını verir. Bu nöqteyi

n~z~rin tipik nümay~nd~si V.Kutıryevdir. Süni olanın t~bü olan, qeyri-varlığın var

lıq üz~rind~ q~l~b~sinin t~hlük~liliyindan b~hs ed~n V.Kutıryev yazır: "Postmodernizmd~ öz dolğun ifad~sini tapan qeyri-varlıq paradiqması klassik t~f~kkürd~n farqli

olaraq h~qiq~ti ehtiva etmir - onlan informasiya v~ komunikasiya ~v~z edir ...

ictimai h~yatı t~nziml~y~n m~d~ni d~y~rl~r yoxdur - onlan sosial texnologiyalar

~v~z edir. Metatexnika v~ ya halka d~ metanoya - budur postmodernizmin "metafizikası" v~ qeyri-varlıq "f~ls~f~si" (9.s.26-27).

M~d~niyy~tin inkişaf perspektivl~rinin tahlili biz~ bu · q~na~t~ g~lmay~ ~sas

verir ki, yeni ümumdünya biriiyinin doğulmasının real iştirakçısı olmaqla müasir

~hsil bu birliyin inkişaf problemlariniıi episentrind~ durmuş olur. Düşünürük ki,

problem~ bu cür yanaşma c~miyy~tin ümumb~ş~ri v~ milli d~y~rl~r üz~rind~ qurulan yeni t~hsil f~ls~f~sinin formalaşdırılması, camiyy~tin m~n~vi h~yatının dirçaldil

m~si kimi m~sal~l~rin h~ll edilm~sind~ köm~klik göst~r~ bil~r.

154 Müslüm Naz<Jrov

aDaBİYYAT

1. ABTOHOMOBa H.C.Bo3Bp~asıcb K aJaM 1/Bonpocbi ıpruıocoıpmı.1993.-N!!3-

c.17-22.

2. . Bacımem<O M. A. Ilomrrırqecl<HH KOHceacyc B ryMaHHTapHOM .zma.n:ore ıcynbryp

1/Bonpoc.&ı cpHJiocoıpırn.- 1996.- N!! 8.

3. B. BHH,ı{eJI.b6aım. 1136paaaoe. )zyx H HCTopwı:.-M., 1995~

4. fo6o3oB H. A. KpH3HC coBpeMeHHoü 3TIOXH H «PHJiocoıpwı: noCTMO,nepHH3Ma ll <I>ımocoıpwı: H o6meCTBo. - 2000. - N!! 2.

5. .ı:ı;enoKapoB A. MHpoB033peH"'ecK.He ocaoBaHIDI coBpeMeımoü rumırn:ımu.urn H ee rno6aJI.bmlli KpH3HC ll 0 6meCTBeHHDre aayı<H H coBpeMeımoCT.b. - 1994. -·N!! 2.

6. liMaMif'IH T. MopaJI.bH.brn KpH3HC H MeTaTeXHH'lecKHe npo6neM.bı ll Bonpocbı ıpruıocoıpmı. - 1995. - N!!3.

7. 3BepeB A.BeJIK<rHe EneÜKa./!YBJI.b.liM EneÜK.lli6paHH.bıe CTHXH. M., 1982.

8. KaaT H. Co'lliHeHIDI. B 6-TH T. T. 6. M., Mbıcm., 1966. 9. KYTbıpeB B. A. OnpaB.uaHHe 6.&ıTwı: (mmeHHe mrrHTonornH H ero KpHTHKa) ll

Bonpocbı cpHJiococpHH.- 2000.- N!! 5. 10 . .rı;. JlaHHp. '~3HJ(JlliiHJ'l.b ryMaHH3Ma" - TIO 6y.nymee roTOBHT qenoBeqeCTBy? 1 .

KyJI.bTYPa B coBpeMeHHoM MHpe. - 2000. - B.&ın. 5.

1 1. MaH.bKOBCKası H.E.3cTeTHKa noCTMo.zı;epHH3Ma. - CII6., 2000.

12. HanHMOB B.B. Kp~THKa HCTOp}lqeCKOH 3ITOXH: aeH36e:>KHOCT.b cMeH.br KYJI.bTYP.bi

B XXI BeKe 1/Bonpoc.&ı ıpHJiococpHH. - 1996.-N!!l 1. 13. Po3ım B.M. <l>HJiocoıpwı: TeXHHKH H KYJI.bTYPHO-HCTopırqecırne peKOHCTpYK-ıum

pa3BHTIDI rexmooıll Bonpoc.&ı cpHJiocoıpmı.- 1996. - N!!3.

14. CaBHIJ;Kası T.E. IlocTCOBpeMeHHDıü MHp: H3MeHeHHe KYJI.bTYPHOH napa.UHrM.bi ll rno6aJI.bFiOe coo6mecTBO: KapTorpaıpwı: ITOCTCOBpeMeımoro MHpa. - M., 2002.

15. CMHpHoB B.M. Oco6eHHOCTH KpH3M<:;a coBpeMeHHoü KYJI.bTYP.bi ll qeıioBeK H

coBpeMeHHDlli MHp.- CII6.,1997.

16. Tpoıpm.msa E.H. CmneBbie peMMHHcı:ı.e~ B pyccKOM nocTMo,nepHe 1990-x

ro,noB 1106meCTBeHH.bıe Hayı<H H coBpeMeHHOCT.b. - ı 999. - N!!4. - C. 169- ı 77.

17. Xa6epMac IO.Mo.uepH - He3aBepmeHHDlli npoeKTIIBonpoc.&ı «PHnocoıpHH.- -

1992.- N!!4.

18. Xaü,nerrep M . Bonpoc o TeXHHKe//Hosruı TeXHoKpaTırqecKası sonaa aa 3ana,ne.

M.:Ilporpecc, 1986.

TtJhsil islahatlarının sosiomtJdtJni problemltJri 155

19. I.IJ;e.zqmaa f. K. 3CTeTHKa B IIOCTMO.n;epHHCTCKOM H3MepeHHii // lleJIOBeK H COB.PeMeHHbrH MHp.- CII6., 1997.

20. Ha3apoB M.r. Mırrepaar(BOB~3arurn Bblcmero o6pa30Bamul: noiDIT.ae, CTpaTerım // fHJie.sr: aayqın,ıii BeCTHHK. l<HeB 2014 Bı.m. 88 (N29).c.277-280

21. N~z~rov M.H. Bilik v~ informasiya posts~naye c~miyy~tinin intellektual kapitalının ~n mühüm elementl~ridir."Sivilizasiya", E1mi-n~z~ri jurnal. BAU. Bakı. 2014 N211S 9-14


XÜLASa

M:)qalada ziddiyyatli postindustrializm dövründa madaniyyatin va bu dövrda carayan edan proseslarin episentrinda duran tahsilin inkişaf perspektivlari tahlil olunur. Müallif sosiomadani proseslarin süratl:;mdiyi bir şaraitda texnokratik. tafakkür va

texnoloji anlayışların insanların hayat tarzina va identifikasiyasına getdikca daha çox tasir etdiyini vurğulayır va camiyyatin ümumbaşari va milli dayadar üzarinda qurulan yeni tahsil falsafasinin formalaşdınlması, C:)miyyatin manavi hayatının dirçaldilmasİ masalalarinin hall edilmasi zamratini asaslandırır.

PE3IOME MyCJIHM Ha.JapoB

Coıı:uoK:ynLrypnhle npo6JieMbi peıjlopMbi o6pa3oBaBHH B cTaTbe aHaJIH3HpyıoTc51 nepcneKTHBI:ıl pa.JBHTIDI B IIOCTHH.ızycrpHarr:oızyıo 3TIO

xy ı<yJibzypbı H o6pa3oBaHIDI, naxo.ı:ı.m:uerocH B 3rrnuenrpe npoueccoB, paJBopaqı.ı:

B_cı~ı:n;~~~--B- 3'ry_ _3ı:o~y. _ABT?P ~o)J.'lepKHBaeT _Bce 6oJibmee BJIIDI~e- ı:~-~~pa3 :>KH3HH H H,UeHTHqmxaıuno mo.ı:ı;eif TeXHOKpaT.wıecKoro MI:ıiiiiJieHH51 H TeXHonorwıecKMX IIOH51THH H 060CHOBbiBaeT He06XO)J;HMOCTb <lıopMHpOBaHIDI HOBOH rrapa,ı:ı;HrMİ.I o6pa30BaHIDI, OCHOBaiDIOH Ha o6ı:n;eqeJIOBeqecKMX H Ha[(HOHaJibHbiX UeHHOCT51X.

SUMMARY Muslim Nazarov

Socio-cultural issues of education reform The article analyzes the prospects for development in the postindustrial era of

culture and education, located at the epicenter of the ongoing processes in this era. The author emphasizes more and more on lifestyle and identify people technocratic thinking and technological concepts and justifıes the need for a new paradignı of education based on universal human and national values.

İlahİyyat fakÜlt8sİnİn elmİ...

Documents