-Ispitna pitanja i literatura iz predmeta- NATO i Evroatlantska bezbednost

1. Odnosi velikih sila u Evropi po završetku Drugog svetskog rata;

…..

2. Vinston Čerčil i pojam „Gvozdena zavesa“

- Gvozdena zavesa ili Blokovska podela je zapadnjački izraz koji je popularizovao Vinston Čerčil misleći na granicu koja je simbolično, ideološki i fizički podelilaEvropu na dva odvojena dela od kraja Drugog svetskog rata do kraja Hladnog rata, otprilike od 1945. do 1990.

-Dok je postojala Gvozdena zavesa, zemlje istočne Evrope i mnoge u Centralnoj Evropi (osim Zapadne Nemačke, Lihtenštajna, Švajcarske i Austrije) su bile pod političkim uticajem Sovjetskog Saveza. Istina je da su centralnoevropske zemlje češće smatrane delom istočne Evrope nego Centralne Evrope.

Mnoge od tih zemalja su bile članice Sovjetskog Saveza, dok su, osim u dva izuzetka, susednim državama vladale prosovjetske vlade, koje su držane tu pod pretnjom vojne sile. Dva izuzetka su bile Jugoslavija koja je sačuvala punu nezavisnost i Albanija koja se otrgla od sovjetskog uticaja šezdesetih godina i svrstala se uz Kinu; i Jugoslavija i Albanija su bile komunističke države.

Istočno od Gvozdene zavese, države su razvile svoje međunarodne ekonomske i vojne saveze, COMECOM i Varšavski pakt.

-Zapadno od Gvozdene zavese

Zapadno od Gvozdene zavese, države zapadne i južne Evrope, uz Austriju, Lihtenštajn, Švajcarsku i Zapadnu Nemačku su se zasnivale na tržišnoj ekonomiji. Sa izuzetkom perioda fašizma u Španiji i Portugalu i vojne diktature u Grčkoj, ovim zemljama su vladale demokratske vlade.

Većina zemalja zapadno od Gvozdene zavese - sa izuzetskom neutralne Švajcarske, Lihtenštajna, Švedske, Finske i Irske - su bile u savezu sa SAD u NATO paktu. Ekonomski, Evropska zajednica iEvropska asocijacija za slobodnu trgovinu su bili zapadni odgovor na COMECON.

-Gvozdena zavesa kao fizički pojam

Gvozdena zavesa je dobila fizičku formu u obliku pograničnih zaštita između zemalja istočnog i zapadnog bloka. Ove zemlje su bile najmilitarizovanija područja na svetu, posebno u takozvanoj „Unutrašnjoj nemačkoj granici“ između Istočne i Zapadne Nemačke. Unutrašnja nemačka granica je u ruralnim krajevima bila obeležena dvostrukom bodljikavom žicom, dok je u urbanim sredinama obeleževana visokim betonskim zidovima sličnim Berlinskom zidu. Barijera je uvek bila malo u teritoriji Istočne Nemačke da bi se izbeglo bilo kakvo ugrožavanje teritorije Zapadne Nemačke. Prava granica je bila obeležena stubovima i znacima i na nju su pazile brojne kule smeštene iza barijere. Na nekim mestima je napravljena „staza smrti“ na istočnonemačkoj strani granice, u kojoj je nedozvoljeni ulazak kažnjavan

otvaranjem vatre na prekršioca. Pojas zemlje sa zapadnonemačke strane zida - između stvarne granice i zida - je uvek bio dostupan, ali samo uz veliki lični rizik, pošto su granicom patrolirale i istočnonemačke i zapadnonemačke pogranične straže. Incidenti nisu bili strani, a ukupno je 28 istočnonemačkih graničara ubijeno između1948. i 1981. (neki su bili žrtve prijateljske vatre).

Na drugim mestima, pogranične straže između istoka i zapada su bile slabije. Na primer, granica između Mađarske i neutralne Austrije je bila označena običnom žičanom ogradom koja je lako uklonjena kada je ona postala prvi deo Gvozdene zavese koji je demontiran 1989.

Termin Gvozdena zavesa je korišćen samo za utvrđene granice u centralnoj Evropi; on nije nikada korišćen za slične granice u Aziji između komunističkih ikapitalističkih zemalja. Granica između Severne Koreje i Južne Koreje je slična bivšoj unutrašnjoj nemačkoj granici, posebno po stepenu militarizacije, ali nikad nije smatrana delom Gvozdene zavese.

-Poreklo Gvozdene zavese

Prva zabeležena upotreba termina „gvozdena zavesa“ je bila 1819, u opštem smislu „neprobojne barijere“. Do 1920. ona je postala povezana sa granicom sfere uticaja Sovjetskog Saveza. [1] Korišćen je u tokom Drugog svetskog rata od strane nemačkog ministra propagande Jozefa Gebelsa i kasnije od strane grofa Luca Šverina fon Grosiga u poslednjim danima rata; međutim, nju je popularizovao britanski premijer Vinston Čerčil, koji ga je iskoristio u svom predavanju 5. marta 1946. u Vestminsterskom koledžu u Fultonu, Misuri:

Od Šćećina na Baltiku do Trsta na Jadransko moreu, „gvozdena zavesa“ se spustila širom kontinenta. Iza te linije leže se prestonice starih država Centralne i istočne Evrope. Varšava, Berlin, Prag, Beč, Budimpešta, Beograd, Bukurešt i Sofija; svi ti čuveni gradovi i stanovništvo oko njih leži u onom što moram nazvati sovjetskom sverom, i svu su subjekti, u ovom obliku ili onom, ne samo sovjetskog uticaja, već i vrlo velike i u nekim slučajevima povećane kontrole iz Moskve.

Nakon svog pada, deo Berlinskog zida je prenešen i uzdignut u Vestminsterskom koledžu.

-Reakcije

Na početku, mnoge zapadne države su osudile Čerčilov govor. Većina zapadne javnosti je još uvek smatrala Sovjetski Savez bliskim saveznikom, u smislu nedavne pobede nad nacističkom Nemačkom iJapanom. Mnogi su videli Čerčilov govor kao ratnohuškački i nepotreban. Međutim, pošto su sovjetske arhive sada javne, mnogi istoričari su promenili svoje mišljenje.

Iako fraza nije bila dobro prihvaćena u to vreme, kako je Hladni rat jačao, ona je stekla popularnost kao kratka referenca na podelu Evrope. Gvozdena zavesa je služila da zadrži ljude i informacije, i metafora je na kraju zadobila veliku prihvaćenost na Zapadu.

U Sovjetskom Savezu, govor je prihvaćen od strane Staljina kao učvršćivanje njegovog mišljenja da je sukob sa Zapadom neizbežan. Tokom sledećih meseci, kroz kombinaciju ubeđivanja i čistki onih koji su

imali drugačije mišljenje, Sovjetski Savez je zaista počeo da vidi Zapad kao pretnju više nego saveznika koji je bio tokom Drugog svetskog rata.

-Neprijateljstvo između Sovjetskog Saveza i Zapada koje je dovelo do Čerčilovo govora je imalo različita porekla.

Velika Britanija, Francuska, Japan, Kanada, SAD i druge zemlje su podržavale Bele protiv Boljševika tokom Ruskog građanskog rata i ta činjeninica nije zaboravljena od strane Sovjeta. U predvečerje Drugog svetskog rata i u pogledu ugađanja Zapada Hitleru da bi se sačuvao mir, Sovjeti su potpisali sporazum Ribentrop-Molotov sa nacističkom Nemačkom. Jedna od ciljeva Sovjeta je bila podela države između njih da bi se stvorila tampon-zona. Nakon rata, Staljin je bio odlučan da postavi sličnu tampon-zonu protiv Nemačke sa prosovjetskim državama na svojoj granici, što je dovelo do zategnutih odnosa na Jaltskoj konferenciji (februar 1945) i potonjoj Potsdamskoj konferenciji (avgust 1945).

Na Zapadu nije bilo samo otpora sovjetskoj dominaciji nad državama koje bi činile tampon-zonu, već i strah da Sovjeti grade carstvo koje može biti pretnja njima i njihovim interesima. A posebno je Čerčil bio zabrinut da bi se SAD mogle vratiti predratnom izolacionizmu, ostavljajući opustošene evropske zemlje nemoćnima da se odupru sovjetskim zahtevima. Američki predsednik Frenklin D. Ruzvelt je najavio na Jaltskoj konferenciji da će se nakon poraza Nemačke, američke snage povući iz Evrope za dve godine.

Postoje ranija korišćenja termina „gvozdena zavesa“ od Čerčilovog govora. Neki navode da je termin prva sklopila belgijska kraljica Elizabeta nakon početka Prvog svetskog rata da bi opisala političku situaciju između Belgije i Nemačke. Gvozdena zavesa je bila obavezna mera predostrožnosti u svim nemačkim pozorištima da bi se sprečila mogućnost širenja požara sa bine na ostatak pozorišta. Takvi požari su bili uobičajeni pošto je dekor bio vrlo zapaljiv. U slučaju požara, metalni zid bi odvojio binu od pozorišta, olakašavajući time da se požar brže ugasi. Daglas Rid je iskoristio ovu metaforu u svojoj knjizi „Bogatstvo sramote“ (-{Disgrace Abounding}-): "Gorak sukob [u Jugoslaviji između srpskih unionista i hrvatskih federalista] se jedino može sakriti preventivnom gvozdenom zavesom kraljeve diktature."

25. februara 1945, Jozef Gebels je pisao o gvozdenoj zavesi u svojim nedeljnim novimana Das Rajh:

Ako nemački narod položi svoje oružje, Sovjeti će, prema sporazumu između Ruzvelta, Čerčila i Staljina, okupiratu celu Istočnu i Jugoistočnu Evropu zajedno sa velikim delom Rajha. Gvozdena zavesa će pasti nad ovo ogromnom teritorijom pod kontrolom Sovjetskog Saveza, iza koje će narodi biti pobijeni. Jevrejska štampa u Londonu i Njujorku će verovatno aplaudirati.

Prvo zvučno pominjanje „gvozdene zavese“ je bilo emitovano od strane grofa Luca Šverina fon Krosiga narodu Nemačke 2. maja 1945:

Na Istoku, gvozdena zavesa, iza koje se, skriveno od očiju sveta, rad na uništenju nastavlja, se sigurno kreće napred.

Prva zabeležana prilika u kojoj je Čerčil koristio termin „gvozdena zavesa“ je bilo 12. maja 1945. u telegramu koji je poslao američkom predsedniku Hariju Trumanu:

Čerčil je ponovio ove reči u sledećem telegramu Trumanu 4. juna 1945. u kome je protestovao protiv američkog povlačenju prema onome što je ranije označena kao, i na kraju postala, američka okupaciona zona, kazavši da će vojno povlačenje dovesti:sovjetsku silu u srce zapadne Evrope i do spuštanja gvozdene zavese između nas i svega na istoku.

-Na Potsdamskoj konferenciji, Čerčil se žalio Staljinu na „gvozdenu ogradu“ oko britanske misije u Bukureštu.

3. Poreklo i sadržaj „doktrine odvraćanja“

- Uzajamno osigurano uništenje (eng. Mutual assured destruction - MAD) je doktrina u vojnoj strategiji, po kojoj bi korišćenje celokupnog nuklearnog arsenala od strane dve sukobljene strane rezultovalo uništenjem i strane koja napada i strane koja se brani.[1] Ova doktrina je bazirana na teoriji odvraćanja, prema kojoj je razvijanje razornog oružja ključno kao pretnja neprijatelju kako bi se sprečila upotreba istog tog oružja. Ova strategija predstavlja oblik Nešovog ekvilibrijuma iz teorije igara, u kome obe strane pokušavaju da izbegnu najgori mogući ishod po sebe - nuklearnu anihilaciju.

-Teorija

Doktrina Osiguranog uzajamnog uništenja pretpostavlja da obe strane imaju dovoljno nuklearnog oružja da unište onu drugu stranu, i da svaka strana, ukoliko je iz bilo kog razloga napadne druga strana, može da uzvrati jednakom ili većom silom. Očekivani ishod je trenutna eskalacija koja bi rezultovala potpunim i osiguranim uništenjem obe strane u sukobu. Danas se smatra da bi zračenje i nuklearna zima u slučaju opšteg nuklearnog rata doveli do razaranja svetskih razmera, ali ovo nije ključna pretpostavka za teoriju Osiguranog uzajamnog uništenja.

Doktrina dalje pretpostavlja da se nijedna strana neće usuditi da lansira prvi udar, jer druga strana ima strategiju lansiranja po upozorenju, ili sposobnost drugog udara sekundarnim snagama, što bi dovelo do uništenja obe strane. Očekivani ishod ove doktrine je napeti ali stabilni mir.

Glavna primena ove doktrine je započela tokom Hladnog rata (od pedesetih do devedesetih godina dvadesetog veka). Tokom ovog perioda se smatralo da Osigurano uzajamno uništenje pomaže u sprečavanju bilo kakvog opšteg sukoba između Sjedinjenih Država i Sovjetskog Saveza, iako su se ove sile posredno sukobile (preko trećih zemalja) u ratovima širom sveta. Ova strategija je takođe odgovorna za trku u naoružanju, jer su se obe strane svim silama trudile da održe nuklearni paritet sa drugom stranom, ili barem da očuvaju sposobnost drugog udara.

Pobornici korišćenja ove strategije u doktrinama SAD i SSSR su verovali da se nuklearni rat najbolje može sprečiti ako nijedna strana ne može da očekuje da (kao država) preživi opšti nuklearni sukob. Kako je obostrana uverenost u ovu pretnju od kritične važnosti da bi ona imala dejstvo, svaka strana je morala da ulaže značajna sredstva u svoj nuklearni arsenal, čak i ako nije planirala da ga koristi. Štaviše, nijedna strana ne bi smela da očekuje da će biti sposobna da se adekvatno odbrani od nuklearnih raketa druge

strane, tako da ironično, razvoj nuklearnog oružja čuva mir, dok ga razvoj nuklearnih štitova ugrožava. Ovo je dovelo do razvijanja što boljih i različitijih sistema za lansiranje nuklearnog oružja (silosi sa raketama, podmornice sa balističkim raketama, atomski bombarderi na sigurnim lokacijama).

Za scenario Osiguranog uzajamnog uništenja se često koristi eufemizam nuklearno odvraćanje. Izraz odvraćanje je u ovom kontekstu ušao u upotrebu nakon Drugog svetskog rata; pre ovog vremena, korišćen je samo u pravnoj terminologiji.

+

4. Karakter i ciljevi Sporazuma iz Denkerka i Briselskog pakta

- U prvim poslieratnim godinama moć SSSR-a je rasla naročito je bio izražen rastvojne moći SSSR-a. Četiri godine rata namjensku industriju su doveli u vrh a njen rast irazvoj je nastavljen i poslije rata. SSSR je polako počeo tehnološki da se približavaSAD iako je zaostajao u posjedovanju savremenih sistema veze, radarski i raketnihsistema te nuklearnog naouružanja. Intenzivan tehnološki razvoj te rad obavještajnihslužbi urodili su plodom tako da je SSSR već u septembru 1949. godine uspio da izvršiuspješnu probu nuklearnog naoružanja. Tako je automacki prestao postojati američkiatomski monopol, pojavile su se dvije atomske države i iako između njih postojalarazlika u količini atomskih bombi bilo je sigurno da dvije velike poslijeratne državekreću u novu vojnu utakmicu. Američka vojna premoć polako se topla a samim tim bojazan evropskih saveznika je rasla.Pet zapdnoevropskih zemalja Belgija, Francuska, Luksemburg, Holandija, i VelikaBriranija potpisale su u martu 1948 godina Briselski sporazum s namjerom razvojazajedničkog odbrambenog sistema kao i jače saradnje s ciljem otpora ideološkim političkim i vojnim prijetnjama njihovoj bezbjednosti. Briselski sporazum bio je prvikorak u poslijeratnoj rekonstrukciji zapadnoevropske bezbjednosti te je značioosnivanje Odbrambene organizacije zapadne unije (Western Union DefenceOrganization). To je bio prvi korak ka potpisivanju Sjevernoatlanskog sporazuma 1949.godine koji je utro put stvaranju Sjevernoatlanskog saveza. Zapadnoevropska unija je usuštini bio multilateralni regionalni bezbijednosni savez sklopljen na 50 godina. On jeimao za svoj primarni cilj organizaciju i kordinaciju ekonomskih aktivnosti vodeciračuna o tome da se iz uzajamnih odnosa isključe konfliktni potezi, te da se koordinira proizvodnja i stalno razvija trgovinska razmijena. Briselski pakt predviđao je idjelovanje organa: Stalne komisije, Konsultativnog odbora ministara spoljnih poslova iVojnog odbora koga su činili ministri spoljnih poslova. U Parizu na zasjedanju Vojnogodbora u septembru 1948. godine formirana je vojna struktura Zapadne unije koja jenazvana Odbrambena organizacija Zapadne unije. Na čelu ove organizacije nalazio se proslavljeni general Montgomeri. Brzina kojom je realizovan Briselski pakt iznenadila je mnoge u Zapadnoj Evropi ali je isto tako predstavljala i iznenađenje za američku politiku.Razvoj napetih odnosa u Evropi kao i zalaganje političkih vođa pet zemalja izBriselskog pakta doveli su do toga da je već 22. marta 1948. godine Vašingtonu pokrenuta serija razgovora o mogućnostima vojne saradnje između SAD i Zapandeunije. Razgovori koji su vođeni na visokom diplomatskom nivou pored SAD i predstavnika pet zemalja Briselskog pakta učestvovala je i Kanada. To je bilo u skladusa američkom globalnom strategijom koja je trebala pomorske i vazdušne baze uEvropi. Pošto SAD i Kanada nisu imale namjeru da postanu

članice Zapadno Evropskeunije. Pregovori su išli u smijeru stvaranja nove vojno bezbjdenosne organizacije.Početak pregovora o tekstu Ugovora proticao je u velikoj mjeri paralelna sa5

predsjedničkim izborima u SAD-u a glavni kreator nove organizacije postao je noviamerički državni sekretar Acheson. Vodeći na jednoj strani pregovovore s američkim predstavnicima on je istovremeno imao važnu ulogu u pregovorima sa američkimsenatorima koji su imali niz primjedbi na teks Ugovora. Nakon dulje vremena nađen jekompromis u pogledu pružanja pomoći napadnutoj zemlji koja je sada mogla očekivati pomoć svih saveznika odnosno zemalja potpisnica Ugovora.Značajan problem predstavljalo je i teritorijalno određenje opsega djelovanja usavezu. Francuska je npr. insistirala da se u radijus akcije uključi i primorskedepartmane u Alžiru koji su, inače, po francuskom ustavu bili dio Francuske.Amerikanci su to odbijali, bojeći se da bi takav pristup ubrzo doveo organizaciju dotoga da mora u svoj obim djelovanja postaviti gotovo sve kolonijalne posjede, što jeamerička politika htjela izbjeći po svaku cijenu. Rješenje je pronađeno u formulaciji čl.6. ugovora u kojem se navodi da se pod oružanim napadom smatra napad na bilo kojuugovornu stranu u Evropi ili Sjevernoj Americi, napad na alžirske departmaneFrancuske, na okupacijske snage bilo koje ugovorne strane u Evropi, na ostrva pod jurisdikcijom ugovornih strana u sjevernoatlantskom području sjeverno od Rakoveobratnice, ili na brodove i avione bilo koje od ugovornih strana koji se nalaze na području država potpisnica.Pošto su u Savezu prevladavali strategijski razlozi Norveška, zajedno s IslandomDanskom, Italijom i Portugalom pozvana da učestvuju u posljednjoj etapi pregovora uVašingtonu. Imajući na umu američku ulogu u pregovorima kao i u budućoj organizacijite činjenicu da se diplomatski proces odvijao u Vašingtonu. odlučeno je da potpisivanjesvečanog akta bude obavljeno u američkoj prijestolnici, što je i učinjeno 4. aprila 1949.Svojim potpisima dvanaest ministara spoljnih poslova otvorilo je put za ratifikacijuUgovora u parlamentima država potpisnica.U doba stvaranja NATO-a sovjetska vojna moć u Evropi bila je na vrhuncu.Računajući sovjetske vojne snage kao i snage iz zemalja narodnih demokratija u Evropise nalazila orgomna vojna snaga kojoj se Zapad nije mogao suprostaviti konvenciona-lnim sredstvima. Američki atomski monopol još uvijek je postojao, ali bilo je sigurno da200 sovjetskih dobro naoružanih divizija predstavlja stalnu opasnost i da. istovremeno,sovjetska vojna industrija ne posustaje u svojoj proizvodnji, iako je rat davno završio.Planeri u NATO-u ubrzo su se suočili s problemom naoružavanja armija članica, aliisto tako i s poteškoćama u dobijanju sredstava za odbranu. Naime, zemlje koje su tek izlazile iz ruševina rata nisu mogle, a niti htjele, podrediti svoje ekonomske ciljevevojnim te je njihova odbrana, za razliku od Istočne Evrope i SSSR-a. imala prioritete usvim političkim programima. Time je postalo jasno da je jedina mogućnost stvaranja vojne sile u Zapadnoj Evropi vezana uz američku politiku i da jedino Amerika može priskočiti u pomoć. No kako je inače nekoliko događaja koji su dolazili sa sovjetske strane išlo u prilog politici NATO-a, tako se i ovaj put dogodilo da je upravo u vrijeme kada se rasplamsala borba za i protiv predložene financijske i vojne pomoći saveznicima predsjednik Truman bio u stanju obavjestiti šokirane senatore i kongresmene da je SSSR 23.septembra 1949. izvršio prvu eksploziju atomske bombe. Time je ujedno prestao postojati američki atomski monopol, pojavile su se dvije atomske države i, iako jeizmeđu njih postojala razlika u količini atomskih bombi, bilo je sigurno da su dvijevelike države predvodnice dva suprotna bloka krenule u novu vojnu utakmicu.Ta činjenica uticala je na američku političku elitu da uz stanovite amandmane ismanjivanje sredstava ipak prihvati zakon o

uzajamnoj pomoći na polju odbrane.Zakonom se predviđalo da se saveznicima u NATO-u pruži pomoć u iznosu od oko jedne milijarde dolara. Pomoć je bila naznačena kao finansijska; isporuka sirovina;direktna isporuka vojnog materijala i učestvovanje američkih stručnjaka u obuci iopremanju armija. Gotovo trista miliona dolara dobile su Grčka i Turska koje su većtada pokazivale snažan interes za ulazak u NATO, a dio sredstava dobili su Iran, JužnaKoreja i Filipini.

- Ugovor iz Denkerka potpisan je 4. marta 1947. dok je na snagu stupio 8. septembra iste godine. Sklopljen je između Velike Britanije i Francuske u cilju zajedničke reakcije i pomoći u slučaju ponovnog naoružavanja i napada Njemačke. Ovaj sporazum je zamišljen kao pandan ugovoru iz 1904. koji su sklopile Francuska i Britanija i koji je poznat kao Entente Cordiale, i takođe je bio uperen protiv opasnosti militarističke Njemačke uoči Prvog svjetskog rata. Pun naziv ugovora iz Denkerka je: Treaty of Alliance and Mutual Assistance between the United Kingdom and France.

Ugovorom je predviđena saradnja zemalja potpisnica u slučaju da Njemačka opet ugrozi mir u Evropi i svijetu, kao i jačanje međusobnih ekonomskih veza. U ime Britanije tokom potpisivanja sporazuma bili su prisutni Ernest Bevin i Alfred Daf Kuper, a u ime Francuske Žorž Bido i Rene Monsilji. Ugovor iz Denkerka rezultirao je sklapanjem Briselskog ugovora godinu dana kasnije, čime je stvorena Zapadna Unija u koju su, osim Velike Britanije i Francuske, uključene još države Beneluksa (Holandija, Belgija i Luksemburg).

Napokon, 1954. poziv dobijaju Italija i Njemačka čime nastaje Zapadnoevropska Unija (Western European Union), koja je nastala u cilju zajedničke intervencije u slučaju napada Sovjetskog Saveza i Istočnog bloka. Svemu ovome ugovor iz Denkerka bio je prethodnica. Države Zapadne Evrope sve do raspada SSSR-a i Varšavskog pakta neće napustiti strah da bi „60 sovjetskih divizija“ stacioniranih u Istočnoj Evropi za nedelju dana pregazilo Stari kontinent.

5. Uticaj Maršalovog plana na posleratnu obnovu Evrope;

…..

6. Sovjetski odgovor na Maršalov plan

-Sovjetski Savez i istočnoevropske zemlje će u prvom trenutku prihvatiti da učestvuju u Maršalovom planu, ali će Staljin, pošto je preko svoje špijunaže na zapadu dobio informacije o njegovim političkim motivima, to odbiti. Shvatajući opasnost, on će u cilju političke kontrole istočnoevropskih zemalja najpre

stvoriti Informbiro (neku vrstu nove Kominterne koja je na zahtev Velike Britanije i SAD ukinuta 1943), a 1949. i privredne unije istočne Evrope - SEV. Postupajući po Staljinovim zahtevima, Maršalov plan je 1947. odbila i Titova Jugoslavija dok su Čehoslovaci i Poljaci, koji su požurili da ga prihvate, morali da odustanu. Iako su odbili Maršalov plan, Jugosloveni će posle sukoba sa Staljinom 1949. početi od Amerikanaca da dobijaju najpre ekonomsku, a potom i vojnu pomoć koja će od njihove armije načiniti četvrtu vojnu silu u Evropi.

- Vojni sporazum o prijateljstvu, suradnji i međusobnoj pomoći, poznat kao Varšavski pakt, potpisan je na današnji dan 1955. između država istočnog bloka u Varšavi.

Ugovor koji je sastavio sovjetski predsjednik Nikita Hruščov, bio je odgovor na stvaranje Sjevernoatlantskog pakta (NATO) na Zapadu, a kao izgovor za njegovo sklapanje poslužilo je ponovno naoružavanje Zapadne Njemačke i njeno primanje u NATO.

Članice pakta bile su sve tadašnje komunističke države Europe osim Jugoslavije, a obvezale su se potpomagati ukoliko ijedna bude napadnuta.

Sporazum je također navodio da se odnosi među članicama temelje na međusobnom nemiješanju u unutrašnje poslove, odnosno poštovanju suvereniteta članica, no te su odredbe samo godinu dana kasnije prekršene prilikom sovjetske invazije na Mađarsku i gušenja tamošnje antikomunističke pobune.

Najveća vojna akcija u povijesti Pakta bila je sovjetska invazija na Čehoslovačku 1968. u svrhu gušenja tamošnjeg reformskog pokreta, a u toj akciji su, uz sovjetske, sudjelovale i istočnonjemačke, mađarske, poljske i bugarske trupe.

Sovjetski vođa Mihail Gorbačov 1988. je objavio kako su države-članice slobodne napustiti Pakt, a prva koja je to i učinila bila je Njemačka kad je 1990. pao Berlinski zid, nakon čega su i ostale članice krenule istim putem te je sporazum prestao postojati 1991. godine.

SEV-na Zapadu poznat i pod imenom “Komekon”; organizacija za međunar. ekon. suradnju socijalist. zemalja, osn. 29. I. 1949. u Moskvi kao odgovor na Marshallov plan. Na temelju sporazuma o suradnji, Jugoslavija je surađivala sa SEV-om od 1964, a slične sporazume potpisale su i Finska, Meksiko i Irak. Proklamirani zadaci SEV-a bili su koordinacija ekon. politike zemalja članica, razvoj socijalist. gosp. integracije, stvaranje kolektivne valute itd., ali je djelovao pod sovj. dominacijom i vodstvom. Raspušten 1991.

7. Pojam i značenje Hladnog rata

8. Pregovori o stvaranju Severnoatlantskog saveza;

9. Karakter i ciljevi Severnoatlantskog saveza na početku Hladnog rata;

- Tokom i neposredno nakon završetka Drugog svjetskog rata, odnosi među silama pobjednicama zasnivali su se na dogovorima postignutim u Jalti, Teheranu i Potsdamu. Međutim, ti odnosi su ubrzo postali opterećeni međusobnim nepovjerenjem.

Između država Zapadne Evrope i SAD i država Istočne Evrope i SSSR, prema riječima Vinstona Čerčila, izrečenim u Fultonu (SAD) 1946. godine, podignuta je „gvozdena zavjesa od Baltičkog do Jadranskog mora”. Hladni rat među dojučerašnjim saveznicima sve više je dobijao na zamahu, praćen trkom u naoružavanju.

Prvi nagovještaj ideja na kojima će se, nešto kasnije, temeljiti NATO, može se naći u Atlantskoj povelji, kojom su Frenklin Ruzvelt, predsjednik SAD, i Vinston Čerčil, predsjednik britanske vlade, 14. avgusta 1941. objavili zajednička načela djelovanja dvije države u uređenju svijeta, nakon završetka Drugog svjetskog rata.

Osnivanju NATO-a prethodilo je i usvajanje Povelje UN, Sporazuma o ekonomskoj, socijalnoj i kulturnoj saradnji i kolektivnoj samoodbrani (Briselski sporazum) i Vandenbergove rezolucije.

Povelja UN, usvojena 26. juna 1945. godine, priznaje urođeno pravo na individualnu ili kolektivnu samoodbranu u slučaju oružanog napada (član 51.).

Francuska, Velika Britanija, Belgija, Holandija i Luksemburg zaključile su 17. marta 1948. godine Briselski sporazum, koji je na vremenski period od pedeset godina trebalo da osigura kolektivnu odbranu država članica i kojim su se obavezale na međusobnu saradnju na planu političkih, ekonomskih i vojnih aktivnosti.

Na temelju izmijenjenog Briselskog sporazuma, kojem su pristupile Savezna Republika Njemačka i Italija 1954. godine, stvorena je Zapadnoevropska unija (WEU).

Imajući u vidu da održavanje mira i obezbijeđenje zaštite ljudskih prava i osnovnih sloboda zahtijeva međunarodnu saradnju kroz uspješnije korišćenje mehanizama UN, Senat SAD je, 11. juna 1948. godine, usvojio Rezoluciju broj 239, poznatiju kao Vandenbergova rezolucija, nazvanu po senatoru Arturu Vandenbergu, koji ju je predložio. Ova deklaracija naglašavala je američko učešće u regionalnim bezbjednosnim institucijama treba biti prvenstveno usmjereno na pružanje pomoći u samoodbrani zemalja čija je bezbjednost ugrožena.

Jedan od bitnih elemenata nastanka NATO-a je i Maršalov plan. Maršalov plan, službeno nazvan Plan Evropske obnove, je bio službeni plan SAD-a o obnovi poslijeratne Evrope i suzbijanju uticaja komunizma nakon Drugog svjetskog rata. Zadatak izrade plana dobio je Džordž Maršal. Maršalov plan bio je presudni faktor poslijeratne ekonomske obnove Zapadne Evrope.

Idejni tvorac NATO-a bile su evropske zemlje, prije svega Velika Britanija i Francuska, ali od samog početka predviđena je velika i značajna uloga SAD-a u sistemu kolektivne odbrane i suzbijanju komunizma.

10. Mehanizam NATO-a prema Vašingtonskom ugovoru

-NATO je nastao na osnovu Sjeverno-atlantskog ugovora, potpisanog 4. aprila 1949. godine u Vašingtonu. Tim ugovorom NATO je promovisan kao organizacija sa ciljem da čuva i osigurava bezbjednost zemalja članica, bilo političkim ili vojnim sredstvima i da omogućava zaštitu zajedničkih osnovnih vrijednosti: demokratije, ljudskih sloboda, solidarnosti, blagostanja, mira i stabilnosti i vladavine prava. Tim ugovorom je propisano da će NATO, odnosno sve njegove članice, braniti bilo koju svoju članicu ukoliko bude napadnuta.

Potpisivanjem Vašingtonskog ugovora, osnivačke povelje NATO-a, svaka država članica se obavezala u odnosu na druge članice, da će poštovati ovaj princip, dijeleći rizike i odgovornost, kao i pogodnosti koje pruža kolektivna odbrana.

Savez je u teritorijalnom pogledu bio organizovan u:

• %Zapovjedništvo za Evropu (Supreme Headquarters Allied Powers in Europe-SHAPE)

• %Zapovjedništvo za Atlantski okean (Supreme Command Atlantic-SACLANT)

• %Zapovjedništvo za kanal La Manš

1950. general Dvajt Ajzenhauer je imenovan za vrhovnog komandanta NATO snaga

- Mehanizam djelovanja NATO-a

Organi NATO-a su dosta brojni i tokom dosadašnjih aktivnosti stalno su se uvećavali. Najviši organ je Atlanski savjet ili Ministarski savjet .Sastavljen je od predstavnika svih država članica na ministarskom nivou. Savjet se sastaje najmanje dva puta na godinu na tzv. proljećnoj i zimskoj sesiji. Proljetno zasijedanje održava se svaki put u prijestolnici druge države a zimsko zasijedanje u sjedištu međunarodnog Sekretarijata NATO-a u Briselu. Zavisno o problemima koji se nalaze na dnevnom redu sastancima Savijet prisustvuje jedan ili više ministara država članica. Najčešće su to ministri odbrane, spoljnih poslova i finansija. U određenim okolnostima u radu Savjeta učestvuju šefovi država i vlada. Savjet se sastaje najmanje jednom u sedmici na nivou stalnih predstavnika (zamjenika ministara ili ambasadora). Djelujući u tom sastavu, koji omogućava kontinuitet. Savjet se naziva Savjet stalnih predstavnika. U oba slučaja radom Savjeta rukovodi glavni sekretar NATO-a.Brigu nad realizacijom ciljeva NATO-a vodi Savjet. On je najviši organ konsultacije i on određuje politiku i međunarodno ponašanje država članica. U godinama hladnog rata Savjet je bilo organ koji je donosio odluke i preporuke na području vojnih odnosa, prateći istovremeno kako se obavljaju ti zadaci:U tom periodu Savjet je:1.izrađivalo smjernice vojne politike država članica,2.stalno ocjenjivao kako se provodi politika,3.donosilo odluke o djelovanju vojnih organa NATO-a.4.u okviru godišnjih pregleda davao konkretne zadatke s obzirom na razmjere naoružanja,5.određivalo stepen kojim će pojedine zemlje učestvovati u troškovima održavanja zajedničke vojne infrastrukture bloka.Sve odluke Savjeta donose se jednoglasno i bez glasanja, ali one ne obvezuju drža-ve članice. Tako je cjelokupna struktura postavljena u permanentnom djelovanju i postoji razvijena mreža ostalih tijela kao i snažni sekretarijat, države članice su uvijek u dodiru i to im omogućava da relativno brzo i lako stvaraju zajedničke poglede o

najvažnijim pitanjima iz domena zajedničkog djelovanja. To je posebno dolazilo do izražaja u doba hladnog rata. kada je autoritet lidera i strah od suprotne strane biodovoljan stimulans da ubrzano usklade sva pitanja vezana uz međunarodne odnose ivojnu politiku NATO-a.

Pomoćni organi Savjeta NATO: veoma su brojni i u stalnom su porastu. Najvažniji od njih su odbori za pitanja političkih odnosa, ekonomskih odnosa, za infrastrukturu, odbranu, atomsku nauku, za vojni budžet i civilni budžet.Sekretarijat NATO-a prošao je takođe, kroz različite faze i tokom godina znatno se proširio. Na čelu sekretarijata nalazi se Generalni sekretar koji rukovodi sastancima pojedinih glavnih tijela NATO-a, nadzire kako se sprovode prihvaćene odluke, pripre-ma izvještaje o aktivnosti organizacije, priprema istraživanja i si. Generalni sekretar je ovlašten da posreduje između pojedinih država članica u pitanjima koja se odnose na saradnju u NATO-u. Glavni jezici u NATO-u su engleski i francuski. Sjedište sekretarijata NATO-a najprije je bilo u Londonu, zatim od 1951. godine u Parizu, a od1967. sjedište Sekretarijata NATO-a je u Briselu.

-Odbor-stalnih vojnih predstavnika. Odbor je direktno podređen Savjetu Atlantskog pakta,odnosno Odboru za planiranje odbrane. Vojni odbor rukovodi radom komandi i dugih vojnih organa država članica, predlaže nadležnim tijelima preporuke vojnog značaja.Sjedište je Vojnog savjeta kao i Međunarodnog štaba planiranja, koji je osnovan nakon1966. godine je u Briselu.Komande NATO-a podijeljena su po geografskom principu i sastoje se od tri štaba i jedne strategijske regionalne grupe. Šefovi pojedinih komandi nadležni su za pripremu planova vođenja ratnih operacija na određenom terenu, za pripremu vojnih snaga,njihovo opremanje i školovanje vojnih kadrova. U slučaju rata operacijama na svojim područjima rukovode štabovi.Uz postojeće organe NATO je izgradio i veliku mrežu drugih tijela, takođe izrazio vojne namjene. Važniji su medu njima: Vojna akademija NATO-a u Rimu (osnovana1951. godine), vojna agencija za pitanja Standardizacije u Londonu (osnovana 1951.).srednjoevropski sistem naftovoda sa sjedištem u Luksemburgu itd. Osim toga,NATO je stvorio i mrežu biroa za pitanja komunikacija i radio veza, industrijskog koordiniranja,standardizacije proizvodnje oružja, a posebno su značajne organizacije koje se bave koordinacijom proizvodnje aviona i raketa.Specijalno mjesto u ukupnoj strukturi NATO-a ima Atlantska skupština, osnovana1955. godine u doba kada je i Savezna Republika Njemačka postala punopravnom članicom organizacije. Skupština nije sastavni dio NATO-a i u suštini je nevladina institucija, ali cilj koji je sebi postavila kao karakter djelovanja daju Skupštini značajnu ulogu u jačanju NATO ideja.

Glavni je cilj Skupštine jačati vojnu i političku saradnju država članica NATO-a.kao i širiti sve ostale oblike ekonomskih, nučno-tehničkih. kulturnih, sportskih i ostalihkontakata medu državama članicama NATO-a.

- Glavni NATO odbori

U procesu donošenja odluka u NATO organizaciji zastupljeni su mnogi odbori . Neki od ovih odbora su osnovani u prvim danima razvoja NATO-a, te su doprinijeli postupku donošenja odluka Saveza dugi niz godina. Drugi su osnovani nedavno u kontekstu unutarašnjeg i spoljnog prilagođavanja Saveza, nakon kraja hladnog rata i promjene evropskog bezbjednosnog okruženja.Generalni sekretar je nominalni predsjednik određenog broja političkih odbora kojima predsjedaju ili podpredsjedaju viši funkcioneri

odgovorni za odgovarajuća tematska područja. Svi NATO odbori donose odluke ili formulišu preporuke višim

vlastima na osnovi razmjene informacija i savjetovanja koji vode prema konsenzusu. Ne postoji glasanje ili odlučivanje većine-konsenzus.

11.Organi NATO-a prema Vasingtonskom ugovoru

- Uporedo s riješavanjem pitanja naoružanja i opreme savezničkih armija unutar nove organizacije započela je i izgradnja organa NATO-a. Prvo zasjedanje Sjeverno atlantskog savjeta(North Atlantic Council NAC) održano je u Vašingtonu17.septembra 1949. godine u skladu sa čl. 9. Vašingtonskog ugovora, a Savjet su činili ministri spoljnih poslova. Savjet Sjeveroatlantskog saveza osnovao je Odbor za odbranu sastavljen od ministara odbrane država članica i Vojni odbor u kojem su bili načelnici glavnih štabova. Vojni odbor dobio je i svoje regionalne ogranke:-sjevernoatlantski-kanadsko-američki-zapadnoevropski-južnoevropsko područje i područje Zapadnog Mediterana.7

Izbijanje korejskog rata ubrzalo je dinamiku razvoja organizacije koja se sada počela shvatati kao ozbiljna brana pred eventualnim opasnostima s Istoka. Umjesto prijašnjih prilično usporenih odluka, NATO je u doba korejskog rata pokazao svojuodlučnost da u pravom smislu postane vojno-politička organizacija.

Stalni odbor predstavnika na sastanku u Londonu u junu 1950. prihvatio serješavanja konkretnih vojnih pitanja. Dogovorena je raspodjela američke pomoćievropskim saveznicima i istovremeno je pokrenuta akcija jačanja vlastite bezbijednosti.Pregovori u Briselu koji su imali za cilj da se ukine vojna organizacija Zapadne unije i da se sve aktivnosti vojnog karaktera prenesu na NATO započeli su 1950. Ta odluka je prihvaćena na sastanku Sjeveroatlantskog savjeta u decembru godine kada je donesena i odluka o osnivanju Glavnog štaba u Evropi (SACEUR). Za glavnog komadanta predložen je američki general Dvajt Ajzenhauer. U aprilu sledeće godineAjzenhauer se našao u funkciji komadanta Glavnog štaba oružanih snaga u Europi(SHAPE) koji je bio smješten blizu Pariza.

- STRUKTURA NATO-A

Civilna struktura

Sjevernoatlantski savjet (eng. North Atlantic Council, NAC) je najvažnije političko tijelo koje, u okviru NATO-a, donosi odluke.

Sjevernoatlantski savjet je jedino tijelo ustanovljeno Sjevernoatlantskim ugovorom (član 9.). Savjet se okuplja na različitim nivoima: uglavnom jednom nedjeljno na nivou stalnih predstavnika (tada se govori o „stalnom savjetu”, eng. „Permanent Council”), a najmanje dva puta godišnje na nivou ministara inostranih poslova i odbrane, i periodično (u prosjeku, na dvije, tri godine) na nivou predsjednika država i vlada (samit).

Savjetom predsjedava generalni sekretar NATO-a, ili u slučaju odsustva, njegov zamjenik.

Odbor za planiranje odbrane glavno je tijelo koje se bavi najvažnijim odbrambenim problemima, kao i pitanjima u vezi sa planiranjem kolektivne odbrane. On daje smjernice organima iz vojne strukture NATO-a, i u svom djelokrugu ima isti autoritet kao i Sjevernoatlantski savjet, u vezi sa pitanjima koja spadaju u njegovu nadležnost.

Grupa za nuklearno planiranje okuplja ministre odbrane država članica NATO-a, i odgovorna je za razmatranje pitanja iz okvira nuklearne politike Alijanse, u širokom rasponu od kontrole nuklearnog naoružanja, komunikacionih i informatičkih sistema, do pitanja raspoređivanja nuklearnog naoružanja.

Generalni sekretar NATO-a je najvažniji zvaničnik koji govori i nastupa u ime Alijanse. On je i predsjedavajući Sjevernoatlantskog savjeta, Odbora za planiranje odbrane, Grupe za nuklearno planiranje, kao i drugih najvažnijih odbora i savjeta NATO-a. On ima autoritet da usmjerava konsultacije i donošenje odluka među članicama, u cilju postizanja konsenzusa.

Međunarodni sekretarijat je savjetodavno i administrativno tijelo koje pruža podršku radu predstavnika država članica, u sjedištu NATO-a, na odgovarajućim nivoima rada odbora. Po ugledu na Generalnog sekretara koji rukovodi radom najvažnijih odbora, na najvišem nivou, službenici Međunarodnog sekretarijata su odgovorni za odvijanje aktivnosti odbora na nižim nivoima.

Ostali odbori

Sjevernoatlantskom savjetu, Odboru za planiranje odbrane i Grupi za nuklearno planiranje podređeni su mnogi odbori i radne grupe koje se bave različitim aspektima djelovanja NATO-a, pomažući u procesu donošenja odluka. Među brojnim odborima i radnim grupama izdvajaju se:

• %Politički odbor

• %Odbor za pregled odbrane

• %Odbor za ekonomiju

• %Odbori za civilni i vojni budžet

• %Konferencija Nacionalnih direktora za naoružanje

• %Odbor za nauku i Odbor za izazove modernog društva

• %Političko-vojni upravljački odbor Partnerstva za mir

Parlamentarna skupština NATO-a (eng. NATO Parliamentary Assembly, NATO PA) je međuparlamentarni forum država članica NATO-a, koji okuplja evropske i sjeverno-američke zakonodavce, u cilju razmatranja pitanja od zajedničkog interesa. Parlamentarna skupština NATO-a je potpuno nezavisna institucija u odnosu na Alijansu i predstavlja neformalnu vezu između nacionalnih parlamenata i NATO-a.

Vojna struktura

Vojni odbor (eng. Military Committee) je najviše vojno tijelo NATO-a. Vojni odbor djeluje pod nadzorom Sjevernoatlantskog savjeta, Odbora za planiranje odbrane i Grupe za nuklearno planiranje i služi kao prvenstveni izvor savjeta o vojnim pitanjima pomenutim tijelima. Odbor daje preporuke političkim tijelima NATO-a o mjerama koje smatra potrebnim za zajedničku odbranu i odgovoran je za primjenu operacionalnih odluka koje je donio Sjevernoatlantski savjet. Njegova prvenstvena uloga je da obezbijedi smjernice i savjete o vojnim i strateškim pitanjima.

Vojni odbor daje smjernice komandantima strategijskih komandi, koji su, u svom djelokrugu, odgovorni Odboru za sprovođenje vojnih aktivnosti Alijanse. Uloga Vojnog odbora je posebno značajna u vođenju vojnih operacija Alijanse i tekuće transformacije.

Vojni odbor, u stalnom zasijedanju, čine vojni predstavnici država članica, koji zastupaju svoje načelnike generalštabova. Pored toga, Vojni odbor se sastaje i na nivou načelnika generalštabova, tri puta godišnje, kada se pozivaju i oba komandanta strategijskih komandi. Predsjedavajućeg Vojnog odbora, koji, po pravilu, ima čin generala i dolazi iz neke evropske države, biraju prostom većinom načelnici generalštabova država članica, a formalno postavlja Sjevernoatlantski savjet, na period od tri godine.

Međunarodni vojni sekretarijat (eng. International Military Staff) je izvršno tijelo koje podržava rad Vojnog odbora. Njime rukovodi direktor Međunarodnog vojnog sekretarijata. Direktora Međunarodnog vojnog sekretarijata, u činu generala, bira Vojni odbor, između kandidata predloženih od strane država članica. Pod njegovom kontrolom, Međunarodni vojni sekretarijat pravi procjene, studije i izvještaje na kojima se zasniva diskusija i proces donošenja odluka u Vojnom odboru.

U okviru Međunarodnog vojnog sekretarijata djeluje nekoliko sektora:

Situacioni centar NATO-a pruža podršku Sjevernoatlantskom savjetu, Odboru za planiranje odbrane i Vojnom odboru u procesu obavljanja konsultacija. Centar predstavlja središnje mjesto Alijanse za prijem, razmjenu i širenje informacija političke, vojne i ekonomske prirode. On neprekidno nadgleda dnevno-političku, vojnu i ekonomsku situaciju od interesa za NATO i države članice.

Obavještajni sektor obezbjeđuje dnevne strateške obavještajne informacije Generalnom sekretaru, Sjevernoatlantskom savjetu, Odboru za planiranje odbrane, Vojnom odboru i drugim tijelima NATO-a. U svom radu, oslanja se na države članice i komande i štabove NATO-a za osnovne obavještajne potrebe, jer nema kapacitet niti funkciju zasebnog sakupljanja informacija. Obavještajni sektor je centralno koordinaciono tijelo prikupljanja, procjene i širenja obavještajnih informacija u okviru sjedišta NATO-a.

Sektor za operacije obezbjeđuje Vojnom odboru razvoj trenutnih operativnih planova i rešavanje pitanja vezanih za stanje snaga NATO-a, kao i vojnog rukovođenja u međunarodnim krizama. Sektor razvija i koordinira multinacionalnu obuku i vježbe, uključujući i one sa zemljama učesnicima programa Partnerstvo za mir.

Sektor za planiranje i politiku razvija i koordinira ulogu Vojnog odbora u odbrambenoj politici i strateškom planiranju NATO-a. Ovo podrazumijeva doprinos razvoju političko-vojnih koncepata, izradu

studija i procjena, planiranje snaga NATO, proces razvoja Ciljeva snaga (eng. Force Goals), godišnji Pregled odbrane, proces PARP Partnerstva za mir i dugoročno planiranje.

Sektor za saradnju i regionalnu bezbjednost je centralno mjesto vojnih kontakata i saradnje koja se ostvaruje u okviru Savjeta evroatlantskog partnerstva (eng. Euro-Atlantic Partnership Council, EAPC), programa Partnerstvo za mir, Savjeta NATO-Rusija, Komisije NATO-Ukrajina i Mediteranskog dijaloga. Osim toga, u okviru ovog sektora formulišu se vojni savjeti o ulozi NATO-a u različitim aspektima kontrole naoružanja. Sektor se bavi i pitanjima koja spadaju u djelokrug rada Organizacije za evropsku bezbjednost i saradnju (OEBS), a koja su od interesa za Vojni odbor.

Sektor za logistiku, naoružanje i resurse odgovoran je za razvoj načela logistike, uključujući medicinsku podršku i transport. Glavna nadležnost ovog sektora odnosi se na planiranje logistike za upravljanje krizama, humanitarnu pomoć i pomoć u nesrećama. Ovaj sektor je odgovoran i za razvoj doktrina i procedura za upravljanje resursima, uključujući zajedničke vojne budžete, infrastrukturu i ljudstvo.

Štab NATO za konsultacije, komandu i kontrolu sastavljen je od civila iz Međunarodnog sekretarijata i oficira iz Međunarodnog vojnog sekretarijata, u cilju obezbjeđivanja potreba, prvenstveno Sjevernoatlantskog savjeta i Vojnog odbora, na polju konsultacija, komande i kontrole.

12. Pojam i značenje „Trumanove doktrine“;

13. „Nemačko pitanje“ i odnosi u Evropi tokom pedesetih

14. Američka vojna doktrina posle Drugog svetskog rata;

15. Uticaj rata u Koreji na razvoj vojnih struktura NATO-a

- Izbijanje korejskog rata ubrzalo je dinamiku razvoja organizacije koja se sada počela shvatati kao ozbiljna brana pred eventualnim opasnostima s Istoka. Umjesto prijašnjih prilično usporenih odluka, NATO je u doba korejskog rata pokazao svojuodlučnost da u pravom smislu postane vojno-politička organizacija.

+ID.

16. Administracija predsednika Dvajta Ajhzenhauera i doktrina masovne odmazde;

17. Doktrina masovne odmazde i odnosi unutar NATO-a;

18. Pojam i značenje „Trke u naoružanju”

-

19. Uticaj nuklearnog oružja na međunarodne odnose posle Drugog svetskog rata

Vrste oružja za masovno uništenje:

1) Nuklearno

2) Hemijsko

3) Biološko

Vrste nuklearnog oružja

1) Fisiona nuklearna oružja (atomske ili A-bombe)

2) Fuziona nuklearna oružja (termonuklearne bombe, hidrogenske bombe ili H-bombe)

Atomske bombe su jeftinije za proizvodnju. One rade po principu cepanja atoma prilikom čega se izgubljenja masa transformiše u energiju prema Ajnštajnovoj formuli E=Mx(CxC). Postoje dva hemijska elementa koja se koriste u te svrhe, uranijum-235 (5 ili manje kg dovoljno za jednu atomsku bombu) i plutonijum. Da bi se dobila kritična masa koja će eksplodirati jedno parče uranijuma se u nekoj uskoj cevi bombarduje konvencionalnim eksplozivom i prenosi preko te cevi do drugog komada uranijuma. Uranijum se sastoji od mešavine 0,7% uranijumovog izotopa u-235 koji je podložan fisiji i 99,3% u-238 koji nije podložan fisiji. Nuklearno oružje zahteva obogaćivanje kako bi se povećao udeo u-235 na 90% ili više. Dobijena materija se naziva visoko obogaćeni uranijum. VOU se može kombinovati sa plutonijumom kako bi se formiralo jezgro ili se može samo koristiti kao eksploziv. Bomba bačena na Hirošimu koristila je samo VOU. 15-20 kg VOU je dovoljno da bi se napravila atomska bomba bez plutonijuma. Prepreke za njihovo dobijanje su te: da je za atomsku bombu potrebno 5 ili više kilograma U-235 koji se teško dobija jer prirodni uranijum sadrži tek 1% ovog izotopa. Ekstrakovanje U-235 je spor, tehnički komplikovan i skup proces. Od plutonijuma je tehnički teže napraviti bombu. Dobija se iz uranijuma koji se koristi u nuklearnim reaktorima. Bomba bačena na Nagasaki bila je plutonijumska.

Izrada fuzionih oružja je veoma skupa i tehnološki veoma zahtevna. Hidrogenska bomba se zasniva na fuzionoj energiji koja se oslobađa kada se atomi spajaju u jedan, umesto raspadanja kao u prvim fisionim bombama. H-bomba je značajno povećala moć mogućeg uništenja jednim oružjem. Prva proba je izvršena 1.11.1952. na Maršalovim ostrvima, 10-megatonska bomba Majk, 500 puta veće snage od one bačene na Nagasaki. Najveća eksplozija koju je čovek izazvao na površini Zemlje se dogodila 1961. godine, kada su Sovjeti aktivirali 60-megatonsku hidrogensku bombu, 20 puta jaču od sve eksplozivne moći upotrebljene u Drugom svetskom ratu. Fuzija je omogućila da se u veoma malom pakovanju smesti ogromna destruktivna snaga. Ova oružja su rezervisana za najbogatij, najveće i najnaprednije države. Dok je eksplozivna moć najvećeg dela fisionih oružja između 1 i 200 kilotona (1000 tona konvencionalnog eksploziva), snaga fuzione bombe kreće se od 1-20 megatona. Kod ovih oružja dva mala atoma (varijante hidrogena) spajaju se (vrši se fuzija) u jedan veći atom, pri čemu se oslobađa nuklearna energija. Sve ovo se odigrava na veoma visokim temperaturama.

Kako uništavaju nuklearna oružja? Imaju veliku eksplozivnu moć, toplota - eksplozija H bombe kapaciteta 1MT stvara temperaturu od 100 miliona C, radijacija.

Do sada je bilo nešto više od 2000 proba.

Kontrola nuklearnog naoružanja:

Bilateralni sporazumi između SAD-SSSR

Salt ( strategic arms limitation treaty) iz 1972. Abm treaty (antiballistic missile treaty - brane se samo glavni gradovi), 5-godišnji moratorijum na izradu novih ICBM i SLBM

Salt II – 1979. nije ratifikovan - Sovjetska intervencija u Afganistanu, ograničavanje balističkih raketa dugog dometa

Inf (intermediate range nuclear forces) treaty – 1987. demontiranje svih raketa srednjeg dometa, glavno pitanje Drugog hladnog rata

Start I (strategic arms reduction treaty) – 1991. da se nuklearni arsenal SAD smanji za 15% i ruski za 25%; SAD sa 12 081 na 10 395; SSSR sa 10 841 na 8 040

Start II – 1993. smanjenje nuklearnog arsenala za 50%, ratifikovan 2000.

Strategic offensive reduction treaty-2002. - sa 6000 na 2200, eliminisati sva taktička nuklearna oružja.

Multilateralni sporazumi: IAEA, 172 članice, jedino su Izrael, Iran i Pakistan izvan.

-Načini ispaljivanja i prenosa nuklearnog oružja

Nuklearna oružja se mogu „dovesti“ na njihovu metu na jedan od sledećih načina:

Avioni – od B 29 preko B 36 do strateških nuklearnih bombardera

Različite vrste konvencionalnih eksplozivnih naprava tipa zemlja – vazduh i sofistikovanih mobilnih sistema

Submarine launched missiles (SLBMs)

Balističke rakete (glavni „isporučilac“ nuklearnog oružja) – taktičke (od 500-1000 milja), rakete srednjeg dometa (od 1000-5000 milja, IBMs), strategijske (dometa preko 5000 milja, ICBMs)

Krstareće rakete

H-bomba je imala 5 značajnih političkih posledica:

a) Oživela je koncept ograničenog rata

b) Krize su zamenile glavni rat kao momenti suočavanja sa istinom

c) Treće, nuklearno naoružanje je odvraćanje (obeshrabrivanje strahom) učinilo ključnom strategijom.

d) Razvoj de facto režima opreznosti supersila (ključni zajednički interes – izbegavanje nuk. rata)

e) većina zvaničnika je nuklearno naoružanje uopšte, a posebno H-bomba, smatrala neupotrebljivim u vreme rata. (to nije bilo samo pitanje destruktivne snage H-bombe, za upotrebu nuklearnog naoružanja se vezivalo neodobravanje koje se jednostavno nije primenjivalo na konvencionalno naoružanje)

Ravnoteža straha - poseban oblik ravnoteže snaga koji se ponekad naziva „ravnoteža straha“ (ravnoteža Hladnog rata je bila jasno organizovana oko dve velike države, od kojih je svaka mogla da uništi drugu u trenutku)

Najvažniji multilateralni ugovor – Ugovor o neširenju nuklearnog oružja (187 država potpisalo, nisu Indija, Pakistan, Izrael i Severna Koreja)

Podaci sa http://www.carnegieendowment.org/npp/ o nuk. oružju/ukupni nuklearni arsenal (podaci iz 2009.)

Rusija - 14 000, SAD – 10,500, Kina – 125, Francuska – 300, Ujedinjeno Kraljevstvo – 160, Izrael – 80, Indija – 50, Pakistan – 60, Severna Koreja – 10. (za Iran i Siriju se sumnja da razvijuju)

Enormna moć uništenja koju poseduje nuklearno naoružanje je gotovo nepojamna. Megatona nuklearne eksplozije može proizvesti temperature od 100 miliona stepeni Celzijusa – četiri do pet puta veća od temperature koja vlada u središtu sunca. Bomba koja je bačena na Hirošimu 1945. godine bila je relativno mala, iznosila je otprilike 15 000 tona TNT-a. Današnji projektili mogu da nose 100 puta ili više od pomenute eksplozivne snage. U stvari, sva eksplozivna snaga koja je upotrebljena u Drugom svetskom ratu može stati u jednu bombu od 3 megatone, a ta jedna bomba može stati u prednji deo jednog velikog interkontinentalnog projektila. Do 80-ih godina, Sjedinjene Države i Sovjetski Savez su imali više od 50 000 komada nukleranog naoružanja.

Pojedine fizičke posledice nuklearne eksplozije nisu sigurne. Na primer, teorija nuklearne zime tvrdi da nuklearni rat može stvoriti toliko ugljenika i prašine u atmosferi da bi to blokiralo biljke u vršenju fotosinteze, što bi značilo kraj života kakav poznajemo. Studija Nacionalne akademije nauka je izvestila da je nuklearna zima moguća, ali veoma neizvesna. Mnogo bi zavisilo od toga da li bi oružje bilo usmereno na gradove, ili na druga oružja. Gradovi koji gore bi proizveli dim sa visokim sadržajem ugljenika koji bi blokirao sunčevu svetlost, ali je neizvesno koliko dugo bi se dim zadržao u vazduhu.

Nuklearno oružje je dovelo do promena u prirodi ratovanja, ali one nisu izmenile osnovni način na koji je svet organizovan. Svet anarhičnih država bez više vlasti iznad njih se nastavio i u nuklearnoj eri. Kada su 1946. godine Sjedinjene Države predložile Plan Baruh, kako bi se uspostavila međunarodna kontrola nuklearnog naoružanja, Sovjetski Savez je to video kao još jednu američku zaveru. Nakon tog neuspeha, Albert Ajnštajn je sa žaljenjem izjavio da se sve menja osim našeg načina razmišljanja. Možda nije verodostojno, ali je navodno rekao da je »fizika lakša od politike«.

Postoje i vojni i politički razlozi zašto nuklearno naoružanje nije izazvalo dramatičnije posledice odmah posle 1945. godine. Pre svega, početno atomsko oružje nije nanosilo mnogo više štete od većine konvencionalnog naoružanja za masovno uništavanje. Zapaljive bombe koje su bačene na Drezden u Nemačkoj ubile su više ljudi nego nuklearno bombardovanje Hirošime. Iako je jedno atomsko oružje obavilo posao čitavog vazdušnog napada sa konvencionalnim bombama, u početku nije bilo tako mnogo nuklearnog naoružanja u arsenalu SAD-a. Sjedinjene Države su imale samo 2 bombe 1947. godine, a 50 u 1948. Mnogi vojni planeri su smatrali da atomske bombe nisu potpuno različite, nego predstavljaju samo produžetak konvencionalnog ratovanja.

Narastajuće američko - sovjetsko rivalstvo je takođe usporilo promene u političkom razmišljanju. Sovjetski Savez nije verovao Ujedinjenim nacijama smatrajući da se suviše oslanjaju na Sjedinjene Države. Sjedinjene Države nisu mogle da primoraju Sovjete na saradnju jer je Evropa bila talac u odnosima Sovjeta i Amerikanaca. Da su Sjedinjene Države zapretile nuklearnim napadom, Sovjeti su mogli zapretiti da će izvršiti invaziju na Evropu konvencionalnim trupama. Rezultat je bio pat pozicija. Revolucionarne posledice nuklearne tehnologije u početku nisu bile dovoljne da izmene način na koji su se države ponašale u anarhičnom sistemu.

Druga faza nuklearne revolucije se desila 1952. godine, kada je prvi put testirana hidrogenska bomba. Hidrogenska bomba se zasniva na fuzionoj energiji koja se oslobađa kada se atomi spajaju u jedan, umesto raspadanja kao u prvim fisionim bombama. H-bomba je značajno povećala moć mogućeg uništenja jednim oružjem. Najveća eksplozija koju je čovek izazvao na površini Zemlje se dogodila 1961. godine, kada su Sovjeti aktivirali 60-megatonsku hidrogensku bombu, 20 puta jaču od sve eksplozivne moći upotrebljene u Drugom svetskom ratu.

Ironično, najznačajnija promena koja je pratila razvoj H-bombe je bilo njihovo smanjivanje u veličini. Fuzija je omogućila da se u veoma malom pakovanju smesti ogromna destruktivna snaga. Sistemi izgrađeni za proizvodnju ranih atomskih bombi su postajali sve veći i veći kako su bombe dobijale na veličini i zauzimale sve više prostora. Bombarder B-36 je bio ogroman avion sa osam motora i jednim velikim prostorom u kome je mogao da nosi jednu bombu. Sa druge strane, hidrogenska bomba sa istom

destruktivnom snagom staje u mnogo manjem prostoru. Kada je jednom destruktivna moć mogla da stane u vrh balističke rakete, do interkontinentalnog nuklearnog rata je moglo da dođe u roku od 30 minuta nakon upozorenja, u poređenju sa osam sati koliko je trebalo B-36 da preleti istu razdaljinu. Povećana destruktivnost hidrogenske bombe je takođe dramatizovala posledice nuklearnog rata. Ratovanje se više nije moglo smatrati produžetkom politike drugim sredstvima. H-bomba je imala pet značajnih političkih posledica, čak i ukoliko nije reorganizovala anarhični način na koji svet funkcioniše. Prvo, oživela je koncept ograničenog rata. U prvoj polovini XX veka došlo je do promene – za razliku od ograničenih ratova iz XIX veka, došlo je do dva svetska rata, koji su odneli desetine miliona života. Sredinom veka, analitičari su XX vek nazivali »vekom totalnog rata«. U Vijetnamu i Avganistanu i Sjedinjene Države i Sovjetski Savez su rađe prihvatili poraz nego da upotrebe svoje najjače naoružanje. Drugo, krize su zamenile glavni rat kao momenti suočavanja sa istinom. U prošlosti, rat je bio vreme kada su se otvarale sve karte. Ali u nuklearnom dobu, rat je suviše razarajući i takvi momenti istine su previše opasni. Tokom Hladnog rata, Berlinska kriza, Kubanska raketna kriza, i kriza na Srednjem Istoku ranih 70-ih godina, predstavljale su funkcionalni ekvivalent ratu, vreme da se vidi stvarni odnos snaga u vojnoj moći. Treće, nuklearno naoružanje je odvraćanje (obeshrabrivanje strahom) učinilo ključnom strategijom. Od ključnog značaja je bilo organizovanje vojne moći kako bi se proizveo strah i napad bio predupređen. Četvrta politička posledica bila je razvoj de facto režima opreznosti supersila. Dve supersile su, uprkos ogorčenim ideološkim razlikama, razvile jedan ključni zajednički interes: izbegavanje nuklearnog rata. Za vreme Hladnog rata, Sjedinjene Države i Sovjetski Savez su bili uključeni u posredne ili periferne ratove, ali se dve nacije ni u jednom slučaju nisu našle u direktnom sukobu. Pored toga, dve strane su razvile sfere uticaja. Dok su Amerikanci govorili o smanjivanju uticaja komunizma u Istočnoj Evropi u 50-im godinama, u praksi, kada su se Mađari pobunili protiv svojih sovjetskih vladara 1956. godine, Sjedinjene Države iz straha od nuklearnog rata nisu požurile da im pomognu. Nakon Kubanske raketne krize, Vašington i Moskva su uspostavili vruću telefonsku liniju kako bi omogućili brzu komunikaciju između sovjetskih i američkih lidera. Tehnologija je učinila lakšom saradnju u kriznim vremenima, čineći komunikaciju između lidera u bipolarnom sistemu prilagodljivijom i ličnijom. Potpisali su brojne sporazume o kontroli naoružanja, počevši od Ugovora o zabrani ograničenih proba iz 1963. godine. Pregovori o kontroli naoružavanja su postali način da se razgovara o stabilnosti u nuklearnom sistemu.

Peto, većina zvaničnika je nuklearno naoružanje uopšte, a posebno H-bomba, smatrala neupotrebljivim u vreme rata. To nije bilo samo pitanje destruktivne snage H-bombe. Za upotrebu nuklearnog naoružanja se vezivalo neodobravanje koje se jednostavno nije primenjivalo na konvencionalno naoružanje.

Nuklearno naoružanje je stvorilo poseban oblik ravnoteže snaga koji se ponekad naziva „ravnoteža straha“. Testiranje snage je bilo više psihološko nego fizičko. Obe strane su sledile politiku sprečavanja nadmoćnosti onog drugog, ali je rezultat bio različit u odnosu na prethodne sisteme. Za razliku od sistema ravnoteže snaga XIX veka, u kome je pet velikih sila menjalo saveze, ravnoteža Hladnog rata je bila jasno organizovana oko dve velike države, od kojih je svaka mogla da uništi drugu u trenutku.

Nuklearna ravnoteža straha se podudara sa razdobljem bipolarnosti. Neki neorealisti, kao Kenet Volc, određuju bipolarnost kao situaciju u kojima dve velike države imaju gotovo svu moć, ali ta vrsta

bipolarnosti je retka. Bipolarnost se češće dešavala u istoriji kada su savezi toliko učvršćivani da se gubila njihova prilagodljivost, kao što se desilo u Peloponeskom ratu. Premda su bile nezavisne države, savezi oko Atine i oko Sparte su čvrsto srasli u bipolarnu formu. Slično tome, uoči Prvog svetskog rata, sistemi saveza su bili postali čvrsto uvezani u bipolarnosti.

Volc tvrdi da je bipolarnost posebno stabilan tip sistema jer pojednostavljuje komunikaciju i računice. Sa druge strane, bipolarnom sistemu nedostaje prilagodljivost, i on preuveličava važnost sporednih sukoba kao što je Vijetnamski rat.

Nuklearno odvraćanje je podvrsta opšteg odvraćanja, ali posebna svojstva nuklearnog oružja su promenila način na koji su se supersile odnosile prema međunarodnim odnosima za vreme Hladnog rata. Nuklearno odvraćanje ohrabruje razmišljanje tipa „ako me napadneš, možda neću biti u stanju da sprečim tvoj napad, ali mogu uzvratiti tako snažno da nećeš ni želeti da napadneš“. Tako je nuklearno oružje utkalo novu nit u stari koncept.

Delotvorno odvraćanje zahteva i sposobnost da se nanese šteta i uverljivost da će naoružanje biti upotrebljeno. Kredibilitet zavisi od interesa koji je uključen u sukob. Na primer, američka pretnja da će bombardovati Moskvu kao odmazdu za nuklearni napad je verovatno bila uverljiva. Ali pretpostavimo da su Sjedinjene Države pretile da će bombardovati Moskvu 1980. godine ako Sovjeti ne povuku svoje trupe iz Avganistana? Sjedinjene Države su svakako imale sposobnost, ali pretnja ne bi bila uverljiva jer su ulozi bili suviše mali, a Sovjeti su zauzvrat lako mogli da bombarduju Vašington. Tako da se odvraćanje ne odnosi samo na sposobnost, nego i na uverljivost.

Od 1945. - 1949. godine samo su Sjedinjene Države imale nuklearno naoružanje, ali ga nisu upotrebile. Tako da je postojalo i izvesno samo-ograničavanje, čak i pre uzajamnog nuklearnog odvraćanja. Deo razloga je bio mali arsenal, nedostatak razumevanja ovog novog naoružanja, i američki strah da bi Sovjeti zauzeli čitavu Evropu svojim masivnim konvencionalnim snagama. Do 1950. godine, i Sjedinjene Države i Sovjetski Savez su imali nuklearno oružje, i postojalo je više kriza u kojima su američki lideri razmatrali njegovo korišćenje. Nuklearno oružje nije bilo upotrebljeno u Korejskom ratu, niti 1954. i 1958. godine kada su kineski komunisti mobilisali snage za invaziju na ostrvo Tajvan koje su držali nacionalisti. Predsednici Truman i Ajzenhauer su stavili veto na upotrebu nuklearnog oružja iz više razloga. U Korejskom ratu nije bilo sigurno da bi upotreba nuklearne bombe zaustavila Kineze, a Sjedinjene Države su se plašile odgovora Sovjeta. Uvek je postojala opasnost da bi pretnje mogle eskalirati, i da bi Sovjeti mogli upotrebiti nuklearno oružje da pomognu svjim kineskim saveznicima. Tako da iako su Amerikanci bili nadmoćni u broju nuklearnog naoružanja, postojala je opasnost od kretanja ka širem ratu koji ne bi uljučivao samo Koreju i Kinu.

Nuklearno oružje je verovatno odigralo značajnu ulogu u sprečavanju prerastanja Hladnog rata u stvarni rat. Tokom 80-tih godina, američki rimokatolički biskupi su rekli da bi nuklearno odvraćanje moglo biti opravdano samo uslovno kao privremena mera koja se može tolerisati dok se ne razvije nešto bolje.

Oružja za masovno uništenje razlikuju se od konvencionalnih oružja po enormnoj potencijalnoj smrtnosti koju izazivaju i po nedostatku diskriminativnosti prema onima koje će ubijati (Džošua Goldstajn), služe

drugačijim ciljevima nego konvencionalna oružja. Sredstvo su odvraćanja za velike sile, simboličko sredtsvo izjednačavanja moći za manje zemlje, činilac bez kojeg se danas pojam velike sile ne može ni zamisliti. Slučaj Izrael, Pakistan, Iran, Irak, JAR i SKoreja. Istorijski razvoj ovog oružja je započeo za vreme WW II i čuvenog projekta Menhetn koji su razvijali Openhajmer, Bor, Ajnštajn. Uporedo su razvijani i nemački projekti. Truman i Staljin u Potsdamu; “šaptanje u uvo”. Staljinova paranoja i obaveštajni podaci. 16. jul 1945. prva proba atomske bombe od plutonijuma -tzv. Triniti test i taj datum označava početak nove ere. 6. i 9. avgust - prve bombe upotrebljene u Hirošimi i Nagasakiju (Little boy i Fat man). Komisija za kontrolu nuklearnog oružja i Baruhov plan. Većina istoričara se sada slažu da je Truman bacio bombu na Hirošimu i Nagasaki pre svega kako bi ubrzao kraj rata sa Japanom, a ne da bi zaplašio Sovjetski Savez, kako su tvrdili neki revizionisti. Ali on jeste očekivao da će bomba imati određene političe posledice. Na sastanku u Potsdamu, kada je Truman kazao Staljinu kako Amerika ima atomsku bombu, Staljin je ostao nepromenjenog izraza lica i naizgled nije bio impresioniran. Naravno, to je Staljin već znao od svojih špijuna, ali je njegova mirnoća donekle predstavljala udar za Amerikance. Kada su Sjedinjene Države 1946. godine predložile Plan Baruh za kontrolu nuklearnog naoružanja od strane U.N., Staljin ga je odbio jer je hteo da izradi sopstvenu bombu. Kako je on to video, bomba pod međunarodnom kontrolom bi i dalje bila američka bomba, jer su samo Amerikanci znali kako da je naprave. Daleko je bolje za sovjetsku bezbednost da imaju sopstvenu bombu

Nuklearna oružja kao oružja koja kao ubojno sredstvo koriste nuklearnu energiju. Najrazornija oružja koja su na raspolaganju državama. Bomba veličine frižidera može da uništi čitav jedan grad + faktor radijacije koji ostavlja dugoročne posledice. Ne postoji adekvatna odbrana protiv ovog oružja.

*- Praksu međunarodne politike u pogledu nuklearnog oružja odlikujudva suprotna procesa: proces proliferacije, ili umnožavanje i širenje nuklearnog oružja, sa jedne strane, i proces redukcije, ili smanjivanje nuklearnog oružja, sa druge strane. U pogledu rezultata prvog procesa, proliferacije nuklearnog oružja,može se zaključiti da se za 60 godina postojanja nuklearnog oružja nisu materijalizovale “noćne more” s početka “nuklearnog doba”, odnosno predviđanja da će se vrtoglavo povećati broj zemalja koje ovo oružje poseduju.4 Naime, potvrđeni nuklearni status danas ima devet zemalja. Za još nekolicinu zemalja se sumnja da tajno rade na razvoju nuklearnog oružja.Krajnje pesimistični analitičari međunarodne stvarnosti bi dodali, međutim,da nuklearne reaktore za miroljubivu proizvodnju nuklearne energije poseduje preko 40 zemalja sveta, i da je mali korak od miroljubive do vojne upotrebe iste.Proces redukcije nuklearnih arsenala podrazumeva, s druge strane,postojanje brojnih inicijativa, kako bilateralnih (između SAD i nekadašnjeg SSSR-a, danas Ruske Federacije), tako i multilateralnih (obično pod okriljem UN) za smanjenje nuklearnog oružja, od kojih su neke i dale očekivane rezultate, tj. dovele do značajnog smanjenja nuklearnog oružja. I inicijativa za potpuno ukidanje nuklearnog oružja nije nepoznata u međunarodnoj politici. Gorbačov je 1986. među prvima predložio plan za svet bez nuklearnog oružja do 2000. godine. Upravo ove godine smo mogli čuti gradonačelnika Hirošime sa istim predlogom prolongiranim za 2020. godinu.U međuvremenu, i istovremeno sa zaključivanjem ugovora o smanjenju nuklearnog oružja, velike sile, prvenstveno SAD, najavljuju i nove vrste nuklearnog oružja, kao i sisteme odbrane od istih. Ovakav razvoj,zajedno sa strahovanjem da u posed nuklearnog oružja mogu doći i tzv.nedržavni akteri, koji ga mogu iskoristiti u terorističke svrhe, navodi mnoge da savremeno stanje u pogledu nuklearnog oružja opisuju sintagmom

“drugo nuklearno doba.”a) Proliferacija nuklearnog oružja:O proliferaciji nuklearnog oružja uslovno se može govori u širem i užem smislu. U užem smislu ona podrazumeva umnožavanje nuklearnih oružja, ili uvećavanje nuklearnog arsenala zemlje koja već ima nuklearni status (vertikalna proliferacija). U širem smislu se pod proliferacijom podrazumeva povećavanje “kluba” nuklearnih zemalja, odnosno broja

zemalja koje poseduju nuklearno oružje (horizontalna proliferacija), i tada se obično termin “proliferacija” zamenjuje terminom “širenje” (spread) nuklearnog oružja.

Prvo testiranje nuklearnog oružja obavile su SAD in vivo, ispuštanjem atomskih bombi na japanske gradove Hirošimu i Nagasaki 1945. godine. Do sredine 60-tih godina prošlog veka nuklearno oružje su testirale još četiri zemlje: SSSR (1949), Velika Britanija (1952), Francuska (1960) i Kina(1964). Ovih pet zemalja danas predstavljaju priznate vlasnike nuklearnog oružja - njihov nuklearni status priznat je i potvrđen međunarodnim ugovorima. Zbog tajnosti koja prati informacije o nuklearnom oružju, nije moguća pouzdana procena trenutne veličine nuklearnih arsenala ovih zemalja ali, u cilju stvaranja bar približne slike o redu te veličine, mogu poslužiti sledeći podaci: SAD imaju 5.968 strateških bojevih glava, 1.000 operativnog taktičkog oružja, i oko 3.000 rezervnih taktičkih i strateških bojevih glava; Rusija ima 4.978 strateških bojevih glava, oko 3.500 operativno taktičkih bojevih glava, i više od 11.000 rezervnih taktičkih i strateških bojevih glava; Kina ima oko 300 strateških bojevih glava i 120taktičkih; Francuska ima oko 350 strateških bojevih glava; Velika Britanija ima manje od 200 strateških bojevih glava.Još tri zemlje važe za de facto posednike nuklearnog oružja, iako im,kao prethodnim zemljama, nuklearni status nije priznat (tj. dozvoljen) putem međunarodnih ugovora. To su Indija, Pakistan i Izrael. Indija je obavila prve nuklearne eksplozije 1974. godine, tvrdeći da one služe mirnodopskim svrhama. Javno pokazivanje svog nuklearnog oružja ona je obnovila 1998.godine, kada joj se pridružuje i njen regionalni suparnik Pakistan. Izrael nije nikad obavio javnu nuklearnu probu, a ni potvrdio niti demantovao posedovanje nuklearnog oružja, ali je opšte uverenje da ga i on poseduje.Procenjuje se da Indija ima 45 do 95 nuklearnih bojevih glava, Pakistan od 35 do 50, a Izrael od 75 do 200.7 U februaru 2005. godine i Severna Koreja je objavila svoj nuklearni status. Ova zemlja nije sprovela testiranje nuklearnog oružja, ali je početkom maja 2005. godine to najavila. Iz straha od napada SAD, a u zamenu za odustajanje od nuklearnog programa, Severna Koreja je tražila finansijsku pomoć i ugovorno obavezivanje SAD da neće upotrebiti silu protiv nje. Posle nnekoliko rundi multilateralnih pregovora predstavnika šest zemalja (SAD,Rusija, Kina, Južna Koreja, Severna Koreja i Japan) o ovom problemu, ovih dana se najavljuje postizanje sporazuma i odustajanje Severne Koreje od dalje izgradnje nuklearnog oružja. Procenjuje se da bi ova zemlja mogla imati jednu ili dve nuklearne bojeve glave, kao i materijal za još nekoliko. Sledeći raspad SSSR-a u posedu nuklearnog oružja su se našle novonastale države Belorusija, Kazahstan i Ukrajina. Do 1994. SAD i Rusija su vodile sa ovim zemljama pregovore o denuklearizaciji, pa su one uništile strateško nuklearno oružje na svojoj teritoriji, a taktičko vratile u Rusiju.Irak je krenuo putem stvaranja nuklearnog programa pre prvog Zalivskog rata (1991), ali je tada bio prinuđen da ga demontira pod nadzorom inspektora UN. Okupacija Iraka od strane SAD i njenih saveznika iz 2003.godine zbog nikad dokazanog posedovanja oružja za masovno uništavanje,okončala je iračke težnje za nuklearnim oružjem.Za Iran se sumnja da tajno radi na nuklearnom programu. 2003.godine je Međunarodna agencija za atomsku energiju (IAEA) zaključila da Iran preduzima tajne nuklearne aktivnosti, Iran je pristao na kontrolu ovog tela UN, koje i danas nastavlja sa inspekcijskim aktivnostima u ovoj zemlji. Ali i

Iran nastavlja sa aktivnostima obogaćivanja uranijuma za koje tvrdi da imaju isključivo miroljubivu svrhu.Zvaničnici SAD u poslednje vreme pominju i Siriju kao zemlju koja tajno stvara nuklearno oružje. Pentagon je 2001. godine zaključio drugačije,ali je krajem 2003. godine CIA upozorila da se nastavi sa praćenjem sirijskih nuklearnih namera.Libija je priznala da radi na nuklearnom programu u vojne svrhe, ali je u decembru 2003. godine izrazila spremnost da ga otvori za međunarodnu inspekciju i dobrovoljno uništi.I Južna Afrika predstavlja zemlju koja je stekla nuklearno oružje i kasnije odustala od njega. Ova zemlja je 1993. objavila da je do 1989. godine tajno proizvela šest nuklearnih naprava, i da ih onda je demontirala. Alžir se, takođe, pominje kao zemlja koja nije odustala od nuklearnih aspiracija, mada postoji potpuna nesigurnost u pogledu odlučnosti i intenziteta težnje ove zemlje ka sticanju nuklearnog oružja.I za mnoge druge zemlje se tokom prethodnih 60 godina postojanja nuklearnog oružja govorilo, ili su to i same priznavale, da su na putu sticanja nuklearnog oružja, ali i da su vremenom odustale od svojih nuklearnih ambicija (nuklearna inverzija). U tom smislu navodi se oko 20 zemalja:Argentina, Australija, Brazil, Egipat, Nemačka, Indonezija, Italija, Japan,Švedska, Švajcarska, Holandija, Norveška, Rumunija, Jugoslavija, Južna Koreja, Tajvan, Kanada, Finska, Grčka, Španija i Turska.Još jednom treba naglasiti da su empirijski podaci vezani za nuklearno oružje nepotpuni i nepouzdani, zbog izuzetne tajnosti koja prati razvoj nuklearnih programa, kao i zbog namernog prikrivanja podataka ili zbog namernog dezinformisanja. Ne može se pouzdano tvrditi ni koliko su puta države u konfliktnim situacijama pretile upotrebom nuklearnog oružja,10 ali najpoznatiji slučaj tzv. nuklearnog zastrašivanja predstavlja Kubanska raketna kriza (između SAD i SSSR-a-) iz 1962. godine. Ono što jeste pouzdano je činjenica da je napad nuklearnim oružjem izvršen u samo jednoj prilici, i to u vreme nuklearnog monopola SAD.

b) Redukcija nuklearnog oružja

Redukcija predstavla smanjivanje nivoa naoružanja ili smanjivanje određenih sistema oružja. Redukcija je delimično razoružanje, a razoružanje može biti i potpuno (npr. u slučaju zemalja poraženih u ratu). Kontrola naoružanja podrazumeva uvođenje neke vrste ograničenja, regulacije, i drugih limita za kvalitet ili kvantitet oružja, njegovu lokaciju, zaštitu,kontrolu, transfer, ili za upotrebu vojne sile i oružja uopšte.Uporedo sa proliferacijom nuklearnog oružja na međunarodnom nivou se stvarao i “režim” sprečavanja ove pojave, koji predstavlja“povezanu mrežu međunarodnih ugovora, unutrašnjih zakonodavstava, dvostranih, regionalnih i multilateralnih verifikacionih sistema, pozitivnih i negativnih garancija za bezbednost, ekonomskih sankcija, kontrole tehnologije i zona bez nuklearnog oružja.”12 Sledi hronološki pregled najvažnijih pokušaja - bilateralnih (između dva hladnoratovska suparnika) i multilateralnih - redukcije nuklearnog oružja.Ugovor o delimičnoj zabrani nuklearnih proba (PTBT )13 je potpisan 1963. godine između SAD, SSSR i Velike Britanije, koje su se sporazumele o budućem izvođenju nuklearnih eksplozija samo pod zemljom. Danas ovaj Ugovor ima preko 120 strana ugovornica.Ugovor o neširenju nuklearnog oružja (NPT)14 je potpisan 1968.godine, a dve godine kasnije stupio je na snagu. Smatra se da ovaj Ugovor ima centralno mesto u režimu sprečavanja širenja nuklearnog oružja. Nacrt Ugovora su podnele SAD i SSSR, a usvojen je u Generalnoj skupštini UN.Ugovor danas ima skoro 200 strana ugovornica. Potpisan je na 25 godina, ali je 1995. produžen na neograničeno vreme. Ugovorom se priznaje posedovanje nuklearnog oružja tadašnjim nuklearnim silama (SAD, SSSR,Kina, Velika Britanija i Francuska), dok se ostale zemlje obavezuju da neće težiti sticanju nuklearnog statusa. Indija, Pakistan i

Izrael nisu ugovornice ovog dokumenta, pa su nuklearni status stekle ne kršeći ovu međunarodnu obavezu. Severna Koreja se pre proglašenja svog nuklearnog statusa povukla iz Ugovora, dok su Irak, Iran, Libija, Sirija i dalje strane ugovornice. Pet nuklearnih sila je ostalim zemljama bez nuklearnog oružja dalo tzv. pozitivne garancije bezbednosti – garancije da će u slučaju nuklearnog napada na neku od njih “smesta delovati u skladu sa svojim obavezama iz Povelje UN.”16Privremeni ugovor o određenim merama u pogledu ograničenja strateškog ofanzivnog oružja (SALT I)17 je potpisan 1972. između SAD i SSSR-a. Ovim ugovorom su “zamrznuti” tadašnji nivoi američkih i sovjetskih nuklearnih projektilskih bacača i podmornica dok se ne postigne ugovor o sveobuhvatnijim merama. Ovaj ugovor je zamenjen 1979. godine kada SAD i SSSR potpisuju ugovor SALT II,18 koji, međutim, nikad nije stupio na snagu.Ugovor SALT I će 1991. godine zameniti novi ugovor - START I.Iste godine kada je potpisan SALT I (1972) potpisan je i Ugovor protiv balističkih raketa (ABM).19 Ovim Ugovorom se ograničava razvoj antibalističkih raketnih sistema SAD i SSSR. Smatra se da je zahvaljujući njemu sprečena nuklearna trka u kosmosu između dve hladnoratovske sile.Dve godine kasnije (1974) su SAD i SSSR potpisale Ugovor o pragu za izvođenje nuklearnih proba (TTBT)20 kojim se zabranjuju podzemne nuklearne probe oružja većeg od 150 kilotona. Ugovor je stupio na snagu tek 1990. godine.Ugovor o eliminisanju raketa srednjeg i kratkog dometa (INF),21 koji su SAD i SSSR sklopile 1987. godine, eliminiše i zabranjuje sve balističke rakete (zemne ili krstareće), sa kapacitetom domašaja između 300 i 3.400 milja (500 i 5.500 km). Ugovor je stupio na snagu sledeće godine, a potpuno je implementiran 1991.SAD i SSSR zamenjuju 1991. godine neuspele SALT ugovore Ugovorom o redukciji i ograničenju strateškog ofanzivnog oružja (STARTI).22 START I značajno smanjuje limite za interkontinentalne balističke rakete i sa njima povezane bacače i bojeve glave, bacače i bojeve glave podmornički lansiranih balističkih raketa, i teške bombardere i njihovo naoružanje, uključujući i dugometne nuklearne vazdušno lansirane krastareće rakete. Ugovor je stupio na snagu 1994. godine.Uz START I je naredne godine potpisan i tzv. Lisabonski protokol,koji omogućava implementaciju ovog ugovora u novonastaloj situaciji raspada SSSR-a. Njime se obezbeđuje da Rusija, Belorusija, Ukrajina i Kazahstan nastave ispunjavanje sovjetskih obaveza preuzetih START I ugovorom. Pored toga, Belorusija, Kazahstan i Ukrajina su se obavezale da će eliminisati svo nuklearno oružje sa svoje teritorije tokom narednih sedam godina, i da će pristupiti Ugovoru o neširenju nuklearnog oružja (NPT) kao zemlje bez nuklearnog oružja, što su one i učinile 1993/4. godine.Između SAD i SSSR-a je 1993. godine potpisan START II ugovor o daljem smanjenju i ograničavanju strateškog ofanzivnog oružja.23 Dve zemlje su se obavezale na dalje smanjenje i eliminisanje svih

interkontinentalnih balističkih raketa sa nezavisno usmerenim višestrukim bojevim glavama, i smanjenje ukupnog broja nuklearnih bojevih glava za svaku od njih na 3.000 do 3.500, i to do 1. januara 2003. Međutim, ugovor nije stupio na snagu, obaveze iz njega nisu ispunjene, pa su se u septembru 1997. dve strane ugovornice ponovo međusobno obavezale na ispunjenje ugovornih odredbi, s produženim rokom do 2007. godine. Dogovoreno je i to da do kraja 2007. godine dve zemlje pristupe i sklapanju START III ugovora,kojim će dalje smanjiti strateške bojeve glave (na 2000-2500), sisteme za lansiranje, kao i podstarteško ili taktičko nuklearno oružje.SAD i Rusija su u skorije vreme predvidele još jedno smanjenje svojih nuklearnih arsenala Ugovorom o smanjenju strateških ofanzivnih snaga ili Moskovskim ugovorom iz 2002. godine (SORT).24 Ovim ugovorom je predviđeno da do kraja 2012. godine one dalje smanje broj razmeštenih strateških bojevih glava ispod limita od 1700-2200. Pri tom je svaka strana slobodna da sama odredi sastav i strukturu ofanzivnih strateških snaga u okviru ustanovljenog ukupnog broja, ali se

ne zahteva uništavanje bojevih glava već njihovo demontiranje, što im omogućava da ih čuvaju kao rezervu.Ugovor je stupio na snagu u junu 2003. godine, a ostaje na snazi do 2012.godine, uz mogućnost produženja ili suspendovanja naknadnim ugovorima.Istovremeno je potpisana i Zajednička deklaracija o novom strateškom partnerstvu kojom se predviđaju diskusije na visokom nivou u okviru novonastale Konsultativne grupe za stratešku bezbednost.25U međuvremenu je 1996. godine potpisan i jedan multilateralni dokument kojim se zabranjuju sve nuklearne probe na teritorijama država članica - Sveobuhvatni ugovor o zabrani nuklearnih proba (CTBT).26Međutim, od pet priznatih nuklearnih sila samo su ga Kina i SAD potpisale, ali ga ni one nisu ratifikovale. Ugovor još nije stupio na snagu, pošto nije ispunjen uslov koji propisuje neophodnu ratifikaciju od strane 44 zemlje koje imaju nuklearne reaktore na svojoj teritoriji, a koje su navedene u aneksu Ugovora.I niz drugih međunarodnih ugovora kojima redukcija naoružanja nije prvenstveni predmet regulacije uključuje i odredbe o eliminisanju nuklearnog oružja iz određenih geografskih ili prirodnih sredina (npr. Ugovor o Antarktiku iz 1959. godine, Ugovor o kosmosu iz 1967. godine, Ugovor o dnu mora i okeana iz 1971. godine, itd).

c) Najnoviji razvoj

Prikazani razvoj procesa razoružanja tokom prethodne decenije mogao bi da sugeriše dobre izglede za smanjenje nuklearnih arsenala,posebno arsenala velikih nuklearnih sila. Da se radi o veoma protivrečnom procesu govori druga strana medalje. Naime, iste godine kada je potpisan tzv.Moskovski sporazum, SAD su usvojile novu spoljnopolitičku i bezbednosnu strategiju,27 kojom napuštaju raniji stav da će upotrebiti nuklearno oružje samo protiv država koje ga budu prve upotrebile ili su u savezu sa državom koja ga koristi, zatim da će nuklearnim oružjem odgovoriti i u slučajevima kada budu upotrebljena ostala oružja za masovno uništenje, čak i u slučaju napada konvencionalnim oružjem.Poslednje vesti (februar 2005. godine) govore o tome da je predsednik SAD naredio Ministarstvu odbrane da pripremi nuklearno oružje, koje bi uslučaju potrebe bilo korišteno protiv najmanje sedam država (Kina, Rusija,Severna Koreja, Irak, Iran, Libija i Sirija).Osim toga, u SAD je nastavljen rad na sistemu odbrane od balističkih raketa (BMD).30 Ambiciozna ideja o razvoju sistema strateške odbrane za zaštitu teritorije SAD od potencijalnog nuklearnog napada potiče iz 1983.godine, iz vremena Reganove vladavine (Inicijativa o strateškoj odbrani, SDI),31 a napuštena je sa okončanjem hladnog rata, ali su nastavljena istraživanja o ograničenijem sistemu. U vreme Klintonove administracije,tačnije 1999. godine, ova rasprava je obnovljena usvajanjem Dokumenta o Nacionalnoj raketnoj odbrani (NMD),32 ali je i ovoga puta odloženo usvajanje predloga za početak razmeštanja sistema. Sa dolaskom nove Bušove administracije na vlast u SAD, i posle terorističkih napada na ovu zemlju, program je ponovo pokrenut.Novu nuklearnu politiku SAD obeležava i nastojanje da se izrade novi prototipovi bojevih glava u narednih desetak godina. Za razliku od hladnoratovskog nuklearnog oružja “visokog punjenja,” sada se predlaže razvoj oružja sa malim radioaktivnim punjenjem, koje uključuje i kontroverzni “razarač bunkera” (bunker buster).33 Zagovornici ovog programa tvrde da je ono pogodno za tvrde i duboko ukopane mete u kakvima se skrivaju teroristi.U skladu sa novim bezbednosnim stavom SAD su se povukle iz Ugovora o zabrani balističkih raketa (ABM), a u reakciji je usledilo i rusko povlačenje iz START II ugovora (2002), kao i rusko objavljivanje tzv. prava na prvu upotrebu nuklearnog oružja. Kina i Indija su zadržale stav o upotrebi nuklearnog oružja samo u odbrani od nuklearnog napada, dok su obe, kao i Francuska i Engleska, najavile modernizaciju svojih nuklearnih

arsenala.Kritičari Bušove politike iz SAD tvrde da će ovakav razvoj podstaći novu trku u naoružanju upravo u vreme kada SAD pokušavaju da obuzdaju nuklearnu proliferaciju u svetu. Iz sveta se čuje ista zabrinutost, kao i zabrinutost zbog mogućih posledica obnavljanja nuklearnih proba (radijacije prvenstveno). Očigledna protivrečnost koja se ispoljava u praksi međunarodne politike vezanoj za nuklearno oružje odslikava se, ili je podstaknuta,

protivrečnim teorijama o ulozi nuklearnog oružja u međunarodnoj politici, i protivrečnim predviđanjima posledica dalje proliferacije ili širenja nuklearnog oružja.S jedne strane, široko je prihvaćeno mišljenje da je nuklearno oružje bilo važan faktor održanja dugog mira (ili “nuklearnog mira”) između SAD i SSSR-a tokom hladnog rata. Zagovornici ovog shvatanja, uglavnom teoretičari međunarodne politike neorealističkog usmerenja, predviđaju da će slične “efekte pacifikacije” imati i buduće širenje nuklearnog oružja, koje treba da bude umereno i usmeravano od strane velikih nuklearnih sila. Zato oni tvrde da se širenja nuklearnog oružja ne treba plašiti, nego ga treba pozdraviti. Ovaj stav, dakle, izražava optimizam u pogledu postojanja i širenja nuklearnog oružja (“nuklearni optimizam”). Svoje zaključke o “nuklearnom miru” neorealisti izvode iz strukturalne teorije međunarodne politike,34 iz dosadašnjeg iskustva sa nuklearnim oružjem, i iz suprotstavljanja logike konvencionalnog i logike nuklearnog kao apsolutnog oružja.S druge strane, takođe je široko prihvaćeno i mišljenje da nastavljanje širenja nuklearnog oružja povećava rizik od izbijanja nuklearnog rata, i da zato treba delovati na unapređenju međunarodnih inicijativa kojima se ova pojava sprečava. Ovo mišljenje, koje uglavnom zastupaju liberalno orijentisani teoretičari u međunarodno-političkoj teoriji, izražava, dakle, pesimizam u odnosu na postojanje i širenje nuklearnog oružja (“nuklearni pesimizam”).Vrhunac predloga za redukciju nuklearnog oružja u međunarodnoj politici koji dolazi iz ovog teorijskog tabora predstavlja ideja o tzv. virtuelnim ili latentnim nuklearnim arsenalima.Konačno, treba reći da postoje i kritički ili tzv. alternativni pristupi izučavanju problema vezanih za nuklearno oružje, razvijeni uglavnom posle hladnog rata, koji se bave “zanemarenim” aspektima proliferacije ili širenja nuklearnog oružja, kao što su uloga tabua, kulture, nevladinih i transnacionalnih organizacija, kao i tzv. epistemoloških zajednica u procesu sprečavanja proliferacije nuklearnog oružja. Ne treba isticati da je pesimističan stav o nuklearnom oružju u pozadini mišljenja i ove grupe istraživača međunarodne stvarnosti.

20. Uticaj Kubanske raketne krize na odnose SAD i SSSR

….ID.

21. Odnos NATO-a i evropskih integracija tokom pedesetih godina

-

22. Šarl de Gol i povlaćenje Francuske iz vojnih struktura NATO;

…- Šarl de Gol, francuski predsjednik koji je želio obnoviti nekadašnju moć Francuske i kojem je smetala dominacija osovine Vašington – London i njihov međusobni odnos, želio je drugačiju i snažniju ulogu Francuske u NATO savezu. Osim toga, u tom periodu tenzije su rasle i zbog činjenice da je, zbog američkog pritiska, Francuska 1956. bila prisiljena da se povuče sa Sueckog kanala, zajedno s Velikom Britanijom i Izraelom.

S obzirom na to da je Francuska nakon II svjetskog rata bilježila nezapamćene stope ekonomskog razvoja i da je potkraj pedesetih bila blizu razvoja vlastitog nuklearnog oružja, to je Parizu omogućilo da počne razmišljati o zaokretu u spoljnoj politici.

1958. godine de Gol je poslao memorandum američkom predsjedniku Azenhaueru i britanskom premijeru Makmilanu i zatražio stvaranje tripartitnog tijela u Savezu, u kojem bi Francuska imala jednak politički uticaj kao SAD i Velika Britanija i u kojem bi jedan od načina za postizanje balansa unutar zapovijedanja Savezom bilo pravo uzajamnog veta. Osim toga, de Gol je tražio i proširenje uticaja NATO saveza i na područja u kojima je Francuska imala strateški interes, prije svega u Alžiru, ali njegovi planovi nisu se podudarali s konceptom angloameričke dominacije NATO savezom i, stoga, dobio je negativan odgovor. Nakon toga, de Gol je odlučio povesti Francusku smjerom nezavisne odbrambene politike.

Prvi važan potez u osamostaljivanju Francuske učinjen je 1959. povlačenjem francuske mediteranske flote iz NATO saveza, a onda i zabranom stacioniranja stranog nuklearnog oružja na francuskom tlu. U međuvremenu, 1960. godine, je Francuska uspješno testirala nuklearne bombe, čime je Pariz preuzeo odgovornost za odbranu od sovjetskog napada. Godinu dana kasnije lansiran je i francuski satelit i tako je Francuska postala treća zemlja na svijetu s vlastitim satelitom u orbiti. De Gol je 1964. prekinuo diplomatske veze Francuske s Tajvanom i uspostavio ih s Narodnom Republikom Kinom, a onda i iskoristio dominaciju u tadašnjoj Evropskoj ekonomskoj zajednici i 1963. Francuska je uložila veto na ulazak Velike Britanije u EEZ.

Godine 1966. povučene su kopnene i vazdušne snage te su tako francuske oružane snage u cijelosti napustile vojne formacije NATO saveza. 1966. Francuska se povukla iz Vojnog komiteta, ali je ostala prisutna u političkom Savjetu NATO saveza. Posljednji simbolični čin francuskog razilaženja sa Sjevernoatlantskim vojnim savezom dogodio se 1967. preseljenjem vrhovnog zapovjedništva savezničkih snaga u Evropi iz dotadašnjeg pariškog sjedišta u belgijski glavni grad Brisel, gdje se i danas nalazi, dok je odbrambena akademija prebačena iz Pariza u Rim. Zapovjedništvo američke vojske za Evropu (EUCOM) prebačeno je iz Francuske u Njemačku.

Nakon de Golovog odlaska s političke scene, Francuska je ublažila svoj stav prema NATO savezu i 1993. ponovo se vratila u vojno zapovjedništvo NATO saveza.

Verzija 2:

- Francuska je nakon Drugog svjetskog rata izgubila veliki dio stare slave njen uticaju novim odnosima u svijetu bio je umanjen a njena kolonijalna moć pestala je da postoji. Sve je to izazvalo nezadovoljstvo francuskog naroda i osjećaj nacionalne poniženosti. Amerika je zauzela sve bivše francuske pozicije i nije stala u odbranufrancuskih pozicija u međunarodnoj politici. Izborom Šarla DeGola za francuskog predsjednika počinje nova faza evroatlanskih odnosa među saveznicima. Degol je postao predsjednik kada se Francuska nalazila u nezavidnoj ekonomskoj i socijalnojsituaciji. Novi francuski predsjednik vojnu-političku organizaciju NATO vidio je prvenstveno kao mogućnost jače američke penentracije na evropski kontinent tesredstvo američke dominacije nad zapadnom Evropom. Stoga je u svojoj poslanici američkom predsjedniku Ajzenhaueru i britanskom premijeru McMillanu 17. septembra 1958.godine tražio mogućnost novog oblikaevroatlantske saradnje. Predlagao je formiranje novog tijela u kojemu bi bile predstavljene tri najveće zapadne države (SAD, Velika Britanija i Francuska) koje bi na ravnopravnoj osnovi rješavale sva bitna pitanja vezana uz evroatlantsku saradnju. Time je de Gol, prvi put javno, tražio od SAD-a da unutar evroatlantskog saveza Francuska bude jednako tretirana kao i Velika Britanija te da SAD Francuskoj prizna statussupersile.Francuski prijedlog nije usvojen jer su SAD i Velika Britanija smatrali da jeFrancuska politički, ekonomski i vojno preslaba da s njima ravnopravno učestvuje u procesu komandovanja i odlučivanja oko krucijalnih stvari u NATO-a, uključujući i pitanja vezana za nuklearno naoružanje. U jeku rasprava oko nuklearnog naoružanja nesamo unutar NATO-a već i šire u Evropi Degol je smatrao da je upravo to doba pravi trenutak da Francuska krene s proizvodnjom nuklernog arsenala unutar svojih nacionalnih snaga. Planirano stacioniranje savezničkog nukleranog arsenala nafrancusku teritoriju de Gol je uslovljavao pomoći Amerikanaca u razvoju francuskog nuklearnog arsenala. SAD nije udovoljio takvom francuskom zahtijevu pa je general Nordstat 1959.godine zabranio stacioniranje nuklearnog naoružanja na francusku teritoriju, povučena je francuska sredozemna i atlanska flota s Mediterana, kao ivazdušne snage iz sistema združenih NATO-ovih snaga. Francuska nije ni učestvovalau vojnoj vježbi NATO-a "Falex 66".U principu, Francuska je 1966. odlučila povući svoje vojne snage iz vojne strukture NATO-a. Na taj način nije odustala od daljnje saradnje s evroatlantskim saveznicima,već od saradnje na onom planu koji je smatrala najnepovoljnijim za vlastite nacionalneinterese.

Svakako da je geostrateški centralnoevropski položaj Francuske, pogotovo blizina Njemačke, bio i te kako važan za koherentnost Saveza, razmještaj i efektivnost njegovihvojnih snaga. No SAD je već tada raspolagao s dovoljno vojnih baza i vojnih saveza, a preostali evropski saveznici bili su dovoljno vojno opremljeni da povlačenje Francuske,iako važno, ne poremeti odnos snaga unutar Saveza, a nije to bio ni korak koji bi davaoznatniju prednost suprotnom bloku.

23. Harmelov izveštaj i promene unutar NATO šezdesetih godina;

24. Politika detanta između blokova krajem šezdesetih i početkom sedamdesetih godina XX veka;

25. Helsinška Konferencija o bezbednosti i saradnji u Evropi;

26. Sovjetska intervencija u Avganistanu i „Drugi Hladni rat“

-….slicno sa 44 o.O.

27. Pad Berlinskog zida i kraj sovjetskog bloka

…ID

28. Konferencija u Maastrihtu i Zajednička spoljna i bezbednosna politika EU

29. Zapadnoevropska unija i „Petersberški zadaci“

40. Sporazumi „Berlin“ i „Belrin+“(novi aranzman NATO-a u pogledu ESDI) između NATO i EU

-The Berlin Plus agreement is the short title of a comprehensive package of agreements made between NATO and the EU on 16 December 2002.[1] These agreements were based on conclusions of NATO's 1999 Washington summit, sometimes referred to as the CJTF mechanism,[2] and allowed the EU to draw on some of NATO's military assets in its own peacekeeping operations.

Content[edit]

The Berlin Plus agreement has seven major parts:[1][3]

1. The NATO-EU Security Agreement, which covers the exchange of classified information under reciprocal security protection rules.

2. Assured Access to NATO planning capabilities for EU-led Crisis Management Operations (CMO).

3. Availability of NATO assets and capabilities for EU-led CMOs, such as communication units and headquarters.

4. Procedures for Release, Monitoring, Return and Recall of NATO Assets and Capabilities.

5. Terms of Reference for DSACEUR and European Command Options for NATO.

6. Arrangements for coherent and mutually reinforcing capability requirements, in particular the incorporation within NATO's defence planning of the military needs and capabilities that may be required for EU-led military operations.

7. EU - NATO consultation arrangements in the context of an EU-led CMO making use of NATO assets and capabilities.

This comprehensive framework for NATO-EU relations was concluded on March 17, 2003 by the exchange of letters by High Representative Javier Solana and the then-Secretary General of NATO Lord Robertson.[3]

Practice[edit]

Procedures[edit]

• The use of NATO assets by the EU is subject to a "right of first refusal" : NATO must first decline to intervene in a given crisis.[4]

• Approval of the use of assets has to be unanimous among NATO states. For example, Turkish reservations about Operation Concordia using NATO assets delayed its deployment by more than five months.[5]

Operations[edit]

To date, the EU has conducted two operations with the support of NATO:

• Operation Concordia in the Former Yugoslav Republic of Macedonia. The EU took over from NATO's operation Allied Harmony and deployed around 300 troops to provide security to EU and Organization for Security and Co-operation in Europe monitors overseeing the implementation of the Ohrid Framework Agreement.

• EUFOR Althea in Bosnia and Herzegovina. Following NATO's decision at the 2004 Istanbul summit to terminate the mission of NATO's Stabilisation Force (SFOR) by the end of the year, the EU started its own 7,000-strong mission, EUFOR Althea, in the country with the aim to implement the military aspects of the Dayton Peace Agreement and to maintain a safe and secure environment.

-Four Power Agreement on Berlin

From Wikipedia, the free encyclopedia

The Four Power Agreement on Berlin also known as the Berlin Agreement or the Quadripartite Agreement on Berlin was agreed on 3 June 1972 by the four wartime allied powers, represented by their Ambassadors. The four foreign ministers, Alec Douglas-Home of the United Kingdom, the Union of Soviet Socialist Republics' Andrei Gromyko, France's Maurice Schumann, and the United States'sWilliam P. Rogers signed the agreement and put it into force at a ceremony in Berlin on 3 June 1972.[1] The agreement was not a treaty and required no formal ratification.

The Berlin Agreement[edit]

-In 1969 Berlin Brigade troops of the U.S. Army roar through morning rush hour traffic in aZehlendorf residential district, a routine reminder that Berlin was still legally occupied by the World War II victors.

By reconfirming the existence of the rights and responsibilities of the four Powers for the future of Berlin and Germany as a whole (which the Soviets claimed to have abrogated as a result of the Berlin crisis of 1959-1962), the Agreement laid the foundation for a series of East-West agreements which ushered in the period usually known as Détente. It also reestablished ties between the two parts of Berlin, improved travel and communications between the two parts of the city and brought numerous improvements for the residents of the Western Sectors.

In order to reach such improvements, the ultimate political definition of the status of Berlin was purposely left vague, thus preserving the differing legal positions of the two sides. The word "Berlin" does not appear in the text. The city of Berlin is identified only as the "relevant area."

The Quadripartite Agreement is drawn up "in the English,[i] French[ii] and Russian[iii] languages, all texts being equally authentic." Thus, there is no authentic text in the German language. The translations used by both German states have some differences.[iv]

After the agreement entered into force, the Soviet Union used this vague wording in an effort to loosen West Berlin's ties with the Federal Republic of Germany. However, the agreement contributed greatly both to a reduction of tensions between East and West over Berlin and to expanded contacts between the two parts of Germany. As such, it made an important contribution to the process which resulted in the reunification of Germany in 1990.

Along with the Allied agreement, the Basic Treaty (Grundlagenvertrag) (effective June 1973) recognized two German states, and the two countries pledged to respect one another's sovereignty. Under the terms of the treaty, diplomatic missions were to be exchanged and commercial, tourist, cultural, and communications relations established. Under the Agreement and the Treaty, in September 1973, both German states joined the United Nations.

These treaties were part of a breakthrough series of international agreements which were seen by some as formalizing the Cold War's division of Europe, while others saw this as the start of the process that led to the end of the Cold War. M. E. Sarotte wrote in 2001 that "...despite all the fears, both sides managed to make many bargains as a result of the détente dialogue.

31. Poreklo i sadržaj pojma „Novi svetski poredak“;

32. Administracija Džordža Buša starijeg i traganje za novom misijom NATO

33. Pojam i značenje „out-of-area“ delovanja NATO;

34. Administracija Bila Klintona i reforma NATO:

35. Uloga Saveta za severnoatlantsku saradnju i programa Partnerstvo za mir;

- PARTNERSTVO ZA MIR

Uspostavljen 1994. godine sa ciljem da prevaziđe barijere sa postkomunističkim zemljama centralne i istočne Evrope i kroz dijalog i saradnju osigura mir, NATO program Partnerstvo za mir (PzM) danas predstavlja model bliske i snažne bezbjednosne saradnje NATO-a sa takozvanim partnerskim zemljama, koja podrazumijeva i učešće članica PzM u NATO mirovnim operacijama u svijetu.

PzM je prva stepenica ka članstvu u NATO, a zemlje koje mu pristupe, između ostalog, obavezuju se da će čuvati demokratiju, pridržavati se principa međunarodnog prava, ispunjavati obaveze u skladu sa poveljom UN, uzdržavati se od upotrebe prijetnji ili primjene sile protiv drugih država, poštovati postojeće granice, mirno rješavati sukobe itd.

Uz podršku NATO-a, članice PzM su bolje osposobljene da djeluju sa NATO vojnim snagama i razvijanje bliže vojne saradnje sa namjerom da se poboljša vojna efikasnost multinacionalnih snaga.

36. Širenje NATO posle Hladnog rata

- Pravna osnova za proširenje članstva NATO nalazi se u članu 10. Sjevernoatlantskog ugovora, koji glasi: „Strane (članice) mogu, jednoglasnom odlukom, pozvati bilo koju drugu evropsku državu u stanju da pomogne ostvarenju načela Ugovora i da doprinese bezbjednosti sjevernoatlantskog područja pristupanjem ovom ugovoru.” U njemu se jasno ističu ograničenja za pristupanje, a to su da: -samo evropske države mogu da se razmatraju za članstvo u Alijansi, -sve države članice moraju jednoglasno da donesu odluku o prijemu nove države u članstvo.

Studija o proširenju NATO

Temeljna načela nove NATO politike proširenja usvojena su tokom 1995. godine, u dokumentu pod nazivom Studija o proširenju NATO. U njoj se navodi da proširenje NATO predstavlja dalji korak prema njegovom osnovnom cilju – jačanju bezbjednosti i unapređenju stabilnosti u evroatlantskom području. Nadalje, u Studiji se predviđa da će proširenje NATO doprinijeti:

• %jačanju demokratskih reformi,

• %unapređenju sveobuhvatne saradnje među državama,

• %transparentnosti u planiranju odbrane,

• %jačanju sposobnosti NATO da doprinese evropskoj i međunarodnoj bezbjednosti,

• %jačanju i proširenju evroatlantskog partnerstva.

Pored toga, u Studiji se potvrđuje da će buduće širenje članstva biti utemeljeno na članu 10. Sjevernoatlantskog ugovora. Pri tom, najvažniji uslov za odluku o pozivu jedne države u članstvo je sposobnost da stvarno ispunjava ugovorne obaveze, odnosno načela, politike i procese kojih se pridržavaju članice NATO.

Potpisivanjem protokola o pristupanju Alijansi, od strane ministara inostranih poslova Poljske, Češke i Mađarske, decembra 1997. godine, NATO je, prvi put u svoje članstvo primila države koje, u prethodnih pola vijeka, nijesu bile dio istog ideološkog i kulturnog okruženja u odnosu na njene dotadašnje članice. Nakon ratifikacije u svih tadašnjih 16 država NATO, ove tri države postale su članice Alijanse u martu 1999. godine.

- U prvoj fazi nakon kraja hladnog rata članice NATO-a su za zemlje koje bi htjele postati punopravni članovi oformilo Sjevernoatlanski savjet za saradnju te Partnerstvoza mir kao pogodne oblike saradnje između članica NATO-a i potencijalnih država kandidata. Pritom se isticalo da je saradnja te vrste počiva na razvoju demokratije,tržične ekonomije, ljudskih prava i transparentnosti cjelokupnog vojnog sektora. Drugafaza koja je trajala od 1995 do 1999. godine karakteriše intenziviranje političkih pregovora kako unutar samih saveznika tako i u odnosima sa zemljama Centralne iIstočne Evrope. Svjesni činjenice da će do proširenja doći predstavnici zemlaja članicaSaveza pokušavali su pronaći odgovore koja zemlja kada i kako ući u punopravnočlanstvo u NATO-u. NATO je zbog strateškog položaja i postignutih reformi

odlučio dana svoj 50 rođendan 1999. godine u savez primi Poljsku, Mađarsku i Češku. Primanjemovih zemalja NATO je pokazao spremnost i odlučnost da se širi na Istok,to je takođe bila i potvrda da je NATO prebrodio sve posthladnoratovske krize i da mirno može dakrene u novu fazu svog razvoja. Međutim ove tri zemlje su relativno nespremne ušle uSavez što se ubrzo pokazalo te je rezultovalo problemima pri njihovom prilagođavanjuoružanih snaga ali i nevoljkom preuzimanju obaveza koje proizlaze iz članstva. Stoga je NATO drugom proširenju pristupio krajnje oprezno. U tom cilju osnovan je Akcijski plan za članstvo (MAP) kojim je NATO preciznije i pažljivije definisao uslove začlanstvo. Stoga se drugo proširenje najavljeno na smitu u Pragu 2002.godine obavljalodrugima tempom. U Pragu je od deset zemalja Vilniunske grupe izdvojeno njih sedam:Bugarska, Estonija, Letonija, Litvanija, Rumunija, Slovačka i Slovenija koje su 2004 postale punopravne članice. Ovo novo proširenje najveće u istoriji Saveza vodilo jeračuna o političkim, geostrateškim i vojnim kriterijima. Savez je na političkom planu postavio kao primarni cilj političko-diplomatsko djelovanje, na strateškom planu NATO je ušao duboko u interesnu sferu bivšeg SSSR i na taj način izbio direkno na graniceRusije. Napravio je veliki iskorak prema istoku, Slovenija je predstavljala ulazna vrataza Balkan a Bugarska i Rumunija omogućile su NATO-u nesmetan izlzak premaistočnom Mediteranu, Bliskom istoku, Kaspijskom moru i dalje prema Centralnoj Aziji.Ovime je stvoren obruč oko Zapadnog Balkana s ciljem da se ne dozvoli ponavljanje bilo kakve nestabilnosti. Na vojnom planu ni jedna od novoprimljenih članica nijeispunila NATO uslove u potpunosti. To je bilo u kontradikciji sa onim što je NATOočekivao, ali u Savezu niko nije naivan i ne vijeruje da će nove članice biti u stanju davojno djelovati kao američke ili zapadnoevropske snage. Nakon samita u Bukureštu2008. godine Savez je pozvao Hrvatsku i Albaniju da se priključe Savezu 2009. godine

37. Odnos NATO i Rusije posle Hladnog rata;

- Od kraja Hladnog rata, zemlje članice NATO-a smatraju razvoj pozitivnih odnosa isaradnje s Rusijom jednim od prioriteta. Tokom godina učinjen je značajan napredak u prevladavanju starih antagonizama zasnovanih na ideološkom, političkom i vojnomkonfrontacijama prema evolutivnom i formalno oblikovanom partnerstvu utemeljenomna zajedničkim interesima i trajnom dijalogu.

Danas se članice NATO-a i Rusija redovno sastaju na ravnopravnim nivoima uSavjetu NATO-Rusija gdje se konsultuju o aktuelnim pitanjima bezbjednosti te orazvoju praktične saradnje na brojnim područjima od zajedničkog interesa. Uprkosčinjenici da postoje razlike u nekim pitanjima čije rješavanje zahtijeva vremena, pokretačka snaga novog vida saradnje jest shvatanje da članice NATO-a i Rusija dijelestrateške prioritete, te da su suočene sa zajedničkim izazovima poput borbe protivterorizma i širenja oružja za masovno uništenje

-Razvoj odnosa

Ideološka i politička podjela Europe okončana je 1989. godine padom Berlinskogzida. Nakon raspada Sovjetskog Saveza i Varšavskog pakta 1991. godine, te s rastomnovih bezbjednosnih izazova u posthladnoratovskom okruženju, NATO počinjeupostavljati nove oblike dijaloga i saradnje sa zemljama Istočne i Srednje Evrope i sčlanicama Zajednice nezavisnih država (Commonwealth of Independent States, CIS).Rusija postaje 1991. godine članicom Sjevernoatlantskog savjeta za saradnju (NorthAtlantic Cooperation Council) koje je zamijenjeno Evroatlantskim partnerskimsavjetom 1997. godine. Od 1994.

godine, je članica u NATO-ovom Partnerstvu za mir (Partnership for peace, PfP) - značajnom programu bilateralne saradnje, a 1996. godine nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, Rusija je svojim jedinicama i logističkom podrškom učestvovala u NATO-ovim mirovnim operacijama u Bosni i Hercegovini.Saradnja u složenim uslovima na terenu na Balkanu značajno je ojačala međusobno povjerenje i učvrstila političku volju za korakom naprijed u pogledu saradnje NATO-a iRusije. Taj se preokret dogodio 1997. godine potpisivanjem Osnovnog akta omeđusobnim odnosima, saradnji i bezbjednost (Founding Act on Mutual Relations,Cooperation and Security) koji je pružio formalnu osnovu odnosa NATO-a i Rusije. Njime je izražen zajednički cilj izgradnje dugotrajnog mira i uspostavljeno Trajnizajednički savjet (Permanent Joint Council, PJC) kao forum za savjetovanje i saradnju.Time je odnos između Rusije i NATO-a uz operativnu poprimio i konkretnuinstitucionalnu dimenziju.Iako je u sledećih nekoliko godina učinjen značajan napredak u pogledu jačanjameđusobnog povjerenja i razvoja programa konsultacija i saradnje, zaostalehladnoratovske predrasude spriječile su PJC u razvoju njegovog potencijala. Zbognesuglasica oko NATO-ove vojne agresije na SRJ 1999. godine, Rusija je suspendovalasvoje učestvovanje u PJC-u, koje se do tada redovno sastajalo na nivou ambasadora iliministara. Ipak, nekoliko je aktivnosti, poput mirovne operacije u Bosni i Hercegovini, idalje nastavljeno bez prekida. Štaviše, Rusija je odigrala ključnu diplomatsku ulogu urješavanju kosovske krize, a u junu 1999. godine, kada su se Snage za Kosovo podvodstvom NATO-a razmjestile, ruski su mirovnjaci postali njihovim dijelom.Od 1999. godine, odnosi između Rusije i NATO-a počeli su se znatno poboljšavati.Početkom 2000. godine prilikom izbora za predsjednika Rusije, Vladimir Putin jeizjavio da će raditi na ponovnoj izgradnji odnosa s NATO-om u duhu pragmatizma. Nekoliko je ključnih događaja podstaklo ubrzanje procesa. Naime, 12. avgusta2000. godine, potonuće nuklearne podmornice Kursk, pri čemu je poginulo 118 članova posade, naglasilo je hitnu potrebu za saradnjom između NATO-a i Rusije u odgovorimana slične tragične nesreće. Teroristički napadi na Sjedinjene Američke Države 11.septembra 2001. godine podsjetili su na potrebu organizovanog međunarodnogdjelovanja u borbi protiv terorizma i drugih novih bezbjednosnih izazova. Neposrednonakon terorističkih napada, Rusija je otvorila svoj vazdušni prostor međunarodnojkoalicijskoj kampanji u Avganistanu te je razmjenjivala obavještajne podatke s ciljem pružanja podrške antiterorističkoj koaliciji.Na susretima na visokom nivou između NATO-a i Rusije u sljedećih nekolikomjeseci, među ostalim i dva sastanka Lorda Robertsona i Vladimira Putina te na susretuministara spoljnih poslova Saveza i Rusije u decembru 2001. godine, tražile su semogućnosti za pružanje novih poticaja i sadržaja odnosima NATO-a i Rusije.

7.2 Savjet NATO-Rusija

Pojačani pregovori zaključeni su dogovorom o zajedničkoj deklaraciji "Odnosi NATO - Rusija: Novi kvalitet" potpisanom od strane ruskih i NATO šefova država ivlada u Rimu u maju 2002. godine. Ovom deklaracijom, nastalom na ciljevima i principima Osnovnog akta, predstavnici NATO-a i Rusije obavezali su se jačatisposobnosti zajedničkog rada, na ravnopravnim principima, u područjima od obostranoginteresa i suprotstavljati se zajedničkim prijetnjama svojoj bezbjednosti.Istim je dogovorom uspostavljen je Savjet NATO-Rusija (NATO - Russia Council, NRC) koje je zamijenilo PJC. Svih 26 zemalja članica NATO-a i Rusija ravnopravnoučestvuju u NRC-u identificirajući i istražujući mogućnosti za zajedničke odluke iaktivnosti unutar širokog spektra bezbjedonosnih pitanja na evroatlantskom području.Promjena PJC-a u NRC (koji se sastaje u formatu «27» umjesto «NATO+1») označila je i nov

filozofski pristup prema odnosu. To je pridonijelo stvaranju osnaženogambijenta povjerenja, čineći političku razmjenu i konsultacije daleko prikladnijimakonkretnoj saradnji.Glavni sekretar NATO-a predsjedava sastancima NRC-a koji seodržavaju na različitim nivoima - najmanje jednom mjesečno na nivou ambasadora,dvaput godišnje na nivou ministara, te prema potrebi na nivou sastanaka na vrhu. Odbor za pripremu (Preparatory Commitee), koji se sastaje barem dvaput u mjesecu, pruža podršku radu NRC-a, te nadzire postojeću saradnju. Rad u posebnim područjimarazvijen je u okvir ad hoc ili stalnih radnih grupa. Sastanci se takođe odvijaju jednommjesečno između vojnih predstavnika, te dvaput godišnje na nivou načelnika glavnihštabova.NRC i njemu podčinjene strukture djeluju po principu konsenzusa i trajnog političkog dijaloga. Članice NRC-a djeluju kao nacionalni predstavnici te na način konzistentan njihovim kolektivnim obvezama i zadacima. Pritom članice NATO-a iRusija zadržavaju pravo na samostalno djelovanje, iako je njihov zajednički cilj uokviru NRC-a rad na svim područjima u kojima dijele interese i poteškoće.U ljeto 2004. godine, brojni tragični događaji uzrokovani terorizmom u Rusijidoveli su do vanredne sjednice NRC-a po prvi puta u istoriji. Učesnici NRC-a snažno suosudili terorizam u bilo kojem obliku, te su iznova potvrdili svoju odlučnost dazajedničkim naporima stanu na kraj ovoj opštoj prijetnji.Uslijedili su konkretni koraci poput osnivanja NRC-ovog Akcijskog plana protivterorizma odobrenog od ministara spoljnih poslova NRC-a 9. decembra 2004. godine.Isti plan nudi strukturu i cilj saradnji NRC-a na ovom ključnom području, te udružujesaradnju NRC-a usmjerenu na sprječavanje terorizma, borbu protiv terorističkogdjelovanja te upravljanje posledicama u slučaju terorističkih napada.Organizovana je zajednička procjena konkretnih opasnosti od terorizma koja seneprestano revidira. Na trima konferencijama na visokom nivou -2002. godine u Rimu i Moskvi, te 2004. godine u Norfolku (Virdžinija, SAD) - raspravljalo se o ulozi vojske u borbi protiv terorizma, dajući savjete za razvijanje praktične vojne saradnje na ovom području. Konferencija održana u Sloveniji u junu 2005. godine, bila je usmjerena naizazove s kojima se suočavaju državne vlasti u Rusiji, Španiji, Turskoj i SjedinjenimAmeričkim Državama rješavajući posljedice nedavnih terorističkih napada, te na načinna koji su se naučene lekcije otada ugradile u politiku i praksu.Posebni oblici borbe protiv terorizma takođe su ključno pitanje mnogih područjasaradnje u okviru NRC-a, na primjer planiranje u vanrednim situacijama, sprječavanje proliferacije, nadzor vazdušnog prostora, odbrana od krstarećih projektila, odbrambenareforma i naučna suradnja.

-Vojno-Vojna saradnja NATO-a i Rusije

Glavni cilj vojno-vojne saradnje je poboljšati interoperabilnost između snaga Rusijei Saveza imajući na umu da se od savremene vojske, u trenutku poziva zaučestvovanjem u mirovnim ili ostalim operacijama upravljanja krizama, očekujesaradnja u okviru višenacionalne komande i strukture snaga. Provodi se i velik brojvježbi i programa obuke.Nakon gubitka ruske nuklearne podmornice Kursk u avgustu 2000.godine,zajednički poduhvati započeti su na području mjera za spašavanje posade podmornica.Okvirni sporazum, potpisan u februaru 2003. godine, predstavljao je velik korak premastandardizaciji postupaka traganja i spašavanja, saradnji u razvoju opreme, razmjeniinformacija, te provođenju zajedničkih vježbi za ispitivanje postupaka.U toku je i postavljanje okvira za obostranu pomorsku izmjenu i posjete lukama,kao i moguće aktivnosti za jačanje zajedničkih vježbi između vojnih snaga Rusije i NATO-a. U svrhu priprema ruske posade za buduću podršku u Operaciji "ActiveEndeavour", 2005. godine su organizirane obučne vježbe.

-Napredak u kontroli naoružanja

Predmet rasprave NATO-a i Rusije bile su i teme vezane uz nadzor naoružanja imjere izgradnje povjerenja. Unutar ovog zadanog okvira obe su strane iznova potvrdilesvoju predanost Sporazumu o konvencionalnim vojnim snagama u Evropi (Treaty onConventional Forces in Europe, CFE), kao okosnici evropske bezbjednosti. Napredak na ovom području zavisi o ruskom ispunjenju svojih preostalih obaveza artikulisaniih uZavršnom aktu konferencije država učesnica CFE sporazuma u Istambulu 1999. godine,a odnose se na Gruziju i Moldaviju. Članice NATO-a su potvrdile da će se ispunjenjemovih obaveza stvoriti potrebni uslovi za postizanje ratifikacije Dogovora o prihvaćanju CFE sporazuma od strane svih 30 država potpisnica, čime će sporazum stupiti nasnagu

38. Sporna pitanja u odnosima između NATO i Rusije posle Hladnog rata;

39. Odnos NATO i Evropske unije posle Hladnog rata;

…. Od svog nastanka i NATO i Evropska unija pridonose održavanju i jačanju bezbjednosti i stabilnosti u zapadnoj Evropi. NATO teži ostvarenju ovog cilja ulogom jakog odbrambenog, političkog i vojnog saveza, a od vremena završetka Hladnog rata,razvijanjem ostalih partnerstava i proširenjem članstva, jača sigurnost u širemevroatlantskom području. Evropska unija jača stabilnost promicanjem ekonomske i25

političke integracije isprva među zapadnoevropskim zemljama, a potom i pružanjemdobrodošlice novim zemljama članicama. Kao posljedica procesa proširenja članstavaobiju organizacija, velik broj evropskih zemalja postao je dijelom novih strujanja političkog i ekonomskog razvoja Evrope, a mnoge su postale i članicama obijuorganizacija.Kao posljedica pregovora započetih u septembru 2000. godine, Glavni sekretar NATO-a i predsjedavajući EU-a izmijenili su u januaru 2001. godine službena pismaradi utvrđivanja raspona saradnje i oblika. Na zajedničkm sastancima različitih nivoa.Propisana su godišnje dva zajednička sastanka ministara spoljnih poslova NATO-a iEU-a, i najmanje tri sastanka tromjesečno na nivou ambasadora Sjevernoatlantskogsavjeta i Političkog i bezbjednonog odbora EU-a (poznati kao NAC-PSC sastanci).Osim spomenutih, dvaput u tri mjeseca održavali bi se sastanci Vojnog savjeta, dok bise sastanci potčinjenih odbora sazivali redovno. Uz navedene sastanke, pismima su propisani i sastanci na nivou osoblja.Odtada su sastanci NAC-PSC postali uobičajno obilježjem saradnje dvijuorganizacija. Teroristički napadi na Sjedinjene Američke Države u septembru 2001.godine, podstakli su daljnje jačanje saradnje. Na snazi su dobili i službeni kontakti, temeđusobno učestvovanje na sastancima.

Na Praškom sastanku na vrhu u novembru 2002. godine, članice NATO-a su iznova potvrdile svoju predanost jačanju saradnje NATO-a i EU-a čija se i efikasnost pokazalatokom zajedničkog nastojanja uspostave mira i uslova za razvoj na Balkanu.U deklaraciji NATO-EU o ESDP-u objavljenoj u decembru 2002. godine, dvije suorganizacije pozdravile strateško partnerstvo između EU-a i NATO-a na područjuupravljanja krizama. Nekoliko mjeseci kasnije, NATO i Evropska unija dali su sadržajastrateškom partnerstvu, te su usaglasavajući niz dokumenata otvorili put zajedničkomdjelovanju. Dokumentima su

obezbjedili razmjenu povjerljivih informacija i saradnju uupravljanju krizama ukljucujuci dogovore "Berlin Plus"

-Razvoj praktične saradnje NATO-EU

"Berlin Plus"dogovori počivaju na saznanju da zemlje članice obe organizacijeimaju samo jednu postavu oružanih snaga, te ograničene resurse na raspolaganju. U postojećim okolnostima, a i radi izbjegavanja nepotrebnih dupliranja resursa,dogovoreno je da će EU u svojim mirovnim operacijama moći koristiti NATO-ovekapacitete i sposobnosti. Drugim riječima, dogovori omogućuju pružanje podrške NATO-a misijama predvođenima EU-om u kojima Savez kao cjelina ne učestvuje. Oni su olakšali prijenos odgovornosti od NATO-a na EU za vojne operacije u bivšoj jugoslavenskoj Republici Makedoniji i Bosni i HercegoviniOvaj sporazum, potpisan u martu 2003. godine, naziva se "Berlin Plus"jer proizilaziiz odluka donesenih u Berlinu 1996. godine, u kontekstu saradnje NATO-WEU. Glavnekarakteristike dogovora "Berlin Plus"čine sljedeće sastavnice:1.obezbjeđen pristup EU-a NATO-ovim sposobnostima planiranja osposobljenihza doprinos vojnim operacijama predvodenim EU-om;2.pretpostavka raspoloživosti unaprijed određenih NATO-ovih sposobnosti izajedničkih sredstava za operacije predvodene EU-om;3.utvrđivanje raspona europskih opcija komandovanja za operacije predvodeneEU-om, daljnji razvoj uloge Zamjenika vrhovnog saveznickog komadanta zaEuropu (Deputy Supreme Allied Commander Europe, DSACEUR) kako bi u potpunosti i što efikasnije preuzeo svoje evropske obaveze.4.daljnje prilgođavanje NATO-ovog sistema odbrambenog planiranja s ciljem štosveobuhvatnijeg uključenja vojnih snaga u operacije predvodene EU-om;5.NATO-EU dogovor koji pokriva razmjenu povjerljivih informacija podmeđusobnim pravilima bezbjedonosne zaštite; postupci za izdavanje, praćenje, povrat i opoziv NATO-ovih sredstava i sposobnosti; NATO-EU aranžmanikonsultacije u kontekstu upotrebe NATO-ovih sredstava i sposobnosti u EU-ovim operacijama upravljanja krizama Savez je preduzimao niz akcija u znak podrške UN-ovom Savjetu bezbjednosti zavrijeme i nakon sukoba. 12. juna 1999. godine, rasporedene su Snage za Kosovo(Kosovo Force, KFOR) na osnovu Rezolucije 1244 Savjeta bezbjednosti UN-a, kako bise obezbjedila međunarodna sigurnost.Ujedinjene nacije i NATO su u 2000. i 2001.godini takođe ostvarili uspješnu saradnju u zaustavljanju sukoba u južnoj Srbiji kao i usprječavanju rasplamsavanja građanskog rata u bivsoj jugoslavenskoj RepubliciMakedoniji.Saradnja između NATO-a i UN-a odigrala je ključnu ulogu u Afganistanu. 11avgusta 2003. godine, Savez je službeno preuzeo Međunarodne snage za pomoć bezbjednosti (International Security Assistance Force, ISAF), snage s mandatom UN-akoje su isprva bile zadužene za podršku sigurnosti u i oko Kabula. S vremenom jeISAF, nizom rezolucija Savjeta bezbjednosti UN-a, dobio zeleno svjetlo za djelovanje uostalim regijama u zemlji s ciljem širenja autoriteta centralne vlasti i omogućavanjarazvoja i obnove. Savez je na određeno vrijeme rasporedio i dodatne vojne snage uAfganistan radi pojačanja ISAF-ove podrške nastojanjima afganistanske vlade u pokušaju stvaranja bezbjednosnog okruženja uoči predsjedničkih izbora 2004. godine,te za parlamentarne i lokalne izbore u septembru 2005. godine.

U Iraku, pod uslovima Rezolucije 1546 Savjeta bezbjednosti UN-a, a na zahtjeviračke privremene vlade, NATO pruža podršku u obuci i opremanju iračkih snaga bezbjednosti.U junu 2005. godine, nakon zahtjeva Africke unije, te u uskoj saradnji sUjedinjenim nacijama i Evropskom unijom, NATO je pristao dati podršku Afričkojuniji u širenju njezine misije za prekid nasilja u regiji Darfur (Sudan). NATO je pomogao vazdušnim prevozom mirovnjaka iz afričkih zemalja davaoca vojnika u regijutokom ljetnih

mjeseci, te obukom oficira Africke unije za vođenje multinacionalnihvojnih štabova i upravljanje obavještajnim podacima

30. Evropska bezbednosna i odbrambena politika (ESDP)

41. Uloga NATO na Balkanu devedesetih godina XX veka;

- NATO-ovo najveće i u stvari jedino pravo vojno angažovanje bilo je u dva navrata, i oba puta na području bivše SFRJ. Dakle u stvari NATO je svoj pravi dominantni značaj dobio tek u vrijeme raspada SFRJ i vrlo je prepleten i upleten u svim događajima na ovim prostorima.

Dok se Jugoslavija nije još raspala, i dok je trajao rat u Hrvatskoj, Američka 6. flota koja je i inače raspoređena u Sredozemlju i koja je jedna od glavnih snaga NATO za ovo područje, uplovila je u Jadransko more i praktično njeno prisustvo je tu otada stalno (jedino u vrijeme rata u Iraku to je smanjeno). Več početkom 1992. šesta flota je sa učešćem 10 NATO članica održala prijeteće vojne manevre pod nazivom "Dragon hammer" (Zmajev čekić) što smo već povezali sa 12. poglavljem Otkrivenja. Time je samo najvaljeno da će učešće NATO-a u događajima u bivšoj Jugoslaviji biti veliko.

NATO je praktično uspostavio i održavao zonu zabranjenog leta u Bosni (zbog čega je između ostalog i umrlo i onih 12 beba u Banjalučkom porodilištu jer kopneni "koridor" još nije bio probijen), od 1992. do 1995. godine.

Hrvatska vojska, HVO i Armija BiH su vojno pomagane i u naoružanju i vojnoj opremi i u instruktorima od strane NATO i SAD, a na kraju vojni plan kojim su Srbi praktično istjerani iz Hrvatske i kojim je okončan rat u Bosni bio je direktno i indirektno djelo NATO-ovih generala.

Kraj rata u Bosni je isforsiran NATO bombardovanjem srpskih položaja i vojnih i drugih objekata, a na zemlji su svoj dio posla radile Armije BiH i HV, uz obilno komunikacionu, i obavještajnu podršku NATO-a.

Inače prva pojedinačna bombardovanja srpskih položaja su počela još 1994. godine oko Goražda i Bihaća (mislim i oko Sarajeva, Srebrenice i Žepe i još na nekim mjestima), ali ono bombardovanje na kraju rata bilo je praktično prva prava i dotada najveća vojna intrvencija NATO snaga.

Nakon toga NATO je i do danas zadržao prisustvo na ovim prostorima kroz IFOR pa onda kroz SFOR, a trajanje tog prisustva nije ograničeno.

Sljedeća i još veća akcija NATO snaga bila je ona na Kosovu i u Srbiji od 24. marta do 10. juna 1999. godine.

Kada je Amerika krenula u rat u Iraku Njemačka i Francuska su 10.02.2003. spriječile pokušaj poturanja tog rata NATO-u (Turska je pozivajući se na NATO ugovor "zatražila" uključenje NATO-a radi sopstvene "zaštite"), tako da je to do zvaničnog kraja rata ostala samo Američko - Britanska akcija. Tek kada je rat "završen" i druge zemlje su počele slati i svoje trupe u Irak. Ipak očito je da je rat tamo daleko od završenog. S obzirom na ogromne probleme i gubitke s kojima se tamo susreću, Amerikanci svim

sredstvima hoće da uvuku vojske što više zemalja u učešće "misije" u Iraku koja postavlja sve više vruć krompir koji bi oni vrlo rado da podvale drugima, barem što se tiče napora i vojnih i ekonomskih gubitaka.

Dakle, ipak najveće i najznačajnije učešće NATO-a ostaje ono na prostoru SFRJ, a jedine zemlje evrope koje još nije uspio da stavi pod svoju kapu su Srbija i Crna Gora i Bosna i Hercegovina.

-

42. Teroristički napadi na SAD 11. septembra 2001. godine i NATO

- Teroristički napadi na Njujork i Vašington, 11. septembra 2001. godine, naveli sune samo Sjedinjene Američke Države već i cijeli Savez na borbu protiv terorizma. Nakon manje od 24 sata od napada, NATO se po prvi put u istoriji pozvao na član 5.,koji predstavlja klauzulu osnovnog sporazuma o kolektivnoj odbrani. Politički značajove odluke leži u činjenici, kojom član 5. obavezuje svaku od saveznica, da se napad na jednu ili više njih u Evropi i Sjevernoj Americi smatra napadom na sve njih. Kao posljedica ove činjenice, napadi na SAD smatrani su napadima na sve članice Saveza, tesu članice i partnerske zemlje čvrsto osudile ove napade i terorizam u svim oblicima.Praktične implikacije ove odluke nisu imale presedana, s obzirom da je tada po prvi put Savez rasporedio snage i ostala sredstva kao podršku operaciji iz člana 5. Na zahtjevSjedinjenih Američkih Država, saveznici su pristali preduzeti osam posebnih mjera podrške. Jedna od njih sastojala se u slanju aviona NATO Vazdušnog sistema za ranoupozorenje i nadzor (AWACS) u Sjedinjene Američke Države gdje bi pomagali prinadzoru američkog vazdušnog prostora. Operacija pod nazivom "Eagle Assist" trajala jedo sredine maja 2002. godine. Druga mjera je predstavljala pokretanje protivtero-rističke operacije u Mediteranu 26. oktobra 2001. godine pod nazivom "ActiveEndeavour", koja se još uvijek odvija u regiji.

Još jedna značajna "premijera" za NATO uslijedila je nakon pozivanja na član 5. iučestvovanja u operacijama kojima se trebao nadzirati vazdušni prostor SAD-a iMediteran. Kada je odlučio preuzeti nadležnost nad Međunarodnim snagama za pomoć bezbjednosti u Avganistanu (ISAF) u avgustu 2003.

godine, Savez je vodio svoju prvuoperaciju očuvanja mira izvan Evrope. Nakon ove operacije, slijedile su druge misijeizvan tradicionalnog područja NATO-a. Upravo teroristički napadi na SAD bili su prekretnica u daljem razvoju Saveza. NATO je izvršio reformu sistema kolektivneodbrane i zaštite stvoreni su novi instrumenti odbrane koji su stavljeni na raspolaganjesavezu. Takođe veliko preispitivanje vojnih sposobnosti NATO-a desilo se pokretanjemPraške obaveze o sposobnostima i odlukom o stvaranju NATO Snaga za odgovor (NRF).

-Uz gore spomenuto, postojeće NATO operacije su također preuzele ulogu u borbi protiv terorizma. NATO je uveo nekoliko političkih inicijativa i praktičnih mjera urazličitim područjima, kao pomoć borbi protiv terorizma. Usvojen je Vojni konceptodbrane protiv terorizma (Military Concept for Defence against Terrorism), ojačanasaradnja sa zemljama partnerima putem Akcijskog plana za partnerstvo protiv terorizma(Partnership Action Plan against Terrorism) i uvedene su mjere protiv širenja oružja zamasovno uništenje. Usvojen je ojačani paket antiterorističkih mjera i uvedene noveinicijative koje su trebale modernizovati odbranu od upada u informatičke sisteme, planiranje za slučaj civilnih vanrednih stanja i zaštitu civilnog stanovništva. Ove sumjere bile potaknute obavezom jačanja saradnje po pitanju terorizma s drugimmeđunarodnim organizacijama. za partnerstvo protiv terorizma (Partnership Action Planagainst Terrorism) i uvedene su mjere protiv širenja oružja za masovno uništenje.Usvojen je ojačani paket antiterorističkih mjera i uvedene nove inicijative koje sutrebale modernizovati odbranu od upada u informatičke sisteme, planiranje za slučajcivilnih vanrednih stanja i zaštitu civilnog stanovništva. Ove su mjere bile potaknuteobvezom jačanja saradnje po pitanju terorizma s drugim međunarodnim organizacijama. Na zahtjev Sjedinjenih Američkih Država, NATO saveznici su se 4. oktobra 2001.godine dogovorili o poduzimanju osam mjera kojima bi se proširile mogućnosti koje bi bile na raspolaganju u kampanji protiv terorizma. Ovih osam mjera obuhvatilo jesledeće:1.veću razmjenu obavještajnih podataka;2.pomoć državama koje su ugrožene zbog podrške koju pružaju naporimakoalicije;3.povećano obezbjeđenje objekata Sjedinjenih Američkih Država i saveznika nanjihovom teritoriju;4.upotpunjavanje odabranih mogućnosti Saveza potrebnih za pružanje podrškeantiterorističkim operacijama;5."bjanko" prava prelijetanja za vojne vazduhoplove SAD-a i vazduhoploveostalih saveznika prilikom vojnih letova vezanih uz protuterorističke operacije;6.pristup lukama i uzletištima;7.raspoređivanje mornaričkih snaga NATO-a u istočnom Mediteranu;8.raspoređivanje djelova NATO Vazdušnih snaga za rano upozorenje i nadzor te pružanje podrške protivterorističkim operacijama.Kako je već bilo napomenuto, Sjevernoatlanski savjet je okončalo operaciju "EagleAssist"u maju 2002. godine, nakon materijalnih nadogradnji u istemu protivvazdušneodbrane SAD-a, pojačane saradnje između civilnih i vojnih vlasti SAD-a i ponovnogvrednovanja unutarnjih bezbjednosnih zahtjeva SAD-a.Kao rezultat vojnih operacija u Avganistanu pod vođstvom SjedinjenihAmeričkih Država, protjeran je talibanski režim i zamijenjen administracijom koja seobavezala na mir i obnovu zemlje, a veliki dio raširene mreže Al-Kaide u Afganistanu idrugdje u svijetu je onesposobljen. Operacija "Enduring Freedom" je imala podrškunekoliko NATO zemalja koje su, na primjer, obezbjedile posebne timove snaga ilidoprinijele vazduhoplovima i brodovima koji su u saradnji s posebnim snagama SAD-aučestvovali u operacijama nadgledanja, zabrane i presretanja. Podršku je takođe ponudilo nekoliko ostalih ne-NATO zemalja, uključujući Rusiju i Ukrajinu.Istovremeno su NATO snage odigrale odlučujuću ulogu u sklopu multinacionalnihsnaga - Međunarodnih snaga za pomoć bezbjednosti (International Security AssistanceForce, ISAF) - pod mandatom UN-a, i, u početku, pod vodstvom pojedinačnih NATOzemalja, koje su pod ujedinjeno

komandom NATO-a došle u avgustu 2003. Zadatak ovih snaga je uspostaviti stabilnost u zemlji i stvoriti uslove za samoodrživi mir. U tom pogledu, ISAF se može smatrati dijelom NATO-ove borbe protiv terorizma jer, iakoindirektno, pomaže zaustaviti terorističke aktivnosti na teritoriju Afganistana terorističke napade; pomoć pri zaštiti tokom odabranih velikih događanja gdje se koristei NATO-ovi vazduhoplovi za rano upozorenje; jačanje doprinosa operacijama podvođstvom NATO-a na Mediteranu, na Balkanu i u Afganistanu za borbu protivterorizma; jačanje saradnje sa zemljama partnerima i s ostalim međunarodnim iregionalnim organizacijama; i poboljšanje odgovarajućih sposobnosti. Ove mjere takođeobuhvataju specijalizovan program naoružanja koji je podržala Konferencija direktoraza nacionalno naoružanje (Conference of National Armaments Directors) na sastanku umaju 2004. godine. Ovaj je program usmjeren na deset područja:1.aktivnosti suprotstavljanja improvizovanim eksplozivnim napravama, kao što suautomobili bombe i bombe uz ceste;2.smanjenje ranjivosti civilnih putničkih i vojnih vazduhoplova prouzročene prenosnim protivvazdušnim raketama;3.smanjenje ranjivosti helikoptera protivvazdušnim raketnim bacačima;4.zaštita luka i brodova od glisera s eksplozivom i podvodnih specijalaca;5.otkrivanje, zaštita i uništenje hemijskog, biološkog, radiološkog i nuklearnogoružja;6.uništenje eksplozivnih sredstava;7.precizna tehnologija vazdušnog dopremanja za posebne operativne snage injihovu opremu;8.obavještajni podaci, nadzor, izviđanje i ciljanje terorista;9.tehnologije za odbranu od napada minobacačima;10.zaštita ključnih objekata.Takođe NATO je preduzeo opsežne mjere kako bi se poboljšala spremnostsuočavanja s posljedicama mogućih terorističkih napada. Akcijski plan za slučaj civilnihvanrednih stanja za poboljšanje pripravnosti civilnog stanovništva u slučaju mogućihnapada na civilno stanovništvo hemijskim, biološkim i radiološkim agensima (CivilEmergency Action Plan for the Improvement of Civil Preparedness against PossibleAttacks against Civilian Populations with Chemical, Biological and RadiologicalAgents) donesen je u novembru 2001. godine, kao direktan odgovor na događaje od 11.septembra 2001. godine i na napade antraksom koji su potom uslijedili u SjedinjenimAmeričkim Državama. Od tada se akcijski plan neprekidno ažurira kako bi odražavaonove scenarije o prijetnjama i naučene lekcije.U okviru akcijskog plana, NATO i zemlje partneri sarađuju na razvoju kompleme-ntarnih mjera za civilno stanovništvo kojima bi se ono suprotstavilo prijetnjama. Ovemjere obuhvaćaju:1.popis nacionalnih sposobnosti koje bi bile na raspolaganju za pomoć članici ilizemlji partneru pogođenoj terorističkim napadom;2.upotrebu Evroatlantskog centra za usklađivanje odgovora na katastrofe (Euro-Atlantic Disaster Response Coordination Centre) u glavnom sjedištu NATO-akoje bi koordinisalo pomoć za upravljanje posljedicama katastrofa ponuđenu odstrane članice ili zemlje partnera kao odgovor na zahtjeve napadnute zemlje;3.međunarodne vježbe za upravljanje posljedicama katastrofa, za civilne i vojnetimove i za timove civilne zaštite;4.razvoj smjernica i minimalnih standarda kako bi se poboljšala interoperabilnostsposobnosti koje su ponudile zemlje osiguravajući pomoć za upravljanje posljedicama katastrofa;5.poboljšanu zaštitu kritične infrastrukture.

2.2 NATO snage za odgovor

Uspostavljanje NATO Snaga za odgovor (NATO Response Force, NRF) jestsastavni dio reforme vojnih sposobnosti NATO-a, koji nadopunjuje Prašku obavezu osposobnostima i novu komandnu strukturu. NRF su osnovane u izuzetno kratkom roku. Njihovo značaj ne leži samo u razvoju samih snaga, već i u činjenici da njihovoosnivanje utiče na ostala područja poboljšanja sposobnosti i služi kao katalizator

zakontinuiranu reformu i razvoj NATO snaga u cjelini. NRF predstavlja jedan odnajvažnijih rezultata Praškog sastanka na vrhu. NRF su združene snage sastavljene od kopnenih, pomorskih i vazduhoplovnihelemenata, koje mogu biti "skrojene" prema zahtjevima pojedinačne misije i brzoraspoređene gdje god zahtijeva Sjevernoatlanski savjet. Ove su snage osmišljene kaosnage koje podrazumijevaju tehnološki napredne, fleksibilne, rasporedive,interoperabilne i održive elemente, spremne rasporediti svoje vodeće elemente u rokuod pet dana i sposobne se održati bez dodatne podrške tokom trideset dana. Ovo nisustalne ili trajne snage već snage sastavljene od jedinica koje im dodjeljuju zemlječlanice po principu rotacije tokom određenog perioda, a koje su zajedno obučavane icertifikovane.Cilj ovih snaga jest sprečavanje sukoba ili prijetnji sukobom od eskalacije dorazmirica širih razmjera, koje bi prijetile bezbjednosti i stabilnosti. Snage mogusamostalno preduzeti adekvatne misije ili mogu biti dio većih snaga koje doprinosecijelom nizu vojnih operacija Saveza. Stoga, one mogu biti raspoređene na različitenačine, na primjer: kao snage za demonstraciju snage i solidarnosti Saveza nasuprotagresiji; kao ključni element operacije kolektivne odbrane preduzete u skladu sa članom5. Sjevernoatlanskog sporazuma; kao snage za upravljanje krizom, podršku miru ili stabilizacijske snage za operacije koje su izvan okvira člana 5.; ili kao prethodnica zavojne operacije većih razmjera, u očekivanju raspoređivanja drugih resursa.

Prototip NRF-a s 9500 vojnika pokrenut je u oktobru 2003. godine. U isto suvrijeme, na neformalnom sastanku u Kolorado Springsu (SAD) ministri odbrane NATO-a učestvovali na studijskom seminaru organizovanom kako bi se pažnjausmjerila na konceptualnu ulogu NRF-a i na postupak donošenja odluka vezan namoguće raspoređivanje NRF-a. Na svečanosti u Brunsumu (Holandija), 15. oktobra2003. godine, nove je snage s njihovim oznakama javnosti predstavio general DžejmsDžons, Vrhovni saveznički komadant za Europu i strateški komadant novo osnovaneSavezničkog štaba za operacije. U početnoj demonstraciji inicijalnih sposobnosti snaga NRF-a, elementi snaga koji su obuhvaćali sastavne dijelove iz jedanaest NATO zemaljaučestvovali su u operaciji za odgovor na fiktivnu krizu u Turskoj, u novembru 2003.godine. Kriza je predstavljena kao prividna prijetnja terorističkim aktivnostima ineprijateljskim snagama UN-ovom osoblju i civilnom stanovništvu koji su se nalazili u jednoj zemlji izvan evroatlantskog područja. Predviđeni su: embargo na pokrete snaga inaoružanja, protivterorističke operacije te vidljivo pokazivanje NATO solidarnosti, političke odlučnosti i vojnih sposobnosti.Vježbe i ispitivanja su nastavljeni kako bi se promicao razvoj snaga po planiranomrasporedu. U oktobru 2004., tokom neformalnog sastanka NATO-ovih ministaraodbrane u Poianai Brasovu (Rumunija), Generalni sekretar NATO-a je objavio da susnage dostigle svoju početnu operativnu sposobnost.

U septembru 2005., elementi mornarice i vazduhoplovstva NRF-a stavljeni su naraspolaganje Sjedinjenim Američkim Državama nakon službenog zahtjeva za podršku poslije velike štete koju je nanio uragan Katrina. NRF je također obezbjediohumanitarnu pomoć Pakistanu nakon razarajućeg potresa 2005. godine.Snage koje su u potpunosti operativne od kraja 2006., s planiranim učešćemkopnene komponente od 21 000 vojnika, te sa vazdušnim i pomorskim elementima približno istog kapaciteta.

-

43. „Velika strategija“ američkog predsednika Džordža Buša mlađeg i NATO;

44. NATO i rat u Avganistanu( i Drugi Hladni rat)

- NATO predvodi međunarodna nastojanja očuvanja mira u Avganistanu od avgusta2003. godine, pomažući na taj način stvaranje uslova u kojima u zemlji mogu funkcionisati parlamentarna vlada, samoodrživ mir i bezbijednost. Radi se o prekretnici i prvoj NATO operaciji izvan tradicionalnog evroatlantskog područja. U početku je operacija bila ograničena na pružanje bezbjednosti na području Kabula i njegove okoline, no Savez sada širi svoju misiju kako bi pokrio i ostale dijelove zemlje putem takozvanih Provincijskih timova za obnovu (Provincial Reconstruction Teams).Konkretno, NATO nastoji pomoći vladi Avganistana u održavanju sigurnosti na području odgovornosti svojih operacija, pružiti podršku vladi u proširenju vlasti na cijelu zemlju, i pružiti pomoć u osiguranju bezbjednog okruženja koje vodi premaslobodnim i poštenim izborima, širenju vladavine zakona i procesu obnove. Neposredno nakon protjerivanja Al Kaide i Talibana, avganistanske vođe sastale su se u Bonnu (Njemačka) u decembru 2001. godine, da uz podršku međunarodnezajednice započnu proces ponovne izgradnje zemlje. Stvorena je nova struktura vlade u obliku Avganistanske prelazne vlasti (Afghan Transitional Authority) kao iMeđunarodne snage za pomoć bezbjednosti (International Security Assistance Force,ISAF) pod mandatom Rezolucija 1386, 1413 i 1444 Savjeta bezbjednosti Ujedinjenih nacija koje su trebale omogućiti tranzicijskoj vlasti i UN-ovoj Misiji za pomoć uAvganistanu (Assistance Mission in Afghanistan) siguran rad na području glavnog grada Kabula i njegove okoline. Detaljni Vojno-tehnički sporazum (Military Technical Agreement) između Zapovjednika ISAF-a (ISAF Commander) i Avganistanske prelazne vlasti obezbjedio je daljnje smjernice ISAF-ovim operacijama.

PRT koncept predstavlja novinu koja se dokazuje kao efikasno i korisno sredstvo pomoći pri stvaranju sigurnog okruženja i omogućuje nadležnim zemljama, međuna-rodnim organizacijama i nevladinim udruženjima da pomognu vladi Avganistana u obnovi zemlje. Glavna uloga timova je pomoći vladi Avganistana proširiti svoju vlast širom države, te olakšati razvoj bezbjednosti u regijama. Zadaci timova obuhvataju uspostavu veza s lokalnim vlastima, povećanje bezbjednosti u njihovim područjima nadležnosti, davanje podrške aktivnostima reforme bezbjedonosnog sektora, i upotrebu sredstava i sposobnosti koji im stoje na raspolaganju kako bi olakšali proces obnove u provincijama.Uz PRT-ove, postoje tri glavna dijela ISAF-a, a to su:1.Komanda ISAF-a, koja komanduje Kabulskom multinacionalnom brigadom(Kabul Multinational Brigade), provodi operativne zadatke u svoj zoniodgovornosti, povezujući se i pomažući Ujedinjene nacije, afganistanske vlasti, vladine i nevladine organizacije, te koalicijske snage u Afganistanu pod vodstvom SAD-a (Operacija «Enduring Freedom»);2.Kabulska multinacionalna brigada, koja predstavlja taktičku komandu ISAF-a iodgovorna je za svakodnevno planiranje i provođenje patroliranja i operacija civilno-vojne saradnje;3.Aerodrom u Kabulu nad kojim nadležnost ima afganistansko Ministarstvocivilnog vazdušnog saobraćaja i turizma uz pomoć ISAF-a. Dodatna uloga NATO-a, zajedno s predstavnicima drugih nadležnih nacionalnih i međuna-rodnih tijela, odnosi se na obnovu kabulskog aerodroma.ISAF je također pružao podršku u vođenju ustavnog tijela ili velikog vijeća,sastavljenog od oko 500 avganistanskih vođa, koje je djelovalo od decembra 2003.godine do januara 2004.. Na zahtjev avganistanskog predsjednika Hamida Karzaia,ISAF je pružao podršku tokom predsjedničkih izbora u jesen 2004. te za vrijeme parlamentarnih i lokalnih izbora u jesen 2005. godine

-"Drugi Hladni rat" (1979. - 1985.)

Pojam "Drugi Hladni rat" je korišten od strane nekih povjesničara kako bi opisao ponovno povećanje tenzija između dvaju hladnoratovskih supersila tijekom ranih 1980-ih.[2] Godine 1980. Ronald Reagan je porazio Cartera na izborima i zalagao se za vojne troškove kako bi se mogao suočiti sa SSSR-om.[3] I Reagan i novoizabrana britanska premijerka (jedina u povijesti) Margaret Thatcher su se odrekli sovjetske ideologije i probuduli rivalstvo koje je između tih zemalja postojalo samo tijekom ranih1940-ih.[8]

Karta koja prikazuje gdje je srušen KAL 700.

Kako su tenzije ponovo porasle, NATO je, pod utjecajem Reaganovog kabineta, počeo izgradnju Pershing II raketa u Zapadnoj Europi, posebno u Zapadnoj Njemačkoj. Ova izgradnja bi rakete udaljila samo 6 minuta od središta "zlog carstva", kako je Reagan opisao Moskvu i SSSR. No, podrške za izgradnju je nedostajalo i mnogi nisi bili sigurni u to je li potrebno dalje podizati tenzije. No, 1. rujna 1983. Sovjetski Savez je srušio KAL 007 dok je letio preko sovjetskog Sahalina i nije odgovarao na pozive vojnih pilota. Predsjednik Reagan i zapadni mediji su ovaj događaj, u kojem je poginulo 269 ljudi, opisali kao masakr.

Reagan je potrošio $2,2 trilijuna na obrambene troškove u osam godina. U kombinaciji sa ekonomskim problemima iz 1970-ih, SAD su od najbogatije svjetske države došle na rang države sa najvećim dugom.[3] Tenzije su još jednom porasle tijekom 1980-ih kada je Reagan u Europu postavio američke projektile koji bi mogli uništiti druge projektile u letu.Ovaj događaj označio je početak Strateške obrambene inicijative koju su mediji nazvali i Zvjezdani ratovi, a koja je protivna ranijim međudržavnim dogovorima o ograničenjima naoružanja.

Lech Wałęsa - vođa pokreta Solidarnost. Wałęsa je po struci bio električar koji je vodioSolidarnost i antikomunističku revoluciju i 1989.postao prvi poljski demokratski izabrani predsjednik.

Godine 1980. u Poljskoj počinje inicijativa za svrgavanje komunizma. Događaj u kojem je došlo propadanja komunističkog sistema znan je kao Poljska revolucija. Sami prosvjedi započeli su u brodogradilištu u Gdańsku. Iz svakodnevnih protesta rodio se sindikalni pokret Solidarnost (polj. Solidarnošć), koji je predvodio Lech Wałęsa. Zbog štrajkova i nemira širom zemlje, vojni vrh je izvršio državni udar 1981. godine. Potom je izvršena promjena državnog i društvenog sistema, i to mirnim putem. Prvi slobodni izbori u Poljskoj, ujedno i prvi demokratski u istočnoj Europi, održani su u lipnju 1989. godine. Uvjerljivu pobjedu odnijela je opozicija, a Lech Walęsa je sljedeće godine izabran za predsjednika Poljske. Ovo je bio prvi uspješan pokušaj svrgavanja komunizma u nekoj, do tada, komunističkoj zemlji. Posljednji vođa komunističke Poljske bio je general Wojciech Jaruzelski. Što se tiče samog vodstva u Americi i SAD-u tijekom ovog predzadnjeg perioda Hladnog rata s jedne strane nije bilo promjena, a s druge ih je bilo dosta. Nakon pobjede nad Carterom, Reagan je osvojio dva mandata i ostao predsjednik sve do 1989. godine tj. do zadnje faze rata, ali u SSSR-u je bilo drugačije. Brežnjev je umro 1982. godine, a naslijedio ga je Jurij Andropov. Andropov se općenito smatra jednim od boljih vođa jer je unatoč visokim tenzijama uspio zadržati mir. Andropov bivši šef KGBa se smatra jednim od pozitivnijih sovjetskih vođa jer je u svojoj kratkoj vladavini (1982. - 1984.) kada je već bio smrtno bolestan uspio zadržati dosta dobre odnose sa SAD-om u doba visokih tenzija, a istovremeno ga se danas

u Rusiji smatra zadnjom napadom SSSRa. Nakon Andropova, došao je Konstantin Černjenko koji je bio bliži Brežnjevu, no Černjenko je vladao samo godinu dana kada je umro i naslijedio ga je u "dvorskoj zavjeri" Mihail Gorbačov, kojeg je sam Andropov bio pomagao u karijeri. Gorbačov koji se nalazio pod utjecajem navodnog CIA agenta je uvelike poboljšao odnose između dvaju zemalja i ujedno upropastio SSSR.

U SAD-u je zabrinutost oko američke intervencije u stranim sukobima postojala još od kraja Vijetnamskog rata.[32] No, Reagan se tijekom predsjedništva nije suočio s velikim problemima oko njegovih intervencija u stranim sukobima. No, Reagan se, osim nekoliko afera (Iran-Contra afera), samo jednom, tijekom svog prvog mandata, suočio sa ozbiljnim problemom - pokušajem atentata. Dana 30. ožujka 1981. John Hinckley, Jr. pucao je na Reagana, Jamesa Bradyja i još dvojicu ljudi i zamalo pogodio Reaganovo srce, no pogodio je lijevo plućno krilo koje je kasnije utajilo. Reagan je odveden u bolnicu gdje se tijekom operacije šalio sa liječnicima. No, na Reaganovu sreću, pokušaj nije bio opasan po Reaganov život i on se oporavio relativno brzo.

Tijekom 1983., Reaganova administracija intervenirala je u nekoliko međunarodnih sukoba. Među te sukobe spadaju Libanonski građanski rat, invazija Grenade, bombardiranje Libije, a podržavala je i srednjoameričke Kontraše - desničarske stranke koje su željele svrgnuti prosovjetsku FSLN sa vlasti u Nikaragvi. Iako su Reaganove intervencije u Libiji i Grenadi Amerikanci smatrali dobrima, njegovo podržavanje Kontraša nije dobro prihvaćeno. Jedna od afera koja je izbila u vezi s tim kontrašima je Iran-Contra afera. Afera je izbila 1986. godine kada se otkrilo da SAD tajno prodaje oružje Iranu (koji je tada ratovao s Irakom) i dobiveni novac troši kao potporu kontrašima u Nikaragvi. Otkriće tih tajnih poslova u studenom iste godine je ozbiljno uzdrmalo Reaganovu administraciju. Tome je doprinijela činjenica da je pukovnik Oliver North, zajedno sa svojom sekretaricom Fawn Hall, uništavao dokumente vezane uz slučaj. Reagan je u svrhu istrage imenovao posebnu predsjedničku, tzv. Towerovu komisiju. Njeni nalazi su teretili Poindextera, Northa i tajnika za obranu Caspara Weinbergera, ali ne i Reagana. Međutim, Kongres, kojim je tada dominirala Demokratska stranka govorio je da je Reagan glavni krivac za aferu. North i Poindexter su 16. ožujka 1988. optuženi, a kasnije i osuđeni za ometanje pravde i slična krivična djela. Međutim, njihove presude su oborene na višim sudovima, a novi postupci su ostali nepokrenuti. Nakon svega ovoga Reagan je uspio uvjeriti Amerikance da nije znao što rade njegovi podčinjeni i povratio je popularnost.

Još jedna prihvaćena Reaganova intevrencija bila je Operacija El Dorado Canyon, znana i kao američko bombardiranje Libije 1986. godine. Napad je došao kao odgovor na tadašnje podržavanje terorizma od strane libijskog režima Muammara al-Gaddafija. Bombardiranje je provedeno zrakom, a glavni avion bio je F-111F. Amerikanci su pretežito bombardirali Tripoli, a tijekom bombardiranja je poginulo 37 ljudi (među kojima je i bila Gadaffijeva kći), no Gadaffi je ostao neozlijeđen. Kako je glavni motiv bila borba protiv terorizma, SAD su se nadale da će ovime bar malo suzbiti terorizam, no čak i tijekom napada, ali i nakon njih, dogodilo se nekoliko terorističkih napada. Gadaffi je prekinuo sve odnose s SAD-om, no kasnije je došlo do poboljšanja odnosa i priključivanja Libije u mnoge međunarodne organizcaije bez promjene vođe. Američka javnost dobro je prihvatila bombardiranje, no većina ostalih država, čak i američki saveznici su osudili napad, a SSSR je otkazao sastanak svog ministra vanjskih poslova s američkim državnim tajnikom.

Američki saveznici sa karipskih otoka tijekom invazije.

Operacija Urgent Fury ili američka invazija Grenade je američka invazija koja se dogodila 1983. godine. Invazija je izvedena kao odgovor na ilegalno smjenjivanje i ubijanje premijera Mauricea Bishopa. Invazija je započela 25. listopada, a trajala je do 15. prosinca. Amerikanci su na otoku pobijedili revolucionare s Grenade koji su imali potporu Kube i svrgnuli su vojnu diktaturu Hudsona Austina. Invazija je dobila različite reakcije, no uglavnom je dobro prihvaćena među američkom populacijom.

Sovjetske trupe se povlače iz Afganistana1988.

Kao i SAD, i Sovjeti su intervenirali u sukobima u drugim zemljama. Tijekom ovog perioda zbila se posljednja veća sovjetska intervencija. Sovjetsko-afganistanski rat je sukob koji je započeo 1979., a trajao je punih deset godina. Iako je Brežnjev bio uvjeren da će rat biti kratak, muslimanski gerilci su uz pomoć SADa pružili izrazito dug i jak otpor.[33] Kremlj je poslao oko 100,000 trupa u Afganistan kako bi pomogli komunističkom režimu, što je dovelo do toga da mnogi ovaj sukob nazivaju Sovjetskom Vijetnamom.[34] No, ovaj sukob je više štetio Sovjetima, nego što je Vijetnam Amerikancima jer je SSSR tada prolazio kroz domaću krizu. Rat je započeo nakon što je novo uspostavljena Demokratska Republika Afganistan provela marksističke promjene koje nisu dobro primljene od strane islamskog stanovništva. Nakon 7 godina ratovanja protiv mudžahedina, komunistička vlada je smijenila predsjednika Karmala i na vlast je došao Mohamed Nadžibulah koji je uveo i novi ustav. Nakon godinu dana vlasti, Nadžibulah je započeo sa podržavanjem sovjetske inicijative za povlačenje iz Afganistana. Ono je započelo 20. srpnja 1987., a završilo je 15. veljače 1989. čime je službeno i završen sovjetsko-afganistanski rat. Rat je imao snažne posljedice na politiku SSSR-a koje su naposlijetku dovele i do njegovog raspada.

Još jedna značajnija posljedica ovog rata očitovala se i na Olimpijskim igrama. Iako su već na OI 1976. u Montrealu neke afričke zemlje bojkotirale igre zbog toga što je Novi Zeland nastavio igrati ragbi sa Južnoafričkom Republikom unatoč njezinoj politici apartheida i zabrani nastupanja na OI, OI 1980. u Moskvi i OI 1984. u Los Angelesu dovele su prvi veliki politički bojkot. Sjedinjene Države bojkotirale su OI 1980. u Moskvi, zajedno sa još 61 zemljom, kao znak protesta sovjetskoj intervenciji u Afganistanu. Sljedeće OI održale su se 1984. u Los Angelesu i ovaj put je SSSR, sa još 14 zemalja Istočnog bloka, bojkotirao OI kao znak protesta američkoj antikomunističkoj propagandi, te antisovjetskoj paranoji koju je širila zemljama saveznicima. Ovo su jedini primjeri kada su dvije zemlje svoje sukobe rješavale i na polju sporta.

45. Podele unutar Evroatlantske zajednice povodom rata u Iraku-net!

46. Konceptualni okviri transformacije NATO;

…..

-Konsenzus

NATO svoje djelovanje zasniva na zajedničkoj posvećenosti praktičnoj, međusobnoj saradnji u oblasti odbrane i bezbjednosti. Odluke u NATO-u donose se isključivo na osnovu konsenzusa, tj. opšte saglasnosti.

Kada jedna država članica smatra da bi odluka koju NATO razmatra, mogla njenoj nacionalnoj bezbjednosti nanijeti nepovratnu štetu, ne mora se složiti sa njom. Ako bi moglo doći do toga, odluka se ne donosi sve do trenutka dok se ne pronađe prihvatljivo rješenje. Iz tog razloga, ne postoji sistem glasanja kao u Savjetu bezbjednosti UN ili princip kvalifikovane većine kao u Evropskoj uniji (EU). Umjesto toga, postoji tzv. procedura tišine (eng. silence procedure), koja podrazumijeva intenzivne konsultacije među delegacijama i izradu nacrta odluke od strane Međunarodnog sekretarijata NATO-a, koja se dostavlja državama članicama. Ukoliko u zadatom vremenskom roku niko ne „prekine tišinu”, odluka se automatski usvaja. Ukoliko barem jedna država članica „prekine tišinu”, to znači da odluka nije usvojena.

-Konsultacije

U okviru NATO-a, političke konsultacije su vitalni dio procesa donošenja odluka. Države članice NATO-a redovno se međusobno konsultuju o bezbjednosnim pitanjima od zajedničkog interesa. U okviru NATO-a, zvanično ne postoji način da neka od zemalja članica nameće svoj stav ili mišljenje drugima. Posljedica ovih temeljnih principa djelovanja NATO-a je da u radu svih tijela Alijanse učestvuju predstavnici država članica, čija je uloga da ostalim saveznicima predstave stavove svoje države i da izvijeste sopstvene vlade o stavovima drugih saveznika. Svaka država članica ima stalnu delegaciju u sjedištu NATO-a, u Briselu. Na čelu stalne delegacije nalazi se stalni civilni predstavnik (na nivou ambasadora). Pored njega, u stalnoj delegaciji nalazi se i vojni predstavnik (eng. Military Representative, MILREP).

Konsultacije mogu da se odvijaju u različitom obliku:

• %jednostavna razmjena informacija i mišljenja;

• %podnošenje inicijative ili saopštavanje odluka koje je određena vlada donijela;

• %zauzimanje stava koji je od interesa za saveznike;

• %obavještavanje unaprijed o vladinim akcijama ili odlukama, o kojima druge države članice mogu da iznesu mišljenje ili diskusija sa ciljem da se postigne konsenzus o djelovanju i postupcima koje bi trebalo preduzeti.

Konsultacije između saveznika mogu da se održe na zahtjev bilo koga od njih ili na inicijativu Generalnog sekretara NATO-a, u veoma kratkom vremenu.

-Novi strateski koncept

Na samitu u Lisabonu usvojen je novi Strateški koncept, dokument koji definiše pravac djelovanja i razvoja Saveza u deceniji koja slijedi. Suštinska uloga Saveza se ne mijenja i njegov primarni cilj ostaje kolektivna odbrana svih zemalja članica a njegovo djelovanje i dalje je vođeno temeljnim principima očuvanja međunarodnog mira i bezbjednosti i demokratskih vrijednosti.

Potvrđena je privrženost NATO-a zemljama Zapadnog Balkana i naglašeno je da će saveznice nastojati da olakšaju evroatlantske integracije Zapadnog Balkana u cilju obezbjeđivanja trajnog mira i stabilnosti

zasnovanih na demokratskim vrijednostima, regionalnoj saradnji i dobrosusjedskim odnosima. Na samitu je potvrđena politika otvorenih vrata za sve zemlje koje dijele vrijednosti Saveza.

Jedan od osnovnih motiva za usvajanje novog Strateškog kocepta je suočavanje sa novim izazovima. Proaktivan pristup u skladu sa zahtjevima realnog stanja NATO je već primijenio po pitanju upravljanja krizama i konfliktima. Počeo je da integriše vojne i ne-vojne, tj. civilne aspekte djelovanja na tom polju, što je pristup koji sve više u svijetu dobija na značaju i pokazuje dobre rezultate, u skladu sa sveobuhvatnim pristupom bezbjednosti koji reflektuje svijest o tome da su konflikti i krize kompleksna stanja koja zahtijevaju širi, društveni pristup, a ne samo vojni.

OPERACIJE

• %Operacija ISAF (International Security Assistance Force) u Avganistanu – uspostavljena u skladu sa rezolucijama Savjeta bezbjednosti (1386, 1413, 1444, 1510, 1563, 1623, 1659 i 1707). NATO je preuzeo operaciju 1993. godine.

• %Intervencija u SR Jugoslaviji, 1999. godine.

• %KFOR je prisutan na Kosovu od 1999. na osnovu UN Rezolucije 1244 prisustvo NATO u BiH – nakon preuzimanje operacije Althea od strane EU, NATO je ostao prisutan u BIH u cilju pružanja pomoći u reformi sistema odbrane

• %Podrška Afričkoj uniji – Podrška Afričkoj uniji u mirovnim misijama na afričkom kontinetu. Somalija i Sudan.

• %Aktivni poduhvat na Mediteranu (Operation Active Endeavour) – otpočela 2001. u cilju nadziranja i kontrole pomorskih puteva i „sumnjivih“ brodova u Mediteranu

• %Trening misija u Iraku, koja nije vojna i nije povezana sa vojnim prisustvom SAD i njenih koalicionih partnera u Iraku

• %Okeanski štit – borba protiv piraterije oko Roga Afrike

…..

***- Sjevernoatlantska alijansa (NATO – North Atlantic Treaty Organization) predstavlja savez 28 zemalja iz Sjeverne Amerike i Evrope posvećen ispunjavanju ciljeva Sjevernoatlantskog ugovora, potpisanog 4. aprila 1949. godine u Vašingtonu.

U skladu sa Ugovorom, osnovni cilj NATO-a je da čuva i osigurava bezbjednost zemalja članica, bilo političkim ili vojnim sredstvima, i da omogući zaštitu zajedničkih osnovnih vrijednosti: demokratije, ljudskih sloboda, solidarnosti, blagostanja, mira i stabilnosti i vladavine prava.

Zemlja postaje članica NATO-a nakon jednoglasnog poziva od strane saveznika i polaganja instrumenata o pristupanju Vladi SAD koja je depozitar Ugovora.

Sve odluke NATO-a se donose zajednički, na bazi konsenzusa svih 28 zemalja članica koje zadržavaju svoju punu suverenost.

SIMBOLI NATO-A

Tačno porijeklo grba NATO-a je nejasno, iako se zna da je osnovni dizajn osmislio član Međunarodnog sekretarijata. Koristi se u plavoj ili crnoj boji na svijetlim podlogama, a ako se koristi u boji svjetlijoj od podloge, dizajn se prilagođava zastavi NATO-a.

Sjevernoatlantski savjet je 14. oktobra 1953. odobrio zastavu NATO-a čiji se dizajn sastoji od bijelo-plavog kompasa na tamno plavoj podlozi.

ZEMLJE ČLANICE NATO-A

Datum pristupanja Članice

04. april 1949 Belgija, Kanada, Danska, Francuska, Island, Italija, Luksemburg, Holandija, Norveška, Portugal, Velika Britanja, SAD

18. februar 1952. Grčka, Turska

09. maj 1955. Njemačka

30. maj 1982. Španija

12. mart 1999. Češka, Mađarska, Poljska

29. mart 2004. Bugarska, Estonija, Letonija, Litvanija, Rumunija, Slovačka, Slovenija

01. april 2009. Albanija, Hrvatska

NATO – ISTORIJAT

Sjeverno – Atlantski Sporazum 1949.

BIPOLARIZAM

U toku perioda bipolarizma, NATO-u su se priključile Grčka, Turska, Španija i SR Njemačka.

Grčka i Turska, tzv. južno krilo NATO-a, su oduvijek bile značajne kada je u pitanju američka geostrateška politika. Naime, ove dvije zemlje trebale su poslužiti kao most za prodor američke politike u pravcu Bliskog istoka i Azije, ali i kao štit od sovjetske granice. Grčka je bila pogodna za kontrolu situacije na Balkanu, dok je Turska trebalo da zadrži dio sovjetskih oružanih snaga na svojim granicama. Formalne ugovore o članstvu potpisale su 1952. godine.

Grčka, Turska i FNR Jugoslavija potpisale su 1953. godine, u Ankari, Ugovor o prijateljstvu i saradnji kojim se predviđa saradnja na polju ekonomije, tehnike i kulture. Osim toga, predviđeno je da se svi sporovi

rješavaju mirnim putem, kao i to da nijedna od tri zemlje neće ulaziti u sporove i akcije usmjerene protiv neke od država potpisnica Ankarskog ugovora.

1954. godine ove tri zemlje potpisale su Ugovor o savezu, političkoj saradnji i uzajamnoj pomoći – Balkanski savez.

Španija je pristupila NATO-u 1986. godine, nakon smrti Franciska Franka čiji režim je bio protiv članstva u ovoj organizaciji. SAD, vidjevši da je Španija zainteresovana za članstvo u EU, predstavlja članstvo u NATO-u kao nužan korak koji će olakšati i ubrzati pristupanje Evropskoj uniji. Španija 1986. pristupa NATO-u, ali se u vojnu strukturu uključuje tek 1997. godine.

Tzv. njemačko pitanje izazivalo je najviše nesuglasica između evropskih zemalja i SAD-a s obzirom na to da su se SAD zalagale za remilitarizaciju Njemačke, što bi u velikoj mjeri umanjilo troškove SAD-a kada je evropska odbrana u pitanju, čemu su se evropske zemlje snažno protivile.

Finalni ishod vezan za ovo pitanje ogleda se u potpisivanju Pariškog sporazuma 1954. godine koji je označio ukidanje okupacionog režim u Njemačkoj, pozivanje Italije i Njemačke da se uključe u Zapadnoevropsku uniju, primanje SR Njemačke u NATO i formiranje jedinstvenog odbrambenog sistema u Zapadnoj Evropi.

FRANCUSKA I NATO

NATO NAKON HLADNOG RATA

Završetak Hladnog rata, raspuštanje Varšavskog pakta i raspad Sovjetskog saveza, otklonio je suštinsku vojnu prijetnju Zapadnoj Evropi. Mnogi su povjerovali da će nestankom tradicionalnih protivnika prestati i potreba za postojanjem NATO. Izbijanjem niza regionalnih sukoba u Evropi, podstaknutih etničkim ili vjerskim razlozima, postalo je jasno da obaveza kolektivne odbrane i saradnje, postignute u Alijansi, i nadalje predstavlja najbolju garanciju za vlastitu bezbjednost. Iako je mogućnost oružane agresije na bilo koju od država članica gotovo zanemarljiva, novi oblici političke i vojne saradnje pojavili su se kao odgovor na nove izazove. Na taj način, NATO se preobražavao od čvrsto povezanog saveza odgovornog za kolektivnu odbranu, u organizaciju kolektivne bezbjednosti.

Današnji NATO počeo je svoje oblikovanje 1991. Strateški koncept usvojen od strane čelnika država i vlada članica NATO-a u novembru 1991. u Rimu, u grubim crtama opisuje pristup očuvanju sigurnosti utemeljen na dijalogu, saradnji i održavanju zajedničke odbrambene moći.

Taj koncept je uspio ujediniti političke i vojne čelnike NATO-ove sigurnosne inicijative u jedinstvenu cjelinu, uključujući tu i saradnju s novim partnerima u srednjoj i istočnoj Evropi kao sastavni dio savezničke strategije.

Na sastanku u Rimu, donesena je i Deklaracija o miru i saradnji, koja je odredila buduće zadatke i inicijative NATO-a s obzirom na cjelokupni institucionalni okvir buduće evropske sigurnosti i širu saradnju i partnerstvo sa zemljama srednje i istočne Evrope.

S tim ciljem osnovano je i Sjeverno-atlantsko vijeće za saradnju (NACC) kako bi nadziralo razvoj tog partnerstva.

U institucionalom pogledu prvi važan događaj bila je osnivačka sjednica Sjeverno-atlantskog vijeća za saradnju 20. decembra 1991., na kojoj su učestvovali ministri spoljnih poslova ili predstavnici država članica NATO-a, kao i tri baltičke zemlje i šest zemalja srednje i istočne Evrope.

1997. je NACC zamijenjen Evro-atlantskim partnerskim vijećem (EAPC). Djelovanje EAPC-a u skladu je sa dva važna načela:

• %I načelo daje jednake mogućnosti za političko savjetovanje i praktičnu saradnju svim zemljama članicama NATO-a i svim zemljama partnerima;

• %II načelo predstavlja mehanizme samoopredjeljenja koji omogućavaju zemljama partnerima da same odluče o nivou i području saradnje sa Savezom. S vremena na vrijeme, u ključnim trenucima NATO-ove istorije, sazivaju se sastanci na vrhu u kojima učestvuju čelnici država i vlada članica Saveza.

Sastanak održan u Madridu, u junu 1997., bio je neka vrsta prekretnice koja je obilježila završetak velikih NATO-ovih inicijativa i rezultat je bio početak pregovora o pristupanju novih država članica i prihvatanje politike “otvorenih vrata”, proširivanja Partnerstva za mir i uspostavljanje novog foruma za poboljšanje saradnje u EAPC-a, okretanje nove stranice u odnosima s Rusijom, šire partnerstvo s Ukrajinom, jačanje dijaloga s mediteranskim zemljama, napredak s obzirom na Evropski sigurnosni i odbrambeni identitet unutar NATO-a kao i radikalne promjene u komandnoj strukturi Saveza.