LETM SSTEMLER TEMELLER

LETM SSTEMLER TEMELLERMODL 2BLGSAYAR KULLANIMILETM SSTEMNN TEMELLERBilgisayarlarda iletim sistemi, donanmn dorudan denetimi ve ynetiminden, temel sistem ilemlerinden ve uygulama programlarn altrmaktan sorumlu olan sistem yazlmdr.En yaygn olarak kullanlan iletim sistemleri iki ana grupta toplanabilir: Microsoft Windows grubu ve UNIX benzeri iletim sistemlerini ieren grup (bu grup iinde pek ok Unix versiyonu, Linux ve Mac OS saylabilir).LETM SSTEMNN ALIMASIletim sistemi, btn dier yazlmlarn bellee, girdi/kt aygtlarna ve dosya sistemine eriimini salar.Birden ok program ayn anda alyorsa, iletim sistemi her programa yeterli sistem kaynan ayrmaktan ve birbirleri ile akmamalarn salamaktan da sorumludur.SSTEM KAYNAKLARISistem kaynaklar, iki veya daha fazla donanmn ayn zamanda haberlemeye almasn engeller. CPU (ilemci) nun sistem aygtlarn tanmlayabilmesini ve onlar ile haberleebilmesini salar.KESME STEKLER (IRQ)IRQ ngilizce karl Interrupt Request, yani kesme istei kelimelerinin ksaltmasdr. IRQ ile donanmlar, sistem ilemcisi ile iletiim kurarlar. Bir nevi her donanmn zel adresi denebilir.Sistem tarafndan belirlenmi ncelik srasna gre talepler karlanr. Ama daha ncelikli veya eit seviyedeki bir cihazdan kesme talebi gelirse o anki kesme program bitene kadar bu istek saklanr.DORUDAN BELLEK ERMDirect Memory Access (DMA)DMA, verileri bir evre biriminden RAM (Bellek)'e veya RAM'den evre birimine CPU (ilemci)'nun mdahalesine gerek kalmadan aktarabilmeyi salar. evre birimlerinin birbirine direk ulamasna imkan salayamaz. Sisteminize DMA kullanmak zere ka tane kart taklabilecei snrldr.BR LETM SSTEMNN BLEENLERBR LETM SSTEMNN BLEENLERBir iletim sistemi, kavramsal olarak, grupta toplanabilecek bileenlerden oluur: Kullanc arayz (bu bir grafik kullanc arayz ve/veya komut satr yorumlaycs ["kabuk" da denir] olabilir), Dosya ynetim sistemi ve Bir ekirdek.1-KULLANICI ARABRM (ARAYZ)Bir bilgisayarn arayz klavye ve fare ile monitrde gzken ve bilgisayar birok farkl i iin kullanabilmemizi salayan yazlmlardan oluur.2-EKRDEKekirdek, iletim sisteminin kalbidir. Adndan da anlalabilecei gibi, "kabuk", ekirdein evresini sararken, donanmla iletiim kurmak da ekirdein iidir.

Donanm ekirdek Kabuk Uygulamalar3-DOSYA YNETM SSTEMletim sisteminin dosyalar organize etme ve ynetme iin ne kullandn gsteren ifadedir. Dosya verilerin topland birimlerdir. Sanal olarak bilgisayar btn verilerini dosya olarak saklar. Bir ok dosya tipi vardr. Program dosyalar, veri dosyalar, text dosyalar gibi Dosya sistemi ad verilen bir yol ile iletim sistemi dosyalarn iindeki bilgileri organize eder. Genelde iletim sistemleri hiyerarik dosya ynetim sistemini kullanr. Bu sistem aa yaps ad verilen klasrler ierisinde dosyalar organize eder. Bu klasr sisteminin balang noktas kk dizindir (root directory, C:\>).LETM SSTEMNN LEVLERDOSYA VE KLASR YNETMDosyalar ve klasrleri ynetme, kaynaklar saklama ve gvenliini salamay, bu kaynaklar a kullanclarnn kullanmna sunmay ve yine bu kaynaklardaki deiiklikleri ynetmeyi ierir.Bilgisayarda bulunan iletim sistemleri, tm programlar, oyunlar, bizim hazrladmz belgeler dosyalar halinde saklanr. Bu dosyalar bilgisayarmzda sabit disk (hard disk) adn verdiimiz fiziksel bir aygtta saklanr ve bu dosyalar kendi aralarnda gruplamak iinde klasrler kullanlr. Yani verilerin bir arada tutulduu ortamlara dosya denir.SRCDosya ve klasrlerin saklanabilecei fiziksel ortamlardr ve alfabede bulunan harfler ile temsil edilirler. Disket srcler A veya B harfi ile, Hard diskler ise C ve sonrasnda gelen harfler ile temsil edilirler. CD-ROM, DVD-ROM vb. dier aygtlar ise Hard diskten sonra gelen harfler ile temsil edilirler.KLASRSrcler ierisinde bulunan ve dosyalar gruplamak amac ile kullanlan program grup isimleridir. Klasrler dosyalar yaptklar ilere gre gruplandrrlar, bu sayede aradmz herhangi bir dosyay bulmamz kolaylar. Bu olay tpk bir ktphanede kitaplarn konularna gre gruplandrlmalarna benzer.DOSYA (FILE)Dosya, bilgi (rnein, metin, grnt veya mzik) ieren bir edir. Bilgisayarnzda, dosyalarn simgesine bakarak dosya trn tanmay kolaylatrmak zere simgelerle gsterilir.

DOSYA UZANTILARIDosya amak iin bununla ilikili bir programnz olmas gerekir. Bu, genelde dosyann oluturulmasnda kullanlan programn aynsdr.Dosyalar, dosya ismi ve bir uzantdan oluur. Dosya ad ile uzants arasnda bir nokta bulunur. Dosya uzantlar genelde 3 harften oluur. Dosya ad verilirken Trke karakterler de kullanlabilir. Dosyalar bilgisayarmzda ieriklerine gre belirli bir alan kaplarlar. Her bir harf genellikle bilgisayarda 1 byte alan kaplar.Dosya adnda \ / : * ? < > | karakterleri bulunamaz.

WordBelgesi.doc - Microsoft Office Word belgeleriExcelKitab.xls - Microsoft Office Excel KitaplarPowerpointSunusu.ppt - Microsoft Office Powerpoint SunularMetinBelgesi.txt - Metin BelgeleriUygulamaDosyas.exe - altrlabilir Uygulama DosyalarResim1.bmp - Resim DosyalarResim2.jpg - Resim DosyalarSktrlmDosya.zip - Sktrlm DosyalarLETM SSTEM TRLEROKLU KULLANICI (MULTUSER) LETM SSTEMLERki veya daha fazla kullancnn programlar veya paylalan aygtlar zerinde alabilmesidir. Bu konuya en gzel rnek paylatrlan yazclardr. Bir ok kullanc ayn anda yazcya belge gnderir ve de sra ile bu belgeler yazcdan kt alnr.OKLU GREV (MULTTASKNG) LETM SSTEMLERKullanclar sistemde ayn anda birden fazla ilem (process) altrabilirler. Bu, siz bir ilemi balattktan sonra, o balattnz ilem almaya devam ederken baka bir ilem de balatabilirsiniz demektir.OKLU LEMC (MULTPROCESSNG) LETM SSTEMLERGittike yaygnlaan bir durum da bir basit sistemin ierisine birok CPU (lemci) balayarak ok nemli hesaplamalar yapmaktr.

letim sistemi, yaplacak olan ilemleri iki veya daha fazla ilemci zerine datmay bilmeli ve bunlar kontrol edebilmelidir. Bu zellie sahip olan iletim sistemleri arasnda Windows 2000, Windows NT, Linux, Unix, BeOS bulunuyor. Microsoft'un dier iletim sistemleri (Win9x - ME) ok ilemcili sistemleri desteklemiyor.OKLU GREV (MULTTHREADNG) LETM SSTEMLERProgram ihtiya halinde iletim sistemi tarafndan kk paralara ayrlr ve altrlabilir. Bu zellik ayn zamanda oklu kullanc sistemleri de destekler. Ayn programn paralar farkl kullanclar tarafndan da kullanlabilir.Uygulama Etkinliiletim sisteminizde ykl olan yardmc yazlmlardan disk birletiricisi, disk temizleme, sistem bilgisi pencerelerini aarak uygulaynz.Disk birletirme ilemini c:\> srcsne gerekletiriniz.

Balat >>> Tm Programlar >>>Donatlar >>> Sistem Aralar yolu takip edilir.DOSYA YNETMSABT DSK (HARD DSK)Dosya ynetim sistemlerine gemeden nce, sabit disklerle ilgili baz tanmlamalar inceleyelim.Kafa (Head) : Sabit disklerde okuma/yazma ilemini yapan mekanik para.Plaka (Plate) : Bilgilerin yazld para. Bir sabit disk, birden ok diskten oluur. ste ste gelmi bu diskler plaka olarak adlandrlr.z (Track) : Sabit diskte bulunan plakalarn zerinde gzle grlmeyecek e merkezli daireler vardr. te bu dairesel izgilere track (iz) denir.Sektr (Sector) : z yapsnn blnmesiyle oluan ve sabit disk zerinde adreslenebilir en kk alana denk gelen paraya sektr ad verilir.Kme (Cluster) : Sektrler zerinde tanmlanm en kk blm olarak tanmlanabilir.DSK YAPISISectors: SektrlerTracks: zlerCluster: KmeClinder: SilindirPlatter: Plaka

SABT DSK (HARD DSK)RPM (Rotation Per Minute) : Disklerin dakikadaki dnme hzlarn belirtir. u anda piyasada bulunan IDE srcler, 5400 rpm ve 7200 rpm hzlarndayken, SCSI srclerdeki diskin dnme hz10000, 15000 rpm hzlarnda dolamaktadr.Veri Eriim Hz(Data Access Time) : Sabit diskteki kafann, bir veriye eriebilmesi iin bir izden dier bir ize geerken kaydettii zamandr. Kullanlan zaman birimi milisaniyedir. Bu sre ne kadar ksa olursa o kadar iyidir.FAT DOSYA YNETM SSTEMFAT (File Allocation Table Dosya Yerleim Tablosu) Nedir?Dosya yerleim tablosu ( FAT ), bir diskte bulunan dosyalara ait bilgilerin kaytl olduu alanlar belirtmeye yarar. Bir baka deyile FAT, bir diskin haritas gibidir.FAT NASIL ALIIR?Bu tarz dosya sistemleri File Allocation Table - Dosya yerleim tablosu adl bir sistem kullanrlar. Bu sistemde, partisyon her biri belli miktarda sektr ieren "cluster" (kme) isimli paralara ayrlr ve hangi dosyalarn bu cluster paralarndan hangilerine yerletii, hangi cluster paralarnn bo, hangilerinin dolu olduu gibi bilgiler FAT zerine yazlr.letim sistemi de herhangi bir dosyaya eriim yapmak istediinde dosyay bulmak iin FAT zerine yazlan bu bilgilerden faydalanr.FAT ETLER (FAT16, FAT32, VFAT)FAT 16: DOS, Windows 3.1 ve OS2 srm ncesi Windows 95 iletim sistemlerinin kulland dosya sistemidir. Eski bir dosya sistemi olduundan dolay bir takm eksikleri ve dezavantajlar vardr.FAT16 dosya sisteminde adresleme, ad stnde 16 bit olduundan adreslenebilen maksimum cluster says65525tir ve bu clusterlarin maksimum boyutu 32KB olabilir (aslnda cluster says65536 olmaldr ama bazlar zel amalar iin tutulur). Bu da bizi FAT16 kullanan bir disk ya da partisyonun 2GBdan daha byk olamayaca sonucuna gtrr.Sanal Dosya Yerleim Tablolar (Virtual File Allocation Tables VFAT)Windows 95 ve NTnin kulland dosya sistemidir. Ksa bir sre sonra yerini FAT32 ye brakmtrFAT 32Windows 95, OS2, Windows 98, Windows 2000 ve Linux tarafndan tannp kullanlabilen ve FAT16dan daha gelimi bir dosya sistemidir.FAT32, FAT16daki 16 bit adresleme yntemi yerine 32 bit adresleme yntemi kullanr. Bu sayede herhangi bir disk ya da partisyon (blm), FAT32 altnda 2 TerraByte (yaklak 2000 GB) uzunluunda olabilir.FAT32, cluster boyutlarn ufak tutarak bo alan israfn azaltr. FAT32 altnda tek bir dosyann eriebilecei maksimum boyut 4 GB ile snrldr.NTFS DOSYA YNETM SSTEMNTFS NEDR?NTFS (New Technology File System Yeni teknoloji dosya sistemi-); Windows NT ve devam olan Windows 2000, XP, Vista ve 7 tarafndan desteklenen bir dosya sistemidir.Dosyann yerletii konumlar ve dier bilgileri her clusterin iinde ayrca saklayarak FAT sistemine gre daha gvenilir bir yap sunar. Ancak olduka geni bir disk haritas oluturur ve bu bilgiler nemli bir yer kapladndan dolay 400MBden kk disk veya partisyonlarda NTFS kullanlmas nerilmez.NTFS NEDR?Daha ok disk gvenlii, stabilitesi ve performansyla ilgili iyiletirmeler ierir ve zetle u art zelliklere sahiptir: Dosya konumlaryla ilgili bilgileri cluster ilerinde de saklayarak daha gvenli bir dosya sistemi yaps sunar.Cluster boyutu partisyon boyutuyla snrl deildir ve 512 byte deerine kadar ayarlanabilir. Bu da disk zerinde dosyalarn paralanmasn azaltarak hem bo alann verimli kullanlmasn, hem de zellikle yksek kapasiteli sabit disklerde performans artn beraberinde getirir.Yaklak 16 GBa kadar uzunlukta olan tek para dosyalar destekler.DKKATNTFS dosya sistemi kullanan Windows NT ve Windows 2000 srmleri FAT srcleri grebilir ve bu srclerdeki dosyalar okuyabilirler (Windows NT FAT16yi, Windows 2000 FAT16 ve FAT32yi grr). Ancak FAT kullanan Windows 95, 98 ve DOS gibi iletim sistemleri NTFS blmlerini gremezler, dolaysyla dosya sistemi NTFS olan disk yahut partisyonlara ait verileri okuyamazlar.BELLEK YNETMBELLEK YNETM NEDR?Bellek ynetimi, bilgisayarn ana belleini ynetmekle ilgili yaplan ilemlerin tmdr. Gerektiinde bellek tahsis etmek (malloc), kullanm bittiinde bellei serbest brakmak (free), sanal bellek ynetimi yapmak ve kullanlmayan bellek blgelerini ynetmek (garbage collection) gibi konular iermektedir.BELLEK YNETMHer bilgisayar, alan programlar tutmak iin kulland bir miktar ana bellee sahiptir. ok basit iletim sistemlerinde bellekte ayn anda sadece bir programn bulunmasna izin verilir. kinci bir program altrmak iin, bellekte bulunan ilk program silinmeli, ilk programdan boalan yere ikinci program yklenmelidir.ok gelimi iletim sistemlerinde ayn anda bellekte ok sayda programn bulunmasna izin verilir. Bu programlar dierlerinin etkisinden korumak iin bir koruma mekanizmasna ihtiya duyulur. letim sistemi tarafndan kontrol edilen bu mekanizma donanmda mutlaka bulunmaldr.BELLEKRAM bellek hem ieriine bilgi yazmak hem de ieriindeki bilgiyi okumak iin tasarlanmtr.RAMlar uygulama programlarn saklamakta ve programlarn almas srasnda elde edilen ara sonularn saklanmasnda da kullanlr. RAMda saklanan bilgiler deitirilebilir. RAMda saklanan bilgiler elektrik kesildiinde kaybedilir.RAMdeki bilgilere eriim, disk ya da disket srclerindeki eriimle karlatrlamayacak kadar hzldr. Bilgisayar her aldnda RAM botur.KULLANIM ALANINA GRE BELLEKRAM kullanm alanna gre 5 gruba ayrlr.Geleneksel bellekst bellek alanUzatlm bellek Geniletilmi bellekYksek bellek alan

NOT: RAM zerinde programlarn almas iin deil, retilen bilgilerin saklanmas iin ayrlm olan blm Uzatlm bellektir.SANAL BELLEK (SWAP FILE VEYA PAGE FILE)letim sistemlerinin birou diski (sabit disk) RAM bellein bir uzantsym gibi kullanan ve bylelikle fiziksel bellein grnrdeki miktarn arttran sanal bellek desteine sahiptir.Windows sizin koyacanz snrlara kadar kullanmaya alr. Sanal bellek kullanm RAM kullanm kadar hzl deildir, bu nedenle program hzlarnda d yaanr.

BOOTSTRAPBootstrap Loader Rom bellekte bulunan ok ksa ve iletim sisteminin yklenmesini gerekletiren bir programdr. Bootstrap Loader program iletim sisteminin bulunduu disk veya disketten Disk Boot programn okur. Disk Boot program baarl bir ekilde okunup bellee yazlrsa, Rom Loader program kontrol Disk Boot programna devreder. Disk Boot programkonrol aldktan hemen sonra iletim sistemini bellee ykler.