İslam’da kader akidesi ve İman esasları arasına girmesinin hikmeti1997_3_ozturky

8/2/2019 slamda Kader Akidesi ve man Esaslar Arasna Girmesinin Hikmeti1997_3_OZTURKY

1/24

... . .H A R R AN U N I\T ER SIT ES I

iLAl l iYAT FA K U L T E S i DERGIS I

III

H A R R A N O N iv E R S iT E S i i L \H iY A T F A K U L T E S i V A K F I Y A Y IN L A R I N O : 4


2/24

SahibiHarran Oniversitesi ilahiyat FakOltesi Vakf Adina

Dekan Prof. Dr. Musa K. YllMAZ

Genel Yaym KoordinatorOYrd. DOg. Dr. Suat CEBECi

Yazl hjleri MOdOrOYrd. Dog. Dr. Yusuf Ziya KESKiN

Yazi KuruluDog. Dr. Adnan DEMiRCANYrd. Dog. Dr. Suat CEBECi

Yrd. Dog. Dr. Hikmet AKDEMiRYrd. Dog. Dr. YusufZiya KESKiNOgr. Gar. Dr.Mehmet Nuri GOlER

Ar.Gor. Hikmet ATfK

Dizgi m BasklUrfanm Sesi/Ozdal Mat. Tes. Tic. Ltd. $ti.

TlF : 313 29 34 - 313 12 50 FAX: 312 48 90$ANUURFA

gid~ Y?Ylmlaflan y~~ar!n sorurnluluklan yazarlanna aittir:\N UNIVERSITESllLAHlYAT FAKULTES! - $l\!'JUURFA 1997


3/24

iSLAM'DA KADER AKiDESi ve iMANESASLARI ARASINA GiRMESiNiN HiKMETiArs, Gor. Yener 6ZTURK

BiRiNCi BOUJMiSLAM'DA KADER AKiDESiA. KADERiN ANLAMI1. Lugat AnlamtKader liigatte, olcme, takdir etme, bicime koyma, ekillendirme gibianlamlara gelir. Arap dilinde kade- ra takdir etti hisselere ayirdi ve herke-se paymi bolusturdu manalanna gelirken, bir de aym kelimenin, gii~yetirdi,muktedir oldugu gibi aniamian vardir, Kelime tefil babma nakledilence

kad- de- ra olur ki, 0 zaman manasi, "hiikmetti, hiikmiinii gecirdi ve kazadabulundu" seklinde olur.I"Kaderle alakah diger bir kelime ise kaza'dir. Kaza, kelime olarak emir,hiikiim, yaratma manalanna gelir.(2)Kaderi "her bir mahlfiku kendisine ait vasfiyla tayin ve tespit etme"olarak belirten Nureddin es- Sabuni, ( 0/580/ 1184) kaza'~l ."sagIamve ma-hirane bir sekilde yapmak ve islernek" seklinde tarif eder.' ) Imam Es'ari isekazaya "yaratma, yazma, farz kilma, hiikiim verme ve bir seyin olusundanhaber verme" anlamlanru vermistir, (4)Kader konusundaki dilsuncelerine halel getirmemek dusuncesindenhareketle mutezili miintesipler de kadere, beyan; kazaya "haber verme, bil-dirme" anlamlanm vermislerdir.l"2. Isulah Anlamt

(1) ibn Manzur, Ebu'l- Fadl, Lisanu'IArab Dar- u Sad", Beyrul, Is. 7/745 6(2) Age, 15/186 7(3) es Sabuni, Nureddin, et - Bidaye Ii Usuliddin, ys. s. 77, 78(4) el- E'ari , Ebu'l- Hasen Ali b. ismail, Ki labu'l- Luma' f l'r- Reddi Ala Ehli'z- Zeygi Ve'l- Bida, Beyrut. 1952. s. 46(5) Bkz. Abdulcebbar, ~enhu'l- Usuli 'l- Hamse, Tah. ve Tak. Abdulkerim Osman, Meklebel- u Vehbe, ts.s. 770.

- 261 -


4/24

Ehl- i Sunnetin iki kolu Maturidiler ve Es'arfler, kaza ve kader kav-ramlanm, ifade ettikleri mana bakimmdan birbirlerinin tersi seklinde anla-rmslardir, Es'arflerin kaza dediklerini Maturidfler kader, kaderi de kazaolarak ele alnuslardir. Sadece lafzi bir anlasmazhk vardir. Demek ki, kazaile kader bir yonuyle aymdir. Bu baglamda, Maturidilerin nokta- i nazann-dan kader, Allah'm takdiri, kaza ise, bu takdiri infaz ve yapilacak seyi edaetmesi ve hukmii yerine getirmesidir.v"

Seyyid Serif Ciircani'ye (0. 816/1413) gore kader, "mumkinlerin birerbirer yokluktan varhga gecisidir" ki, kazaya uygun olarak gerceklesir. Kazaezeldeki hukumdtir, Kader ise, sartlann var olusundan soma bunlann birerbirer meydana gelisidir. (7)

Kelimenin lugat manasmdan hareketle kadere soyle bir tarif getirebi-lir: "Kader, Allah'm kaza olarak takdir ve hukmettigi eydir.(8)

Daha anlasihr bir ifadeyle kader, "Sonsuz ilme sahip, gecmis, hal ve ge-lecegi bir nokta gibi gorup, bilen ve esasen kendisi icin gecmis, hal ve gele-cek diye hie birsey mevzubahis olmayan Cenab- 1Hakk'm; mikro alemdenmakro aleme, zerrelerden sistemlere ve - gelecekteki biitiin hayatiyla- nor-ma alem insana kadar en kucukten en buyuge, butun kainati ilmi planda il-mf vuciitlanyla planlayip programlarnasi; tayin, tespit, takdir, tasnif, takdiretmesi ve butiin bunlan tasan ve ilmi plandan ahp, irade, kudret ve mesietplanma gecirmesi, harici ve varhk aleminde gostermesi adma, olup bitecekher seyi daha olmadan evvel Kitab- l Miibin'cs: tespit ve takdir etmesidir.Y'

3. K ur'an ve K aderKur' an' da kader kavrami sadece insanla degil , zerrelerden galaksilere

kadar topyekun kainatla ilgilidir. Icinde kader kelimesinin ge~tigi ayetlergoz onune ahmnca bu husus acik bir sekilde goriilur.

"S up hesiz b iz h er seyi b ir o l~ uy e gore yaratmistzdir: ,,(10)"A lla h 'tn y an zn da h er ey bir olcuye goredir. ,,(11)Kur'an- 1Kerim, kaderin "Allah'tn kaza olarak takdir ve hiikmettigi ey -

dir" tarifini u ayetlerle te'yid eder.''H er iimm et icin bir sure vardu; siireleri sona erince, bir saat bile gecikti-rilm ezler ve o ne d e a linmazla r. ,,(12)

(6) Daha geni bUg; i,in bkz. Izmirli Hakki, Yenl [lm- iKelam ,Ankara. 19B1. s. 328- 9(7) el- Curcani, Sevyid serlt Ali b. [small, et- Ta'rifat, ts. s. 174(S) !?ahin, Abdulfettah, Kitab ve aunnet Perspektifinde Kader, izmir, 1995. S, 6(9) AYni yer.(10) Kamer, 54/ 49(11) Ra'd, 13/8(12) Yunus, 10/ 49

- 262-


5/24

"Gokte ve yerde goridmeyen her ey siiphesiz Kitab- 1Miibinde'dir." (13)" (Ey Neb i!) Dogrusu sana vahyedilen bu kita p, Levh- i Mahfuz'da bulu-nan sanli bir Kur'andtr. ,,(14)Insanla alakah kader konusun da ele alan ayet- i kerimeler, bize- mesi-

et- i ilahi esas olmak uzere- insamn irade ve ihtiyar sahibi diledigini yapabi-lir bir varlik oldugunu bildirir.Insanm fiil ve hareketlerinde hiir oldugunu, u ayet - ikerimler acikca

beyan eder:"D e ki: 0hak (Kur 'a n) Rabb'in iz dend ir. Arttk diley en im an etsin, diley enirkar etsin., ,(15)"H er kim iy i am elde bulunursa ken dine yapm ts olur; her kim de kiitiduk

ederse yine kendine kotiduk etmis olur. Rabb'in kullanna zulmedici degil-di ,,(16)tr .

"H er n efis kazandigi karzlzgznda rehindir. (kazanca bagl: olarak tutu-1 ) (17)ur.

"De ki: Ey insanlar, Rabb'inizden hak olan (Kur'an) gelm istir ; her kimona uyarsa kendi icin uym us olur. H er kim de (on d an aynltr} dalalete diiserse,y in e k endisin e o iu r,,(1 8)Bir kismmi misal olarak aldrgmuz bu ayet- i kerimeler gosteriyor ki in-

san fiil ve hareketlerinde hiirdiir. Bu sebeple de 0, fiil ve hareketlerininmes'illiidiir.Meisiet- i Ilahinin esas oldugunu bildiren ayet- i kerimeler:''A llah d ilemeyin ce s iz d ile yemezs in iz . ,,( 19 )''A lla h d ile se yd i, o nu yapama zla rd i. ,,(2 0)''A llah dilem e yince ima n edecek degillerdi:" (21)"Eger d ile se yd ik herke se h idayetin i v er irdik . ,,( 22 )Bu ikinci gruptaki ayet-i kerimeler, Cenab- 1Hakk'm irade ve mesieti-

nin umumi ve esas oldugunu bildirmektedir.Y"(13) Neml, 27/75(14) Buru9. 85/2 22(15) Kehf, 18/29(16) Fussilet, 41/46(17) MQddessir, 74/39(18) Yunus, 10/1 06(19) lnsan, 76/30(20) En'am, 6/37(21) En'am, 6/111(22) Secde, 32/13(2:1) O::~- : )


6/24

Dikkatle bakildigmda ashnda mezkur ayet- i kerimeler arasmda bir te-nakuz mevzu bahis degildir. Mes'ele sudur: Allah dilemedikce kulun dile-mesi bir sey ifade etmez. Diger bir ifadeyle, kulun dilemesi murad- 1 ilahi-nin izin ve kabuliine mahzar olmadikca bir ey meydana gelmez; olan hersey O'nun izni ve iradesi dahilinde olur. Bu da Cenab- 1Hakkm insarnn di-lediklerini, aynen dileyip yaratmaga mecbur olmadigim gosterdigi gibi, di-ger taraftan, Ramazan el- Buti'nin de ifade ettigi gibi "kulun kendi hususiiradesiyle sectigi bir seyin de, Allah iradesine ters dusmesinin dusunuleme-yecegini" gosterir, (24)

Mes'elenin her iki yamm birlikte nazara veren Tekvir sure- i celilesin-deki ayet- i kerimeler ise soyledir. "0 Kur'an alemler icinthele] sizlerden isti-kamet iizere olmak isteyenler icin bir ogut ( bir mesaj) dan baskasi degildir.(Bununla beraber) alemlerin Rabb'i olan Allah dilemeyince, siz dileyemezsi-niz. ,,(25) Ayetin son kisrmnda, insamn, iradesini mutlak hakim zannetmemesiicin, Allah'm mutlak iradesi dahilinde cereyan ettigi bildirilmektedir.P"

B. KADERE iMANIN vUCIJBiYETi1. Naslar aflsmdanIslam'da kadere iman etmenin zarureti, iki delilden kaynaklanmakta-

dir: 1. Bu mevzuda varid olan hadisler, 2. Cenab- 1 Hakk'm ilim, irade vekudret sifatlanna imamn geregi, (27)

Allah'a ve yiice sifatlanna iman, kaza ve kadere de iman etmegi gerek-tirdiginden, iman esaslanni bir arada bildiren ayetlerde'


7/24

O'na su cevabt verdi: "Iman, Allah 'a meleklerine, kitaplanna, peygamberlerine,ahiret giinune ve kadere, haynna ve serrine inanmakttr:" Resulullah (sav), buyabanci zattn diger suallerine de cevap verdikten sonra, yanmdakilere O'nunCibril oldugunu aciklamrs ve dininizi size ogretmek icin geldi, buyurmus-tUr.,,(30)

Kadere imanm farz oldugu, hayir olsun er olsun, her seyin kaderle ya-ni Allah'm takdiriyle oldugu kabul edilmedikce kisinin mu'min sayilmaya-cag; da hadis- i seriflerde haber verilmistir:

"Kul haynyla, serriyle kadere inanmadikca, hatta basina gelecek bir seyinmutlaka gelecegine, gelmeyecek olanin da gelmeyecegini bilmedikce, iman et-mis olamaz. ,,(31)

Mevzuuyla alakah baska bir hadiste de sahabeden Ubade b. Samit'inolumu anmda, yukarda ki hadis-i seritte ifade buyrulan gercegi dile getir-dikten sonra ogluna, Resulullah'm soyle soyledit?ni haber vermistir, "Kimbu inane dismda.olarak olurse, benden degildir." 2)

Kur'an ve siinnet cizgisinde hareket eden ehl- isiinnet alimleri de, "heryaratilanm husun- kubh, zaman- mekan, sevap- ikab bakimlanndan halininne olacagi" demek olan kadere imamn, inane esaslanndan birisi oldugunu,iipheye mahal birakmayacak sekilde kabul etmislerdir.P"

Bir akide olarak, miislumanlann uzerinde birlesebilecegi bir gorusfmortaya konmasmda, Kur'andan sonra en miihim ve salahiyetli otoritenin,Hz. Peygamber oldugu hususu tartisilmazdrr. Bu cumleden olarak; otoritesitartisilmaz olan Resulullah, (sav) kat'i ve acik ifadelerle kaderi ispat etmisve miisltimanlann ona inanmasi gerektigini ortaya koymustur.

Kadere iman - bazilanm zannettigi gibi - Hz. Peygamberin (sav) vefa-tmdan sonra, cesitli fikirler neticesinde ortaya ~lkml isnlahf bir mana de-gildir, "Kur'ana Gore Iman Esaslart" isimli doktora tezinde Hiiseyin AtayBey, kadere imanm, ne Kur'an-l Kerimde ne de hadis- ieriflerde lslam'iniman esaslanndan biri olmadigiru savunmustur.Y"

Yazar kaderle alakah ayetleri, cok farkh bir tarzda ele almaktadir. Me-sela "Bize yalniz Allah'tn yazdlgl isabet eder." (Tevbe, 51) ayetini "Pratik ha-yatta muvaffakiyetsizlige ugrandigr zaman mii'minlerin cahsma sevklerininkmlmamasi ve hayattan yilmamalan icin bu gibi felaketlerin, Allah'm yazdi-(30) Muslim, iman 1 : Ebu Davud, SOnnet 16 ; ibn Mace, Mukaddime- 9.(31) Tlrrnizl, Kader 10.(32) Ebu Davud, SOnnet 16; Tlrtnlzl, Kader 17.(33) Bkz. Maturidi, Kltabu't- Tevhid, s. 305 E'ari, el- Luma e. 38; Aliyu'l- Kari, ~erh- u Fikhl'l- Ekber, s. 13; Sabunl, el- Bidaye,s. 77,izmirli, Yenl llm- I Kelam, s. 328(34) Atay, Huseyin, Kur'ana Gore iman Esaslan, Ank. 1961, S. 89- 95

- 265-


8/24

g t ilahf kanunlara uygun oldugunu soyleyerek, Allah munafiklara karstmu'minleri avutmustur" seklinde yorumlarmstir. (35)

Dilimizde "avutma" tabiri daha ziyade "sahtekarhkla oyalama" mana-smda kullamldigi icin, Allah hakkmda boyle bir ifadenin serdedilmesini ka-tiyen dogru bulmuyoruz.

Mevzuuyla alakah hataya dusulen bir diger husus da kadere imandanbahseden hadislerin ravilerinin mecruh olduklan iddiasidir, "Miinakasalar"isimli eserinde Talat Kocyigit, kadere imanm vucubiyetini bildiren hadisle-rin ravilerini cerh suretiyle meseleyi kisa yoldan halletme dustmcesinin negibi tehlikelere kapi acacagmi soyle ele ahr:

"Her seydenonce sunu hatirdan cikarmamak gerekir ki, Hz. Peygam-ber'den din! ve gayr-l dinf meselelerde varid olan ve islam tesriindeKur'anm miifessiri olarak ilk muhim kaynagi teskil eden hadisleri rivayetetmis olan ve guvenilir olduklan, tanmnus hadis tenkitcileri tarafindan tev-sik edilmis hadisciler, aym zamanda kaderle ilgili hadislerin de ravileridir-ler. Eger biz bu konudaki hadisleri reddetme cihetine yonelirsek, bunu an-cak ravilerinin yalan soylemis veya yalan nakletmis ihtimaline binaen red-detmemiz gerekir; bu takdirde sadece akaid meselelerinde varid olan hadis-lerin degil, ibadet ve muamelata da dahil butun dini konularda varid olanhadislerin sihhatinden de u~he etmek gerekir ki, bu dini tehdit eden enbuyuk tehlikeyi teskil edeI.,,(3 )

Tez sahibi yazara gore bu konudaki hadislerin hepsi ahad olsa da (37)kader hadisleri mana itibariyle mutavadirler.F" "Ahad hadisler zan ifadeeder. Zanm deliller ise akaid ilminde delil olarak kullamlamaz, denilemez.Cunku bu hadislerin delalet ettikleri mana kat'iyyet ifade eden ayetlerlete'yid edilmistir, Kat'f deliller ile manasi te'yid edilen zanni deliller de ke-sinlik ifade eder, ,,(39)

Hasih; kadere imam cesitli fikirler neticesinde kelamcilann ortaya koy-dugu istilahf bir mana olarak dustinmenin dogrusu, ne ilmilikle ne de insaf-la telif edilecek bir yam vardir. Islam'm temel kavramlanm disandan biriolarak inceleyenler dahi bu mevzuda hilaf- Ibeyanda bulunmarruslardir. i-te T. izutsu'nun ifadeleri: "Allah'm herseyi onceden takdir meselesi kelam-cilann uydurmasi olamaz. Cunku Islam'm zuhurundan once bile hemen he-men aym dusunce, hususi dini bir inanca sahip olanlar arasmda vardi, HattaHanifler cercevesinin dismda da bu inancm varhgi gorulmektcdir.Y'"(35) Aynl yer.(36) Kccviqlt, Talat, Hedtscllerte Kelamctlar Arasmdaki Munaka~alar, Tdv. yy. Ankara 1989. 5, 155.(37) Atay, Age. e. 91(38) Mustafa Sabri, Mevkifu'l- Akli ve'l- Alim min Rabbi"- Alemin, el- Mektebetu' l- isfamiyye, ys. 1950, 3/350.(39) Aydin Ali Arslan. islam'da iman ve Esaslarl, Hisar yy, 1982. s. 396(40) izutsu, Toshihiko, Kur'anda Allah ve insan, Trc, Suleyman Ates. A. O . i. F. yy . Ank. 1975. S, 225

- 266-


9/24

2. Stfiu- I Ilahiyye'ye Imanin Geregi ActstndanPek cok ulema kader meselesini, Cenab- Hakk'm Zat- 1 Uluhiyetini

miitalaa icinde ele alrmslardir, Fakat gerek tevhid noktasmda cehalete diis-me tehlikesinden gerekse kaderi iman riikunlan arasmda kabul etmemeyiismam edebilecegi dusuncesinden hareketle,(ehl-i tahkik kader mevzuunu)iman esaslan arasmda zikretmistir, (41)

Kaza ve kadere imamn haddi zatmda Allah'a (CC.) imana dahil oldu-gunu belirten ''Muvazzah I lm- i Kelam" adh eserin miiellifi de, konuyu tenvirmahiyetinde, soyle ele alrmstir:

"Cunku kader- olacak seylerin zaman ve mekamm, evsaf ve havassmiezelde takdir ve tahdit etmesinden ibaret oldugundan - ilim ve iradesine ra-cidir. Kaza dahi- Cenab- 1Hakk'm irade ve takdir buyurmus oldugu eylerizamam gelince ilim ve iradesinde muvafik olarak, icad buyurmak demekolacagmdan - tekvin sifat- 1celilesine racidir.

Binaenaleyh, Cenab- 1Allah'm kainatm miikevvini (yaratrcisr) oldugu-na ve ilim ve iradesinin butun ciiziyyat ve kiilliyata samil bulunduguna ina-nanlar, kaza ve kadere de iman etmis bulunurlar. ~u kadar ki, hususi ehem-miyetine binaen kaza ve kadere imamn farziyeti, hadis- i seriflerde ayncatasrif edilmistir." 42)

Sonne olarak: Kaderi inkar, Cenab- 1Hakk'm biitiin sifatlanni inkarlaaym manaya gelir. Zira kader, her ne kadar Allah'm ilmi ile tayin ve takdiridemek ise de aym zamanda 0, Cenabi Hakk'm Sem'i, Basar'i, irade ve Me-sieti de demektir. (43)

3. Kadere Imanin Ihtiyar Prensibi ile Te'lifiiIslam'm kaza ve kadere iman esasnu, ihtiyar prensibine aykm gormek

dogru degildir. Ctinkii bir muslumanm kadere iman etmesi demek, esas iti-bariyle her seyin yaraticisr olan mutlak bir kudret sahibine yani Yiice Al-lah'a iman demektir. islam kiilli irade sahibi, kainati yaratan yiice bir varh-ga imam, hem de yiice yaraticmm insanlan ihtiyar ve irade sahibi olarak ya-ratrms oldugunu, sevap ve cezamn da bu irade iizerine bina edildigini bildi-rir. Boylece kadere ve ihtiyar esasma iman bir araya gelmis bulunur.

"Miisltimanlann kaza ve kadere iman etmelerini, ihtiyar esasma aykmgorenler varsa da bu anlayis katiyen yanhstir, Musliimanltkta kadere imanmne demek oldugu Iayikiyla anlasildiktan sonra, bu gibi dusuncelerin ne denliyanhs oldugu kendi kendine anlasihr. Bir muslumanm kadere iman etmesi(41) _ 9 1 Cisri, HOseyin b. Muhammed, Savabu'l- Kelam fi Akaidi"1 Islam ( islam ltlkadtnda Sozun Dogrusu), Trc. Mustafa zihnl Efendi,Teblig yy. Konya, ts. s. 232(42) Bi lmen, Orner Nasuhl, Muvazzah [lm- i Kelam Bilmen yy. istanbul, ts. s. 294- 5(43) gahin, Abdulfettah. Age. s. 6

- 267-


10/24

demek esas itibariyle, hayir ve serrin yarancismm Allah- u Teala oldugunukabul etmesi demektir. Her seyin Allah'a nispet olunmasi, ilk sahibi ve ya-ratrcisma baglamak demek oldugundan gayet dogrudur. Buna gore bir mus-himan hem kainatm azamet ve kudret sahibi bir yaratrcisma ve O'na ait kiil-Ii bir iradeye inamr; hem de sorumluluga muhatap ve esas olmak iizere in-sanda bir ihtiyann, ciiz'i bir iradenin varhgma; sevap ve cezanm da bu ihti-yar ve iradenin iizerine bin a edildigine inamr. Musliimanhk bunun her ikisi-ni de ogretmektedir.

Bu itibarla, kadere iman ihtiyar esasi ile birlesmis oluyor. Bunlann bir-Iesmesinde yadirganacak bir durum yoktur. Ciinkii muslumanlann kainattamutlak kanun olan ilahi bir kulli iradeyi kabul etmeleri, sorumlulugun esasunsuru olan ihtiyar ve cuz'i iradeyi ortadan kaldirmaz.Y"

Netice olarak, kader iradeyi te'yid eder. Ne irade kaderi, ne de kader,iradeyi nefyeder.(45)

c. KADERLE AMELlKadere RizaMeydana gelen ve gelecek olan her seyin Allah (CC.) tarafmdan ezel-

de bilindigi ve bu bilginin yazilnus oldugu hususu, Kur'an- 1Kerim'de gayetacik bir ifadeyle beyan edilir:

"(Ey Nebi, onlara) de ki: Hicbir zaman bize Allah'tn yazdigtndan baskasiisabet etmez. 0 bizim Mevla'mudir. Oyleyse mii'min olanlar yalntz Allah'amidevekkil olsunlar. ,,(46)

Kadere nza ve tevekkiilii tesvik eden bu ayet-i kerimeyi hadis-i seritlerdaha da acik hale getirmektedir:

"Insanoglunun saadet (sebepler) inden bin de Allah 'in hukmiine nza gos-termesidir. Yine sekavet (sebepler)inden birisi de, Allah 'u Teala 'ya istihareyiterk etmesidir. Keza, sekavet sebeplerden bir digen de Allah'tn hikmetine raztolmamastdtr. ,,(47)

Allah'm kazasma nza, bu hadis-i serifte saadet sebebi olarak degerlen-dirilmistir ki, bu da iki sebebe dayanrmstrr. Bu konuda, Tibf'den naklen ib-rahim Canan Bey u bilgilere yer vermistir:(44) Aksecf A(lITh::J HQlnui, Ai-ddK Def~jefi. Sad: Aii Aralan Aydin Nur VY. Ankara yy. 1991. s. 77(45) Daha genii bilgi i9in bkz. Nurau Bediuzzaman Said, Sozler, S6zler yy. ls t. 1989. S. 435, vd.(46) Tevbe. 9/51(47) Tlrrnlzi Kader. 15.

- 268-


11/24

"Birincisi; kazaya nza kisiyi ibadet icin bos birakir. Zira kisi, kazaya ra-Zl olmazsa gam icinde kahr ve kalbi, cereyan eden hadiselerle devamh mes-gul olur; "bu niye oldu 0 niye olmadi" der durur. Digeri; kazaya razi olankimse, razi olmayana Allah'tan gelecek olan gazaptan kurtulur. Kulun nza-sizlrgr, Allah'm takdirinden baska bir ey zikrederek, "soyle olsaydi bu dahaiyi, daha uygun olacakti" demesidir. Halbuki 0 isin iyi veya kotu oldugu ken-disine tebeyyun etmis degildir. Yapilacak bir i icin, hayirh olup olmadigihususunda Cenab-i Hak'tan bir isaret talep etme manasma gelen istihare-nin terkinin ekavet sebebine gelince; istiharede dahi tevekkill ve tevfiz var-dir. Kisi istihareye uymakla isini tamarruyla Allah'a havale etmis olmakta-dir. (Su halde bunun terki kazaya nzanm terkidemek olur.)(48)

Kaza ve kadere nza hususunda, zikredilmesi gereken bir diger hadisinmevzuumuzla alakah kisrm ise oyledir:

",..Sana [aydalt olan ~eye karst gayret gaster. Allah 'tan yardtm dile, acz iz-har etme. Bastnabir musibet geldiginde "eger ~ayle yapsaydtm bu bastma gel-mezdi "deme. ''Allah taktir etmistir, O'nun diledigi olur " de. Zira "eger-~ayet "kelimesi seytana kapi afar. ,,(49)

Hadis-i erifte "kulun kendisine faydah olan seye gayret sarf etmesi,Allah'tan yardim dilemesi ve acz izhar etmemesi " gibi noktalann uzerindedurulmasi, gayet dikkat cekicidir.

Bu kudsi beyanda verilen mesaj sudur: Kul kendisine terettup edenher turlu sebebe sanldiktan sonra Allah'm hakkmdaki takdirlerine nza gos-termelidir. Zira bu noktadan sonraki "eger" sozciikleri, "seytanm kaderecatma diisiince ve vesvesesini" kalbe atmasma yardnnci olur.

Kisinin, ibadet ve mes'uliyetleri hususunda iradesiyle alakali ihmal vekusurlanna miiteallik giinahlanndan otiini, pismanhk ve rahatsizhgim ifadeedici mahiyette bunlan soyleyip dile getirmesinde ise bir mahzur soz konu-su degildir.

Ama bir kulun, iradesi dismda cereyan eden hususiyle "basma gelenmusibetler, diinyaya geldigi zaman dilimi ve belde, tabf oldugu milleti,omur siirecegi miiddet, anne- babasmi kim oldugu, erkek veya kadm olma-SI" gibi hikmet ve sirlanna vakif olamayacagi hususlarda mutlak nza goster-mesi gerekir.

Kaza ve kadere nza konusunda izaha muhtac ve uzerinde durulmasigereken bir baska nokta da sudur: Kadere nza umumi olarak ifade edilir;hayr da oldugu gibi, ser ciimlesinden olan kufur ve isyanlann da A11ah'm(48) Canan [brahlm, Hadls Anslklopedisi, Ak~ag zaman yy. ist. 1996, 13/ 377 8(49) Muslim. Kader 35.


12/24

kaderine dahil oldugu miicmel bir ifade ile aciklarur.F'" Kufur ve isyanlarda "Allah tarafmdan hukmedilmis ve takdir edilmis" olarak kabul edilmeli-dir. Yani kullann kiifur ve isyanlan da, Allah'm ezelde ma'lum olup, zama-ru geldiginde onlan ilmine muvaffak olarak yarattigi kabul edilmelidir. Buacidan onlara nza gostermek gerekir. Boyle bir nza asIa kufur degildir, Kii-fur ve isyanm insan acismdan olaruna gelince: Kufur ve isyan insan icin da-ha once den yasaklanrmstir. ins an yasaklanan bir fiili irade ve gucunu kulla-narak islemektedir. Bu itibarla kiifiir ve isyana kul acisindan nza gosteril-mez. Hasih kiifur, kaderin bizzat kendisi degil, fakat kadere baghdlr.(51)

Islam'm kader akidesinin miisliimanlan menfi manada etkiledigi iddi-asma gelince; bu katiyen dogru degildir: Eger kaza ve kadere iman, muslu-manlann faaliyetlerine engel olsaydi, islamiyet'in yiiksek devirlerindeki 0fevkalade terakkf nasil meydana gelebilirdi? islamiyet'in yasarup, hayatahayat kilmdigr devirlerde, boyle bir akide, mtislumanlann ilerlemesine vemedeniyet onculeri olmalanna asIa mani olmarmsnr. Bilakis kadere iman,"her seyin Allah tarafmdan bir tertip ve 61e;iiyebaglandigma iman" manasi-na geldiginden, insan zihninde kainatta tesaduflere yer olmadigi suurunu vebir nizam fikrini yerlestirip insam devamh ve programh bir cahsmaya sevkeden bir esas olmustur, Vakia bu iken, "kadere iman" denince; Batt ve Hi-ristiyanhk diinyasi hemen "Islam'a koyu bir cebir diisiincesi, muslumana daihtiyar ve iradeyi yok sayan, tedbire ve sebeplere riayeti abes goren dolayi-siyla kendini belirsizlige ve tembellige terk eden bir insan" hukmunu verir.Halbuki insanlann ihtiyar ve irade sahibi hur bir varhk oldugunu cok once-den dile getiren ve mutlak cebir fikrini en kuvvetli delillerIe curutenler is-lam'm muntesipleri muslumanlar olmuslardir.P"

"Tam anlarmyla bu akide, her seyi Allah'a havale etmek ve her seymO'nun elinde olduguna boyun egmekten ibarettir. Fakat bu havale ve boyunegi insanm mahkfim misali elleri bagh ekilde oturmasi anlamma gelmez.0, sadece gucunun yettigi islerde kulun basansiz kilmmadigma ve islerininde Allah'tan olduguna (O'nun izni ve kudreti sayesinde meydana geldigine)inanmasi demektir. Ameli(pratik) yond en bir arastirma yaptigmuz zaman,dinlerinde giie;lii olanlar ve kalplerinde dini fikirlerin etkisi daha fazla olanonceki miislumanlann diger milletler arasmda tembel ve maglup olmadik-Ianni goruruz. Onlann kaza ve kadere inanmadiklanm ise hie; bir kimse id-dia edemez. ,,(53)

Haslh kadere nza gosterilir, Allah katmdaki kaderi kabul edilir. (54)(50) el- Bakilkani, Ebubekir, Kitabu'l- Temmid Beyrut. 1957, s. 237(51) er- Razi, Kelama Giri!M Muhassal Trc: Huseyin Atay, Ank. Uni. llahiyat Fak. yy . Ank. 1978, S, 196; et- Tafiazani , Sadudin Mes'udb. Orner , ~erhu'l Akaid (Kestell i Haslyesl i le birlikte), Bal ih Bil ici Kitabevi, Ist. ts. s. 112(52) Daha geni bir bUgi h;:inbkz. Aydin, Ali Arsian, islamda iman ve asastan. s. 411. vd.(53) Mustafa Sabri, Mevkiful- Beer Tahte auttenrt- Kader, Kahire, 1352. 5.219(54) Aliyyu'l- Kari, Age, s. 41

- 270-


13/24

Cunku, "Allah'm nza ve kaderine nza gostermek, akidenin temelini teskileder. Iman esaslan kaza ve kader inanciyla cevrelenmekte bu inane, imandairesine girip crkmakta bir olcti olmaktadir. Bu itibarla, kader konusunucok genis bir acidan bakmak ve dar kahplar icine sikisarak akideyi tehlikeyesokmamak gerekir.,,(55)

2. Kaderi Mazeret Sebebi Olarak One SiirmekCenab- 1Hakk'm her seyi onceden bilmesi hasebiyle, iyi amellerde bu-

lunarak cennete gidecekleri bir deftere, kiitii ameller isleyerek cehennemevaracaklan da ayn bir deftere yazdignu ve Allah'm ilminin de "degismez"olmasi sebebiyle bu yazilann da hie degismeyecegi hususu, Hz. peygambe-rin (sav) ifadelerinde oyle yer almaktadir:

"Sizden hicbir kimse yok ki, Uanda cennet veya cehennemdeki yeri yazt l-manus olsun. (Resul-i Ekremin bu actklamast karststndai cemaat: Oyleyse YaResulullah, hakkimtzdaki yaztlmts olana itimat edip ona dayanmayaltm mi?sorusuna, Resulullah: ((abm, herkes kendisi icin yarattlmis olana miiyesserkilmmistir. Cennetlik olanlar, saadetetgotiiren] amel(ler) de sekavet ehli de se-kavete gotiiren amel (ler) de miiyesser kilinmtsttr. Sonra da Uayetleri okudu-lar: "Kim baglta bulunur, takva yolunu tutar ve soziin en giizelini (tevhidi) tas-dik ederse, Biz de onu kolay olana kosanz. (leyl,5_7),,(56)

Muslim'in Sahih'inde yer alan bin baska hadiste de, yine bir sahabenin(Suraka b. Malik'in) Hz. Peygambere (sav) sordugu bir soru ve bu soruyaverilen cevap vardir. :

"Ey Allah'tn Resulu, bize dinimizi actkla, sanki yeni yarattlmistz gibiyiz;ameller simdi ne hususlardadtrl kalemlerin kurudugu, miktarlann kesinlestigiseylerde mi, yoksa istikbale ait seylerde mi? Resulullah (sav): Haytr, (istikbaleait seylerde degil) bilakis, kalemlerin kurudugu, miktarlann cereyan ettigi (ke-sinlestigi) hususlarda buyurdular. Siiraka tekrar: Oyleyse niye amel edelim di-ye sordu. Resulullah(sav), caltsm, herkes yarattldig: eye miiyesser (muvaffak)ktlinmtsttr buyurdu. ,,(57)

insanlann kaderleri, insanlarca malum olmadlgl(58) icin, Hz. Peygam-ber(sav) her iki beyanmda da, bir yandan yazmm degismeyecegini hatirla-tirken, diger taraftan amelde bulunmayi ve iradenin hakkmi venneyi emre-diyor ve sozlerini, Leyl suresindeki ''Allah himayesine gireni korur" meyanm-daki ayeti kerimelerle noktahyor.

Kader, - bazilannm zannettigi gibi- kulun kendisini olaylann akisma(55) G6lcuk, i?erafeddin, islam Akaidi, Esra y y . . 172.(56) 8uhari, Tefsir 92; Muslim, Kader 6; Ebu Davud, SOnnet 17; Tirmizi Kader 3.(57) Muslim, Kader 40(58) el- Cisri, Age. s. 233

- 271 -


14/24

salmasi ve kulluk ve tedbiri liizumsuz gormeyi gerektirmez. izmirli IsmailHakki'nm da (0/ 1946) ifade ettigi gibi "Kadere iman vaciptir, fakat onunlaihticac( onu delil gostererek ameli terk etmek) caiz degildir. Mesela, bir gu-nah isleyip sonra kaderim bu imis" demek caiz olmadigi gibi, kadere daya-narak sebeplere tevessiilii terk etmek de caiz degildir. Ciinkii mukadderatmechulumuzdurr''f'? Bu itibarIa (mes'uluyet kula ait olmak iizere) maziyeve musibetlere kader acisindan, istikbale ve giinahlara irade acismdan ba-kilmasi gerekir. (60)insanlann akibetlerinin Allah tarafmdan onceden bilinipoylece yazilmasi bir icbar degil midir? seklinde sikca yonetilen bir suale. N.Sabuni, "ilm- ilahf ve irade-I ilahi beraber yurur." zaviyesinden bakilmasigerektigini ifade ederek bu babda Ebu Hanife'nin (0/ h.150) birisine ceva-ben verdigi u sozunu nakleder: " "Cenab- 1Hak, ezelde var olacagirn bildigibir seyi, bildigi iizere yaratrnayi murad etmistir. Diger tiirlii bildiginin hilafi-na yaratmayi murad buyurmasi O'nun icin bir "cehl" olurdu ki bu da Allahhakkmda muhaldu.,,(61)

"Cenab-i Hak zat-l uluhiyet'in geregi olarak, kullannm ileride yapaca-g t muhtelif isleri bilmesi gereklidir. Miilkiinde meydana gelecek ve olusa-cak seyleri de bilmesi icap eder. Yoksa bu, O'nun sozunu ettigimiz sifatla-nnda bir noksanhk olacaktir. Sonra bu islerin Cenab- 1Hakk'm ilmine uy-gun olarak meydana gelmesi de zorunludur. Oyle olmadigi takdirde ilmicehle donusecektir ki, Allah icin boyle bir sey muhaldir.,,(62)

Bu ciimleden alarak, insanlar islerini ne meydana gelmeden ne demeydana geldikten sonra kadere dayandirarak mes'uliyyetten kurtulamaz-lar. Nitekim Hz. Omerira) devrinde meydana gelen u olay da bu konuyutenvir edici mahiyettedir. 0 gun bir hirsiz galml oldugu eyle Hz. Omer'inhuzuruna cikanlrmsn, Kendisine nicin caldm? diye sorulunca Halife'yece-vabi: "Allah oyle takdir ettigi icin" olmustu. Bunun uzerine Hz. Orner, "onaotuz kamci vurun, sonra da elini kesin" diye emretti. Nicin denilince de ucevabi vermistir: "HUSIZhk yapngi icin eli kesilir; Allah'a karst yalan soyledi-gi (sorumlulugu kadere yiikledigi) icin de doviiliir.(63)

Konuyla alakah misal olarak verilebilecek bir baska olay da soyle: Re-sulullah (sav), bir gun yatsi namazindan sonra geceye yaktn bir zamanda Hz.Ali'nin yanina vanp onu uykuya haztrlamrken buldugunda "geceleyin tehecciidnamazi ktlmtyor musun? buyurdu. Hz. Ali(ra) ise Ey Allah'tn Rasulii; hayati-mtz Allah 'tn elindedir; dilerse verir, dilerse teslim eder. (Allah bizi uyandumakisterse uyandtnr} dedi. Resulullah (sav) bu cevaptan hoslanmadt ve elini dizine(59) lzrnir tl, Yeni IIm- i Kelam, s.331(60) Bkz. S. Nurst. Sbzler, S, 433(61) es- Sabuni, el- Bidaye, s. 71(62) el- Butl, Age. s. 162(63) Sabtk, Seyyld, et- j\kldetO'!- !~!~!'!11y~'e.Beyrut, ts. s. 93

- 272-


15/24

vurarak su ayeti okudu: Insan cedellesmekte cokca ileri giden oluyor. (Kehf,54),,(64)

Yukarda ele aldigmuz her iki olayda da; gerek Hz. Peygamberin(sav)gerekse Hz. Omer'in verdigi cevaplardan cikan mana udur : Islenen giinahve hatalar karsismda, kaderi bir delil ve mazeret olarak ileri surmek, bunla-nn vebalini Allah'a yiiklemek olacagmdan caiz degildir.

Netice olarak, her seyde Allah'm kaza ve kaderinin hakimiyeti vardir.Bununla birlikte, kullann ihtiyari fiilleriyle ilffsilikaza ve kaderin cereyan et-mesi icin, kendi amalleri vasita kilmrmstir.' 5) bu itibarla kendi arzumuzlayaptigmnz isleri, evve1ce bilmedigimiz bir kaza ve kadere isnat ederek ken-dimizi mesuliyetten vareste saymamiz, dogru degildir; zira boyle bir fikir,dinin ser'i teklifine de ters duser, (66)

3. Kaderle Alakalt Munakaalarrn Yasaklanmastmn HikmetiKader konusunda rniinakasa eden sahabilere Resulullah, (sav): "Sizbunlarla mt emroldunuz, yoksa ben size bunun icin mi gonderildim? Sizdenoncekiler bu konuda tarttsmaya basladtklan zaman helak olmuslardtr. ,,(67) bu-yurarak, kader konusunda miinakasa edilmesini yasaklanustrr.

Kaderle ilgili konulann Sahib- i Seriat tarafmdan munakasa tarzmdaele ahnmasmm yasak kilmmasmm sebebine - kanaatimizce- u acilardanyaklasilmasi gerekir:

Birincisi; Her seyden once kader mes'elesi, imani bir meseledir; imanimeselelerin de munakasa suretinde konusulmasi caiz degildir. Zira iman,hadis- iseriflerde altr esasiyla beraber bir biitiin olarak ele almnnstir. Bu daimamn, hem tecezzi kabul etmez hem de teslimiyetin izhar edilmesi gere-ken bir husus oldugunu gosterir, Teslimiyet ise munakasayla bagdasmaz,Ama munakasaya cekilrneden, ogrenmek kasttyla bahis mevzu edilmesindebir mahzur soz konusu degildir. Nitekim, kelam kitaplannda kaderle ilgilibolumler, hatta mustakil eserler telif edilmistir.

Ikincisi; Insanm kendi iradesiyle ilgili kaderi bir de iradesi dismda ce-reyan eden kaderi vardir. Iradesi dismda meydana gelen kaderin sebepleriise insanlarca bilinmemektedir, "AkII yarauktir, yaratamm ihata edemez''kaidesince insan akh, kaderin bu ikinci kismma ait hikmet ve sirlara vakrfolamaz, Mesela, yukanda da zikrettigimiz gibi "Bir insanm diinyaya gozleri-ni a


16/24

hususlar bu kisma misal olarak verilebilir. Bu ve benzeri durumlarda muna-kasaya kalkismak, kaderin sirrmi anlamaya zorlamak, ins am helake gotu-rur. "Kader konusunda konusmaym, zira kader, Allah'm sirndir, Allah'msun fa etmeye kalkismaym'P'? hadisiyle, Hz. Peygamberin (sav) bizi ugras-maktan men ettigi kader bu krsrmdir.

Ucuncusu; Kader mes'elesi ilmi ve nazari olmaktan ziyade hali ve vie-dani bir mes'eledir.v'" bu itibarla da mu'min, kader mes'elesinde ogrenebil-digine iikretmeli, anlayamadigi hususlan Cenab-l Hakk'a havale edip ge-reksiz munakasalara girmemelidir.

Hasih, kader mevzu, insan aklmm butun yonleriyle anlamaktan acizkaldigi ve kavrayarnadigi zor mes'elelerden biridir. Bu yoniiyle kiyamete ka-dar ilahi bir srr olarak kalacaktir. Iste bu bakimdan, Peygamberimiz (sav)kaza ve kadere iman etmekle iktifa etmemizi emretmis ve bunun munakasazeminine cekilmesini men etmitir.(70)

iKiNCi BOLUMKADERiN iNAN


17/24

Kainatta en kugugunden en buyugune kadar, her seyde bir duzen mu-sahede etmekteyiz. Bir kudret eli onlarda istedigi gibi tasarrufta bulunmak-ta, bir gayeyi tahakkuk icin onlara istedigi vazifeyi vermektedir. Tabiatta ya-ratici tarafmdan konulan kanunlar, ilahi kaderin birer parcasidir; bu kanun-lann hepsi kader dairesinde cereyan etmekte ve bunlann kaderlerindeKur'an'm ifadesiyle bir degisiklik gorulmemektedir. "Allah'tn siinnetinde(varll~m bagnna yerlestirmis oldugu kanunlarda) bir degisiklik bulamaz-sm,,(7 )

Kader inanci, - determinizmde oldugu gibi- kainatta meydana gelenbutun hadiselere, "sebeplerin dogurdugu neticeler" nazanyla bakmaya en-gel olur, Cunkii kainattaki neticeler sebeplerle izah edilemez. Netice ola-rak, kader bizi determinist bir dusunceden ahkoyup, her eyin arkasmda birhikmet elinin var oldugunu canh cansiz hicbir seyin kendi halinde basibosolarak hareket etmedigini, sonsuz ilim irade ve kudret sahibi oldugunu bil-diriyor: "Hazinesi bizim katmnzda olmayan hicbir sey yoktur. Biz ona ancakbelli bir takdire gore indiririz. ,,(75)

Bu esasa gore, Cenab-r Hak, kainattaki her eyi ezelde tespit ettigi ila-hi plan ve yuce nizama gore idare etmektedir. 0 halde alemde vaki olanmaddi, manevi her tiirlu hadise, maksatsiz ve gayesiz olarak rast gele mey-dana gelmemektedir. Her sey, Allah'm her seyi kusatan ezeli ilmi, mutlakirade ve sonsuz kudretiyle ilahi nizam ve plana uygun olarak yaratilmakta-dlr.(76)

Allah'm kazasi, kaderine daima uygun olarak tecelli eder. Baska birifadeyle, kaza ve kaderin birbirine ters diismesi imkansizdir. Aksi halde ka-inatm nizam ve diizeni bozulur, varhgi devam edemezdi.V"

B . B E1}E R A < ;IS IN D A N1. Insant K ibir ve Gururdan KurtarmastIman esaslan arasmda girmesinin pek miihim hikmetleri olan kader,

her seyden once kiifre giden yolu kapatan bir set, bir huduttur. Cunku ka-der, insani kiifre gotiiren kibir ve gururdan kurtanr. ~oyle ki ins an nefs- iemaresi cihetiyle, kendisine bahsedilmis ustun vasif ve giizelliklerle ovunupiftihar etmek, kusurlanna ve cinayetlerine ise bahaneler aramak yahut bun-Ian baskalanna yiiklemek ister. Insanm kendisindeki bu yiiksek istidat vegiizellikleri, Cenab- 1Hakk'm bir ihsam olarak bilmemesi, gurura ve kibreyol agar. Bu gurur daman, bazilannda hem- cinsini gormeme noktasma, ba-zIlannda, Peygamberleri gormezlikten gelme boyutuna, bazilann da ise da-(74) Fatrr, 35/43.(75) Hier, 15/21.(76) Aydin, Ali Arslan, is lam'da iman ve Esaslarl, s. 395(77) Aym yer.

- 275-


18/24

ha da ileri giderek "her eyi kendinde gorme ve bilme" ye kadar vanp, niha-yetinde, Allah'a karst gururlanmaya ve ilahhk iddiasmda bulunmaya var-nustir,

Baska bir ifadeyle, insanm ruhunda guzellik, meziyet ve semerelere sa-hip ~lklp, bunlarla ovunme, iftihar etme hatta daha da otesinde gururlarupkendinden gecme duygusu vardir. Iste bu noktada; yapilan guzel isler karst-smda gurura dtismemek icin kader devreye girer. "Magrur olma yapan sendegilsin" diyerek, insam kibre, gurura dtismekten korur. Cunku iyiliklerinyapilmasnu isteyen, Cenab- 1Hakk'm rahmeti oldugu gibi; onlara muvaffakolabilmesi icin maddi manevi biitiin organ ve kabiliyetleri insana veren vegerekli olan kudreti yaratan da yine O'dur. Insanm 0 iyilikteki hissesi ise sa-dece iyi niyet ve arzuyla sahiplenmekdir. i Allah'a verile verile, mesuliyetve teklif ortadan kalkmasm diye de irade devreye girer "sen mes'ulsiin"der,ona mesuliyetini hatirlatir, (78)

"Sana gelen her iyilik Allah'tandir. Her kotulukte nefsindendir.Y" aye-tiyle kader, "biitiin giizellik ve hayirlann gercek sahibinin nefis degil, Allah(CC.) oldugunu, buna karsihk biitiin kotuluk ve giinahlann da nefisten kay-naklandigmr" ifade icin ihtanm ~eker.(80)

Sonne olarak, kader mes'elesi,- teklif ve mes'uliyeti ortadan kaldirmakicin degil - fahr ve gururu ortadan kaldirmak icin, imana dahil olmustur, (81)

2. Musibet ler Karstsmda Gil!:Kaynagz OlmastKaderin iman esaslan arasma girmesinin diger bir sebebi de basma birmusibet gelen insanm teselli bulmasidir. "Kadere inanan bir insanda en kii-

~iik bir iimitsizlik ve gevseme olmaz. Cunku kisinin, Allah tarafmdan sevkedildigine ve destekledigine inanarak biiyiik islere baslamasiyla, yiiz iistii vekendisiyle bas basa birakilrms nefsine giivenerek baslamasi arasmda biiyiikbir fark vardir, Soma kadere inanan insan, basanyla ulastigi zaman tevazu-yu ve alcak goniilliigu elden birakmaz; zafer sarhosluguyla kendini kaybet-mez.,,(82)

Kadere imanm, insana, gerek maruz kaldigi musibetler karsismda birgii~ kaynagi oldugu, gerekse onu gururundan kurtardigi hususu, su ayet - ikerimede veciz bit sekilde ifade edilmistir:

"Ne yerde ne de nefislerimizde basirmza gelen hicbir musibet yokturki, biz onu yaratmazdan once bir kitapta yazilrms olmasm. Suphesiz bu Al-(78) Oaha geni blr bilgi h;in bkz. Nursi, B. Said, Sozler, s. 432- 3(79) Nisa, 4/ 79(BO) ~ahin Abdulfettah, lnanem Golgesinde, 1/252(B1) Nursi, Age, s. 433(B2) M. Sabri, Age, s. 225

- 276-


19/24

lah'a gore kolaydir. Bu kaybettiginize uzulmeyesiniz ve Allah'm size verdik-leriyle de srmarmayasunz diyedir. Allah cok ovunen kibirlileri sevmez. (83)

Kader gecmis zaman ve musibetler icin dusiinuldugunde iimitsizligin,huznun ve stresin miiessir bir ilacidir. Her seyin Allah'tan oldugunu bilenve buna iman eden insan, O'ndan gelen aci ve tath herseyi nza ile kabuleder. O'nun rahmet ve hikmetine itimat eder. Sabretmekle, kederden vemusibetin getirdigi uzuntuden kurtulur. Bir musibet karsismda, - Ben Al-lah'm kuluyum, sonunda yine ona donecegim. Allah'm dilediginde hayirvardir, insallah boylesi hakkimda daha hayirhdir. Allah'im beni sabreden-lerden eyle, beni daha btiyiik musibetlerden koru" der, huzur bulur.(84)

"Gecmise ve musibetlere kader acismdan bakamayan insanm, her iimitkmci ve onu kahredici hadiseler karsismda apisip kalmasi siirekli halindenikayet etmesi kafasmi suraya buraya vurmasi hatta neticede gunah ve sefa-let batakhgma dusmesi bir bakima kacnulmaz olur.,,(85)

Kadere inanmayan birisi en kucuk bir musibet karsismda ezilir ve dun-yayi "ah, of " diyerek kendine zindan eder kaderi tenkit ettigi icin de manenziyan ettigi gibi, maddeten de ziyan eder. Tenkitle eline hicbir sey gecme-mesi bir tarafa, musibetlerin verdigi uzuntuyle ya bir hastahga yakalamr ve-ya aklmi kaybeder.

Kadere inanan mii'mine gelince, Kur'anda da deginildigi gibi, 0 nedunya islerinden kazandigryla sevinip gurura kapihr, ne de kaybettigi seyemahzun olur.(86)Zira 0bilir ki, diinya durmuyor, kendisiyle beraber bir bas-ka aleme gitmektedir.

3. Insant Hayattn Agzr Yiiklerinden KurtarmastKaderin iman esaslan arasma girmesinin bir diger hikmeti de, insam

hayatm agrr yiikunden, dehsetinden kurtanp ruhuna bir rahathk ve hafiflikvermesidir. Insan butun kainatla alakah bir varhktir; nihayetsiz maksatianve arzulan vardir. Insanm kudreti ve iradesi ise ihtiyaclannm milyonda biri-sine dahi kafi gelmez. Aynca insan cevresinde gordugu hikmetini anlaya-madigi bazi hadiselerin tesirinden kendisini kurtaramaz, huzursuz olur. Me-sela, acikh bir sahne gorse bir sure kendisini onun tesirinden alamaz ve ha-yati acilasrr. Bir diger husus, yerdeki mikroptan gokteki kuyruklu yildiza ka-

(83) Hadid, 57/22- 3(84) Nltekim Kur'an'da bu meneren aymyla te'yid eden ayetler mevcuttur: "Onlann basma blr muslbet geldigi zaman: "Biz Allah lclniz,(her halde D'na y6nelmi O'nun kul larryrz.} ve mutlaka O'na don up varacagtz." (Bakara, 2/ 1S6) ; "Otur ki, sizin hosunuza gitmeyenblreeyde Allah bir cck hayntar takdlr errrue otur." (Ntsa, 4/ 1~'(85) $ahin, Abdulfetah, Age, 1/201.(86) Hadid, 57/22

- 277-


20/24

dar, her olay, her ses insana diisman goriiniir.(87)Insanm butiin bunlara dayanabilecegi bir gucu yoktur. Boyle olunca

gerek ihtiyaclanru karsrlayamamaktan gerek dusman gorunen seylere vehayatm tehlikelerine karsi elinden bir sey gelmediginden, gerekse cevresin-den gordugu elemli hadiselerden dolayi insan, buyuk sikmti ve dehsetlekarst karsiyadir.Bu noktada insamn imdadma yetisebilen tek bir yardimci kadere iman-dir. Kadere hakiki manada iman eden bir kisi, nihayetsiz ihtiyaclanm vedusmanlara karst duydugu dehsetin yukunu kaderin gemisine brrakir, kalbive ruhu tam bir rahata kavusur, Soyle ki, kainatta meydana gelen butun i-Ierin bir ilahi kanun nizamiyla cereyan ettigine ve her seyin bir ilahi prog-ramI a gayet kolay bir surette yurudugune inanan kimse, yasadigr aleminzahmet ve killfetlerini 0mulkun sultamna birakip tam bir safa ile cennet gi-bi yerlerin butun Iezzetlerinden istifade edip, sultamn merhametine ve ka-nunIanmn guzelligine istinaden her sey hos gorur, tam bir lezzet ve saadetlehayatmi gecirir 88B) acidan da kadere iman 0kadar Iezzetli ve saadetlidir ki,tarif edilemez. (

Bu manada kadere iman eden birisi, kederden, iiziintiiden emin olur.Hayatim rahat ve huzur icinde gecirir. Nitekim Peygamber Efendimiz, (sav)bir hadis- i erifinde bu gercege dikkat cekilmistir: "kadere iman kaygi veiiziintiiyii giderir. ,,(89)

Kadere imamn, agir hastahklara yakalanrms insanlann hayatIanndakimiispet etkisi acismdan doIduruIamayacak bir yeri vardir. "Onulmaz birderde diimii elinde hicbir caresi olmayan bir mii'min: "Yiice Allah'im se-nin iradene mutlak itaat ediyorum. Senin hikmetlerin sonsuzdur. Sen diIer-sen beni iyilestirirsin de. Dileyip dilemeden de sana ait bir hikmettir. Bizelimizden geleni yaptik, bizden sonrakiler de yapacaklar... Olum ise seninkanunundur, olsek ne gam! zira sana doniiyoruz," der, kendini emniyettehisseder. (90)

Netice olarak, "kaderin her seyi giizeIdir." hakikatim kavrayan ve kade-re teslim olan bir insan, her seyde ilahi kaderin hikmet ve adaletini goruptevekkuliin hakikatma erisir; dunyevi hadise ve musibetlerin daglarvari cal-kantilanndan kurtulus bulur. Allah'tan gelen her hadisenin ya bizzat ya dabilvesile (dolayisryla) giizel olduguna inamr, omrunu ve insirah ile gecirir,kederi atar, safayi bulur.(87) Bu son hususu ifade i


21/24

4. Kulun Cesaret ve Iradesini GUflendirmesiKadere iman, insaru saglam iradeli yapar. Cunkii kadere inanan bir

kul, Hadis- i serifin de ifadesiyle "basma gelecek bir seyin mutlaka gelecegi-ne, gelmeyecek olanm da asIa gelmeyecegine'I" inandrgi icin cesaretlidir.

Bu akide, insaru canh ve hareketli kalmaya sevk edeceginden, (92)boylebir imanm sahibi bir mu'min, zorluklar karsismda yilmaz, tembellik ve gev-seklik gostermez, Gecmiste buyuk muvaffakiyetlere .imza atnus insanlann,bu akidenin temsilcileri olmasi, bunun en acik delilidir.

lslam'da ki kaderin karakterini "maddi olaylann ve maddi sebeplerinustune


22/24

ve cenderesindeki bir insan pesinen tukenmis olacagindan yapacagi cok eykalmanns demektir.

"Kadere iman ve her eyi Allah'm takdirine havale eden kisi ise, dunyave ahiretinin mutlulugu icin "cahsmasmm takdir edilmis olduguna" inandigiicin, isine on em verir, cahsmasma bir cahsma daha katar.,,(96)

Bu noktayla alakah, iizerinde durulmasi icap eden muhim bir husus dasudur: Kader (ilahi program) beser icin Allah'm bir Iutfudur. Soyle ki, var-hk kendisine yerlestirilmis olan kanun ve nizamlarla, bir sifreler mecmuasihaline getirilmistir. Bu hal ise insam, devamh olarak 0 ifreleri kesf ve desif-reye tevcih etmis olmanm yarunda, aym zamanda onun planh ve programhcahsmasma bir saik olmustur,

6. Htrs ve Hasedi OnlemesiKadere iman etmis bir mu'min, nzkimn tayin edildigini ne yaparsa

yapsm baskasmm kismetini elde edemeyecegini bilir. Bu inane ve dusuncey-Ie cahsrr ve gayret gosterir, kazandigma kanaat eder, baskasmm hakkma te-cavuz etmez, lurs gostermez ve haset etmez.

Rizkm kaza ve kader mes'elesine bagh bir husus oldugunu u ayetleracrkca beyan eder:

"Yeryuzunde hicbir canh yoktur ki, nzki Allah'a ait olmus olsun.,,(97)"Goklerin ve yerin anahtan O'nundur, RIZkl diledigine yayar ve kisar.

Cunku 0, herseyi kemaliyle bilendir.,,(98)"Size nzk veren, sizi olduren ve sizi tekrar dirilten Allah'tlf.,,(99)Herkes Allah'm takdir ettigi nzki yer, hie kimse baskasmm nzkmi yiye-

mez. Varhkh birinin muhtac birine verdigi sadaka, onun olmadigi icin faki-re gecmistir, Bu itibarla kadere inanan bir kul"Bir de Allah'm bir kisrmruzadigerinden fazla verdigi seyleri temenni etmeyiniz.,,(lOO)ayetinin de isaretiylebaskasmm hakkma ve mahna hirs ve haset1e goz dikmez. Zira 0 boyle birgoz dikmenin "Allah'm kaza ve kaderine kiisme, kullan arasmda taksim et-tigi nimetini hor gorme, hikmetiyle mulkiinde ikame ettigi adaletini nahostelakki etme, dolayisiyla tevhidin ozune karsr islenilmis bir cinayet manasi-na geldigini bilir ve ondan uzak durUr.,,(lOl)

7. insanlar Arasmda Afv ve Miisamahayi Yerlestirmesi(96) M. Sabri, Age, s. 299(97) Hud, 11/6.(98) i?ura, 42/12(99) Rum, 30 / 40.(100) Nrsa, 4/32(101) Gazali, Ebu Hamid, Ihya- u Ulurniddin, el- Mektebetu'l- Asriyye, 8eyrut, 1992. 3/254; Aynea bkz, el- Muhasibi, Ebu Abdillahi'l-Haris b. Esed, er- Riaye Ii hukuklllah, Daru KOtObu'l- i lmiyye, Beyrut. ts. s. 490; el- ErEl!iki, Huteeate'l- Beyan, el- Mektebetu'l- lstamiyye. Diyarbekr . ts. S. 105.

- 280-


23/24

"Her seyin Allah'm kaderi, kazasi, hukmu ve iradesiyle meydana geldi-_. ,,(102) bi ki k digme manan ir imse, en isme karsi sue isleyen birini mes'ul tutsa bi-le ona karst musamahah olur. 'Basma gelen bir musibeti bir de kader acismdan degerlendiren bir

mii'min, muhatabim afveder. Boyle bir dusunce aym zamanda kin,nefret veintikam gibi kotii duygulan ortadan kaldirarak onun yerine sevgiyi yerlesti-rir.

Kadere imamn insanlar arasmda musamaha ve avfi nasil yerlestirdigiile ilgili olarak Bediuzzaman Hz. kismen sadelestirerek iktibas ettigimiz"Mektubat" isimli eserinde soyle der.

"Acaba bir gun dusmanliga degmeyen bir eye bir sene kin ve adavetlekarsihk vermeyi hangi insaf kabul eder; bozulmamis hangi vicdana sigar,Halbuki mii'min kardesinden sana gelen bir fenahgi bfitiin butun ona verip,onu mahkflm edemezsin. Cunku, evvela kaderin onda bir hissesi var. Onucrkanp 0kader ve kaza hissesine karsi nza ile mukabele etmek gerekir.,,(103)SONU


24/24

onunla ihticac edemez; kaderi bir mazeret sebebi olarak one suremez, Ka-dere mazi ve musibetler acisindan bakihr. Gunahlara ve gelecege ise iradeacismdan bakihr.Kadere imamn, iman esaslan arasma girmesinin pek cok hikmeti var-

dir. Her seyden once kader, insani gurura ve kibre kaymaktan korur. Digeryandan bir gu~ ve teselli kaynagi olmasi cihetiyle, onun maruz kaldigr birmusibet karsismda, yikilmasmi onler,insan hayatnu agir yuklerinden kurtarmasi , hirs ve hasedi onlemesi,planh ve programh bir cahsma aliskanhgi kazandirmasi , insanlar arasmdaafv ve musamahayi yerlestirmesi, iradeye gU~ ve kula cesaret vermesi gibibircok hususu da, kaderin iman esaslan icine girmesinin diger hikmetleriarasmda saymak gerekir.

- 282-

İslam’da kader akidesi ve İman esasları arasına girmesinin hikmeti1997_3_ozturky

Documents