kamu fİnansmani analİzİ

R. HAkan ÖZYILDIZ1

KAMU FİNANSMANI ANALİZİ

Şubat 2013

I. KAMU MÜDAHALESİ SORUNU

R. HAkan ÖZYILDIZ2

Devlet varsa...

R. HAkan ÖZYILDIZ3

En azından kamu kesiminin örgütlenmesi, yaşaması için bir kaynağa ihtiyacı olacak. (Dükkanı açık tutmak için)

Yanı sıra ekonomik faaliyetlere müdahale etmek istiyorsa, bazı araçlara ve kaynaklara gerek duyacak.

Vergi toplayacak, sağlık harcaması yapacak vb.Ama devlet ekonomiye ne kadar müdahele etmeli?

Devletin Ekonomideki Rolü

R. HAkan ÖZYILDIZ4

EKONOMİYE MÜDAHALE= İktisat ve maliye politikası kararları alınması , ekonomik ajanların faaliyelerini etkilemesi

Devlet neden bazı faaliyetlere girişir ?Faaliyetleri zaman içinde niye değişir ?Devlet ekonomideki rolünü daha iyi yapabilir mi?

BOKS MAÇI ROUND 1 (18 yy)

1. Merkantilism

2. A.Smith

Görünmez el

Round Piyasanın !!!

BOKS MAÇI ROUND 21. 18.yy da bile gelir dağılımı bozukluğu-işçi sınıfının

durumu 2. R.Owen, Sismondi, K.Marx hatta Charles Dickens3. İki kutuplu dünya SSCB nin etkisi------- PİYASA BAŞARISIZLIĞI= Piyasanın kendinden

bekleneleri yerine getirememesi----------Round 2 –Devletin !!!

ROUND 2 Niye Devletin Oldu ?PARETO Etkinlik

Bireycilik (Bireyin mutlak refahı-Eşitsizlik sorunu değil) + Tüketicinin ( bireyin) egemenliği

Teorem 1 Ekonomi rekabetçi ise Pareto etkindir.Teorem 2 Pareto dağılım birden fazla olabilir. (Refah

yeniden dağıldığında yeni bir pareto optimuma ulaşılır- Her pareto etkin üretim dengesine serbest piyasada ulaşılır)

ROUND 2 Acaba öyle mi ? Piyasa hep başarılı mı ?Hayır; gerçek hayatta pek öyle değil-Kapitalizm kriz

ve eksik istihdam yaratıyor.1929 büyük bunalımıKeynes’in görüşleri

ROUND 2 PİYASALAR NEDEN BAŞARISIZ (Veya Devlet niye müdahale

etmeli) Mülkiyet ve Sözleşme Güvencesi Rekabet başarısızlığı ( tekelller, oligopoller) Kamu malları (bireysel fayda < bireysel maliyet) Dışsallıklar ( Negatif-Pozitif) Eksik (Incomplete markets) (Bankacılık-Sigortacılık) (Kollektif

açmazlar) o Yaratıcı ürünlero İşlem maliyetlerio Enformasyon asimetrisi

Bilgi noksanlığı Makroekonomik istikrarsızlık Özel sektör yetersizliği (Bizim gibi ülkelerde) Gelir dağılımı adaleti Baba devlet argümanı (Birey çıkarını her zaman bilemez-Devlet bilir)

ROUND 3 Devlet başarısızlığı

Sınırlı BilgiPiyasanın tepkisini ölçememeBürokrasinin yetersizliğiSiyaset kurumunun etkileriNeo liberal yaklaşım- Devlet çıkarların örgütüdür. 3. Round Piyasanın !!!!!

ROUND 4

“ Devlet kanun ve düzeni sağlayacak adar güçlü iktisadi hayatı düzenleyemeyecek kadar güçsüz olduğu zaman optimaldir”

O halde;Kamu yönetimin kapsamını daralmalı (kadro şişkinliği)Kamu sektörünün kapsamı daralmalıDevlet özel çıkar gruplarının baskısından arınmalıKural egemenliğiSiyasi baskıdan uzak kurullar kurulmalı

Round devam ediyor...

ROUND 4 Bilgi eksikliği hala devam ediyor Bankacılık alanında fiyat rekabeti – Ahlaki çöküntü

(müdahale etsen bir türlü-etmesen bir türlü) SON KRİZE KADAR BU ROUND BERABERE

GÖZÜKÜYORDUAncak, merkez bankalarının sınırsız müdaheleleri, devletin

özel sektör bilançolarındaki bir çok olumsuz kalemi/zararı üstlenmesi SON RAUNDU TEKRAR DEVLETİN KAZANDIĞINI GÖSTERİYOR.

Acaba şu sonuç çıkar mı? Krizlere devlet müdahele etmeli, yoksa karışmamalı. Daha açıkçası: Karlar sermayedarın, zararlar devletin olmalı.

Devletin Ekonomide Rolü ve Kamu Devletin Ekonomide Rolü ve Kamu Müdahalesi SorunuMüdahalesi Sorunu

R. HAkan ÖZYILDIZ13

Neden devlete ihtiyaç var?

Ekonomide kaynak kullanımı açısından büyüyen devlet

Gelişmiş ülkelerde genel yönetim harcamalarının GSYH’ya oranı ikinci dünya savaşı öncesi % 20’lerde iken bugün bu oranın % 50’lere yaklaşmasıGelişmekte olan ülkelerde de büyüme var ama bu kadar çarpıcı değil

O HALDE KİM BU DEVLET ?Kaynak Kullanımı Üzerinde Rekabet

Kamu Politikalarının Uygulama Alanları

hkkkkkkkkk k

HEHEDEFLER Piyasaların Etkin Çalışması

Kaynak Tahsisinde

Adalet

Makro Ekonomik İstikrar

Piyasa Başarısızlığı (Telekom Mali Sektör- Mikro Baz)

Piyasanın Kaynakları

Adaletsiz Dağıtması

Piyasa Başarısızlığı –

(Makro İstikrar)

POLİTİKALAR

Vergileme , Vergi,sosyal koruma Para ve Regülasyon (Transfer mekanizması) Maliye Pol. Doğrudan Üretime kat ılma

NEDENLER

R. HAkan ÖZYILDIZ 14

Asil Vekil İlişkisi (Principal/Agent)Asil Vekil İlişkisi (Principal/Agent)


Kamusal karar alma süreci ve odağında bütçe bir dizi asil vekil ilişkisine dayanmakta

Bir çok faaliyete ilişkin karar doğrudan kararı alan kişilerce değil yetki devredilenlerce alınır.

Amaçlar çelişmesi ve çıkar çatışması –Bilgi ve yaptırım kapasitesi

Sorun; asil vekil ilişkisinin etkinliği

KAMU İDARESİ : MÜDAHALE ETME VE YÖNETİM

D iğer D ev letK urum la rı

D ev letİş letm ele ri

D epa rtm an lar

D irek t H izm e ti Sağlam a

A ltK am u İda re le ri

K a r A m ac ıO lm ayan K urum lar

Ö ze l K u rum lar

D iğe r H izm etS ağ lay ıc ılar

G e lir D esteği B e lgel i Ö dem e ler

T üke t ici ler

F on lam a D üzen lem e

Y etkiy i T u tm a

Ö ze l Am aç lıK u rum lar

P o l i t ika Seçeneği

A ltK am u İda re le ri

Y e tk iyi D evre tm e

Müdahale Eden Müdahale Etmeyen

Politika Seçeneği

R. HAkan ÖZYILDIZ 16* The World Bank, a.g.e., s. 42

Kolektif Açmaz Sorunu (1)Kolektif Açmaz Sorunu (1)


Kolektif açmazlar sorunu:

Birey için rasyonel olan tercihlerin toplumsal olarak optimal olmayan sonuçlar yaratması

Bütçe süreci ve bir dizi asil vekil ilişkisi

Bütçe hakkı…

Kolektif Açmaz Sorunu (2)Kolektif Açmaz Sorunu (2)


Fayda ile maliyetin farklılaşması ve faydanın toplumsallaşması

Maliyetten kaçınma ve bedavacılık problemi. Bireylerin katkıda bulunmayı başkalarına bırakması.

Ahlak kurallarından yazılı yasal düzenlemelere uzanan formel ve enformel kurallar ve devlete kolektif açmazları çözme yetkisi verme.

Bu sorunları aşma (!)Bu sorunları aşma (!)


Formel ve enformel kurallarUzlaşma niteliğindeki durumlarMevcut kurumların optimallığı ve sorunları çözme yeteneğiKurumlar ya da kurallar iş yapma biçimini nasıl

etkiler/değiştirirKamu politikalarının şekillenmesinde kurum ve kurallar ve

gücü elinde bulunduranlar



Devlet bu sorunları çözen bir kurumsal yapıSiyasi ve yönetsel sorumlulukların ne düzeyde yerine

getirildiği kurumlara ve bu bu kurumların niteliklerine bağlıdır.

Seçilenin kendi seçmenine çıkar sağlamasıDevletin yönetim kapasitesinin yüksek olması hem siyasi

hem de yönetsel sorumluluklarını yetkinleştirir.



Kollektif açmazla başlayan süreçte sorunları çözme: Öncelikler oluşturma ve uzlaşma becerisi ile makul bir

dengenin sağlanması (siyasi olgunluk düzeyi)Yürütmenin ihtiyari yetkileri ve bunları dizginleyen

kurumlar (keyfiyet, siyasi rekabette gücü kullanma gibi)Kamu mallarının üretimine önem verme (tekil çıkarlar ve

rantlara kurban etmeme)

Her İşin Başı: Politika Oluşturma, Her İşin Başı: Politika Oluşturma, Planlama ve BütçelemePlanlama ve Bütçeleme


Yönetimsel Başarı: Başarılı Bir Ulusal Plan ve Strateji Dokümanı

Toplumsal tercihlere ve ihtiyaca göre politika oluşturulması,

Oluşturulan politikaların öncelikler ve kısıtlar çerçevesinde planlara (programlara) yansıtılması

Planlanan hizmet programlarının bütçeler ile yaşama geçirilmesi

Stratejik önceliklere göre dağıtılan kaynakların etkin kullanımı

Temel sorunlar: Bu aşamalar arasındaki bağlantının etkin bir şekilde kurulamamasıUygulamanın program ve hedeflerden uzaklaşması (hesap verebilirlikten uzaklaşma-kaynakların etkinsiz kullanımı)

II. KAMU MALİ YÖNETİM SİSTEMİ VE KAMU SEKTÖRÜ TANIMLARI


BÜTÇE VE KAMU POLİTİKALARI


Tarih boyunca bütçesel reformların bize gösterdiği, bütçenin kamu sektörü faaliyetlerinin sonuçları üzerinde üç farklı düzeyde bir etkiye sahip olduğu gerçeğidir, bunlar;

Düzey 1: Toplam mali disiplinDüzey 2: Stratejik önceliklere göre kaynakların

dağıtımı ve kullanımıDüzey 3: Programların gerçekleştirilmesinde ve

hizmetlerin sağlanmasında verimlilik ve etkinlik

Kamu sektörünü nasıl tanımlarız?Kamu sektörünü nasıl tanımlarız?


Bir çok kavram var; devlet, kamu sektörü, genel yönetim, merkezi yönetim, bütçe gibi..

Bunların karşılaştırılabilir standart tanımlarına ihtiyaç var..

Farklı ülkelerde farklı dönemlerde bu tanımlar değişebilir, kapsam değişebilir …

Ulusal Ekonomi ve Kamu Sektörü

R. HAkan ÖZYILDIZ 26

Mali Olmayan Şirketler

Mali Şirketler

Genel Yönetim

Kar AmacıOlmayanKuruluşlar

Hanehalkı

Kamu Sektörü

SNA93 ve ESA95’e göre ulusal ekonomi beş alt sektöre ayrılarak analiz edilmektedir.

Buradaki temel amaç ekonominin yapısını ve kamu sektörünün bu yapı içinde diğer aktörlerle ve kendi arasındaki ilişkisini görmektir.

Figure 1. The Public Sector “Onion”

Central Government

Local Government

State Government

Nonfinancial public corporations

Financial public corporations

Central Bank

Nonfinancial Public Sector

Public Sector

General Government R. HAkan ÖZYILDIZ27

Ekonomi Politikasının Amaç ve Araçları Arasındaki Çelişkiler

AMAÇ OLASI SONUÇLAR

Yüksek GSYH büyümesi

Enflasyonun düşürülmesi

İşsizliğin azaltılması

Dışticaret açığının düşürülmesi

Enflasyonda yükselme, istihdam artışı

GSYH gerilemesi yüksek oranlı işsizlik

GSYH büyümesi, enflasyonda yükselme

İç tüketimde, yatırımda (GSYH’de) düşme

Makroekonomik Amaçlar ve Araçlar

MAKROEKONOMİK AMAÇLAR MAKROEKONOMİK ARAÇLAR

Üretimin Artırılması

Yüksek ve sürekli bir GSYH büyümesi

İşsizliğin Azaltılması

Yüksek ve sürekli bir istihdam

Enflasyonun Giderilmesi

Fiyatlar genel düzeyinin istikrarının sağlanması

Ödemeler Dengesinin İstikrarı

Dışticaret ve cari işlemler dengelerinin ve döviz kuru

İstikrarının sağlanması

Maliye Politikası Araçları

Kamu giderleri ve vergi araçları

Para Politikası Araçları

Para arzı ve faiz oranının denetimi

Gelirler Politikası Araçları

Heterodoks şok önlemler

Dışticaret Politikası Açıkları

Tarifeler, kotalar, vb. İle dışticaretin caydırılması veya

özendirilmesi, kur yönetimi


Maliye Politikası Para Politikası

Finansal Sektör Politikası

Faiz Dışı Fazla

Bütçe Açığı

Kamu Borcu

Politika Faizi

Faiz Koridoru

Zorunlu Karşılıklar

Rezerv Politikası

Döviz Depo Piyasası

Sermaye Yeterliliği

Likidite Yeterliliği

Kredi/ Değer Düzenlemesi

Firmalar

Mal+HizmetBedeli

Vergi Vergi Bankalar

Faiz

BorçBütçeÜcret+Fai

zSbv

Vergi

Borç

FaizBorç

Hane Halkları Faiz Borç

Dış Dünya

Merkez Bankası

Faiz

Bütçe Gelir Giderleri ve Finansmanı

Muhasebat Genel Md. (erişim Haziran 2009)


ÜLKEMİZDE DEVLET MÜDAHALESİ VE KAMU FİNANSMANI


1950 Temsili Demokrasi ve borç sorununun başlangıç noktası olarak ele alınabilir.

Planlı Kalkınma Dönemi Kamu Finansmanı Konusu ile İlgilenmemiştir. (Plana göre Bütçe yapılmıştır)

1980 sonrası dönemm siyasi yasakların kalkması ve finansal serbestleşme ile birlikte kamu finansmanı sorunlarını ağırlaştırmıştır.

Kamu Finansmanının Kısa tarihi1950-2000


1950-1960 1960-62 1963-70 1971-1979 1980-2000 GSMH % Ort

% 6,5-7.0 4 6-7 4 Dalgalı 4,5-5

Enflasyon %20-25 5 6 30 65 Kamu Açığı % GSMH

Bütçe KİT Sos

Güv. Diğer

4-4,5 0,07-1,0 3,5

4,5-5 4,5-5 2-2,5 2,5-3,0

1971-73 arası açık azaltılıyor (3-3,25) Daha sonra 1975 ..4,7 76……6,7 77……8,2

% 12 ort sos Güvenlik sonra / 20 ler civarı

Kamu Borç Stoku İç+Dış % GSMH

%12-18 (hazine kefaletini haiz bonolar) Faizler kontrollü

% 30 Tahkimin etkisi

% 20 ler Negatif reel faiz

% 20 ler Negatif reel faiz

% 46 ort 1080 % 23.6 2000 % 57,2 2001 % 90 Pozitif Reel faiz

Açıkların Finansman Biçimi

Dış yardım Krediler,Hazine kağıtlarına zorunlu yatırım TCMB Finansmanı Bütçe dışı İşlemler

Hürriyet istikrazı Tasarruf Bonoları ABD Hükümet kredileri TCMB Finansmanına kısıt

Her yıl bir kalkınma istikrazı OECD yardım konsorsiyumu TCMB finansmanına dönüş

İç İstikraz TCMB Finansmanı Dış Borçlanma Tıkanıyor

Iç Borçlanma (İhaleler) Finansal liberalizasyon Dış piyasalara tahvil ihracı TCMB finansmanı sınırlanmaya çalışılıyor

Önemli Noktalar

Tarım Oy deposu,vergi toplanamıyor,Moratoryum-Devalüasyon

Vergi Reformu

Kaynak-Yatırım dengesinin kurulamayışı

Petrol krizi Devalüasyon KİT açıkları problemi,kriz

Bütçe dışı işlemler yaygınlaşıyor Görev zararları , koşullu yükümlülükler,kriz

Rekabet Ne Sonuçlara Yol Açıyor?Temsili Demokrasilerin Sorunu


Aşırı Harcama EğilimiBorçlanma Borç problemi

TÜRKİYEDE BUNLAR GEÇMİŞTE ÖNEMLİ KAMU FİNANSMANI SORUNLARINA YOL AÇMIŞTIR

1990-2002 Borç Nasıl Arttı ?


1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 Borç/GSMH 33,1 35,1 36,6 49,3 39,4 41,4 39,2 38,0 49,7 48,5 98,0 85,3 ∆B/GSMH 15,6 17,2 17,6 30,9 16,5 22,5 18,2 16,5 23,7 17,5 63,5 22,3

PSBR/GSMH 5,3 4,3 6,7 3,9 4,0 8,3 7,6 7,3 11,9 10,9 17,4 14,9 Fark 10,3 12,9 10,9 27,0 12,5 14,2 10,5 9,2 11,8 6,6 46,1 7,4

BORÇLANMA HER ZAMAN BÜTÇE AÇIĞINA BAĞLI DEĞİLDİR. HAZİNE BÜTÇE DIŞINDA DA YÜKÜMLÜLÜKLER TAŞIR VE ZAMANI GELİNCE ÖDEME YAPAR. BÜTÇEDE ÖDENEK OLMAYINCA AÇIK YÜKSELMEZ, ÖDEME BORÇ ALINARAK YAPILIR BORÇ ARTAR.


BU FARK NEREDEN GELDİ ?


Tablo 10. Borç Stokunun Değişimine Katkıda Bulunan Unsurlar (% GSMH) (1991 - 2002 Arasında Yıllık Ortalamalara Göre )

Hazine Borcundaki Net Değişim

Toplam Net Kamu Borcundaki Değişim

Değişim Hızı 23,5 23,9 KSBG (*) 8,5 14,0 Gizli Açıklar (*) 13,9 12,2 Kamu ve Özel Bankalara

Verilen Kağıtlar 1,2 1.2

Ayni Krediler 0,2 0,2 Kur Farkları 9,1 10,7 Nakit dışı Faiz Öd. 0,4 - Emanet-Avans farkları 0,2 - Tahkim ve Görev Z. Bonoları 2,0 - Garantili Borç Ödemeleri 0,7 - Senyoraj (Babalık Hakkı) - -1,7 Özelleştirme Gelirleri - -0,2 Hata Terimi 1,1 -0,5

(*) KSBG Hazine Borcu için DPT tanımlı KSBG, Kamu Sektörü Borcu için IMF tanımlıdır

FARK BURADAN GELDİ


Kur farkları kamu borç stokunun üzerinde ciddi etkide bulunmaktadır.(10.7) Reel değer kazanma stoku üzerindeki etkiyi yavaşlatmaktadır.

Bankacılık sektörünün (kamu+özel) katkısı (1.2 puan – 2001 itibariyle 11 puan)

Dış Proje Kredileri 1 puan Senyoraj borç stokunun artış hızını yavaşlatmıştır.(?) Özelleştirme borç stokunun artış hızını yavaşlatmada başarısız

olmuştur. Sonuçta borç stoku sadece ölçülebilen kamu açığından dolayı

artmamakta ona yakın tutarlarda kamu hesaplarına yansıtılamayan işlemlerden dolayı da artmaktadır.

Kamu Açıklarının Tanımı ve Çeşitleri

Sn. Ferhat Emil’in 2009 yılı sunumu esas alınarak hazırlanmıştır.

Kamu Açıkları Temel Tartışma Noktaları• Kamu açıkları son 30 yılda, özellikle 2009 Dünya Krizinden

sornra, makro ekonomik istikrarın en önemli konularından birisi oldu

Buna göre aşırı borçların, borç krizlerinin, enflasyonun ve düşük büyüme ve yatırım

peformansının sorumlusu kamu açıklarıdır.o Bu da bir çok tartışmayı beraberinde getirdi

o Makro ekonomik istikrar politikalarının başarısı kamu açıklarına bağlı ise bunun başarılı olup olmadığı nasıl değerlendirilecek ?

o Kamunun borçlarını ödeyebilirliği ve sürdürülebilirliği nasıl hesaplanacak ?

o Kamunun mali pozisyonu nasıl ölçülecek ?o Yani kamu açığı nasıl tanımlanacak ?Nasıl ölçülecek ?

R. Hakan ÖZYILDIZ41

Kamu Açığı Niçin Önemlidir ?Kamu Açığı Niye Azaltılmalıdır ?

Maliye Politikası Makroekonomik Politikaları Nasıl Etkiler ? Kamu açığını azaltmak ( mali uyum) için maliye politikası

uygulandığında;o Fiyat İstikrarı (Enflasyon) – Açığın finansman biçimio Büyümeo Cari Açık

• Bundan etkilenir.Zira Hükümetlerin büyüme,enflasyon ve ödemeler dengesi ile ilgili amaçlarına ulaşabilmek için kamu maliyesinde istikrar sağlama ve bu alanda yapısal değişimleri gerçekleştirme konusundaki politikalarının tümüne mali uyum adı verilir.Mali uyum bu açıdan devletin vergileme , kamu harcamaları , borçlanma faaliyetleri ve kamu mali yönetiminde kurumsal değişim alanındaki politikaları ile makro ekonomik hedeflere erişme sürecini ifade eder.

Bunlar etkilenince ; o Kamu Borcuo Döviz kuruo Para Politikasıo Yapısal Politikalar da

• Etkilenir.


Kamu Açıkları ve Makro Değişkenler Kamu açıkları mutlaka enflasyona yol açar mı ?

Finansman biçimi borçlanma mı olacak para basma mı ?Evet açar Sargeant Wallace –Parasal

AritmetikBarro- Karşı görüş-Hoş Olmayan Parasal

Aritmetik Para talebi istikrarı Devalasyonun enflasyonist etkisi Bekleyişler-Yapışkan fiyatlar- Endeksleme

Alışkanlıkları


Kamu Açıkları ve Makro Değişkenlerİç borçlanma reel faizleri ne kadar arttırır?

Mali piyasaların dışa kapalılığı varsa arttırmayabilir mi?

Kamu ve özel sektör kağıtları arasında kolay değişim oluyor mu?

Mali Uyum özel tüketim ve yatırımı nasıl etkiliyor?Bireyler vergiler artarsa tüketimlerini kısıyor

mu? Ya da vergiler azalırsa arttırıyorlar mı?Ya da nötr mü kalıyorlar? (Barro Ricardo

Hipotezi)


Kamu açıkları ve Makro DeğişkenlerKamu açıkları özel sektör yatırımlarını nasıl

etkiliyor ?Dışlama mı İçerme mi

Kamu özel sektör yatırımları arasında ikame edilebilirlik/tamamlayıcılık sorunu

Açık ekonomilerde özel sektörün dışarıdan finansman bulabilmesi


Kamu Açıkları ve Makro Değişkenler

Cari Açık- Kamu Açığı Cebrik Bir Yaklaşım:

• Harcamalar Açısından GSMH = Cp + Ip + G + X - M

• Gelirin Kullanımı Açısından GSMH= Cp + Sp + T + R

• Düzenleyecek olursa;• (Ip-Sp) + (G-T) = ( M – X + R)• Sonuçta; Cari Denge Özel sektörün tasarruf açığı

ile kamunun tasarruf açığının ikiz kardeşidir.– Bu bağlamda:– Diğer şartlar aynı kalmak üzere,

• Kamu açık verirse bu;– Ya özel sektörün aynı oranda iç tasarruf fazlası vermesi ile,– Ya iç tasarruf fazlası vermekle beraber aynı oranda

verememesi halinde dış tasarruflarla,• Hem kamu hem özel sektor açık veriyorsa tamamı dış açık

vermekle karşılanır.


Ancak;Bazı istisnalar olabilir; (diğer şartlar aynı

kalmazsa)Kamu açığı artarken artan faizler nedeniyle

özel yatırımlar düşerse Artan kamu açığı özel sektörü daha fazla

tasarruf yapmaya yönlendirirse (Ricardo denkliği geçerli ise)

Kambiyo kontrolunun çok sıkı olması halinde

Artan kamu açığı mutlaka dış açığa yansımayabilir.


SONUÇ;Kamu açığı ile dış açık arasındaki ilişkinin boyutu;

Maliye politikasının özel sektörün yatırım ve tasarruf davranışları üzerindeki etkisi,

Ekonominin dışa açıklık derecesi, Ve konjonktürle de yakından ilgilidir.

ile yakından ilgilidir.Dış açık;

Çok ise ve kambiyo kontrolu çok sıkı ise artan iç tasarruf dengesizliği ülkede yokluklar ve ödeme problemine yol açar ( Dış Ticaret dengesizliği –TR nin 1970’lerdeki durumu)

Fon akımları çok serbestse artan kamu açığı yerli paranın değerlenmesine, fonların hızla girip çıkmasına ve finansal istikrarsızlığa yol açar ( Cari açığın finansman dengesizliği- TR nin 1990’ lı, 2000 li yıllarda ve günümüzdeki kriz durumları)


Kamu Açığı Azalırken Niye Dış Açık Artıyor ?Son zamanların durumları ve Kriz

• TR de son zamanlarda kamu açığı azalıyor ( GSMH‘ın % 1’i civarına kadar düştü)

• Ama cari açık GSMH nın % 10’nunu geçti. • NİYE?

– Çünkü özel sektor tasarruf açığı veriyor.– Hanehalkı ve şirketler bankalardan daha çok

borçlanmaya başladılar,– Bankalar artan talebi karşılamak için dışarıdan ucuz

kaynak arayışını hızlandılar,– Özel sektör için dışarıdan dövizle borçlanmak daha

karlı hale gelmişti,– İthalat cazip hale geldi,– Kamunun dış borcu hız keserken özel sektörün dış

borcu artıyordu,


O zaman kamu çok açık vermemeli.

Açık vermek zorunda ise en akılcı yöntemlerle finanse etmeli.

“Akılcı” ne demek?


Kamu Finansmanı Analizi Ne Demektir ?Kamu Finansmanı dengesizliklerine yol açan

nedenler ile bu finansmanın yapılış yollarının incelenmesi demektir.Bu ise kamu borcunu oluşturan faktörlerin

incelenmesi,Borcun yönetim tekniklerinin ve ilkelerinin

incelenmesi,Borcun kompozisyonu ve yapısının incelenmesi,Borçlanmaya yol açan kamu ajanlarının

durumunun incelenmesi anlamına gelir.Bunun için önce Kamu Açıklarının incelenmesi

gerekir.


Kamu Açığı Nedir?Borç Stoku İle İlişkisi

Nasıldır?

Klasik anlamda kamu açığı kamu sektörünün gelir ve gideri arasındaki farktır.

Kamu sektörü açık verdiğinde bunun finanse edilmesi gerekir.Bütçe açık verdiği zaman kamu borcu artar.

Açık=Net Kamu Borcundaki Değişim Kamu Borç Stoku ise geçmiş kamu açıklarının tortusudur. Kamu açığının iktisadi anlamı ise “bir ekonomideki

kamunun fazla talebinin göstergesi olması demektir”Kamu harcamaları ekonomideki toplam talebi arttırır,Vergiler toplam talebi azaltır,Kamu açığı bu anlamda kamu sektörünün toplam talep

fazlası anlamına gelir.


Klasik Anlamda Kamu AçığıGELİRLER

Vergi GelirleriVergi Dışı Gelirler (Hibe,özelleştirme)

GİDERLER PersonelMal ve Hizmet alımlarıTransferlerFaiz

KLASİK AÇIK= Net Borçlanma (Borçlanma Hasılatı Eksi Borç Anapara

Ödemesi) - Kasa Banka Değişimi


Kamu Açıklarının Çeşitleri Analitik tanımlarKlasik kamu açığı tanımlarının hemen hepsinde ortak bir özellik

bulunmaktadır. Bu da bütçe dengesini hazırlarken hemen hemen bütün gelir ve gider işlemlerine aynı ağırlığı vermeleridir.Bunun gerisinde devletin iktisadi etkisini ölçerken bütün kaynakları ile bu kaynakların kullanımını yani gelir ve giderlerini aynı önemde kabul etmekten kaynaklanır.

Örneğin harcamaların hepsi ekonomiyi aynı anda ve aynı oranda etkilemeyebilir.(Doğrudan mal ve hizmet alımları ile sosyal transferler ).Ya da harcamalar ile vergi gelirleri toplam talebi farklı boyutta etkileyebilir.

Buna karşılık devletin yapmış olduğu işlemlerin eşit olarak ağırlıklandırılmadığı, ancak önemlerine göre farklı ağırlıklar verildiği ve bütçe açıklarının buna göre analiz edildiği alternatif açık kavramları da bulunmaktadır.


Alternatif Açık Tanımları1.Cari Bütçe Açığı ( Current deficit) - Yatırım Bütçesi

• Klasik açık kamunun tasarruf yatırım farkı olarak ele alınabilir. Cari bütçe açığı ise kamunun yatırımlarına sıfır ağırlık vererek yatırım dışı kamu harcamaları ile gelirler arasındaki farkı ölçmektedir.

• Kamuda özel kesimde olduğu gibi sermaye bütçelemesi kavramı olmadığı için yatırımların ayrıca kaynağının belirlenmesi bütçe içerisinde mümkün olmamaktadır. Sermaye bütçelemesi yatırımın finansmanının nereden yapılacağı konusunda önem taşır.

• Yatırım için ayrılan özkaynağın yeterli olmaması halinde finansmanın kalan kısmı borçlanma ile sağlanabilir. Bu durumda borçlanma karşılığında yükümlülükler artmakla beraber karşılığında yatırım şeklinde bir varlık artışı da olacağından net bir yükümlülük artışı doğmamaktadır.

• Bu kavramın altında yatırım amacı ile borçlanmanın anlaşılabilir bir durum olduğu hususu yatar. Bu kavramı bütçeye uygulayacak olursak burada da devletin bir yatırım için borçlanmasının mümkün olduğu ancak cari harcamalarının vergi gelirleri ile finanse edilmesi gerektiği sonucuna ulaşılır.


Cari Bütçe Açığı ve –Yatırım Bütçesi Cari gelirler

VergiVergi Dışı (özelleştirme hariç)

Cari HarcamalarCari Denge + / - (Faaliyet açığı veya fazlası)

Yatırım harcamaları Özelleştirme Gelirleri ve yatırım amaçlı hibeler Yatırım Bütçesi Dengesi + / - Toplam Açık veya Fazla (Cari Denge +/- ) + (Yatırım Bütçesi +/-) Finansman

Yatırım Amaçlı Borçlanma Cari Bütçe Amaçlı Borçlanma


Cari Bütçe Açığı

Dolayısı ile cari açık devletin cari gelirleri ile (normal gelirler) cari harcamalarının (yatırım dışında kalan ) arasında kalan farkdır. Bu ne kadar fazla ise o zaman devletin borçlanmasının cari (tüketime yönelik) bir nitelik taşıdığı dolayısı ile ortada olumsuz bir durum olduğu sonucu ortaya çıkar. Bir başka deyişle cari bütçe açığı devletin ne kadar basiretli bir politika izlediğinin göstergesi olarak ele alınabilir.


2. Yurtiçi Açıklar ( Domestic Deficits)

Eğer açık bir ekonomiden söz ediliyorsa devletin de dış ödemeler dengesini etkileyecek boyutta işlemleri sözkonusu ise yani devletin ithalat ve ihracata yönelik aktif işlemleri varsa , yurt içi talebe devletin katkısını ölçerken bu dış unsurları da hesaba katmak ve onların etkisini dışarıda bırakmak suretiyle devletin bu işlemler dışında kalan faaliyetlerinden doğan açığı bulmak sözkonusu olabilir.

Örneğin devletin yurt içi talebe katkısını ölçerken dışardan alınan hibeler ile içerde harcamalar finanse edildiği bir durum sözkonusu ise o zaman toplam talep yurt içinde özel kesime ait herhangi bir kaynağa el koymadan arttırılmış olur. Ya da devletin yaptığı bir ithalat işlemi yurt içi vergilerden finanse ediliyorsa o zaman yurt içi talep ithalat kadar azalmış olur. Yani kamu harcaması genişletici etki yaratacağı yerde daraltıcı bir etki yapabilir. Bu iki örnekte aslında toplam açık sıfır iken birbirine zıt iki toplam talep etkisi görülebilmektedir.

Dolayısı ile açık bir ekonomide devletin toplam talep üzerine yaptığı net etkiyi görebilmek için bütçe açığının ölçümünde ‘’ yurtiçi açık ‘’ ile ‘’yurtdışı açık ‘’ ayrımına gitmek gerektiği ileri sürülmüştür.


Yurtiçi açıklar Yurtiçi açık bu anlamda sadece yurtiçi talebi etkileyen bütçe unsurlarını açığın

ölçümünde hesaba katar. Dış alemle doğrudan ilintili olan işlemlere ise sıfır ağırlık verilir. Bu tip açık ölçümleri kamu sektörünün özellikle çok fazla dışticaret ve dış sermaye akımları ile ilgili işlem yaptığı ülkelerde sözkonusu olur.Böyle bir durumda klasik bütçe açığına bakıp yorumda bulunmak yukarıda saydığımız nedenlerle mümkün olmaz. Buna ek olarak örneğin bir devalüasyon olduğunu düşünelim. Bu durumda devletin dışborç faiz ödemeleri ve ithalata yönelik harcamaları artacaktır. Bu durumda artan harcamalar genişlemeci mali politikalar izlenimi verdiği halde devletin ekonomiye enjekte ettiği kaynaklar aslında değişmemiş hatta reel olarak azalmış olabilir.

Yurtiçi açıklar ile ilgili olarak kavramsal düzeyde anlattıklarımızın pratikte raslanılan ülke uygulamaları açısından durumuna baktığımızda özellikle petrolün devlet tekelinde olduğu petrol ihraç eden ülkelerdeki bütçe açıklarının bu açıdan ölçüldüğünü görmekteyiz. Zira bu ülkelerde petrol gelirlerine dayalı bir kamu harcaması sözkonusu olduğundan bu gelir ve harcamalar dışta bırakıldığında kamunun gerçek gelir yaratma ve harcama gücünü görmek ve bunun etkilerini değerlendirmek mümkün olacaktır.Ayrıca bu türdeki bütçe gelirleri ( petrol gelirleri) o kadar çok olabilir ki , bütçe klasik anlamda fazla verdiği halde bu gelirlerin sterilize edilmemesi halinde enflasyon sorunu ortaya çıkabilir.Halbuki klasik açık bu mali genişlemeyi tahmin edemez. Benzer genişlemeler hibelerin büyük miktara ulaştığı durumlar için de sözkonusudur.


3.Dönemsellikten arındırılmış açık-Yapısal Açık

Bütçe açığı toplam talebi etkilediği gibi toplam talep de bütçe açığını etkileyebilir. Vergi gelirleri ekonomik aktivite ile yakından ilgilidir. Bazı harcamaların ekonomik durgunluk dönemlerinde arttırılması gerekir.

Açığın ne kadarının yapısal ne kadarının dönemsel faktörlerden meydana geldiğinin belirlenmesinin uygulanacak politikaların saptanmasında yararlı olacağını bilmek gerekir. Bütçe açıklarının dönemsel ekonomik özelliklerden etkilenmesi durumunda uygulanacak politikalar ile yapısal özelliklerden etkilenmesi durumunda uygulanacak politikalar farklıdır.

Mesela 1970’ li yıllarda geçici veya dönemsel özellik taşıdığı düşünülen gelir ve harcamalara sıfır ağırlık verilmek suretiyle yapısal açığın hesaplanması belki de o yıllardaki petrol krizi ile ilgisi olması açısından örnek verilebilir..

Bu hesaplamalarda yatan mantık ekonominin dönemsel dalgalanmalar yaşadığı anlarda otomotik stabilizatörlerin yardımı ile kamu açığı verilebileceği hatta hükümetlerin buna ek olarak harcamalarını arttırarak tam istihdama ulaşana kadar açık bütçe politikası uygulayabilecekleri varsayımı üzerine kuruludur. Buna karşılık tam istihdama ulaşılınca bütçe fazlası verilerek açık verilen dönemdeki borç yükünün hafifletilmesi gerekir.

Ancak tam istihdama ulaşıldığında hala bütçe açığı veriliyorsa ( full employment deficit) o zaman yapısal (süregelen) bir sorun var demektir ve ona göre tedbir alınmalıdır.

Bu açık dönemsel etkiler giderildikten sonra hükümetin kendi politika kararları ile ne kadar sıkı ne kadar gevşek maliye politikası uyguladığı konusunda fikir edinmemizi sağlar.

AB son Kriz sonrasındaki sorunlarının çözümü için İngiltere ve Çek Cumhuriyeti dışındaki ülkelerin yapısal çaıklarının yüzde 0,5’i geçemeyeceğini karara bağladı. Uygulama hazırlıkları yapılıyor.


Dönemsellikten Arındırılmış Açık Günümüzde Ne Anlam İfade Ediyor?• Dönemsellikten arındırılmış açık (yapısal

açık) ekonominin Tam istihdam seviyesinde verdiği açıktır.

• Yani;– Tam İstihdam --- Fiili Açık=Yapısal Açık – Daralma ----------- Fiili Açık > Yapısal Açık

Konjonktürel Açık Var – Genişleme ---------Fiili Açık < Yapısal Açık Konjonktürel Fazla Var


Kriz Dönemlerinde Uygulanacak Maliye Politikası Açısından Önemi Ülkemizde kriz döneminde daha gevşek maliye politikası uygulamasını savunanlara

göre 2009 da vergi gelirleri azalırken harcamaların kontrollü bir biçimde arttırılması,

Buna karşılık ekonomi canlanırken harcamaların kısılarak bunun telafi edilmesi gerektiği ileri sürülmektedir.

Bu açıdan daralma dönemlerinde konjonktürel bütçe açığı verilebileceği buna karşılık genişleme dönemlerinde bunun telafi edilebileceği beklenmektedir.

Bunun sağlanabilmesi yapısal bütçe açığının büyüklüğüne de bağlıdır. Fiili bütçe açığının içinde yapısal kısım daha az ise bu politika daha kolay uygulanabilir. Aksi halde yapısal açık büyükse daralma döneminde genişlemeci politikalar bizi orta vadede borç probleminin artması ile karşı karışıya bırakabilir.

Özellikle azgelişmiş ülkeler sürekli tam istihdamın altında kaldıkları için bütçe açıkları kronikleştiğinden, daralma dönemlerindeki genişletici politikalar finansman duvarı ile (özellikle dış finansman) karşılaşırlar.


4.Faiz Dışı AçıkKlasik açıklar harcamalar ile gelirler arasındaki farkı ölçerler. Bu

aslında iki anlam ifade eder. Kamu sektörü ya halihazırda imkanlarının üzerinde yaşamaktadır. Ya da halen imkanlarının üzerinde yaşamamaya çalışmaktadır ama geçmişte ayağını yorganına göre uzatmadığı için borçlanmak zorunda kaldığından bugün kamu açığı vermektedir.

Bu durumda almış olduğu borçların faiz ödemeleri bugün açığın nedenini oluşturmaktadır.

Sonuç olarak açığın devletin faiz dışı gelir harcama farklarından mı yoksa faizin kendisinden mi kaynaklandığına göre de kamu açığını analiz etmek gerekir.

Zira böyle bir durumda devletin bilinçli politikaları ile verilen açıklar ile bu politikaların sonucu olarak ortaya çıkan irade dışı faiz harcamalarından mı kaynaklanan açıklar mı olduğunu bilmek suretiyle uygulanacak politikaların yönünü çizmek mümkün olabilir.


Neden faiz dışı fazla (FDF)?• Kamu borç stoku yüksek ülkelerde;

• Faiz dışı fazla: Risk primini düşürmek. Borcun sürdürülebilirliğini sağlamak, Enflasyonist bekleyişleri ortadan kaldırmak, Uygulanan ekonomi politikasının kredibilitesini

arttırmak, İstikrarlı bir büyüme ortamı yaratmak için.

Vazgeçilmez bir unsurdur. Gereklidir ama yeterli değildir. Diğer bir deyimle herşeyin ilacı olamaz. Asıl çözüm açığın yapısına bağlıdır. (Vade, faiz yapısı, yabancı para ağırlığı vb.)


5. İşlevsel Açıklar - Faiz Ödemelerinde enflasyonun etkilerinden arındırılmış açık

Bütçede yer alan faiz ödemeleri hükümetin mevcut maliye politikası ile kontrol edeceği bir büyüklük olma özelliği göstermez.(özellikle uzun vadeli borç içinde yer alan faizler) . Zira bunlar daha önceki açıkların maliyetini yansıttıkları gibi , para politikasının bağımsız olduğu ekonomilerde uygulanan faiz politikaları da bütçenin faiz yükünü etkiler.Buna ek olarak enflasyon oranındaki dalgalanmalar da nominal faiz ödemelerinin büyüklüğünü önemli ölçüde etkiler.

Dolayısı ile eğer enflasyonist etki dikkate alınmazsa bütçe açıkları bu etki kadar fazla gözükecektir.

İşte işlevsel açık enflasyonun faiz ödemeleri üzerindeki etkilerini dikkate almak üzere geliştirilmiş bir kavramdır.


İşlevsel Açıklar - Faiz Ödemelerinde enflasyonun etkilerinden arındırılmış açık

Zira enflasyonist ortamlarda devlete borç verenler iki şeyi düşüneceklerdir. Birincisi anapara üzerindeki enflasyonun etkisi ,ikincisi de bu etki giderildikten sonra elde edilecek kazanç. Bu etkilerden birincisi faiz oranında borç stokunun nominal değerinin korunması için talep edilen kısmı (inflationary component) ikincisi ise reel faiz kısmını (real component) temsil eder.

Dolayısı ile bu faiz oranları üzerinden yapılan borçlanma ile ortaya çıkan faiz ödemeleri çizgiüstü olarak gider yazıldığı halde bu miktarında enflasyon bölümü ile reel bölümünü ayrıştırmak gerekecektir.

Anaparanın değerini aşınmaktan koruyan kısma tekabül eden faiz ödemeleri bir anlamda borcun anaparasının enflasyon farkı ile birlikte ödenmesi anlamına gelecektir.

Dolayısı ile faiz ödemelerinin bu bölümünün bir nevi anapara ödemesi olduğundan hareketle çizgi üstü değil de çizgi altı yazılması buna karşılık çizgiüstü faiz harcamalarının sadece reel faiz ödemelerinden oluşturulması suretiyle bulunacak açığa da ‘’işlevsel (operational) açık” denir.

İşlevsel açık bazı ölçüm problemlerine rağmen enflasyonun yükek olduğu bir ülkede açığın en alt düzeyde olması gereken sınırını belirtir.


İşlevsel AçıkMALİ YIL BAŞI MALİ YIL SONU

Yüksek Enflasyonlu Düşük Enflasyonlu Yüksek Enflasyonlu Düşük EnflasyonluÜlke Ülke Ülke Ülke

Yıllık Enflasyon %65 %4 GSYİH = 1716 Birim 1081 (1000 x 1.65 x 1.04) (1000 x 1.04 x 1.04)

Temel Yok Yok İç Borç Stoku 300 Birim 300 BirimAçık/Fazla

Reel Faiz %4 %4 İç Borç /GSYİH = %17.4 %27.7

Reel Büyüme %4 %4 İç Borç Stokuna Ödenen 24.4 BirimFaiz = 214.8 Birim (300 x 0.081) (300 x 0.716)

İç Borç Stoku 300 Birim 300 Birim Faiz/GSYİH %12.52 %2.26

GSYİH 1000 Birim 1000 Birim İç Borç Stoku Enflasyon Erimesi = 195 Birim 12 Birim (300 x 0.65) (300 x 0.04)

İç Borç/GSYİH %30 %30 Gerçek İç Borç Stoku 495 Birim 312 BirimGerçek Faiz Gideri 19.8 12.4 * (214.8 - 195.0) 24.4 - 12 *

Yıllık Nominal 1.04x1.65 = %71.6 1.04x1.04 = %8.1 Gerçek Faiz Gideri/GSYİH %1.15 %1.15Faiz Gerçek İç Borç Stoku/GSYİH %28.8 %28.8


BORÇ DİNAMİĞİReel FaizReel BüyümeFaiz dışı dengeReel Kur∆B: B/GSMH (r-g) – FDD/GSMH


Hazine Neyi Finanse Eder ?

BÜTÇE FİNANSMANI Bütçe Dengesi = Bütçe Gelirleri – Bütçe Giderleri Bütçe Faiz Dışı Denge = Bütçe Gelirleri – Bütçe Faiz Dışı

Giderleri Bütçe Nakit Dengesi = Bütçe Dengesi – Bütçe Emanetleri +

Avanslar Bütçe Finansman Gereksinimi = Bütçe Nakit Dengesi + İç Borç

Anapara Ödemesi + Dış Borç Anapara Ödemesi

Hazinenin Finanse Etmek Zorunda Olduğu Miktar = Bütçe Finansman Gereksinimi + Diğer (Bütçe Dışı İkraz., Görev Zararı, Olağanüstü Ek Giderler, Borçlanma Programında Olabilecek Sapmalar Nedeniyle Ödenmesi Gereken Faiz Artışları)

Hazinenin Finansman Denklemi = (Vergi Gelirleri+Vergi Dışı Gelirler)-(Personel Giderleri+Diğer Cari Giderler+Yatırım Giderleri+Transfer Giderleri)-Bütçe Emanetleri+Bütçe Avansları-(İç Borç Anapara Ödemeleri+Dış Borç Anapara Ödemeleri = Bütçe Finansman Gereksinimi+Diğer = Hazinenin Finanse Etmesi Gereken Miktar = Yeni İç Borçlanma + Yeni Dış Borçlanma + Diğer Finansman Kalemleri (özelleştirme)


Kamu Açığını Nasıl Ölçeriz ?Kamu açığını oluşturan işlemlere kamu mali

işlemi denir.Bunları finanse eden işlemlere ise

“finansman işlemi denir”Kamu Mali işlemleri çizgi üstüFinansman işlemleri çizgi altı işlemlerdir.


Çizgi altı ve üstünü nasıl ayırırız ?Kamu politikası / kamu borcu kriteri

Bir işlem bir kamu politikası uygulama niteliği taşıyorsa yani toplam talebi etkiliyorsa o işlem çizgi üstüne yazılır

Bir işlem borç doğuruyor veya borç öldürüyorsa o işlem çizgi altına yazılır.

Vergi ve benzeri gelirler ile yatırım,cari,transfer harcamaları (faiz dahil) çizgi üstüne

Borç anapara ödemeleri çizgi altına yazılır


Yani Gelirler

VergiVergi dışı

GiderlerCariYatırım Transfer

Faiz AÇIK ----------------------------------- ÇİZGİ Borç Hasılatı - Anapara ödemeleri Kasa banka değişimi


kamu fİnansmani analİzİ

Documents