VLO

ERVE

RW

AR

MIN

G

Comap n.v. Spaceshuttle 5 - NL-3824 ML Amersfoort - biofl oor@comap.nl

1. Separate inregeling van de watertemperatuur voor vloer-en wandverwarmingssystemen.2. Eenvoudig te installeren op de retourleiding van een hoge

temperatuursverwarmingssysteem.3. Perfecte oplossing voor het verkrijgen van extra comfort in b.v.

badkamer of keuken bij renovatie.4. Beperkte inbouwdiepte (min. 58 mm)5. Temperatuurinstelling te begrenzen of te blokkeren. 6. Optionele uitvoering met debietinstelling en temperatuurbegrenzer

RTL RETOURTEMPERATUURBEGRENZERRETOURTEMPERATUURBEGRENZER

REVOLUTIONAIR!

• Artikelcode C361001001• Aansluiting ¾” Euroconus• Kv 1100 l/u

RAIL DRY CCA

FREE FROST SPORTS INDUSTRY

TACKER GRIDPLUS

10e jaargang

nummer 5

mei 2012

Special: Warmtepompen > Duurzame

woningrenovatie > Zakformaat warmtepomp

> Gasabsorptiewarmtepompen in een woonflat

IZ0512_omslag_buiten.indd 3 10-5-2012 18:37:45

altijd de juiste techniek

ecoTECHNOLOGIE

Scoor nu met ons nieuwe technische duo

www.vaillant.nl/ecotec

De introductie van ecoTECHNOLOGIE geeft u de beschikking over twee nieuwe spelers: ecoTEC plus en ecoTEC pro. Met ecoTEC plus stelt u de meest efficiënte spits van Vaillant op en met ecoTEC pro de betrouwbare basisspeler. Zo hebt u altijd de juiste techniek.

Scoren? Word nu coach! Ontdek hoe op www.vaillant.nl/ecotec

ecoTEC adv 'Installateurszaken' 185x268.indd 1 12-04-12 14:10

IZ0512_03_vaillant.indd 3 7-5-2012 15:18:15

DUCO SEMINARS 2012Natuurlijke ventilatie en het nieuwe bouwbesluitInschrijvingen: www.duco.eu/seminars

Luchtafvoer

Buitenzonwering

DoorvoerventilatieNachtventilatie

Dagventilatie

De standaard in woningventilatie

Vraaggestuurd Natuurlijk Ventilatiesysteem.

Stuurt de luchttoevoer en -afvoer volledig

automatisch op basis van °C, CO2 en

RH (vochtmeting). Meting aan de bron.

Communiceert draadloos.

DucoTronic SystemDe ultieme vorm van ‘Natuurlijke’ Ventilatie

ewinst

0,07C

ComfortsystemCsystem

ewinst

0,06

80glasaftrek

is prachtig

Tronicsystem

C

ewinst

0,28C

Classicsystem

FIXBrandwerend

79min.

Eenvoudig te installeren Vraaggestuurd

Natuurlijk Ventilatiesysteem. Ventileert op

basis van CO2 en RH (vochtmeting). Meting aan

de bron. Communiceert draadloos.

Duco Comfort System‘Plug & Play’ met Vraaggestuurde Ventilatie

ewinst

0,24C

De DucoBox wordt gestuurd op basis van

CO2 metingen in de leefruimte. Dit maakt

het eenvoudig, efficiënt en budgetvriendelijk.

Voor de toevoer is een uitgebreid gamma

zelfregelende roosters beschikbaar.

Duco CO2 SystemEenvoudige ‘natuurlijke’ ventilatie

ewinst

0,24C

20111220_Installateurszaken.indd 18 4/05/12 15:57IZ0512_04_duco.indd 4 7-5-2012 15:21:04

Duurzame woningrenovatieHeldere doelen, strategische keuzes Gasabsorptiewarmtepompen in Zoetermeerse woonflatDuurzaam renoveren Kleine warmtepomp biedt grote mogelijkheden‘Wees creatief met bronnen’

Over innovatie en gemiste kansenDuurzaam rondwentelen

Warmtepomp met propaan voor kleinere woningenNatuurlijke koudemiddelen

Wat er komt kijken bij bodemenergieBronsystemen

En verderVan de redactieIn de pijplijn, incl. Agenda en IZAPColumn Publivent500.000 warmtepompen‘Eerst leren…Lessen uit de ruimtevaartAf fabriek

Alternatieve Legionellapreventie in leidingwaterOnduidelijke regelgeving

En verder DruppelsColumn Kiwa

IZ ZAKELIJKDe professie van de praktijkopleiderBegeleiden is een vak! Do’s en dont’s van social mediaKansen grijpen

“Een goed gesprek verhoogt de betrokkenheid”Tool: Skillsmanager

En verderZakennieuwsColumn OTIBColumn Uw Duurzame WoningColumn Frank ThoonenStekelige vragen

18

20

22

26

28

30

79

1725333453

IZ SANITAIR

IZ TECHNIEK

38

3637

42

46

48

4141444550

10e jaargang

nummer 5

mei 2012

Special: Warmtepompen > Duurzame

woningrenovatie > Zakformaat warmtepomp

> Gasabsorptiewarmtepompen in een woonflat

LG streeft naar een optimale samenwerking met

haar partners. Speciaal daarvoor is de LG Academy

opgericht. Hier krijgen jaarlijks zo’n 1.000 cursis-

ten een kosteloze training in de laatste technieken

en trends in de markt. De trainingen spelen in op

actuele onderwerpen, zoals EIA, Breeam, LEED,

duurzame totaaloplossingen en slimme installatie-

tips. Dankzij de LG Academy kunt u het kennisniveau

in uw bedrijf verhogen en de kwaliteit borgen. En zo

uw voorsprong in de markt vasthouden of vergro-

ten. Interesse in een training? Neem dan contact op

via 020-4563168 of schrijf u direct in via:

www.lgklimaat.nl

mei 2012 5

COLOFONInstallateursZaken (ISSN:1872_6607)Maandelijks verschijnend praktijkblad voor de W-installateur met oog voor techniek én (commerciële) bedrijfsvoeringOplage: 8.000 exemplarenAandachtsgebieden: gas, water, verwarming, luchtbehan-deling, koeling, sanitair, dakbedekking, energie en milieuEen uitgave van: Merlijn Plus BV, Postbus 275, 2740 AG Waddinxveen T: (0182) 63 17 17, F: (0182) 61 78 15 E: info@merlijnplus.nl I: www.merlijnplus.nlRedactie: Frank Stouthart (hoofdredacteur), Ruthger te Marvelde, Wietse Buma E: redactie@merlijnplus.nlVaste medewerking: Ton Meijer (cartoon), Publivent, Elly Verburg (OTIB), Uneto-VNI, Kiwa, Joost van Hoof (HU), ISSO, Frank Thoonen en Uw Duurzame WoningAdvertentie-exploitatie: Ruud Struijk T: 0182 63 17 17 E: r.struijk@merlijnplus.nlUitgever: Frank StouthartSecretariaat: info@merlijnplus.nlAbonnementen: Benelux € 19,50. Buitenland € 58,50. Losse nummers € 5,-. Prijzen per jaar en incl. BTW. Abonnementen lopen automatisch door tenzij 2 maanden voor het einde van de abonnementsperiode schriftelijk bij de uitgever wordt opgezegdE: abonnementen@merlijnplus.nlVormgeving: Yolanda van der NeutBasis vormgeving: DUO-ontwerp, UtrechtDruk: Ten Brink, Meppel

© Merlijn Plus BV, 2012 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze ook, zonder schrifte-lijke toestemming van de uitgever. Publicaties geschieden uitsluitend onder verantwoording van de auteurs. Alle daarin vervatte informatie is zorgvuldig gecontroleerd. De auteurs en uitgever aanvaarden echter geen verantwoordelijkheid voor de gevolgen van eventuele onjuistheden.

IZ0512_inhoud.indd 5 10-5-2012 17:08:25

Watts Industries Netherlands BVKollergang 14 6961 LZ Eerbeek - The NetherlandsPhone +31 313 673750Fax +31 313 652073E-mail: info@wattsindustries.nl www.wattsindustries.nl

BELUX THERMOSTAAT ACTIE: Koop kwaliteit en krijg een waardevol cadeau !Het Belux assortiment van Watts Industries is absolute topkwaliteit. De digitale thermostaten Belux Light (RF) en de programmeerbare Belux Pro (RF) zijn gebruiksvriendelijk, hebben een groot oplichtend display en een compact design. Nog meer voordelen? Bestel voor € 599 aan Belux thermostaten en u krijgt een iPod nano cadeau. Voor een totaalbedrag van € 1099 is de iRobot stofzuiger van u. Koopt u voor € 1599 dan belt u straks met een iPhone 4. Zet dus vlug de puntjes op de i. Ga langs bij uw Watts Industries-groothandel en vul de bestelkaart in.

De actie loopt van 1 april tot en met 30 juni 2012 en is enkel geldig voor professionele installateurs.

Krijg eeniPhone 4iRobot

iPod nanobij aankoop van de Belux Light & Pro

thermostaten

Zet de puntjes op de i

iPhone 4 iRobot iPod nano

115665 WATTS ADV IPHONE A4 NL.indd 1 15/03/12 10:53IZ0512_06_watts.indd 6 7-5-2012 15:24:05

mei 2012 7

van de redactie

passie voor duurzame energie

ww

w.r

emo

n.c

om

duurzame energie

Marum | Dalfsen | Ospel 0594 64 80 80 0529 43 50 40 077 466 00 45

Waarom Remon?

• SIKB-erkend boorbedrijf

• open en gesloten bronsystemen

• grote en kleine boormachines, geschikt voor elk terrein

• landelijk opererende servicedienst - 24/7 service

• meer dan 25 jaar ervaring

Aardwarmte - ‚t zat er al in ...... en Remon haalt ‚t er weer voor u uit!Remon regelt voor installateurs, architecten en huiseigenaren het complete aardwarmte-systeem. En we leveren het sleutelklaar op tot aan de warmtepomp. Heel gemakkelijk, heel vertrouwd.

Waarom zo stellig? Omdat Remon het meest competente boorbedrijf van Nederland is en omdat we zorgvuldig geperfectioneerde techniek gebruiken.

Wat betekent dat in de praktijk?• we boren snel de benodige schachten, tot

300 meter diep• we berekenen deskundig de bijbehoren-

de leidingweerstanden• we werken netjes en schoon, zonder

graafwerk in het terrein of boormateriaal dat achterblijft rondom het boorgat

• we stemmen ‘t systeem af op uw behoeften• en we geven 25 jaar systeemgarantie

KoelkastWarmtepomptechnologie wordt al decennialang en op grote schaal toegepast. Sterker, we hebben allemaal een warmtepomp in huis. En zelfs één waar een natuurlijk koudemiddel – isobutaan / R600 – in zit: de koelkast. Als stand-alone toestel zit het met die koelkast wel goed. Maar systemen samenge-steld en opgebouwd uit een reeks op elkaar aansluitende, functioneel verschillende componenten, dat is een an-der verhaal. Daar is een zeer goede onderlinge afstem-ming voor nodig. Sluiten de bron, de warmtepomp, het distributiesysteem, het afgiftesysteem, het gebouw en niet te vergeten het gebruikersgedrag niet goed op elkaar aan, dan komen er problemen. Een tech-nisch projectleider van de grootste woningcorporatie van Nederland kan erover meepraten. Hij legt uit dat duurzame projecten, veelal met warmtepompen, bin-nen zijn organisatie werden gerealiseerd met vallen en

opstaan. Inmiddels heeft men een stevige structuur opgezet rondom verduurza-ming, waarbij niet alleen de opdrachtgever, maar iedere partner in de keten zijn ver-antwoordelijkheid neemt. Er worden prestatiecontracten afgesloten, het toezicht voor oplevering is verscherpt, er is een monitoringstool ontwikkeld en er vindt brede voorlichting plaats binnen zowel de eigen organisatie als onder bewoners. Deze aanpak heeft zijn vruchten afgeworpen. De corporatie ontving een ‘oeuvreprijs’ voor de gerealiseerde duur-zame projecten. Niet alleen de keten, ook de warmtepomp zelf ondergaat, als centrale schakel, een voortdurende ontwikkeling. Zo zagen we tijdens een con-gres in Arnhem een water-water warmtepompje dat zo klein is dat het letterlijk in de behuizing van een personal computer past. In Rosmalen vindt een veldtest plaats met een warmtepompje waarin propaan (R290) circuleert. (In-

derdaad, het neefje van het isobutaan uit de koelkast.) Dankzij de eigenschappen van het medium, geavan-ceerde regeltechniek en een krachtige compressor, zijn watertemperaturen tot 80 oC

haalbaar. De toekomst van de warmtepomp oogt goed. En helemaal als de zwakste schakel van de keten – welke die ook moge zijn – hetzelfde hoge niveau haalt als het toestel zelf •

IZ0512_vanderedactie.indd 7 7-5-2012 8:37:59

Get more: Wereldwijd marktleider Suntech ontwikkelt al meer dan een decen-nium ijzersterke modules. Indrukwekkend door hun voortre� elijke e� ectiviteit, uitstekende prestaties bij weinig licht en uitsluitend positieve vermogenstole-ranties. Perfect aangevuld met de vermogensgeoptimaliseerde sortering naar stroomklasse. Allemaal goede redenen waarom onze klanten kunnen rekenen op tot wel 5 % meer energie-opbrengst. Ons geïnstalleerde vermogen van meer dan vijf gigawatt wereldwijd, zorgt ervoor dat onze modules nu al voldoende ener-gie leveren om vijf kerncentrales te vervangen. Afgelopen jaar is daarvan alleen al één gigawatt in Europa gerealiseerd. Wij werken er hard aan om ook de vol-gende kerncentrale overbodig te maken. Get Suntech: www.suntech-power.com

MODULES

EUPD RESEARCH

MODULES

EUPD RESEARCH

MODULES

EUPD RESEARCH

Stelt u zich eens voor: één onderneming die vijf kerncentrales overbodig kan maken.

Suntech kan dat.

IZ0512_08_suntec.indd 8 7-5-2012 15:25:13

april 2012 9

Eerst even IZappen...

PROJECT

BODEM

AGENDA4 juniCursus: Bouwbesluit: Meer kansen voor Transformatie?Amsterdamwww.taktaopleidingen.nl

7 juniCursus: Techniek Zonne-energieGorinchemwww.switch2solar.nl

7 juniSBR DuurzaamheidscongresFloriade, Venlowww.sbr.nl

14 juniNationaal Congres Sanitaire Technieken De Flint, Amersfoortwww.tvvl.nl

19 en 26 juniCursus: Individuele warmte-pompenDWA Advies, Bodegravenwww.warmtepomp-acade-my.nl

MARKT

RENOVEREN

Duurzame woningreno-vatieBinnen woningcorporatie Vestia verschuift het ac-cent van nieuwbouw naar verduurzaming van de bestaande woningvoor-raad. Het ontwikkelen en exploiteren van duurzame-installatieconcepten wordt verzorgd door Vestia Ener-gie BV. Deze organisatie pakt de zaken grondig aan. Brede voorlichting, heldere (contract)afspra-ken en continue monito-ring vormen de ruggen-graat van het beleid. P 18

500.000 warmtepompen In Nederland draaien op dit moment zo’n 60.000 warmtepompen. Dat lijkt heel wat, maar volgens Peter Wagener, voorzit-ter van de Dutch Heat Pump Association (DHPA), moeten dat er veel meer worden. Héél veel meer. Wagener toont zich ambi-tieus en legt de lat hoog: “500.000 warmtepompen in 2020 is haalbaar.” P 25

Over innovatie en ge-miste kansenWel of geen warmte-

Wat er komt kijken bij bodemenergieDe toepassing van warmte-pompen in de woningbouw en in de utiliteitbouw kent meerdere bronsystemen. Zo wordt gebruik gemaakt van buitenlucht, van gesloten bodemenergiesystemen, meestal bestaande uit ver-ticale bodemwarmtewisse-laars (U-lussen), en van open bodemenergiesystemen. Bij deze laatste systemen wordt grondwater onttrokken en geïnfiltreerd. In toenemende mate wordt in combinatie met open systemen ook oppervlaktewater als directe warmtebron voor warmte-pompen gebruikt. P 30

mei 2012 9

Flits ! iN DE pijplijN www.installatienet.nllees meer op

pomp? Soms geven objec-tieve redenen de doorslag, zoals klimatologische om-standigheden, het verwachte rendement of de kosten. Daar valt best wel mee te leven. Maar soms zijn er an-dere factoren in het spel. In het geval van het project ‘De Wendelaar’ kwam de installateur pas te laat in beeld. Er was al gekozen voor een andere oplossing. Toch kwam de installateur wel aan zijn trekken bij dit bouwproject in Twello. De bijzondere vorm leverde een aantal interessante uitda-gingen op. P 26

Eerste winnaar beste fitter competitieDanny Wagenaar van Wolf Klimaat Service in Baarn is de winnaar van de eerste voor-ronde van ‘De beste fitter van Nederland 2012.’ Samen met Marco Strijland (2e) en Casper Mooijekind (3e) van Baderie Leen in Hoofddorp dingt hij tijdens de finale

op 1 juni in De Fabrique in Utrecht mee naar de hoofd-prijs van ‘De beste fitter van Nederland 2012’: een geheel verzorgd, tweedaags VIP-arrangement voor twee personen naar het EK voet-bal, de wedstrijd Portugal – Nederland op zondag 17 juni in Charkov in Oekraïne. De eerste voorronde van ‘De beste fitter van Nederland 2012’ vond plaats in Bob’s Party Palace in Uitgeest op 5 april j.l. Danny Wagenaar zei na afloop: “Ik heb me goed voorbereid, met deze over-winning als resultaat.” Arjan Leen, eigenaar van Baderie Leen, was zeer verheugd dat twee installateurs die bij hem in dienst zijn bij de beste drie eindigden. “Dit bewijst dat wij goede mensen in dienst hebben.” •

Top hotel kiest voor legionellasensorHoewel het Sheraton Amster-dam Airport Hotel & Confe-rence Center nog nauwelijks te maken heeft gehad met legionella, heeft het hotel toch een bij Holland Water-technology geproduceerde Bifipro aangeschaft. De apparatuur zorgt ervoor, dat een minimale hoeveel-heid koper- en zilverionen aan het drinkwater wordt toegevoegd. Deze combi-natie weert de biofilm uit een installatie, waarmee legionella wordt voorkomen. Om de Bifipro te monitoren heeft het hotel ook de Silco Sensor aangeschaft. Hiermee kunnen via een software programma de koper- en zilverconcentraties worden gevolgd, zonder dat daar-voor monsters naar een labo-ratorium hoeven te worden gebracht •

IZ0512_IZAP_agenda_idp.indd 9 10-5-2012 17:12:32

Flits ! in de pijplijn www.installatienet.nllees meer op

Op de Floriade kunnen de verwachte 2 miljoen bezoekers kennismaken met de Smart Skin, een wereldprimeur op het gebied van duurzame energie. De Smart Skin be-staat uit een doorzichtige wand die zowel duurzame warmte als koude kan oogsten en tegelijkertijd helpt het klimaat in de achterliggende ruimte te regelen. De Smart Skin bestaat uit hoogwaardig kunststof (polycarbonaat), waar buisjes met water

doorheen stromen. Dat water kan warmte opnemen van de zon of juist warmte afgeven. Tegelijkertijd is het een licht-doorlatend bouwmateriaal met een lage kostprijs. Het gepatenteerde ontwerp is één van de resultaten van het door InnovatieNet-werk en SIGN ontwikkelde concept Bouwen met Groen en Glas. Met de Smart Skin is het mogelijk zomerwarmte te oogsten en die onder een gebouw op te slaan voor later gebruik. De Smart Skin isoleert een

gebouw niet, maar blok-keert de warmtestroom: het gebouw ‘denkt’ dat het buiten niet kouder is dan de temperatuur van de Smart Skin en verliest daardoor veel minder warmte. De Smart Skin in het Rijkspaviljoen dient als ruimteverwarming. Het consortium Rodeca, Innovate Consulting en Fiwihex hebben het concept doorontwikkeld; het minis-terie van EL&I biedt hen nu de kans de techniek in de praktijk te demonstreren in het Rijkspaviljoen •

Doorzichtige wand voor duurzame warmte én koude

Duurzaamste gebouw Floriade 2012Villa Flora is het meest duurzame gebouw van de Floriade 2012. Het ontwerp van architect Jon Kristinsson wordt door zijn energiezuinige bouw en installaties de Parel van Floriade genoemd. Door het gebouwbeheerssys-teem (GBS) van Schneider Electric kan het gebouw duurzaam worden be-heerd.Met een EPC van 0.38 (norm = 1) mag Villa Flora zich met recht een duur-zaam gebouw noemen. Het gebouwbeheers-systeem meet en regelt diverse installaties in het gebouw. Naast de werk-tuigbouwkundige installa-tie, waaronder de bron-neninstallatie, wordt ook verlichting en zonwering centraal door het systeem aangestuurd. In het GBS is tevens een energie-managementsysteem geïntegreerd, waardoor

informatie over energie-gebruik via een dashboard direct inzichtelijk wordt voor eigenaren en huurders. Het GBS kan ook zorgen voor energiebesparingen in de toekomst. Doordat de gebruikers inzicht heb-ben in hun energiegebruik, kunnen zij beter sturen op besparingen. Het manage-mentsysteem is voorzien van een dashboardfunctie die de informatie inzichtelijk maakt voor de eindgebruikers. Daarmee biedt Schneider Electric hen een belangrijk meetinstrument, dat boven-dien naar wens kan worden ingericht. De informatie kan zodanig worden gepresen-teerd, dat deze inzichtelijk wordt voor meerdere gebrui-kersgroepen. Zo krijgt een financieel directeur andere informatie dan de algemeen directeur. Ook is het mogelijk om bijvoorbeeld in de hal via een beeldscherm informatie over het energiegebruik en

eventuele besparingen aan de bezoekers en medewer-kers te tonen. In Villa Flora kunnen de toekomstige vier huurders elk afzonderlijk bepalen welke informatie zij via het dashboard te zien krijgen.Het GBS kan niet alleen gebruikt worden als ma-nagement tool, maar ook als onderhoudstool, omdat het ook inzicht geeft in de onderhoudsstatus van de diverse installaties van het gebouw. Villa Flora is een glazen ge-bouw van ruim dertig meter hoog, waarin tijdens de Floriade de wisselende bloe-men- en plantententoonstel-ling plaatsvindt. Het gebouw zit vol met duurzame en innovatieve installaties, zoals warmte/koudeopslag in de bodem, een waterloos urinoir en het gebruik van hemelwa-ter voor het spoelen van de toiletten. Elektriciteit wordt opgewekt met behulp van

een biogasinstallatie. Na af-loop van de Floriade maakt Villa Flora als kantoorge-bouw onderdeel uit van het Green Park van Venlo.De bouw, de installatie en het GBS zorgen samen voor een energieneutraal gebouw dat nog jarenlang toonaangevend zal zijn. Marcel Spijkers, Algemeen Directeur van Schneider Electric Nederland: “We verwachten dat steeds meer bedrijven en instel-lingen het aanschaffen van een gebouwbeheersysteem als een rendabele inves-tering zien. Ondanks dat zij momenteel behoudend omgaan met investerin-gen, zullen zij door de rap stijgende energieprijzen wel degelijk overgaan tot aankoop. Een investering in gebouwbeheersystemen helpt niet alleen de CO2-uitstoot terug te dringen, maar helpt ook de energie-rekening te verlagen.” •

mei 201210

IZ0512_idplang_10.indd 10 10-5-2012 10:34:57

www.technischeunie.com

Duurzaamheid is niet alleen een woord. Duurzaamheid moet je doen. Vandaar dat we ons assortiment en onze diensten vanaf heden meer ‘groen’ kleuren. Het vinden van zogenaamde ‘groene’ producten via de website is een stuk makkelijker geworden. Of het nu gaat om producten die energie besparen of zelfs energie opleveren. We geven adviezen voor alternatieve oplossingen die het milieu minder belasten, bijvoorbeeld op het gebied van efficiënt installeren. En we dragen ook ons steentje bij. Zo is Technische Unie gecertificeerd voor niveau 3 van de CO2-prestatieladder. Het bewijs dat techniek en ‘groen’ prima samen gaan.

Technische Unie. Daar heb je meer aan.

Bij alles wat we doen, denken we voortaan groen

advTuDuurzaam03.indd 1 14-04-11 14:01IZ0512_11_TU.indd 11 7-5-2012 15:27:35

Flits ! in de pijplijn www.installatienet.nllees meer op

Het bestuur van Uneto-VNI heeft besloten om jonge ondernemers en managers een eigen platform te geven binnen de brancheorgani-satie. Onder de naam ‘Jong Uneto-VNI’ gaat het platform activiteiten ontplooien die vooral gericht zijn op het ontwikkelen van onderne-mers- en managementvaar-digheden. Voorzitter van het platform is Bart Trip (38) van installatiebedrijf Trip Totaal Installateur uit Smilde.Voorzitter Bart Trip van het Platform Jong Uneto-VNI is enthousiast over de op-richting. “Via het platform kunnen jonge ondernemers en managers veel van elkaar leren. Beginnende onderne-mers of managers worden meteen in het diepe gegooid en kunnen daarbij wel wat hulp gebruiken. Jong Uneto-VNI biedt deze groep niet alleen een ontmoetingsplat-form, maar organiseert ook praktische bijeenkomsten, gericht op het ontwikke-len van ondernemers- en managementvaardigheden.”

Voorheen waren de activi-teiten voor jonge onder-nemers binnen Uneto-VNI gebundeld in de vakgroep Jonge ondernemers. Met de omzetting naar een platform krijgen jonge ondernemers en managers binnen de ver-eniging meer armslag. Jong Uneto-VNI is bedoeld voor ondernemers en mana-gers van bij de brancheorga-nisatie aangesloten instal-latiebedrijven en detaillisten. De leeftijdsgrens is vastge-steld op veertig jaar en sluit daarmee aan bij de maximale leeftijd die wordt gehanteerd door andere brancheorgani-saties. Trip: “Dit vergemak-kelijkt de samenwerking met collega-branches waarmee we in het kader van keten-integratie steeds meer te maken krijgen.”De organisatie van het platform is in handen van vijf personen (voorzitter en vier leden) die zoveel mogelijk het ledenbestand van Uneto-VNI weerspiegelen wat betreft bedrijfstype, -grootte en regio.

Trip: “Jong Uneto-VNI krijgt een regionale structuur om de drempel voor deelname aan activiteiten zo laag mogelijk te houden. Daarom hebben we gekozen voor vier regio’s: Noord (Friesland, Groningen, Drenthe), Oost (Overijssel, Gelderland), West (Noord-Holland, Zuid-

Holland, Utrecht, Flevoland) en Zuid (Zeeland, Noord-Brabant, Limburg).” Het platform kent geen leden en dus ook geen contributie. Voor de financiering van algemene kosten wordt een jaarlijks budget aangevraagd uit de algemene middelen van de vereniging •

Uneto-VNI geeft jonge ondernemers en managers een eigen platform

Als u vandaag voor 16.00 uur belt, hebt u hem morgen in huis: onze uitgebreide cata logus. Een over zichtelijk boekwerk van 36 pagina's waarin u een compleet leverings programma van koperen en bronzen pro duk ten en half-fabrikaten aantreft. Vooral ook in grote maten! Wij kunnen meestal uit voorraad leveren.

www.gizom.nl

U I T O N Z EK O P E R / B R O N S

C A T A L O G U SAan de leiding in aluminium, koper en brons.Tel. (0598) 61 57 38. Fax (0598) 61 23 52.

mei 201212

IZ0512_idplang_12.indd 12 10-5-2012 10:36:01

Groot assortiment: verwarming, sanitair, dakbedekking en alle installatiematerialen

Altijd in de buurt: 51 vestigingen in heel Nederland

Professioneel advies: 225 deskundige medewerkers staan dagelijks voor u klaar

Scherpe prijzen: Alle A-merken tegen VASTE LAGE prijzen

Ruime openingstijden: Dagelijks van 07.00 - 18.00 uur en ook zaterdags geopend

Snelle levering: Meestal uit voorraad, anders de volgende werkdag leverbaar

Online bestellen: 150.000 artikelen op warmteservice.nl

225 medewerkers staan dagelijks voor u klaar

Daarom kiest u voor Warmteservice

Meer informatie: ✆0900-23 56 897 of kom langs in een van onze vestigingen.

Het nieuwe meten met de testo 330-LongLife

www.testo.nl/rookgas

• STANDAARD 5 jaar garantie op het instrument enmeetcellen

• H2 gecompenseerde CO meetcel• Instrument diagnose• Rookgas analyse matrix: u ziet in één oog opslag

of de CV-installatie optimaal is ingesteld• Gasleidingcontrole conform NEN1078• Complete CV-installatie analyse met één

meetinstrument• Rookgasanalyser die vooruit denkt• Tot 7 jaar garantie met het Testo Ontzorg Pakket• en nog veel meer...

Foto

: A

ndre

Go

edeg

ebur

e (W

olt

er &

Dro

s G

oes

)

�P

23 0

983

12H

G-0

4

Testo BV · Randstad 21-53 · 1314 BH Almere · Telefoon: 036 5487000 · Email: info@testo.nl · Website: www.testo.nl

12HG-04- adv Installateurszaken 5 6-5-2012 19:32 Pagina 1

IZ0512_13_testo_warmteservice.indd 13 7-5-2012 15:38:22

Flits ! in de pijplijn www.installatienet.nllees meer op

Het gebrek aan instroom van jong personeel in de installatiebranche is nij-pend. Installateursvereni-ging Uneto-VNI verwacht dat er binnenkort al 15.000 vakmensen te weinig zijn om alle werkzaamheden te kunnen uitvoeren. De installatiebranche heeft de komende jaren juist extra jonge vakmensen nodig om de uitdagingen van de branche, zoals energiebe-sparing en duurzaamheid, waar te kunnen maken. Om jongeren te wijzen op de carrièremogelijkheden in de installatiebranche

ondersteund Uneto-VNI het initiatief Skills Masters dat 15 maart jl. in Ahoy Rotterdam van start ging. Volgens Marcel Engels, voor-zitter van Uneto-VNI, dreigen de tekorten de komende jaren alleen maar op te lopen. “De installatiebranche doet er alles aan om werk-nemers aan te trekken, maar wij zijn niet de enige sector die jonge mensen probeert binnen te halen. Er ontstaat nu een enorme concurrentie tussen branches.”Volgens Engels bestaat er in Nederland een verkeerd beeld van de beroepen in

de installatiebranche. Veel gehoorde vooroordelen zijn dat het gaat om zwaar en vuil werk en dat er onvol-doende carrièreperspectief is. Daarnaast denkt men dat een baan als installateur of monteur eenzijdig is. Engels vindt dat deze beeldvorming volstrekt niet strookt met de werkelijkheid. “De installatiebranche is een echte hightech sector, met volop carrièrekansen. Een keuze voor een loopbaan in de installatiebranche is bijna synoniem met een baanga-rantie.”Skills Masters is het grootste

beroepskeuze-evenement van Nederland. Tijdens de beroepenwedstrijden tonen jonge vaktalenten hun deskundigheid en strijden zij om de nationale titel op hun vakgebied. De vakgebieden zijn: elektro-techniek, koudetechniek, metalen dakdekken en sanitair- en verwarmings-techniek. De winnaar per vakgebied van deze wedstrijd strijdt in de World Skills om de wereldwijde titel. Hierdoor ontstaat ook op wereldni-veau meer aandacht voor vaktechnici. •

Duurzame kantoren zijn wél energiezuinigerEr zijn berichten in diverse media verschenen dat de energiekosten van energiezuinige gebouwen hoger zouden zijn dan die van oude gebouwen waar minder is geïnvesteerd in energiezuinigheid. Hierbij wordt een rapport geci-teerd van vastgoedadvi-seur Jones Lang LaSalle. Volgens brancheorgani-satie Uneto-VNI wordt hier ten onrechte selectief gebruik gemaakt van de onderzoeksresultaten. In het onderzoek wordt een vergelijking gemaakt tussen de energiekosten per m2 van kantoren met een duurzaam label (A t/m C) en niet-duurzame ge-bouwen (met een label D t/m G). Die zouden hoger uitvallen bij een duurzaam kantoorgebouw. Deze con-clusie is echter onterecht.

Uit het onderzoek van Jones Lang LaSalle blijkt dat de ho-gere energiekosten per m2 van duurzame kantoren een logische oorzaak hebben. In nieuwe duurzame kantoren worden een m2 kantoor-ruimte namelijk veel beter benut dan in oudere gebou-wen, onder andere door de introductie van het Nieuwe Werken. Uneto-VNI voorzit-ter Marcel Engels: “Kantoor-gebruikers moeten dus niet alleen naar de energiekosten per m2 kijken, maar ook naar het aantal medewerkers per m2. Als je naar de kosten per full-time medewerker kijkt blijkt een duurzaam kantoor wel fors te besparen op de energiekosten.”Volgens de Uneto-VNI voorman is de constatering van Jones Lang LaSalle dat de potentie van duurzaam vastgoed niet optimaal

wordt benut wel terecht. “Je bespaart pas echt met energiezuinige verlichting als die automatisch uitgaat als er niemand aanwezig is. Helaas beschikken veel kantoren nog niet over aanwezigheids-detectie.” Engels wijst erop dat ook daglichtschakeling nog onvoldoende wordt benut. Deze schakeling zorgt ervoor dat verlichting auto-matisch dimt of uitgaat als er

voldoende licht aanwezig is. Marcel Engels wijst erop dat in veel kantoren de ver-warming overal aan staat, terwijl er maar in een deel van het gebouw wordt ge-werkt. “Gebouwbeheerders zouden meer oog moeten hebben voor de mogelijk-heden om delen van het gebouw af te schakelen. Hiermee valt veel te bespa-ren op de energiekosten.”•

Gebrek aan instroom van jong personeel in de installatiebranche is nijpend

IZ0512_idplang_14.indd 14 10-5-2012 10:37:21

MOOI VAN BUITEN, SLIM VAN BINNEN

De nieuwe NIBE F1345 solo water/water warmtepomp heeft een elegant en tijdloos design van buiten en een doordachte modulaire opbouw van binnen. Dat betekent dat elk onder-deel – van een simpel kabeltje tot een compressormodule – in een handomdraai kan worden aangesloten of vervangen. Controle en bediening van de warmtepomp is eenvoudig dankzij een kleurendisplay met een helder intuïtief menu in de taal van uw keuze.

De F1345 is ontworpen voor grotere woningen en utiliteitsge-bouwen en is krachtiger en flexibeler dan ooit. U heeft keuze uit vier types met vermogens van 24, 30, 40 en 60 kW. Daar-naast biedt de F1345 diverse aansluitmogelijkheden en acces-soires, onder meer voor warmtapwaterbereiding, monitoring, afstandsbediening via GSM en (passieve) koeling.

Meer weten? Neem dan contact op met NIBE. Of kijk op www.nibenl.nl

NIEUW

– Leverbaar in de volgende capaciteiten: 24, 30, 40 en 60 kW.

– Perfecte kostenefficiënte oplossing voor het verwarmen en koelen van grotere woningen en utiliteitsgebouwen.

– Tot negen warmtepompen in cascade op te stellen voor een maximaal vermogen van 540 kW.

– Gelijktijdige levering van warmtapwater en ruimteverwar-ming of passieve koeling mogelijk.

– Groot helder meertalig kleurendisplay voor eenvoudige bediening of informatievoorziening.

– Twee scroll compressoren werken individueel of samen en schakelen indien nodig in.

– Minder dan 3 kg koudemiddel per compressor: geen verplichte jaarlijkse inspecties.

– Laag geluidsniveau.

– Eenvoudige installatie.

– Opstartinstructies via het display.

– Ingebouwde energiezuinige bron- en circulatiepompen worden aangestuurd via het display.

– Eigen bronpomp per compressormodule bij 24 en 30 kW uitvoeringen.

NIBE™ F1345 | SOLO WATER/WATER WARMTEPOMP

NIBE Energietechniek B.V. Steenpad 11 4797 SG Willemstad (NB) Postbus 2 4797 ZG Willemstad (NB) Telefoon: +31(0)168 477 722 Fax: +31(0)168 476 998 E-mail: info@nibenl.nl Internet: www.nibenl.nl

IZ0512_15_nibe.indd 15 10-5-2012 10:38:25

Meld u aan en wij halen ze gratis op!

Als installateur komt u vaak lege batterijen tegen, bijvoorbeeld in oude thermo­staten of brandmelders. Het is goed voor het milieu ze apart in te zamelen voor recycling. Stibat helpt u daarbij. Wij zorgen voor een inzamelmiddel bij u op de zaak en halen de lege batterijen bij u op. Gratis, veilig en verantwoord!

stibat.nl/installateur

batterij leeg?

IZ0512_16_stibat.indd 16 8-5-2012 10:26:03

COLUMN

mei 2012 17

1 april 2012Recentelijk had ik het ‘genoegen’ een conversatie op te vangen tussen een opdrachtgever en een installateur. Ik wil het u niet onthouden.“Dat gaat u zo niet maken”, zei de opdrachtgever op be-sliste toon tegen de installateur. “Hoezo gaan we dat zo niet maken? U denkt toch niet dat we het vandaag voor het eerst doen, wij ontwerpen en installeren al meer dan 30 jaar ventilatiesystemen.” “Dat weet ik wel maar ik ga het zo toch niet accepteren. Ik wil een stil ventilatiesysteem.” “Nou moet u ophouden, dus u zegt eigenlijk dat onze ven-tilatiesystemen niet stil genoeg zijn. Even voor de goede orde, alle klachten die wij in de afgelopen 30 jaar hebben gehad over het geluidsniveau van onze ventilatiesystemen bleken niet gegrond. En ik praat niet over een incident. Nee, we hebben echt wel veel klachten gehad, maar keer op keer zijn wij in het gelijk gesteld. Hoezo niet stil ge-noeg? U moet echt een beetje oppassen met wat u zegt. Ik pik het niet als mijn goede naam hier te grabbel wordt gegooid…”De opdrachtgever keek de installateur doordringend aan en zei: “Het is u toch niet ontgaan dat het vandaag 1 april is?”“Ahhh, nou snap ik het. U had mij daar toch wel even te pakken. Ik dacht echt dat u het meende, maar gelukkig is het een 1 april grap…”“Ik denk toch niet dat u het echt heeft begrepen. Sinds 1 april hebben we een Bouwbesluiteis voor het maximaal toegestane geluidsniveau voor installaties binnen de woning. Vanaf nu zal het dus geen moeite meer kosten om klachten gegrond te verklaren. Niet dat dat voor u uit-maakt, want ik zoek wel een andere installateur…”

André Meester

Cauberg-Huygen

Raadgevende Ingenieurs

VLOERVERWARMING

K L I M A A T S Y S T E E M

Gemak en behaaglijkheid met het

Uniwarm Klimaat vloerverwarming

ssysteem

Voordelen:• Minimale opbouwhoogte (circa 20mm)• Licht gewicht systeem in vergelijking met standaard vloerverwarming• vloerverwarming mogelijk op houten (verdiepings)vloeren• tijdwinst bij montage: afwerking kan direct plaatsvinden (droogsysteem)• verwarmingslichaam, koelsysteem en afbouwplaat in één• behaaglijkheid door 100% stralingswarmte• gezond binnenklimaat door minimale luchtverplaatsing

www.uniwarm.nl

Nijverheidsweg 3 | 7251 JV VORDENTel: +31 (0) 575-555777 | Fax: +31 (0) 575-551128

E-mail: info@uniwarm.nl

IZ0512_column_publivent.indd 17 8-5-2012 10:30:03

mei 201218

Renoveren HELDERE DOELEN, STRATEGISCHE KEUZES

Duurzame woningren ovatie Binnen woningcorporatie Vestia verschuift het accent van nieuwbouw

naar verduurzaming van de bestaande woningvoorraad. Het ontwikke-

len en exploiteren van duurzame-installatieconcepten wordt verzorgd

door Vestia Energie BV. Deze organisatie pakt de zaken grondig aan.

Brede voorlichting, heldere (contract)afspraken en continue monito-

ring vormen de ruggengraat van het beleid.

Vestia besteedt aandacht aan alle woonthema’s. Speerpunten zijn woon-ruimte bieden aan sociaal zwakkeren en zorgen voor zorgbehoevenden. De laatste jaren zet de woningcorporatie ook sterk in op woonlastenbeheersing. Daarnaast is er steeds meer aandacht voor CO2-reductie en energiebespa-ring. Vestia is bepaald geen groentje als het gaat om het realiseren van duurzame projecten. De corporatie heeft inmid-dels een mooie portfolio opgebouwd. In 2006 kreeg Vestia zelfs een prijs voor haar ‘oeuvre’, alle projecten die op een of andere manier met duurzaamheid te maken hebben. Vallen en opstaanOndanks aansprekende wapenfeiten heeft Vestia naar eigen zeggen het no-dige leergeld moeten betalen. “In het verleden hebben we veel geëxperimen-teerd, dat ging met vallen en opstaan”, vertelt Mohammed Bachri, Technisch Projectleider bij Vestia Energie. “Maar we hebben er lering uit getrokken. Zo kiezen we als het om het toepassen van warmtepompen gaat, in principe alleen nog maar voor gesloten bron-systemen. Gesloten bronsystemen zijn minder storingsgevoelig, eenvoudiger te onderhouden en ook goedkoper in onderhoud dan open systemen. Ook combineren we deze bronnen bij voor-keur met individuele warmtepompen. Dan kun je meer maatwerk leveren.

Het lijkt misschien wat vreemd, honderd kleine units in plaats van twee of drie grote, maar wij geven daar de voorkeur aan boven het collectief. Een andere strategische keuze die we gemaakt hebben, is die voor balansventilatie met warmteterugwinning, ondanks alle negatieve publiciteit. Naar onze mening is dat de beste keuze bij het gebruik van warmtepompen. En al helemaal als het gaat om lage-temperatuursystemen. Het geeft het beste rendement. Een goed alternatief vinden wij het De-mandFlow CO2-vraaggestuurd venti-latiesysteem van Itho Daalderop. Wat betreft de woningventilatie beperken wij ons tot deze twee concepten.”

EenduidigVestia Groep biedt woonservice aan de bewoners van 89.000 woningen in Nederland. De woningen zijn verdeeld

over 15 lokale Vestia-corporaties, die werken in hun eigen wijken en buurten. “Deze woonbedrijven zijn de eigenaren van de stenen”, legt Bachri uit. “Wij ontwikkelen de energieconcepten die moeten passen tussen de stenen van onze zusterbedrijven. De uitgangs-punten die we daarbij hanteren, de standaard aansluitvoorwaarden, hebben we gebundeld in een boekje. Deze richtlijn hebben we verdeeld onder alle Management Team-leden van onze woonbedrijven. In de standaard aansluitvoorwaarden staat beschreven waar een woning in bouwkundig opzicht aan moet voldoen om überhaupt een warmtepomp te kunnen toepassen. Dan heb ik het over bijvoorbeeld Rc-waarden, luchtdicht-heid, details, isolatiewaarden kozijnen en glas, en ga zo maar door. Ook stellen we eisen aan opstellingsruimten voor installaties en geven we aan wat je moet doen om ervoor te zorgen dat installatiegeluid binnen aanvaardbare grenzen blijft. Het concept is eenduidig. We kopen onze installaties bij een beperkt aantal leveranciers. We weten wat een be-paald apparaat aan geluid produceert. En de karakteristieken van een opstel-lingsruimte zijn bekend. Zo kun je pre-cies berekenen wat de geluidsniveaus zullen zijn in de verblijfsgebieden.”

Bij een woningbouwcorporatie moet de klant, de bewoner, altijd centraal staan. Ook in de communicatie. Vestia houdt bewonersbijeenkomsten en heeft daarnaast veel schriftelijk materiaal, ter ondersteuning. “U wil niet weten hoeveel woonwijzers, klimaatfolders en handleidingen we op jaarbasis schrijven. Léésbare handleidingen”, zegt Mohammed Bachri met een lichte zucht. “De handleidingen van de installateurs zijn, met alle respect, niet te lezen. Die dikke pillen verdwijnen meteen in de prullenbak. Ik zou ervoor willen pleiten de handleidingen uit te brengen in een versimpelde versie, zeg maar in Jip- en Janneketaal. We hebben naast het schriftelijke voorlichtings-materiaal overigens ook een internetsite ontwikkeld, waarop bewoners alles kunnen terugvinden.”

IZ0512_TA_duurzamewoningrenovatie.indd 18 7-5-2012 8:54:32

mei 2012 19

Duurzame woningren ovatie Duurzaamheidsambities“Belangrijk is dat je begint met een pro-gramma waarin je je duurzaamheidsam-bities helder hebt geformuleerd”, gaat Bachri verder. “Tijdens de ontwerpfase is het een must dat je een integrale benadering van alle thema’s opzoekt. Dan heb ik het over de integratie tussen de stenen en installaties, maar ook over de integratie tussen de installatieonder-delen onderling. Want we praten altijd over bronnen, opwekkers en afgifte-systemen. Daarnaast heb je ook nog te maken met gebruikersprofielen. Tussen al die wezenlijke elementen moet je een optimale samenhang zien te vinden. Wat we verder doen tijdens de realisatie is zorgen voor een verscherpt toezicht. Hoe dichter we tegen de oplevering van een woning aanzitten, hoe meer we het toezicht opvoeren. In de praktijk be-tekent verscherpt toezicht onder meer het uitvoeren van luchtdichtheidsmetin-gen en het meten van installatiegeluid. Dat doen we altijd en dat maken we van tevoren ook duidelijk bij nieuwe part-ners. Zo hou je je doel goed voor ogen en blijven alle betrokkenen scherp. We hebben geleerd dat je onder-houdsafspraken met je partners moet vastleggen in prestatiecontracten en dat je daarbij hele duidelijke prestatie-indicatoren moet benoemen. Die prestatie-indicatoren moet je eigenlijk, als je goed wilt doen, al bij de inkoop aan de orde stellen. Want ook je inkoop moet prestatiegericht zijn.” MonitoringDoet een installatie wat de leverancier belooft? Qua energiegebruik en com-fort? Bachri: “We hebben een mooie monitoringstool ontwikkeld waarbij we alle wezenlijk parameters in de gaten houden en zo een goed inzicht krijgen in het functioneren van de installaties. Wij hebben een belofte gedaan aan onze eindgebruikers ‘U krijgt energie-zuinige installaties die comfort leveren’.

Die belofte is gebaseerd op verwach-tingen van ons. Rendement en vraag bepalen de kosten. Het is dus belang-rijk die zaken goed te kunnen blijven volgen. Als je monitort weet je ook wanneer je moet ingrijpen. Wij geven de voorkeur aan situationeel, toestandsafhankelijk onderhoud boven preventief onder-houd. Als het rendement van een warm-tepomp terugloopt, grijp je in bij een bepaald niveau. Door energiegebruik vooraf te bereken, en dat goed met

bewoners te communiceren, voorkom je veel discussie. Bovendien vergroot de voorspelling van het energiegebruik de bewustwording bij de eindgebruiker. Ook wordt duidelijk, aan de hand van tapwatertemperatuur en ruimtetem-peratuur, hoe de vraag naar comfort verloopt en wat de beschikbaarheid ervan is. Natuurlijk is dit alles privacyge-voelig. De gebruiker dient er altijd van op de hoogte zijn dat er data worden verzameld.” •

Het geldt eigenlijk altijd, dus ook in de communicatie met de klant: stel zaken niet mooier of voordeliger voor dan ze zijn. Mohammed Bachri: “We proberen naar de eindgebruiker toe altijd open en eerlijk te zijn over de voordelen van de duurzame-energieconcepten. De voordelen voor de bewoners zitten in het wooncomfort, en liggen niet op het financiële vlak. Althans niet op dit mo-ment. Onze tarieven zijn gebaseerd op het niet-meer-dan-anders beginsel. Op termijn kan dat veranderen, als de gasprijs sterk stijgt. En door de indexaties die wij hanteren voor de vastrechttarieven. Daar zit dan het mogelijke financi-ele voordeel voor de klant.”

Bomenwijk, Delft; een renovatieproject in opdracht van Vestia Delft

Het rendement van een warmtepomp loopt terug met de tijd.

IZ0512_TA_duurzamewoningrenovatie.indd 19 7-5-2012 8:54:38

mei 201220

Project DUURZAAM RENOVEREN

Woningcorporatie Vestia Zoetermeer wilde bij een renovatie een

duurzame oplossing. Tevens was er de wens om de geisers uit de

woningen te verwijderen en de warmtapwaterproductie collectief te

laten plaatsvinden op een duurzame manier. Installatiebedrijf van Wi-

chen wilde graag ervaring opdoen met gasabsorptiewarmtepompen

en een systeem bedenken waarin warmtepompen niet alleen voor cv

worden ingezet maar tevens voor warmtapwater.

De bewoners van de woningen heb-ben een warmtapwaterleiding vanaf de stookruimte gekregen. De geiser is uit de woning verwijderd. Voordeel van deze collectieve oplossing is dat onderhoud op een centrale plaats kan geschieden. Ook is de veiligheid bij een centraal systeem eenvoudiger te controleren en handhaven. bij de warm-watervoorziening is er gekozen voor

een in-line recirculatiesysteem, waarbij het retourtapwater in de warmwater-toevoerbuis loopt zodat de afkoeling hiervan minimaal is.

Substantiële besparing“Het is een mooi traject geweest waar-van we weer veel hebben geleerd”, al-dus Ruud Brunst van Remeha, fabrikant van de warmtepompen en ‘aanvullende’

ketels. “Warm water maken met warm-tepompen lijkt eenvoudig, maar het mag niet zo zijn dat de hoge tapwater-temperatuur de retourwatertemperatuur van de cv nadelig beïnvloedt.Remeha gelooft sterk in dit soort oplossingen voor renovatieprojecten van onder meer bestaande wooncom-plexen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld een grondgebonden warmtepomp kun je met dit type warmtepomp met een relatief eenvoudige ingrepen een sub-stantiële besparing realiseren. Vestia Zoetermeer wilde graag voorop lopen om deze techniek toe te pas-sen. Het project was een interessante mogelijkheid om drie hoofdzaken te realiseren: veiligheid in de woningen verbeteren, energiegebruik terugdrin-gen en CO2-uitstoot verlagen. De investeringskosten waren voor rekening van Vestia Zoetermeer. Met deze pilot wilde de corporatie haar nek uitsteken voor een verduurzaming van de ge-bouwde omgeving.

Nauw verwant aan cv-ketelBij een gasabsorptiewarmtepomp wordt het koelmiddel gecomprimeerd door een thermisch aangedreven proces. Dit proces bestaat uit een gasbrander die een water/ammoniak-mengsel ver-warmt. Dit deel vervangt de compressor uit de bekende elektrische warmte-pomp. De techniek is dus nauw verwant aan die van een cv-ketel. In dit geval spreken we van een gasabsorptiewarmtepomp. Aardgas wordt dus benut voor compressie van het koelmiddel (ammoniak) dat na het compressieproces tijdens condensatie warmte afgeeft aan het afgiftesysteem; in dit geval de bestaande radiatoren in de woningen. “Dat is tegelijk het grote voordeel van de gasabsorptiewarmte-pomp”, vertelt Van Dijk van Remeha. “Gasabsorptie warmtepompen heb-ben een Primary Energy Ratio (P.E.R.) tot 165 procent, ofwel, elke eenheid primaire energie die erin wordt gestopt,

Gasabsorptiewarmtepompen van Remeha verzorgen voor een belangrijk deel de warmtelevering

Gasabsorptiewarmtepo mpen in Zoetermeerse woonflat

IZ0512_TA_gasabsorptiewarmtepomp.indd 20 8-5-2012 10:36:22

mei 2012 21

levert 1,65 eenheden energie op. Als we het P.E.R.-getal van warmtepompen vergelijken blijkt de gasabsorptiewarm-tepomp hoog te scoren, vooral in reno-vatieprojecten. Hierbij is het niet per se nodig om bestaande radiatoren (HT) te vervangen door een LT-afgiftesysteem. Ook bij hogere watertemperaturen blijft het rendement van de gasabsorptie-warmtepomp overeind.”Bij renovatieprojecten is het vaak onmo-gelijk of niet toegestaan om een bron te boren. In de praktijk worden daarom hoofdzakelijk gasabsorptiewarmtepom-pen toegepast die de warmte onttrek-ken aan de buitenlucht, de zogenaam-de lucht/water-uitvoering.

Voor Nederlandse marktRemeha, dat deel uitmaakt van de BDR Thermea groep, brengt de warmte-pomp in verschillende Europese landen op de markt. Voor de Nederlandse markt zijn enkele bijzonderheden aan-gebracht die de toepassing vergemak-kelijken. Zo is de warmtepomp voorzien van de optie om deze te sturen met een 0-10 Volt signaal. Daardoor is de instal-lateur niet gebonden aan een specifiek protocol en kan elke regeltechnicus ermee uit de voeten.

De warmtepompen worden voor een belangrijk deel af fabriek geleverd op een skid, compleet met aansluitleidin-gen en transportpompen. In dat geval is er bewust gekozen voor zuinige trans-portpompen met een constante delta T, waardoor het rendement geoptimali-seerd wordt.Een andere bewuste keuze was volgens van Dijk om alleen een ‘stille versie’ op de markt te brengen, die voldoet aan de normering van maximaal 65 dB(A) op een meter afstand. “Dit is bereikt door een stroomlijning van de uitwen-dige ventilatoropening, die zo kenmer-kend is voor dit type warmtepomp.”

SchakelvatDe warmtepomp functioneert in de Zoetermeerse woonflat naast de HR-ketels. Tussen de warmtepompen en de HR-ketels wordt een zogenoemd schakelvat geplaatst. In dit geval betreft het een vat van 500 liter. Het schakel-vat is een belangrijke buffer die ervoor zorgt dat de warmtepomp niet iedere keer aanslaat (pendelt) bij warmtevraag vanuit de woningen. Een warmtepomp rendeert niet optimaal als hij korter in bedrijf is dan 5 à 10 minuten. Als hij aanslaat bij warmtevraag die al weer

wegvalt binnen die periode, kan hij zijn warmte toch kwijt aan het schakelvat. Het retourwater uit de radiatoren komt onderin het schakelvat terecht. De warmtepomp trekt het water als het ware uit het vat, waardeert het op naar maximaal 65 ˚C en voert het vervolgens terug naar boven in het vat. Als ook dit helemaal is opgewarmd, slaat de warm-tepomp pas af. De radiatoren worden gevoed met warm water boven uit het schakelvat. Mocht de warmtepomp niet voldoende warmte kunnen leveren, dan wordt het voorverwarmde, maar nog te koude, water uit het schakelvat via een extra leidingcircuit langs de cv-ketels geleid om alsnog op de juiste tempera-tuur gebracht te worden. Woningcorporatie Vestia Zoeter-meer heeft gekozen voor veiligheid. De geisers zijn dus uit de woningen verdwenen. Bijkomend voordeel is dat condensvorming door de verbrandings-toestellen in de woning sterk vermin-derd is.De CO2-footprint is drastisch afgeno-men bij het vervangen van de collectie-ve conventionele ketels en de indivi-duele geisers, naar een systeem met collectieve HR-ketels en de toepassing van gasabsorptiewarmtepompen •

Remeha Quinta ketels vullen de warmtelevering aan

Gasabsorptiewarmtepo mpen in Zoetermeerse woonflat

IZ0512_TA_gasabsorptiewarmtepomp.indd 21 8-5-2012 10:36:30