investimet publike me financim te huaj
TRANSCRIPT
kopje
UNIVERSITETI “ ALEKSANDËR MOISIU” DURRËS FAKULTETI I SHKENCAVE POLITIKE JURIDIKE
MASTER SHKENCOR
DEGA: ADMINISTRIM FINANCIAR
INVESTIMET PUBLIKE ME FINANCIM TË HUAJ
Udhëheqës teme: Msc. GENTIANA KRAJA Punoi: IRIS REÇI
SHTATOR 2013
kopje
FALENDERIME & MIRËNJOHJE
Do te doja te beja nje falenderim per te gjithe ata persona te cilet me kane qendruar prane qe ne fillim te ketij rrugetimi
duke me mbeshtetur dhe perkrahur per perfundimin me sukses te tij, e ne vecanti familjen time.
Nje falenderim mirenjohje e special i shkon udheheqeses sime Znj. GENTIANA KRAJA, per ndihmen dhe kujdesin
e cmuar e te jashtezakonshem qe i ka kushtuar temes sime te diplomes.
Faleminderit pedagoge!
Nje mirenjoheje te thelle do te shprehja dhe per stafin Shqiptar e Italian e ne vecanti drejtorin e saj Z. Andrea Senatori
per mundesine qe me dhane ne mbledhjen dhe perdorimin e informacionit ne lidhje me temen.
Nje falenderim shume i perzemert shkon edhe per te gjithe lektoret e Universitetit “Aleksander Moisiu”.
FALEMINDERIT
kopje
FJALET KYÇE
BB Banka Botërore BE Bashkimi Europian
BEI Banka Europiane e Investimeve BERZH Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim
CEB Banka e Zhvillimit të Këshillit të Europës
DAC Komiteti i Ndihmës për Zhvillim ERRU Enti Rregullator i Ujit FSHZH Fondi Shqiptar i Zhvillimit IBRD Banka Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim IHD Investimet e Huaja Direkte IFN Institutet Financiare Ndërkombëtare IFAD Fondi Ndërkombëtar për Zhvillimin Bujqësor IPA Instrumenti i Para-aderimit MSA Marrëveshja për Stabilizim dhe Asociim MFP Manaxhimi i Financimeve Publike MASH Ministria e Arsimit dhe Shkencës MB Ministria e Brendshme MBUMK Ministria e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit MD Ministria e Drejtësisë METE Ministria e Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjitikës MF Ministria e Financave MI Ministria e Integrimit MMPAU Ministria e Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujrave MPÇSSHB Ministria e Punëve, Çështjeve Sociale dhe Shanseve të Barabarta MPJ Ministria e Punëve të Jashtme MPPTT Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit MSH Ministria e Shëndetësisë MTKRS Ministria e Turizmit, Kulturës, Rinisë dhe Sporteve MPI Master Plani i Investimeve DBSKNH Departamenti i Bashkërendimit të Strategjive dhe Koordinimit të Ndihmës së Huaj DAP Departamenti i Administratës Publike USAID Agjencia e Shteteve të Bashkuara për Zhvillim Ndërkombëtar TIK Teknologjia e Informacionit dhe Komunikimit STD Sekretariati Teknik i Donatorëve SWGs Grupet Sektoriale të Punës SWA Qasje sektoriale SKZHES Strategjia Kombëtare për Zhvillimin Ekonomik dhe Social SKZHI Strategjia Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim STD Sekretariati teknik i Donatoreve PBA Programi i Buxhetit Afatmesëm PBB Produkti i Brendshëm Bruto PBP Përqasje me Bazë Programi PBS Përqasje me Bazë Sektori NJZP Njësia e Zbatimit të Projektit NVM Ndërmarrje të Vogla dhe të Mesme
kopje1
ABSTRAKT Në të gjitha ekonomitë moderne, shteti ka një rol të padiskutueshëm, e madje shpesh parësor në aktivitetin ekonomik. Detyra
themelore e shtetit në raport me ekonominë e cdo vendi është krijimi dhe mbarëvajtja e funksionimit të platformës ligjore dhe
institucionale mbi të cilën zhvillohet aktiviteti ekonomik.
Ai implikohet në raste të caktuara drejtpërsëdrejti në prodhimin e të mirave materiale apo shërbimeve duke operuar si çdo agjent
tjetër ekonomik në treg. Sistemi arsimor apo shëndetësor, furnizimi me energji elektrike apo ujë, transporti publik apo prodhimi i
armëve janë vetëm disa shëmbuj të fushave në të cilat shteti tradicionalisht ka qenë aktiv në ofrimin e produkteve përkatës, në disa
prej tyre edhe mbi baza ekskluzive.
Nje rol te rendesishem ne ofrimin e investimeve publike luajne edhe donatoret e huaj. Aktualisht, financimet e huaj përbëjne rreth
gjysmën e totalit të investimeve publike. Në vitin 2000, grantet përbënin 68% të financimeve së huaj por kjo përqindje ka pësuar
rënie ndërkohë që përqindja e kredive është rritur duke i tejkaluar grantet për herë të parë në 2006. Shpërndarja sektoriale e
financimeve së huaj ka pësuar ndryshime të mëdha nga viti në vit, por nga vlerësimet dhe analizat që janë bërë, vihet re se ajo ka
qenë në përputhje me prioritetet e shprehura në dokumentet strategjikë të zhvillimit të vendit.
Niveli i nbështetjes nga ana e donatorëve nuk ka qenë i njëjtë, dhe kjo ka bërë të vështirë planifikimin e investimeve nga ana e
Qeverisë. Për këtë arësye është i domosdoshёm përmirësimi i orientimit të financimeve së huaj.
ABSTRACT
In all modern economies, the state has an impeccable role, in many cases this role is primary in the economic activity. The main
duty of the state in report to the economy of each country is the creation and the well being of the function of the legal and
institutional platform upon which it is developed the economic activity.
It is implicated in some cases in the production of the material goods or the services by operating as any other economic agent in
the market. The educational or health system, the supply with electric energy or water, the public transport or the production of
guns are some of the fields in which the traditional state has been active in offering of the specific products, in some of them even
exclusively.
The foreign donators play an important role in the offering of the public investments. Actually, the foreign financing are almost
half of the total of the public investments. In 2000, the grants accounted 68% of the foreign financing, but this percentage has
decreased while the percentage of loans increased by grants exceeded for the first time in 2006. Sectoral distribution of foreign
financing has undergone major changes from year to year, but from the evaluations that there have been made this has occurred
according to the priorities expressed in the strategic documents for the development of the country.
The level of donor support has not been the same, and this has made it difficult to plan investments by the Government. For this
reason it is necessary to improve the foreign financing.
kopje2
Tabela e permbajtjes
Hyrja
Qellimi ……………………………………….……………………………………………………………………………………. Fq 4
Objektivat ………………………………………………………………………………………….…………………………………. Fq 4
Kapitulli 1: Veshtrim i pergjithshem mbi Investimet Publike
1.1 Kuptimi i Investimeve Publike ………………………………………………………………………………………………. Fq 5
Parimet e investimeve publike ……………………………………………………………………………………. Fq 5
1.2 Klasifikimi i investimeve publike. ……………………………………………………………………………………………. Fq 6
1.3 Procedurat e manaxhimit te investimeve publike ……………………………………………………………………. Fq 8
Kapitulli 2 : Prirjet te pergjithshme te financimeve te huaja mbi investimet publike.
2.1 Sipas llojeve ……………………………………………………………………………………………………………………..…… Fq 14
2.2 Sipas Donatoreve ……………………………………………………………………………………………………………………… Fq 15
2.3 Sipas sektoreve ………………………………………………………………………………………………………………………… Fq 18
2.4 Sipas statusit ……………………………………………………………………………………………………………………………. Fq 18
Kapitulli 3. Investimet Publike me financim Italian.
3.1 Roli i donatorit Italian mbi rritjen e investimeve publike. ………………………………………………………… Fq 19
3.2 Orientimi i ndihmes italiane sipas sektoreve ……………………………………………………………………………. Fq 21
3.3 Marreveshjet bilaterale e nenshkruara ……………………………………………………………………………………. Fq 30
Kapitulli 4. Permisimi i menaxhimit te financimeve te huaja.
4.1 Raportimi dhe regjistrimi i financimeve te huaja ……………………………………………………………………… Fq 32
4.2 Lidhja me buxhetin …………………………………………………………………………………………………………………… Fq 33
4.3 Kapaciteti disbursues dhe absorbues i ndihmes se huaj …………………………………………………..……… Fq 35
4.4 Burimet e financimeve te huaja ne te ardhmen ……………………………………………………………………… Fq 37
4.5 Fokusi Sektorial ……………………………………………………………………………………………………………………….. Fq 37
Analiza & Rezultatet …………………………………………………………………………………….……………………..…. Fq 44
Konkluzione …………………………..………………………………………………………………………………………………… Fq 46
Rekomandime …………………………..…………………………………………………………………………………………… Fq 54
Bibliografia ……………………………………………………………………………………………................…………………. Fq 55
Anekse
kopje3
Hyrja
Investimet publike jane te lidhura ngushte me ekzistencen e shtetit dhe funksionet e tij. Me rritjen e rolit te
shtetit jane rritur edhe shpenzimet publike. Sot ato jane nje instrument i rendesishem me te cilin veprohet ne
jeten ekonomike, politike dhe sociale te nje vendi. Nje nder objektivat kryesore te Qeverise Shqiptare eshte
bashkerendimi i financimeve te huaja me perparesite strategjike kombetare dhe procesin e planifikimit te
buxhetit. Aktualisht, financimet e huaj përbëjne rreth gjysmën e totalit të investimeve publike. Në vitin
2000, grantet përbënin 68% të financimeve të huaja por kjo përqindje ka pësuar rënie ndërkohë që përqindja
e kredive është rritur duke i tejkaluar grantet për herë të parë në 20061. Duke konsideruar axhendën e
integrimit europian, me qëllim që të arrihen standardet e BE-së, është e nevojshme një rritje e vazhdueshme
e financimeve të huaja në vitet në vijim. Sipas eksperiencës të vendeve të anëtarësimeve të fundit në BE,
shkalla e progresit në arritjen e këtyre standarteve në Shqipëri do të varet edhe nga niveli i financimeve të
huaja dhe atyre të brendshme.
Bazuar në Strategjinë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim, sektorët më prioritarë ku do të nevojitet
vazhdimi i financimeve të huaja janë:
Demokratizimi dhe Shteti Ligjor: Forcimit të Institucioneve Demokratike i është dhënë prioritet i
lartë në SKZHI dhe kjo thekson edhe një herë nevojën për ti përafruar ato më tej me standardet që do të
sigurojnë implementimin e acquis communautaire. Në vitet e fundit Qeveria ka bërë përpjekje të mëdha për
të përmirësuar dhe konsoliduar reformat në këtë sektor. KE, donatorët bilateralë Europianë dhe SHBA kanë
luajtur një rol të rëndësishëm në mbështetjen e reformave në këtë sektor. Prioritetet për mbështetje nga ana e
donatorëve janë: rritja e kapacitetit të administratës publike për të implementuar MSA-në; infrastruktura e
gjyqësori; decentralizimi fiskal; regjistri civil; modernizimi i policisë për të forcuar manaxhimin e kufijve
dhe lufta kundër krimit të organizuar.
Përsa i përket Zhvillimit Ekonomik në Shqipëri, në vitet e fundit Qeveria ka pasur në fokus të punës
së saj krijimin e një mjedisi të përshtatshëm për të tërhequr sa më shumë investime private. Shqipëria ka
përfituar nga një sasi e konsiderueshme e financimeve të huaja për zhvillimin ekonomik pasqyruar kjo edhe
në dokumentat e programimit të vetë donatorëve. Është e rëndësishme që mbështetja të bëhet në bazë të
dokumenteve strategjikë kombëtarë që reflektojnë normat e BE-së dhe IPA duhet të luajë një rol thelbësor në
këtë proces. Prioritetet për mbështetje nga ana e donatorëve janë: vazhdimësia e mbështetjes për krijimin e
një mjedisi të përshtatshëm për investime private; promovimi i zhvillimit të Ndërmarrjeve të Vogla dhe të
Mesme, eksporteve dhe investimeve të huaja direkte (IHD); si dhe mbrojtja e konsumatorit.
Infrastruktura Publike Shqipëria ka vuajtur nga një mungesë serioze e investimeve dhe neglizhim
të mirëmbajtjes. Në infrastrukturë janë orientuar rreth 60% e të gjithë investimeve publike dhe 50%2
e
financimeve të huaj. Transporti dhe energjia kanë përfituar pjesën më të madhe të fondeve. Mbështetja e
donatorëve, veçanërisht nga ata shumëpalesh, është shumë e rëndësishme për zhvillimin e këtij sektori në
periudhën afatmesme. Anëtarësimet e fundit në BE japin indikacione mbi tendencën e ardhshme të
mbështetjes së donatorëve, që ështe orientimi kryesisht në sektorin e ujësjellës/kanalizimeve. Disa nga
prioritetet për mbështetjen e këtij sektori janë: përfundimi i rrjetit të rrugëve kombëtare dhe rurale; siguria
rrugore; rritja e efikasitetit të energjisë; reforma e menaxhimit të ujësjellësave dhe kanalizimeve, sidomos në
nivelet lokale, së bashku me investimet përkatëse në asetet fizike; ngritja e institucioneve efikase mjedisore.
Zhvillimi Social është përqëndruar në rritjen e kapaciteteve individuale të qytetarëve, duke përfshirë
shëndetin dhe arsimimin e tyre, si dhe zgjerimin e mundësive për qytetarët e të gjitha shtresave sociale.
Krahasimet ndërkombëtare sugjerojnë se shpenzimet qeveritare në fushën e zhvillimit social në shumicën e
vendeve në tranzicion janë nën nivelet e kërkuara. Duke qenë se efiçenca e menaxhimit në kete sektor është
ende e ulët, financimet e huaja luajne një rol kritik mbështetës. Banka Botërore parashikohet të vazhdojë
rolin e lidershipit në këtë sektor dhe të zgjerojë eksperiencën me përqasjet me bazë sektori (SWAp) të
iniciuara tashme në arsim. 1. Baza e te dhenave e donatoreve 2011. DEBASKON
http://dsdc.gov.al/dsdc/Department_of_Strategy_and_Donor_Coordination_5_2.php 2. Keshilli i Ministrave. Departamenti I bashkerendimit te Strategjive dhe Kordinimit te Ndihmes se Huaj.
http://dsdc.gov.al/dsdc/Department_of_Strategy_and_Donor_Coordination_5_2.php
kopje4
Zhvillimi Territorial (rajonal, rural dhe lokal, ekonomik dhe bujqësor) është një aspekt i rëndësishëm
në arritjen e standardeve europiane. Në Shqipëri ka ende disnivele të konsiderueshme ndërmjet rajoneve, në
veçanti zonat rurale janë në situatë të pafavorshme. KE dhe donatorë të tjerë me eksperienca të ngjashme
kanë siguruar ndihmë teknike dhe mbështetje logjistike për ngritjen e kapaciteteve të zbatimit. Prioritetet për
mbështetje të sektorit janë: modernizimi i fermave, mjedisit bujqësor dhe tregjeve rurale dhe zbatimi i
Strategjisë Kombëtare të Zhvillimit Rajonal.
Vitet e fundit po i kushtohet rëndësia e duhur krijimit të një arkitekture bashkërendimi të përbashkët dhe
efektive për financimet e huaja. DEBASKON-i dhe STD-ja (Sekretariati Teknik i Donatorëve) , bashkë me
një sërë organesh konsultative, synojnë të promovojnë dialogun, bashkërendimin, harmonizimin dhe
komplimentaritetin e ndërhyrjeve të donatorëve si edhe rakordimin me prioritetet e Qeverisë.
DEBASKON-i ka krijuar tashmë një bazë të dhënash të financimeve të huaja, e cila përmban mbi 1500
projekte në zbatim dhe të planifikuara, me qëllim që të ofrojë një tablo analitike të aktiviteteve të donatorëve
në secilin sektor. Për të përmirësuar bashkërendimin dhe monitorimin në nivel sektori të financimeve të
huaja, janë ngritur 32 Grupe Sektoriale Pune dhe nëngrupe për shumicën e fushave dhe nënfushave.
Përmirësime të dukshme janë bërë gjatë vitit 2009 dhe 2010 në lidhje me organizimin dhe takimet periodike
të shumicës së GSP-ve.
Miratimi i PVH-së u pasua nga nënshkrimi në maj 2010 i Memorandumit të Mirëkuptimit për Iniciativën
“Pista e Shpejtë mbi Ndarjen e Punës” ndërmjet Qeverisë së Shqipërisë dhe gjashtë shteteve europiane, duke
shënuar kështu një tjetër hap drejt përmirësimit të bashkërendimit dhe rritjes së efikasitetit të dhënies së
financimeve te huaja.
Qellimi
Qellimi i ketij studimi eshte analiza e financimeve te huaja mbi investimet publike dhe menyrat per
permisimin e menaxhimit tyre. Do te paraqitet se cilet jane komponentet e investimeve publike, si
klasifikohen ato, cili eshte procesi i menaxhimit te tyre dhe roli i donatoreve te huaj (ku si shembull konkret
do te marrim rastin e Italise) ne rritjen dhe permisimin e investimeve publike. Duke sintetizuar faktet
ekzistuese mbi ndikimin e financimeve te huaja do te synohet te qartesohet ndikimi i financimeve te huaja ne
zhvillimin ekonomik dhe social te vendit si dhe permisimin e ndikimit, efektivitetit dhe eficiences se
financimeve te huaja ne te ardhmen.
Objektivat
Objektivat e studimit jane:
1. Paraqitja e rolit dhe impakti i financimeve te huaja mbi investimet publike.
2. Paraqitja e shembullit konkret te donatorit te huaj atij Italian mbi investimet publike ne Shqiperi.
3. Permisimi i menaxhimit te financimeve te huaja ne sektorin publik.
Metodologjia
Kjo teme per pergatitur mbi bazen e studimit te literatures mbi investimet publike si dhe rolit te financimeve
te huaja ne zhvillimin dhe permisimin e tyre. Si burim paresor te dhenash ka sherbyer baza e te dhenave e
donatoreve, e administruar nga DEBASKON, te dhenat e Zyres per Bashkepunim dhe Zhvillim Koperacioni
Italian ndersa si burime dytesore jane te dhenat e OECD/DAC, Strategjia Kombetare per Zhvillim dhe
Integrim etj.
kopje5
Kapitulli I: Veshtrimi i pergjithshem mbi Investimet Publike
1.1 Kuptimi i Investimeve Publike.
Shpenzimet qeveritare përfshijne të gjitha shpenzimet që bën qeveria si për blerjen e mallrave të konsumit
ashtu edhe për investimet, duke përjashtuar pagesat transferuese te interesit për borxhin publik.3
Investimet ne ekonomi ndahen ne ato private kur kryhen nga firmat private, dhe publike kur realizohen nga
firmat ose organet shteterore.
Investimet publike përbëjnë atë pjesë të të ardhurës kombëtare që destinohet për mbulimin e shpenzimeve
publike, të cilat janë të përgjithshme dhe speciale.
Investimet publike ndikojnë drejtpërdrejt në prodhimin e pasurive të reja si psh. për ndërtimin e
hekurudhave nga shteti, për bonifikime, për pyllëzime etj, te cilat kanë karakter prodhues, por nga ana tjeter
ato kane nje ndikim indirekt ne rritjen e ekonomise private permes ofrimit te te mirave dhe sherbimeve si
urat, rrjetet e telekomunikacionit, rruget etj. Në aspektin e thjeshtë financiar, me investime publike kuptojmë
destinimin e të hyrave publike për të “prodhuar” shërbimet publike. Ato përfaqësojnë qëllimin e veprimtarisë
ekonomike të shtetit dhe pasqyrojnë funksionet që kryen shteti në procesin e evoluimit të tij historik dhe
sidomos ne funksionin e rishpërndarjes të të ardhurave kombëtare që ai përmbush. Mes investimeve publike
e atyre private ka një lidhje komplementariteti në kënaqjen e nevojave publike, kolektive e individuale në
momentin e “prodhimit” të pasurisë, si dhe në atë të shpërndarjes dhe të konsumit të saj. P.sh. bujku do të
kishte kosto tjetër prodhimi, nëse s’do kish rrugë publike që e lehtësojnë sjelljen e produkteve të tij në treg.
Investimet publike luajnë rol të rëndësishëm edhe në rishpërndarjen e pasurive që kryhet në fund të fundit
edhe ndërmjet shpenzimeve publike e të hyrave publike, sepse shteti me shpenzimet publike që parashikon
në buxhet dhe që kryen efektivisht mund të kënaqë ato nevoja të cilat shtetasit – privatët nuk mund t`i
kënaqin me mjetet e tyre. Pra investimet publike jane shpenzime ne para te cilat i ben shteti dhe subjektet
e tjera juridiko – publike per plotesimin e nevojave kolektive dhe per interesa publike.
Gjithashtu, investimet publike luajnë rol të rëndësishëm edhe në zhvendosjen dhe rishpërndarjen e pasurisë
dhe të të ardhurave si brenda vendit, nga njëri rreth në tjetrin, ashtu edhe në marrëdhënie me shtete të tjera.
Parimet e investimeve publike 4
Parimet kryesore mbi te cilat duhet te mbeshteten investimet publike jane:
a) Ekonomizimi – Investimet produktive duhet ti permbahen rregullit qe me mjete sa me te vogla te arrihet
efekti me i madh, pra te realizohet parimi i ekonomizimit.
b) Radhitja e drejte periodike e investimeve publike- Kjo radhitje periodike (kohore) behet ne ate menyre
qe shpenzimet publike te radhiten ne perputhshmeri kohore me te hyrat publike.
c) Plotesimi i nevojave sipas urgjences dhe proporcionalitetit- Nevojat publike duhet te plotesohen sipas
urgjences, dhe keto nevoja duhen plotesuar sipas mundesive te mjeteve te buxhetit qe te mos rrezikohet
ekuilibri financiar.
d) Parimi i produktivitetit te investimeve publike - Ky parim do te thote qe investimet publike duhet te
ndikojne drejtperdrejt ose ne menyre indirekte ne rritjen e te ardhurave kombetare, njekohesisht edhe te te
hyrave publike. Ne menyre te drejtperdrejte ato ndikojne ne rritjen e produktivitetit (dhe te hyrave
publike) nese shpenzimet publike behen per investime ne objekte prodhuese, kurse nese investohet ne
objekte joprodhuese (arsim, shendetesi, shkence etj) ndikon ne menyre indirekte ne rritjen e produktivitetit
ne pune.
e) Baza juridike per realizimin e investimeve publike - investimet publike duhet te bazohen ne
disa rregulla juridike te cilat duhet te rregullohen me dispozita ligjore, pra asnje shpenzim nga mjetet
buxhetore nuk duhet te behet ne menyre arbitrare pa u mbeshtetur ne bazen ligjore.
f) Parimi i interesit te pergjithshem - Ne baze te ketij parimi shpenzimet publike duhet te sherbejne
vetem per plotesimin e nevojave qe jane ne interes te shoqerise si teresi. Kjo paraqet edhe dallimin kryesor
mes investimeve publike dhe atyre private.
g) Investimet publike duhet te jene te arsyeshme - Ne baze te ketij parimi investimet publike nuk
duhet te tejkalojne vellimin e te hyrave publike, sepse nese ndodh e kunderta do te kete ndikim negativ ne
tere ekonomine e vendit.
3. Ekonomi e pergjithshme 1. K-education Austria, project Office Tirana. Ky botim eshte i financuara ng aBashkepunimi Austriak per Zhvillim
(ADC). 4. http://llogaria.weebly.com/uploads/2/2/1/0/2210506/02_shpenzimet_publike.pdf
kopje6
1.2 Klasifikimi i investimeve publike.
Në përputhje me ligjin Nr.9936, datë 26.6.2008, “Për menaxhimin e sistemit buxhetor”, klasifikimet per
investimer buxhetore përfshijnë të paktën:
a) Klasifikimi administrativ, i cili përfaqëson klasifikimin e njësive të qeverisjes së përgjithshme deri në
nivel te njësive shpenzuese;
b) Klasifikimi ekonomik, i cili përfaqëson klasifikimin e investimeve, sipas natyrës ekonomike; Ai sherben
per te treguar qellimin ekonomik te perdorimite te te ardhurave buxhetore. Ky klasifikim sygjeron tre
ndarje: . (Aneksi 1) I. Investime Korrente II. Fondi Rezervë dhe Kontigjenca
III. Investimet Kapitale
c) Klasifikimi funksional, i cili përfaqëson një klasifikim të detajuar, sipas funksioneve ose objektivave
ekonomiko-socialë, që njësitë e qeverisjes së përgjithshme synojnë të përmbushin; Ai ka si qellim te tregoje
drejtimin se ku jane shpenzuar fondet publike. Ky klasifikimim përmban “kodin” dhe “funksionin”. Kodet
dhe emertimet e klasifikimeve buxhetopre dhe t lloagrive kontabel jane unike per secilen nga njesite e
qeverisjes. . (Aneksi 1)
d) Klasifikimi sipas programeve, i cili përfaqëson programet, nënprogramet dhe projektet, në përputhje me
objektivat e njësive të qeverisjes së përgjithshme;
e) Klasifikimi sipas burimeve të financimit ( te brendshem dhe te jashtem).
Sipas burimeve tatimore. Ketu bejne pjese te gjitha ato te hyra publike te cilat mblidhen ne formen
e tatimeve, taksave, hyrjet nga doganat, kontributet etj. Tatimet jane forma me dominuese e të hyrave
publike, te cilat marrin pjese me 70%-80% madje edhe më shumë në të hyrat e përgjithshme publike.
Sipas burimeve jo tatimore. Ketu bejne pjese huate publike, donacionet, mjetet nga emetimi
monetar. (Aneksi 1)
Në vitin 20075, fondet e brendshme përbënin 42% të investimeve publike. Sektorët në të cilët pjesa e
financimit të brendshëm është më e ulët se mesatarja prej 42% e investimeve publike janë:
o Rendi publik, ku policia po adopton praktikat dhe standardet ndërkombëtare;
o Zhvillimi ekonomik, ku eksperienca e mbështetjes së reformës institucionale dhe zhvillimit të
sektorit privat me financim të brendshëm është akoma në fillimet e saj.
o Energjia, ku ka nevojë për financim tregtar (ndonëse të dhënat e mësipërme nuk përfshijnë
kredinë e konsiderueshme tregtare të brendshme që KESH merr për investime).
o Mjedisi, ku është nevojë urgjente ngritja e institucioneve dhe praktikave të reja.
o Punësimi dhe politika sociale, në të cilat fondet e Qeverisë janë të përqëndruara në kostot korente dhe
është e nevojshme eksperienca ndërkombëtare për struktura të reja institucionale dhe fizike
5 Dokumenti i Orientimit te Ndihmes se Huaj.
http://dsdc.gov.al/dsdc/Department_of_Strategy_and_Donor_Coordination_5_2.php
kopje7
Tabela me poshte paraqet nivelin e financimeve te huaja dhe investimeve të brendshme për sektorë të
ndryshëm.
Tabela 1.1 Investimet Publike sipas sektorëve dhe burimit të financimit, 2007
Financime të brendshme Lek milion
Financime të brendshme € milion
Financime të Huaja € milion
Financime të brendshme si pjesë e totalit (%)
Drejtësia 750 6.3 33%
Rendi Publik 445 3.7 16.0 19%
Arsimi 4,850 40.4 21.5 65%
Shendetsia 3,929 32.7 20.0 62%
Punesimi 150 1.3 4.4 22%
Energjia 23 0.2 105.6 0%
Ujesjelles kanalizime 3,122 26.0 22.9 53%
Transporti 14,467 120.6 41.7 74%
Zhvillimi Ekonomik 381 3.2 9.3 25%
Bujqesia 1,159 9.7 22.6 30%
Mjedisi 421 3.5 20.5 15%
Te tjera 1,996 16.6 67.4 20%
Total 31,693 264.1 364.5 42% Burimi: baza e të dhënave të donatorëve e mbajtur nga Qeveria; buxheti i vitit 2007 (MF).
Përqëndrimi relativisht i lartë i financimeve te huaja në sektorët e mësipërm do të vazhdojë të jetë i
justifikuar edhe për disa vite. Megjithatë, do të ketë një tendencë të uljes së diferencave midis sektorëve.
Disa prej sektorëve përfitojnë një nivel të lartë të financimeve te huaja për shkak se kanë nevojë për ndihmë
teknike të konsiderueshme përveç nevojës për investime. Gjithashtu, disa nga kreditë më të mëdha gjysëm
tregtare, kryësisht për sektorin energjitik, do të shndërrohen në kredi plotësisht tregtare, duke ndjekur
tendencat e filluara me kalimin e Shqipërisë nga statusi IDA dhe përdorimi i kredive te ofruara nga donatorët
dypalësh.
Tabela 1.2 Investimet Kombëtare dhe të Huaja, sipas sektorëve (në milion euro)
Strategjia SKZHI
Institucioni kryesues për buxhetin
Totali i Investimeve
Publike Mesatare
07-101
Investimet e Huaja në Vazhdim
20082
Investimet e Huaja të
planifikuara të njohura
20113
Demokratizimi dhe Shteti i së Drejtës 36.5 24.4 18.5 Administrata Publike MB 0.1 0.1 0.0
4.2
0.0
7.5
0.0
6.8
Decentralizimi MB - 01660 2.5 2.4 Statistika INSTAT 0.0 0.0
Drejtësia
MD – të gjithë departamentet
13.6
6.8
E drejta e pronës 0.0 0.0 Rendi Publik MB – kryesisht 03140 20.4 15.1
Zhvillimi Ekonomik 38.4 31.8 16.6
14.1
2.5
Ekonomia dhe Tregu
METE – të gjithë përveç 04320
24.8
20.8
Financat Publike MF – të gjithë 13.6 11.0 Infrastruktura 473.0 280.8 69.0
24.4
8.1 Transporti MPPTT - 04520-60 214.3 51.3 Energjia METE – 04320 165.7 165.6 Uji MPPTT – 06370 67.5 41.4 25.8
10.8
0.0
Mjedisi
MMPAU – të gjithë departamentet
25.5
22.5
Komunikimi 0.0 0.0
kopje8
Zhvillimi Social 111.8 43.7 4.3
2.3
0.8
0.5
0.0
0.0
0.7
Shëndetësia
MSH - të gjithë departamentet
48.0
24.7
Arsimi
MASH - të gjithë departamentet
49.8
6.5
Punësimi MPÇSSHB – 10550/04170 3.1 2.2 Gjinia MPÇSSHB – 10460/10430 0.6 0.6 Mbrojtja Sociale MPÇSSHB – 10430
3.0 5.3
Përfshirja Sociale MPÇSSHB – 10430 4.4 Zhvillimi Territorial 51.0 26.9 16.4
11.0
0.0
3.1
0.6
1.7
Bujqësia
MBUMK- të gjithë përveç 04280
16.6
9.6
Rural MBUMK - 04280 & ADF 5.2 1.9 Zhvillimi Rajonal 0.9 0.8
Turizmi, Kultura dhe Rinia
MTKRS - të gjithë departamentet
7.8
1.2
Planifikimi Urban dhe Hapsinor MPPTT - 06180/01310 20.5 13.3 Të tjera 64.4 1.3 0.1 Total 775.2 408.9 124.8
Burimet: shifrat e buxhetit janë marrë nga buxheti duke përjashtuar financimet e huaja; projektet e donatorëve në vazhdim dhe të planifikuara janë marrë nga baza e të dhënave tëdonatorëve.
Shumë donatorë mbështesin shoqërinë civile dhe OJF-të. Ky dokument përfshin vetëm ndihmën e cila
është raportuar zyrtarisht nga donatorët, por e zbatuar nga OJF-të. Gjithsesi, ekziston një numër i madh
projektesh, të vogla në përgjithësi, të cilat sigurojnë mbështetje financiare direkte të OJF-ve
(ndërkombëtare dhe kombëtare) dhe të departamenteve të administratës vendore, të cilat nuk janë të
raportuara në Qeveri ose nuk janë të përfshira në bazën e të dhënave të donatorëve.
1.3 Procedurat e manaxhimit te investimeve publike.
Investimi publik kryhet nga/ose ne emer te sektorit publik dhe realizohet nepermjet projekteve te
investimeve. Projekti i investimit, si pjese e nje Programi te Shpenzimeve Publike, eshte nje grup
aktivitetesh te projektuara per te realizuar produkte te caktuara, brenda nje afati kohor. Procedurat e
manaxhimit te investimeve publike aplikohen ne procesin e planifikimit dhe bazohen mbi Ciklin e
Manaxhimit te Investimeve Publike. Projekti perben nje/ ose grup aktivitetesh te cilat realizojne nje/ose me
shume produkte ne nje afat kohor te caktuar si pjese e programeve te shpenzimeve publike. Projektet mund
te kerkojne si shpenzime kapitale ashtu edhe shpenzime korente, keto te fundit si gjate fazes kryerjes se
investimit ashtu edhe pas kohes se perfundimit te tij. Cikli i Projektit duhet te konsiderohet si pjese integrale
e Ciklit te Manaxhimit te Shpenzimeve Publike (MSHP). Mund te ndodhe qe cikli i nje projekti mund te mos
perputhet nga pikpamja kohore me ciklin e Manaxhimit te Shpenzimeve Publike. Kjo per arsyen e pare se
cikli i MSHP duhet te perputhet ne menyre te plote me kalendarin e nje viti fiskal, ndersa fazat e nje projekti
individual mund te jene me te gjata se sa fazat korresponduese te MSHP. E dyta, mund te ndodhe qe disa
projekte financohen nga donatoret dhe zakonisht donatore te ndryshem mund te kene cikle dhe procedura te
ndryshme nga ato te MSHP qe aplikon Qeveria. Ne kete kontekst keto procedura synojne te ndertojne nje
proces qe lidh ne menyre integrale procesin e manaxhimit te projekteve te investimeve me procesin e
pergjithshem te Manaxhimit te Shpenzimeve Publike.
Cikli i manaxhimit kalon ne disa seksione:
Seksioni i pare e procedurave shpjegon fazat e ciklit te manaxhit te projektit te cilat jane6:
1) Identifikimi i projektit eshte proçesi i identifikimit e shqyrtimit te ideve per projekte investimi;
2) Vleresimi dhe pergatitja e projektit eshte proçesi i analizes dhe vleresimit te efektivitetit ekonomik
dhe financiar, si dhe i mundesise se realizimit te projektit;
3) Aprovimi dhe financimi i projektit eshte faza ne te cilen projekti shqyrtohet/aprovohet per financim
nepermjet proçesit te pergatitjes dhe financimit te PBA-se se Institucionit Buxhetor perkates;
6.
Ministria e Financave. http://www.minfin.gov.al/minfin/pub/6_aneksi_5_procedurat_e_mip_379_1.pdf
kopje9
4) Zbatimi i projektit eshte faza ne te cilen projekti zbatohet dhe realizohen outputet e tij;
5) Monitorimi i zbatimit te projektit eshte faza e ciklit gjate se ciles ndiqet ecuria e zbatimit fizik te
investimit dhe informacioni i dergohet Thesarit per zbatimin financiar te projektit (kontabilizimi i
shpenzimeve);
6) Raportimi i projekteve, Vleresimi dhe Auditimi eshte faza e ciklit ne te cilen raportohet per zbatimin
fizik dhe financiar te projektit. Ky informacion i derguar testohet kundrejt rregullave financiare dhe
realizimit te treguesve te perfomances se projektit.
Proçeset dhe proçedurat e kesaj faze te ciklit jane te rendesishme sepse sigurojne faktin qe projekti do
te menaxhohet ne menyre efektive dhe do te arrije qellimin e tij.
1. IDENTIFIKIMI I PROJEKTIT eshte proçesi i identifikimit e shqyrtimit te ideve per projekte
investimi;
Hapi 1 – Prezantimi i projekt-idese
Projektet nisin ne formen e idese per te realizuar disa outpute, qe do te kontribuojne ne arritjen e
objektivave dhe qellimeve te politikave te caktuara ose qe do te ndihmojne ne zgjidhjen e
problemeve, qe hasen per arritjen e ketyre objektivave dhe qellimeve.
Projekt-idete mund te lindin ne rruge te ndryshme, p.sh. nepermjet analizes dhe punes kerkimore,
eksperiences se fituar gjate zbatimit te projekteve te tjera, zhvillimit te teknologjive te reja, etj.
Projekt-idete per investime prezantohen nga “Propozuesit e Projektit” (ose siç quhen ndryshe, “Menaxheret
e Projektit”) ne Ekipin e Menaxhimit te Programit (EMP). Ne shumicen e rasteve projektet propozohen nga
specialistet ne departamentet qe jane pergjegjes per Programin ne te cilin ben pjese projekti i investimit.
rezantimi i projekt-idese eshte hapi i pare i proçesit te Menaxhimit te Investimeve Publike. Si fillim,
projekt-ideja duhet t’i komunikohet dhe te diskutohet me drejtuesin e Ekipit te Menaxhimit te Programit
(EMP). Projekt-idete prezantohen ne Formularin 1 (F-1) – Formulari i Identifikimit te Idese se Projektit
(FIIP)
Hapi 2 – Rishikimi i Projekt-Idese nga DEMP
Hapi 3 – Rishikimi i Projekt-Idese nga Sekretari i Pergjithshem (SG)
Hapi 4 – Rishikimi i Projekt-Idese nga Grupi per Strategji, Buxhet dhe Integrim (GSBI)
CIKLI
i
MIP
1
I
I
I
IDENTIFIKIMI
2
I
I
I
VLERESIMI & PERGATITJA E PROJEKTEVE
3
2
4
APROVIMI & FINANCIMI
4
2
4
ZBATIMI
5
I
I
I
MONITORIMI
I ZBATIMIT
6
RAPORTIMI VLERESIMI AUDITIMI
kopje10
2. VLERESIMI DHE PERGATITJA E PROJEKTIT7 eshte proçesi i analizes dhe vleresimit te
efektivitetit ekonomik dhe financiar, si dhe i mundesise se realizimit te projektit;
Hapi 1 – Pergatitja e Formularit te Propozimit te Projektit te Investimit (FPPI)
Nese ideja e investimit konsiderohet efektive dhe ekonomike per zgjidhjen e problemeve aktuale, atehere
projekti duhet te kaloje ne fazen se metejshme per nje analize dhe vleresim me te detajuar.
Ekzistojne tre nivele analize/ vleresimi qe mund te aplikohen:
Tipi i Analizes / Vleresimit
Sektori
Sektori i
Infrastruktures
Sektoret e Tjere Formularet e
kerkuar
(i) Analiza/Vleresimi Baze (Kategoria I - e projekteve)
Deri ne
100.000.000 Lek
Deri ne
50.000.000 Lek
F - 2
(FPPI)
(ii) Analiza / Vleresimi
Mesem (Kategoria II - e projekteve)
Mbi
100.000.000 Lek
Mbi
50.000.000 Lek
F - 2 (FPPI)
F - 3 (FAKP)
(iii) Analiza/Vleresim Plote (Kategoria III e projekteve)
Niveli i kerkesave dhe vleresimit specifikohen sipas çdo rasti te
veçante
Analiza / Vleresimi i alternativave te investimit. Propozimet per investim duhet te marrin ne shqyrtim sa me shume menyra alternative per zgjidhjen e
problemit dhe realizimin e objektivave. Koncepti me i rendesishem ne pergatitjen, analizen dhe
vleresimin e investimeve eshte se gjithmone ekziston nje numer alternativash te ndryshme per zgjidhjen e
nje problemi. Rralle ndodh qe per nje problem te kete nje zgjidhje te vetme. Normalisht, nje zgjidhje mund
te jete me e mira nder nje numer te caktuar alternativash te mundshme. Prandaj eshte e rendesishme te
identifikohen alternativat e ndryshme (opsionet) per realizimin e nje investimi dhe te kryhet me kujdes
analiza e tyre perpara se te behet zgjedhja e alternatives se preferuar/rekomanduar. Analiza e alternativave
eshte nje pjese shume e rendesishme e analizes se investimit. Per shembull, per te zgjidhur rritjen e kerkeses
per energji elektrike te nje vendi, ekziston nje zgjedhje midis ndertimit te nje (ose me shume) hidrocentrali
apo ndertimit te nje (ose me shume) termocentrali. Brenda tyre ka gjithashtu disa alternativa, si p.sh. ne
rastin e hidrocentralit mund te zgjedhim midis digave apo gjeneratoreve te permasave te ndryshme, te
kombinuar ne menyra te ndryshme. Ndersa ne rastin e termocentraleve mund te zgjedhim lenden djegese,
fuqine, vendndodhjen, etj. Qellimi i zhvillimit te opsioneve alternative eshte qe te ndihmoj ne gjetjen e nje
zgjidhjeje efektive dhe ekonomike te perdorimit te fondeve, qe permbush rezultatet e deshiruara dhe
objektivat e nderhyrjes me investimin
Identifikimi i Alternativave Ky hap perfshin identifikimin e nje liste alternativash, te cilat qeveria mund t’i ndermarre per te arritur
rezultatin dhe objektivat e deshiruar te investimit. Variacioni i alternativave varet nga natyra e ketyre
objektivave dhe rezultateve. Identifikimi dhe analizimi i detajuar i alternativave i ndihmon nivelet e
mesiperme te vendimmarrjes per te kuptuar veprimet e mundshme qe duhet te ndermerren per zgjidhjen e
problemeve aktuale. Per projektet mbi nje vlere te caktuar duhen marre ne shqyrtim nje numer i madh
alternativash investimi, perpara se nje pjese e tyre te seleksionohen dhe ti nenshtrohen nje vleresimi me te
detajuar.
Vleresimi i shpejte Edhe pse sistemi standart i analizes kosto perfitim perben nje nga metodat me rigoroze per vleresimin dhe
analizimin e projekteve te medha te investimeve ne sektorin publik, eshte e rendesishme qe ne fillim te
behet nje vleresim i shpejte i alternativave te identifikuara me qellim eleminimin ne fazen fillestare te atyre
alternativave, te cilat per arsye te ndryshme mund te mos jene te realizueshme. Kjo sepse ne fazat e
metejshme zhvillimi dhe analiza e propozimeve kerkon mjaft kohe dhe energji dhe nese keto harxhohen
per nje alternative apo projekt qe nuk ka te ardhme, do te ishte nje keqperdorim i burimeve njerezore.
7.
Ministria e Financave. http://www.minfin.gov.al/minfin/pub/6_aneksi_5_procedurat_e_mip_379_1.pdf
kopje11
Krijimi i listes se reduktuar te alternativave per vleresimet e detajuara. Eshte e nevojshme te krijohet nje liste e reduktuar e alternativave. Sidoqofte, kjo liste duhet te mbuloje
nje game te gjere te alternativave potenciale qe duhet te konsiderohen per arritjen e objektivave te
investimit. Per çdo alternative qe do te perjashtohet nga vleresimet e metejshme duhet te paraqiten
arsyet perkatese, te cilat duhet te regjistrohen.
Llogaritja dhe Vleresimi i kosto-perfitimeve te alternativave te investimit. Eshte e rendesishme llogaritja dhe vleresimi i sakte i kostove dhe perfitimeve (te ardhurave) qe çdo investim
sjell per Qeverine (Buxhetin e Shtetit) dhe shoqerine (publiku). Mbi bazen e ketyre llogaritjeve,
vendimmarresit mund te krahasojne treguesit per te perzgjedhur alternativen me te mire te mundshme per
investimin. Kostot dhe perfitimet relevante jane ato kosto apo perfitime qe ndikohen nga kryerja e
investimit. Per qellime llogaritjeje, do te aplikohet llogaritja e kostove/perfitimeve marxhinale – rritja apo
zvogelimi i kosto/perfitimeve neqofte se projekti do te ndermerret.
Vleresimi i kostove Kostot dhe perfitimet, relevante te nje investimi, jane kostot dhe perfitimet reale “ekonomike”, ne te cilat
perfshihen kostot/perfitmet e institucioneve qeveritare (Buxheti i Shtetit) dhe kostot/perfitimet e publikut.
Kostot totale duhet te perfshijne kostot direkte, indirekte dhe shpenzimet e pergjithshme. Kostot e
pakthyeshme te investimeve, qe kane ndodhur ne periudhat e meparshme, nuk duhet te merren parasysh
ne vleresimin e alternativave, por vetem ato kosto qe do te kryhen ne te ardhmen e per te cilat pritet te
merret nje vendim. Vleresimi i kostove eshte shpesh here i veshtire, ne varesi te nivelit te detajimit te
tyre. Ne varesi te nivelit te detajimit te kostove ne proçesin e vleresimit te kostove duhet te perfshihen
sa me shume te jete e mundur kontabiliste, ekonomiste apo specialiste te ndryshem, qe mund te kene nje
vlere te shtuar ne analizat e investimit.
Vleresimi i perfitimeve Qellimi i vleresimit te perfitimeve behet me arsyen per te pare nese te mirat dhe perfitimet nga realizimi i
investimit justifikojne kostot e tij dhe per te mundesuar qe alternativat e nje investimi te mund te
krahasohen ne menyre sistematike persa i perket kostove dhe perfitimeve qe sjellin.
Rregulli baze eshte qe perfitimet duhet te vleresohen ne terma financiar (ne formen e te ardhurave) me
perjashtim te rasteve kur llogaritja e tyre ne terma monetar eshte e pamundur te realizohet (si shjegohet
me siper). Sidoqofte, edhe pse nuk eshte i mundur vleresimi i te gjithe perfitimeve ne terma monetar,
eshte me rendesi marrja parasysh e tyre ne krahasimin e diferencave ndermjet alternativave te investimit.
Per nje pjese te konsiderueshme te investimeve ne sektorin publik eshte i veshtire vleresimi i perfitimeve,
veçanerisht ne sektorin e shendetesise, arsimit, ambientit dhe ne pergjithesi investimeve te ndryshme, qe
nxisin mireqenien sociale. Nga ana tjeter, edhe pse nje pjese e perfitimeve mund te jete teorikisht e matshme,
mungesa e te dhenave te sakta mund ta bej vleresimin thjesht nje hamendje ose llogaritja e ketyre te dhenave
mund te jete me e kushtueshme sesa perfitimi nga informacioni qe nxirret prej tyre. Ne mungese te te
dhenave direkte per vleresimin monetar te perfitimeve, per investime ne vlera te medha mund te zgjidhet qe
te kryhet nje studim para se te vendoset per te ardhmen e investimit.
Analizat dhe krahasimi i alternativave te investimi Siç thuhet me larte, nje projekt investimi eshte proçesi i shnderrimit te burimeve (inputeve) ne rezultate
(outpute). Disa projekte jane me te vertete efiçente ne terma te outputit, ndersa disa te tjere kerkojne vlera te
larta inputi (kosto) krahasuar me vleren e outputit qe prodhojne.
Skontimi Skontimi
eshte nje metode qe perdoret gjeresisht ne vleresimin e investimeve. Skontimi ben te mundur
krahasimin e flukseve te kostove dhe perfitimeve ne periudha te ndryshme kohore (nder vite) dhe i
kthen ato ne te njejten baze krahasimi, pavaresisht se kur ato ndodhin.
Norma e skontimit perdoret per te shnderruar kostot dhe perfitimet e ardhshme ne nje vlere te vetme, qe
quhet vlera e tanishme (ose vlera aktuale).
kopje12
Efektiviteti i Kostos – Metoda e Analizes se Kostos me te Ulet Efektiviteti i kostos perben nje kriter per krahasimin e kostove te alternativave te mundshme qe realizojne
output te njejte, ose e thene ndryshe menyra me efektive e realizimit te objektivit te investimit, apo thjesht
alternativa qe ka koston me te vogel per arritjen e te njejtit rezultat.
Kjo metode njihet edhe si Metoda e Analizes se Kostos me te Ulet
Analiza e efektivitetit te kostos perdoret me shume ne rastet kur perfitimet nga investimi nuk mund te maten
ne terma monetare ose kur nuk eshte e keshillueshme te veprohet keshtu. Ne keto raste perzgjedhja bazohet
ne alternativen e investimit qe ofron koston me te ulet.
Ne investimet ku nuk ka perfitime monetare, por ato mund te maten ne menyra te tjera (numri i pacienteve
te trajtuar, numri i studenteve, etj.) eshte me rendesi te konsiderohen treguesit e efiçences se kostos.
Metoda e Analizes Kosto-Perfitim Qellimi kryesor i vleresimit te alternativave te investimit eshte matja e inputeve (kostove) qe shpenzon dhe
perfitimeve (te ardhurat) qe prodhon nje investim dhe ndertimi i nje sistemi llogjik per ti lidhur ato me
njera-tjetren. Per te realizuar kete sherben nje metode e perdorur gjeresisht ne analizen e investimeve:
Metoda e Analizes Kosto-Perfitim.
Perzgjedhja e alternatives me te mire (te rekomanduar)
Alternativa me e mire (e rekomanduara) duhet te perzgjidhet pasi eshte bere identifikimi, vleresimi dhe pershkrimi i te gjitha kostove, perfitimeve dhe risqeve, aty ku vleresimi i tyre eshte i mundshem. Hapi 2 – Rishikimi i Propozimit te Projektit per Investim nga DEMP-ja
Nje kopje elektronike ose e printuar e F-2 dhe F-3 duhet te dorezohet tek Drejtuesi i
Ekipit te Menaxhimit te Projektit (DEMP). Me marrjen e formulareve perkates, DEMP-ja duhet te
mbledhi Ekipin e Menaxhimit te Projektit (EPM).
Hapi 3 – Rishikimi i Propozimit te Projektit per Investim nga Departamenti i
Finances dhe Buxhetit dhe Departamenti i Politikave
DEMP-ja duhet te diskutoje me Departamentin e Buxhetit/Finances te institucionit mbi propozimin e
projektit per investim e sidomos mbi llogaritjet e kostos dhe perfitimit te projektit te investimit ne fjale,
duke perfshire ketu edhe mundesite buxhetore te institucionit per ta perballuar kete investim.
Hapi 4 – Rishikimi i Projekt Propozimit nga Sekretari i Pergjithshem (SP)
Ne vijim, DEMP-ja duhet te dorezoje F-2 (dhe F3 nese aplikohet) te Sekretari i Pergjithshem (ose drejtuesi
institucionit buxhetor ne rastet ku nuk ka Sekretar te Pergjithshem).
Hapi 5 – Rishikimi i Projekt Propozimit nga Grupi per Strategji, Buxhet dhe
Integrim (GSBI)
GSBI-ja duhet te refuzoje projekt-propozimin ne rast se;
cilesia e informacionit eshte e dobet dhe e pamjaftueshme, ose
vleresimi i kostove te projektit tejkalon ne menyre te pajustikueshme perfitimet e
mundshme qe do te vijne nga realizimi i investimit.
3. APROVIMI DHE FINANCIMI I PROJEKTIT8 eshte faza ne te cilen projekti
shqyrtohet/aprovohet per financim nepermjet proçesit te pergatitjes dhe financimit te PBA-se se
Institucionit Buxhetor perkates;
Gjate kesaj faze, rishikimi i projekt-propozimeve te investimeve kalon neper hapat e meposhtem:
Analiza e projekt-propozimit nga Ministria e Financave/Drejtoria e Investimeve Publike.
Shqyrtimi i projekt-propozimeve (projektet e medha) nga Grupi i Manaxhimit te Buxhetit.
8.
Ministria e Financave. http://www.minfin.gov.al/minfin/pub/6_aneksi_5_procedurat_e_mip_379_1.pdf
kopje13
Shqyrtimi i projekteve te perzgjedhura (me kosto shume te larte ose te projekteve te
debatueshme) nga Komiteti i Planifikimit Strategjik .
Shqyrtimi i propozimeve per investim nepermjet proçesit te rishikimit te PBA- se/Buxhetit Vjetor
nga Drejtoria e Analizes se Buxhetit dhe Grupi i Manaxhimit (Rishikimit) te Buxhetit (projektet e
vogla).
Miratimi i financimit dhe perfshirja ne PBA/Buxhetin Vjetor
Hapi 1 – Paraqitja e projekt-propozimit te investimit nga Institucionet Buxhetore tel Ministria e
Financave
Pasi projekt-propozimet jane miratuar nga GSBI-te e institucioneve buxhetore, ato i dergohen Ministrise se
Financave (MF) per nje rishikim te metejshem.
Hapi 2 – Analiza e Projekt-Propozimeve nga Drejtoria e Menaxhimit te
Investimeve Publike (DMIP) DMIP-ja kryen fillimisht nje shqyrtim ne lidhje me cilesine/saktesine e projekt- propozimeve.
Hapi 3 – Shqyrtimi i Projekt-Propozimeve te Investimeve te Medha (te paraqitura jashte afateve te ciklit
te PBA) nga Grupi i Manaxhimit te Buxhetit (GMB) dhe Komiteti i Planifikimit Strategjik (KPS) Projektet relativisht te medha (zakonisht “Kategoria II dhe III”), qe paraqiten jashte afateve te ciklit te
PBA, pasi jane miratuar nga DMIP-ja dergohen per shqyrtim te posacem nga Grupi i Manaxhimit
(Rishikimit) te Buxhetit (GMB) para se te konsiderohen ne PBA/Buxheti Vjetor.
Hapi 4 – Shqyrtimi i propozimeve per investim brenda afatev te ciklit te PBA-se
Projektet e vogla, zakonisht projekte te “Kategorise I” ose “Kategorise II”, te cilat nuk jane shqyrtuar
paraprakisht me pare nga GMB, paraqiten ne afatet normale te ciklit te PBA/Buxheti Vjetor.
Rishikimi (Analiza), Aprovimi dhe Financimi
Institucioni Buxhetor (IB)
MF / Departamenti i Manaxhimit
te Investimeve Publike
vetem
projektet
e medha
Grupi i Manaxhimit te Buxhetit (GMB)
JO PO
Kthim tek
Kthim tek
IB
JO
Kthim tek
DMIP
PBA / Departamenti i
Analizave te Buxhetit
PO
Grupi i Manaxhimit te
Buxhetit (GMB)
IB
Komiteti i
Planifikimit
Strategjik (KPS)
JO P Aprovuar /
4. RAPORTIMI IPROJEKTEVE, VLERESIMI DHE AUDITIMI 9 eshte faza e ciklit ne
te cilen raportohet per zbatimin fizik dhe financiar te projektit. Ky informacion i derguar testone
kundrejt rregullave financiare dhe realizimit te treguesve te perfomances se projektit.
9 Ministria e Financave. http://www.minfin.gov.al/minfin/pub/6_aneksi_5_procedurat_e_mip_379_1.pdf
Parlament i
Perfshi ne listen e pritjes
“
l
i
s
t
e
n
e
p
r
i
t
j
e
s
”
p
e
r
f
Perfshirje per financim ne
PBA/Buxhet
KPS / Qeveria
kopje
14
Kapitulli 2: Prirjet e pergjithshshme te financimeve te huaja. Klasifikimi i tyre.
Totali i financimeve të huaja gjatë viteve 2000-2010 ka qenë rreth 3.71 miliard €, nga të cilat rreth
2.17 miliard € (rreth 58%) kanë qenë grante dhe 1.54 miliard € në hua (rreth 42%). Që në vitin 2000,
nivelet e financimeve të huaja kanë qëndruar në kufijtë e 240-405 milion € në vit. Figura 1.1 tregon
shpërndarjen e financimeve të huaja përgjatë kësaj periudhe kohore (2000-2010). Siç tregohet në
figurën më poshtë, në 3 vitet e fundit, rritja e huave jokoncesionare (tregtare) ka kompensuar rënien e
qëndrueshme të granteve.
Tabela 2.1 Financimet e huaja (€3) për frymë në 2006-2009
Shteti
NZZh neto për frymë (€) Popullsia (milionë)
2009 2006 2007 2008 2009
Shqipëria 81.9 71.3 78.7 81.6 3.2
Bosnjë-Hercegovina 103.4 87.5 83.9 79.3 3.8
Kosova - - - 314.3 1.8
Ish-Republika Jugosllave e
Maqedonisë
80.3
71.9
68.6
68.2
2
Mali i Zi 122.5 124.3 115.3 87.0 0.6
Serbia 169.6 82.9 90.6 59.8 7.3
Burimi: OECD/DAC (2010) dhe Treguesit e Zhvillimit Botëror (WDI) (2010)
Në vitin 2009, vëllimi i financimeve të huaja ka arritur në 356 milion € dhe raporti i financimeve të
huaja ndaj produktit të brendshëm bruto (PBB) është vlerësuar të jetë 4.1%. Në vitin 2010 vëllimi i
asistencës së huaj arriti në 423 milion € dhe raporti i financimeve të huaja ndaj produktit të brendshëm
bruto (PBB5), ka arritur në 4,64%.
2. Klasifikimi i financimeve te huaja. 10
2.1 Sipas llojeve
Gjatë periudhës 2000-2010, financimet e huaja jane ofruar: në formë granti dypalësh, huaje shumëpalëshe, granti shumëpalësh, huaje jokoncesionare dhe huaje dypalëshe.
Në vitin 2000, pjesa më e madhe e financimeve te huaja të angazhuara ishin grante që përbënin 68% të totalit të fondeve të angazhuara, ndërsa në vitet që pasuan ky lloj financimi është ulur me 10%. Grantet dypalëshe u pakësuan dy vitet e fundit dhe pritet të pakësohen më tej pasi disa donatorë dypalësh po largohen gradualisht. Shumica e huave janë dhënë nga donatorët shumëpalësh dhe janë të orientuara drejt sektorëve të infrastrukturës, energjisë, shëndetësisë, arsimit dhe reformave sociale. Rënia e granteve dypalëshe është kompensuar nga rritja e huave jokoncesionare dypalëshe, duke çuar në mbështetje relativisht stabël nga ana e partnerëve dypalësh. Grantet shumëpalëshe dhe huatë koncesionare kanë qenë të ndryshme, por vazhdojnë të shfaqin prirjen e fortë për rritje. Vitet e fundit vihet re rritje e huave koncesionare dhe jokoncesionare nga burime dypalëshe, duke shënuar nivelet më të larta. Gjatë periudhës 2009-2010 ndihma e huaj në hua është më e lartë sesa ajo në grante. Pjesa më e madhe e financimit së ofruar nga donatorët shumëpalësh është në hua, ndërsa ndihma e dhënë nga donatorët dypalësh vazhdon të dominohet nga grantet. 10.
Ndihma e Huaj ne shqiperi. http://dsdc.gov.al/
kopje
15
Donatoret e granteve dhe te huave. Në vitin 2008, për shkak të rritjes së fuqishme ekonomike, Shqipëria ka arritur statusin e vendit me të ardhura të mesme dhe si e tillë nuk përfiton më nga financimet koncesionare me zero interes të IDA-s, por kualifikohet për hua tregtare nga IBRD, duke lëshuar sinjale pozitive për investitorët dhe tregjet financiare për të ardhmen ekonomike të vendit. BEI dhe BERZh-i vazhdojnë të jenë burimi kryesor i huave jokoncesionare, me një portofol përkatësisht prej rreth 297 milion € dhe 271 milion €, kryesisht në energjetikë, transport, ujësjellës-kanalizime dhe arsim. Banka e Këshillit të Europës (CEB) ka miratuar portofole projektesh me vlerë rreth 120 milion €, të cilat mbështesin shëndetësinë, arsimin, punësimin dhe strehimin sociale. Banka Botërore është donatori shumëpalësh kryesor që ka ofruar kryesisht hua jokoncesionare prej rreth 279 milion € që nga viti 2000. Programi i financimit i Bankës Botërore synon të kontribuojë në uljen e varfërisë dhe përmirësimin e standardit të jetesës, krijimin e vendeve të reja të punës, përgjegjshmërinë në qeverisje, infrastrukturën dhe shërbimet sociale. Gjatë periudhës 2000-2010, burimi më i madh i kredive bilaterale ka qenë Gjermania/KfW me 16.3% e huave. Në dhjetë vitet e fundit KfW ka ofruar kredi në vlerë 236 milion €. Mbështetja është përqëndruar kryesisht në: energji, ujësjellës-kanalizime dhe zhvillimin e sektorit privat. Gjatë së njëjtës periudhë, Italia ka qenë donatori i dytë më i madh dypalësh duke siguruar ofrimin e një angazhimi financiar prej rreth 228 milion € (ose 15.5% të totalit të huave). Huatë italiane janë të fokusuara kryesisht në: infrastrukturë, energji dhe zhvillimin e sektorit privat. Protokolli i ri i Bashkëpunimit për Zhvillim 2010-12 përfshin 28 milion € në hua për të mbështetur projekte në bujqësi dhe sigurinë ushqimore, zhvillimin e NVM-ve dhe sektorin privat si dhe në transport. Strategjia e re e Partneritetit me Shqipërisë (CPS) e Bankës Botërore për vitet 2011-2014 parashikon huadhënie mbi bazë politikash prej rreth 71 milion € (100 milion USD) që do të fokusohen në reformat sektoriale të shërbimeve sociale dhe në reforma më të gjera që mbështetin rritjen ekonomike dhe konkurrueshmërinë. Qeveria e konsideron të çmuar ndihmën e dhënë nga këto banka shumëpalëshe, për shkak të aftësisë së tyre për të mbështetur investime afatgjata, si dhe për bashkëpunimin me donatorët dypalësh dhe shumëpalësh, bankat e tjera tregtare dhe sektorin privat. Grantet jepen kryesisht nga donatorët dypalësh, por Komisioni Europian (KE) dhe OKB-ja janë dy donatorët shumëpalësh kryesorë që japin të gjithë ndihmën në formë granti (Figura 1.6). KE-ja është ofruesi kryesor i granteve dypalëshe e shumëpalëshe, duke ofruar rreth 471 milion € nëpërmjet asistencës së CARDS dhe IPA gjatë periudhës 2000-2010. Ndihma e KE-së shënjestron prioritetet madhore në adresim të integrimit të Shqipërisë në BE. Ndër donatorët dypalësh, Italia ka dhënë vlerën më të madhe të granteve gjatë 2009-2010 me 44 milion € (ose 12% të vlerës totale të granteve). Nga 56 projekte aktualisht në zbatim, 45 nisma janë në grante. Protokolli i ri i Bashkëpunimit për Zhvillim 2010-2012 i siguron Shqipërisë grant 3 milion € për asistencë teknike si edhe 20 milion € si marrëveshje borxhi swap për të financuar projekte në arsim, shëndetësi dhe punësim. Ofrues të konsiderueshëm ndihme janë edhe SHBA, Greqia dhe Zvicra që kanë dhënë përkatësisht 32 milion (9%) €, 30 milion (8%) € dhe 17 milion (5%) €.
2.2 Sipas Donatoreve
Donatore dypalesh Donatore shumepalesh
AUSTRI / AUSTRALI
BELGJIKË / BULLGARI
REPUBLIKA ÇEKE
DANIMARKË /EGJIPT FINLANDË/FRANCË GREQI/GJERMANI /HOLLANDË
HUNGARI /IRLANDË
IRAN/ ITALI
JAPONI /KANADA
KINË /KROACI/KUVAJT/ LUKSEMBURG
MBRETËRIA E BASHKUAR
NORVEGJI /POLONI
RUMANI / RUSI /
SLLOVAKI
SHTETET E BASHKUARA TË AMERIKËS/SUEDI SPANJË/TURQI /ZVICËR
KOMISIONI EVROPIAN
KESHILLI I EVROPES
BANKA E KESHILLIT TE EVROPES
BERZH
BANKA EVROPIANE PER INVESTIME
EFTA
ORGANIZATA E OKB-se PER BUJQESI DHE USHQIM
IFAD
ORGANIZATA NDERKOMBETARE PER MIGRACIONIN
BANKA ISLAMIKE PER ZHVILLIM
OFID /OSBE
UN RESIDENT COORDINATOR / OKB
UNDP / PNUD
UNICEF /UNFPA
ORGANIZATA E KOMBEVE TE BASHKUARA PER BARAZI
GJINORE DHE FUQIZIMIN E GRAVE
ILO/IPEC
ORGANIZATA NDERKOMBETARE PER SHENDETIN
kopje
16
Në Shqipëri operojnë 10 donatorë shumëpalësh, (asistenca e të cilëve përbën rreth 49% të financimeve te huaja) dhe 26 donatorë dypalësh (me rreth 51%). Gjashtë donatorët më të mëdhenj shumëpalësh gjatë periudhës 2000- 2010 kanë qenë Komisioni Europian (grante me vlerë mbi 545 milion €) dhe BEI, BB, BERZh, CEB dhe BIZh (me mbi 1.021 miliard € në formë huaje), që së bashku përbëjnë 42% të financimit së huaj. Po në këtë periudhë, pesë donatorët dypalësh kryesorët janë Gjermania (me mbi 347 milion € në grante dhe hua), Italia (me mbi 309 milion € në grante dhe hua), Japonia (me mbi 142 milion € në grante dhe hua), SHBA (me mbi 123 milion € në grante) dhe Holanda (me mbi 84 milion € në grante), që së bashku përbëjnë pak më shumë se 27% të totalit të financimeve te huaja gjatë 2000-2010. Një numër donatorësh të rinj, duke përfshirë Republikën Çeke, Kuvajtin, Korenë e Jugut dhe Turqinë, kanë filluar ta rrisin mbështetjen e tyre ndaj Shqipërisë gjatë viteve të fundit. Turqia është fokusuar kryesisht në arsim, zhvillim social, dhe kulturë; Kuvajti po mbështet bujqësinë, ujin dhe kanalizimet; Korea e Jugut është aktive në sektorin e energjisë; dhe Republika Çeke ka mbështetur sektorin e shëndetësisë dhe transportit. Donatorët bilateralë ( dypalesh) Austria: Mbështetja në kuadër të Programit austriak, 2007-2009, fokusohet tek problematika të tilla si, uji i pishëm, ujrat e zeza, mjedisi dhe arsimi në fushën e turizmit. Mirëqeverisja dhe çështjet gjinore janë gjithashtu problematika që ndërthuren me objektivat e këtij programi. Danimarka: Programi Danez i Fqinjësisë 2004-2008, fokusohet në konsolidimin e shoqërisë civile dhe medias së lirë dhe të pavarur. Tashmë është aprovuar dhe strategjia e re për fazën e dytë të Programit të Fqinjësisë (2008-2012). Fushat me më tepër interes dhe që mund të aprovohen nga Parlamenti danez në të ardhmen janë buqësia dhe zhvillimi rural. Gjermania: Fushat prioritare të mbështetjes nga ky vend janë, furnizimi me ujë të pishëm, menaxhimi
i kanalizimeve dhe plerave, prodhimi i energjisë, transmetimi dhe shpërndarja e saj; dhe zhvillimi
ekonomik, në veçanti zhvillimi i sektorit privat, mbështetje për NVM-të, si dhe për modernizimin e
buqësisë dhe promovimin e turizmit. Një ndihmë e konsiderueshme ofrohet gjithashtu për nismat anti-
korrupsion.
Greqia: Mbështetja ka qenë e përqendruar tek investimet në infrastrukturë, kryesisht në fushën e
arsimit dhe shëndetësisë, si dhe tek transporti dhe infrastruktura e rrugëve. Gjithashtu fushë tjetër ku
është treguar interes janë nismat anti-trafik.
Italia: Fushat prioritare të mbështetjes italiane kanë qenë investimet në infrastrukturë, veçanërisht në
sektorët e ujrave dhe kanalizimeve, transportit dhe rrugëve, si dhe energjisë elektrike. Fusha të tjera ku
është dhënë ndihmë janë, buqësia, qeverisja lokale, shëndetësia, zhvillimi i sektorit privat dhe
migracioni.
Hollanda: Mbështetja në nivel rajonal e dhënë nga ky vend është e fokusuar në bashkëpunimin
ekonomik rajonal, që përfshin mjedisin e biznesit, mjedisin rajonal, mbështetjen për NVM-të,
lehtësime për financime dhe lehtësimin e eksporteve. Fusha të tjera ku është dhënë mbështetje janë
bashkëpunimi bashkiak ndërkufitar, reforma në administratën publike, aktivizimi i shoqërisë civile dhe
çështjet e të drejtave të njeriut si dhe mbështetje për ngritjen e kapaciteteve në ministrinë e mjedist dhe
të iniciativave lokale për mjedisin. Programi kombëtar fokusohet gjithashtu tek mirëqeverisja dhe
mjedisi.
Spanja: Mbështetja që jep ky vend fokusohet në fushat e qeverisjes, përfshirë këtu konsolidimin e
administratës publike; zhvillimit ekonomik, vecanërisht zhvillimin e sektorit privat dhe mbështetje për
NVM-të në sektorin e buqësisë; si dhe mbështetje për sektorët socialë (arsim dhe shëndetësi).
Suedia: Mbështetja është fokusuar në fushën e demokracisë dhe mirë qeverisjes, përfshirë këtu
reformën në administratën publike, çështjet e shoqërisë civile, të zbatimit të ligjit dhe të drejtave të
njeriut; barazinë gjinore, ujin dhe kanalizimet, buqësinë dhe pyjet, zhvillimin ekonomik, përfshirë
mbështetjen për NVM-të, si dhe zhvillimin social me fokus të vecantë tek mbrojtja sociale dhe
shëndetësia.
Zvicra: Fushat prioritare janë decentralizimi dhe konsolidimi i qeverisë lokale; zhvillimi i sektorit
privat me një fokus të vecantë tek NVM-të, mjedisi i biznesit, konsolidimi i institucioneve financiare,
lehtësimi për investimet e huaja dhe lehtësimi i aksesit në tregjet ndërkombëtare; si dhe mbështetje për
shërbimet sociale dhe infrastrukturën bazë nëpërmjet prodhimit dhe shpërndarjes së energjisë,
kopje
17
furnizimit me ujë, reforma në fushën e kujdesit shëndetësor dhe integrimin social të shtresave më të
prekshme siç janë fëmijët me aftësi të kufizuara dhe ata romë.
Britania e Madhe: Mbështetja fokusohet tek nxitja e një strategjie kombëtare zhvillimi, përfshirë këtu
edhe ngritjen e kapaciteteve për zbatimin dhe monitorimin e prioriteteve të zhvillimit në nivel qendror
dhe sektorial; mbështetje për procesin e PBA-së dhe për reformën në sistemin e taksave dhe
administratën publike, si dhe përmirësimin e efektivitetit të ndihmës.
Shtetet e Bashkuara: Mbështetja për bashkëpunimin për zhvillim fokusohet në nxitjen e zhvillimit
ekonomik në mjediset e veçanta të biznesit, në zhvillimin e sektorit privat, në sektorin bujqësor dhe atë
jobujqësor, dhe në konsolidimin e shërbimeve financiare dhe aksesin në financa. Një fushë tjetër
mbështetjeje fokusohet tek qeverisja dhe shoqëria civile përfshi këtu rritjen e përgjegjshmërisë dhe
transparencës në sektorin publik, mbështetjen për iniciativat anti-korrupsion, konsolidimin e shoqërisë
civile dhe OJF-ve; mediave dhe etikës në to, sondazheve mbi opinionin publik, procesin zgjedhor dhe
performancën e institucioneve qeveritare dhe atyre të gjyqsorit. Fusha të tjera me interes përfshijnë
konsolidimin e reformave në shëdetësi dhe në shërbimin shëndetësor, si dhe mbështetje për OJF-të
antitrafik. Një mbështetje e konsiderueshme është dhënë gjithashtu në kuadër të marrëveshjes MCC
sidomos në fusha të tilla si politikat e politikave dhe administrimit të taksave, prokurimit publik dhe
regjistrimit të bizneseve.
Donatorët Multilateralë (shumepalesh)
Komisioni Europian: Mbështetja në kuadër të IPA/MIPD 2007-2009 fokusohet në katër fusha
kryesore: kushtet politike dhe social-ekonomike, standartet europiane si dhe bashkëpunimi ndërkufitar.
Mbështetja do të përqëndrohet gjithashtu tek projektet e ideuara për arritjen e acquis në infrastrukturë.
Një fushë tjetër ku do të jepet mbështetje do të jetë qeverisja, përfshirë këtu shtetin e së drejtës,
administratën publike, gjyqsorin dhe policinë. Gjithashtu, fusha të tjera prioritare janë edhe zhvillimi
ekonomik dhe shërbimi i sigurimeve shoqërore, arsimimi dhe arsimimi dhe trainimi profesional, si
edhe tregu i punës.
Banka Botërore /IDA/IBRD: Strategjia për ndihmën e vendit (CAS) 2006 – 2009 fokusohet në nxitjen
e zhvillimit ekonomik, në mënyrë të vecantë nëpërmjet zhvillimit të sektorit privat, ndërmjetësimit
financiar; dhe përmirësimin e mjedisit të biznesit. Fusha të tjera prioritare janë edhe manaxhimi i tokës
dhe investimet në infrastrukturë, veçanërisht furnizimi me ujë, ujrat e zeza, transporti dhe sistemi
rrugor, infrastruktura e turizmit, prodhimi i energjisë, transmetimi dhe shpërndarja e saj; prodhimi
buqësor, zhvillimi rural dhe manaxhimi i burimeve natyrore. Fusha tjetër e rëndësishme ku jepet
mbështetje është përmirësimi i kryerjes së shërbimeve publike, vecanërisht sistemi i arsimit,
shëndetësor, dhe ai i sigurimeve shoqërore. Institucionet financiare ndërkombëtare
CEB: Mbështetja fokusohet në huadhënien tregtare (në bashkëpunim me donatorët bilateralë dhe
multilateralë) në sektorët socialë vecanërisht në fushën e arsimit dhe strehimit.
BERZH: Në të shkuarën mbështetja ka qenë e fokusuar kryesisht në fushën e energjisë elektrike dhe
transportit (përfshirë këtu aeroportet, portet dhe rrugët). Në të ardhmen fusha ku do të jepet mbështetje
është sektori privat, si për shëmbull dhënia e huave për NVM-të nëpërmjet bankave vendase.
Mbështetja për infrastrukturën do të vazhdojë për rikostruktimin e sektorit të transportit dhe të
energjisë.
BEI: Rikostruktimi dhe rehabilitimi i infrastrukturës bazë ka qenë fusha kryesore ku është dhënë
ndihmë dhe përparësi të veçantë ka patur forcimi i integrimit rajonal dhe zgjerimi i sistemit rrugor,
hekurudhor dhe atij të energjisë. Në vitet e fundit mbështetja ka qenë e fokusuar në shëndetësi dhe
arsim si dhe në përmirësimin e mjedisit, ujit dhe kanalizimeve.
IFC: Mbështetja përqëndrohet në mënyrë të veçantë në sektorët e infrastrukturës përfshirë këtu nxitjen
e investimeve nga sektori privat nëpërmjet partneritetit midis sektorit publik me atë privat (PPP) në
sektorët e energjisë, transportit dhe ujit e kanalizimeve. Fusha të tjera në fokus të kësaj mbështetje janë
edhe integrimi rajonal dhe lehtësimi i përfshirjes së sektorit privat në projektet për zhvillimin e porteve
dhe naftësjellësit, si dhe lehtësimi i investimeve të huaja.
kopje
18
2.3 Sipas sektoreve
Mbështetja e akorduar sipas sektorëve ka pasur luhatje të mëdha nga viti në vit pa ndonjë prirje të qartë për periudhën 2000-2010. Bazuar në analizat dhe vlerësimet e kryera, ndihma e huaj është akorduar në përputhje me prioritetet e përcaktuara në dokumentet strategjike për zhvillimin e vendit.
Ta b e l a 2.2 Nd i h m a e hu aj e a n ga z hu a r sip a s s e k torë ve , 2 0 0 0 -2 010 (m i l ion
€)
Sektori i SKZhI 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 %
Demokratizimi dhe
shteti i së drejtës
85
61
49
67
64
89
36
41
31
46.9
24.8
16%
Zhvillimi ekonomik 30 32 36 17 11 15 16 23 26 32.3 26.8 7%
Transporti 16 16 26 32 20 16 20 29 75 67.35 173.8 14%
Energjitika 33 51 83 61 94 88 107 107 33 55 81.4 22%
Uji 99 53 22 37 47 53 40 48 10 30.3 58 14%
Zhvillimi social 67 47 37 102 46 46 26 37 25 62 22.5 14%
Të tjera 48 58 72 20 29 43 38 28 42 62 35.7 13%
Shënim (1): në terminologjinë e DAC-it, ‘zhvillimi ekonomik’ përfshin bujqësinë, industrinë, tregtinë, biznesin/sistemin b a n k a r r/financat
dhe turizmin.
Shënim (2): Të dhënat sektoriale të DAC-it për 2001 nuk përputhen me të dhënat e DAC-it të analizuara sipas donatorëve. Kjo u zgjidh
duke u shpërndarë sektorëve totalin e analizës së donatorëve sipas përqindjes mesatare që zinin në vitin 2000 dhe 2002.
Burimi: OECD/DAC (2010) dhe Treguesit e Zhvillimit Botëror (WDI) (2010)
Pjesa më e madhe e mbështetjes në dekadën e fundit, si edhe në dy vitet e fundit, është përqendruar tek transporti dhe energjia, pasi janë prioritete madhore të qeverisë. Kjo pasqyrohet edhe nga nivelet më të larta të financimeve te huajatë akorduar. Vetëm gjatë 2009-2010, sektori i transportit ka përfituar mbi 241 milion € (ose 31% të totalit të financimeve te huajatë akorduar në këtë periudhë), duke u bërë kështu sektori më i mbështetur këto dy vite. Vihet re që në vitin 2010, ky sektor ka përfituar 173.8 milion €, ose trefishin e mesatares vjetore të 10 viteve të fundit. Edhe energjetika ka përfituar investime në rritje këto dy vitet e fundit, me 136 milion €, dhe mbetet sektori të cilit i është dhënë ndihma më e madhe në dhjetë vitet e fundit (22% e shumës totale). Sektorit të ujit vazhdohet t’i kushtohet vëmendje e veçantë, çka e dëshmon prania e një numri të madh donatorësh aktivë në këtë sektor. Gjatë periudhës 2009-2010, ujësjellës-kanalizimet kanë përfituar një total prej 88 milion €. Demokratizimi dhe shteti i së drejtës është një tjetër sektor me mbështetje të fuqishme, me 16% të totalit të financimeve te huajanë këto 10 vitet e fundit. Megjithatë, treguesit konfirmojnë se ndihma e huaj për këtë sektor ka ardhur në rënie në vitin e fundit me 24.8 milion €, krahasuar me mesataren vjetore prej 36 milion € gjatë periudhës 2000-2010. Zhvillimi rural dhe rajonal është zgjeruar shpejt vitet e fundit, çka shpjegon përqendrimin e vëmendjes së mjaft donatorëve në këtë fushë. Zhvillimi ekonomik vazhdon të gëzojë vëmendje të konsiderueshme të donatorëve, pavarësisht rënies së lehtë të shumës totale të angazhuar dy vitet e fundit. Norma e lëvrimit është rritur ndjeshëm për shkak të shkallës së lartë të aktiviteteve në vazhdim.
2.4 Sipas Statusit
Baza e të dhënave e donatorëve përfshin projekte që janë në vazhdim (1.93 miliard €) apo të planifikuara (0.54 miliard €) dhe kanë fonde të siguruara. Aty përfshihen gjithashtu projektet e përfunduara (1.74 miliard €) dhe disa shënime mbi programimin indikativ.
Fi g u r a 1.1A n ga z h i me t sip a s st at u sit të pr oje k te ve 2 0 0 0 -2 010 (%)
Bur imi: B az a e të dhënave e Do natorëve 2 011. DEBASKON
Perfunduar 41%
Ne vazhdim
46 %
kopje
19
3. Investimet Publike me financim Italian.
3.1 Roli I donatorit Italian mbi investimet publike.
Kooperacioni italian është i pranishëm në Shqipëri që prej vitit 1991 dhe me një angazhim financiar të
përgjithshëm prej rreth 650 milionë Euro, ai përfaqëson partnerin kryesor dypalësh dhe donatorin e tretë pas
Bashkimit Evropian dhe Bankës Botërore. Me anë të fondeve që ka vënë në dispozicion, Italia ka mbështetur
dhe mbështet zhvillimin dhe stabilitetin e vendit, duke qëndruar në krah të autoriteteve shqiptare në procesin e
tranzicionit që nisi pas rënies së regjimit të shkuar, proces që synon të arrijë demokratizimin dhe zhvillimin
ekonomik e shoqëror, fuqizimin juridik dhe institucional dhe integrimin në kontekstin ndërkombëtar e
veçanërisht në atë evropian. Në rrjedhën e viteve, strategjia e ndërhyrjes e Kooperacionit italian ka ndjekur
peripecitë ekonomike e shoqërore që ka kaluar Shqipëria. Për këtë i kanë zënë vendin njëra-tjetrës masat e
emergjencës që u janë përgjigjur nevojave urgjente të popullsisë, me nismat strukturore, në mbështetje të
Qeverisë në procesin e gjerë të reformave të ndërmarra.
Si në periudhat e emergjencës ashtu dhe në ato të stabilitetit, planifikimi dhe menaxhimi i nismave të zhvillimit
të financuara nga Italia janë bërë në kuadrin e marrëveshjeve të arritura mes Qeverive të dy vëndeve. Firmosja
e protokolleve të bashkëpunimit ka garantuar koherencën e ndërhyrjeve italiane me prioritetet e Qeverisë
shqiptare dhe me format e financimit për zhvillim të dhënë nga donatoret e tjere.
Historia e pranisë italiane në Shqipëri, nga 1991 deri më sot, mund të përmblidhet në
katër faza: 11
1. Faza e parë e emergjencës (1991-1993): realizimi i ndërhyrjeve rast pas rasti (kryesisht commodities dhe
ndihma ushqimore), për të lehtësuar efektet e krizës ekonomike e shoqërore që pasoi ndryshimet politike.
2. Fuqizimi i institucioneve (1993 -1997): mbështetje për Shqipërinë në planifikimin dhe nisjen e procesit të
reformave strukturore, që çojnë në një zhvillim ekonomik të qëndrueshëm.
3. Emergjenca e re (1997-1999): ndihmë për popullsinë dhe institucionet, për të përballuar rënien e piramidave
financiare dhe për të menaxhuar efektet e krizës së Kosovës. Në këtë fazë gjithashtu, u hodhën bazat për
orientimin e paketës së ndihmave italiane drejt disa sektorëve kryesorë (energjia, transporti, shërbimet publike,
zhvillimi shoqëror dhe mbështetja institucionale).
4. Faza e katërt (2000 – deri më sot): risjellja e programit të bashkëpunimit italo-shqiptar në linjat kryesore të
Planit të Investimeve Publike të vendit (PIP), që sot është zëvendësuar me Integrated Planning System 2006-
2008, dokument që synon të koordinojë më mirë veprimtarinë e Qeverisë me nismat e financimit të financuara
nga komuniteti i donatorëve. Në 2002 shënon dhe firmosja e Marrëveshjes së fundit të Bashkëpunimit mes
Qeverisë shqiptare dhe Qeverisë italiane, në të cilën janë përcaktuar disa nga angazhimet kryesore të
Kooperacionit Italian, në sektorët e ndërhyrjeve strategjike për zhvillimin e vëndit, ndër të cilat: energjia,
transporti dhe infrastrukturat, sektori privat, bujqësia, arsimi dhe shëndetësia.
Kordinimi i ndihmave per zhvillim
Qeveria shqiptare ne vitin 2005 miratoi Sistemin e Planifikimit të Integruar (SPI), një kornizë e projektuar për
të përmirësuar harmonizimin dhe efikasitetin e planifikimit dhe monitorimit të strategjive per zhvillim. Qëllimi
i SPI-së është që të japë një koherencë më të madhe të programeve të ndryshme të zhvillimit, koordinimin e
burimeve financiare kombëtare dhe ndihmën ndërkombëtare në një strategji të vetme të integruar, e cila
fokusohet në procesin e anëtarësimit në BE dhe Shqipërisë, në përputhje me mundësitë financiare afatmesme
të vendit.
kopje
20
11. Ambasada Italiane. Kooperacioni Italian. http://italcoopalbania.org/
Për periudhën 2007-2013, dokumentet kyçe për zbatimin e SPI-së janë Strategjia Kombëtare për Zhvillim
dhe Integrim 2007-2013 (SKZHI) dhe Programi Afatmesëm Buxhetor Afatmesëm (PBA). Në veçanti,
SKZHI, e krijuar ne saje te koordinimit ndërmjet Qeverisë dhe donatorëve, përcakton objektivat afatmesme
dhe afatgjatë te qeverise si dhe nivelet strategjike sektoriale te vendit, ndërsa PBA është një dokument tre-
vjeçar I planifikimit te shpenzimeve per secilën ministri. Qeveria shqiptare është e angazhuar aktualisht në
riformulimin e SKZHI, PBA dhe sektorit strategjik për periudhën 2013-2020. Ky proces, i lehtësuar nga
rifinancimi i programit SPI-së, synon të ndërtojë një kuadër organik të strategjive për zhvillimin e Shqipërisë
dhe procesin e integrimit evropian në shtatë vitet e ardhshme. Komuniteti ndërkombëtar mbështet procesin e
koordinimit të strategjive, duke marre pjesë në "koordinimin e donatorëve", një mekanizëm i krijuar për të
nxitur harmonizimin e ndihmës. Koordinimi drejtohet nga një forum i nivelit të lartë (Qeveri - Donatorë
Round-Table "- DRT) i cili mblidhet të paktën një herë në vit.
Kooperacioni Italian merr pjesë në takimet e rregullta të donatorëve, "DIP Takimet", puna e të cilëve
mbështetet nga një Sekretariat Teknik të Donatorëve (STD), që përbëhet prej agjensive kryesore
ndërkombëtare të pranishme në vend (Bashkimi Evropian, Banka Botërore, UNDP-ja dhe OSBE-ja) dhe, që
2009 nga dy donatorë dypalësh. Në nivel sektorial, megjithatë, ka grupe teknike te quajtura "" Grupet
Sektoriale të Punës (GSP), të krijuara nga ministritë përkatëse të linjës dhe donatorët aktivë në fusha specifike
tematike.
Departamenti i Bashkerendimit te Strategjive dhe Kordinimit te Ndihmes se Huaj.
Për të menaxhuar sa më mirë përdorimin e burimeve, në 2006 është krijuar, pranë Këshillit të Ministrave të
Shqipërisë, Departamenti i Strategjive të Zhvillimit dhe i Koordinimit të Donatorëve, objektivi specifik i të
cilit është të krijojë kushtet për një planifikim efikas të nismave të zhvillimit, duke siguruar që tërësia e
ndihmave ndërkombëtare të shkojë në mbështetje të nismave në përputhje me përparësitë e Qeverisë shqiptare.
Financimet italiane ne shifra.
Rreth 700 milionë euro të financuara që nga 1990 për ndërhyrje në mbështetje të zhvillimit.
Rreth 300 milione euro të impenjuara në projekte mbi të tërë territorin kombë. Me shume se 40 projekte aktive
në 11 sektorë ndërhyrje. Rreth 17 OJF Italiane jane prezente sot ne Shqiperi.
Fi g u r a 3.1 Financimet Italiane ne shifra.
Burimi: Ambasada Italiane - Zyra per Bashkepunim dhe Zhvillim (Kooperacioni Italian ne Shqiperi)
Ujesjelles Kanalizime; 34,3
Bujqesia ; 14,3
Infrastruktura dhe sherbime sociale; 3,0
Kovertimii i borxhit; 20,0
Arsimi ; 8,6
Energjia dhe sistemet e prodhimit ; 93,0
Qeverisja dhe shoqeria civile; 4,5
Ceshtjet ndersektoriale; 5,2
Shendetsia; 14,1
Zhvillimiii sektorit privat; 44,3
Transporti; 63,5
Vlera e Projekteve aktive (total: 304,7 Mln Euro)
kopje
21
3.2 Orientimi i ndihmes italiane sipas sektoreve
Zhvillimi i sektorit privat 12 Mbështetja për krijimin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme shqiptare, për të cilën Italia ka financuar një
program prej 30 milionë Eurosh, kalon përmes krijimit si të një linje kredie për NVM, ashtu edhe të një fondi
garancie për lehtësimin e kredisë. Sipas linjave udhëzuese të programit, kjo kredi mund të financojë blerjen e
lëndëve të para, pajisjeve dhe teknologjive, si edhe të garantojë asistencë teknike, mirëmbajtje, shkëmbime dhe
licenca industriale.
Kooperacioni Italian është i pari në përkrahjen e Ndërmarrjeve të Vogla dhe të Mesme (NVM) shqiptare, ku ai
ka rolin udhëheqës në kuadër të iniciatives "Fast Tracking Initiative Division of Labour” (FT-DoL). NVM-ve
luajne nje rol te rendesishen ne zhvillimin ekonomik të Shqipërise. Janë rreth 105 mijë (NMV) kane nje
kontribut prej 80% të PBB-së dhe punësojnë 82% të fuqisë punëtore gjithsej.
Italia eshte donatori kryesor i cili ka mbështetur fuqishem zhvillimin e NVM-ve shqiptare në faza të ndryshme.
Deri më tani ka dhënë rreth 44 milionë euro favor të zhvillimit të tyre dhe kyesisht të sipërmarrjes vendase. Në
veçanti, financimet mbështesin sektorin e bujqësisë, lehtësojn krijimin e bizneseve të reja, duke mbështetur
kompanitë prodhuese duke rritur konkurrueshmërinë, sidomos ato që ndodhen në zonat e pafavorizuara.
Aktive që nga viti 2009, Iniciativa ofron kredi për kompanitë e shqiptarëve për të financuar projektet risi dhe
blerjet e teknologjisë italiane. Kompanitë përfituese, të vendosura në të gjithë territorin kombëtar - Tiranë,
Durrës, Gramsh, Elbasan, Lushnie, Fier, Patos, Shkoder, - veprojnë kryesisht në fushat e bujqesise, peshkimit,
qumështit, tekstileve. Kooperacioni Italian promovon edhe hapjen e mundesive te reja sipërmarrëse përmes
projekteve të OJQ-ve. Një shembull i interesit të veçantë është nismë e realizuar nga OJF “COL'OR”, një
projekt që synon nxitjen e ndërtimit të 4 Ndërmarrjeve Shoqërore në fushat e Tiranës, Elbasanit, Vlorës dhe
Shkodrës. Këto kompani, në lidhje me proceset menaxheriale dhe menaxhimin janë ekuivalente për bizneset
tradicionale, por, ndryshe nga këto të fundit, synojnë gjithashtu të gjenerojne vlerë sociale, qëndrueshmëri dhe
solidaritet për territorin e tyre, sipas modeleve inovative të biznesit social.
Iniciativat e propozuara nga Kooperacioni Italian janë në përputhje me nivelet e rritjes ekonomike të arritura
nga vendi dhe rëndësia e qarkullimit të tregtisë me kompanitë italiane. Një sektor i balancuar dhe përfshirës
privat është një element i rëndësishëm për integrimin e ekonomisë shqiptare në tregun rajonal dhe evropian.
Në këtë perspektivë, përpjekjet e Kooperacionit Italian për Zhvillim në sektorin privat janë perqendruar ne
rritjen ekonomike dhe ne nje zhvillim të qëndrueshëm dhe të barabartë të vendit, në përputhje me
rekomandimin e axhendës ndërkombëtare mbi efektivitetin e ndihmës.
Sot, angazhimi më i rëndësishëm ka të bëjë me financimin e një programi për zhvillimin e sektorit privat, që
synon të favorizojë themelimin dhe startimin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme (NVM). Në këtë program
përfshihen shumë institucione shqiptare, midis të cilave bëjnë pjesë Ministria e Ekonomisë, Tregtisë dhe
Energjetikës, Ministria e Financave dhe
Banka e Shqipërisë.
08 Mars 2013 - Ceremonia e nënshkrimit të
marrëveshjes dypalëshe të "programit të kujdesit të
integruar për zhvillimin e Ndërmarrjeve të Vogla dhe të
Mesme (NVM) Shqiptarët" - nënshkruar nga Ministri i Ekonomisë, Tregtisë dhe Energjetikës dhe Edmond Haxhinasto, ambasadori D 'Italia në Tiranë,
Massimo Gaiani - dhe marrëveshja financiare të lidhura - nënshkruar në mes të Ministrit të Financave, Ridvan Bode dhe Drejtori i Përgjithshëm i
Artigiancassa, Vincenzo Masciopinto.
kopje
22
12. Ambasada Italiane. Kooperacioni Italian. http://italcoopalbania.org/
Bujqesia
Veprimtaria e Kooperacionit italian ka për qëllim të forcojë kapacitetet prodhuese si dhe organizimin e sektorit
të bujqësisë dhe të ushqimit në Shqipëri. 13
Shqipëria, ashtu si vendet e tjera të rajonit të Ballkanit për arsye të ndryshme në dekadat e fundit ka hasur ne
një proces të ngadaltë por të vazhdueshëm te zhvillimit te bujqesise dhe kjo për shkak të migrimit masiv të
qendrave të mëdha urbane, dhe sidomos në vendet e afërta evropiane, me një pik regjistruar si rezultat i
trazirave civile të viteve '90.
Bujqësia shqiptare, e cila është përgjegjëse për mbi 18% të PBB-së, ka perpara sfida të mëdha, që lidhen me
procesin e ngadaltë por të vazhdueshem, të modernizimit dhe pershtattjes me proceset dhe standardet e BE-së,
duke ruajtur praktikat dhe njohuritë tradicionale, duke u kthyer drejt një sistemi ekonomik që do të lejonte
bujqësi intensive dhe në të njëjtën kohë do te kishte qëndrueshmeri ekonomike dhe ekologje. Në të njëjtën
kohë kjo bujqësia e re do të plotësojë gjithnjë funksionin primar të prodhimit në mënyrë të barabartë dhe duke
ruajtur mjedisin.
Eshte pikerisht kjo strategji mbi te cilen Kooperacionit Italian në Shqipëri ka ngritur ndërhyrjet e tij në kete
sektor, Bujqësine dhe Zhvillimin Rural, si një rëndësi parësore në kuadrin e Programit të Ndihmës në vend.
Programi i modernizimit të bujqësisë, parashikon në fakt realizimin e 3 nismave në partneritet me Ministrinë
shqiptare të Bujqësisë, për një total prej 10 milion euro. Dy synojnë forcimin e kontekstit institucional: nga
njëra anë, nëpërmjet përafrimit me sistemetet standarte te menaxhimit te BE-se, dhe sistemeve të kontrollit
për ndihmë për fermerët, në tjetrën nëpërmjet krijimit të një sistemi të sigurimit, e cila është aktualisht jo-
ekzistente në vendin ballkanik, për të mbuluar rreziqet bujqësore. Nisma e 3 synon forcimin, në një mënyrë të
qëndrueshme, të gjithë zinxhirit të furnizimit me vaj ulliri, e cila ka një potencial të madh për zhvillimin e
bujqësisë.
Një shembull tjetër i rëndësishëm në këtë drejtim është iniciativë e promovuar nga OJF “LVIA”, aktive në veri
të vendit me një plan për zhvillimin e industrisë së verës të mbështetur nga Kooperacioni Italian. Ky projekt
është shumë inovative për sistemin shqiptar, dhe ka për qëllim rivendosjen e varieteteve dhe industrive lokale,
duke stimuluar formimin e konsorciumeve. Promovimi i bujqësisë si nje potencial multi-funksionale, dhe
rivitalizimi i zonës nëpërmjet inkurajimit të diversifikimit të aktiviteteve ekonomike në zonat rurale dhe
malore janë fokusi i strategjisë së ndërhyrjes së dy projekteve të rëndësishme për zhvillimin e integruar rural
dhe promovimin e potencialit te eko-turizmit, mbështetur nga Kooperacioni italian dhe implementuar me
sukses të dukshëm respektivisht nga OJF “VIS”, që operojnë në zonën malore të Kelmend-Shkrel në
Shqipërinë e veriut, dhe CESVI, aktive për vite në rrethin e Përmetit, në jug të vendit. Italia ka mbështetur dhe
gjithashtu mban një veprim të vazhdueshëm të bashkëpunimit dhe asistencës teknike me Ministrinë e
Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit.
Kooperacioni Italian, në përputhje me bashkëpunimin e qëndrueshëm dhe aktiviteteve të asistencës teknike
me Ministrinë e Bujqësisë, Ushqimit dhe Mbrojtjes së Konsumatorit Shqiptar, ka promovuar nisma në fushën
e Sigurisë Ushqimore. Në veçanti, nismë e promovuar nga Organizata Botërore e Shëndetësisë, ka forcuar
Qendren Shqiptare për Sigurinë e Ushqimit dhe Veterinarisë dhe Ushqimit të mekanizmave të kontrollit, me
referencë të veçantë për prodhimin dhe tregtimin e midhjeve në rajonin e lagunës së Butrintit.
kopje
23
13. Ambasada Italiane. Kooperacioni Italian. http://italcoopalbania.org/
Konvertimi i borxhit
Gjatë vitit 2012, u realizua programi italo-shqiptar mbi Konvetimin e borxhit, me vlerë mbi 20 milion euro
dhe të përfshire në Protokollin e Bashkëpunimit 2010-2012. Programi vijon Marrëveshjen per Konvertimin
e Borxhit të nënshkruar mes dy qeverive 24 gusht 2011 dhe i hyre në fuqi më 23 dhjetor. 14
Programi u krijua për të mbështetur politikat e zhvillimit social në Shqipëri, në mënyrë që të mbrohen të mirat
e sjella nga rritja ekonomike dhe te marrin pjese grupe sociale dhe rajone të rrezikuara. Fondet e konvertuara
do të financojnë zgjerimin e shërbimeve sociale, programet e mbështetjes, integrimin e punës, promovimin
social dhe zhvillimin e burimeve njerëzore, ngritjen e kapaciteteve dhe reformës per planifikimin me
pjesëmarrje të integruar, promovimin e solidaritetit dhe kohezionit social dhe per te balancuar zhvillimin
socio-ekonomik në baza rajonale nëpër katër fusha të veprimit:
- Arsimimi teknik e profesional dhe trajnim;
- Shëndeti;
- Përfshirja Sociale;
- Gjenerimi i punësimit dhe zhvillimin e qëndrueshëm në zonat rurale dhe në disavantazh.
Nisma përfaqëson një mjet të ri të Kooperacionit Italian në Shqipëri, dhe i plotëson kriteret e Parisit / Akrës
dhe Busan mbi Ndihmën dhe Zhvillim, veçanërisht në aspektin e pronësisë dhe shtrirjes. Programi ndjek ne
fakt prioritetet kombëtare të Strategjisë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim 2007-2013 (SKZHI) ku
financimi i tij është realizza nga ana e Ministrisë Shqiptare të Financave. Menaxhimi dhe monitorimi i jane
besuar një Komiteti Drejtues te përbërë nga dy bashkë-drejtorë të kombësisë italiane dhe shqiptare. Per
përzgjedhjen e projekteve behet publikimi i tenderit dhe me pas behet përzgjedhja e projekteve të paraqitura
nga të gjithë njesite qeverisë publike shqiptare - qendrore dhe lokale.
Ne realizimin e projekteve mund të marrin pjesë si subjekte partnere, disa autoritet lokale italiane , OJF-të dhe
organizatat ndërkombëtare. Programi aktual i Bashkëpunimit dhe Zhvillimit Italo-Shqiptar përfshin një
instrument inovativ financimi, Programin e Konvertimit të Borxhit për Zhvillim (IADSA), e cila ka për qëllim
të mbështesë zbatimin e projekteve në sektorin social, propozuar nga institucionet përkatëse Publike Shqiptare.
Në këtë kuadër, Ministria e Financave të Republikës së Shqipërisë dhe Ambasada Italiane në Tiranë kanë
themeluar Komitetin e Menaxhimit të IADSA-s i cili mbështetet nga Njësia e Mbështetjes Teknike (TSU).
IADSA do të financojë projekte zhvillimi të financuara bashkarisht nga të dyja palët në kuadrin e Programit
Italo-Shqiptar të Asistencës për Zhvillim. Projektet e pranueshme, duhet të bazohen mbi prioritetet strategjike
të përfshira në Strategjinë Kombëtare për Zhvillim dhe Integrim (2007-2013), strategjitë e rishikuara sektoriale
dhe ndërsektoriale dhe Planin e Veprimit Kombëtar për Implementimin e Marëveshjes së Asocim Stabilizimit.
Gjithashtu duhet të bazohen në sektorët e mëposhtëm prioritarë: arsim, shëndetësi, përfshirjen sociale dhe
ekonomike të kategorive të margjinalizuara, gjenerimin e punësimit dhe zhvillimin e qëndrueshëm rural
komunitar.
Projektet do të përzgjidhen përmes Thirrjeve për Aplikim, të cilat do shpallen në mënyrë periodike nga TSU.
Lejohen të aplikojne Institucionet Publike shqiptare në nivel qendror dhe lokal. Bashkëpunimet ose
Partneritetet me NGO Shqiptare dhe/ose Italiane, me entet vendore italiane dhe/ose me Organizata
Ndërkombëtare (IIOO) për implementim të pjesshëm ose të plotë të projekteve, janë të lejueshme.
Nder projektet e financuara permes lancimit te pare, pese prej tyre kane si objektiv permisimin e shkollave dhe cerdheve.
kopje
24
14. Ambasada Italiane. Kooperacioni Italian. http://italcoopalbania.org/
Programi Italo – Shqiptar i Konvertimit te Borxhit http://www.iadsa.info/
Arsimi Programet e Kooperacionit italian në sektorin e Arsimit kanë për objektiv përmirësimin e metodave të
mësimdhënies të sistemit shkollor shqiptar dhe orientimin e tyre drejt kërkesave të reja të tregut të punës.
Në vitet e kaluara angazhimi i Kooperacionit Italian është fokusuar kryesisht në forcimin e arsimit fillor dhe të
mesëm (ndërtimin dhe/ose rehabilitimin e infrastrukturës shkollore dhe sigurimin e mjeteve mësimore), në
përputhje me strategjitë sektoriale të qeverisë shqiptare. 15
Pesë vitet e fundit jane karakterizuar nga një angazhim i fortë edhe në përforcimin e resurseve profesionale të
njeriut. Programet janë financuar, promovuar dhe zbatuar nga OJF-te italiane, të cilat kanë bërë të mundur
zhvillimin, trainimin profesional dhe reduktimin e braktisjes së hershme të
shkollës.…………………………………………….
Kooperacioni Italian për Zhvillim promovon edhe trajnimin
në Itali te të rinjve shqiptarë, nëpërmjet dhënies së bursave dhe të
ndihmave, kurse/programe të organizuara nga universitetet italiane
dhe organe të tjera të specializuara të kontrolluara kryesisht nga
sektori publik. Nga 2008 deri në 2012, jane dhënë më shumë se
45 bursa dhe grante, per kurse/programe të organizuara nga
universitetet italiane dhe organe të tjera të specializuara në pronësi
publike. Kurset dhe programet si ato fatshkurtër dhe afatgjatë, në
përgjithësi jane te fokusuara në fusha të caktuara tematike
kryesore të identifikuara si prioritete nga Qeveria Shqiptare dhe ajo Italiane.
Pas një faze ndërhyrjesh ad hoc për t’i dhënë asistencë sistemit shkollor bazë dhe për promovimin kulturor për
shtresat e dobëta dhe pakicat, nga viti 2002, angazhimet e dhëna janë rritur ( vlerë rreth 17 milionë euro) dhe
janë futur në kuadrin e zhvillimit sektorial të përcaktuar në përputhje me strategjinë e Qeverisë shqiptare.
Projektet e financuara synojnë, nga njëra anë, fuqizimin e sistemit shkollor tetëvjeçar dhe të mesëm (realizimin
dhe/ose rehabilitimin e infrastrukturave shkollore dhe pajisjen me material didaktik), dhe nga ana tjetër,
përmirësimin e metodave të mësimdhënies në arsimin profesional dhe universitar.
Ne fushën e arsimit universitar, në veçanti,
është duke u zbatuar në një program, i administruar
nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës së
Shqipërisë, për krijimin e një qendre të Shërbimit dhe një rrjet
telematik midis universiteteve. Objektivi
kryesor është që të kontribuojë në modernizimin dhe
forcimin e sistemit universitar shqiptar, duke permisuar
disa dobësi strukturore kyçe të lidhura në mënyrë
specifike, për të dhënë mësim, menaxhimin
administrativ dhe lidhja me zonën evropiane të
arsimit universitar dhe kërkimit
Qendra e shërbimit për Universitetit, Rrjeti Telematik ofron shërbimet e veta në disa universitete në
kryeqytetin shqiptar, dhe është në procesin e zgjerimit të aktiviteteve të saj, në disa universitete jashtë Tiranës.
Ne Universitetit Bujqësor të Tiranës, janë zbatuar me
sukses aplikimet kompjuterike ofruara nga kjo qender.
kopje
25
15. Ambasada Italiane. Kooperacioni Italian. http://italcoopalbania.org/
Rrjeti Akademik Shqiptar http://www.rash.al/sq
Shendetsia Kooperacioni Italian ka qenë aktiv në sektorin e shëndetësisë që nga viti 1997 . Pas ndërhyrjeve
fillestare në situata emergjente ,ndërhyrja italiane eshte përqendruar në ndërtimin dhe zhvillimin
strategjik të sektorit. 16
Nga njera ane Kooperacioni Italian operon nëpërmjet programeve të rehabilitimit të infrastrukturës
dhe përmirësimit teknologjik të degëve lokale, të zbatuara nga Ministria e Shëndetësisë së Shqipërisë.
Është rasti i programit të rehabilitimit të klinikave ne Tiranë, Gjirokastër, Korçë dhe Peshkopi. Në
këtë fushë gjithashtu ndërhyri OJF “AISPO”, nëpërmjet grantit per të promovuar programin
"Zhvillimi i sistemit emergjent për Spitalin Rajonal Shkodër", e cila ka ofruar pajisje, ambulanca dhe
asistencë teknike në dhomën e urgjencës në qytetin e Shkodres dhe Pukës .
Nga ana tjetër, eshte bere e mundur mbështetja në fushën e
kujdesit shëndetësor personelit, të financuar nëpërmjet grantit
per projektet e zbatuara nga OJF italiane në Shqipëri. Këto veprime
synojnë në veçanti te sigurojne mbrojtjen dhe kujdesin shëndetësor
për kategoritë e rrezikuara, të tilla si " Parandalimi, trajtimi me
fizioterapi dhe kujdesi per personat me aftesi te kufizuar në zonat
qendrore dhe veriore të Shqipërisë", projekt i zbatuar nga OJF – “Dokita” dhe sigurimi i materialeve
per "Shërbime me bazë komunitare për alkoolistët, narkomanët dhe format e tjera", i promovuar nga
Fondacioni Emmanuel.
Dhe në këtë kontekst , kanë qenë të aktivizuar në Spitalin Nënë Tereza në Tiranë dy nisma për të
forcuar shërbimet shëndetësore për grupe të pacientëve të veçanta. Acap dhe Komuniteti i Sant'Egidio
kanë promovuar "Mbrojtjen e të drejtave të te sëmurëve mendërisht bartes të formave kronike të
sëmundjes mendore ". Ky projekti synon ndërtimin e shtëpive per familjaret e pacientëve me
çrregullime psikiatrike dhe formimin e asistentëve të kujdesit në shtëpi dhe stafit të Klinikës
psikiatrike. OJF “Magis” ka zbatuar në vend projektin "Zbulimi i hershëm dhe integrimin social i
fëmijëve që nuk dëgjojnë", për furnizimin e ndihmave dëgjimit, teste të specializuara për rehabilitim
dhe terapi e nevojshme.
Kooperazioni Italina ne vitet e fundit ka qene aktin ne Shqiperi ne sektorin e shendetsise, permes
projekteve ne forme kredie dhe dhurate, per nje impenjim total rreth 15.000.000,00 Euro. Ne menyre
me te specifikuar keto projekte jane:
1.Rehabilimiti dhe furnizimi i 5 poliklinikave. Vlera totale e financuar eshte 5.190.000,00 nga e cila
5.080.000,00 Euro jane kredi dhe 110.000,00 jane grante. Ky projekt perfshin nderhyrjen ne
infrastrukture permes rikonstruksionit te godinave, pajisjes me aparature dhe materiale, sigurimin e
trainimit te personelit nga ana profesionale. Keto poliklinika jane realizuar ne Tirane, Gjirokaster,
Korce dhe Peshkopi.
2. Permisimi i Qendres Kombetare te Traumes ne
Spitalin Ushtarak te Tiranes. Ky projekt synon pajisjen
me aparature moderne. Vlera e kredise eshte 5.000.000,00 Euro.
3. Diagnostikimi i hershem dhe
integrimi social i fëmijëve që nuk
dëgjojnë.
4. Sherbime te integruara per personat e alkolizuar
dhe narkomane etj
kopje
26
16. Ambasada Italiane. Kooperacioni Italian. http://italcoopalbania.org/
Qeveria dhe Shoqeria civile
Që në vitet e para të tranzicionit, Italia e ka mbështetur Shqipërinë në procesin e planifikimit dhe të
realizimit të një reforme të sistemit institucional, i aftë të jetë i bashkërenduar, efikas dhe transparent
për veprimet e qeverisë, si dhe për të krijuar kushtet për një akses masiv dhe për të rritur cilësinë e
tyre në shërbimet me dobi publike. 17
Në këtë kontekst, Kooperacioni italian ka kontribuar në fuqizimin e kapaciteteve të administratës
publike shqiptare, nëpërmjet programeve për forcimin e enteve publike, të asistencës teknike ndaj
ministrive përkatëse dhe modernizimit të sistemeve të menaxhimit e kontabilitetit. Për të konsoliduar
sistemin juridik shqiptar, janë financuar nisma për asistencë institucionale në fushën e parandalimit të
krimeve dhe në trajnimin e gjykatësve.
Në sektorin e çështjeve sociale, Kooperacioni italian, në përputhje me strategjitë e Qeverisë shqiptare
për këtë sektor, promovon adoptimin e politikave për punësimin, për të miturit dhe shtresat e dobëta
dhe mbështet integrimin e grupeve më të margjinalizuara. Një kontribut i rëndësishëm është ai i
nxitjes së decentralizimit si motor i zhvillimit vendor, si dhe mbështetjen e organizatave
ndërkombëtare të specializuara dhe OJQ, për vlerësimin e plotë të eksperiencës emigruese shqiptare,
në kuadër të burimeve qoftë ekonomiko- financiare, qoftë njerëzore dhe profesionale.
Në këtë kontekst, Kooperacioni italian ka kontribuar
në fuqizimin e kapaciteteve të administratës publike shqiptare,
nëpërmjet programeve për forcimin e enteve publike,
të asistencës teknike ndaj ministrive përkatëse dhe
modernizimit të sistemeve të menaxhimit e kontabilitetit.
Për të konsoliduar sistemin juridik shqiptar, janë financuar
nisma për asistencë institucionale në fushën e parandalimit të
krimeve dhe në trajnimin e gjykatësve.
Në sektorin e çështjeve sociale, Kooperacioni italian, në përputhje me strategjitë e Qeverisë shqiptare
për këtë sektor, promovon adoptimin e politikave për punësimin, për të miturit dhe shtresat e dobëta
dhe mbështet integrimin e grupeve më të margjinalizuara. Një kontribut i rëndësishëm është ai i
nxitjes së decentralizimit si motor i zhvillimit vendor, si dhe mbështetjen e organizatave
ndërkombëtare të specializuara dhe OJQ, për vlerësimin e plotë
të eksperiencës emigruese shqiptare, në kuadër të burimeve qoftë ekonomiko- financiare, qoftë
njerëzore dhe profesionale. Angazhimi në këtë sektor arrin 10 milionë eurosh, mes ndërhyrjeve të përfunduara dhe aktive.
Konferenca per prezantimin e programit ARTGOLD2, i financuar nga DGCS dhe i implementuar nga UNDP, ka mbështetur politikat kombëtare për zhvillim të integruar lokal përmes promovimit të qasjes territoriale të zhvillimit në përputhje me Strategjinë për Decentralizimin, Qeverisjen Lokale dhe Ministrine e Brendshme dhe tërthor Strategjine për Zhvillimin Rajonal të Ministrisë së Ekonomisë dhe Tregtisë. Programi, përveç forcimit të kapaciteteve të Qarkut (rajonet), komunat dhe autoritetet e tjera lokale ka si qellim zhvillimin dhe zbatimin e planeve strategjike për periudhën afatmesme në mënyrë për të reduktuar pabarazitë rajonale, duke bërë të mundur krijimin e dy agjencive të zhvillimit Auleda lokale në Vlorë dhe Shkodër për të TEULEDA.
kopje
27
17. Ambasada Italiane. Kooperacioni Italian. http://italcoopalbania.org/
Mjedisi Ndërhyrjet e Kooperacionit Italian, që nga fillimi i tyre, paraqesin nje vëmendje të veçantë për
respektimin dhe mbrojtjen e mjedisit, e cila konsiderohet një prioritet për zhvillimin e qëndrueshëm te
Shqipërisë. Udhëzimet ne programin e Kooperacionit Italian për Zhvillim 2013-15 e perforcojne me
shume këtë angazhim si dhe mbrojtjen dhe ruajtjen e mjedisit si një sektor prioritar. Në Shqipëri
është adoptuar një numër i madh ndërhyrjesh strategjike për të promovuar zhvillimin e qëndrueshëm
për mjedisin, dhe për të rritur pasuritë e mjedisit shqiptar. 18
OJF “CESVI” është e themeluar për shumë vite në Shqipërinë jugore. Falë financimit nga DGCS
Cesvi në Shqipërinë jugore ajo eshte një iniciativë e krijuar për të rritur trashëgiminë natyrore të
rrethit të Përmetit dhe produktet e saj tipike, per sensibilizimin e shoqërisë civile në çështjet e mjedisit
dhe për të promovuar idenë e zhvillimit të qëndrueshëm nëpërmjet rivlerësimit të tokës dhe peisazhit.
Kooperacionit Italian financon një iniciativë madhore e cila zbatohet përmes IUCN, "Programi i
Asistencës për Ministrinë e Mjedisit për përdorimin e qëndrueshëm dhe konservimin e biodiversitetit".
Financuar nga Italia me një dhuratë prej rreth 2.2 milionë euro, qëllimi është forcimi i strukturave
institucionale të Ministrisë Shqiptare të Mjedisit të dedikuara për mbrojtjen e mjedisit dhe ruajtjen e
biodiversitetit, me vëmendje të veçantë në menaxhimin e zonave të mbrojtur.
Falë nismave të promovuara nga Kooperacioni Italian në bashkëpunim me OJQ CESVI, LVIA, Shqipëria ka marrë
pjesë në Panairin del Gusto duke promovuar produkte të Përmetit, kantinat familjare te Shqipërisë Veriore
Një program i zbatuar eshte ai i asistencës për Ministrinë e Mjedisit për përdorimin e qëndrueshëm
dhe konservimin e biodiversitetit" – Ky program është i zbatueshem nen 2 zona pilot dhe ka si qëllim
lehtësimin e ardhshëm per veprimet në fusha të ngjashme të vendit.Nisma ka, në fakt, të përqendruar
përpjekjet e saj në rajonin e Librazhdit, një shembull i zonës malore të mbrojtur, dhe në gojën e lumit
Buna, lumi dhe zona e mbrojtur bregdetare. Kjo zgjedhje u lejon aktorëve të qeverisë dhe
ndërkombëtareve qe të marrin parasysh rezultatet e programit për zhvillimin e një modeli konsistent
dhe te suksesshëm, edhe per tu realizuar edhe në pjesën tjetër të vendit.
Formatted: hps, Font: 12 pt, Italian (Italy),Check spelling and grammar
kopje
28
18. Ambasada Italiane. Kooperacioni Italian. http://italcoopalbania.org/
Ujesjelles – Kanalizime dhe Menaxhimi i mbetjeve urbane.
Qe prej vitit 1995 e deri më sot, Kooperacioni italian i ka dhënë ndihmë vendit tonë në sektorin e
ujësjellës-kanalizimeve, duke patur një angazhim të përgjithshëm prej më shumë se 71 milionë Euro,
nga të cilat një pjesë e mirë, i përket projekteve që janë në zhvillim e sipër.19
Përpjekje të konsiderueshme janë bërë për të fuqizuar rrjetin e ujësjellës- kanalizimeve të kryeqytetit,
me objektivin e dyfishtë që të sigurohet disponueshmëria e ujit të pijshëm për popullsinë e Tiranës së
madhe dhe për të krijuar një Ndërmarrje ujësjellësi të re, moderne dhe efiçente.
Italia e mbështet Qeverinë shqiptare në sektorin e menaxhimit të mbeturinave, nëpërmjet një projekti
për rehabilitimin e fushës së shkarkimit të mbetjeve të Sharrës (Tiranë), i cili synon të kontribuojë në
përmirësimin e kushteve të mbledhjes dhe të përpunimit të mbetjeve të ngurta urbane, duke reduktuar
rreziqet që ato sjellin për mjedisin dhe për shëndetin. Edhe në të kaluarën Kooperacioni ka financuar
një projekt fillestar për përmirësimin urgjent të këtij vendi dhe vendosjen e kushteve të sigurisë.
Vlera totale e financuar ne kete sektor eshte 34.325.907,03 Euro e ndare ne tre programe:
1.Studimi për vlerësimin e burimeve ujore në Shqipërinë e Jugut. Ky projekt synon qe te krijoje nje
invetar te burimeve ujore dhe të vlerësojë kërkesën aktuale dhe të ardhshme të ujit në Shqipërinë
jugore, si dhe te vlerespje mundësitë e shitjes së çdo burimi ujor të mbetur dhe të përcaktojë
realizueshmërinë teknike dhe ekonomike për eksportin e tyre. Vlera totale e grantit eshte 859.839,00
Euro.
2.Rehabilitimi i furnizimit me ujë në Tiranë dhe asistencë
teknike për menaxhimin e kompanisë për të përmirësuar
menaxhimin e tij financiar. Ky projekt i cili eshte
financuar ne formen e kredise me vlere 27.475.507,03
Euro eshte i perbere nga tre komponte:
a) Veprimet prioritare në infrastrukturë, te cilat do te
lejojne përmirësime të menjëhershme të furnizimit me
b) Masat për të mbështetur menaxhimin e kompanisë në
ofrimin e ujit të pijshem permes ofrimit te te infomacionit
te nevojshëm teknik, administrativ dhe financiar;
c) Veprime prioritare në infrastrukturë, të identifikuara nga nje kompani e bazuar në projektet e
zhvilluara në kuadër të komponentit II.
3. Menaxhimi i Mbetjeve të Ngurta në Tiranë – zona e Sharrës. Ky program synon qe te zvogloje
ndotjen e zonës forcimin e sistemit të grumbullimit dhe transportimit të mbeturinave të ngurta
komunale në zonat periferike të Tiranës si dhe permisimin e aftësive menaxhuese, organizative dhe
teknike të personelit përgjegjës për menaxhimin e mbetjeve urbane. Vlera totale e financuar ne forme
kredie eshte 6.000.000,00 Euro.
Comment [a1]: Assommando i FE e FL a dono
dei progetti 11 e 12 il totale risulta € 35.337.146,03
kopje
29
19. Ambasada Italiane. Kooperacioni Italian. http://italcoopalbania.org/
Energjia dhe sistemet e prodhimit te saj Qe prej vitit 1990 Kooperacioni italian mbështet
Sistemin Energjetik shqiptar nëpërmjet një angazhimi
financiar të përgjithshëm prej rreth 130 milionë Euro
(projekte të përfunduara dhe në zhvillim e sipër), që e
bëjnë Italinë partnerin kryesor dypalësh të KESH-it,
menaxhues i sistemit energjetik kombëtar.20
Duke filluar që prej viteve nëntëdhjetë, pasi u kalua
faza e emergjencës, ndërhyrja italiane mori karakter
strukturor për të kontribuar më mirë në ri-organizimin
tërësor të sistemit të transmetimit dhe të shpërndarjes së
energjisë elektrike në Shqipëri, me qëllim që t’ia
përshtatin atë rritjes së numrit të përdoruesve dhe të
konsumit. Dy programet kryesorë që Kooperacioni
italian mbështet aktualisht, me një vlerë të përgjithshme prej rreth 90 milionë Euro, synojnë
përkatësisht fuqizimin e kapaciteteve teknike dhe menaxhuese të KESH-it dhe realizimin e nismave
që lehtësojnë hyrjen e Shqipërisë në tregun energjetik rajonal të Ballkanit. Ndërhyrja e fundit e
zbatuar në këtë kuadër konsiston në instalimin dhe dhe venien ne pune të sistemit SCADA (Kontrolli
Mbikëqyrës dhe Fitimi Dhënave), e cila lejon përshtatjen e Shqipërisë me standardet evropiane për
menaxhimin dhe kontrollin e largët e energjisë elektrike, dhe shkëmbimin e energjisë elektrike me
vendet e tjera të Bashkimit Evropian përmes kontrollit Europian permes sistemit qendror të kontrollit
të vendosur në Zvicër.
Transporti
Sektori i transporteve dhe i infrastrukturave është një prej sektorëve në të cilin angazhimi i
Kooperacionit italian ka qenë gjithnjë më i madh. Vetëm sot, ndër nismat e financuara dhe në realizim
e sipër, kontributi financiar i përgjithshëm arrin një shumë rreth 84 milionë euro. Shqipëria përbën
terminalin ballkanik të Korridorit VIII, kanal lidhës ndërmjet Kaukazit dhe Evropës perëndimore.
Bëhet fjalë për një mundësi shkëmbimi tregtar të rëndësishëm, por njëherësh edhe një kanal
komunikimi mes popujsh e kulturash. Italia merr pjesë në këtë projekt ambicioz me realizimin e
veprave të mëdha rrugore e detare (rruga Lushnje-Fier-Vlorë dhe rehabilitimi i portit të Vlorës), që
shërbejnë për t’i dhënë vendit një sistem komunikimi dhe transporti modern, efiçent dhe në gjendje t’i
përgjigjet rritjes së kërkesës për levizje. Një tjetër front i angazhimit italian në këtë sektor ka të bëjë
me përforcimin e aksit Greqi-Mal i Zi, në kuadër të të cilit është financuar një ndërhyrje projektimi,
ndërtimi dhe drejtimi punimesh të aksit rrugor, i gjatë rreth 35 km, që lidh Shkodrën me Hanin e Hotit.
Në mënyrë që të mbështesin përfundimin e projekteve të infrastrukturës Koperazioni Italian ka
financuar nje projekt me vlere 2.1 milion euro i quajtur " Projekti për studimet e fizibilitetit dhe
projektimin e nivelit përfundimtar në fushën e infrastrukturës", që ka si qellim veneien ne jete te
programeve te parashikuara.
kopje
30
20. Ambasada Italiane. Kooperacioni Italian. http://italcoopalbania.org/
3.3 Marreveshjet bilateale per vazhdimin e financimit ndaj investimeve publike 2013
– 2015.
Kooperacioni Italian eshte i pranishem ne Shqiperi qe nga fillimi i viteve 1990. Evidentohen 3 faza te
nderhyrjes se Italise ne fushen en bashkepunimit, permes nenshkrimit te protokolleve dhe
marreveshjeve bilaterale:
Faza e pare- Komisioni i perbashket Itali – Shqiperi ne vitin 1992 dhe protocolli i bashkepuinimit ne
1997.
Kjo faze njihet si ajo emergente pasi kishte si qellim realizimin e nderhyrjeve per te lehtesuar efektet
e ndryshimeve politike ne vitit 90. Për kooperacionin për zhvillim në mënyrë të veçantë, u theksua
rëndësia e bashkëpunimt ndërqeveritar në fazat e planifikimit dhe programimit të nismave të
kooperacionit, në funksion të objektivave ekonomikë dhe shoqërorë të përcaktuar.Në përfundim të
dyvjeçarit (1991-92) gjatë së cilit ndihma italiane kishte kryesisht formën e ndihmës grant për
emergjencat (më se 143 miliardë Lireta të vëna në dispozicion, nga të cilat 128 miliardë në formë të
ndihmave ushqimore), Komisioni i Përbashkët ra dakord mbi nevojën e zhvillimit të marrëdhënieve të
kooperacionit midis dy vendeve, në drejtim të nismave që promovonin një zhvillim të
vetëqëndrueshëm dhe të bazuar në ekonominë e tregut. Plani trevjeçar për periudhën 1992-94 u
konfigurua si një program strukturor, i shtrirë sipas projekteve të zhvillimit të përqendruar veçanërisht
në sektorët e infrastrukturave, të bujqësisë, të ndërtimit dhe të konsulencave, për një vlerë të
përgjithshme prej 218.5 miliardë Liretash (rreth 113 milionë Euro).
Faza e dyte – Protokolli i vitit 2002.
Protokolli i kooperacionit i nënshkruar më 9 prill 2002, për trevjeçarin 2002-04, parashikonte
angazhime të tjera, të financuara me anë të grant-eve dhe të kredive të buta, për një shumë të
përgjithshme prej 202 milionë Euro. Konsistenca e fondeve të vëna në dispozicion i lejoi Italisë të
forconte angazhimin e saj dhe t’i dilte krah Qeverisë shqiptare në procesin e zhvillimit dhe të
integrimit evropian të nisur, veçanërisht duke iu referar sektorëvë strategjikë si: infrastrukturat dhe
shërbimet publike, zhvillimi i sektorit privat dhe SME-ve, bujqësia, forcimi i institucioneve si dhe
zhvillimi i burimeve njerëzore dhe përmirësimi i shërbimeve sociale. Në këtë kuadër është për t’u vënë
në dukje gjithashtu, miratimi, nga ana e Parlamentit italian, i Ligjit 84/2001, në të cilin Kooperacioni
për Zhvillim merr pjesë në mënyrë thelbësore dhe që ka për qëllim të konkretizojë angazhimet e marra
përsipër nga Italia në kuadrin e "Paktit të Stabilitetit". Këto anagazhime parashikojnë vënien në
dispozicion të një shume shtesë prej rreth 50 milionë Euro në vit, të cilat do të jenë të destinuara në
veprimtari zhvillimi dhe demokratizimi në vendet e zonës ballkanike.
Faza e trete- Protokolli 2010.
Perpjekjet per nenshkrimin e protokollit per trevjecarin 2010- 2012 kane filluar qe ne vitin 2009 dhe u
mbyllen me 12 prill 2010 me firmosjen e marreveshjes midis Ministrit te Jashtem te Italise Z. Franco
Frattini dhe Zv. Kryeministrit Z. Ilir Meta. Objektivi i pergjithshem ishte mbeshtetja ne procesin e
integrimit Europian te Shqiperise. Siç është rekomanduar nga arena ndërkombëtare Protokolli do ti
fokusoje burimet financiare, për një total prej 51 milionë euro, vetëm në tri fusha:zhvillimi i sektorit
privat, zhvillimi rural dhe zhvillimin social. Kooperacioni Italian për këtë arsye rinovon angazhimin e
saj për promovimin e ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme, e cila është një forcë shtytëse të
domosdoshme për rritjen ekonomike dhe mbështetjen e punësimit.
A) Aktualisht me protokollin e ri 2010-2012 i cili ofron nje kredi me vlere 28 milion Euro perfshihen
keto projekte:
1. Rifinancimi i projektit “Programi i zhvillimit të sektorit privat nëpërmjet krijimit të një linjë të
kredisë në favor të ndërmarrjeve të vogla dhe të mesme (SME-të) Shqiptare" me vlere 15 milion
euro ne formen e huase së butë. Investimi i ri do të jetë i fokusuar, veçanërisht në modernizimin e
sektorit agro-industrial.
2. Programi për modernizimin e bujqesise. Ky Program, i financuar me nje kredi te bute prej 10
milione Euro-sh, parashikon tre projektet e meposhtme:
kopje
31
“Fuqizimi i agjencise se pagesave shqiptare (AZHBR) per levrimin e kontributeve ne bujqesi”,
prej 5 milione Euro-sh;
“Projekti pilot per krijimin dhe eksperimentimin e nje sistemi sigurimesh te lehtesuara per
mbulimin e rreziqeve ne bujqesi”, prej 2 milione Euro-sh;
Zhvillimi i qendrueshem i sektorit te ullishtarise ne Shqiperi”, prej 3 milione Euro-sh.
Te tre projektet, secili ne sektorin e vet specifik, kane per objektiv te mbeshtesin Shqiperine ne
procesin e integrimin ne Bashkimin Evropian, duke lehtesuar pervetesimin e detyrimeve te
parashikuara nga adoptimi i Acquis Communautaire, ne sektorin e Bujqesise dhe te Zhvillimit Rural.
3. Project Facility- “Studim fizibiliteti dhe projektim i nivelit perfundimtar si dhe studimi i ndikimit
mjedisor ne sektorin e infrastruktures” me vlere 3 milionë euro ne formen e kredise se butë.
B) Ky protokoll 2010- 2012 ofron grante me vlere 3 milion Euro per programin:
1. Fondi i eksperteve me vlere 1.5 milion Euro per ndjekjen e projekteve te sipermendura.
2. Ne programin “Project Facility” 1.5 milion Euro do te financohen per studimin e pre-
fizibilitetit ne sektore te ndryshem te infrastruktures.
C) Programi i Konvertimit të Borxhit për Zhvillim me vlere 20 milion Euro.
Programi për mbështetjen e politikave të zhvillimit social - 20.000.000 € (konvertimi i
borxhi). Ai orientohet drejt zhvillimit shoqëror, në veçanti sektori i arsimit,
shëndetësor dhe politikat e punës. 21
Nismat kryesore jane:
1. Ndihma për Ministrinë e Shëndetësisë për strategjinë e reformës se “Ndihmës së Parë”
dhe Emergjemces Mjekësore me vlere 4.5 milion Euro.
2. Rehabilitimi dhe përmirësimi i Qendres se Trainimit n.4 ne Tiranë me vlere 1,5 milionë
euro).
3. Mbështetje për arsimin e mesem shqiptar ( informatizimi si faze e dyte) me vlere 1.5 milion
Euro.
Përveç asaj që është programuar në këtë protokoll, Kooperacioni Italian për Zhvillim do
te financoje bursa per qytetarët shqiptarë për të ndjekur kurset universitare dhe pasuniversitare
në Itali, si dhe iniciativa të mëtejshme bashkëpunimi do te realizohen nga organizata në Nderkmbetare
ne Shqipëri, Institucione Financiare Ndërkombëtare (IFI), Organizatat Joqeveritare (OJF-të).
21. Ambasada Italiane. Kooperacioni Italian. http://italcoopalbania.org/
'' Ky është një mjet i ri i konvertimit të borxhit. Ky
financim do të ndihmojë në zhvillimin e projekteve
sociale për të ndihmuar njerëzit në nevojë. Italia ka
vendosur të përdorë konvertimin e borxheve për
zhvillimin e projekteve”
Massimo Gaiani
Ambasadari i Italisë në Shqipëri
“ I Nderuar Minister, Z. Ruli, nenshkrimi i sotem vjen
si rezultat i nje bashkepunimi jo vetem financiar por
edhe si rezultat i nje lidhjeje te ngushte miqesie dhe
bashkepunimi miredashes midis dy vendeve.’’
Massimo Gaiani
Ambasadari i Italisë në Shqipëri
kopje
32
4.Permisimi i menaxhimit te financimeve te huaja.
Që nga raportimi i parë në 2005, Shqipëria ka përmbushur objektivat për 5 nga 15 indikatorët dhe ka
bërë progres të konsiderueshëm për 3 indikatorë. Progres është arritur në zotërim, në menaxhim për
rezultate dhe në përgjegjshmëri të përbashkët që përbën bazën për përshpejtimin e punës për të
përmbushur edhe indikatorët e tjerë. Përgatitja dhe zbatimi i Strategjisë Kombëtare për Zhvillim dhe
Integrim (SKZhI) 2007-2013 dhe i nismave që lidhen me të, kanë krijuar mekanizma specifikë për të
lehtësuar rritjen e efektivitetit të financimeve te huaja. Në Tabelën 7.1 jepen shifrat e raportimit të vitit
2005 si edhe rezultatet e Anketave 2008 dhe 2011 të OECD/DAC, bashkë me objektivat 2010. Kjo
shërben si orientim se ku Qeveria dhe donatorët duhet të fokusohen përpjekjet e tyre për të përmirësuar
menaxhimin e ndihmës së huaj. 22
Table 4.1 Indikatorët e Deklaratës së Parisit: vlerat në 2005 dhe objektivat 2010
Indikatorët Referenca
2005
2007 Faktike
2010
Objektivi
2010
PRONËSIA
1 Strategjitë e Zhvillimit Operacional C C B B or A
POZICIONIMI
2a Sisteme të besueshme të Menaxhimit Financiar Publik (MFP)
4.0
S’ka
S’ka
4.5
2b
Sisteme të besueshme prokurimi
S’ka Nuk
aplikohet
C
S’ka
3 Flukset e ndihmës të përshtatura me
prioritetet kombëtare
32%
73%
86%
85%
4 Forcimi i kapaciteteve me mbështetje të
bashkërenduar
28%
51%
58%
50%
5a Përdorimi i sistemeve MFP 14% 12% 11% 43%
5b Përdorimi i sistemeve të prokurimit 6% 10% 10% S’ka
6 Forcimi i kapaciteteve duke shmangur NjZP-
të (PIUs) paralele
57
24
18
19
7 Ndihma është më e parashikueshme 49% 29% 56% 74%
8 Ndihma pa imponimin e vendit ku të blihen
mallrat
65%
78%
64%
Mbi 65%
HARMONIZIMI
9 Përdorimi përqasjeve me bazë programi 5% 14% 22% 66%
10a Misionet e Përbashkëta 9% 29% 18% 40%
10b Puna e përbashkët analitike 22% 34% 26% 66%
MENAXHIM PËR REZULTATE
11 Korniza të orientuara drejt rezultateve D D C B ose A
PËRGJEGJSHMËRIA E PËRBASHKËT
12 Përgjegjshmëria e përbashkët N N Y Y
Burimi: OECD/DAC (2010) dhe Treguesit e Zhvillimit Botëror (WDI) (2010)
4.1 Raportimi dhe regjistrimi i financimeve te huaja.
DBSKNH në bashkëpunim të ngushtë me MF është përgjegjës për menaxhimin e financimeve te huaja.
Qeveria do të mbajë dhe adoptojë bazën e të dhënave të donatorëve e cila deri tani është mbajtur nga
STD. DBSKNH dhe MF do të përcaktojnë një procedurë të qartë e cila do ti lejojë të dy institucionet të
punojnë me këtë bazë të dhënash ndërsa ruajnë qëndrueshmërinë e saj. Do të përcaktohen procedura
sipas të cilave kjo bazë të dhënash do ti vihet në dispozicion Qeverisë dhe donatorëve në mënyrë
transparente dhe të vazhdueshme. Për të arritur këtë qëllim, do të vazhdojë të jetë e nevojshme të merret
informacion mbi investimet e huaja nga të dyja palët, si nga donatorët dhe nga agjencitë qeveritare. Gjatë
vitit 2008, Qeveria ka përmirësuar procedurat për integrimin e finacimeve te huaja në strukturat e
rregjistrimit dhe raportimit qeveritar.
22. Keshilli i Ministrave .DEBASKON. http://dsdc.gov.al/
kopje
33
Ajo ka krijuar Sistemin e Informacionit për Menaxhimin e Ndihmës së Huaj i cili do të mbështesë
këto procedura.
Mbështetja për këtë sistem informacioni është e parashikuar të bëhet nën SPI por nuk është i përfshirë si
prioritet në vitin e parë të implementimit të tij. Në të ardhmen do të bëhen progrese pragmatike duke e
fokusuar vëmendjen në mirë koordinimin midis DBSKNH dhe MF. Fushat kryesore në të cilat kërkohet
punë e menjëhershme dhe e mëtejshme janë:
Përmirësimi i klasifikimit të projekteve të donatorëve në mënyrë që të reflektojnë dhe të lidhin
kontributin financiar me programet përkatëse të buxhetit të shtetit aty ku mund të bëhet një lidhje
e tillë.
Monitorimi i informacionit mbi disbursimin përkrah monitorimit të buxhetit të shtetit.
Nga donatorët kërkohet një raportim i vazhdueshëm për të përditësuar bazën e të dhënave dhe për të
siguruar që informacioni i dhënë është i klasifikuar dhe i raportuar vazhdimisht bashkë me informacionin
që ndodhen në buxhet.
4.2 Lidhja me buxhetin.
Programimi dhe Buxheti
Anketimi i vitit 2006 nxorri në pah se vetëm 32% e Ndihmës së Huaj Për Zhvillim (ODA) është
pasqyruar në buxhet, rezultat ky që është shumë më i ulët nga objektivi i vitit 2010, i cili është 85%
(Indikatori 3). Vlerësimet e fundit në bazë të të dhënave të donatorëve sygjerojnë se pothuajse 75% e
gjithë financimit të huaj është pasqyruar në buxhet, ku përfshihen të gjitha huatë dhe pothuajse gjysma e
granteve. Kjo mbështetet edhe nga rezultatet paraprake të anketimit DAC për 2008 që rezultojnë se vetëm
76% e ndihmës së huaj është e rregjistruar në buxhet. Donatorëve u kërkohet që ta shikojnë me prioritet
rëndësinë e rregjistrimit të financimeve te huaja në buxhet. Kjo mund të arrihet nëse donatorët do të
punojnë ngushtësisht me ministritë përkatëse të linjës si dhe me MF. Gjithashtu gjatë periudhës së
programimit donatorët duhet të sigurohen që strukturat e menaxhimit të projekteve të mëdha të
pozicionohen në mënyrë efektive me institucionet buxhetore.
Përdorimi i vazhdueshëm i bazës së të dhënave të donatorëve nga ana e DBSKNH dhe MF, së bashku me
raportin vjetor të dokumentit të ndihmës së huaj, do të bëjë të mundur që informacioni për ndihmën e
huaj të përfshihet në diskutimet e buxhetit. Qeveria ka përdorur tashmë tabelat e investimeve të
brendshme dhe ato të ndihmës së huaj me qëllim që të sigurojë që ndarja e fondeve për sektorë të jetë në
përputhje me prioritet dhe synimet e strategjisë kombëtare. Ky proces do të jetë pjesë e përgatitjes së
ciklit buxhetor si më poshtë:
Të dhënat Veprimet kryesore të procesit të buxhetit
Nëntor – Dhjetor
DBSKNH konsultohet me ministritë për të parë nëse ka angazhime të rëndësishme të cilat kërkojnë fonde shtesë nga buxheti që tejkalojnë rritjen e parashikuar vjetore të buxhetit.
Mesi i muajit Janar
MF prezanton strukturat makroekonomike dhe tavanet për shpenzimet në total, duke futur dhe vlerësimet për fonde që kërkohen për përshpejtimin e politikave të reja.
Fund –Janari
DBSKNH përgatit Dokumentin e Politikave Prioritare (DPP) për KPS duke u bazuar në
konsultimet me ministritë, për për t‟i paralajmëruar ata për angazhimet e pafinancuara.
Mesi i muajit Shkurt KPS vendos tavanet fillestare për ministritë duke u bazuar në DPP.
Shkurt - Mars
Përmes procesit të Rishikimit të Politikave të Programit i cili koordinohet nga MF ministritë konsultohen për të përditësuar/ rishqyrtuar programevet.
Fund Shkurti Dërgohen instruksionet për PBA-në
Korrik Drafti i parë i PBA-së dorëzohet në KPS
Gjatë gjithë ciklit, ministritë raportojnë për kërkesa për fonde shtesë të cilat do të konsiderohen
duke pasur parasysh të gjithë programet në vazhdimësi dhe të planifikuar me fonde nga fianncimet e
kopje
34
huaja. DBSKNH ka për detyrë të sigurojë që te gjitha financimet e huaja të jenë marrë në konsideratë
në këtë proces. Për të arritur këtë qëllim DBSKNH në bashkëpunim me MF duhet të vazhdojë
përpjekjet për të klasifikuar gjithë fondet e financimeve te huaja kundrejt një ose disa programeve
përkatëse të buxhetit. Donatorët duhet të inkurajohen që të marrin në konsideratë këto procese kur
programojnë dhe raportojnë financimet e huaja.
Baza e të dhënave të donatorëve përfshin një kollonë për ministrinë përkatëse që është përgjegjëse për
projektet. Kjo kolonë është plotësuar pjesërisht nga donatorët që raportojnë në STD dhe pjesërisht nga
DBSKNH. Tabela e mëposhtme tregon se 86% e fondeve kanë një ministri të vetme udhëheqëse.
Megjithatë një numër i sektorëve të SKZHI-së kanë numër të ndryshëm institucionesh zbatuese, ku
përfshihet dhe administrata publike (e shpërndarë në shumë institucione); sektori i drejtësisë (i cili
përfshin institucione të pavarura dhe gjithashtu përfshin projektet mbi të drejtat e njeriut të cilat nuk
janë të lidhura drejtpërdrejtë me MD); mjedisi (i cili përfshin projekte të zbatuara nga MPPTT); dhe
zhvillimi rajonal dhe lokal (i cili përfshin shumë projekte të zbatuara nga pushteti vendor).
Nëse projektet do të menaxhoheshin sipas programit të buxhetit, ato jo vetëm që duhet të lidhen me
ministrinë përkatëse, por edhe me departamentin përkatës brenda ministrisë. Kolona e fundit e tabelës
me poshtë tregon përqindjen e financeimeve te huaja në sektor lidhet dukshëm me një departament të
ministrisë udhëheqëse. Disa sektorë (kryesisht Administrata Publike) kanë një përqindje më të madhe të
ndihmës që lidhet me tepër drejtpërdrejtë me një sektor sesa me ministrinë përkatëse.
Tabela 4.2 Pjesa e financimeve te huaja që lidhet me ministrinë udhëheqëse
Sektori i SKZHI-së Ministria udhëheqëse
Projekte të ministrisë udhëheqëse
Projekte të departamenteve udhëheqëse1
Mbrojtja MD 100% 35%
Administrata Publike MB 33% 62%
Drejtësia MD 88% 56%
Punët e Brendshme MB 97% 97%
Ekonomia METE 100% 100%
Financa Publike MF 92% 92%
Energjia METE 100% 100%
Transporti/Uji MPPTT 100% 100%
Mjedisi MMPAU 68% 100%
Arsimi MASH 98% 64%
Shëndetësia MSH 99% 86%
Sociale, Barazia gjinore MPCSSHB 100% 89%
Bujqësia/Rurale MBUMK/FZHSH 91% 100%
Lokale/Rajonale MB 37% 100%
Lokale/Rajonale Pushteti vendor 63% -
Urbane MPPTT 75% 100%
Të tjera - 23% 13%
Totali 86% 85% Burimi: Baza e të dhënave të donatorëve
Dy janë sfidat kryesore për lidhjen e financimeve te huaja me programet e buxhetit:
Katër sektorët – mbrojtja, drejtësia, shëndeti dhe arsimi kanë disa projekte të mëdha
ndërsektoriale të cilët përfshijnë shumë institucione. Donatorëve u kërkohet të formalizojnë këto
projekte si projekte me përqasje sektoriale (PBSË).
Mbështetja për zhvillimin lokal, rajonal dhe rural është praktikuar në mënyra të ndryshme dhe
qeveria është përpjekur të sigurojë nivelin e duhur të koordinimit për këto projekte. Baza e të
dhënave të donatorëve tregon 11 projekte në vazhdimësi dhe të planifikuara me më tepër se 1
milion euro në mbështetje të zhvillimi të komunitetit vendor. Qeveria po ndërmerr iniciativa për
të përmirësuar koordinimin e këtyre programeve në nivel kombëtar përmes zhvillimit të
agjencive rajonale dhe rurale të modeleve europiane. Ka gjithashtu disa programe të cilat kanë
për qëllim përmirësimin e financave dhe planifikimit të pushtetit vendor duke synuar që
financimet e huaja të ofrohen edhe për qeverisjen vendore. Donatorëve u kërkohet të
mbështesin iniciativat e Qeverisë për koordinimin e zhvillimit lokal.
kopje
35
4.3 Kapaciteti disbursues dhe absorbues i financimeve te huaja.
Anketimi i vitit 2006 mati parashikimin e financimeve te huaja si propocion i disbursimeve të planifikuara
(sikurse raportohet nga donatorët) të cilat janë regjistruar në sistemin financiar qeveritar. Në vitin 2005
Shqipëria arriti një nivel të lartë disbursimi, kjo në krahasim me premtimet financiare/angazhimet nga
donatorët (në fakt, disbursimi ishte në nivel më të lartë se premtimet për vitin 2005). Sipas shifrave
zyrtare të OECD/DAC, disbursimi ka qenë në nivelet 98% për periudhën 2000-200512. Shumë nga
disbursimet nuk janë të rregjistruara në sistemin kontabël të qeverisë. Rritja e përdorimit të përqasjeve me
bazë programi dhe përqasjeve me bazë sektori pritet ta përmirësojë situatën. Gjithsesi, donatorëve u
kërkohet që të hartojnë menaxhimin e të gjithë projekteve në mënyrë të tillë që të integrohen sa më shumë të jetë e mundur me sistemet e MFP-së të Qeverisë duke bërë të mundur që të gjitha disbursimet të raportohen në thesar.
Baza e të dhënave të donatorëve tregon se disbursimi është bërë më shpejt nga huatë e dhëna nga
donaorët shumëpalësh, duke u ndjekur nga grantet e donatorëve dypalësh. Ka pasur ndryshim të
konsiderueshem në disbursim përsa i përket huave të donatorëve dypalësh dhe granteve të donatorëve
shumëpalësh. Në të dy rastet kjo shpjegohet nga vonesat dhe disbursimi i ngadalshëm i disa donatorëve
kryesor.
Ritmet e shpejta të reformave dhe rritja ekonomike në Shqipëri nënkupton përballimin e sfidave të
mëdha përsa i përket menaxhimit të investimeve në shumë nivle të të qeverisë. Këto sfida janë duke u
adresuar nga Qeveria me vëmendjen që ajo po i kushton reformës së administratës publike dhe
vëmendjen akoma më të madhe që po i kushtohet ngritjes të kapaciteteve qoftë nga Qeveria apo edhe nga
donatorët.
Informacioni mbi disbursimin marrë nga baza e të dhënave të donatoreve vë në dukje sektorët të cilëve i
duhet kushtuar vëmendje e menjëhershme përsa i përket kapacitetit të tyre absorbues.
Tabela me poshte na paraqet disbursimet nder vite sipas sektoreve perkates:
Tabela 4.3 Financimet sipas sektoreve nder vite te disbursuara.
Burimi: Baza e të dhënave të Departamenti i Bashkerendimit te Strategjive dhe Kordinimit te Ndihmes se Huaj.
Sector
Committed funds
2000-2012
Total
disbursments
2000-2012
Disbursments
in 2007
Disbursments
in 2008
Disbursments
in 2009
Disbursments
in 2010
Disbursments
in 2011
Disbursments in
2012
Disbursments in
2013*
Disbursments in
2014 (planned)
Disbursments in
2015 (planned)
Agriculture + rural development 386,41 304,32 54,27 28,57 26,97 13,19 12,50 19,66 18,86 8,75 8,32
Anti-corruption 27,83 24,11 5,14 0,65 6,46 5,80 0,00 0,00 2,50 0,00 0,00
Civil Emergency 10,64 9,69 0,37 0,80 0,28 1,81 0,21 1,03 2,22 0,00 0,00
Consumer protection and market
surveillance 15,97 11,72 0,66 1,90 0,27 4,80 1,40 4,26 0,00 0,00 0,00
Defence 42,54 42,35 3,27 2,50 3,98 6,80 5,66 4,86 2,88 0,00 0,00
Economy 154,36 129,43 7,54 12,24 12,64 21,68 8,95 23,55 10,51 5,27 0,08
Education 186,96 153,40 24,17 22,12 44,73 12,29 17,65 20,30 14,23 0,79 0,38
Parliament, Elections, Civil
Registry and ID Cards 9,97 9,87 1,08 1,16 1,32 1,05 0,48 0,00 0,58 0,00 0,00
Employment & Youth 22,08 16,24 1,38 1,29 1,87 1,82 6,28 1,27 1,56 0,69 0,94
Energy 803,60 461,68 66,34 54,04 86,53 42,35 37,44 18,19 71,02 56,34 57,66
Environment 141,61 96,95 21,08 11,12 15,46 12,26 12,44 7,97 10,09 8,24 8,61
Gender equality and prevention
of domestic violence 21,05 19,05 2,34 3,20 3,13 2,82 3,19 2,34 0,75 0,52 0,00
Health 152,05 123,76 24,10 10,38 15,61 11,77 18,26 17,51 9,18 2,95 0,00
Information and Communication
Technology 50,68 10,00 0,32 1,99 1,24 1,59 3,47 0,59 0,45 0,00 0,00
Integrated border management &
Migration 51,58 46,66 3,29 6,59 6,62 5,14 2,05 1,35 3,23 0,00 0,00
Justice 137,98 93,64 13,44 9,20 7,94 15,25 12,98 24,20 6,93 13,02 1,02
Media and civil society 38,29 32,22 4,55 4,02 6,11 3,84 2,44 2,95 2,23 0,52 1,24
Multi-sector 86,27 21,80 0,54 1,42 5,68 6,82 11,31 6,88 4,13 4,35 7,70
Police, Organised crime, terrorism
and trafficking 76,11 63,38 7,13 11,62 2,36 2,28 1,81 1,81 5,97 1,33 0,54
Property rights 10,34 7,19 0,90 1,97 1,68 1,46 1,36 0,06 0,00 0,00 0,00
Public administration 120,86 97,19 18,58 11,98 15,83 8,11 12,16 6,14 11,14 6,04 1,76
Public finance 50,18 44,45 3,18 3,14 2,15 0,73 2,20 1,25 2,10 0,51 0,44
Regional development &
decentralization 61,21 46,92 9,15 8,02 5,43 4,79 3,43 6,03 3,27 3,78 1,96
Social protection & Social
inclusion 117,27 45,43 5,65 8,54 7,61 7,01 5,58 6,50 7,41 19,23 12,38
Spatial planning 36,13 33,23 5,31 3,47 3,06 1,48 2,33 4,57 12,54 0,00 0,00
Statistics 30,28 25,73 2,44 1,54 5,61 9,76 2,75 2,48 1,73 1,01 0,00
Tourism + Culture + Sports 28,42 20,10 1,48 1,18 5,23 5,20 2,12 1,76 3,21 0,22 0,11
Transport 1.206,78 774,38 88,77 49,50 97,35 85,50 216,59 175,73 195,45 39,69 27,07
Water supply and sanitation 662,98 354,16 22,23 15,36 34,01 60,81 61,00 36,84 65,02 64,90 55,76
Total (mln euro) 4.740,44 3.119,05 398,69 289,51 427,16 358,19 468,02 400,09 469,20 238,14 185,99
* Disbursments in 2013 include actual disbursments (january - aprill 2013) and planned disbursments (may - december 2013).
Funds by Sector (all projects) 2000-2012 mln euro
kopje
36
Disbursimet e ndara sipas tipit te financimit ne kredi dhe grante si dhe sipas statusit te projekteve jepen ne tabelen me poshte:
Tabela 4.4 Disbursimet sipas tipit te financimit.
Grante vs Kredi (te gjitha projektet) ne mln euro
Tipi Fonde te
investuara
2000-2012
Disbrusime
ne total
2000-2012
Disbursuar
ne 2007
Disbursuar
ne 2008
Disbursuar
ne 2009
Disbursuar
ne 2010
Disbursuar ne
2011
Disbursuar
ne 2012
Disbursuar
ne 2013
(planifikuar
)
Disbursuar
ne 2014
(planifikuar)
Disbursua
r ne 2015
(planifiku
ar)
Grant
2.048,97
1.622,40
184,69
137,11
236,66
182,26
266,04
161,50
117,41
71,67
18,22
Kredi
2.691,46
1.496,65
214,00
152,40
190,50
175,93
201,98
238,59
351,80
166,47
167,77
Total
4.740,44
3.119,05
398,69
289,51
427,16
358,19
468,02
400,09
469,20
238,14
185,99
Burimi: Baza e të dhënave të Departamenti i Bashkerendimit te Strategjive dhe Kordinimit te Ndihmes se Huaj.
Tabela 4.5 Disbursimet per projektet ne vazhdim nder vite
Grante vs Kredi (projekte ne vazhdim) ne mln euro
Tipi Fonde te
investuara
2000-2012
Disbrusime ne
total 2000-
2012
Disbursuar
ne 2007
Disbursuar
ne 2008
Disbursuar
ne 2009
Disbursuar
ne 2010
Disbursuar
ne 2011
Disbursuar
ne 2012
Disbursuar
ne 2013
(planifikuar)
Disbursuar
ne 2014
(planifikuar)
Disbursuar
ne 2015
(planifikuar)
Grant
603,76
382,90
6,23
14,60
57,49
83,31
147,12
150,33
68,42
24,41
13,55
Kredi
1.432,31
616,00
31,44
51,31
73,47
95,76
121,50
216,09
282,80
125,59
128,36
Total
2.036,06
998,90
37,67
65,91
130,96
179,07
268,63
366,42
351,22
150,00
141,91
Burimi: Baza e të dhënave të Departamenti i Bashkerendimit te Strategjive dhe Kordinimit te Ndihmes se Huaj.
Tabela 4.6 Disburisimet per projekte te perfunduara
Grante vs Kredi (projekte te perfunduara) ne mln euro
Tipi Fonde te
investuara
2000-2012
Disbrusime ne
total 2000-
2012
Disbursuar
ne 2007
Disbursuar
ne 2008
Disbursuar
ne 2009
Disbursuar
ne 2010
Disbursuar
ne 2011
Disbursuar
ne 2012
Disbursuar
ne 2013
(planifikuar)
Disbursuar
ne 2014
(planifikuar)
Disbursuar
ne 2015
(planifikuar)
Grant
1.277,63
1.239,47
178,46
122,51
179,18
98,95
109,32
11,13
2,90
-
-
Kredi
962,52
880,64
182,56
101,09
117,03
80,17
80,47
22,50
29,03
1,48
-
Total
2.240,15
2.120,12
361,02
223,60
296,21
179,12
189,80
33,62
31,93
1,48
-
Burimi: Baza e të dhënave të Departamenti i Bashkerendimit te Strategjive dhe Kordinimit te Ndihmes se Huaj.
Tabela 4.7 Disburisimet per projekte e planifikuara nder vite.
Grante vs kredi (projekte te planifikuara) ne mln euro
Tipi Fonde te
investuara
2000-2012
Disbrusime
ne total 2000-
2012
Disbursuar
ne 2007
Disbursuar
ne 2008
Disbursuar
ne 2009
Disbursuar
ne 2010
Disbursuar
ne 2011
Disbursuar
ne 2012
Disbursuar
ne 2013
(planifikuar)
Disbursuar
ne 2014
(planifikuar)
Disbursuar
ne 2015
(planifikuar)
Grant
167,58
0,03
-
-
-
-
9,59
0,04
46,09
47,26
4,68
Kredi
296,64
-
-
-
-
-
-
-
39,96
39,41
39,41
Total
464,23
0,03
-
-
-
-
9,59
0,04
86,05
86,67
44,08
Burimi: Baza e të dhënave të Departamenti i Bashkerendimit te Strategjive dhe Kordinimit te Ndihmes se Huaj.
Inkurajohen donatorët që të përfshijnë në mbështetjen e tyre masat që shërbejnë për të përmirësuar
kapacitetin absorbues, veçanërisht në ata sektorë ku disbursimet janë relativisht të ulta.
kopje
37
4.4 Burimet e financimeve te huaja ne te ardhmen
Nivelet e granteve dhe huave nga donatorët dypalësh dhe shumëpalësh janë në përputhje me nevojat e Shqipërisë. Vazhdimësia e ndihmës së dhënë nëpërmjet granteve është e rëndësishme duke pasur parasysh theksin që është vënë në nxitjen e reformave dhe ngritjen e institucioneve. Ndërsa huatë e mëdha janë të rëndësishme për programet e mëdha të rehabilitimit dhe ndërtimit të infrastrukturës. SKZHI-ja parashikon që situata aktuale e investimeve publike do të vazhdojë për një periudhë afatmesme dhe kjo është e reflektuar në qëndrueshmërinë aktuale të shpërndarjes së fondeve në PBA.
23
Gjithsesi, brenda pesë viteve të ardhshme, strategjia kombëtare parashikon disa ndryshime në shpërndarjen e fondeve dhe kjo pjesërisht për arsye se disa nga institucionet e reja apo të reformuara do të kenë kapacitete për të menaxhuar programet e reja dhe pjesërisht sepse theksi emergjent që është vendosur në infrastrukturën e rrugëve do të bjerë mbi infrastrukutërn e ujësjellës-kanalizimeve. Grantet e dhëna nga donatorët dypalësh janë shumë të rëndësishme për periudhën afatmesme. Ato janë burim i rëndësishëm financiar për të mbështetur ndihmën teknike për forcimin e institucioneve, me qëllim që këto të fundit të mund të sigurojnë shërbim publik cilësor. Këto grante gjithashtu janë një burim financiar i rëndësishëm për të mbështetur investimet fizike, dhe veçanërisht aty ku ato shoqërohen edhe me ndihmë teknike, siç është p.sh krijimi i mbështetjes për aktivitetin ekonomik sipas stilit të BE-së. Grantet dypaleshe në përgjithësi tentojnë të jenë në formën e projekteve të vogla, gjë që rrit rëndësinë e koordinimit për sigurimin e efiçencës së këtyre projekteve dhe për të shmangur përsëritjen dhe boshllëqet në finacim. Qeveria beson që grantet nga vendet e BE-së duhet të luajnë një rol të rëndësishëm në rritje dhe kjo si për arsyen e burimeve financiare që ato sigurojnë ashtu edhe për arsyen e të qenit pjesë e procesit të zhvillimit të kapaciteteve për të arritur statusin e shtetit kandidat për ne BE. Nëse Shqipëria do të marrë të njëjtin financim gjatë procesit të hyrjes në BE ashtu siç morën edhe vendet e reja të BE-së, atëherë fondet për Shqipërinë do të trefishohen në vitet që do të vijnë. Në vitet e fundit huatë nga donatorët dypalësh kanë luajtur rol të rëndësishëm dhe kanë nxitur tranzicionin drejt financimeve tregtare dhe investimeve të huaja direkte. Këto financime janë edhe më të rëndësishme sidomos atëherë kur ato sigurojnë investime të mëdha që mund të koordinohen edhe me grantet dypalëshe për ndihmë teknike. Huatë nga BERZH-i, BEI dhe CEB kanë luajtur rol të rëndësishëm në këto vitet e fundit. Pjesa më e madhe e tyre është siguruar në terma tregtare dhe vlera e tyre për Qeverinë ka të bëjë jo vetëm me dëshirën e bankave për të financuar investime afatgjata në infrastrukturën publike, por edhe me mundësinë e tyre për mbështetje teknike. Qeveria do të kërkojë që kreditë nga donatorët shumëpalësh europianë të vazhdojnë të luajnë rol të rëndësishëm në periudhën e para dhe pas aderimit në BE. Huatë nga donatorët shumëpalësh po luajnë momentalisht rol shumë të rëndësishëm, dhe kjo veçanërisht në sektorët që nuk kanë mbështetje direkte nga fondet e BE-së si shëndetësia, arsimi dhe reformat sociale, por edhe në infrastrukturë dhe burime natyrore. Kalimi nga statusi i IDA-s do të nënkuptonte që elementi i kompensimit të huasë do të jetë më pak se 20%. Gjithsesi huatë nga donatorët shumëpalësh janë jashtëzakonisht të rëndësishme për Shqipërinë, sidomos nëse BB dhe donatorët e tjerë shumëpalësh janë në gjendje të sigurojnë ekspertizë, e cila është shumë e rëndësishme për mbështetjen e financimit të tyre, pasi shumë nga këto investime kanë impakt social vetëm në periudhën afatgjatë. 4.5 Fokusi sektorial Ndryshimet në shpërndarjen e fondeve për periudhën afatmesme janë të reflektuara në PBA, e cila
përfshin edhe angazhimet specifike nga ministritë e linjës. Në limitet e periudhës afatmesme, veçanërisht
në harkun kohor 2011-2013, orientimi diktohet nga prioritetet e SKZHI-së. Nivelet e shpenzimeve të
përfshira ne këto ndryshime nuk janë finalizuar ende në dokumentin e SKZHI-së. Gjithsesi, perveç kësaj
pritet që vëmendje më e madhe ti kushtohet sektorit të ujit dhe kanalizimeve, zhvillimit rajonal dhe
rural si dhe mjedisit, duke reflektuar kështu tendencen tipike të shpenzimeve që bëhen nga vendet që
duan të arrijnë normat dhe standardet e BE-së si pjesë e politikës për të aderuar në BE. Këtë e tregojnë
edhe financimet aktuale që po marrin vendet që kanë hyrë në procesin e integrimit europian. Tabela ........
tregon shpërndarjen e fondeve për shpenzimet në PBA dhe SKZHI, si dhe shpërndarjen aktuale të
financimeve te huaja dhe disa nga të dhëna të programeve strategjike të donatorëve.
23
. Keshilli i Ministrave .DEBASKON. http://dsdc.gov.al/
kopje
38
Tabela 4.8 Mesatarja e shpenzimeve kapitale vjetore. (milion euro)
Buxheti
PBA
2007-10
Prioritete
e shtuara
në SKZHI
2011-13
Financimet
e huaja
vjetore
2007-10
Prioritet në
dokumentet
e programimit
strategjik të
donatorëve
Demokratizimi dhe shteti i së drejtës 73 33
Mbrojtja 48 5 e mesme
Drejtësia 12 13 e mesme
Punët e brendshme 14 15 e mesme
Infrastruktura 424 86
Transporti 354 40 e ulët
Uji 62 i lartë 27 e lartë
Mjedisi 8 i lartë 18 e lartë
Ekonomia 19 24
Financat Publike 9 10 e mesme
Ekonomia 10 14 e lartë
Socialet 109 40
Punësimi 3 5 e ulët
Shëndetsia 41 i lartë 17 e mesme
Arsimi 65 18 e mesme
Territorialet 54 i lartë 34 e lartë
Te tjera 15 21
Total 694 239
Shënim: Sektori i energjisë 0 89 e ulët
Burimet: Të dhënat për buxhetin/PBA janë marrë nga MF; shifrat për kostimin e SKZHI-së janë marrë nga SKZHI; situata aktuale e ndihmës së huaj është marrë nga baza e të dhënave të donatorëve, duke përllogaritur mesataren e shpenzimeve për vitet 2006 dhe 2008; prioritetet e së ardhmes janë marrë nga dokumentet strategjike të programimit të donatorëve.
Tabela tregon që ndihma e huaj përbën rreth 35% të investimeve të buxhetit të shtetit (megjithëse jo e
gjithë ndihma e huaj është e përfshirë në shifrat e buxhetit). Sektorët mund te grupohen ne kategori te
ndryshme.
Ndihma e huaj përbën më pak se 20% të buxhetit të tanishëm dhe duke pasur parasysh
programimin e donatoreve kjo vlerë nuk do të ndryshoje as për periudhën afatmesme për
mbrojtjen dhe transportin.
Ndihma e huaj përbën më shumë se 20% të buxhetit aktual dhe do të qëndrojë në terma të
ngjashëm edhe në të ardhmen për sektorët e punësimit, arsimit dhe shendetsisë.
Ndihma e huaj përbën më shumë se 75% të buxhetit aktual dhe do të qëndrojë në terma të
ngjashëm edhe në të ardhmen për sektorët e drejtësisë, punët e brendshme dhe financat
publike.
kopje
39
Ndihma e huaj përbën më shumë se 50% të buxhetit aktual dhe do të financojë një pjesë të
madhe të kërkesave për investimet në rritje për ekonominë, ujin, mjedisin dhe zhvillimin
territorial.
Mbështetja financiare e sektorëve nga ndihma e huaj do të ndryshojë edhe nga përshpejtimi i zbatimit
të programeve ekzistuese. Disa ndryshime të shpejta do të arrihen edhe nga zbatimi i programeve të
reja. Ministritë kanë identifikuar një numër të vogël projektesh prioritare për tu konsideruar nga
donatorët për financime të reja afatshkurtra. Këto projekte janë përzgjedhur për të reflektuar nevojat e
menjëherëshme të ministrive të linjës, duke pasur parasysh prioritetet e SKZHI-së dhe prioritetet
afatmesme. Për qëllime të kostimit të përafërt, projektet klasifikohen në katër kategori:
A. Projekte të mëdha në infrastrukturë, që përfshijnë rrugë të gjera, energjinë, ujin dhe portet ( me vlerë
mbi 20 milion euro);
B. Asete fizike më të vogla, si ndërtesa, zyra dhe pajisje (me vlerë 5-15 milion euro);
C. Programe sektoriale më të gjera, siç janë programet me përqasje sektoriale dhe programet e
zhvillimit të integruar që përfshijnë një sërë aktivitetesh në mbështetje të sektorit në tërësi (me vlerë 5-
10 milion euro); D. Forcimi i kapaciteteve institucionale, përfshirë trajnimet, sistemet, studimet dhe ndihmë teknike (me vlerë 1-3 milion euro).
Projekt propozimet e ministrive të linjës përfshijnë edhe kostimin e plotë të tyre. DBSKNH pasi i analizoi këto projekte mendon që vlera totale e tyre arrin deri në 400 milion euro. Kjo vlerë është e krahasueshme me vlerën mesatare të angazhimeve vjetore të ndihmës së huaj në vitet e fundit me rreth 300 milion euro
24 . Kështu nëse donatorët do të angazhonin shumicën e financimeve të tyre për
projektet e reja prioritare të mësipërme, do të duhej një periudhë dy vjeçare për të siguruar angazhime për të gjitha projektet. Tabela e mëposhtme përmbledh vlerat e projekteve prioritare sipas sektorëve dhe e krahason këtë me
ndihmën e huaj aktuale dhe me PBA. Kolona e parë tregon prioritetet aktuale të Qeverisë në periudhë
afatshkurtër, dhe dy kolonat e fundit tregojnë se si ndihma e huaj do të ndryshonte nëse projektet e reja
prioritare do të mbështeteshin financiarisht gjatë dy viteve në vazhdim.
Tabela 4.9 Orientimi sipas sektorëve (investimet mesatare vjetore në milion euro)
Financime nga buxheti Ndihma e huaj
Periudha
PBA Kostimi i SKZHI
Ndihma e Projektet e huaj reja aktuale prioritare
2007-10 2011-13 2007-10 2011-13
Demokratizimi/Ligji 73 107 33 51
Ekonomia 19 63 24 29
Energjia 89 30
Transporti 354 548 40 119
Uji dhe Mjedisi 70 146 46 73
Sociale 109 173 42 60
Territoriale 54 186 34 42
Të tjera 15 25 23 Totali 694 1248 330 404
Burimi: Për ndihmën e huaj aktuale, PBA dhe kostimi i SKZHI; projektet e reja të propozuara janë bazuar në rishikimin e kostimit të bërë nga DBSKNH. Keshilli i Ministrave DEBASKON
24 Sipas të dhënave të DAC, vlera mesatare vjetore e asistencës së re ka qenë afërsisht e ngjashme me disbursimet vjetore që nga viti 2000, sepse DAC i regjistron të angazhmet në momentin që ato bëhen të pakthyeshme. Sipas bazës së të dhënave, zgjatja vjetore e projekteve ka qenë 3 vjet, me një disbursim të përvitshëm sa 1/3 e vlerës totale
kopje
40
Në përgjithësi, tabela e mësipërme tregon që projektet e reja prioritare janë në përputhje me
ndryshimet që do të nevojiten për lëvizjen e ndihmës së huaj në PBA. Kjo paraqitet në mënyre
grafike në figurën e mëposhtme; energjia nuk është përfshirë pasi burimet kryesore të investimeve
nuk janë të përfshira në PBA.
Në veçanti tabela tregon që:
Financimi nga ndihma e huaj i ofruar për demokratizimin dhe shtetin e së drejtës në
kostimin e SKZHI-së është më i lartë se ai parashikuar në PBA. Projektet e reja janë në një
linjë me këtë.
Projektet e reja në sektorin e ekonomisë tregojnë një financim të ngjashëm nga ndihma e
huaj pavaresisht një rënieje të këtij financimi në kostimin e SKZHI-së. Kjo reflekton
avantazhet krahasuese të donatorëve në këtë sektor.
Në transport, projektet e reja do t‟ i japin një nxitje të madhe financimit nga ndihma e huaj,
kjo në përputhje me kostimin e SKZHI-së. Financimet për projektet e reja në transport është
më e ulët se ajo e parashikuar në kostimin e SKZHI-së, duke reflektuar edhe rendësinë e
financimit të rrugëve nga buxheti i shtetit.
Financimi nga ndihma e huaj për ujin dhe mjedisin në projektet e reja tregon prioritetin e
këtyre sektorëve për pesë vitet në vazhdim dhe reflekton rolin e rëndësishëm të donatorëve
në sektorët e ujit dhe mjedisit.
Financimi nga ndihma e huaj për projektet e reja në sektorin social është pak më e lartë se
ajo e ndihmës së huaj ekzistuese duke reflektuar kostimin e SKZHI-së. E njëjta tendencë
aplikohet edhe në zhvillimin territorial.
Figura 4 . 1 Projektet prioritare që çojnë në ndryshimin e mbështetjes nga situata aktuale në atë të bazuar
në SKZHI
100%
90%
80%
70%
60%
50%
40%
30%
20%
10%
0%
Financimet e
Huaja
aktuale
Projeketet e Reja Prioritare
Territoriale
Sociael
Uji dhe Mjedisi
Transporti
Energjia
Ekonomia
Demokratizimi/Ligji
Kostimi i SKZHI-së 2011-13
kopje44
5. ANALIZA & REZULTATE *
Përmirësimi i procesit të menaxhimit te fianancimeve te huaja në Shqipëri, synon rritjen e efektivitetit të
financimeve te huaja në mbështetje të prioriteteve kombëtare, si një nga qëllimet kryesore të Sistemit të
Planifikimit të Integruar, si dhe një angazhim i ndërmarre në kuadër të Deklaratës së Parisit, Axhenda për
Veprim të Akrës dhe të Partneriteti Busan për Zhvillim dhe Bashkëpunim efektive. Financimi i huaj në
Shqipëri gjatë periudhës 2000-2012 arriti në 4.49 bilion €, duke mbajtur një vlerë mesatare prej € 300-400
milion vit. Kjo tregon se angazhi gjatë dy viteve të fundit, ka një rritje prej 4% të kredive te alokuara, që
përfaqësojnë 46% (2.1 bilion €) nga financimi i përgjithshëm për periudhën 2000-2012.
Ndërsa niveli i granteve gjatë të njëjtës periudhë është tkurrur ne masen 54% ose 2.39 bilion €. Niveli i
financimit nga donatorët gjatë periudhës 2011-2012 ka vazhduar trendin e saj regjistruar që nga viti 2009.
Gjatë kësaj periudhe, si projekttet aktuale dhe të planifikuara nga donatorët, kane nje angazhim i cili
numërohet për një total prej € 783million, respektivisht 427 milion € ne 2011 dhe 355 million € ne 2012.
Edhe pse në vitin 2012 ka një trend në rënie 17% në krahasim me vitin 2011, perspektiva për 2013 tregon një
rritje dhe është aktualisht në nivelin prej 401million €. Kjo konfirmon angazhimin e fortë te donatorëve për të
mbështetur prioritetet e Qeverisë Shqiptare pavarësisht situates financiare. Theksi vihet ne faktin qe edhe per
vitin 2013 pritet te jete i njejti nivel disbursimi.
Nisur nga tipi i financimit ne kredi & grante mund te themi se:
Shqipëria vazhdon të transmetojë sinjale të mira në tregjet fiannciare rreth situatës ekonomike të vendit,
duke përfituar statusin e të ardhurave të mesme. Te dhënat tregojnë se kreditë jo-koncensionare apo
koncesionare (Shumepalesh dhe dypalesh) mbizotërojne mbi grantet e financuara gjatë 2011-2012
Financimet e jashtme ne formen e granteve jane ne vleren 250.000.000 €, ndërsa kreditë llogariten për
533.000.000 € për periudhën 2011-2012. Kjo tregon se ekziston një trend në rënie për të dy llojet e
financimit në vitin 2012 krahasuar me vitin 2011. Financimet multiraterale dhe Gjermania kanë qenë nje
nder burimet kryesore të kredive jo-koncensionare, ndërsa BE-ja/IPA-s ende mbetet i parë donator i
granteve. Nje rendesi e vecante është dhënë për sektorët prioritarë si Transporti, Furnizimi me Uje dhe
Kanalizime, si dhe Energjia.
Donatoret shumepalesh dhe dypalesh
Gjatë vitit 20ll-2012, Shqipëria ka përfituar 783.000.000 €, ku 73% e totalit të financimeve te huaja i eshtë
dhënë nga shtatë donatorë shumëpalësh dhe 27% nga njëmbëdhjetë donatorët dypalësh. Në 2011,
financimet arriten në 427.600.000 €, me kontributin e ofruar nga donatorët shumëpalësh (71.5%) dhe
donatorët dypalësh (28.5%). Për periudhën 2011-2012, donatorët më të mëdhenj shumëpalësh janë:
Evropiane Komisioni me 22% të mbështetjes totale, IDB me 20%, BB me 14%, BERZH me 10%, i pasuar
suar nga EIB me 7%. Katër të parat ofrojnë rreth 65.8% të totalit të huaja në vend. Donatorët më të mëdhenj
dypalësh janë: Gjermania (7%), Italia 6.2%, Austria (5.7%), e ndjekur nga Suedia, Fondi Saudit për
Zhvillim, USAID, Zvicra, Turqia, Kina, Japonia dhe Republika Çeke.
Rezultatet e financimeve te huaja sipas sektoreve prioritare.
a) Integrimi Europian dhe NATO: KE dhe donatorët dypalësh evropianë kanë luajtur një rol të
rëndësishëm në mbështetjen e reformave në këtë fushe. Projektet më të mëdha në integrimin evropian
përfshijnë mbështetjen për përafrimin ligjor me BE-në, si dhe Zbatimi i MSA-së. Sa i përket integrimit në
NATO, financimet e huaja jane ofruar kryesisht nga OKB-ja, duke u përqëndruar në ndihmën për ushtrinë
dhe mbrojtjen në përmirësimin e standardeve të deponimit në nivel ndërkombëtar, si dhe të ndihmojnë
Qeverinë në përputhje me detyrimet e Kundër-Personel Konventës për Ndalimin e Minave.
b) Demokratizimi dhe Ligji: Gjate 2011-2012, ndihma e donatorëve të angazhuar në projekte të reja në
këtë shtyllë strategjike arrin afërsisht në 60 milion € (36 milion € në vitin 2011 dhe € 24 milion € në 2012).
Ajo përfaqëson rreth 8% të shumës totale të financimeve te huaja.
* Shenim: Te gjitha shifrat e perdorura ne analize dhe rezultate jane marre nga baza e te dhenave te donatoreve te
huaj te Departamentit te Bashkerendimit te Strategjive dhe Koordinimit te Ndihmes se Huaj .
kopje45
c) Financimet e donatorëve jane angazhuar edhe në "Reformën e Administratës Publike dhe ndërtimin e
kapaciteteve" me vlere 12 milion € (€ 7.1 milion në vitin 2011 dhe € 5.1 milion në vitin 2012). KE-ja është
kontribuesi kryesor me katër projekte në vlerë prej 8 milionë €, duke mbështetur (i) Drejtorine e
Përgjithshme te Doganave, (ii) Kapacitetet e administratës publike në lidhje me proceset e integrimit në BE;
(iii) Identifikimin dhe përgatitjen e programeve/projekteve IPA dhe (iv) Adminsitrimin e Asamblese se
Shqipërise.
d) Ndihma e donatorëve për "Media dhe Shoqëria Civile" arriti ne vleren e 5.500.000 € në 2011-2012.
Suedia ka qenë kontribuesi kryesor me tri projekte të nisura në vitin 2011: (i) Mjedis e Shoqëri Civile
(1.300.000 €) per mbështetjen e OJQ-ve në fushën e mjedisit; (ii) Programi per mbrojtjen e te Drejtave
Civile (1.900.000 €) per mbështetjen ne respektimin dhe zbatimin e të drejtave të njeriut dhe (iii) OlofPalme
Programin Centre (€ 1.8 milion) per rritjen e pjesëmarrjes sociale të qytetarëve në organizatat e shoqërisë
civile dhe proceset politike.
e) Infrastruktura është larg nga prioritet strategjike kryesore. Ky prioritet strategjik ka marrë shumën e
62.5% te totalit të financimeve te huaja në 2011-2012.Gjate dy vitet te fundit, angazhimet e donatorëve në
këtë sektor arrijne në rreth € 490 milion €. Keto financime jane ndare ne 4 sektore kryesore:
Transporti me nje vlere 330 milion €. Financimet e donatorëve për 2011-2012 jane përafërsisht
330 milion € (225 milion € në vitin 2011 dhe 105 milion € në vitin 2012) e ndarë në 9 projekte të reja.
Sektori i transportit ka përfituar nga disa projekte të reja të tilla si: "Rruga Tiranë-Elbasan". Kjo është një
multi - nismë e financuar nga donatorët me një shpërndarje totale prej 170 milion € (IDB me 152.5 milion €
dhe Banka për Zhvillim saudite me 17.5milion €); ndërtimin e dy rrugëve (Fier dhe Bypass i Vlores) në
pjesën jug-perëndimore të Shqipërisë, është një tjetër projekt madhor në shumën 108.400.000 € e financuar
nga BERZH, bashkë-financues EIB dhe EC.
Energji: Ndihma e donatorëve për sektorin e energjisë në vitin 2011 dhe 2012 është e ndarë në 7
projekte me një angazhim total prej rreth 22.3 milion €.
Mjedisi: Gjatë 2011-2012 kane filluar 24 projkete me një shpërndarje totale prej 33.75 milion €.
Projektet më të rëndësishme të filluara gjatë 2011-2012 janë: (i) "Forcimi i kapaciteteve të Ministrisë së
Mjedisit, Pyjeve dhe Administrimit të Ujërave për hartimin e ligjeve dhe zbatimin e legjislacionit kombëtar
për mjedisin" (4 milion €) i financuar nga KE / IPA 2011 dhe (ii) Gjermani/ GIZ e cila jep mbështetje në
adaptimin ndaj ndryshimeve klimatike në pellgun e lumit Drin (2.5 milion €).
Furnizimi me Ujë te pijshem dhe Kanalizime : Angazhimi i donatorëve për kete sektor për
periudhën 2011-2012 është përafërsisht 104,milion €. Donatorët kryesorë në këtë sektor janë: ECIIPA (36.5
milion €), Banka Botërore (27.4 milion €), BEI (20.milion €) dhe Gjermania (16.milion €). Ky sektor do të
vazhdojë të përfitojë nga ndihma e donatorëve dhe angazhimin e planifikuar për projekte të reja qe pritet të
fillojne në 2013. The donatorët kryesorë që mbështesin këtë sektor janë Gjermania (46.4 milion €) dhe
EC/IPA2012 (18.5 milion €).
f) Zhvillimi Ekonomik dhe Social: Financimet e donatoreve jane ne vleren 371 milion € ne vitin 2011
dhe 332 milion € në 2012. Qe nga 2011 kjo shtyllë strategjike ka marrë 87% të totalit të financimeve te
huaja dhe 93 % në vitin 2012.
g) Arsimi: Per kete sektor eshte ofruar financim ne vlere 4.94 milion €. Arsimi profesional do të
vazhdojnë të marri mbështetje nga KE (IPA), CEB, Zvicra dhe Gjermania, si donatorët kryesorë.
Universiteti dhe kërkimi shkencor kanë marrë nivele të ulëta të ndihmës së huaj, kryesisht nga TIKA.
Kontributi i Greqise për vitin 2011 për këtë sektor ka qenë kryesisht në bursa studentore.
h) Zhvillimi urban, rural dhe rajonal: Financimet e donatorëve jane angazhuar në projekte të reja ne
vitin 2011-2012 përafërsisht për 64 milion € (13 milionë € në 2011 dhe 51 milion € ne 2012), të
parashikuara në formën e granteve
26.4 milion € (41%) dhe 37.3 milion € në hua (59%).
Rezultatet e financimeve te huaja sipas statusit.
Shpërndarja e projekteve të donatorëve sipas statusit për fonde të kryera pas vitit 2010 paraqitet keshtu:
Vetëm 2% e këtyre projekteve kanë përfunduar, 46% janë ende në vazhdim, ndërsa 52% është planifikuar të
realizohen ne 2013.Projektet e planifikuara janë kryesisht nga BB-së (61%).
kopje46
KONKLUZIONE & REKOMANDIME
Konkluzionet dhe rekomandimet e kesaj teme do te fokusohen ne ecurine aftamesme dhe performancen e
sektoreve kryesore ne manaxhimin e financimeve te huaja. Nje vemendje e vecante i kushtohet edhe
paraqitjes se ecurise se zbatimit te politikave kyce sektoriale dhe identifikimin e sfidave per tu perballuar
nga institucionet zbatuese.
Performanca pozitive e ekonomisë shqiptare, nën efektet e krizës botërore, i dedikohet reformave
ekonomike, menaxhimit të kujdesshëm të shpenzimeve publike dhe politikave të kujdesshme monetare.
Lehtësirat fiskale dhe reformat institucionale në drejtim të përmirësimit të klimës së biznesit, ndikuan në
rritjen e nivelit të investimeve të huaja, dhe të kontributit të sektorit privat në ekonomi.
Investimet e mëdha te huaja në infrastrukturën publike dhe inkurajimin e partneritetit publik-
privat nëpërmjet konçensioneve dhe privatizimeve kanë sjellë ndikime pozitive në sektorët prioritar të
ekonomisë si transport, turizëm, bujqësi, energji, etj.
Zhvillimi i teknologjisë së informacionit ka qenë ndër sektorët ku reformat e ndërmarra kanë ndikuar në
përmirësimin e shërbimeve publike. Qeveria Shqiptare ka vazhduar të jetë nxitësi kryesor i
zhvillimit të këtij sektori qoftë si blerës i shërbimeve, apo duke ndikuar në përhapjen e përdorimit të
teknologjive digjitale. Paralelisht me zbatimin e politikave liberale të ekonomisë së tregut, politikat sociale
kanë vazhduar të synojnë zhvillimin e balancuar dhe të drejtë ekonomiko-social përmes rritjes së cilësisë
dhe aksesit në arsim dhe shërbimet shëndetësore. Politikat e ndjekura në tregun e punës, kanë synuar
krijimin e incentivave për punësim, dhe rritjen e cilësisë së fuqisë punëtore nëpërmjet një orientimi më të
qartë të sistemit të arsimit profesional drejt nevojave të tregut. Politikat e nxitjes së tregut të punës, janë
pjesë e përparësive edhe në drejtim të përfshirjes dhe mbrojtjes sociale, të grupeve në nevojë me qëllim
fuqizimin e tyre dhe krijimin e të ardhurave.
Nisur nga te dhenat statistikore te marra nga INSTAT, ministrite e linjes, te Bankes se Shqiperise si dhe te
raporteve te organizatave nderkombetare performanca e financimeve te huaja mbi investimet publike
paraqitet sipas sektoreve:
5.1 INFRASTRUKTURA
Gjatë periudhës 2009-2012 kanë përfunduar një sërë projektesh të rëndësishme të infrastrukturës rrugore,
ku më i rëndësishmi ishte aksi rrugor Durrës-Kukës, si dhe ka vazhduar ndërtimi i akseve të tjera rrugore
për zhvillimin dhe zgjerimin e rrjetit ndërlidhës kombëtar dhe integrimin e tij në rrjetet rajonale dhe
europiane. Zhvillimet në infrastrukturën portuale kanë sjellë rritjen e
kapaciteteve përpunuese të porteve të Durrësit, Vlorës e Shëngjinit,
Sarandës shoqëruar me përmirësimin e shërbimeve. Zgjerimi i
kapaciteteve dhe rritja e sigurisë ajrore, kanë arritur të ofrojnë
shërbime cilësore ndaj një fluksi më të madh pasagjerësh dhe
arritjen e standardeve të tilla që e bëjnë Shqipërinë pjesë të
Hapësirës Ajrore Europiane.
Politikat energjitike të ndërmarra gjatë këtyre viteve kanë synuar hapjen e mëtejshëm ndaj tregut të
energjisë me qëllim rritjen mundësive të reja gjeneruese të energjisë elektrike. Së pari, Qeveria përmes edhe
mbështetjes së institucioneve financiare ndërkombëtare, ka investuar ndjeshëm në zhvillimin e rrjetit të
transmetimit të energjisë me qëllim lidhjen e tij me rrjetin energjetik rajonal. Paralelisht, nxitja e
konkurencës në tregun e brendshëm të energjisë elektrike ka qenë objekt i reformave rregullatore gjatë
viteve të fundit.
Politikat e ndjekura në sektorin e mjedisit janë fokusuar në zbatimin e reformave rregullatore dhe
harmonizimin e legjislacionit me direktivat e Bashkimit Europian, si dhe kryerjen e investimeve publike në
zhvillimin e infrastrukturës për mbrojtjen e mjedisit, më së shumti në menaxhimin e integruar të mbetjeve.
Gjithashtu, Qeveria ka zbatuar politika ambicioze duke financuar projekte të rëndësishme për përmbushjen
e objektivave madhore të sektorit të ujësjellës-kanalizimeve. Si rezultat i politikave për mbajtjen nën
kontroll të çlirimit të gazrave, është përmirësuar ndjeshëm cilësia e ajrit urban dhe paralelisht është zgjeruar
ndjeshëm sipërfaqja e zonave të mbrojtura, duke ofruar kushte të favorshme për ruajtjen e biodiversitetit.
kopje47
5.2 TRANSPORTI
Vlen të theksohet se liberalizimi i vizave për qytetarët shqiptarë drejt hapësirës Schengen, vendim që hyri
në fuqi në fund të vitit 2010, pati ndikim pozitiv në rritjen e fluksit të udhëtimeve të qytetarëve shqiptarë
jashtë vendit. Më ndjeshëm ky ndikim duket në rritjen e numrit të pasagjerëve në transportin ajror,
apo të kalimeve në pikat kufitare.
Kjo rritje, është mundësuar edhe falë zhvillimit të shërbimeve dhe infrastrukturës aeroportuale apo edhe
rrjeteve rrugore të përmisuara që aksesojnë pikat e kalimit kufitar. Ndërtimi masiv i infrastrukturës
rrugore në Shqipëri ka patur një ndikim të madh në zhvillimin e turizmit dhe lëvizjen e qytetarëve.
Gjithashtu, lidhja e rrjetit rrugor kombëtar me atë rajonal e Europian ka përparuar ndjeshëm.
Investimet e kësaj periudhe janë drejtuar kryesisht në ndërtimin e rrugëve të standardeve dhe shpejtësive të
larta, pjesë të rrjetit kryesor rajonal “Core Network” si aksi Milot-Rrëshen-Kalimash-Rexhepaj-Kukës-
Morinë me gjatësi 118 km25
; Autostrada Tiranë-Elbasan me gjatësi 29 km, përfshirë tunelin me dy
kalime, pjesë e rëndësishme e aksit rrugor Tiranë-Elbasan-Berat-Tepelenë (Boshti Qendror-Jugor)
dhe lidhja kryesore e Korridorit 8; Rruga Levan-Vlorë me gjatësi 24 km, pjesë e Autostradës Fier-Vlorë;
Unaza e Re e Tiranës; By Pass-i Plepa-Kavajë-Rrogozhinë; Rruga e Arbërit që lidh Tiranën në kufi me
Maqedoninë; Rruga Shkodër-Hani Hotit, Milot-Fushë Krujë (Thumanë) dhe Levan-Damës-Tepelenë pjesë
të Korridorit Veri-Jug; Rrugët hyrëse të disa qyteteve, etj. Prioriteti i lartë që ka marrë ky sektor reflektohet
edhe në ndarjen e financimeve publike ku gjatë periudhës 2009-2012 shpenzimet publike për transportin
rrugor arritën rreth 93% të totalit të buxhetit të sektorit të transportit dhe mesatarisht 9% të totalit
të shpenzimeve publike.26
Numri i kilometrave të ndërtuara të rrjetit rrugor kombëtar Sasia e kilometrave të rrjetit rrugor kombëtar të përmirësuar kulmon në vitin 2009, duke shënuar një rritje me mbi 2 herë krahasuar me vitin 2007. Për periudhën 2009-2012 janë ndërtuar në total 430 km rrugë dhe përmirësuar dhe rehabilituar 761 km të tjera. Komisioni Europian në raportin e progresit të vitit 2009 evidenton se “Shqipëria po garanton akses të
pakufizuar përmes territorit të saj për trafikun e transitit të komunitetit në përputhje me MSA-në”. Kjo është
siguruar falë masave ligjore dhe institucionale për të krijuar kushtet e duhura për lehtësimin e lëvizjes së
ndërsjelltë dhe bashkëpunimit rajonal. Fluksi i mjeteve, mallrave dhe udhëtarëve me vendet e rajonit si
Kosova, Maqedonia, Mali i Zi, dhe Kroacia pritet të vazhdojë të rritet edhe më shpejt falë dy konventave
për njohjen reciproke të lejeve të drejtimit të automjetit.
Për periudhën në vijim përparësi kryesore është përfundimi i Korridorit Tiranë-Elbasan me tunel, vepër
madhore që renditet pas rrugës Durrës-Kukës18, dhe vazhdimi i ndërtimit të segmenteve të tjerë të rrugës
së Arbërit, kompletimi i Koridorit VIII, dhe i segmenteve të Boshtit Jugor. Në vëmendje do të jetë ndërtimi
dhe rehabilitimi i rrugëve që lidhen me qendrat turistike, kulturore dhe kufitare.
Përmirësimi dhe zgjerimi i infrastrukturës së transportit në të gjitha nën-degët e tij, dhe integrimi i llojeve të
ndryshme të transportit si ai rrugor, hekurudhor, detar e ajror, si një mënyrë për të rritur efikasitetin e
sistemit dhe nivelin e shërbimeve ndaj qytetarëve dhe biznesit mbeten ndër sfidat kryesore të këtij sektori.
Paralelisht me zhvillimin e infrastrukturës, politikat e zhvillimit të transportit duhet të integrohen dhe
përshtaten më politikat mjedisore, me qëllim zvogëlimin e ndikimit negativ në ambient si rezultat i rritjes së
motorizimit apo shkarkimit të mjeteve të transportit në ambient, përfshi dhe ambientin detar.
25 Pjesë e Korridorit Durrës-Kukës-Prishtinë-Nish, ose arteria 7 në Rrjetin Kryesor të Transportit të Europës Jug-Lindore 26 Në mbështetje të zhvillimit të rrjetit rrugor kombëtar për periudhën 2009-2012 janë alokuar rreth 152.3 miliard/lekë shpenzime kapitale, me një rritje mesatare vjetore për rreth 1.2 herë (krahasuar me v.2007).
kopje48
5.3 ENERGJETIKA
Si rezultat i rritjes së kapaciteteve gjeneruese të energjisë vërehet gjithnjë e më shumë një rritje e ndjeshme
e prodhimit total vendas. Nga 3370 GWh, që ishte prodhimi në vitin 2008, arriti në 7,702 GWh në vitin
2010, që shënon edhe vitin me rritjen më të madhe të prodhimit të energjisë. Në vitet 2011 dhe 2012
prodhimi i energjisë ka pësuar ulje, por përsëri prodhimi vendas ka zënë rreth 60% të energjisë së
shpërndarë. Rritja e sasisë së prodhimit të energjisë është shoqëruar me rritje të sasisë së eksportuar e cila
në vitin 2010 arriti nivelin e 2934 GWh, ose 5 herë më i lartë se në 2009.
Investimet në sistemin e transmetimit kanë rritur sigurinë e furnizimit me energji elektrike, dhe kanë
përmirësuar kapacitetet transmetuese. Gjatë kësaj periudhe sistemi i transmetimit është përfitues i
investimeve të shumta. Në vitin 2010-2011 u finalizuan projekte madhore si linja 400 kV e
interkonjeksionit Elbasan-Tiranë, linja Tiranë-Podgoricë, ndërtimi i nënstacionit 400 kV në Kashar të
Tiranës, linja 400/220/110 kV Tirana 2. Krahas veprave me rëndësi rajonale janë investuar edhe nënjë
numër të madh linjash dhe nënstacione të rëndësishme me shtrirje kombëtare.
Qeveria ka ndërmarrë disa masa strategjike për të ndikuar në rritjen e prodhimit/ofertës energjetike si dhe
diversifikimin e produkteve të saj. Në këtë kontekst, janë nënshkruar 2 marrëveshje të reja hidrokarbure
për kërkimin dhe përpunimin e naftës dhe të gazit, si edhe 6 marrëveshje për zhvillimin e vendburimeve
ekzistuese të naftës. Duke filluar nga viti 2009 infrastruktura bregdetare e import-eksportit dhe
depozitimit të naftës, ka ndikuar ndjeshëm në rritjen e kapaciteteve importuese dhe eksportuese të
naftës-gazit dhe nënprodukteve të tyre. Në shtator të vitit 2012 u nënshkrua Memorandumi me Greqinë
dhe Italinë për gazsjellësin TransAdriatik (TAP), i cili pritet të ketë një impakt të ndjeshëm në sistemin
energjetik shqiptar.
5.4 FURNIZIMI ME UJË DHE KANALIZIMET
Këto vite kanë shënuar rritje të aksesit të popullsisë në shërbimet e furnizimit më ujë, kanalizime dhe
trajtim i ujërave të përdorura duke sjellë një impakt pozitiv në mbrojtjen e ambientit. Në saje të
investimeve të konsiderueshme janë ndërtuar impiantet e trajtimit të ujërave të përdorura në Kavajë,
Pogradec, Vlorë, Durrës, Lezhë-Shëngjin e Sarandë dhe janë në ndërtim/projektim impiantet si
zgjerimi i Kavajë-Plazh, Shkodër-Velipojë, etj. Periudha 2009-2012 përkon me përfundimin e disa
projekteve madhore në infrastrukturën e ujësjellësave në Vlorë, Tiranë, Shkodër, Lushnjë, dhe Koplik.
Ndërkohë janë në fazë zbatimi projektet e infrastrukturës në shumë qendra urbane të vendit si Sarandë,
Gjirokastër, Kamzë, Fier, Lezhë, etj. Në vitin 2010 filloi faza përgatitore për zbatimin e projektit
“Kanalizimet e Tiranës së Madhe” i cili do të mundësojë përmirësim rrënjësor në trajtimin e ujërave
në kryeqytet. Si rezultat, aktualisht numri i shoqërive që ofrojnë furnizim 20-24 orë/ditë ka arritur në 6,
kundrejt 4 që ishin në vitin 2008. Furnizimi me ujë 24 orë tashmë sigurohet në qytetet Korçë, Krujë,
Lezhë, Sarandë, Kavajë e Shkodër. Me qëllim rritjen e cilësisë së ujit, investimet do të vazhdojnë të
drejtohen drejt rehabilitimit të kanalizimeve të amortizuara, prerjen e lidhjeve jo të sigurta dhe futjen sa më
shumë të sistemeve automatike të klorifikimit. Reforma rregullatore në sektorin e ujësjellës-kanalizimeve,
gjatë periudhës 2009-2012, ka avancuar me plotësimin e kuadrit normativ në lidhje me transferimin e
aksioneve të shoqërive të ujësjellës- kanalizime pranë njësive të qeverisjes vendore. Në vitin 2011 u
miratua Strategjia Kombëtare Sektoriale e Shërbimeve të Furnizimit me Ujë dhe Kanalizimeve 2011-2017
dhe në muajin prill 2013 përfundoi Master Plani i Investimeve (MPI) në këtë sektor duke i dhënë një tjetër
cilësi planifikimit afatgjatë të zhvillimit të sektorit. Procesi i liçensimit të shërbimeve ka vazhduar në
mënyrë të suksesshme, por shqetësim mbetet qëndrueshmëria financiare dhe menaxhimi efektiv i
sektorit. Numri i shoqërive të liçensuara u rrit gati 2 herë në vitin 2012 krahasuar me vitin 2008 duke
arritur në 50 dhe 78% e tyre zbatojnë tarifat e miratuara nga Enti Rregullator i Ujit (ERRU). Shqetësim
mbetet niveli mesatar ende i lartë i ujit pa të ardhura, i cili në vitin 2012 arrti nivelin 67%, kundrejt 57% të
parashikuar në Strategjinë Kombëtare të sektorit ujësjellës-kanalizime27
. Sigurimi i burimeve të financimit
për zhvillimin e infrastrukturës sipas parashikimit të masterplanit të zhvillimit mbetet një nga sfidat e
rëndësishme të këtij sektori.
27 Raporti i ERRU 2012 “Gjendja në sektorin ujësjellës-kanalizime dhe veprimtaria e Entit Rregullator të Ujit – Raporti i Vitit 2012
kopje49
5.5 MJEDISI Në fushën e mjedisit ka pasur progres në një sërë reformash për forcimin e kuadrit rregullator, dhe
ndërlidhjen më të mirë të politikave sektoriale më ato mjedisore. Shqipëria vazhdon të vlerësohet pozitivisht
për përpjekjet e saj në drejtim të adoptimit të politikave në fushën e mbrojtes së mjedisit dhe burimeve
natyrore.
Indeksi i Performancës Mjedisore28
e vlerëson Shqipërinë
me ecuri të kënaqshme reformatore, duke e renditur
në vendin e 15-të. Politikat në drejtim të ndryshimeve
klimatike vlerësohen me 85.5 pikë duke e renditur
Shqiperinë në vendin e 6-të. Ndërmarrja e politikave
për uljen e çlirimit të gazeve ndotëse, forcimi i
monitorimit dhe i legjislacionit përbëjnë një hap të
rëndësishëm në përmirësimin e cilësisë së ajrit dhe kanë
mundësuar që Shqipëria të evidentohet si një vend me
ajër përgjithësisht të pastër.
Përafrimi i plotë i legjislacionit në të gjithë sektorët e
mjedisit, me legjislacionin e BE-së, mbetet një sfidë e
rëndësishme e këtij sektori. Forcimi i sistemeve të
monitorimit në të gjithë nën-sektorët dhe përfshirja më e
gjerë e publikut në vendim-marrje në këtë sektor jetik është
tepër e rëndësishme. Në mënyrë specifike, rritja e investimeve për krijimin e sistemeve të reja të
grumbullimit e menaxhimit të mbetjeve urbane, është një nga sfidat madhore të këtij sektori.
5.6 EKONOMIA
Progresi në ristrukturimin e ekonomisë dhe politikat lehtësuese kanë bërë të mundur tërheqjen aktive të Investimeve të Huaja Direkte (IHD). Vlera e stokut të IHD-ve deri në fund të vitit 2012, sipas të dhënave të UNCTAD, arriti 4,885 milionë dollarë ose konvertuar në Euro rreth 3,796 milionë euro35, duke pasur një rritje gati dyfish krahasuar me vitin 200836. Në vitin 2010 Shqipëria renditet e 18-ta në lidhje me performancën e IHD-ve
29 ndër 141 vende të botës, duke e përmirësuar vendosjen e saj me 50 pozicione më
lart krahasuar me vendin e 68-të në vitin 2005 dhe një përmirësim të dukshëm me 35 shkallë më lart
krahasuar me vitin 200730
. Sipas Raportit Botëror të Investimeve 2007-2011, Shqipëria ka përmirësuar në
mënyrë të vazhdueshme vit pas viti treguesit e performancës dhe potencialit IHD, tregues që kanë lidhje me
aftësinë dhe potencialin e një vendi për të tërhequr IHD, ku një rol të rëndësishëm luan klima e biznesit.
Investimet e huaja direkte për frymë, krahasuar me vendet e EJL-së (euro)
Për periudhën 2009-2012, Shqipëria renditet e dyta pas Malit të zi, me rritjen më të lartë vjetore të volumit të IHD-ve në PBB-në. Në nivel mesatar IHD-të janë rritur në masën 7.8% për periudhën 2009- 2012. Figura 5.1: Investimet e huaja direkte për frymë, krahasuar me vendet e EJL (milion euro)
Burimi: Raporti i UNCTAD 2012/METE
28 Indeksi i Performancës Mjedisore, realizohet nga Universiteti i Yale, në Angli, dhe vlerëson ecurinë e 132 vendeve të ndryshm e të botës, bazuar në ecurinë politikave mjedisore, shëndetit publik dhe ekosistemit: http://epi.yale.edu/epi2012/rankings.
29 Raporti i UNCTAD 2010 Indeksi i Investimeve te Huaja Direkte 30 Renditja e Shqipërisë sipas viteve ka qenë: 2007-vendi i 53; 2008-vendi i 33; 2009-vendi i 23.
kopje50
Përmirësimi i klimës së biznesit dhe investimeve si rezultat i reformave të shumta si në aspektin fiskal dhe
në ato të lehtësimit të procedurave të të bërit biznes; përmirësimi i mëtejshëm i infrastrukturës fizike; dhe
digjitalizimi janë disa nga faktorët ndikues që sasia e investimeve të kenë trend në rritje dhe pozitiv,
ndërkohë që në disa nga vendet e rajonit rritja ka qenë në nivele të ulëta39. Krahasuar me vendet e
rajonit për fluksin e investimeve për frymë 2009-2011, Shqipëria lë pas në renditje Bosnjë-
Hercegovinën dhe Maqedoninë, duke pasqyruar një përmirësim në renditje krahasuar me vitin 2006,
2007, vite në të cilat zinte vendin e fundit në rajon.
Volumi i investimeve të huaja direkte për harkun kohor 2009-2012, edhe pse me disa luhatje në vite,
përsëri ka pësuar rritje. Nga 717 milionë Euro në vitin 2009, në 793 milionë Euro në vitin 2010 duke
shënuar ne këtë vit dhe fluksin më të madh të IHD-ve me rritje prej 9%. Ndërsa për vitet 2011 dhe
2012, sipas të dhënave të Bankës së Shqipërisë, kemi një fluks mesatar prej 746 milionë Euro.
Treguesi i IHD-ve për frymë ka ardhur në rritje, gati duke u trefishuar nga 81 Euro për frymë në vitin
2006 në 247.8 Euro për frymë në vitin 2010, ndërsa për periudhën 2011-2012 ka një nivel pothuaj të
barabartë në 266.4 Euro.
Figura 5.2 : Tendenca e rritjes së IHD-ve 2009-2012
Burimi: METE
Sektori i Ndërmarrjeve të Vogla e të Mesme (NVM-ve)
ka një kontribut substancial në rritjen
ekonomike dhe punësimin.
Sipas Anketës së Ndërmarrjeve31
në vitin 2011,
kontributi i NVM-e në punësimin në sektorin
privat jo bujqësor është 81,4%, në eksport
46,8% dhe në vlerën e shtuar 68,4%.
Megjithë zgjerimin e këtij sektori, përsëri
ai dominohet nga ndërmarrje tëpër të vogla,
të cilat punësojnë jo më shumë se 9 punëtorë
(44.8% e totatlit të NVM-e). Siç shihet edhe nga
Grafiku32
, ndërmarrjet e mëdha luajnë një rol
të rëndësishëm në furnizimin e sektorit të
eksportit me prodhimet e tyre, duke kontribuar në Burimi: INSTAT, ASN 2011
total në masën 53.2%, edhe pse në peshë specifike të vogël në raport me numrin e të punësuarve në këtë
sektor (18.6%).
Sipas indeksit të politikave të NMV-e 2012 (OECD-CE), Shqipëria është vlerësuar me 3.01 pikë
(nga 5 pikë) e cila është lehtësisht më pak se mesatarja e rajonit prej 3.07 pikë, duke rezultuar me një
përmirësim prej 0.24 pike (2.86 në vitin 2009).
31 Sipas raportit të IFI, Maj 2013, rritja e mesatare e IHD sipas vendeve për përiudhën 2009-2012 ka qënë: BiH 2%, Kroacia 2%, Kosova 6.7%, Ish Republika Jugosllave e Maqedonisë 2.8%, Mali I Zi: 19.2%, Serbi 4.4%. 32 Anketa e Ndërrmarrjeve realizohet nga INSTAT
kopje51
5.7 POLITIKA SOCIALE Reformat ekonomike dhe sociale të ndërmarra vitet e fundit kanë sjellë rezultate të prekshme në
reduktimin e varfërisë. Në tërësi, treguesit socialë, sasiorë dhe cilësore tregojnë një përmirësim të situatës,
por njëkohësisht paraqesin edhe fushat ku duhet të ketë intensifikim të ndërhyrjeve për grupet në nevojë.
Progresi i deritanishëm në drejtim të mbrojtjes dhe përfshirjes për grupet e përjashtuara, ngritja dhe
fuqizimi i strukturave sektoriale për grupet në nevojë, krijimi i modeleve të reja vlerësuese, si dhe numri i
shërbimeve në rritje, flasin për mbështetjen gjithnjë e më të madhe për PAK, të moshuarit, fëmijët, të rinjtë
dhe gratë në nevojë, si dhe parashtrojnë sfida të tjera për të ardhmen.
Punësimi dhe hapja e vendeve të reja të punës kanë qenë ndër prioritetet kryesore, në kushtet e reformimit
të thellë të ekonomisë, sidomos të sektorëve industrialë dhe prodhues. Masat e marra në këtë drejtim kanë
synuar krijimin e një shërbimi punësimi që t’u përgjigjet ndryshimeve të shpejta ekonomike e shoqërore.
Politikat aktive të punësimit përmes programeve të veçanta që po zbatohen, janë mjet për reduktimin e
papunësisë dhe përjashtimit social për grupet në nevojë. Rritja e aksesit arsim dhe kualifikim profesional
për grupet e veçanta janë në funksion të zhvillimeve të tregut të punës dhe përqasjet e reja synojnë që
t’i zgjerojnë këto ndërhyrje në kuadrin e integrimit dhe zhvillimeve europiane.
Politikat e ndjekura në sistemin shëndetësor kanë pasur në fokusin e tyre ndryshimin e mekanizmave të
organizimit, administrimit, financimit të institucioneve shëndetësore si dhe nxitjen e iniciativës private me
qëllim përmirësimin e vazhdueshëm të shëndetit të popullatës.
Sistemi arsimor shqiptar gjithashtu ka hyrë në mënyrë të pakthyeshme në një proces pozitiv
reformues me përparësi dhe objektiva të qarta zhvillimi që janë në pajtueshmëri me prirjet kryesore të
zhvillimit të arsimit në Europë dhe në botë.
Zhvillimi i qëndrueshëm ekonomik, dhe sidomos shtrirja e thellimi i mëtejshëm i reformave në fushën
sociale, kanë bërë që Shqipëria të vlerësohet për arritjet e saj si një nga vendet që ka pasur së fundi progres
drejt përmirësimit të treguesve të zhvillimit human dhe rritjes të nivelit të mirëqënies së popullsisë. Raporti
i Zhvillimit Human 2013 e rendit Shqipërinë ndër 5 vendet e botës të cilat brenda klasifikimit “Vende me
Zhvillim të Lartë Human33
paraqiten me nivelin më të mirë të treguesve humanë, krahasuar me rritjen e të
ardhurave kombëtare për frymë. Po i njëti vlerësim u dha për Shqipërinë nga Boston Consulting Group,
publikuar në nëntor 2012, ku Shqipëria vlerësohet ndër vendet ku pasuria shndërrohet në përqindje më të
lartë mirëqenieje sesa niveli i rritjes mesatare të PBB-së për frymë. Ndër fushat ku Shqipëria ka bërë
progres më të madh vlerësohen fusha e arsimit dhe zhvillimit të njohurive.
5.8 SHËNDETËSIA Reforma në sektorin e shëndetësisë gjatë kësaj periudhe është fokusuar në drejtim të: (i)përmirësimit të
kuadrit rregullator në sistemin shëndetësor; (ii)rritjes së efikasitetit financiar; (iii)përmirësimit të cilësisë së
shërbimeve shëndetësore dhe (iv)rritjes së aksesit të popullatës në shërbimet shëndetësore.
Vemendje i është kushtuar rritjes së qëndrueshmërisë së financimit dhe përmirësimit të menaxhimit të
sistemit shëndetësor. Në fokus ka qenë forcimi i sistemit të financimit të shërbimeve shëndetësore
spitalore83, nëpërmjet kalimit nga një sistem i centralizuar në një menaxhim dhe administrim më efikas
dhe praktik, bazuar në skemën e organizimit rajonal. Vendosja dhe respektimi i sistemit të referencës ka
ndikuar pozitivisht në përmirësimin e performancës së sistemit shëndetësor, duke rritur numrin e pacientëve
të siguruar. Synohet forcimi dhe modernizimi i spitaleve rajonale dhe shndërrimi i spitaleve bashkiake në
spitale ditore apo qendra shëndetësore që ofrojnë shërbime të urgjencës mjekesore dhe shërbime ambulatore
të integruara.
Është punuar në drejtim të përmirësimit të infrastrukturës fizike dhe teknologjisë mjekësore të
institucioneve spitalore, së bashku me forcimin e kapaciteteve të burimeve njerëzore. Financimi i sektorit të
shëndetësisë ka ardhur gjithmonë në rritje. Në vitin 2012 financimi për këtë sektor ishte rreth 60% më i
madh kundrejt vitit 200834
.
33
Raporti i Zhvillimit Human i klasifikon vendet në katër grupe të mëdha: I) Vende me Zhvillim Human Tepër të Lartë; II) Vende me Zhvillim
Human të Lartë; III) Vende me Zhvillimim Human Mesatar; dhe IV) Vende me Zhvillim Human të Ulët. 34 Buxheti i vitit 2008 ishte 22.2 miliardë lekëë, ndërsa në vitin 2012 35.5 miliardë lekë
kopje52
Gjatë kësaj periudhe janë kryer investime të rëndësishme për përmirësimin e infrastrukturës spitalore, në
disa rrethe si ndërtimi i spitalit të ri në Kavajë, bllok spitalor në Tiranë, Qendra e Neurokirurgjisë në QSUT,
Elbasan, spitali psikiatrik në Shkodër.
Mjaft pajisje të teknologjisë mjekësore të fjalës së fundit janë në shërbim të qytetarëve në të gjithë qarqet.
Është realizuar pajisja dhe modernizimi i 14 shërbimeve të urgjencës në të gjithë vendin. Falë përmirësimit
të teknologjisë, futjes së metodave të reja diagnostikuese dhe trajtuese, u realizua transplanti i parë renal;
janë realizuar operacione mjaft të vështira në zemër, si dhe janë futur metoda të reja ndërhyrjeje
endoskopike.
Progres është arritur me realizimin e programeve për përdormin e TIK-ut në shëndetësi, në kuadër të
programit E-Health. Është ngritur sistemi i bazës së të dhënave për Institutin e Shëndetit Publik35
, i cili do
shërbejë si një njësi qendrore e gjithë informacionit shëndetësor. Në Spitalin Universitar Gjinekollogjik
“Mbretëresha Geraldinë” u bë i mundur zbatimi i programit ASTRAIA, i cili ndihmon në rritjen e
efektivitetit të menaxhimit të proceseve të përditshme administrative, dhe rrit ndjeshëm cilësinë e
shërbimit të ofruar ndaj pacientëve. Është krijuar Qendra Kombëtare e Telemjekësisë në Qendrën
Spitalore Universitare të Tiranës 36
dhe pesë qendra rajonale të Telemjekësisë (Kukës, Shkodër,
Durrës, Korçë dhe Vlorë). Qendra do të shërbejë si bazë për telemjekësinë kombëtare në Shqipëri, në
mënyrë të veçantë do të adresojë çështjet e qasjes rurale, kujdesin për pacientin, dhe të edukimit mjekësor
për profesionistët e shëndetësisë, duke lehtësuar partneritetin me disa spitale dhe universitete
ndërkombëtare.
Orientimi i politikave në sektorin e shëndetësisë edhe për vitet në vijim do të synojë konsolidimin e
aplikimit të sistemit të referimit, përmirësimin dhe rritjen e efektshmërisë së financimit mbi bazë
performance, ngritjen dhe mbajtjen e një sistemi unik të informacionit shëndetësor, zhvillimin
mekanizmave të reja e të qëndrueshme të aktiviteteve të edukimit në vazhdim, konsolidimin e sistemit të
farmakovigjilencës për të siguruar barna të sigurta dhe cilësore për popullatën.
5.9 ARSIMI
Politikat e ndjekura në fushën e arsimit parauniversitar kanë synuar reformin e tij në funksion të rritjes së
treguesve sasiorë e cilësorë të arsimimit.
Reforma strukturore e ndërmarrë në arsimin e detyrueshëm, realizoi njësimin e këtij sistemi me ato të
vendeve të OECD-së. Kalimi nga sistemi 8 vjeçar në 9 vjeçar93 njësoi sistemin e arsimit të detyrueshëm
me ato të vendeve të OECD-së si dhe konsolidoi sistemin 9-vjeçar në tërësi, si në strukturë dhe në
përmbajtje. Ky ndryshim strukturor u shoqërua me reformimin e përgjithshëm të kurrikulës së gjimnazit,
duke e ndarë atë në kurrikul të detyruar dhe kurrikul me zgjedhje, si dhe me trajnimin e kualifikimin e
mësuesve për zbatimin e kurrikulës së re. Matura shtetërore është konsoliduar më tej. Në vitin shkollor
2010-2011 është aplikuar për herë të parë Diploma e Maturës Shtetërore (në gjuhën shqipe dhe angleze) e
lëshuar nga Agjencia Kombëtare e Provimeve dhe jo nga shkolla e mesme, një standard i ri cilësor që e
përafron shumë Maturën shqiptare me atë të vendeve të tjera.
Financimet në arsim kanë qenë të qëndrueshme dhe kanë synuar rritjen e raportit të financimeve publike
ndaj PBB-së. Ky financim është karakterizuar nga një normë rritjeje vjetore mesatare prej 10%. Në vitin
2011, financimi publik për arsimin ndaj PPB-së ishte 3.25%, dhe ndaj shpenzimeve publike në kuotën
11.2%37
. Gjatë kësaj periudhe u ndërtuan 323 shkolla të reja, dhe u rehabilituan 978 objekte ekzistuese.
Rritja e cilësisë së shërbimit arsimor që ofrojnë institucionet arsimore parauniversitare, publike dhe
jopublike, fuqizimi dhe shtrirja e mëtejshme e sistemit të arsimit parashkollor; shtrirja e shërbimeve të
fëmijërisë së hershme për shtresat në nevojë dhe grupet e margjinalizuara, veçanërisht në zonat e thella
rurale, ulja e mëtejshme e braktisjes së shkollës, reformimi dhe zhvillimi i arsimit profesional me synim
formimin e kapaciteteve të afta për zhvillimin dhe qëndrueshmërinë e ekonomisë së vendit, mbeten sfida që
duhet të adresohen në të ardhmen.
35 Me mbështetjen e Bankës Botërore, në kuadër të Programit për Modernizimin e Sistemit Shëndetësor Shqiptar
36. Me mbështetjen e USAID-it 37. Buxheti i shtetit ka qenë kryesisht burimi i financimit të investimeve në arsim, në vlerën prej 18.3 miliardë lekë, si dhe mbështetur me fondet në kuadër të projektit “Cilësi dhe Barazi në Arsim”, projektet e IPA-së dhe donacione të tjera të huaja.
kopje53
5.10 ZHVILLIMI RURAL Politikat e zhvillimit rural kanë kontribuar ndjeshëm në zhvillimin ekonomik dhe social të zonave rurale.
Hartimi dhe dhënia e miratimit nga strukturat e Komisionit Europian për Programin e Zhvillimit Rural dhe
masat përkatëse të mbështetjes në kuadër të fondeve të Programit IPA (komponenti i 5) kanë qenë një
objektiv madhor i sektorit gjatë viteve të fundit. Për këtë qëllim ka filluar përgatitja për programet e BE-së
dhe për përdorimin efektiv të fondeve IPA V dhe ato të buxhetit të shtetit të cilat do të mundësojnë
kapacitetet zbatuese dhe përthithëse në sektor.
Gjatë viteve të fundit janë koordinuar një sërë iniciativash dhe veprimtarish në mbështetje të procesit të
konsolidimit të tokës dhe rritjes së madhësisë së fermave bujqësore, të financuara nga qeveria apo donatorë
të ndryshëm. Ndër këto mund të përmendim përgatitjen e kuadrit të nevojshëm ligjor, si ligji “Për
kooperativat”, i cili nxit politikat e lehtësimit të grupimit të fermerëve dhe krijimit të fermave me kapacitet
të lartë prodhues apo sipërfaqe të mëdha toke bujqësore. Figura 5.3 Madhësia mesatare e njësive ekonomike bujqësore (ha) krahasuar me vendet e rajonit 2011 (në %)
Burimi: ec.europa.eu 2011
Menaxhimi i qëndrueshëm i burimeve dhe në mënyrë të veçantë i tokës bujqësore, me qëllim rritjen e
produktivitetit dhe të ardhurave të zonave rurale është një objektiv parësor i politikës të përdorimit të tokës.
Në funksion të këtij objektivi u miratuan ligjet shumë të rëndësishme, si “Ligji për krijimin dhe funksionimin
e strukturave për administrimin dhe mbrojtjen e tokës” 110 si edhe “Ligji për përdorimin dhe shfrytëzimin e
tokave bujqësore të pakultivuara”111. “Regjistri i Tokës Bujqësore” 112 i cili përbën një instrument të
rëndësishëm për mirëadministrimin e tokës, duke krijuar të dhëna që shërbejnë si bazë për politikat e
përdorimit të tokës për veprimtari bujqësore, për llogaritjen e vlerës së tokës për efekt të kthimit dhe
kompensimit të pronave, shpronësimet për interesa publike, taksimin, ndryshimet (kalimet) e kategorive të
burimeve, etj. Deri në fund të vitit 2012 ky regjistër është plotësuar me të dhënat e kërkuara për 1046 zona
kadastrale rurale nga 2920 zona gjithsej, dhe është plotësuar për 263 zona kadastrale rurale.
5.11 BUJQËSIA Zhvillimi i bujqësisë ka shënuar një progres të dukshëm, me tregues të matshëm sasiorë dhe cilësorë, të cilët
kanë sjellë një rritje të ndjeshme të kapaciteteve prodhuese, të produktivitetit e të standardeve të prodhimit.
Një tregues i rëndësishëm i cili shpjegon arritjet në sektor është rritja e prodhimit bujqësor vendas e shoqëruar
kjo edhe me përmirësimin e cilësisë, si dhe rritja e ndjeshme e konkurrueshmërisë së produkteve bujqësore
dhe blegtorale. Instrumenti kryesor nxitës në rritjen e prodhimit total bujqësor kanë qenë masat
e subvencionit për kulturat e ullirit, pemëve frutore, agrumishteve dhe vreshtave të reja. Në këtë kuadër, në
vitet 2009-2012 janë dhënë përkatësisht 15,873 milionë lekë subvencione, nga të cilat kanë përfituar
përkatësisht 30,406 fermerë, ose mesatarisht 7600 fermerë çdo vit. Këto masa subvencioni, edhe pse jo në
përputhje të plotë më Politikën e Përbashkët Bujqësore (CAP) të BE-së, kanë shërbyer për të evidentuar dhe
mbështetur prodhimin e produkteve konkurruese shqiptare si dhe për të nxitur fermerët në përdorimin e
fondeve të subvencionit. Ky ka qenë një shembull i nevojshëm që i paraprin fondeve të mbështetjes së
zhvillimit rural, të cilat priten t’i akordohen Shqipërisë në kuadër të Programit IPA V (IPARD). Bujqësia dhe
agroindustria kanë patur një ritëm rritje të qëndrueshëm gjatë kësaj periudhe, duke nxjerrë në pah rritjen e
balancuar të sektorit bujqësor në përgjithësi. Megjithatë, vihet re nevoja për rritje më të shpejtë të
agroindustrisë për të siguruar vlerën e shtuar të sektorit.
kopje54
REKOMANDIME
Procesi i menaxhimit te financimeve e huaja, në përgjithësi si edhe në aspekte të veçanta, ka nevojë për
përmirësime të mëtejshme. Shqipëria ka nevojë të bëjë hapa konkrete për arritjen e objektivave, dhe ne
vecanti te atyre qe kane lidhje me kohen e disbursimit te financimeve te huaja, monitorimin dhe zbatimin; për
të rritur dhe forcuar punën e përbashkët analitike në nivel sektori, për të zhvilluar dhe konsoliduar mjetet për
planifikim strategjik, per analizën e politikave, monitorimin, vlerësimin dhe koordinimin e donatorëve.
Disa nga hapat rekomanduara për t'u ndërmarrë nga Qeveria Shqiptare dhe Sekretariatit Teknik të Donatorëve
për të përmirësuar koordinimin dhe procesin e monitorimit të performancës së financimit të huaj janë:
Fokusim me i madh në sektorët të cilat mund të sigurojnë zhvillim të qëndrueshëm;
Rritja e përdorimit të sistemeve të vendit për të kanalizuar financimet e jashtme;
Rritja e përdorimit të përqasjeve sektoriale;
Rritja e ndërgjegjësimit të SWG(Sector Working Group);
Perdorimi SWG-ve per programimin e financimeve ne te ardhmen;
Angazhim me i madh i Qeverise dhe doantoreve ne procesin e Ndarjes se Punes;
Forcim i kapaciteteve te qeverise per te realizuar menaxhim ndihme te orientuar drejt rezultateve;
Rritja e komunikimit ndermjet zyrave qebdrore te donatoreve dhe zyrave te tyre ne Shqiperi;
Krijimi i mundesive per optimizimin e financimeve te huaja;
Identifikimi i mundesive per bashkepunim ne rang nderkombetar;
Ndertimi i nje sistemi monitorimi efektiv ne bashkepunim te ngushte me donatoret;
Te garantohet poerfshirja e aktoreve kryesore si ato joshteterore (OJF-te, sektori privat), autoritet
vendore, parlamenti etj
Te pershpejtohen rregullimet per procedurat juridike. Financiare dhe administrative per te garantuar
nje mjedis te favorshem makroekonomik dhe rritje ekonomike.
Se fundi te kete nje vullnet te forte politik dhe perkushtim pe rte udhehequr agjenden e
bashkepunimit per zhvillim.
kopje55
BIBLIOGRAFI
Ambasciata D’Italia, DGCS- Cooperazione Italiana allo Sviluppo.
http://italcoopalbania.org/pdf/20110920045951_20110316050911_leaflet_it_2011.pdf
Keshilli i Ministrave, Departamenti i Bashkerendimite te Strategjive dhe Kordinimit te Ndihmes se Huaj.
http://www.dsdc.gov.al/dsdc/Department_of_Strategy_and_Donor_Coordination_5_2.php
Ligji Nr. 9936, date 26.06.2008 “per menaxhimin e sistemit buxhetor”
http://www.minfin.gov.al/minfin/pub/l_9936_nga_kuvendi_2_196_1.pdf
Banka Europiane e Investimeve http://www.eib.org/infocentre/publications/all/index.htm Banka europiane per Rindertim dhe Zhvillim
http://www.ebrd.com/pages/research.shtml
Fondi Shqiptar i Zhvillimit
http://www.albaniandf.org/shqip/rreth_nesh/Pages/Partneret.html
Instituti i Statistikave
http://www.instat.gov.al/al/publications/librat.aspx
Ministria e Financave
http://www.minfin.gov.al/minfin/Drejtoria_e_Rregjistrimit_dhe_Sherbimit_te_Borxhit_436_1.php
Minsitria e Puneve Publike dhe Transportit
http://www.mppt.gov.al/
Ministria e Ekonomise Tregtise dhe Energjetikes
http://www.mete.gov.al/
Ministria e Bujqesise, Ushqimit dhe Mbrojtjes se Konsumatorit
http://www.mbumk.gov.al/
Banka e Shqiperise
http://www.bankofalbania.org/web/PUBLIKIMETEBSH_2609_1.php
Komisioni Europian
http://ec.europa.eu/index_en.htm
Strategjia Kombetare per Zhvillim dhe Integrim
http://www.km.gov.al/?fq=brenda&m=shfaqart&aid=77
Zyra e Bashkëpunimit Zviceran
kopje56
ANEKSE Aneksi 1
Në përputhje me ligjin Nr.9936, datë 26.6.2008, “Për menaxhimin e sistemit buxhetor”, klasifikimet
buxhetore përfshijnë të paktën:
a) klasifikimin administrativ, i cili përfaqëson klasifikimin e njësive të qeverisjes së përgjithshme deri në
nivel njësie shpenzuese;
b) klasifikimin ekonomik, i cili përfaqëson klasifikimin e transaksioneve, sipas natyrës ekonomike;
c) klasifikimin funksional, i cili përfaqëson një klasifikim të detajuar, sipas funksioneve ose objektivave
ekonomiko-socialë, që njësitë e qeverisjes së përgjithshme synojnë të përmbushin;
ç) klasifikimin, sipas programeve, i cili përfaqëson programet, nënprogramet dhe projektet, në përputhje me
objektivat e njësive të qeverisjes së përgjithshme;
d) klasifikimin, sipas burimeve të financimit.
Kodet dhe emërtimet e klasifikimeve buxhetore dhe të llogarive kontabël janë unike për të secilën nga
njësitë e qeverisjes së përgjithshme.
Konkretisht, në ligjin vjetor të buxhetit të shtetit kemi:
A) Klasifikimin funksional, që përmban “kodin” dhe “funksionin”, si më poshtë:
Kodi Funksioni
01 Shërbime të përgjithshme Publike
02 Mbrojtja
03 Rendi dhe Siguria Publike
04 Arsimi
05 Shëndetësia
06 Sigurimi dhe Ndihma Sociale
07 Argëtimi, Kulturë & Cështjet Fetare
08 Energjia
09 Bujqësia, Pyjet, Peshkimi & Gjuetia
10 Burimet Minerare
11 Transporti dhe Komunikacionet
12 Shërbimet e tjera Ekonomike
13 Shpenzime të tjera
B. Klasifikimin Ekonomik , që përmban:
I. Shpenzimet Korrente
1 Personeli
2 Interesat
3 Shpenzimet Operative & Mirëmbajtje
4 Subvecionet
5 Shpenzimet Sigurimeve Sociale e transferta të tjera
6 Shpenzimet e Pushtetit Vendor
7 Shpenzime të tjera
II. Fondi Rezervë dhe Kontigjenca
III. Shpenzimet Kapitale
kopje57
Aneksi 2
Financimet nga donatoret per te gjitha projektet ne milion euro.
Donatoret Shumepales
h
Te financuara 2000-2012
Te disbursuar 2000-2012
Te disbursua
r 2007
Te disbursua
r 2008
Te disbursua
r 2009
Te disbursuar
2010
Te disbursuar
2011
Te disbursuar
2012
Disbursime te
planifikuara 2013
Disbursime te
planifikuara 2014
Disbursime te
planifikuara 2015
EU 780,40
599,06
55,14
49,84
81,03
85,60
126,06
79,07
52,73
42,95
-
World Bank
470,48
242,87
62,41
19,92
35,37
20,47
21,32
18,24
50,85
48,06
48,06
EIB 335,28
251,08
30,95
31,76
28,19
28,48
30,43
28,02
36,12
19,92
19,38
EBRD 352,44
221,83
66,68
25,15
38,34
16,73
36,05
37,89
30,54
19,92
19,38
IDB 229,26
125,87
2,34
5,76
9,16
7,89
25,07
67,88
83,86
6,32
-
CEB 136,94
99,40
8,40
15,41
21,83
21,30
25,14
10,38
12,54
-
-
UN 70,14
57,64
4,88
7,65
8,55
10,91
9,75
15,55
2,29
19,92
19,38
OFID 65,73
46,53
0,54
3,21
7,07
8,48
6,00
6,87
13,69
-
-
Global Fund
4,24
3,75
1,21
1,03
1,05
0,46
0,44
0,04
-
-
-
GAVI 1,70
1,41
0,07
0,35
0,07
0,24
0,27
0,20
-
-
OSCE 1,11
0,99
-
-
0,18
0,31
-
-
-
-
-
Total (mln euro)
2.447,71
1.650,45
232,61
160,08
230,85
200,87
280,52
264,13
282,61
157,08
106,21