imam gazali - itikatta sozun ozu_text.pdf
TRANSCRIPT
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
1/249
V/
\
Imam- Gazâl
'
tiRattav
^
mm
W
*
Sözün
Özü^
(ElTktisâd
Fil
'tikâd)
J
t
AR
YAYINEVVI
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
2/249
TKATTA
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
3/249
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
4/249
TKATTA
SOZUN
OZU
^^32
ân
MAM-I
GAZÂLÎ
Mütercim
HSAR
YAYINEV
Büyük Reit Paa
cad.
No:
22/4
rtaleli
/
stanbul
Tel:
0212
528
46
42
^
0212
52?
34
83
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
5/249
Hisar Neriyat
: 93
Gazffî
Serisi: 12
Bask
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
6/249
Aziz
Okuyucu,
Bu
kitabn
ihtiva
ettii
konulan (Mzâlî
Haz^tle-
ri'nin
lisanyla bir
kaç
çarpc misalle sizlere arzede-
ceiz.
Gazâlî
Hacetlerinin tabiriyle:
Allah Tealâ Hazretleri
kullan
arasnda, Ehli
Hak-
k
ye
Ehli Sünneti
benimseyip tercih
eden insanlar ya-
tttm^
ire
ohlann
kalj^erini yak^ nurlan ile
mamur
eylemitir. Böylece
bunlar
Allah
Resûlü'nün
getirdii
ilâhî
hakikatlerin
srlarm
anlamakta
güçlük
çekme-
milerdir.
Fuka
frka
olan insanlar
arasmda Allah*m
lütuf ve
ih^a^M
mzhar
olanlar
ise,
ite
bu Ehli
Hak
ye Ehli
Sûraeft
f
rkalandu*.
I
-
Çünkü
onlann
gönüUâM
ilhî
Nur
ile
aydmlatan
Cenab-
Hak
dinin
hakikatlerini
anlayp
ve bu
ümme-
te anlatmak
için onlara yardm
etmitir.
Onlann
içlerini
eytanm
vesvesesinden
ve
sapkla-
rm
sapldkknn^ korumt,
lisanlann
güçlü
lalm,
bu lisan
kuvveti ile birlikte
kuvvetli
deliller
ihsan et-
mitir.
Bu
güçlü
lisan
ve
deliller
karsmda
hiç
bir
bo-
zuk
akideli
kimse
barmamanutr.
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
7/249
te
mam
Gazâlî
Hazretleri
de
kendi dile
getirdii
Alfad'n lütfüna mazhar ohnu
nadir aluîiyeüerden-
dir.
Bü
merinde
OazâB
Hazretieri,
itikadî
konularda
ilâhî srlan açklam, bu sahada
bilgi
sahibi
olmak is-
teyenlere
tatminkâr
bilgiler
arzetmitir.
Böyle
bir
aheseri okuyuculannuzla paylamak dü-
tucesiyle
sizlere
arzediyonz.
Nerini
bize
nasip
eden
Allah
Tealâ'ya
hs^mdeder,
demmm
niyaz
edeariz.
/
Mevlüt
KARACA
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
8/249
ÇPn>EKLER
Giri
9
Sirinci
Hazrlk
Düzenlemesi
15
kinci
Hazrlk
Düzenlen^
18
Üçüncü HîKirhk Düzenlemesi
22
Dördüncü Hazrlk
Düzenlemesi
24
Birinci Temel Esas
-.ff^-.
:
35
kinci
Temel
Esas
79
lim
Sfat
93
Hayat Sfaû 1 95
rade Sfat
,
95
Semi'
(itme)
ve Basar
(Görme) Sfatlan
101
Kelâm Sfat .2
i.....».,..,;.
—
106
lâhi Sfatlann Genel
Hükümleri
....1. 120
Üçilta^
T^ael
^
,
.147
I^rtfiftcü
Tieme
Esas
188
Birinci
Bölüm
188
kinci
Bölüm
197
Üçüncü
Bölüm
1......
....224
Biiîîci
Cihet
224
Ittd
Cihet
227
Üçüncü Cihet
,
228
Dördüncü
Cihet
,
234
Dördüncü
Bölüm .
—
....238
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
9/249
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
10/249
GR
Ehl-i
Hakk* ve
dü-i stimeti külan
arasndan
se-
çen
Allah-u
Teâlâ
Hazretlerine
hamd-ü
senâlar ol-
sun.
'
Bütün frkalar
arasndan
yalnz
onlan
lütf-ü
ihsan-
na
mazhar klm
ve
lÂnin
h^dkatlmîi
ortaya
koy-
malarna
yardmc
olacak
ilâhî
Nûr
ile gönüllerini
ay-
dnlatmtr,
'
Oaibipn
lisanlanu^
apklan susturacak
dem^e^
güçlü
delütor
fl^an eyledi.
çlerini
eytanlarm
vesveselerinden
temizlemi
ve
gönüllerini
sapklarm
kaydrmaiarmdan
halâs
eyle-
Kalplerini
yakîn nûrlar
ile
mamûr
etmitir.
Böyle-
ce
onlar da Allah
(C.C.)'n
Resulü
Muhammed
Aleyhisselam'm
diliyle
anlatlan
ilâhi hakikatlann
srlarma vfdaf
oMalar
ve
böylece
eriatn
gerei
le
akim
icaplan arasnda
uzlama
salamay
baardlar.
Peygamberlerin naklettii
eriat
ile
akla
uygun olan
gerçekler
arasmda
bir
çeliki
olmad
gerçeine
eri-
tiler.
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
11/249
Sapk
bir
gürûh olan
Haviye
frkasndan bazlar-
nm
zannettikleri
gibi taklidde
donup kalmann
gerek-
sii
olduunu
anladlar. Böyle
birdunon,
akim
zafiye-
tinden
ve basiretsizlikten
ileri
gelir.
Felsefecilerden
ve
Mutezilenin
an
gidenlerin-
den
bir
ksnu, ile
j^rial
hükümtai
am^da çeliki
meydana getirecek ekilde ileri gitmeyi vicdanlarn
kötülüklerine
yordular. Bu hususta Haviye
frkas,
tefrite
dütüler.
Filozoflar
ve
muteziloin
azgnlan ise
frata kaçtl^.
Her iki frka da ihtiyatl
davranmaktan
uzak kald-
lar. Oysa ki,
itikâdi konularda
kesinlikle
uyulmas ge-
fdc^
py^
sözün
özünü ve
doru
yolm
güveni
oldm
brakmamaktr.
Sadece
eser
ve haberin taklidi ile yetinen ve
ara-
trma metodlarm
hiçe
sayan
bir
kii
doru yolu nasl
bulabilir
ki Böyle
bir
kii biln^ midir ki, eriatn
dayanaca,
kâinatn
efendisi
olan
Peygamber
(S.Â.V.) Efendimizin
mübarek
azndan çkan
söz-
dür
ve bu
s
dlüm delilleri
ile
süit-
tir.
eriat'm nuru ile aydnlanmayan ve sadece akla
tâbi
olan kii hidayete
tam
olarak kavuamaz.
Akln
takld
yerlçr varchr. Bu yerieKe o kiinin
akla
mü-
racaat etmesi nasl mümkün olur
O
kii,
akln snrl
olduunu
ve sahasnn mahdud
olduunu
bilmelidir.
eriat
ile akl bijrletirerek bu
ayrmtüar bir araya
ge-
tiremeyen
kii ne yazk
ki
sa^dten çengelim ^^la-
rak
tuzaa
dümü
olur.
Kur'an- Kerim,
etrafa
k saçan
günee benzer.
Akl-
selim
sahibi
bir
kimse
ise
bü
klardMi
layda-
10
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
12/249
lanmaa
çak$r,
ber
iki
ktan
da
istifade
Kur'an
ve
akln
birlikte
geridir.
Bm-
lardan
biri
ile
yetinen
kii cahil
ve
ahmaktr.
Kur'an'n
ile
yetinip
akldan
yüz
çevire kii,-
günein
nûnma
kar
gözlerini
kaplan
kimseye
b^-
Körlerle
onun arasmda
bir fark
yoktur.
Akl,
eriat
ile
beraber
olursa
nûr
üstüne
nûr
olur.
Bunlardan
birisine
a
gözle
bakan
kii,
çürük
iple
lqlpL3^
inen kadar
ahmaktr
Ey
ffl-
sünnet
akaidi
hakkmda
bilgi
sahibi
olma-
a
susam
kii
Göreceksin
ki,
eriat
ve
hakikati
bünyesinde
toplayan
biricik
ûdca, Ehl-i
Sünn^
fuka-
sidir.
Ci^Mi
Allah'a
ükret
ki,
sen
de onlarm
izin-
desin ve
onlann
arama
kanm
bulunuyorsun.
Umu-
lur
ki
Allah
(C.C)
seni
kyamet
günü
onlarla
hare-
Sapklm
kirlerinden
bizi
temizlemesini
Yüce
Al-
lah
(C.C.)
dan
niyaz
ederiz.
Jiâbbinüz
gönülk^inizi
hakikat
nMm
ile
doldur-
sun.
Dillerimizi
bâtl
söz
söylemekten
muhafaza
buyur-
sun,
onlar
hak ve
hikmet
ile
söyletsin,
üpbesâ^
ki
Ot
Kerim'dîr.
hsan
bol ve geni
.
Rahmet
sahiMffiT.
imdi
kitabm
ismini
beyan
ile,
giri,
bölüm ve
k-
sunlann
açklamakla
söze
balayalm:
Küabm
orjinal
ad
El-iktisâd
m
t'Ük^
dr.
Tertibine
gelince;
önsöz
mahiyetinde
olan
dört
hazrlk
düzenlemesi
ile.
asl
maksat ve
gayelerin
izahma
tahsis
dört
am
mc^ded^
ibaet^^
Basprik
dûzcatemeleri
unlardu*:
11
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
13/249
1)
Birinci
hazU'hk
düzenkmesi:
Bu
ümin, dinin
en
lüzumlu
unsurlanidm old:^inu
beyan hakkmda-
dr.
2)
ikinci hazrlk
düzenlemesi:
Bu ilmin, bütün
müslümanlann
tamam
için
deil,
ancak
muayyen
bir
zümre için
çok önemli olduunu beyan hakkuuiadr.
3)
Üçüncü hazrlk düzenlemesi: Bu ilmin, farz-
ayn
deil, farz-
kifâye
olan
ilimlerden
olduunu be-
yan
hakkmdadr.
.
4)
Döniöt^
hazA
dt^â^ri^is^M
kitapta
lediim
delillere
dayanarak netice
çtenaa
metodlar-
n
beyan hakkmdadr.
Temel m^^dd^e geline; bunhr
da
dM tan^lir
ve
beraberinde
Cenab-
Allah'tan
bahsedilmektedir.
öyle ki;
varlk
âlemine
baktmz zaman
ona
sa-
dece
yer
ve gökten
ibaret
bir
cisim olarak bakmayz.
BfllMs
Allah (C;C)*m salam
bir
yafus
olEOidt
bak-
maktayz.
PejSpmber
(SW^.V.)
Efendimiz'e baktmz za-
wm 0m
erefli
bir ve
üstün £mL^ bi^
insan olarak deil, bilâkis
Allah
(G.C.)'m bir elçisi
olarak
bakmaktayz.
ResduUah
(S.A.
V.)
Efendimiz'in
sözlerini
ek al-
dmuz
zaman
bunlan alelade birer s^,
konuma,
ve
ifade
olarak deil, bilâkis
bu
sözleri
peygamber
vas-
tas ile
Allab.(C,C.)
tarafadaîi
gelen
birer tarif olarak
ele ahnaktay^.
te
yukanda arz ettiimiz
sebeplerle
Allah
(C.C.)
dan
baka
matlûbumuz
yoktur.
Bu
ilmin asl
konular ise Allah
(C.C.)'n zât,
s-
fattan
ve
fiilleri
ve
ResuluUah
(S.A,V-)
Efmdi-^
12
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
14/249
miz'in ilâhi talimlerinden
iharpok.
Böylece
bu
bahsin
kcmulanm ûsk
törl
te^e
mseie
terinde
topln
olacaz
'
'y'
1)
Biriaci
Temel Mesele:
Bu
bölümde Çenab-
Hakk'n
varkndan,
Ezeli
ve
Ebedj
x)luundân,
O'nun cevher, cisim
ve
a'raz
olmadmdah, zaman
ve
mekândan
münezzeh
oluundan, bilindii
gibi
gö-
rünür olacandan ve O- nun birliinden söz
edilecek*
^
-
2)
ikinci Temel Mesele: Cenab- Hakk'm
sfatla-
nm
beyan
hakkmdadr.
O'nun
diri,
âlim,
kudret
sa-
hibi,
dUediini
yapan,
iiteiv
gorm ve konuan
bir
vaa'l^ oluundan söz edilecektir.
3)
Üçüncü
Temel Mesele:
Cenab- Allah'm fiil-
lerini beyan hakkndadr. Bu
bölümde
yedi önemli
konu
izah edümddiedir.
öyle
ki;
Allah (C.C.) hakknda
teklif
yaratmak,
teklife
kar
sevap
vermek
ve
kuUarmn
menfaatim
gözetmek vacip deildir.
Güç
yetMhneyen bir
eyi t^tf
e^^nam
muMl
(imkânsz)
deildir.
Masiyete
(günaha)
kar§ azap
etmesi vacip
deil-
dir.
Peygamber
göndermesi
hnkânsz
deildir.
te bütün
bu hususlar Allah
(C.C.)
hakkmda
caiz
olan eylerdir.
Bû bölümün
mukaddimesinde
ayrca
Vacip (mec-
bur), Hasen (güzel)
ve Kabih
(çirkin)
kelimelerinin
açklamalarna da yer verilmitir.
4)
DörMncü
Temel
Mesele:.
Bütün
p^^gamterie-
rin
ve
özellikle
bizim
peygamberimiz Hz.
Muham*^
13
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
15/249
med
(S.A,V.)
Efendimiz'in
tebli
ettii
Har,
Ne-
ir,
Cennet, Cehennem,
efoat,
K^bir
azflb,
Mizân
ve
Srat
konularn beyan
hakkndadr.
Yine bu
bölümde
dört
önemli konu vardr:
1)
Birinci
Konu:
Hz.
Muhammed
(S.A.V.)
Efen-
dimiz'in
peygamberliimn
ispau
hakkmkuir.
2)
kinci Konu:
Hz.
Muhammed
(S.A.V.)
Efen-
dimiz'in
ahiret
ile ilgili
teblii hakkndadr.
3)
Üçüncü
Konu: mamet
(Devlet
Bakani-
£=Ha^ââE:) mffiftet
& ilgiliÂ
4)
Dördüncü
Konu:
Bid'atc
frkalar
tekfir etme-
nin usulü ile
ilgilidir.
imdi kitahumzm
hazrlk dûzedemeleri
b^ifent-
ne geçeüm;
•
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
16/249
BRNC
HAZIRLIK
DÜZENLEMES
Bu ilim,, dinimizin en önmnli
unsurlanndatdt.
Himmeti
ve
gayreti,
önemi
olmayan
basit
eylere
sar-
fetmek ve zaman,
verimsiz
bo
eylerle
harcamak ah-
maklk, ^pkhk
ve büyük bir hüsrandr.
Faydasz ilimden Cenab-
Hakk'a
smnz. Bütün
mahlûkat için en
önemli olan ey, ebedi
saadete
er-
mek ve
sonsuz ekavetten
kurtulmaktr.
Yttce Allah (C.C*)*m
gönd^tni
olduu
bütün
peygamberler,
kdlan
üzerinde
Allah
(C.C.)'m
haklar
bulunduunu,
ilerinde, sözlerinde ve
inançlarmda
Allah (CC)'a
km^
birtakm
Vazifeleri olduunu
ha-
ber vermilerdir.
Dilini dorulua
alet etmeyenin,
vicdann
Hakk'a
balamayann ve bütün
orgaolanm
adalet
ile
donatp
amel
etmeyenin
eehmn^
çriUlüm
m
^beti-
nin
korkunçluunu
anlatmlardr.
Sadece bunlan
haber vermekle kalmadlar. Yaptk-
lan td)U^ü^Qn
doruluunu,
teo* takatuun üstünde
ffil
w
hareketleri
ile
ispat ettiler.
Bir
insan bunlar müahede ettii zaman yahut
mütevâtir
haberlerden dinledii
zaman
onun aklna
•
ve
gönlüne
bu
sözlerin
doru
olmas
ihtimali
gelir.
Hatta bunlar
ilk
duyduu
anda
mucizeleri, olaanüstü
sanattan ayrmaa kalkmadan
önce bu
sözlerin
do-
rulu|wa
büytOc bir
iblimajyte
Im^
ymt*
Bu apaçk
zan,
ya da
zaruri tecviz,
kalpten
huzuru
çkarr, onun yerine korku ve
ürpertiyi
koyar, kalbi
aratrmaya
ve
düünmeye
tevik
eder.
Bunun
sonucu
15
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
17/249
tozur ve
istitosr
i;^erin
§u sözlerine
dik-
kat
edelim:
-
Sizin
bir
Rabbiniz
ve
yaratcmz
vardr.
Sizi
birtakm
vazifelerle
mükellef
kUnij^Ur*
^er
bu
vaâfekri
terk
ederseniz
RabMn^^mfttdan
ceza-
landrlacaksmz.
Fakat
vazifelerinizi
yerine
geti-
16
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
18/249
rirseniz
mükâfaat
göreceksiniz*
Bunlar
açklar
mam için
size
o
fö^derdi.
imdi
burada
u
hususlar
aratrmamz
gerekir:
Bizim
gerçekten
Rabbimiz
var
mdr?
Eer
yar
ise
dirimidir?
Konuur mu
ki,
emirlerini
ve yasaklarm
bildire-
bilsin?
'
Eer
konuup
emir
ve
yasak
büdirebiliyorsa
gücü
var
m^
ki,
kendisine
ifâat
^an
etti|inüzde
bi-
Eer
gerçekten
kudret
sahibiyse
ve bunlara
güç
yetiriyorsa,
onun
tarafmdan
peygamber
gönderdiini
iddia
eden kii,
gerçekten
bu
iddia^nda doru
mudur?
ayet
aratrma
ve
inceleme
sonucunda
bütün
bu
hususlarm
doru
olduu
kanaatine
vamsak
akll
kii-
.
1er olarak
yapabileceimiz
tek
|^
varfr^
O
da ihti-
y^
davranmak,
kendi
nefsimizi
eletirmek
ve
sonsuz
bir
ebedi
hayatn
karsmda
fânî
ve
geçici
bir,
hayatm
esiri
olmamaktr.
,
'
Akll
itt^n
^ur
kiy ^lam
düünür Ve
gü^t
gün
edip
bouna
oyalanmaz.
Daha
önce
söylediimiz
gibi
bu
ilmin
asri
gayesi
Cenab-
Hakk'm
varlm,
sfatlarm^
fiillerim ve
peygamberlerin
doluluunu
deMter
J#
ispat
etmek-
tir.
Bütün
bu
saydklarmzn
akl
sahipleri
için çok
mühim
ve
zarurî
olduunda
asla
üphe
yokttu*.^
Eer
dersen
ki:
Nefsimde
böyle
bir duygunun
domu
olduu-
nu
inj^âr
etmiyorum.
Fakat bu,
yaratl
ve
tabiatl-
m
moneresi
inidir?
Yete
^n
icab
olan
bir
ey
I.
17
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
19/249
midir?
Yahut da
eriatn
gerei
inidir?
Bunlar
ayrt edemiyorum.
Çünkü
idrak
edilebilenlerin
va-
cip olmas
hususunda
ii^nlann
çeitli sözleri ve
yorumlar
vardr,
Bilmi
ol
ki;
Bu
konu
kitabmzn
''idrakiar
bölü-
münde
izah
edilmitk.
imdi o konu
Ue
m^ul
olmajc
gereksizdir.
Biz
önce kurtulu
çarelerini aratrmaa
bakalm.
Aksi
takdirde
kendimiz ylan
yaiut akrep
ta-
rafndan
sokulan
bir adamn
durumuna
düeriz.
Z^irM
hayvsBi iki^
hmnleyi
yapmaa
JKmrfeuiâr-
ken
o
adam kaçp
kurtulmaya
bakacana
zehirli
hay-
vann
sadan
m,
yoksa
soldan
m
geldiini
aratr-
tnsiâsL
megul olursa
Böyle bk
adam ahmak
deil
de
nedü ?
te
ahmak
ve
cahillerin
ii de
buna benzer.
En
önemli
ve
asd
olan
eyleri
kaybedip
fuzûlî
eylerle
megul
ohnaktan
Û^b-
Hakk'a
smnz.
KNC
HAZIRLIK
DÜZENLEMES
>
Bu
ilim, müslütmmtom
tamam
^m
d€#l, mmk
bir ksm
için çok
önemlidir.
Bu ilimde
ortaya
koyacamz
deliller, manevi
hastalklarm
tedavisinde
kullanlacak
olan
ikçlar
m-
sabesindedir.
Eer bu ilaçlan
kullandracak
olan dok-
tor
sanatnn erbab,
keskin zekâl
ve
salam
görülü
deilse,
hastalklan
tedavi etmesi
öyle
dursun
bilâkis
onlan dahâ
da
çoaldr.
Bu sebeple
unu bilmek
gerekir
ki, insanlar dört
frkadr:
1)
Birinci
frka:
Allah
(C-C.)'a
iman
eden,
p^-
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
20/249
gamberlerini
tasdik eden,
gönülden onlarn
hak
olduk-
lanna
ioaan
ve
sonra
da
ya
ibadetle
ya da dünya ile-
ri ile
megul
olan
kimselerdir. B&yle
kimse^
kmii
halleri
ile
babaa brakp bu
ilmi örenmelerini
te-
vik
etmelidir.
Çünkü eriat'm
teblicisi
Hz.
Mu-
hamined (SA.V.)
Efendimiz
putperest
kâvmim
ima-
na
davet
ettii
zaman onlardan ilk önce
kerîdisini
tas-
'
dik
etmelerini
istedi,
Ts^idi
bir iman ile
tahkiki
bir iman arasnda ay-
tm
yapmâd. Nitdcm
^devîlmn imanm te^yede
tasdik aranmad
ve
sadece karine ile yetinildi. Onlar
gerçekten
mü
'min
idiler.
Cahil
bedevilere
ilmi
deliller sunarsdc cmlann
zilût-
-
lerini
kantrmanm
faydas
yoktur. Çünkü
zihinlerine
bir
mükül
takld zaman o
problemi
halletmek için
bavurulacak
yollarm
da
faydasz
olabilmesi
muhte-
meldir. Bu
sebeple
Ashab-
Kiram'n
bu
bilgi
d^lm-
da
ders
verdikleri
ya da
herhangi
bir
eser
yazdildan
rivayet edilmemitir.
Onlarm megalesi
ibadet,
ibadete
davet,
halkn ge-
nel duntmlrau
konttol
i hayatlanûda ms^liâtalx
gözetmekti.
2)
kinci frka:
Hakk'
kabul etmekten
kaçman
güruhtu*. Bunlar
kâfirler
ve
bid'atcdardr.
Somurtkan, küstah, inatç, sabit fikirli
ve
batl
inançl
olanlar da
bu güruha
dahildirler.
Onlar ancak
kamç
ve
klç
ile yola
gelirler.
Kâfirlerin
büyük
bir
ksriiiMçlanh gölgesini müslflman
olmulardr.
Bazen
sözün
ve
ortaya konan delillerin yapamad-
m ok
ve klç gücü baanr.
Bu
sebeple
tarihdeki bir-
çbk
olaylar
incelediin
zaman
müslümanlarla
kâfirler
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
21/249
arasnda
meydana
gelen
çok
sayda
kanU
savan,
sa-
pklardan
bir
gürohn imana
getap^ytej^nuçland-
n
görürsün.
%
Yine
hiçbir
tartmaya
rastlamazsm ki,
inad
ve
s-
rara
sahne
oln^sm.
Bu
söylediklerimiz
akln
deerini
ve delilini
küçük
düürmek
için
deildir.
Ancak akl
nûru
herkese nasip
oknayan
bir
üstünlüktür.
Cçnab-
AUah onu
dostlan-
nam^ms
kdmâr.
Halkn
çounluunda
ktisurre
flmal^^^m
Yam^
salar
güne
klarmdan
faydalanamadklan
gibi
onlar
da^to
apk
delillini
idrak
edemezk^^
6^n
ho
kddsa
b^
^î^^
o^afö^
ettii gibi
.
bu
ilim
de
onlan
rahatsz
eder.
mam
âfii
Hazretleri
bu
gibiler
hakknda öyle
demdctedr:
Kim cahil
bir
anlaysza
ilim
yerim, onu^
ri-
yan
etmi
olur.
Kim
de
ehil
olandan
ilmi esirgerse
ona
zulmetmi
olur.''
.
3)
Üçutti^
tokm
^ymk
taklid ^1^^
Mayc'a
inananlar
fakaf
yaratldan
zeki
ve
anlayl
olanlar-
dr,
Bunlarm
nefislerinde
inançlarn
sarsan
bir prob-
lem
OTtaya fOtabükl
böjfte
bir
problem
olduu vakit
onlan
manen
tedaVi
l^^es
çok
yumuak
davran-
maldr.
Mümkün
mertebe
kendilerince
kabul
edilebi-
lir olan
ikna edici közler
$qytenmeUdir.
> Yabirayet,
Ya
bir
hadis,
Veya
faziletine
inandklar
bir
kiinin
sözü
ile
delil
gelmelidir.
Böyle» antardaki
üphe
giderilmi
ve
yeniden
kalp
huzuruna
Mvtt^rtttaüai
oJlurlar.
Eger
20
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
22/249
onlardaki
üphe,
bu
kadarla
giderilebiliycNa*
tartma
Zöininlerinde
dile
getirilen
d^Uai
«ndarg
kar
ileri
sürmek
artk
gereksizdir.
Tartma
douracak
deliller ileri
sürmek,
baka
ka-
rkUklarm
domsum
da
mam
hazrlar.
Ancak*
o
kimseler
ayet,
hadis ve
büyüklerin
sözleri
ile
ikna
olmamlarsa
o takdirde
au:
gitmemek
arüyle
ilmî
delillere temas
edilebilir.
4)
Dördüu:ü
frka:
Bunlar
sâpMM^
bir günah-
tur.
Fakat
bunlarn
simalarnda
zekâ ve
anlay
alâmetleri
vardu*.
Onlara
gerçekler
açkland
vakit
Hakk'
kabul
etmeleri
beklmr*
tip
msanim kar
da gayet
yumuak
hareket
edilmelidir.
Tartmay
büyütmeden
ve
arla
kaç-
madan
onlan
Hakk
'a yöneltmee
çalmaldu-..
Çünkü
t^§w
Myütüiürse
ve
an
gidilirse
sapkUm
ge-
rekçeleri
artrlm
olur.
Cehaletin
çou
taassup
ve
arlk
yüzünden
ava-
mn (halkn)
kalbine
yerlemitir*
Metod
bümey^
ki-
Hakk'
amtam
m
fepcMm^ergisinde
tehir
ettiler.
Zayf
muhasmlarma
alay
ve hakaretle
yaklatlar.
Böylece
onlarm
i^ddâ
i^
^
mukdefet
duygulan
m
kamçliKklto,
gönüllerinde
bâtl
itikadlann
yerle-
mesine
sebep
oldular.
Yerleen
bâtl
duygular
öyle
bir
hal
aidi
ki,
onlar
ajrtk
hogörülü
bilginlerin
dahi
gide^
reMmeleri
bir
problem
olmutur.
Eer
taassupla
ona
yaklalmasayd
o
da
eytann
istilâsna
bu
derece
niaruz
kalmaz
ve
böyle
bir
inanç,
normal
in^raa
i|eii,
bir
delillin
kalbinde
bile
yer bu-
Imnazd,
21
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
23/249
,
Ka^iiUkU
p]£;ip(i0^t
teâ^vki
ol^^an
hastalktr.
Dindar
0te
böyle
Mr
h^tdkta
mümkün
olduu
kadar
saknmaldr. Kini
ve kzgnl
brakp Allah
(C.C.)'n
mahlûkatma
Rahmet
gözü
ile
bakmaldr.
Sapklm
tevikçisi
olan
kabalktan
korunmaldr.
Kesinlikle unu
bihnelidir
ki,
inad
ve amlk
ile hare-
ket
eden kii,
bid'at
üzerinde
srarn sürüp gitmesine
yatocî
ete
ve
tay^unet
gününde bu
hareketinin so-
nmfeluunu yükl^^.
ÜÇÜNCÜ
HAZIRLIK
DÜZENLEMES
Bu ilim
farz- ayn
deil, farz-
kiföyedir.
Bilmi ol ki; bu
ilimde
derinlere
dalmann ve
tefer-
ruat ile
uramann hükmü
farz-
ayn
deil, ancak
far^
kifâye^r.
Bum
sebeplerini
daha
öner.
a^-kla-
m
bulunuyoruz.
Umum
müslümanlann
üzerine
farz
olan
hu:.us.
ke-
sk ile
kalbi
pph^ete
temizlemektir.
'
üphenin
gideî&M^Mt
föt^
ayn
oluuna gelin-
ce; bu
hüküm,
kalbinde
üphe
olan
kimseler
hakkm-
dadr.
Eer
dersen
ki:
Frkalarn
çouna
bu
ilmin
zararl
olduunu
takdir
ediyorsun.
Fakat ayn
zamanda
farz-
kifâyedduunu
da
ö^plttyo^suu
Bu
nasl olur?
Bilpi ol
ki; Akaid
k^larmda
üph^mn gideril-
mesi
farzdr.
Hakk'a
delillerle
davet etmek
dini
bir
vazifedir.
Bir
bid'atçv
birikim
üpheler ileri sürerek
zihin-^
leri
bulandrd
vakit
onun
üphelerine
kar
mukave-
22
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
24/249
met gösterecek
ve
onun
saptrmalarna
kar
koyabile-
cek
elemana
ihtiyaç
vardr. Bu da ancak bu ilim saye-
sinde fnüilkün olur.
Tarih boyunca birçok
ülkeler
bu tip
olaylara
sahne
olagelmitir.
Her
beldede
HaU'
savunan,
bid'atcüa-
m
ykc
projmgandalanna
kar
çkan,
bu
iUmie
me-
gul
olan,
gönülleri üphelerden temizleyen ve
Hakk'a
çeviren
yetenekli
bir
elemanm
bulunmas gereklidir.
Tpk
bir
doktorun
ve
islâm
hukukçusu bir
fakihin
buhttt^ gibi.
Eer bir
bölgede
bunlardan
biri bulunmazsa,
o böl-
ge
halkmn
hepsi sorumlu
ve
günahkâr
olur. Böyle
bir durumda böl^
halkndan biri
füuh
veya
ai^d
örenme
kabiliyetini kendisinde
görürse ve her ikisini
birden
tahsile
zaman
olmadn
söyleyip hangisi
ile
megul
oknas hakkmda
bizden
fetva isterse üphesiz
ki,
biz
onun
fkh
ile megul
oknasnu
gerekli
klarz.
Çünkü
fkha
olan
ihtiyaç
daha
kapsaml
ve
fkh
ile
il-
gili
olaylar
daha
çoktur.
Gece
veya
gündüz
hiçbir
kimse fkh
ilmi^dm
müstani
kaimm.
Kelâm ibdne
Otiyaç
arzeden
üpheler
ise,
bu
Üme
izafetle hâsl olur.
Yine
bir
beldede hem doktor ve
hem de fkh
ali-
mi
yoksa, fkh
alimine
olan ihtiyaç
daha fazladr.
Çünkü
fkh
bütün insanlann ihtiyacdr.
Tp
ise ge-
nelde hastalarn
ihtiyacdr.
Her
ülkede
hastalarm
sa-
ym,
salam olanlarm saysna nisbeüe
daha azdr.
.
Hastann
kendisi -bile fkha muhtaçdr.
Onun fkha
olan
ihtiyac,
tbba
olan
ihtiyacmdan daha
az deildir.
Çünkü tbba
olan
ihtiyac,
fâni
hayatn
daha
rahat
bir
ekilde
devam
Ettirebilmesi
içindir.
Fkha
olan
ihtiya-
.
23
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
25/249
c
ise,
ebejdi
olan ahiret
hayatndaki
saadeti
temin
K
'
Btî
ikisi
arasndaki
fark
mdcayese edersen,
rmdaki
fark
ve
fkhn
ütünlüünü
anlarsn.
Fkh,
ilimlerin
en
önemlisidir.
Bu
sebeple
Ashab-
Kiram
fkh
ilmi
ile
megul
dbtmlar
ye
bütün
istiarelerinde
bu
ilme
müracaat
etmilersr.
Kelâm
ilmini
yücelterek
onun
asl,
fkh ilminin
ise
fer'î
olduunu
iddîâ
içtenler
seni
yamitmasmlar. O
A
de
bu
nsafeoa^fayds^
ve
g^ssm^.
Asl olan
doru
itikad
ve
kesin
tasdiktir
ki,
bunun
için
kelâm
kitaplarn
kartrmaya
lüzum
yoktur.
Taklkl
yolu
ile
de
bu mümkündür.
nce
delillere de ih-
tiyaç
varsa bile
bu
çok
nadirdir.
Bazen
bir
doktor
da
senin
kafan
kartrabilir:
S^
nin
varln
benim
sanatma
ve
maharetime
bal-
dr.
Önce
hayat
vesali^
sonra
din
ile
meguliyet
gelir. gibi
carla
zihmni
bulandrabilir
Bu gibi
sözlerin
altnda
ykc
bir
maksat
gizlidir.
Yui^uda bu
gibi
hususlara
nazan dikkati
çelani bu-
DÖRDÜNCÜ
HAZIRLIK
DÜZENLEMES
Bir
deüle
dayanarak
hfflcüm
çkarmianitt
birçok me-
todlar
vardr. Bu
metodlardan
bazlarm
Mihak-
ku'n-Nazar
isimli
eserimizde
açkladk.
Yine
**Mi'yâru'I-ÎIm adh
mmîsm
de
bu
metocUar
hak-
knda
gerekli
bütün
bilgileri
içermektedir.
Biz
bu
kitapta
kapallktan
ve
mulak
ifadelerden
sanmaa
gayret
edeceiz.
Bizim
maksadmz
derli
24
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
26/249
tpplu
bir
efeiicte
konuyu
açJçiUmak
ve
aydnla
ka-
vn^umator.
Bu
sebeple
ü$
metod
üzerinde
duracâ-
z:
1)
Birinci metod:
Sebr ve taksim,
yani
ksmlar»^
ayrma
metodudur.
Bu
metoda
göre
mesele
kxm^
ay-
nim
Bir
k^
^tal
edili^
dier ksmrn
sübutu la-
zm gelir.
Meselâ u sözümüz
gibi.
^
^^Âlem
ya kadim
(ezelî)dir,
yahut hadis
(sonra-
Memln
IkMîm olnmst fankâns^dn
Ö^r
ise
onun zdd olan hâdis
olmas lâzm
gelir.
O
halde
âlem
hâdisdir.
Bu ttiesd^in
iki ksündan ibaret
olduuna
hük-
metmek bir ilimdir:
a) Birinci
ksm,
âlemin
ya kadîm veya hâdis oldu-
u]^
i£94e
^'Mm
ya kadün^
yaht hâdistir.
^stmMSr. Bu
^
Mt
bilgi yani
ilim
^ide eder.
b)
kinci
ksm:
ise;
^'Alemin
kadîm
olmas
imkânszdr.
sözümüzün
ifade ettii
m^Eiadr.
Bu da
biriUmdk.
Bu iki
ilimden
asl maksadnuzt ifa
eden
üçüncü
bir
ilme geçiyoruz ki,
o da: Alem hâditir.
ifadesi-
dir.
Bu
ekilde
istenilen
ve
aramion
Umi
kefetin^,
ancak
iki
asl
ilimden
istifade etmekle
mümkündür.
ki
asU
mmndsi
belli bir
art
üzere
birleme
hâsl
olursa gt^^^niz olan
ü^cü ilim elde edilir.
Eer
bize muhalefet eden varsa
o vakit
bu üçüncü
ismi da'va
diye
isimlendiririz.
'
Eer bize
muhalefet eden
yoksa
o
zaman
bu
üçün-
ismi
'%^lûW
&ye
isimlendiririz.
25
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
27/249
Da'vâya
kar
olan kimse, ,iki
asl kabul ettii
tak-
dirde» ba iki asldan
istifade
edilen üçüncü
ilmi
de
ka-
bul etmek
zorundadr. Buna
da'vânn
salaml
de-
«lir.
•
2)
kinci
Metod:
îki
mk
baka
bir
ekilde
tertib
et-
me matodudur.
Meselâ deriz ki:
^'Hadislerden
hâlî olmayan
her
ey hâdisdir.
Bu
söz birinci asldr.
^^Alem
hâdislerden
hâlî
deildir.
Bu
söz
de
ikin-
ci asldr.
Bu iki asldan
u
sonucun
çkmas
lâzm
gelir:
''Öyle ise,
âlem
hâdis
(sonradan
dma^^lu:.
Kamdaki
muanzut
Uk ild ash kaM
^mesi halinde
davann
doruluunu
inkar
etmesine imkân
yoktur.
3)
Üçüncü
Metod:
Bu
metod, kendi dâ'vâmzm
is-
patm
hiç d^inmeden
ka^
^afm da'vâ^ms
imkan-,
sz
olduunu
iddia
etme
yoludur. Bu
metodla kar
ta-
rafm
da'vâsmn
muhâle
(imkânsza)
yol
açtn
ileri
süreriz.
Meselâ,
tartmac taraf:
^^Gezegenlerin ha-
rel^teriûn
smn
j^tnr^ diye id^adataltmm,
ta--
na kar: Sonu
olmayan bir hareket
yoktur. diye-
nin
sözünü
ileri süreriz.
ka:^
t^afm
iddias
doru ise^
ikinci iddimn
da
doru
olmas
icap
eder.
Çünkü
iddiann
doruluu
lüzum u
gerektirir.
Oysa
ki
burada lüzum
imkan-
szadr.
Bu durumda
kar
tarafm
iddias muhâle
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
28/249
otoayan
bir
hareket olmayacan söylüyoruz.
Tart-
mac
Hnfifi:»
bizim
scmimüzü inkar etmesi
de, kabul
etmesi
de düünülebilir
•
kinci aslda ise, IüzunTi un
imkânsz
olduunu,
söylüyoruz.
Tartmac
tarafm
bu
sözümüzü
de
inkâr
veya
kabul mm&m düünüleMlkl
Eer
tartmac taraf, her iki
asl
da kabul ediyorsa,
o takdirde
üçüncü
^^malûm u
da kabul etmek
zorun-
da
Mor 14
i^
mmm
muhale
(iroktozhga)
yok wgm
görüünta
Iml^^l ortaya çk^.
te
bizim
üzerinde
durduumuz
üç
metod bunlar-
dr.
Bu metodlarla
ilim
tahsil edildii
inkâr oluna-
nm.
Elde
edilen
ibne de matlûb ve
medlül
ûemt* tki
asln,
bu
ilmi gerektiren birlemesine
de delil
denir.
Fikir
ise,
bu
iki
asl
zihinde
aça çkarmaktan
iba-
rettir*
Düünceye
gelhee;
M asl ilhnden
flçüncü bk
il-
min
lüzumu
cihetini
aratrmandr.
^
Matlûb olan ilme
ula^m^ipaiki
görevia^^
Biri|
iki
asl
zihinde ^^^j^rmandr.
Buna fikir
denilir.
Dieri de,
iki
asln
birlemesinden arzu
edilen bil-
ginin
gerekli yönünü
aratrmandr
ki« buna
da
talep
d^lir.
* -
Birinci vazife
üzerinde duranlar
düünceyi, fikir
olarak tarif
ederler.
kioci
vazifeyi
ön plana çkaran-
lar da düüncenin,
ilim
veya
kuvvetli
zan
istemekten
ibaret
olduunu
ileri
sürerler.
Her iki vazifeye birden
iltifat
edenlere göre
ise, il-
me veya
kuvvetli
zanna
vesile
olan maddeyi
aratran
fikirdit.
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
29/249
Bu
ksa
ve derli toplu yazlm
olan
kelimelerija
de-
erini, ^cak hkçok
kitaplar kanUrdktan
sonra
eli
bo olarak
dönenler
takdir
edebilirler.
Düüncenin
tarifinde
söylenenlerin
en dorusunu
bulaym
dersen
beyhude
yere
zamaa
harcan
ve
ken-
dini
yormu
olursun.
Hiçbir n^ic^ye
de varanmzsm.
Eer
dersen ki: ^'Maksadim
kelâmclarn
istilâhn
ve
düünce
Ue neyi kasdettiklerini anla-
maktr.
BHmi ol ki,
düünceyi
t^^ta f&dr
diye,
^^Im
istek diye, bazlar da talep için olan fikir diye ifade
etmilerdir.
Bunlar
duyduwn zaman
bu
konuda mü-
tekellinüerin
stiahmm
ft^
aym^uncto
üpb^
kal-
maz.
Bunu
anlamayanlara ve
düüncenin
tarifi üzerin-
de
halâ
srar
edenlere ise
alr.
Düüncenin
tarifi
üzerinde
çeitli
görüler
vardr.
Bu
tariflerden Mrnm doru olduu ile istidlâl eden
kii,
tariflerin
makûl
oian
manasmda
ihtilâf
olmad-
n ve
stüahda aynha
dümenin
manasz
olduunu
bümezl
naklandm
görürsün.
Esasen
önce
manalar
takdir
etmeli
ve sonra
da
lafzlara müracaat
etmelidir. Fakat
Allah
(C.C.)'n
hidayetinden
nasibi
olmayan
kii,
doruyu
brakr ve aratrmadan yüz çevirir.
Eer dersen
ki:
^'Tai^mac
taral,
mana
ve lafz
cihetiyle bu ekilde kabul ederse, davann dorulu-
u
hakkmda üphem olmaz.
Fakat
bunlar
inkar
etmesi
halinde
dorul^u herkes
tarafndan
kabul
edilen
durumlar
ner^en
Ikzm
gdîyor?
>
28
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
30/249
Bilmi
ol ki,
bunun
çeitli
aniaylan vardr.
Biz
bu
kitapta
bu
aüaykrdaniir
kisnum ortaya
koyma-
ya çalacaz:
a) Birinci
anlay:
Zahirî
ve
bâtn
müâhede
ile
elde edilen eylerdir.
Meselâ:
Her olayn
bir
sebebi
vardr.
Alemde
olaylar
vardr.
O
halde
o olaylarn
meydana
gelmesi
için
de
bir sebebin
var
olmas
lâzmdr.
Bu eküddd
bir
d^luu
k^^
e
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
31/249
önce
olmayan
herey
sonradan meydana
gelmitir.
Alem ise
olaylardan
mm
olmamtr.
Öyle
ise
âlem
de
sonradan
olmutur.^
Bu sözümüzde
öncelik
ve sonralk hususlarmm
d-
mda
üçüncü
bir
hususun
olmadm
her
akl
sahibi
olan
kabul eder.
Biz
diyoruz
ki:
**Varl, olaylann varlmdan
Önce
olmayan
herey
sonradan meydana gelmitir.
Alem
ise
olaylardan
önce
olmamtr.
Öyle
ise
^em
d^
sm^E^a
^mutur.
Bu
durumda bizim:
Varh,
olaylarn varln-
dan
önce
olmayan
herey
sonradan
meydana
gel-
mitir. Sözüçt^ iki
asldan
bilidir*
Tartmac
tmf
bunu
kabul etmek
zorandadr.
Çünkü
varl olaylardan önce
olmayan
ey,
ya
olay-
larla
beraberdir
veya
olaylardan
sonra
yar
olmutur.
Bu
mesele
de
üçüncü bir ihtimal
imktosizdr.
Eer
tartmac
taraf
buna
ihtimal
veriyOT^
aklen
en çok açk
bir eyi inkâr
ediyor demektir.
Olaylarla
beraber
yahut
olaylardan
sonraJ^eydana
g€^
Mr eyinMA^
olmadm iddia
ederse
3nbe
len
çok açk
olan bir eyi inkâr
etmi demektir.
•
c)
Üçüncü
anlay;
Mütevatir
haberlerle
elde
edi-
len
anlaytu:. Yalan
üzerine
ittifak
etmekâ
müznkün
olmayan
bir
topluluun
vermi
olduu haber, doru
ve
mütevatir haberdir.
öyle bir
misal
verebiliriz:
Muhammed
(S.A.V.)
dorud
ur*
Ç
ü
n
kü
mumm
getiren
herke#
da'vâsndâ dorudur.
Muhammed (S.A.V.) de mu-
cize getirmitir. O halde o
da
da'vâsnda doru-
dur.**
30
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
32/249
Eer
denilirse ki:
^'Ben
onun mucUe
getirdiim
cabd etniyiM*um.
O takdirde
biz u cevab veririz: ;
O,
Kur'an'
getirmitir.
Kur'an
ise
mucizedir.
'
Öyle
ise
o»
mucize
getirmitir.
Eer tartmac
taraf, iki asldan
birini
kabul
€der
ve
dierini
inkâr ederse, yani
Kur'an'n mucize
oldu-
unu
kabul eder ve
onu Muhammed
(S.A.V.)'in ge-
tirme^ini
iddia
ederse,
bu
mümkün deildir.
Çünkü
t^atâf
yota
ile
k^ul
edÜen
bir
gerçek varir.
Biz,
onun
varln,
.
Peygamberlik
da'vâuu,
'
.
-
Mekke'nin varlm,
Hz,
sa, Hz.
Musa
ve
dier
peygamberlerin varlk-
larn
hep yalanlanmas
mümkün olmayan tevatür^
yo-
lu
ile
örenmiizdir^
d)
Dördünü anlay:
Asln,
baka
bir
kyas ile sa-
bit
olmasyla
elde
edilen
anlaytu..
Bu
^iay hissiyat,
akliyat
yahut
mütevatir habere
dayanan
bir wya
birjb^
dereceye ^tinad
eder.
Çimkü
iki
asldan
birinin fer'ini,
baka bir kyas
için
asl yap-
mak
mümkündür.
Meselâ,
âlemin sonradan
meydana
geldiini
delil ile ispat
ettikten
soma
yeni
bir
kyas
için asl
lalmamz câizdir.
öyle
bir
ömdc
verebiliriz:
Sonradan
meydana gelen
her
olayn
bir
sebebi
vardr. Alem
de sonradan
meydana gelmitir.
Öyle
k&f
mun da bir
sebebi
vardr.
Alemin
sonradan meydana gelen
geldii delil ile
ispat
edildikten
sonra
onun,
bir
sebebe muhtaç olduu
inkâr edilemez.
.
e)
Beinci
anlay:
Vahye
dayanan
doyumlarla
ei-
31
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
33/249
de
edilen
anlaylardr.
Meselâ
biz
masiyetlerin
de
Al-
Ifd
(C:C.)'m
dilemesi
ve
yaratmas
ile
meydam
gel-
diini
iddia eder
ve
öyle deriz:
Yokluktan
varla
getirilen
her ey
Allah
{C.G.)'m
dilemesi
iledir.
Masiyet
de
sonradan
meydana
getirilmitin O
o
da
ADah (C.a}'m
dilemesi
iledir.'*
Masiyetlerin
varl
his
ile,
günah
oldukla
hususu
ile,
fmat
ile
bilinir.
Eer
tartmac
taraf:
**Y^Hfcto
^rha
getirl*
len
her
ey
Allah
(C.C.)'n
dilemesi
iledir.
Sözü-
miüsü
inkâr
ederse,
her ne
surette
olursa
olsun eriat,
c^^n
bo
inkây
görm^
Çü^
bu
a&ü,
iemn-i
ümmet
ile
sabittir.
Allah
(C.C.)'n
diledii olur, di-
lemedii
ise
olmaz.
sözünün
doruluunu
icrtta-i
ümmet Ue
ispat
ettnekteyi25.
Çünkü
sem'iyyât
(pey-
gamberden
duyulan
eyler),
inÖra
mânidir.
f)
Altmc
anlay:
Asim,
muhatabn
inand
ve
donuunu
lubttl
ettii
eylerden
ahnm
olmas
ile
elde
^flen
ankytr.
^
öyle
ki; eer
tartmacy
susturacak
aklî
Y^Mssi
ibir
delilimiz
yoksa
bu
durumda
onu
susturmak
için
oram
tendi inaad
ve
kabul
ettii
asllardan
faydala-
^
nmz.
Bunm
toekleri
pekçok
olduundan
bu
hususda
'
misal
vermee
gerek
görmüyoruz.
.
Eec
dersen
ki:
Düünce
kyaslamalarnda
anla-
ylar
araismda
fark var
mdr?
Bilmi
ol ki,
bunlar
umumî
menfaat
bakumhdan
çeitlidirler.
Aklî
ve
Ws^ mbpllar,
asim
bilinmesi
art
ile
îüalsz
ve
hisler
m^te^âto*ese
toldir.
Salam
32
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
34/249
bir
göz organ
ile elde
edilen bir asl,
körlerde
kullan-
mak
faydaszdr.
natla tartmaya giren
kiinin
manen kör
olduu
farzedilirse,
göz ile
bilinen bir eyi kabul etmesine
imkân
ydctun.
Kulak ile elde
edilen
asllar
da sar
teddanda
ayn
eyi ifade eder.
Mütevatir haber
ise, kendisine
çokça haber
ula-
an
için
faydabdr. Fakat uzak bir diyardan slâm ül-
kesine
ilk
defa gelen
ve
slâm
devletini hayatnda
ilk
defa
duyan
bir
kimse için yeteri
kadar
faydal
deil-
dir. Meselâ,
üz.
Muhayouned
(S.A.V.)'in
Knr'an ile
meydan okuduunu böyle bit
kiiye
kabul
ettirm^
için,
bu
gerçek
ona
mütevatir oluncaya
kadar kendisi-
ne
mühlet
vermek
gerekir.
Esasen bir toplumun yamnda mütevâtir olan ey,
baka
bir
toplumun
yannda
mütevatir
olmayabilir.
Meselâ
bir
müslümanm,
bir
zimmiye
bedel
olarak
k-
sas
ile öldüriUmesi
kcmusunda mam âfii (R.A.)'m
h^rmâ,
m^ebtn f^^as
ymmdi^
müt^v^ir
ise
de
avam
yannda
mütevatir
deildir.
Yine
birçok
mezhepler
vardr
ki,
onlarn baz
me-
seleleri»
fukahamn
çou yamnda mütevatir
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
35/249
dr.
Büinmeyeu
ve
talep edilen meselelerin
bilinme-
si,
onlarn
ve
tahziniine
baldr.
Kitabmzm
Hazrlk
Düzenlemeleri
Bölümü
böylece
tamamlam oldu. imdi asl
maksadmz
olan
Temel
Esaslar
Bölümüne
geçelim.
34
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
36/249
birinci
TEMEL
ESAS
Bu
bölüm,
Allah
(C.C.)'n
varl
ile
iI*,Mi
husus-
larn
beyan
hakkndadr.
Bununla
ilgili
on
husus
vardr;
-
^
1)
Birinci
huum
&nab-
Hakk'm
var
oluu
ve
delilleri
meselesidir.
Biz
diyoruz
ki:
Her
olaym
ve
o olaym
mgyds^
g^lj^aiB
bîr
sebebi var^*.
jUb^
MirMâm
na gelen
bir
olaydr.
O halde
âlemin
de
meydana
gelmesinin
bir
sebebi
vardr.
Alem
deyince
biz,
Allah
(C.C.)dan
fayri
var
olan
bütün
mevcûdatrka^edlyöf
uz.
imdi
geni
açklamaya
geçelim:
Biz,
var,
olan
bir
eyin
asl
hakkmda
üphe
etme-
yiz.
Biliyoruz
ki
her
varlk,
ya
mekânda
bir yeri
olan-
dr
yahut
da
olmayandr.
Mekanda
bir
yer
igal
eden
varlk,
eer
bileik
de-
ilse
ona
cevher-i
ferd
denilir.
Eer
bileik ise
ona
eisitt
denilir.
Mekânda
bir yer
igal
etmeyenlere
gelince;
eger
varlîj
kendisi
ile
kaun
olacak
bir
cisme
muhtaç ise
ona
a-râz
denilir. Eer
cisme
muhtaç
deilse
O.
Allah
Cisimiersn
v:
a'râ/larm
tesbiti,
müahede
ile
bili-
nir.
A'râzlar
hakkmda
münazaa
edilen
kiinin
lafina
baklmaz.
stedii
kadar
yaygara
yapsn
ve
a'râzlann
ispatma
dair senden
delil
istesin.
Ber
onun
yaygaras
mevcut deil ise,
onlan
aasU
duyî^Lr
ve
biz
onlar nasl
eev^landrabijirjzî
35
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
37/249
Eer
mevcut
ise, o
takdirde yaygaracnn cismin-
den baka
bir
varlk
olmas
gerekir.
öyle
ki;
yaygaram
^Kie
cisim olarak
mevcut
iken
onun
yaygaras
mevcut
deildi. Gerek cismin
ve
gerekse
a'
razn
müâhede
ile
bilindiini
artk
anlam
oldun.
.
^
Cisim
olmayan,
bolukta
bir
yer
igal etmeyeai
^
kendisinde
a'râz
bulunmayan
varla
gelince; O, his
ile
bilinmez.
Biz
onun
varlm ve
âlemin de onun
ku^^ Ue
dbiu^mu
iddia ederiz. Bu da his
ile
de^
il,
delil ile
bilinir. Delil
daha önce
yukarda
geçmi-
ti.
DeliSmiz
iki
asl
ihtiva
^ktedir.
Tartnd
ta^
raf belki
bunlan
inkâr
edebilir
Hangi
asl
üzerinde
tartmak
istediini ona sorarz.
Eer: Sonradan
meydana
gelen her
oisjrm
bir sebebi
olduunu
ne-
rede
büdin?'' d^
ve
bu
asl
üzerinde tatpak
ister-
se
ona
deriz
ki:
Bu
asln
varln
kabul
etmek
ge-
rekir.
Çünkü
akln
evveliyatndandr.
Bu
hususda
çekingenlik
gösteren
kimse
belki olay
m Mmp
M^m^lm
ile neyi
kâsdetti^mizi
bilmedii
için tereddüt
göstermektedir Fakat
onlar
anlad za-
man
her olay
için
bir
sebep bulunduunu
tasdik
etmek
zorunda
kalac^ctr.
Sonradan
meydana
gelen bir
eyin var olmadan
ceki
durumu ve
var
olma
keyfiyeti
ya
imkanszdr
ve-
ya mümkündür.
mkânsz
olmas bâtldr.
Çünkü
var ©Imns
imkânsz olan
bir
eyin
meydana gelmesi
mümkün
deildir.
Eer
var
olms
mümkün
ise,
bizim
bundan
maksa-
36
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
38/249
dmz var
olmasnn
da
olmamasnn
da
caiz
olduunu
ifade
etnodair. Eer var olmazsa
bu,
Vâdbü'I-vâcud
ölmaymdandr. Çünkü,
ontm
varl
kendiliinden
olsayd,
bu takdirde
varl
vâcip
olurdu.
Oysa onun
'
varl,
kendisini
yokluktan
varla
intikal
ettirecek,
bir tercih ediciye
muhtaçdr. Bir
t^ih
edici olma-
dan
var olu
ispat
edilemez. te bizim
Sebep den
maksadmz bu
tercih
edicidir.
Böylece lafzmn
ma-
nas, zihinde
oluunca
akl
onu
tasdik
etmek
zorunda
kîte*
Alem sonradan meydana
gelmitir.
sözünden
hasl
olan ikinci
asl
üzerinde
tartan
kimse
hakkmda:
Onu
neden
hor
görüyOTSimz? denilirse,
biz
de
cevaben
deriz
kî:
Bu
asl, akim
evveliyatndan
deil-
dir.
Onu, daha baka
iki asldan
tarizim
edilen
bir delil
ile
ispatlamaktayz.
öyle
ki: Alem
sonradan
vm-
olmutur. fii-
miz
zaman
alemden
kastettiimiz
manâ,
imdiki
cisim
ve
cevherlerdir.
Her
cismin
ol^iardan
uzak
olmad^
m söylüyoruz. Olayldan uzak ve
müstani
olmayan
her ey sonradan
olmadr.
Bu
kurala göre,
her cismin sonradan
olmas
lâzm
gelir.
Öyle ise hangi asl
üzerinde çekime
yaplabilir
ki
Eer
denilirse ki:
Her
cismin veya
yer
tutan
her
eyin,
olaylardan
uzak
olmad
görüü
nereden
çkU?
Biz de
cevaben deriz ki: Cisimler
hareket
ve
sükûndan
hâlî deildir.
Yani ya
hareket
halindedirler
yahut da
süioinet halindedirler.
Hareket
ve sükûn
ise,
her
ikisi
de
somadan
meydana
gelmitir.
'37
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
39/249
Yine deJiiUrse
ki:
'^Siz önce hareket
ve
sükûn tes-
blt
ediyor
sonra
da
hâdis
olduklarn
iddia
ediyor-
sunu/.
Oysa
biz
onlarn
varlklarn da hâdis
ol-
duklarn da
kabul
etmiyoruz.
Biz
de
yine
cevaben
deriz
ki:
Kelto
ilminde
bu
konuyu
açklayan
pekçok
sayfate
yaziinitr.
Oysa
ki
bu
kadar
uzatmaya
gerek
yoktur.
Çünkü
akl
banda
olan
bil
insandan böyle
sorular
sâdr
olmaz.
Çünkü
akl
sahibi
olan
bir in^n
ac,
hastal^
Mk
ve
su-
suzluk
gibi
durumlardan
tmyûma
gelon
a^i#EâPin,
kendi
zâlmda var
olduklarmda
asla
üphe
etmez.
fte
buu
jibi yine
akll
bir insan,
âlemin cisim-
lerini
tetkik
ettii
mmkti
yim
onlann' deiik durum-
lara
konu
olduklarmda
üphe etmez.
Bütün bu
dei-
ikliklerin hepsi
sonradan
olmaktadr.
Böyle
bir
som e^
inatç
bir
juanzdan
gelirse,
onunla
uramak
bounadr.
Alemin
me^tm gelii
neseiesinde
bizim
muarzlannuz
felsefecilerdir.
On-
\m, ^mia
cisimlerinin
göklere
ve dört
Uiisura
ayrl-
dm
Wmâ&
etmilerdir. Oote tt^, 0k
CSuüfâri
daimî
hareket
halindedirler.
Hareketlerinin
birimleri
sonradan
ohna»
fakat
ezeli
ve
ebedî
olarak
pepeedu-
ler.
Ay
feleiflîn
iim
dolduran
dört
.
unsur, ekil
a'razlann
tayan
madde de
müterektirler.
Madde
ezelidir.
ekil
ve
a'râzlar
ise
sonradan
var olup
ebe-
de kadar
madde
üzerinde döner
dolarlar.
Su,
hararet
sebebiyle
havaya
döner.
Hava da hara-
ret
sebebiyle atee
döner.
Böylece
dier
unsurlar da
haklen
hale
girerler.
Onlann
S0î»adaiî
.meydana
gelen
kHnmtofiadai
38
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
40/249
luudenkr, bitkiler
ve
hayvanlar
oluur.
Unsurlar,
bu
;0nrada dlt^ |©killerden
ayrlmazlar.
Gökl^ de
unradan
olan
hareketlerden asla ayrlmazlar.
Yukardaki ifadelerden
de anlalaca üzere
felse-
icciler
biiim:
Olaylardan
hâli
olmayan
hprey
sonradan olmadr.
Sözümüz
ile çelikiye düüyor-
l.sr. Bu
konuda sözü
uzatmann manas yoktur.
Ancak biz diyoruz
ki:
Cevher,
zorunlu
olarak
ha-
loket
vt
öiteto
h^yj^n
î^rî.
deildir.
Yâni
ya
INrf
ket îaKntfhiîr yatet
hkîd^e^z
o ^
s^kftfi halMe-*
(lir.
Flarekel ve
sükûnun
her
ikisi
de
sonradan
meyda-
na
gelmitir.
Hareketin somadan
var rfnt
tossîdir;
Meselâ,
top-
rak
gibi sakin
bir
cevher
farzedilse,
onun hareketini
düünmek
imkânsz
deildir. Bunun,
zorunlu
olarak
cafe
oid^ngu
bilkiz.
te bu
caiz
olan
meydana
üelirse
o
vakit
ssükttna
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
41/249
sen
apaçk konulara delil getirme özentisi, o
mesele-
nin
aydmlaUlmasua deil, daha da karmak olmaspa
yol açar.
Eer denilirse ki: Hareketin sonradan meydana
geldipü
nereden
bildiniz?
Belki
gizli
idi
de
sonra-
da
çkt ''
Cevaben
deriz ki:
Eer
biz bu
kitapta
kastedilen
mananm dmda fuzûli
eylerle megul olsaydk
gizli-
lik ve aikârlk
sö^röü
daha
batan
a'râzlarla
iptal
ed€^^.
Fakal
ta
m^mri^^^
^M^mym
eylarit
uramayz.
Bilmi
ol ki; cevher,
kendisine hareketin
gizü veya
^ikâr olmâsmdan
uzak
deildir.
Hardcetin^gidili^
yahut aikâr oluu
sonradan
meydana
gelmedir.
Böy-
lece cevherin
de olaylardan uzak
olmad sabit olur.
Yine
denilirse ki: Belki
de
hareket, cevhere
ba-
ka
yerden geçmitir.
Böylece bir durumda
a'râzlarm
irtikali
sözünün
geçersiz
olduu
ne
ile
bilinir?
D^i;^ ki:
Bu
konuda
da fazlâ
t^titi^KM^«
Ate£k
ftM
bil ki
intikal,
cevherin
bir
yerden
bir ye«^
naklinden alnm bir
tabirdir.
Bu
ise
cevher kavram-
m, yerkavramm ve cevherin
mekâna
mahsus
olduu
kavramn
aklda yerletirir. Sonrâ cevher içm
mekânn
gerekli olmas
gibi a'râz
için de
mekânn
gerekli
olmas örenilir.
A'râzm
mahalle
izafetinin,
cevherb mekâna
iza-
feti gibi olduu düünülünce,
cevherde bulunduu gi-
bi a'râzda da intikalin
bahis konusu olduu
vehmine
varlyor.
Eer bu
kyas doru
olsayd a'râzn
bir ma-
halle
mahsus olma
keyfiyeti,
a'râzn
zâtndan
ve
tm-
40
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
42/249
halden
ayr
bir varlk
olmas
gerekirdi.
Nitekim cev-
herifi mekâna
mahsus olmas
öyledir.
Yani
cevherin
zâtndan
ve
mekândan ayn
bir
varlktr.
Oysa, a'râzm
mekâna
mahsus oluu, cevherin
mekâna mahsus
olu-
.
undan
farkldr.
Bunun
srr,
mekân,
cevher
için
lâzm olduu
gibi
mahal,
a'râz için
lâzm
ise
de
iki
lâzm arasnda fark vardr.
Kimi lâzm,
melzûm
için
zâtidir.
Kimi
lâzm
da
melzûm
için
zâtî
deildir.
Meselâ
mekâö
cmbm
îçin
lâzun
deildir.
Biz
5nce
cfsmf
ve
cevheri
Myor, sonm
mekâna
bakyoruz. Sabit bîr husus mudur?
Yoksa
hayali
bir
husus
mudur?
Bunun
hakikatna
delil
ile
ulayo^
mz.
Cismi ise, delile gerek
kaknadîm
müire-
de ile
tanyoruz.
Bu sebeple meselâ Zeyd'in
cismi
için bulunan
muayyen
bir
mekân, Zeyd
için
zâtî
de-
ildir.
O
mekâun
deimesinden
ve
kaybolnaasmdan
Zeyd'in cisminin de
yok olmas
lâzm
gelmez.
Ancak
Zeyd'in
uzunluu
böyle
deildir.
Çünkü
uzunluk
cev-
her
deil, a*râzdr. Zeyd'in
uzunluu,
Zeyd'in
varl-
ma bah )Oarak
bilinir.
Zeyd'in yokluunu takdir-
den, Zeyd'in
uzunluunun
olmamas lâzm
gelir.
Cevherin
mekâna mahsus olmas ise böyle
deil-
dir. O, cevherin
zâtmdan
aya bir varlktr. A'râz ken-
di
zâü
ile
deil,
cevher
ile
anlalr.
Onun
zât,
muay-
yen
bir
cevher için
oluudur.
A'râz
için baka
zât
yoktur.
Buraya kadar iki asldan
birinin
ispatuu
tamamla-
m olduk.
Bu
asl
udur: Alem,
olaylardan
hâlî
de-
ildir.
Çünkü
hareket
ve
sükûndan hâlî
deildir.
Hare-
ket
ve sükOn ise sonradan meydana
gelicidirler
ve
in-
tikal
sAi
deildirli^.
41
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
43/249
.
inanan
bir
insan,
inanmayanlarla
kar
karsya
geldii
vaMt
sözü
fazla
uzatmaya
lüzurn
yoktur.
Fakat
felsefeciler,
âlemdeki
cisimlerin
olaylardan
hâlî
olma-
dklar
Ü7xnade
mutabk
kaldklar
halde
âlemin
son-
radan
tneytom
gelinini
inkâr
ed^rten
Eer
denilirse ki:
Olaylardan
hâlî
olmayan ey,
sonradan
meydana
gelmitir,
sözünüzden
meyda-
na geten
ikinci
aslm
delili
nedir?
Ct«feeo
deriz
ki:
Alem
olaytecdm.bâlî
olmamak-
la
beraber
eer
ezelî
olsayd,
evwli
bulunmayan
oky-
la-
sabit
olur
ve
felein
dönü
saylannm
sonsuz ol-
mas
gerekirdi. Bu
ise
imkânszdr.
Çünkü
muhale
(imkânsza)
yol
açan
herey
imkânszdr.
imdi
biz,
bu
durumdan
üç
muhalin
(imkânszn)
lâzm
geleceini
anlatalm:
a>
FjBein
ûikii
saylannm
mmu
0du|n
sabit
olsayd,
sonsuzluu
tespit
edildii
andan
itibaren
mnu
olmayan
bir
ey,
devrini
tamamlam
demektir.
Yani
soi
buinulf
mnasm
ifade
eder.
Sonu
olmayan
bir
e-
yin mm
bulmas
miîfealdir.
b)
Felein
dönü
saylan
sonsuz
ise,
bu
devirler
çift
veya
tekdir.
Ya
da hem
çift
ve hem
de
tekdir.
te
tonlam
impû
birden imktomdr.
Buna
yol
açan
fele-
in
demir
saylarnn
mnûm
öîmas
da
imkânszdr.
Çünkü
bir
saynu
hem
çift.
hem
de
tek,
yahut nc
çift,
ne
(te4ek
olmas
imkanszdr.
Meselâ
on
gibi
çift
bir
say,
iki tm
sayya
bölünmeyi
kabul
eder.
Yine
meselâ
dokuz
gibi
tek bir
say,
iki tam
sayya
bölünmeyi
kabul
etmez.
Birlerden
oluan to say,
iki
tam
sayya
bölünür
veya bölünmez.
Ya
»lötoeyi
ya
da
biltitrtemeyi
42
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
44/249
kabul eder veya
etmez
ki,
böyle bir
eyiîioJkânszdiR
Felei clevir
saylarnn
çift
olmas çürök
bîr
iddia-
dr.
Çünkü çif,
tek
olabilmek
için
bir sayya
muhlaç-
viif.
Ona bir
says ilâve
edilince tek olur.
Öyle ise,
so-
nu
gelmeye
biray
nasl
bire
muhtaç
olabilir?
c)
Felein dönüü
sonsuzdur,
sözünden
iki
saynn
bulunmas
lâzm
gelir. Bu
iki
saydan herbin
sonsuz
l akat
biri, dierinden
daha azdr.
Sonu olmayan
bir saynn,
sonu
olmayan baka bit
saydan
daha
az olmas
ise
imkânszdr.
Çünkü az,
kendisine
ilâve
yaplarak
eit
olmasn
salayacak
bir
miktara
mhtaçdr.
Halbuki
^«
gdmeyen say,
böy-
te
hk miktara
nasl muhtaç
olabilîrf
Meseleyi
biraz
açalm:
Felsefecilere
göre, Zühal
gezegeni otuz
senede
bir
devrini
tamamlar.
Güne
»s
devrini
bir
yLda
teaamkr.
Bu
durumda
Zühal'in
devir
says, Güne'in
devir
saysnn otuzda biri
ka-
dar
olur.
Çünkü
güne,
otuz
ylda
otuz
devir
yapar.
Zühal
ise bir devir
yapar.
.
.
az
olduunu
söyleyip
ayn
zamanda
sonsuz
olduunu
söylemek
muhal
(imkânszadr.
Ajt hk
ylto
oniki
devir
yapmaktadr.
Bu
ckvirlerin
M^m,
Ibazsndan
azdr.
Bir
ksmnn
devrinin
az
ol-
duunu
s(3yleyip
ayn
zamanda
sonsuz olduunu
söy-
lemek
muhaldir.
Eer
denilirse
ki:
Size
göre, Allah
(CCf
n
takdirât ve
maUnat
sonsuzdur.
Malûmat
ise
takdirâttan
daha
çoktur.
ÇünKü
Yüce
Allah
{C.C4'w mil
ve
sfatlar
kendisine
malûmdur. Yi*-
nm
varl
devaml
olan
mevcut
da ona
malûmdur.
43
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
45/249
0^1^
bunlarn
takdirâtUu
olmas
mümkün
deU-
mr^
Cevaben
deriz
ki; Allah
(C.C.)'n
takdirâtnn
sonsuz
olduunu
söylediimiz zaman
bundan
maksa-
dm^
Allah-u
Teâlâ'nm
Kudret
tabir
«dilen
ve
icad
fiilini
meydana
getken bir sfata
sahip olduunu
ifade
etmektir.
Lafzlann
manalarna
bakan bir
kimse,
malûmat ve
tak^tt
hâMsmm
^lismm
cihetinde
birbirine
ept
olduunu
görür
iki ile
tek
bir mana
kastedildiini
sa-
narak
yanlr.
Halbuki
aralarnda
bir
münasebet yok-
tur.
'^Malûmat
sonsuzdur
cümlesinin
altmda
bir
sr
vardr ki,
bu
sr,
sözün
zahirî
manasma
aykndu:.
öy-
le ki; bu
sözün zâhir
manas,
sonsuz
malûmat diye ad-
landrlan
eyleri
ispat
etmektedir. Bu
ise muhaldir,
Çünkü
eya,
mevcûdattan
ibarettir.
Mevcut
eyler
ise
smrldr.
Fakat
bunun izah
uzun
bahislere
yol
açar.
Kitabmzn
dördüncü
hazu:lk
bölümünde
zikredi-
Im
m^aadteîto.
üçüncüsü
ile bu
asim
doruluk
dere-
ci
açklammtî.
Bu
n0k^
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
46/249
miz
sebebin
ezelî
olduunu
iddia ediyoruz.
Çünkü
eer
em^ olmayy)
da m3xââm
vm
olmy^ o
takdirde
baka
bir sebebe
muhtaç
olurdu.
O
baka
sebep de
yi-
ne
baka
bir
sebebe
muhtaç olur
ve
böylece
sonsuza
•
doru
devam
eder
giderdi
ki,
bu
imkânszdu*.
Yabut
da
Eze^
olan KaâSm
bir
varla kadar gidip
orada mecburen duraklar, ite bu
kâdim
varlk,
âlemin
yaratcs
olan yüce
varlktr.
Onun varln kabui
et-
mek
zaruridir.
Ezelî ve Kadto
sdsdtoi
ile,
ontm
hiçbir
zurnan yek
olmayan varhm kastediyoruz.
Çünkü bu kelimelerin
altnda,
kendisinden
evvel
yokluun
bulunmad
hu-
susu yor almtr. Kdem sfat, Kadîm olan
zâttan
ayn
deildir.
3)
Üçüncü husus: Alemi yoktan var edenin kendi
varl da
ayn
zamanda sonsuzdur. Çünkü Ezelî olan
bir
varhm
Ebedî
olmamas imk^mdr.
öyle
ki;
eer
sonsuz
olmayp
yok
olsayd
o
takdirde
onu yok
edecek
bir
sebebe muhtaç
pjurdu.
Nitekim
sonradan
me;^(iaw
geloderin
de
bir
var
olu sebebine
muhtaç
olduunu
daha önce söylemitik.
Yokluun
varlk
ile
deimesi, varl yoklua ter-
cih eden bir tercih ediciye muhtaç olduu
gibi
varhm
yokluk ile
deimesi
de,
yokluu
varha tercih eden
bir
tercih
ediciye
muhtaçdr.
O
tercih edici,
ya
gücü
olmayan
bir
fail yahut
zd-
dur.
Yokluun
kudrete havale edümesi
müoüdîn deil-
dir.
Vücut, kudretten
sâdr olmas
caiz
olan bir ey
ol-
duu
için
kudret
sahibi,
o
kudreti
kullanarak bir
eser
meydana getirir.
Fakat yokluk
ise,
hiçtir.
Kudretin^
eseri
ile
meydana
gelen
bir
fiil
olmas
da
imktoszdr.
45
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
47/249
imdi
soruyoruz:
'^Hiç'i
yapan
kimse,
bir
ey
yapm
mdr?
Eer:
Evet
denilirse, o
imkânszdr.
Çünkü
olumsuzluk
bir
ey
deildir.
Eer
Mutezile,
var
olmayaam
da
bir
ey
ve
zât
ol-
duunu
söylerse,
o
ey
ve
zât
kudretin
eseri
deüdii'.
Kudret
ile
meydana
gelen
tülin,
o
zâtm fiili
olduu
söytew^z.
Çünkü
yokluun
fiili,
zâtn
variim
yok
elMtoeî
ib^arettir.
Zâtn
varlgmn
yok edilmesi
ise
bir
nesne
deildir.
Öyle
ise
bir
ey
yapmamtr.
Eer: Birey
yapmamtr.
sözümüz
doru
ise,
o
halde:
'^Kudreti
bir
eserde
kullanmad.'V
sözümü-
zün de
doru
olmam
g€^te
Zdd
tarafndan
yok
edildiini
söylemek de
bâtldr.
Çünkü
zddm,
sonradan
var
edildii
tarzcdi-
\\rm,
varlnn
Ezelî'je ut
otems
sebebiyle
dlan-
rm
olmas,
Kadîmin
varlm
kesm0SQden
ön-
celiklidir.
.E:^lî
olan
Kadîm
ile
tember
yine
kadîm
bir
zddm
bulunmam
m
mm^
ta
tarafmdan yak
edilmesi
de
imkânszdr.
Eer
deniiuse
ki:
'^Cevher
ve
a'râzlar,
sizce
ne
ile
yok
edilir?
Cevaben
deriz
ki:
Â*îftzlafm
yok
olmalan
kendi
nefisleri
iledir.
Kendi
nefislerinden
kastcdik^n
mana
pdr;
A'râzla-m
zâtlar
için
sonsuzluk
düünülemez.
Renklere
dier
â'râzlara
gelince;
bunlaru yok
olmalar
Kadîm
bahsinde
zikrettiimiz
kaide ile
anla-
lr.
öyle
ki;
eer bunlar
ebedî
olsayd
kudret ve
zt
ile
yokluu
imkMsm
^urdu._
Bu gibi
yokluk
Allah
(C.C.)
hakknda
âüikMm^mm.
Bi^
önce
öpm
Ezelî
46
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
48/249
oluuau,
sonra
da
Ebedî olarak devam
ettiini açkla-
dk.
.Gerçekte
varlnn
bulunmas,
varlnn
peinden
yokluunu
da gerektirmez,.
Oysa hareketin
gerçekte,
var
olmas,
varlnn
peinden
yok
olmasna
baldr.
Cevherlerin
yok olmas,
hareket ye sükûndan
kesil-
meleridir. Bu ekilde
o
cevherin
var
olmasnn
art
kesilir
ve
sonsuz olmas düünülemez.
n
rr^^da
yer
igal
edn Wr^e¥fe
olmaln
id-
dia
ediyoruz.
Çünkü onun Ezelî olduu
sabit
olmu-
tur.
Eer
mekânda
bir
yer
igal
etseydi,
kendi
mekânnda
krel^ten
veya
sükûndan
hâlî
kalmazd.
Daha önce
belirttiimiz eibi hareket
ve
sükûndan hâlî
olmayan her
ey_ sonradan
var
olmutur.
Eer denilirse
ki: Mekânda bir yer
etmedi-
ine
nanarak
ona
cevkar
dm^in
m
tmMmu
vardr?
Cevaben
deri^
M:^
Blzn
göre
akl,
Jafz]ar,p
veya
ta
iHMada
kuliaîîMtoâîî
kaf
nma;^
ereMrmez.
Ari-
cak
dîHn ve
eriatn
hakk çinenirse
buna
mâni
olur.
Dilin hakki deyince;
dü
kurallarn
ortaya
koya-
nn, o lafzdan
kasdettii
mana anlalr.
Eer
dil
kn-
nianna uvi^un oldueu
iddia edilirse, durum incelenir.
Cevherin gerçekicü
bu aanada
kullanldai
iddia
ediyorsa
yalan söylüyor, fakat
istiare yaptmi^'
yani
onun
yerine
deiik
bir
kelime
kullandn iddia
edi-
yorsa ve
o
kelime
de
buna uygun ise, dil
hakk bak-
mndan
buna
itkaz edilmez.
uygu deil
lü-
gat
baJciiiftdan
hataya
dütüü
söylenir.
41
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
49/249
eriatn hakk
deyince
de
câiz
veya
haram
QU|U
ile
ilgüi
hukukî
bahisler
anlalr. Bunu
ortaya kûy^
mak fâkihlerin
yani
slâm
hukukçularnn
vazifesidir.
Lafzlar
kullanma hususunda iki türlü
görü
var-
dr:
a) Birind
g^M: Herhangi bir
ismin
Allah (C.C.)
hakknda kullanlmas
izne
baldr.
Cevher
ismi
hakknda
böyle bir izin yoktur.
O halde bu
ismi
Allah
(C.C.) hakkmda kullanmak
haramdr.
b)
tkinci görü:
Asmk ymsMsmsi île haram oldu-
u
söylenir.
Cevher ismi hakkmda
böyle bir yasak
yoktur.
Bu
dutu^a
baklr; e^ v^min
yuteâsuSâ se-
bep
oluyorsa
ondan saknmak gerekir. Çünkü Allah
(C.C.)'m
sfatlan hakknda vehmin hataya
düürülme-
si
hamdr.
vehmi hataya
düürmüyorsa
haram
olduuna hükmedilmez.
Bunlarn
her
ikisi
de muhtemeldir.
üpheye
düü-
rücü
lafzlar,
çegith
lügjsuM-a göre
de
deiiklik
göste-
rkl^. Bir ka^me vehme düürücü
laÂslar«
baka
bir kavme
göre vehme
düürücü
olmayabilir
5)
Beinci
husus: Alemin
yaratcsnm
cisim olma-
dm
iddia
ediymz*
Çünkü
her
c^in^
iki cevh^dent
oluur.
Cenabet
Hakk'm,
mekânda
yer
ifâl
eâm
bir
cevher olmas
imkânsz
olduu
gibi cisim olmas
da
mümkün
deildir.
Eer
Cenab-
Hakk^
cisim
olsayd
otun
da takdir
edilen
bir ölçüsü olurdu ve
miktardan
küçük
veya
bü-
yük
olmas
da câiz
olurdu.
Oysaki,
iki caizden
birinin
diedne
tercihi,
yuk^
-
8/18/2019 Imam Gazali - Itikatta Sozun Ozu_text.pdf
50/249
muayyen
bir
ölçüde
olmasn takdir
edecek bir
tercih
ediciye mdtaç
olurdu.
Bu
durumda
onun
da yaratc
deil,
yaratlm
olmas
gerekirdi.
«
6)
Altmc husus:
Alemin
yaratcsnn
a'râz olma-
dm
iddia
ediyoruz.
A'râzlarn
varl
cisim
veya
cevher
ile
kaimdir.
Cisimler
sonradaa
yas olduklarma
göre,
onlarn
halleri
de
yani
a'râzlar
da
onlara Iml
olarak
mecburen
var
olmulardr.
Çünkü
a'râzlarda
intikal
yoktur.
Âlemin
yaraüm^ffîan
Ezeli
olduunu
açklamtk.
A'râz olmas
mümkün
deildir.
Eera'râz
deyimin-
den,
mekânda
yer igal
etmeyenin
sfat
anlalrsa
bu-
na
ükmsmz
yoktur.
.
Biz:
Yaratc,
sfat
deildir.
dediimiz
zaman
yaratmann
sfatlarla
muttasf olan bir
zâta izafe
edil-
diini
kastederiz.
Nitekim:
''Maraogoz,
a^râz
ve s-
fiat
deildir
dediimiz
zaman m