kerim devletten sosyal devlete-bedri gencer

8/4/2019 Kerim Devletten Sosyal Devlete-Bedri Gencer

1/7

Belli bir zaman ve meknda ekillenenkavramlarn anlamlar zamanla oldukadeiir. Bu yzden bunlarn bazlar yep- yeni, bazlar da eski grnr. rneinmodern dnyann rn insan haklarkavramnn geleneksel dnyada karl-n aramak anakronizm olarak belirir. Tamaksine modern sanlan refah devleti vesosyal devlet gibi terimlerin dibine inil-diinde ise kavram olarak eski olduklar

grlr. Bu makalede amacmz, Trk vednya rneinde sosyal devletin ecere-sine bakmaktr.

Bylece bugn bu konuda yaplan tart-malar bir perspektife oturtularak gne-in altnda nelerin eski, nelerin yeni ol-duu daha iyi grlecektir.

Adil ve Kerim Devlet

Modern dnyada adalet, refah, hrriyet,saadet, eitlik gibi kavramlar, merkeznemlerinden dolay daha ok partilerinisim olarak setii soyut mefhumlara d-nmtr. Oysa geleneksel dnyadabunlarn hepsinin birbirlerine bal so-mut bir anlam vardr. Hikmet kavra-

myla anlatlan geleneksel dnyagr-ne gre zgrlk ve eitlik, adalette, her-kese hakkn verme anlamna gelenadalet de sosyal adalet anlamna ge-len refahta tecessm eder. Doutan,hemcinslerinden zgr ve eit bir varlkolarak dnyaya gelen insann niha gaye-si, bu doal zgrlkte eitlii sosyaldnyada da korumaktr. nsanlarn ihti-yalarn karlamak iin birlikte yaama-

lar zarureti, en somut zenginlik/fakirlikeklinde beliren bir eitsizlik, sosyal taba-kalama olgusuna yol aar.

Bu ise insanlar arasnda bir tahakkm ili-

kisine yol aarak doutan gelen eitlik ve

zgrle glge drebilir. Bu yzden

zgrlkte eitlik olarak tanmlanan

adalet, ancak insanlar, ihtiyalarndandolay bakalarnn tahakkm altna gir-

mekten koruyacak bir ekonomik eitlik-

le salanabilir.

Bu bakmdan adalet, refahta tecessm

eder. Modern dnyada adalet ile birlikte

refah gibi kavramlarn anlamlar da

bulanmtr. Din, tin, can ve ten denen

madde ve manadan mrekkep kompleks

bir varlk olarak yaratlan insann madd ve manev tm ihtiyalarn karlamak

iin gnderilen ilah bir ekonomi olarak

tanmlanabilir. Mutlak gan olan Rabbine

muhta (fakir) yaratlm insann balca

kaygs, alk gibi acil ihtiyalarnn

karlanmas anlamna gelen geimini

salamaktr. nsan, karnn doyurma

tasasndan kurtularak afiyete erdikten

sonra ancak sra, manev ihtiyalar

karlamaya gelir; Trkedeki Alk,

sofuluu bozar sznn de anlatt gibi.

dosya SOSYAL POLTKALAR

46 Ocak 2009

Do. Dr. Bedri GENCER

Kocaeli niversitesi

Kerim Devletten Sosyal Devlete


2/7

Gene Trke Azck am, kaygsz ba-m deyimi, refah/afiyet, Karn tok, srtpek deyimi de refah/adalet, iktisad/si-yas adalet ilikisini en iyi zetler. u hal-de eski szlklerde geim darlnn zd-dna geim genilii olarak tanmlananrefah, halkn deyimiyle nmerde muhtaolmadan madd ihtiyalarn karlama, in-sanca geinme durumu olarak tanmla-

nabilir. Buna gre ancak nmerde muh-ta olmadan yaayan, karn tok, mreffehbir insan, bakalarna kar srt pek, badik, zgr, eit ve kaygsz olarak kendinihisseder.

Tene indirgenmi ekonomik insannher eyin ls haline getirildii mo-dern dnyada refahn objektif ls dekaybolmu, sbjektif alglamaya tbi kl-nan refahn nasl llecei ciddi bir

problem haline gelmitir (Sumner 1995)Hlbuki geleneksel dnyada ortak refah(common wealth) deyiminin de belirttiigibi refahn somut bir ls vardr. Ge-leneksel dnyagrne gre refahngeim genilii olarak tanm, bir hayatstandardn belirtir (Hirschfeld 2006). Buhayat veya geim standard ile kastedi-len, bugn eitli sendikalar tarafndantespit edilen asgari geim endeksidir.

Osmanl dhil geleneksel dnyada adildevletten beklenen bu refahn teminidir.Burada devlet ile kastedilen, lke veyaTrke devlet baba deyiminin anlattgibi lkenin sahibidir. Baba kelimesi,bir ailenin yaad hanenin reisini ifadeeder. Devlet baba deyiminin anlatt gi-bi bunun ayn zamanda bir lkenin reisiiin de kullanlmas, geleneksel dnyag-rne gre bir hane ile lke arasndamahiyet deil, sadece ap fark olduunubelirtir.

Max Weberin patrimonyalizm kavra-myla anlatt gibi, geleneksel dnyag-rne gre bir lke, bir bedenin bantemsil eden padiaha ait byke bir ha-neden ibarettir. Buna gre bir padiahhaneyi temsil eden, Osmanlda mlk,memleket veya devlet denen lkeyi igaleden bery ve rey denen mslim vegayrimslim tebaa, padiahn ocuklar,

devirmeler ise padiahn kullar/kleleriolarak byk hane lkenin hizmetini g-ren brokratlar saylr.

Burada Ktib elebi (1280: 124)nin z-lce ifade ettii gibi, padiah ile tebaa ara-sndaki ilikinin hem manev, hem maddbir boyutu vardr: Evvela rey ve beryseltin ve merya vedat-i ilhiye oldu-undan gayri, La mlke ill bir-ricl, ve lricle ill bis-seyf vel seyfe ill bil-mal,vel mle ill bir-raiyye, ve l raiyye illbil-adl. Buna gre birincisi, bir aile, ba-baya olduu gibi, bir tebaa da padiahaAllahn tevdi ettii bir emanettir. Dahasvelayet-i emr veya ksaca velilik denendevlet babaya ait vazifenin bu manevgerekesinin yannda bir de madd ge-rekesi vardr. Ktib elebinin zikrettii, Aristoya atfedilen nl adalet dairesi

formlne gre, modern terimlerle, b-rokrasisiz lke, teknolojisiz brokrasi,servetsiz teknoloji, tebaasz servet ve ada-letsiz tebaa olmaz.

Grld gibi bu evrimin sonundanbana dnldnde el-Adl essl-mlk (Adil davranma, lkenin temelidir)forml ortaya kar. Burada adl ile kas-tedilen ise terfih, yani tebaa veya Allahnkullarnn refahn salamaktr (terfh-i ra-

iyyet veya ibdillh)dr. Terfihten kast,herkese gereken i ve a salamak su-retiyle a, akta, nmerde muhta brak-mamaktr. Adalet dairesi formlne g-re tebaann bu ekilde refaha kavuturul-mas, hkmen devlet babaya ait lkeninmran, bayndrln salar. Zira bu for-mle gre tebaa, velinimet kavramnnda belirttii gibi nimet sahibi, kaynadr.XVIII. yzylda kaleme ald nl slahat

layihasnda Defterdar Sar Mehmet Paa,reynn kt durumunu anlatrkenKnnden bir anekdot rivayet eder.

dosya Sosyal Politikalar /Kerim Devletten Sosyal Devlete

47Ocak 2009

Bu bakmdan adalet,refahta tecessm eder.Modern dnyada adalet

ile birlikte refah gibikavramlarn anlamlar dabulanmtr. Din, tin, canve ten denen madde ve

manadan mrekkepkompleks bir varlk olarak

yaratlan insann maddve manev tm

ihtiyalarn karlamakiin gnderilen ilah bir

ekonomi olaraktanmlanabilir. Mutlak

gan olan Rabbine muhta(fakir) yaratlm insannbalca kaygs, alk gibi

acil ihtiyalarnnkarlanmas anlamnagelen geimini

salamaktr. nsan,karnn doyurma

tasasndan kurtularakafiyete erdikten sonra

ancak sra, manevihtiyalar karlamaya

gelir; Trkedeki Alk,sofuluu bozar sznn

de anlatt gibi.


3/7


48 Ocak 2009

Bir gn meclisinde lemin velinimetikimdir? diye soran padiah, beklenenSultan hazretleridir cevabn alnca iti-raz eder: Velinimet filhakika reayadr ki:Onlar ziraat ve iftilik iinde huzur ve is-tirahat kendilerine haram ederek, edin-dikleri nimetler ile bizi doyururlar (Ak-taran, Gencer 2000). Ktib elebi (1280:131) de yle der: ... Devletin ileri ge-lenlerinin bu gnde hakiki padiahn ki-natn maliki olan Allah olduunu bilphakikatte hazine ve asker ve reaya ann-dr, mecaz padiah ann halifesidir.

Bu bakmdan refah siyasas, Batdaki mut-lakyeti monari devrinde kameralizmveya aydn despotizmi denen siyas fel-sefenin gerei olarak belirir. Tebaann re-fah, verimliliini, bu da hkmen padia-hn mlk saylan lkenin mrann sa-

lar. Tebaa, rvet, iltimas gibi idar suiis-timaller, haksz vergi teklifleriyle refahnkaybettii, rey cizye ve hara, beryise r denen vergilerini veremez ha-le geldii zaman, mr hazine ve dolay-syla lke ynetimi zaafa urar.

Osmanl siyasetinin grgl belgeleri sla-hatname ve adaletnamelerin sebebi, bupadiah terfih misyonunun ihmalidir.Osmanl sultanlar, zaman zaman, kad ve

dier grevliler tarafndan reayaya mesaiya da yasad erzak tedariki dayatld yada vergi ve para cezalar oranlarnn keyfolarak arttrld durumlarda yaynladk-lar adaletname denen fermanlarla zulmemdahale ederdi.

Bu anlaya gre tebaa veliyyn-nimet(nimet sahibi), bunun karlnda padi-ah ise veliyyl-emr (emir sahibi)dir.Adil devlet babann vazifesi, tebaadangelen nimeti toplayarak fertlere hakkani-yet esasnca paylatrmaktr.

Aristonun bildirdii gibi terfih denen sos-yal adl, toplumda retilen ortak servetidatmak suretiyle ortak refah salamak-tr. Yalnz bir babann vazifesi sadece ailefertlerinin geimini, refahn salamaktanibaret deildir. nk aile fertleri, dei-en bnye ve kabiliyetlerine, salk du-rumlarna gre geimin tesinde ekstrabakma da ihtiya duyabilirler. Dolaysy-

la devlet baba, gerektiinde tebaasnngeimi kadar bakmn da stlenmek zo-rundadr. te bu noktada karmza adildevlet figrne ilaveten kerim devletfigr kar. Adil devlet baba Aristoyaait nl adalet dairesi formlnce birlkede geerli dzeni korumak iin ai-le/tebaasnn refahn/geimini salamak-la ykml iken, kerim devlet baba, Al-lahn uhdesine emaneti olarak aile/te-baasnn bakmn salamakla ykmldr.

Bu fark, en somut a tedariki tarznda g-rlr. Adil devlet baba, herkese i bularaka salar. Ancak kerim devlet baba, eit-li sebeplerle i bulamayan insanlara asalamak iin imarethaneleri devreye so-kar. Kerim devlet, modern hkmet/ce-maat ikilemini hie sayan vakf messe-selerine dayanr. Fatih Sultan Mehmet,kendi adna kurduu vakfn senedinde

bu anlay sembolletirir:

Ben ki stanbul Fatihi abd-i aciz FatihSultan Mehmet, bizatihi aln terimle ka-zanm olduum akelerimle satn ald-m stanbulun Talk mevkiinde kin vemallul-hudut olan 136 bap dkknmaadaki artlar muvacehesinde vakf- sa-hih eylerim. yle ki: Bu gayr-i menkul-tmdan elde olunacak nemalarla stan-

bulun her sokana ikier kii tayin eyle-dim. Bunlar ki, ellerindeki bir kap

ierisinde kire tozu ve kmr kl ol-duu halde gnn belirli saatlerinde busokaklar gezeler. Bu sokaklara tkren-lerin, tkrkleri zerine bu tozu dkelerki, yevmiye 20er ake alsnlar; ayrca 10cerrah, 10 tabip ve 3 de yara sarc tayinve nasp eyledim. Bunlar ki, ayn belli gn-lerinde stanbula kalar bilistisna herkapy vuralar ve o evde hasta olup olma-

dn soralar; var ise ifas, ya da mm-kn ise ifayb olalar. Deilse kendilerin-den hi bir karlk beklemeksizin Dar-lacezeye kaldrlarak orada salh buldu-rulalar. Maazallah herhangi bir gda mad-desi buhran da vk olabilir. Byle bir halkarsnda brakm olduum 100 silh,ehli erbaba verile. Bunlar ki hayvanat- vahiyenin yumurtada veya yavruda ol-mad sralarda balkanlara kp avlana-

lar ki, zinhar hastalarmz gdasz brak-mayalar. Ayrca klliyemde bina ve inaeylediim imarethanede ehit ve heda-nn harimleri ve Medine-i stanbul fuk-aras yemek yiyeler. Ancak yemek yeme-ye veya almaya bizatihi kendileri gelme-yip yemekleri gnein lo bir karanlndave kimse grmeden kapal kaplar ieri-sinde evlerine gtrle (en 1938).

Kerim Devletten Refah Devletine

Belirtilen madd ve manev gerekelerletebaann refahnn salanmas esasna da-yal geleneksel dnyaya zg bu ekono-mi anlay, moral ekonomi olarak ad-landrlmtr. Moral ekonomi, modern,kapitalistik anlamda pazar ekonomisi ye-rine Eflatuna dayandrlan bir ideal dzenanlayna uygun bir refah veya geimekonomisi tipini belirtir. Bu anlaya greekonomik ve dolaysyla politik g kaza-nmna yol aacak, sermaye, kar ve pazar


4/7

unsurlarna dayal bir kapitalizm ekono-misine izin verilmez, tarmsal ura saye-sinde vergi veren halk tabakalar ile vergialan ynetici tabakalarn hepsinin stat-snn belirlendii ideal bir toplum dze-ninin korunmasna zen gsterilir.Narh denen hakl fiyat tespiti, gele-neksel dnyaya zg bu geim ekonomi-si ve stat toplumunun gstergesi

saylabilir.

Ortaalar Avrupasnda da Aquinas gibiskolastikler tarafndan savunulan bu an-lay egemen olmutur. Ancak modernpolitikann babas Hobbes ile bu anlaydeimeye balar. Hobbes, beer dnya-da yaanan errin, illa insanlarn asl g-nahndan deil, Tanrnn mutlak gcn-den de kaynaklanabilecei sonucuna var-d. Bu sonu, onun ahsnda Batl insan

ktlk iindeki dnyay deitirmekzere Tanrsal g kazanma zleminesevk etti. Bylece Fransz Devrimi ilednyay deitirme zlemine kaplan bur-juvaziyi ortaya karan kapitalizm dodu.Ticaret burjuvazisinin rn Fransz Dev-rimi ile birinci kuak denen insan hak-lar anlay evrensel geerlik kazand. Si-vil olarak nitelendirilen, negatif zgr-lk esprisine dayanan birinci kuak in-

san haklarnn amac, totaliter devletinmdahalesine kar meden bir varlk ola-rak insan fertlerinin haklarn korumak,ksaca politik adalet salamakt. Bu ka-tegoride hayat hakk, din, inan ve d-nce ve ibadet zgrl, konut doku-nulmazl, mlkiyet hakk, eitlik hakk,tarafsz yarglanma hakk, seme-seilmehakk gibi haklar yer alr.

Ancak XIX. asr ngilteresinde gerekle-en Sanayi Devrimi ile geliiminin zirvesi-ne kan kapitalizm, beer dnyadaki

zulm ortadan kaldrmak bir tarafa dahada arttrmtr. Bu yzylda gerekli yasaldzenlemelerle eitlik ve zgrlk her-kese tannmtr. Ancak sosyal tabakalararasnda uurumun zuhuruna yol aansanayi kapitalizmi, herkesin bu zgrlk-lerden yararlanmasnn zeminini yok et-mi, liberalizmin zgrlk vaadi, ktzerinde kalmtr. rnein birok lke-

de klelik resmen kaldrlm, ancak fab-rikalarn ucuz igcne duyduu ihtiya-tan dolay bata kadnlar ve ocuklar ol-mak zere iiler, klelerin yerini alm,hatta onlarn sahip olduklar gelenekselhaklardan bile mahrum kalarak daha dakt duruma dmlerdi.

Bu durum, XIX. asrda kapitalizme tepkiolarak sosyalizmin douuna yol amtr.Bir Alman Yahudisi olan Karl Marx, ngil-tere gibi sanayi kapitalizminin gelimi ol-duu bir lkenin gzlem ve analizi yoluy-la kle konumuna den iilerin kurtu-lu ideolojisi olarak sosyalizmi formle et-ti. Buna karlk sanayileme trenine ye-timeye alan Almanya gibi evresellkelerde kapitalizm/sosyalizm ikileminekar refah devleti kavram gndemegeldi. Bugn sosyal bilimsel literatrdekullanlan hukuk ve refah devleti

(Rechtsstaat and Wohlfahrsstaat) kav-ramlarnn XIX. asr Almanyasnda dou-u anlamldr. Bu lkede 1830-1840l yl-larda balayan sanayileme sonucu iile-rin kitlesel fakirlii nemli bir sosyalproblem haline gelmiti. 1880 ylnda Bis-marck Almanyasnda sosyal sigorta siste-mi kurulmu, 1920ler Almanyasnda darefah devleti kavram gndeme gelmi-tir (Mommsen 1981). Avrupa, nl 30 Yl

Din Savalarna son veren 1648 Westpha-lia Antlamas sonrasnda ulus-devletleridnemine girmiti.

Ulus-devletine ynelik politik modern-leme srecinin aktrleri ise lkelerin ge-leneklerine gre deiecekti. Fransa vengiltere gibi lkelerde mutlakyeti mo-narklar, aristokrasi ve burjuvazi ile bellibir uzlamaya vararak politik modernle-meyi gerekletirdi. Daha sonra Fransagibi lkelerde burjuvazi tek bana dev-rim gcne ulat. Geleneksel olarak bu

tr sosyal glerden yoksun Almanya,Rusya ve Osmanl gibi lkelerde ise poli-tik modernleme, patrimonyal brokrasi-ye dayanan aydn despot hkmdarlarneseri oldu. Ancak bilahare politik mo-dernleme srecinde modern-rasyonelbrokratlara dnen hkmdarn kulla-r, hkmdarn ahsndan bamsz bir t-zel kiilik kazanan devletin dizginleriniele geirdi ve bylece aydn despotizmibrokratik despotizme dnt.

Almanya, Rusya ve Osmanl gibi lkeler,politik modernleme srecini sekteye u-ratabilecek bu meruiyet krizini eitliyollarla amaya altlar. Almanyada ek-l bir anayasalcl ifade eden hukukdevleti kavram, rakip sekinler nezdin-de brokratlarn modernletirici rolnmerulatrmaya, siyasal meruiyete, re-fah devleti ise ekonomik modernleme-

nin halka maliyetinin politik telafi yoluolarak sosyal meruiyete yaryordu.

Osmanlda ise II. Abdlhamid, Abdlme-cid ve Abdlaziz devirlerindeki brokra-tik despotizmden sonra II. Mahmud dev-rindeki gibi aydn despotizmine dnd.Rusya ile kritik 93 Harbinden dolay Av-rupada olduu gibi liberal anayasalclnzemini kalmamt. Aydn despotizmi, k-

saca lkenin uzun vadeli maslahat iinkerhen de olsa politik modernletirmesiyasas olarak tanmlanabilirdi.


49Ocak 2009


5/7


50 Ocak 2009

Bu arada ynetim, eitli yollarla halk, l-kenin uzun vadeli maslahat iin yaplanpolitik modernlemenin ar maliyetinekatlanmaya ikna ederek meruiyeti yeni-den salamaya alt. Halkn gznde ye-niden meruiyet kazanmak zere Hami-d ynetim tarafndan bir taraftan klt-rel olarak slam semboller dntrl- yor, dier taraftan da yeni-patrimonya-

lizm denen bir siyasa ile modernleme-den madur olan halka kerim devlet ba-bann kollar yeniden alyordu.

rnein Sabuncuzde Lui Albert kitabn-da, padiahn fakirlere, felaketzedelere,yaral askerlere ve sava yetimlerine gs-terdii efkati, cami inas, cami bakm veonarmna verilen nemi, Darafa-ka'nn tamir ve bakm iin yaplan harca-

malar ve Darlaceze'nin kurulmasn tak-dirle anlatr. Devlet babann, sayesindehalka keremini gsterdii yeni kurumlar,modernlemeyi merulatrmaya yarar.rnein fakir ocuklarn snnetleri artkherhangi bir yerde deil, modern tbbnimknlaryla donatlm salk kurumla-rnda gerekletirilir (zbek 2002: 23). II.Merutiyet devrinde ise II. Abdlhamidinahsnda tecessm eden kerim devlet ba-badan modern anlamda sosyal refah

devletine gei gerekleir. Daha ok fu-karaperver cemiyetleri ve yar-resm ce-miyetlere dayanan II. Merutiyet dnemirefah sistemi, artk padiahn bamsz birtzel kii olarak devlete ve vatana ballkve itaat fikrini glendirmeyi hedefler.

Refah Devletinden Sosyal Devlete

Bu noktada refah devleti, sosyal devlet

gibi terimlerin anlamlarn netletirmek-te fayda vardr. kisinin birletii sosyalrefah devleti kavramnn gsterdii gibi

bu ikisi, ou zaman ayn anlamda da kul-lanlmaktadr. Oysa bizim yukarda Os-manl siyaset felsefesine ilikin olarakadil devlet ile kerim devlet arasndayaptmz ayrmn da gsterdii gibi re-fah devleti ile sosyal devletin anlamla-r ayrtrlabilir. Birincisi hakknda AsaBriggsin muteber tanmn aktarmak ye-rinde olur: Refah devleti, rgtl iktida-

rn (politika ve idare yoluyla) en azndan ynde pazar glerinin ileyiinin ta-dili iin bilinli olarak kullanld bir dev-lettir: kiilere ve ailelere, i veya mallar-nn pazar deerine bakmakszn asgar birgelir salamak; aksi takdirde ferd ve ail-evi bunalmlara yol aabilecek (hastalk,yallk, isizlik gibi) belirli sosyal risklerikarlayamaya muktedir klmak suretiylekiiler ve aileler iin gvensizlik alanndaraltmak ve stat ya da snf ayrm ya-

plmakszn tm vatandalara en iyi stan-dartlarda bir dizi sosyal hizmetin sunul-masn salamak (Aktaran, Woodroofe1968: 4).

Sosyal devletin tanmn ksmen iersede kanaatimce burada vurgu, refah ze-rinedir. Bundan kast, ekonomik sistemidzenleyici ve mill geliri hakkaniyet esa-snca datc bir devlet tarafndan herke-

se belli bir hayat standardnn salanma-sdr. Kanaatimizce sosyal devlet, bundandaha kapsaml bir ileve sahiptir. Belli birtanm vermeksizin sosyal devleti, genelolarak ikinci kuak insan haklarnn sa-lanmasn hedef edinen devlet olarak ta-nmlayabiliriz. Sosyo-ekonomik ve kl-trel haklar olarak tanmlanan ikinci ku-ak insan haklar yle sralanabilir:

Salk, beslenme ve barnma hakk

Dinlenme hakk

Eitim hakk

Kltrel hayata katlma hakk

Sosyal gvenlik hakk

alma, adil gelir ve sendika

kurma hakk

Grev ve toplu szleme hakk

Grld gibi, sivil arlkl birinci ku-ak insan haklar, devlet tarafndan vatan-dalara negatif mdahalenin nlenmesi-ni hedeflerken ikinci kuak insan haklartam aksine devletin pozitif mdahalesiningrr. Bu, evrensel hakikatin yenidenkefini gsterir. Ekonomik ve sosyal ada-let olmakszn politik adaletin, eitlikle ta-mamlanmakszn zgrln anlam ola-mazd. Buna gre devletin mdahalesin-den korumadan sz edebilmek iin ncefertlerin, saygn birer insan ve vatandakonumuna karlmas gerekir. Moderndnya, fertlerin Diyojen gibi glge etme

baka ihsan istemem senden diyecekle-ri, tek balarna baa kamayacaklar ka-dar derin eitsizliklerle dolu hale gelmitir.

Sosyal devlet, genel olarak sanayileme ve kentlemenin getirdii toplumsalriskleri ve problemleri zme, vatanda-larnn temel, hayat ihtiyalarnkarlama sorumluluunu stlenerekmdahalede bulunan, aktif tavr alan

devlet tipini belirtir. Bu, aslnda atlsvari trnden fazlalkl bir deyimolarak grlebilir. Zira devlet babadeyiminin de delalet ettii gibi, devlethaddizatnda sosyaldir. ILO tarafndankabul edilen asgar refah devletihizmetleri, kiilere salanan tm nakdfaydalar (sosyal sigorta ve sosyal yardm) ve kamu salk hizmetlerini kapsar. H. Wilensky, bu listenin genellikle eitim,kiisel sosyal hizmetler ve konutu da

kapsayacak ekilde geniletildiinisavunur (Gough 1987: 895).


6/7

Refah devleti ile sosyal devlet anlaylar-nn douunda byk dnya savalarnnetkisi olmutur. XIX. asrda olduu gibiAlmanya ve Trkiye gibi sanayilemi Ba-tl lkelere gre gelimekte olan lkeler-de refah devletinin zsel anlama sahip ol-duundan sz edebiliriz. Bundan kast,refah temininin geleneksel sosyal felsefeuyarnca modernlemeden madur olan

halkn rzasn kazanmann temel yoluolarak grlmesidir. Ancak Amerika gibiileri kapitalist lkelerde refah devletininarasal anlamda benimsendii sylenebi-lir. Bundan kast, kapitalizm ile sosyalizmveya zgrlk ile eitlik talepleri arasndaskan bu lkelerde refah devletinin ka-pitalist sistemi yaatacak bir k yolu ola-rak grlmesidir.

1929 byk buhran, klasik ekonomininncllerine dayal kapitalizmin de sonu-nu getirdi. Adam Smithten itibaren kla-sik ekonomistler adeta insansz, kendikendine ileyen bir piyasa ekonomisi n-gryordu. ngiliz iktisat Keynes ken-di kendine ileyen bir piyasa ekonomisidzeninde iktisad dengenin tam istih-dam dzeyinde oluaca yolundaki kla-sik varsaym eletirmitir. Ona gre, dev-

let mal siyasalarla piyasaya mdahaleederek gerekli talep dzeyini yaratmak veekonomiyi tam istihdam dengesinde tu-tacak tedbirleri almak zorundadr. O,bylece tam istihdam ak bir hedef ola-rak gzetecek devlete gerektiinde hemyatrmclk, hem de retimcilik misyonuyklyordu. Kapitalizm, Keynes tarafn-dan bu yeni yorumu, devlet-inisiyatifli versiyonu ile yeni bir ivme kazanarak

kinci Dnya Sava sonras konjonkt-rnde, bilhassa 1945-60 arasnda altn a-n yaad.

Bu srete snrsz byme kavramnnyerini geici de olsa refah, gelimekteolan lkelerde ise kalknma kavram al-d. Refah ve sosyal devlet anlaynn do-uunda her byk olay sonrasnda ol-duu gibi kinci Dnya Sava sonrasndada grlen ahlak-zihn yenilenme aray-

nn da etkisi olmutur. kinci Dnya Sa-va sonras dnemde devletin ekonomik

hayattaki roln arttran dier bir etkende deien devlet anlaydr. ABD Baka-n Franklin D. Roosevelt, 6 Ocak 1941deKongreye hitaben yapt konumadasz ve ifade zgrl, vicdan zgrl-, yoksulluktan kurtulma zgrl vekorkudan kurtulma zgrl olarakdrt zgrl dile getirmiti. 10 Aralk1948de Birlemi Milletler Genel Kuru-

lunca kabul edilen nsan Haklar EvrenselBildirisi ise klasik birinci kuak insan hak-larn tamamlayan ikinci kuak insan hak-larn beyan etti. Bu ilkelerin giderek l-kelerin anayasalarnda yer almasyla sos-yal devlet anlay yaygnlat.

1960 ve 1970li yllarda sosyal devlet uy-gulamasnda kayda deer baar saland.Ancak snrsz byme dorultusundakurgulanm kapitalizmin isel elikileri-

nin, geici bir k yolu olarak bulunansosyal devlet uygulamasn zorlamas ka-nlmazd. Souk Sava dnemine zgyksek asker maliyetlerle katlanan, sos-yal siyasalarn devlete ve sonuta giderekartan maliyeti, refah devleti uygulamas-nn srdrlebilirliinden kukulara yolat. Sosyal siyasalar srdrmek iin gi-derek artan kamu harcamalarnn gerek-tirdii vergi yk topluma ar gelirken

bir taraftan ekonomik duraklama iine gi-rilmi, dier taraftan isizlik gibi toplum-sal sorunlar bymtr. zellikle isiz, yoksul, yabanc, ok ocuklu, yal, en-gelli ya da salksz toplumsal kesimleriin daha fazla fedakrla katlanmaya g-nll olmayan orta snf, siyasal eiliminisosyal demokrat partilerin aleyhine san-da yanstmtr.

1970'li yllarda teknolojik gelimeye ba-l olarak kr oranlarnn azalmas, sosyaldevlet anlayna uyan Keynesgil talep


51Ocak 2009

Sosyal devlet, genelolarak sanayileme vekentlemenin getirdiitoplumsal riskleri veproblemleri zme,

vatandalarnn temel,hayat ihtiyalarn

karlama sorumluluunustlenerek mdahaledebulunan, aktif tavr alandevlet tipini belirtir. Bu,

aslnda atl svaritrnden fazlalkl bir

deyim olarak grlebilir.Zira devlet baba

deyiminin de delalet ettii

gibi, devlet haddizatndasosyaldir. ILO tarafndankabul edilen asgar refahdevleti hizmetleri, kiilere

salanan tm nakdfaydalar (sosyal sigorta

ve sosyal yardm) vekamu salk hizmetlerini

kapsar.


7/7


52 Ocak 2009

arttrc iktisad siyasalarn takibini skn-tya soktu. Gelimi kapitalist lkelerin70"li yllar boyunca iine dt krizi a-mak iin kapitalizmin yeniden yorumlan-masna ihtiya dodu. Friedrich Hayek veMilton Friedman gibi dnrlerin ba-n ektii anlayta, tekrar devlet mda-halesinden uzak serbest piyasann erde-mine vurgu yapld. Friedman'n parasal-

c iktisat retisine gre enflasyon herzaman ve her yerde parasal bir mesele-dir. Kapitalist bir ekonomide isizlik, pi-yasann isel dinamikleriyle zlecektir.Bu dengeye dardan mdahalede bulu-nulmas, ekonominin reel dengesini de-itirmeksizin sadece daha yksek en-flasyonla sonulanacaktr (Yeldan 2006).

Kapitalizmin bu revizyonu, balca

ABDde Ronald Reagan ile ngilteredeMargaret Thatcher tarafndan benimse-nen, ksaca devleti iktisad hayattan eke-rek yeniden serbest pazar sistemini h-kim klma anlayn ifade eden yeni sapolitikasna vcut verdi. Hedef, younzelletirme yoluyla devleti kltp ka-mu harcamalarn, devletin ekonomik y-kmllklerini azaltmakt.

Amerika ve Avrupada 1960l ve 1970liyllarda aslnda kapitalist sistemi yaatmakiin benimsendii iindir ki sosyal dev-let yerine daha ok refah devleti kav-ram kullanlmtr. Zira ngilizce servet(wealth) gibi refah (welfare) kavram dazamanla pekl kapitalistik bir deer ola-rak yorumlanabilirdi. Nitekim 1980li yl-larda yeni sac anlayn egemenliiylerefah, yava yava devlet yerine top-

luma izafe edilir hale geldi; refah devle-ti yerine refah toplumu kavram nekt.

Bunalmdan k iin mevcut refah dev-

leti anlayndan vazgeilmesi, refah hiz-

metlerinin nemli bir blmnn devlet

yerine aileler veya zel sektr tarafndan

stlenilmesini ngren oulcu bir refah

anlaynn benimsenmesi gerektii tezle-

ri ileri srlmeye balad.

Kapitalizmin yeni bir atlm aamas ola-

rak 1990larda balayan kreselleme ise

refah devleti ile refah toplumu anlaylar

arasndaki elikileri belirginletirdi. Bir

taraftan kapitalizmin siyas formu olarak

ulus-devletinin zlme, dier taraftan

ekonomik-temelli ulusal-st birleme

eklindeki zt eilimler arasnda denge

bulunmas zorunluluu, refahn ajan -

devlet mi, toplum mu- meselesini, dnyaapnda en hayat gndem maddelerin-

den biri haline getirdi.

Kaynaklar

Gencer, Bedri (2000) Osmanl Siyasi Felsefe ve

Rejimi: Kuruluun 700. Yldnm Mnasebetiyle

Bir cmal, Akademik Aratrmalar Dergisi 2/4-5

(ubat-Temmuz): 103-154.

Gough, Ian (1987) Welfare State, The New Palg-

rave: A Dictionary of Economics, J Eatwell, et al

(eds), IV/895-97, New York: Palgrave.

Hirschfeld, Mary L. (2006) Standard of Living and

Economic Virtue: Building a Bridge between St.

Thomas Aquinas and the 21st Century, Journal of

the Society of Christian Ethics 26/1 (Spring-Sum-

mer): 61-77.

Ktib elebi (1280) Dstrul-Amel li Islahil-Halel.

stanbul.

Kaufmann, F.-X. (1985) The Blurring of the Dis-

tinction 'State versus Society' in the Idea and Prac-

tice of the Welfare State, Guidance, Control andEvaluation in the Public Sector, ed. by F.-X. Kauf-

mann, G. Majone, V. Ostrom, 127-138, Berlin/New

York: W. de Gruyter.

Mommsen, W. J. (ed.) (1981) The Emergence of

the Welfare State in Britain and Germany. London:

Croom Helm.

en, evket (1938) Fatih Mehmet II Vakfiyeleri.

Ankara: Vakflar Umum Mdrl.

zbek, Nadir (2002) Osmanl mparatorluunda

Sosyal Devlet Siyaset, ktidar ve Meruiyet (1876-

1914). stanbul: letiim.

Sumner, L. W. (1995) The Subjectivity of Welfa-

re, Ethics 105/4 (July): 764-790.

Woodroofe, Kathleen (1968) The Making of the

Welfare State in England: A Summary of Its Origin

and Development, Journal of Social History, Vol.

1, No. 4 (Summer), pp. 303-324.

Yeldan, Erin (2006) Yetmi Yl Sonra Keynes, Ye-

niden, Cumhuriyet, 06 Aralk 2006.

Sosyal devletin tanmnksmen ierse de

kanaatimce buradavurgu, refah zerinedir.Bundan kast, ekonomiksistemi dzenleyici ve

mill geliri hakkaniyetesasnca datc bir

devlet tarafndanherkese belli bir

hayat standardnnsalanmasdr.

kerim devletten sosyal devlete-bedri gencer

Documents